karbon - İklim Değişikliği Daire Başkanlığı

KARBON PİYASALARINDA
ORMANCILIK
SEKTÖRÜNE BAKIŞ
Ekim 2010
Ekim 2010
KARBON FİNANSMANI NEDİR?
Karbon finansmanı, en yalın ifade ile sera gazı emisyon azaltımını satın alan bir projeye sağlanan
kaynak şeklinde tanımlanıyor. Karbon piyasası ise, sera gazı azaltımı karşılığında elde edilen karbon
kredilerinin, diğer bir deyişle karbon sertifikalarının alınıp satıldığı piyasayı ifade ediyor. İklim değişikliği
ile mücadelede piyasa temelli iktisadi çözüm aracı olan ve karbon finansmanının kullanılmasına zemin
yaratan karbon piyasalarının, özellikle 2005 yılında Kyoto Protokolü’nün yürürlüğe girmesinden bu
yana hızla büyümeye devam ettiği ve 2009 yılı sonunda 143,7 Milyar ABD$ işlem hacmine ulaştığı
görülüyor. Aynı yılın sonunda, bu piyasalar üzerinden azaltım sağlanan karbondioksit emisyonlarının
8,7 milyar eşdeğer tona denk olduğu belirtiliyor (Dünya Bankası, 2010).
ORMANLARIN KARBON FİNANSMANINDAKİ ROLÜ
Hükümetler arası İklim Değişikliği Paneli (IPCC), dünyadaki toplam sera gazı emisyonlarının
%17’sinin ormansızlaşma ve orman bozulması sonucunda meydana geldiğini bildiriyor. Bu miktar,
ulaşım sektöründen kaynaklanan toplam emisyondan çok daha fazla olup, ormanların tahribinden
kaynaklanan emisyonların küresel emisyonlar içerisindeki payı, enerji sektöründen sonra ikinci sırada
yer alıyor.
1990’lı yıllarda piyasaya hızlı bir giriş yapan ormancılığa dayalı karbon projeleri, ilk başlarda küresel
çabada hak ettiği yeri bulamamış olsa da; daha sonraları ormancılık sektörünün iklim değişikliği ile
mücadeledeki rolü ve maliyet etkin azaltım potansiyeli anlaşılmış ve bu alandaki çabalar, küresel
mücadelede giderek önemli bir yer kazanmış bulunuyor.
2007 yılında kabul edilen Bali Eylem Planı, ormansızlaşma ve ormanların bozulmasından kaynaklanan
emisyonların azaltılmasının küresel çabalar kapsamında tanınmasına dair strateji geliştirme yönünde
önemli bir adım olarak sayılabilir. 2009 yılında hazırlanan Kopenhag Mutabakatı da, sürdürülebilir arazi
kullanımı ve ormancılık uygulamalarının mükâfatlandırılması yönünde bir mekanizmaya duyulan
ihtiyacı açıkça ortaya koyuyor. Bu gelişmenin yanı sıra, Amerika Birleşik Devletleri (ABD)’nde önerilen
kanun tasarıları içerisinde arazi kullanımı ve ormancılık alanlarında gerçekleştirilen denkleştirme
projeleri açıkça yerini almış bulunuyor. Bu ve benzeri gelişmeler, ormancılık sektöründe edinilen
karbon sertifikalarına yönelik talebin artma potansiyelini açıkça gösteriyor.
KARBON PİYASALARINDA ORMANCILIK PROJELERİ
Zorunlu ve gönüllü adı altında iki farklı piyasadan meydana gelen karbon piyasalarında, ormancılık
projeleri de bu piyasalara göre farklılıklar gösteriyor:
Zorunlu Karbon Piyasaları, itici gücünü Kyoto Protokolü taraflarının küresel veya ulusal
karbon azaltım taahhütlerinden alan piyasalardır. Bu piyasalar ormancılık karbon sertifikalarının
geliştirilmesi için başlıca iki fırsat sunuyor:
2
KARBON PİYASALARINDA
ORMANCILIK SEKTÖRÜNE BAKIŞ
EKİM 2010
 Temiz Kalkınma Mekanizması (TKM) ve
 Gelişmekte Olan Ülkelerde Ormansızlaşma ve Ormanların Bozulmasından Kaynaklanan
Emisyonların Azaltılması (REDD - Reducing Emissions from Deforestation and Forest Degradation
in Developing Countries).
Temiz Kalkınma Mekanizması Ormancılık Kredileri: Temiz Kalkınma Mekanizması (TKM),
gelişmekte olan ülkelerde gelişmiş ülkelerin taahhütlerini yerine getirebilmeleri amacı ile ormancılık
projeleri yürütülmesine imkân sağlıyor.
Kısaca Ormancılık TKM’leri Hakkında
 TKM kapsamında sadece ağaçlandırma ve yeniden ağaçlandırma projeleri kabul görüyor.
 Ağaçlandırma ve yeniden ağaçlandırma projelerinin TKM piyasasındaki hacmi %1’den az.
 Kyoto Protokolü kapsamında taahhütlerini karşılamaya dönük olarak EK-I Tarafları, ormancılık
sertifikalarını yıllık bazda tahsis edilen miktarlarının (AAU) %1’ini geçmeyecek şekilde
kullanabiliyorlar.
 Kyoto Protokolü kapsamında biri 5 yıl sonra vadesi dolan geçici sertifikalandırılmış emisyon
azaltımı (tCER- Temporary Certified Emission Reduction), diğeri ise 60 yıl sonra vadesi dolan uzun
dönemli sertifikalandırılmış emisyon azaltımı (lCER- Long-term Certified Emission Reduction)
olmak üzere iki çeşit TKM karbon sertifikası geliştiriliyor.
 Avrupa Birliği Emisyon Ticaret Sistemi (EU-ETS) kapsamında ormancılık sertifikaları işlem
göremiyor. Oldukça sınırlı talep gören TKM sertifikaları, 2007 yılında toplam TKM sertifika arzının
sadece %0.1’ini temsil ediyordu ve sertifikalar yenilenebilir enerji projeleri gibi diğer sektörlerde
geliştirilen sertifikalara oranla %65-80 daha az değerde işlem gördü. Ormancılık sertifikalarına
gösterilen sınırlı talebin en önemli sebebi, bu sertifikaların EU-ETS sisteminde işlem görememesi
olarak özetlenebilir.
Gelişmekte Olan Ülkelerdeki Ormansızlaşma ve Orman Bozulmasından Kaynaklanan
Emisyonların Azaltılması (REDD): Ormansızlaşmayı önlemek için finansal teşviklerin kullanılması
önerisi, ormansızlaşma oranlarının hesaplanması ve ormansızlaşmanın izlenmesindeki belirsizlik
ve zorluklar sebebiyle Kyoto Protokolü altında destek bulamamıştı. Tehlike altında olan ormanları
koruyarak karbon tutma veya uzaklaştırma yoluyla emisyon azaltımını hedefleyen REDD yaklaşımı, ilk
olarak 2005 yılında Montreal’de yapılan 11. Taraflar Konferansı (COP.11) esnasında Papua Yeni Gine ve
Kosta Rika’nın önerileri ile gündeme alındı. Birkaç yıl içerisinde ise 2012 sonrası iklim müzakerelerinin
ana müzakere konuları arasında yer almaya başladı.
REDD konusunda uzlaşma çabaları devam ederken, bazı ülkeler hali hazırda kapasite güçlendirme
ile ilgili önlemler alıyor ve ulusal karbon stok değerlendirmeleri yaparak pilot REDD programlarına
katılıyor.
Gönüllü Karbon Piyasaları, hükümetlerin iklim değişikliği ile mücadele hedefleri ve politikalarından
bağımsız olarak geliştirilmiş, iş dünyasından yerel yönetimler, Sivil Toplum Kuruluşları (STKlar) ve
bireylere kadar ilgili her kesimin karbon denkleştirme amacı ile katılım sağlayabileceği niteliğe sahip
piyasalardır. İklim değişikliği ve etkileri konusunda artan kamuoyu bilinci ve karbon denkleştirmenin
güvenilir bir önlem stratejisi olduğu gerçeğinin kabul görmesi, bu piyasaların son yıllarda hızla
gelişmesini sağladı.
3
Bu piyasada ticareti yapılan emisyon sertifikalarına, Gönüllü Emisyon Azaltım Birimleri (Voluntary
Emission Reduction Units–VER) adı veriliyor. Faaliyetleri sonucu meydana gelen (atmosfere salımını
gerçekleştirdikleri) sera gazlarını azaltmak ya da dengelemek isteyen firmalar, bu piyasalarda emisyon
azaltım projeleri sonucunda edinilen karbon sertifikalarını sosyal ve çevresel sorumluluk prensibi
çerçevesinde satın alıyorlar.
Gönüllü Karbon Piyasaları ana olarak iki piyasaya ayrılıyor:
 Şikago İklim Borsası (CCX): ABD’de faaliyet gösteren Şikago İklim Borsası, firma ve tesislerin
yasal olarak bağlayıcı azaltım politikası taahhütü vermesi koşulu ile gönüllü olarak dâhil oldukları
bir sistemdir.
 Tezgâh Üstü Piyasa: Gönüllü karbon piyasasında yürütülen diğer bütün işlemleri kapsayan bu
pazar, alıcı ve satıcılarının taleplerine göre ilgi gören standartlar çerçevesinde geliştirilmiş olan
sertifikalara işlem fırsatı sunuyor. Tarihsel olarak ormancılık karbon sertifika işlemlerinin %73’ü
gönüllü karbon piyasalarında ve bu işlemlerin çoğu da Tezgâh Üstü Piyasa’da gerçekleşiyor. Bu
piyasalarda işlem gören sertifikaların pek çoğu Kuzey ve Latin Amerika menşeli.
Tablo 1. Ormancılık Karbon Piyasasının Hacim ve Değeri
Piyasalar
Gönüllü Tezgah Üstü
CCX
Hacim (MtCO2)
Tarihsel Toplam
2008
15.3
3.7
Varlık Değeri (milyon ABD$)
Tarihsel Toplam
129.7
2008
31.5
2.6
1.3
7.9
5.3
17.9
5.0
137.6
36.8
New South Wales
1.8
0.2
TKM (ağaçlandırma/
yeniden ağaçlandırma)
0.5
0.1
2.9
0.3
NZ ETS
0.1
0.7
Kyoto (AAU)
0.6
8.0
Toplam Zorunlu Piyasa
2.9
0.2
11.6
0.3
Toplam Küresel Piyasa
20.8
5.3
149.2
37.1
Toplam Gönüllü Piyasalar
Kaynak: State of Forest Carbon Market, 2009 (Orman Karbon Pazarının Durumu, 2009)
Tezgâh Üstü Piyasa, “tamamen gönüllü” ve “taahhüt öncesi” odaklı olmak üzere iki farklı alıcı
kitle tarafından yönlendiriliyor. “Tamamen gönüllü” alıcılar, sertifikaları kendi emisyonlarını
denkleştirmek amacıyla satın alıyorlar. “Taahhüt öncesi” alıcıları ise ileriye dönük zorunlu piyasa
ihtimalinde piyasaya erken giren avantajından yararlanmak veya ileride zorunlu piyasa olması
durumunda düşük fiyata aldıkları sertifikaları daha yüksek fiyata satmak motivasyonuyla satın
alım yapıyorlar. 2012 sonrası iklim rejiminde piyasa tabanlı bir REDD mekanizması kurulması
ihtimali ve önerilen ABD Federal İklim Yasası, son zamanlarda “taahhüt öncesi” alıcıların
ormancılık sertifikalarına olan ilgisini artırmış bulunuyor.
4
KARBON PİYASALARINDA
ORMANCILIK SEKTÖRÜNE BAKIŞ
EKİM 2010
Şekil 1. Ormancılık Karbon Piyasalarında Tarihsel Değerler
45
40.5
40
37.1
ABD$ (milyon)
35
28.3
30
25
21.0
20
15
7.6
10
5
0
2002 öncesi
2.5
3.5
2002
2003
Kyoto (AAU)
4.3
2004
NZ ETS
4.3
2005
2006
CDM A/R
(TKM Ağaçlandırma/
Yeniden Ağaçlandırma)
2007
2008
CCX
Ç1, Ç2 2009
Tezgah üstü
Kaynak: State of Forest Carbon Market, 2009 (Orman Karbon Pazarının Durumu, 2009)
Tarihsel olarak ormancılık karbon piyasasında fiyatlar, $0.65/tCO2 ile $50/tCO2 arasında değişim
sergiliyor. Zorunlu piyasada en yüksek fiyatı bulan sertifikalar, $3.03/tCO2 ile en düşük fiyatı Şikago
İklim Borsası’nda görmüş bulunuyor.
Şekil 2. Piyasa Değerinde Tarihsel Büyüme
45
38.3
40
35
ABD$ (milyon)
30
31.5
28.3
25
20
15
7.6
10
2.5
5
0
2002 öncesi
2002
3.5
2003
4.3
2004
9.4
4.3
2005
2006
2007
2008
Ç1, Ç2 2009
Kaynak: State of Forest Carbon Market, 2009 ( Orman Karbon Pazarının Durumu, 2009)
5
İşlem gören ormancılık karbon
sertifikalarının %63’ü ağaçlandırma
ve
yeniden
ağaçlandırma
projelerinden, yüzde %17’si REDD
projelerinden, %13’ü ise Orman
Kaynakları Yönetiminin Geliştirilmesi
(Improved Forest Management-IFM)
projelerinden oluşuyor. Ayrıca, işlem
gören sertifikaların büyük çoğunluğu
(%36.8) ise devlet tarafından yönetilen
arazilerde gerçekleştirilen projelerden
kaynaklanıyor.
Şekil 3. Proje Tipine Göre Tarihsel İşlem Hacmi
4%
13%
2% 1%
63%
A/R
REDD
IFM
17%
A/R+REDD
A/R+REDD , IFM
Diğer
Kaynak:State of Forest Carbon Market, 2009 ( Orman Karbon Pazarının Durumu, 2009)
ORMANCILIK KARBON PROJELERİNİN DARBOĞAZLARI
 Kalıcılık: Projenin yangın, hastalık, ekosistemin çökmesi, ağaç kesme veya diğer
sebeplerden dolayı atmosfere karbondioksit salımı olmayacağını temin etmesi
gerekiyor.
 Karbon Kaçağı: Ağaçların korunduğu alanda daha fazla gerçekleştirilemeyen
faaliyetlerin başka bir alanda gerçekleştirilmesinden kaynaklanan kaçağı ifade
ediyor.
 Yatırım Riskleri: Uzun dönemli sertifikalandırma periyodları ve ağaçların ilk yıllarda
düşük kapasitede karbon tutma özelliği, ağaçlandırma projelerinde yatırım risklerinin
başında yer alıyor.
 Muhasebe: Küresel olarak görüş birliğine varılmış standart bir orman tanımının
olmaması, terminoloji farklılıkları, farklı karakteristik özellikteki ormanlar ve insan
kaynaklı faaliyetlerin sonuçlarını doğal dönüşümden veya dolaylı insan kaynaklı
faaliyetlerden kaynaklanan sonuçlardan ayırt etmede yaşanan zorluklar muhasebede
yaşanan sıkıntılar olarak sıralanabilir (Forest Carbon Accounting; Overview & Principles
-Orman Karbon Muhasebesi; Genel Bakış ve İlkeler).
6
KARBON PİYASALARINDA
ORMANCILIK SEKTÖRÜNE BAKIŞ
EKİM 2010
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE TÜRKİYE
Türkiye, 24 Mayıs 2004 tarihinde Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’ne (BMİDÇS),
26 Ağustos 2009 tarihinde ise Kyoto Protokolü’ne taraf olarak iklim değişikliğine yönelik yürütülen
küresel mücadelede yerini almış bulunuyor. Kyoto Protokolü’nün ilk yükümlülük döneminde (2008–
2012) sayısallaştırılmış sera gazı azaltım veya sınırlama yükümlülüğü bulunmayan Türkiye, Protokol’ün
emisyon ticaretine konu olan esneklik mekanizmalarından yararlanamıyor.
TÜRKİYE’NİN İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VİZYONU
Türkiye’nin ‘İklim Değişikliği’ kapsamındaki ulusal vizyonu, iklim değişikliği politikalarını kalkınma
politikalarıyla entegre etmiş; enerji verimliliğini yaygınlaştırmış; temiz ve yenilenebilir enerji
kaynaklarının kullanımını artırmış; iklim değişikliğiyle mücadeleye özel şartları çerçevesinde aktif
katılım sağlayan ve yüksek yaşam kalitesiyle refahı tüm vatandaşlarına düşük karbon yoğunluğu ile
sunabilen bir ülke olmaktır.
KURUMSAL YAPI
İklim değişikliğinin zararlı etkilerinin önlenmesi için gerekli tedbirlerin alınması, yapılacak çalışmaların
daha verimli olabilmesi, kamu ve özel sektör kurum ve kuruluşları arasında koordinasyon ve görev
dağılımının sağlanması ve bu alanda Türkiye’nin özel şartları da dikkate alınarak uygun ulusal ve
uluslararası politikaların belirlenmesi amacıyla “İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu” (İDKK)
oluşturuldu (2010/18 sayılı Genelge). Koordinasyonunu, Çevre ve Orman Bakanlığı’nın üstlendiği
İDKK, kamu ve özel sektörün temsil edildiği ilgili Bakanlıklar ve kurumlardan oluşuyor.
Aralarında Karbon Piyasaları ve AKAKDO teknik çalışma gruplarının da bulunduğu 11 adet teknik
çalışma grubu İDKK bünyesinde faaliyet gösteriyor.
Şekil 4. Türkiye’de İklim Değişikliği ile Mücadelede Kurumsal Yapı
Çevre ve Orman
Bakanlığı
Çevre Yönetimi
Genel Müdürlüğü
İDKK
Koordinatör Kurum
Orman Genel
Müdürlüğü
İklim Değişikliği
Dairesi Başkanlığı
Politika ve Strateji
Geliştirme Şube
Müdürlüğü
Ozon Tabakasının
Korunması Şube
Müdürlüğü
AKAKDO
Koordinatör Kurum
BMİDÇS Ulusal
Odak Noktası
Sera Gazlarının İzlenmesi
ve Emisyon Ticareti Şube
Müdürlüğü
Sera Gazı Emisyon
Azaltımı Proje Sicili
7
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İLE MÜCADELEDE ULUSAL ORMANCILIK SEKTÖRÜ
Türkiye’de arazilerin %34’ünü tarım arazisi, %27’sini ormanlar, %27’sini otlak ve çayırlar oluşturmakta
olup, geriye kalan %12’si ise diğer amaçlarla kullanılıyor.
 Yaklaşık %99’unun devlete ait olduğu ülke ormanlarında, Çevre ve Orman Bakanlığı’na bağlı
Orman Genel Müdürlüğü tarafından planlı ve organize ormancılık faaliyetleri uygulanıyor.
 Sadece 27.000 hektar özel mülkiyetli orman alanı bulunuyor.
 Ormanlar yönetim rejimleri bakımından iki ana türe ayrılıyor: Koru ve Baltalık. Koru ormanlar
toplam ülke ormanlarının %73’ünü oluşturuyor.
 Bu orman türleri, gölge yoğunluklarına (kapalılık durumuna) göre “verimli” ve “bozuk”
orman alanları olarak alt sınıflara ayrılıyor. Mevcut ormanların yaklaşık yarısı “bozuk”
olarak nitelendiriliyor. Bu oranın yüksekliği, ormanların ülkeye yaşamsal ve değerli ekolojik,
ekonomik ve sosyal faydalar sağlama yeteneğini ciddi olarak kısıtlıyor.
 Ulusal bir araştırmaya göre, neredeyse 4,2 milyon hektarlık bozuk orman, ağaçlandırma,
rehabilitasyon ve erozyon kontrol çalışmaları yoluyla verimli orman alanlarına dönüştürülebilir.
Şekil 5. 1990-2007 yılları arasında gerçekleşen Karbon Stok Değişimi ve 2008 sonrası için öngörülen değişim
18.000
2007
17.000
16.000
15.000
14.000
13.000
12.000
11.000
1990
1995
2000
2005
2010
2015
2020
Kaynak:Türkiye’nin 2012 Sonrası Ormancılıkla İlgili Müzakereleri için Öneriler Raporu, Ünal Asan (Report on Proposal for Turkey’s Post-2012 Negotiations on Forestry, Ünal Asan)
1990 yılında 12.113 mil.ton Karbon/yıl olan net stok artışının 2007 yılında 14.451 mil.ton Karbon/
yıl’a çıktığı görülüyor. Ulusal Bildirim raporlarında verilen bu miktarlara dayanılarak yapılan
projeksiyona göre; 2020 yılında yıllık stok artışının 16.744 mil.ton Karbon/yıl’a, yutak alan miktarının
da 61.395 mil.ton CO2 eşdeğer/yıl’a yükseleceği tahmin ediliyor. (ASAN, 2010).
8
KARBON PİYASALARINDA
ORMANCILIK SEKTÖRÜNE BAKIŞ
EKİM 2010
ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ STRATEJİSİ: ORMANCILIK SEKTÖRÜ HEDEFLERİ
3 Mayıs 2010 tarihinde kabul edilen Ulusal İklim Değişikliği Stratejisi, ulusal ormancılık sektöründe;
Kısa Vadede; İklim değişikliği ile mücadelede azaltım açısından önem arz eden ormansızlaşma ve
orman alanlarının bozulmasına ilişkin mevcut durumu ortaya koyarak, sorunların çözümüne yönelik
bir strateji geliştirmeyi,
Orta Vadede; Milli Ağaçlandırma Seferberliği kapsamında 2008-2012 yılları arasında 2,3 milyon
hektar alan ağaçlandırmayı ve rehabilite etmeyi, bu sayede mevcut yutak alanlar tarafından tutulan
karbona ilave olarak, 2020 yılına kadar 12 yılda toplam 181,4 milyon ton karbonun orman alanları
tarafından tutulmasını sağlamayı,
Enerji kaynağı olarak tarımsal biyokütle ve tarımsal ormancılık faaliyetlerini yaygınlaştırmayı,
Uzun Vadede; Sera Gazı Envanteri ile Ulusal Envanter Raporu’nun, Hükümetler arası İklim
Değişikliği Paneli (IPCC) rehberine uygun olarak hazırlanması amacıyla Türkiye’deki tüm arazi
kullanımı sınıflarına ait merkezi bir coğrafi bilgi sistemi kurmayı amaçlıyor.
GÖNÜLLÜ KARBON PİYASALARI VE TÜRKİYE
Kyoto Protokolü’nün emisyon ticaretine konu olan esneklik mekanizmalarından yararlanamayan
Türkiye’de; 2005 yılından bu yana, söz konusu mekanizmalardan bağımsız olarak işleyen, çevresel
ve sosyal sorumluluk ilkesi çerçevesinde kurulmuş Gönüllü Karbon Piyasası’na yönelik projeler
geliştiriliyor. Net sayıları bilinmemekle beraber Türkiye’de geliştirilen ve Gold (Altın), VER ve VCS
standart kuruluşlarına kayıtlı olan projelerin sayısı 100’ü aşmış bulunuyor.
Şekil 6. Proje Türleri ve Sayıları
Hidro
Rüzgar
Atıktan Enerji Üretimi
%6;5
%3;3 %1;1
Jeotermal
Bio Gaz
%50;46
%49;45
Kaynak: Gold Standard, VCS, VER+, Ecosystem Marketplace; 16 Ağustos 2010.
9
Tablo 2. Türkiye’deki Gönüllü Karbon Projelerin Profili
Bugüne Kadar Kayıt Olmuş GKP Projesi
Kamuya açık kayıtlardaki bilgilerle sınırlı
Tahmini Yıllık Emisyon Azaltımı
Başvuruda bulunmuş tüm projeler
Tahmini Piyasa Hacmi
2010 yılı Türkiye VER fiyatlarına göre tahmin edilen varlık değeri
109
~8 milyon ton eşdeğer CO2
83.2 milyon ABD doları
KARBON PROJE SİCİLİ
07/08/2010 tarih ve 27665 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Sera Gazı
Emisyon Azaltımı Sağlayan Projelere İlişkin Sicil İşlemleri” Tebliği ile Çevre ve Orman Bakanlığı
bünyesinde karbon sicili kurulmuş bulunuyor.
Sicil ile iklim değişikliği ile mücadele kapsamında sera gazı emisyonlarının azaltılması,
sınırlandırılması ve yutak alanların artırılması amacıyla Gönüllü Karbon Piyasaları’na yönelik
geliştirilen ve yürütülen projelerin kayıt altına alınması amaçlanıyor.
Karbon siciline kayıt yaptıracak ve ulusal sürdürülebilir kalkınma hedefleri açısından
değerlendirilecek projeler aracılığıyla; azaltılan sera gazı emisyonlarının kayıt altına alınması ve
izlenmesi, piyasada şeffaflığın ve bütünlüğün sağlanması temel hedefler arasında yer alıyor.
Karbon siciline www.karbonkayit.cob.gov.tr adresinden kayıt yapılabiliyor.
10
KARBON PİYASALARINDA
ORMANCILIK SEKTÖRÜNE BAKIŞ
EKİM 2010
DÜNYADA HANGİ ORMANCILIK
KARBON STANDARTLARI KULLANILIYOR?
Orman karbon denkleştirme projeleri arasında ilave fayda sağlanmasına önem veren standartlar
kapsamında geliştirilen ve üçüncü taraflarca doğrulanan projeler ağırlıklı olarak tercih ediliyor.
Günümüzde, bu standartlara göre doğrulanan projelerin Tezgâh Üstü Piyasalar’daki payı %86’ya
erişmiş bulunuyor.
Amerikan Karbon Kayıt Sistemi (American Carbon Registry - ACR): ISO 14064’e dayalı
çeşitli standart, metodoloji, protokol ve kılavuzları yayınlayan ACR bünyesinde, orman karbon
projelerine özel olarak geliştirilen ACR Orman Karbon Proje Standardı (ACR Forest Carbon Project
Standard v2.0) bulunuyor. ACR standardı esas alınarak sağlanan emisyon azaltımlarının, özellikle
küresel gönüllü piyasalar ve ABD’de taahhüt öncesine yönelik ticareti gerçekleştiriliyor (www.
americancarbonregistry.com).
Karbon Bağlama Standardı (CarbonFix Standard - CFS): Almanya’da faaliyet gösteren ve
BMİDÇS’ye akredite bir Sivil Toplum Kuruluşu tarafınca geliştirilen bu standart, onaylama masraflarını
arttırmadan çevresel ve sosyal kazanımları azami düzeye çıkarmayı hedefleyen proje geliştiriciler
için fırsatlar sunuyor. Standardın en son versiyonu (Versiyon 3.0), CCBS (Climate, Community and
Biodiversity Standard - İklim Toplum ve Biyolojik Çeşitlilik Standardı) ve FSC (Forest Stewardship
Council - Orman Yönetim Konseyi) sertifikasyonlarının birleşimi olan ileri bir yaklaşımı esas alıyor.
IPCC kılavuzlarını temel alan metodolojisi sayesinde TKM projeleri ile son derece tutarlılık gösteren
CFS’nin önemli bir özelliği ise, ileriye dönük (ex post) projelerin yanı sıra geriye dönük (ex ante)
projeler için de CO2 sertifikalandırma esnekliğini sağlıyor olması (www.carbonfix.info).
İklim Eylem Rezervi (Climate Action Reserve - CAR): Kar amacı gütmeyen bir girişim olan
Kaliforniya İklim Eylem Kayıt Sistemi’nden doğan CAR, orman projelerinin karbon giderimlerini
doğrulamaya dönük CAR Orman Proje Protokolü (versiyon 3.0) ile hizmet veriyor. Orman arazilerinin
amaç dışı kullanımlarına bağlı tahribatın önlenmesi, geliştirilmiş orman yönetimi, arazilerin yeniden
ağaçlandırılmasına dönük projeleri destekleyen CAR, sadece ileriye dönük (ex post) projeleri
sertifikalandırıyor. (www.climateactionreserve.org).
İklim, Toplum ve Biyolojik Çeşitlilik Standardı (Climate, Community & Biodiversity
Standard -(CCBS): CCBS; araştırma kurumları, şirketler ve Sivil Toplum Kuruluşlarının benzersiz
ortaklığı olan İklim Toplum ve Biyolojik Çeşitlilik İttifakı (CCBA) tarafından geliştirildi. Karbon
sertifikası düzenlemeyen CCBA, yüksek kalitede, çok yönlü kazanım sağlayan karbon projeleri
aracılığıyla, ormanların korunması, ıslahı ve tarımsal ormancılığın geliştirilmesini teşvik ediyor
(www.climate-standards.org).
Plan Vivo Standardı: 1994 yılında Edinburg Üniversitesi, Edinburg Karbon Yönetim Merkezi ve
El Colegio de la Frontera Sur (ECOSUR) tarafından Meksika’da geliştirilen Plan Vivo, Plan Vivo Vakfı
tarafından yönetiliyor. Standart kırsalda yaşayan topluluklara ekosistem hizmetlerine karşılık ödeme
sağlayan arazi kullanım projelerini sertifikalandırmayı hedefliyor. Plan Vivo metodolojiler sunmamakla
11
beraber, her bir proje için, o projenin özel koşullarına uyarlanarak geliştirilen yöntemlerin, harici
uzmanlar tarafından değerlendirildiği yaklaşımı esas alıyor (www.planvivo.org).
Gönüllü Karbon Standardı (Voluntary Carbon Standard – VCS): İklim Grubu, Uluslararası
Emisyon Ticareti Derneği (IETA) ve 2005 Dünya Ekonomi Forumu tarafından başlatılan VCS,
Sürdürülebilir Kalkınma için İş Dünyası Konseyi ve çeşitli STK’lar tarafından destekleniyor. VCS; Tarım,
Ormancılık ve Diğer Arazi Kullanımı (Agriculture, Forestry & Other Land Use - AFOLU) programı 2007
yılında geliştirildi ve programa dair son kurallar Kasım 2008’de yayınlayarak, standarda dâhil edildi.
VCS’nin AFOLU standardı; ağaçlandırma, yeniden ağaçlandırma ve yeniden bitkilendirme (APR),
tarımsal arazi yönetimi (ALM), orman kaynakları yönetiminin geliştirilmesi (IFM) ve ormansızlaşma
ve ormanların tahribinden kaynaklanan emisyon azaltımı (REDD)’nı kapsıyor (www.v-c-s.org).
Şikago İklim Borsası (Chicago Climate Exchange - CCX): ABD Şikago’da yer alan Şikago İklim
Borsası (CCX), kuruluşların yasal olarak bağlayıcı azaltım hedeflerini, gönüllülük esasında taahhüt
ettiği bir emisyon ticaret programıdır. CCX, ABD’deki altı çeşit sera gazını kapsayan tek Üst Sınır
Ticaret (Cap and Trade) sistemidir.
İlk orman karbon sertifikasının 2007 yılında kaydedildiği CCX’te orman projeleri; toprak karbonu ve
kömür kökenli metan projelerinden sonra en fazla kaydı tutulan üçüncü proje türüdür.
12
H
CCBS proje
geliştiricilerce kalıcılığa
dair risklerin ve risk
azaltıcı önlemlerin
belirlenmesini
talep ediyor. CCBA
karbon yönetimi için
diğer standartların
kullanılmasını önerdiği
için, proje sahibi seçilen
standarda göre farklı
yaklaşımları takip
edebilir.
H
*VCS AFOLU
projeleri AFOLU
ihtiyati hesabı için
sertifika ayırmalı.
Projelerin ayıracağı
ihtiyati sertifika oranı
“AFOLU için kalıcılık
risk analizi ve ihtiyat
oranı belirleme
değerlendirmesi”
çıktılarına göre %10
ile %60 arasında
değişebilir.
Projelerin
lokasyonuna
ilişkin kısıtlama
var mı?
Kalıcılık
E
E
*REDD projelerini
kabul ediyor mu?
E
E
İklim, Toplum ve
Biyolojik Çeşitlilik
Standardı (CCBSClimate, Community &
Biodiversity Standard)
Ağaçlandırma
ve yeniden
ağaçlandırma
projelerini kabul
ediyor mu?
Gönüllü Karbon
Standardı (VCSVoluntary Carbon
Standard -)
H
H
Bütün projelerin
karbon
azaltımlarının
en az %30’unu
karbon rezervine
aktarmaları
gerekiyor.
Gelişmekte
olan ülkelerde
kırsal kesimlerde
geliştirilen
projeler
Riskler belirlenir
ve ihtiyati
rezerv yaklaşımı
uygulanır.
İhtiyati rezerv
sertifikaların en
az %10’u kadar
olmalıdır ve proje
kapsamında daha
yüksek oranda
tahsise ihtiyaç
olup olmadığını
teknik uzmanlar
belirler.
E
Karbon Bağlama
Standardı (CFSCarbonFix)
E
E
Plan Vivo
Standardı
- Doğal kaynaklı
bozulmaları göz önünde
bulundurarak, VCS’deki risk
değerlendirmesine benzer bir
değerlendirme baz alınarak
ihtiyat rezervi oluşturulmalı.
- Proje uygulama anlaşması;
projenin ileri dönemdeki
herhangi bir sahibi CCAR
anlaşmasına uymalı ve
projenin taahhüt edilen
sertifikaları geliştirememesi
durumunda telafi amacıyla
*CRT’leri itfa etmeli (retire)
- 31 Aralık 2010
tarihinden
sonra ormanları
korumaya yönelik
yasal olarak
bağlayıcılığı
olmayan bir
niyet mektubu
imzalanması.
- Ormanları en az 15
yıl korumaya yönelik
taahhüt
Proje geliştiriciler
ihtiyati rezerv
yaklaşımını kullanıyorsa
VCS’in “kalıcılık risk
ve değerlendirme ve
ihtiyat oranı belirleme”
metodolojisini
kullanmalı.
- Kayıpları diğer
sertifikalarla ikame
etmek
Üç seçenek:
- İhtiyati rezerv
- Sertifikaları ikame
etmek için sigorta
poliçesi
Üç adım:
- Sertifikaların %20
’sine denk gelen bir
ihtiyati rezerv
Üç mekanizma:
- Yıllık izleme raporları
E
E
Amerikan Karbon
Kayıt Sistemi (ACRAmerican Carbon
Registry)
ABD veya EK-I
dışı ülkelerde
gerçekleştirilen
projeler
E
E
Şikago İklim
Borsası (CCXChicago Climate
Exchange)
ABD veya EK-I
dışı ülkelerde
gerçekleştirilen
projeler
ABD’de gerçekleştirilen
projeler
E
E
Kalifornia İklim Eylem Kayıt
Sistemi- İklim Eylem Rezervi
(CCAR-CAR- California
Climate Action RegistryClimate Action Reserve)
GÖNÜLLÜ KARBON PİYASASI ORMANCILIK KARBON DENKLEŞTİRME STANDARTLARININ KARŞILAŞTIRILMASI
KARBON PİYASALARINDA
ORMANCILIK SEKTÖRÜNE BAKIŞ
EKİM 2010
13
14
VCS ayrıca ilave faydaları
ölçmek için CCBS, FSC
ve Social Carbon gibi
standartların kullanımını
cesaretlendiriyor.
Tek amacı karbon azaltımı
gerçekleştirmek olan VCS
ilave faydaları göz önünde
bulundurmuyor. Fakat
bir VCS AFOLU projesi,
ancak proje faaliyetlerinin
olumsuz çevresel ve
sosyo-ekonomik etkilerinin
olmaması koşuluyla
sertifikalandırılabiliyor.
Mevcut olması
durumunda ise
sertifikalandırma işlemi
için bu tarz bir olumsuz
etkinin hafifletilmesi
gerekiyor.
CCBS standardı ilave
faydaları ölçmek ve
ekonomik değer
biçme konseptine
odaklı bir standarttır.
Amaç karbon emisyon
azaltımı sağlayan, yerel
toplulukları destekleyen
ve biyolojik çeşitliliği
koruyan projeleri
onaylamaktır.
CCBA onaylama
aşamasında olan
projeler de dâhil olmak
üzere bütün projelerin
dokümanlarına internet
sitesi üzerinden erişim
sağlar. Ayrıca projeler
internet sitesinden de
erişilebilinen 21 günlük
halka danışma sürecine
tabidir.
Projeler onaylandıktan
sonra *PDD, onaylama
ve doğrulama raporları
kamuyla paylaşılır. Proje
kabul edildikten sonra ilgili
bütün dokümantasyon
VCS’in proje veritabanında
yayınlanır. İlk
sertifikalandırma işlemi
gerçekleştiğinde, proje
VCS proje veritabanında
kamuya açık hale
gelmelidir.Halka danışma
süreci yok.
*PDD-Proje tasarım belgesi
İlave faydalar
Şeffaflık
İklim, Toplum ve
Biyolojik Çeşitlilik
Standardı (CCBSClimate, Community &
Biodiversity Standard)
Gönüllü Karbon
Standardı (VCSVoluntary Carbon
Standard -)
Plan Vivo projeler
hakkında bilgi
içeren bir internet
sitesine sahiptir.
İnternet sitesi PDD
ve teknik şartname
gibi bilgileri içerir,
fakat sitede verilmesi
gereken bilginin
miktarına dair bir
standart mevcut
değildir. Plan Vivo
karbon finansın yerel
topluluklara nasıl
ulaştığına dair yıllık
raporlar temin eder.
CarbonFix sadece
karbon salım
azaltımını değil,
aynı zamanda ilave
faydaları da hesaba
katıyor.
CarbonFix
projelerin tam
olarak şeffalığını
sağlar. Firmalar
kendi ürünlerine
CO2 kodunu içeren
etiketler ekleyebilir
ve bu yolla müşteri
internet sitesinden
kodu girerek, proje
hakkında ihtiyaç
duyulan bütün
bilgiye sahip olabilir.
Plan Vivo Standardı
Projelerin
onaylanmaları için:
- Biyolojik çeşitliliğin
korunması,
- Yoksulluğun
azaltılması,
- Bozulmuş
ekosistemlerin
iyileştirilmesi,
- Doğal ve yönetilen
ekosistemlerin iklim
değişikliğine uyumu
gibi bazı ilave
faydalar sağlamaları
gerekiyor.
Plan Vivo projelerinin
ilave faydaları tam
olarak belgelenmiyor.
Karbon Bağlama
Standardı (CFSCarbonFix)
Sadece karbon azaltımları
değerlendiriliyor.
Bütün projelerin
dokümantasyonları kayıt
internet sitesinde kamuya açık
şekilde yayınlanıyor.Projeler
için halka danışma süreci yok.
Kalifornia İklim Eylem Kayıt
Sistemi- İklim Eylem Rezervi
(CCAR-CAR- California
Climate Action RegistryClimate Action Reserve)
CCX ilave
faydaları
değerlendirmiyor.
Sadece projelerin
listesi mevcut,
projelere ilişkin
herhangi bir
doküman
kamuya açık
değil.Halka
danışma süreci
talep edilmiyor.
Şikago İklim
Borsası (CCXChicago Climate
Exchange)
GÖNÜLLÜ KARBON PİYASASI ORMANCILIK KARBON DENKLEŞTİRME STANDARTLARININ KARŞILAŞTIRILMASI
ACR sosyo-ekonomik
ve çevresel etkiler
gibi ilave faydaları
da göz önünde
bulunduruyor ve
proje geliştiricilerin
bu faktörler için
CCBS metodolojisini
kullanmalarını talep
ediyor.
Bütün projeler ve
kayıt, transfer, takip
ve itfa edilen (retire)
denkleştirmelere
dair bilgiler kamuya
açık. PDD’ler kamuya
açık değil, fakat
bütün projelerin
izleme, raporlama ve
doğrulama raporları
kamuya açıktır.
Amerikan Karbon
Kayıt Sistemi (ACRAmerican Carbon
Registry)
E
Özgün Katkı
Uluslararası
Karbon Azaltım
Denkleştirme
İttifakı (ICROA)*
H
Performans testi: Projeler
referans senaryonun
üzerinde azaltıma yol açmalı.
Yasal zorunluluk testi:
Projeler, söz konusu proje
alanı için yasal olarak
belirlenmiş azaltımın
üzerinde azaltıma yol açmalı.
CCAR özgün katkı için
sektörel özgün katkıyı
ortaya koymaya dönük
yukarıdan aşağı bir yaklaşımı
benimsiyor: Versiyon 3.0
özgün katkıyı belirlemek için
iki test kullanıyor:
CAR bütün CCAR
projelerini kayıt altına alan
organizasyondur. CCAR
üçüncü taraf kayıt sistemi
olarak APX’i kullanıyor.
Bütün CRT’ler özgünlüklerini
garantileyen kendine has
seri numaralarına sahip.
Kalifornia İklim Eylem
Kayıt Sistemi- İklim Eylem
Rezervi (CCAR-CARCalifornia Climate Action
Registry- Climate Action
Reserve)
H
Yaygın uygulama
kriteri: Alanda
kullanılan teknoloji
veya uygulama, yaygın
uygulama referans
değerini belirler.
Mevzuatsal kriter:
Bir proje herhangi
bir yasal düzenleme
zorunluluğunun
dışında yerine
getirilmeli.
Projeler özgün katkı
testini geçmek için iki
kriteri yerine getirmeli:
ACR üçüncü taraf
kayıt sistemi (Markit
Environmental Registry)
kullanıyor ve sertifikalar
için seri numaraları
sağlıyor.
CCX kendi kayıt
sistemini kullanıyor.
Doğrulayıcıların
projenin başka bir
kayıt sisteminde
listelenmediğini
onaylamaları
gerekiyor. Ek olarak
CCX her *CFI kontratı
için ayrı bir kayıt
numarası atıyor.
H
Uygulama bariyer
testi (en az bir bariyer
olmalı): Finansal bariyer
Teknolojik bariyer
Kurumsal bariyer
Yaygın uygulama testi:
Bir proje, teknoloji veya
uygulama, bölgede
yaygın olamaz.
Mevzuat testi: Bir proje
herhangi bir yasal
zorunluluğun ötesinde
azaltıma sebep olduğunu
kanıtlamalıdır.
ACR kendi özgün katkı
aracını kullanıyor. Bir
projenin üç aşamalı bir
testi geçmesi gerekiyor:
Amerikan Karbon Kayıt
Sistemi (ACR-American
Carbon Registry)
Şikago İklim Borsası
(CCX- Chicago
Climate Exchange)
*CFI Kontratı: Karbon Finansal Enstrüman Kontratı (Carbon Financial Instument Contract) CCX bünyesinde ticareti yapılan her biri100 metrik ton CO2’yi temsil eden emtia
*VCS AFOLU: VCS Agriculture, Forestry and Other Land Use Program- Gönüllü Karbon Standardı Tarım, Ormancılık ve Diğer Arazi Kullanımı
*CRT: CCAR standardı bünyesinde doğrulanan krediler “Climate Reserve Tonnes-İklim Rezerv Tonları olarak adlandırılıyor
*REDD: Gelişmekte Olan Ülkelerde Ormansızlaşma ve Ormanların Bozulmasından Kaynaklanan Salımların Azaltılması
*En iyi uygulama örnekleri sunmak için oluşturulmuş ICROA, hâlihazırda binlerce işkoluna ve bireye hizmet veriyor. ICROA üyeleri sadece gerçek, ölçülebilen, kalıcı, özgün, üçüncü tarafça doğrulanmış ve
kendine mahsus sertifikaların ticaretini yapabiliyor. ICROA sadece CDM, JI, Gold Standart ve VCS sertifikalarını destekliyor. ICROA tarafından kabul görmeyen bir standart, piyasanın büyük bir kısmı tarafından
kabul görmeyecek sertifikalar üretmiş oluyor.
H
CCBS özgün katkının
değerlendirilmesinde
TKM özgün katkı
metodolojisi
kullanımına olanak
veriyor.
VCS projelerinde
TKM özgün katkı
metodolojisi kabul
görüyor ve yaygın
olarak kullanılıyor.
H
Proje geliştiriciler
projelerinin
özgün katkısını
TKM özgün katkı
metodolojisi
veya CarbonFix
tarafından
sağlanan TKM
metoduna benzer
özgün katkı testi ile
kanıtlayabilirler.
Plan Vivo özgün
katkıya dair
genel kılavuzluk
sağlıyor ve TKM
özgün katkı
metodolojisinin
kullanımını
telkin etmiyor.
Fakat projelerin
finansal ve teknik
kapasitesi olmayan
yerel toplulukların
yaşadığı kırsal
alanlarda olması
zorunluluğu
projenin özgün
katkıya sahip
olmaması riskini
aza indiriyor.
Kayıt
H, projelerin VCS veya
TKM’den çifte onay
alması gerekecek.
CarbonFix’in her
projeye has ayrı bir
sertifika numarası
atayan kendi kayıt
sistemi bulunuyor.
Plan Vivo üçüncü
taraf kayıt sistemi
kullanıyor.
CCBA karbon
sertifikası
düzenlemediği için
kayıt sistemi de yok.
Bütün projelere CCBS
internet sitesinden
ulaşılabiliniyor.
Karbon Bağlama
Standardı (CFSCarbonFix)
VCS bütün gönüllü
karbon azaltım
birimlerini (VCU)
kapsayan ve APX, TZ1
ve Caisse Depot gibi
üçüncü taraf kayıtlar
tarafından işletilen bir
VCS proje veritabanına
sahip.
Plan Vivo
Standardı
İklim, Toplum ve
Biyolojik Çeşitlilik
Standardı (CCBSClimate, Community
& Biodiversity
Standard)
Gönüllü Karbon
Standardı (VCSVoluntary Carbon
Standard -)
GÖNÜLLÜ KARBON PİYASASI ORMANCILIK KARBON DENKLEŞTİRME STANDARTLARININ KARŞILAŞTIRILMASI
KARBON PİYASALARINDA
ORMANCILIK SEKTÖRÜNE BAKIŞ
EKİM 2010
15
T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı
Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü
İklim Değişikliği Dairesi Başkanlığı
Söğütözü Cad. No:14/E
06560 Beştepe/ANKARA
Tel: 0 (312) 207 50 00
Faks: 0 (312) 207 65 35
e-posta:[email protected]
http://iklim.cob.gov.tr
http://karbonkayit.cob.gov.tr