Makale 1 - Mardin Müzesi`nden Hiyeroglifli Bir Hitit Mührü
Transkript
Makale 1 - Mardin Müzesi`nden Hiyeroglifli Bir Hitit Mührü
Ayrıbasım /Offprint INSTITUTUM TURCICUM SCIENTIAE ANTIQUITATIS TÜRK ESKİÇAĞ BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ COLLOQUIUM ANATOLICUM ANADOLU SOHBETLERİ IX ISSN 1303-8486 COLLOQUIUM ANATOLICUM dergisi, TÜBİTAK-ULAKBİM Sosyal Bilimler Veri Tabanında taranmaktadır. COLLOQUIUM ANATOLICUM dergisi hakemli bir dergi olup, yılda bir kez yayınlanmaktadır. © 2010 Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Her hakkı mahfuzdur. Bu yayının hiçbir bölümü kopya edilemez. Dipnot vermeden alıntı yapılamaz ve izin alınmadan elektronik, mekanik, fotokopi vb. yollarla kopya edilip yayınlanamaz. Editörler/Editors Metin Alparslan Y. Gürkan Ergin Hasan Peker Meltem Doğan-Alparslan Baskı / Printing Paragraf Basım Sanayi A.Ş. Yüzyıl Mah. Matbaacılar Sit. 2. Cadde No: 202/A Bağcılar, İstanbul Tel: +90 (212) 629 06 07 Faks: +90 (212) 629 03 85 Sertifika No: 18469 Yapım ve Dağıtım/Production and Distribution Zero Prodüksiyon Kitap-Yayın-Dağıtım Ltd. Şti. Tel: +90 (212) 244 7521 Fax: +90 (212) 244 3209 [email protected] www.zerobooksonline.com TÜRK ESKİÇAĞ BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Ekrem Tur Sokak, No. 4 34435 Beyoğlu-İstanbul Tel: + 90 (212) 292 0963 Fax: + 90 (212) 514 0397 [email protected] www.turkinst.org TÜRK ESKİÇAĞ BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Uluslararası Akademiler Birliği Muhabir Üyesi Corresponding Member of the International Union of Academies Bilim Kurulu / Consilium Scientiae Haluk ABBASOĞLU İstanbul Ara ALTUN İstanbul Güven ARSEBÜK İstanbul Nur BALKAN-ATLI İstanbul Vedat ÇELGİN İstanbul İnci DELEMEN İstanbul Ali DİNÇOL İstanbul Belkıs DİNÇOL İstanbul Turan EFE İstanbul Sevil GÜLÇUR İstanbul Cahit GÜNBATTI Adolf HOFFMANN Theo van den HOUT Cem KARASU Kemalettin KÖROĞLU René LEBRUN Ankara Berlin Chicago Ankara İstanbul Louvain-la-Neuve Stefano De MARTINO Trieste Joachim MARZAHN Berlin Mihriban ÖZBAŞARAN İstanbul Coşkun ÖZGÜNEL Ankara Aliye ÖZTAN Ankara Felix PIRSON İstanbul Mustafa H. SAYAR İstanbul Andreas SCHACHNER İstanbul Oğuz TEKİN İstanbul Elif Tül TULUNAY İstanbul Önhan TUNCA Jak YAKAR Liége Tel Aviv İçindekiler / Index Generalis Konferanslar / Colloquia Kırklareli Yündolan C Tümülüsü İnci Delemen – Sedef Çokay-Kepçe – Zülküf Yılmaz ........................................................................ 1 Ateş Oyunları: Mukiş Başkenti Alalakh’ta Piroteknoloji K. Aslıhan Yener ...................................................................................................................................................................................... 19 Altphrygische Religion und Königsideologie – Eine weitere Brücke zur hethitischen Großreichszeit? Karl Strobel ..................................................................................................................................................................................................... 29 Side Tiyatrosu ve Çevresinde Onarım-Koruma Uygulamaları ve Sorunları Ülkü İzmirligil ............................................................................................................................................................................................ 87 Troas Bölgesi’ndeki Taşın Hayat Verdiği Kent Assos: 1881-2009 Yılları Arasındaki Kazılara Genel Bakış Nurettin Arslan ..................................................................................................................................................................................... 113 Makaleler / Commentationes Antik Çağ’da Strigilisin Ecza Amaçlı Kullanımı: Veriler ve Kanıt Daniş Baykan ........................................................................................................................................................................................... 141 Urartu Krallığı’nda Harem Rafet Çavuşoğlu – Bilcan Gökce – Kenan Işık ...................................................................................... 153 Red-Slip Ware from Tralles Excavations Aynur Civelek .......................................................................................................................................................................................... 169 The History of the Exploration of Uşaklı/Kuşaklı Höyük (Yozgat) and the “Rediscovery” of a Middle-Hittite Tablet Carlo Corti ................................................................................................................................................................................................... 193 Pamphylia’da Klasik Dönem’de Saptanan Yerel ve Yunan Unsurlar Üzerine Bir Değerlendirme Sedef Çokay-Kepçe ......................................................................................................................................................................... 213 vi Gyges’in Sadyattes’i Tahttan İndirme Hikâyesi: Yeni Bir Gözden Geçirme Muzaffer Demir .................................................................................................................................................................................... 229 Ein hethitisches Hieroglyphensiegel im Mardin Museum Ali Dinçol – Nihat Erdoğan ............................................................................................................................................... 269 Oluz Höyük Kazısı Üçüncü Dönem (2009) Çalışmaları: Değerlendirmeler ve Sonuçlar Şevket Dönmez ..................................................................................................................................................................................... 275 Doğu Roma Dünyasında Monofizit Reaksiyon ve İmparator Iustinianus Turhan Kaçar ............................................................................................................................................................................................ 307 MÖ 7. ve 6. yy Yunan Ticari Faaliyetleri İçinde “İşbirliği” Olgusu Aylin Koçak Yaldır ........................................................................................................................................................................... 333 Vefa Kilise Camisi Naosu Güney Dış Yüzünün Kademeli Kemeri Yukarısındaki Üçgen Alınlığı Sabitlenmiş Üç Keramik Kabın Değerlendirilmesi Ayyüz (Toydemir) Sabuncu ............................................................................................................................................... 353 Verbogen, zerschlagen, zerhackt - Spuren ekstatischer Inszenierungen in frühbronzezeitlichen Gräbern Anatoliens Thomas Zimmermann ............................................................................................................................................................... 367 Kitap Eleştirileri / Recensiones Вагалински, Л. Ф., Кръв и Зрелища / Vagalinski, L. F., Blood and Entertainments. Sports and Gladiatorial Games in Hellenistic and Roman Thrace, National Archaeological Institute with Museum Sofia, Bulgarian Academy of Sciences, Sofia, 2009, 228 pages + plates. (İnci Delemen) ....................................................................................................................................................................................... 381 CollAn IX 2010 269-274 Ein hethitisches Hieroglyphensiegel im Mardin Museum* Ali Dinçol – Nihat Erdoğan Keywords: Hittite Glyptics, Luwian Hieroglyphs, Mardin Museum, Seal, Handle Anahtar Kelimeler: Hitit Mühürcülüğü, Luwi Hiyeroglifleri, Mardin Müzesi, Mühür, Sap Im Jahre 2008 wurden auf der Landstrasse Mardin-Nusaybin im Wagen eines Antikenhändlers illegal angeschaffte Objekte von der Gendarmerie beschlagnahmt und bis zum Ende des Gerichtsprozesses als Treuhand dem Justizhof von Nusaybin ausgehändigt. Unsere Kollegin Prof. Dr. Aliye Öztan aus der Universität Ankara, sah die Funde, worunter sich auch ein hethitisches Hieroglyphensiegel befand, als sie noch in Treuhand aufbewahrt wurden. Sie benachrichtigte uns von diesem Siegel und schlug uns vor, uns danach im Diyarbakır Museum zu erkundigen, weil sie von dem späteren Schicksal des Stückes nichts Gewisses erfahren konnte. Durch einen glücklichen Zufall brauchten wir nach dem aktuellen Ort des Siegels nicht forschen. Frau Professor Öztan traf dieses Jahr während ihres kurzen dienstlichen Besuches in Diyarbakır den sich im Mardin Museum beschäftigten jungen Archäologen Mesut Alp, der von dem in Frage kommenden Siegel bescheid wusste, da er es selbst 2009 vom Nusaybiner Justizhof ins Mardin Museum gebracht hatte1). Das Siegel, dessen Fundort, wie in der Mehrheit der auf dem Antikenmarkt feilgebotenen Stücke, unbekannt ist, bildet wegen seines bügelförmigen, beweglichen Griffes aus Kupfer (?) eine Rarität in der hethitischen Glyptik. Entlang der Achse durchbohrte bikonvexe Knopfsiegel, Scheiben und Kalotten aus verschiedenen Steinsorten, Silber(legierung) oder Bronze; trugen einen beweglichen Griff aus Metall. Dieser Griff der aus einem Schaft, der in die Bohrung eingelegt wurde, und einer in U-Form gebogene, durch * Wir sind unserer Kollegin Prof. Dr. Aliye Öztan herzlichst dankbar. Auch Herrn Mesut Alp sind wir zu grossem Dank verpflichtet. Colloquium Anatolicum IX 270 2010 Löcher an den beiden Enden mit den ausgetretenen Enden des Schaftes gebundene Metallstange besteht. Siegel mit solchen bügelförmigen Griffen sind leider selten in intakter Form zu finden; der metallene Griff ging häufig verloren. Zwei Exemplare von denen wir diesen Grifftypus kennen, stammen aus Boğazköy (metallene Scheibe: Boehmer-Güterbock 1987: Nr. 214) und Ugarit (Knopfsiegel aus Stein: Laroche 1956: 157). Vier weitere, deren Fundorte unbekannt sind, werden in den Sammlungen von Bibliotheque Nationale (Kalotte aus Stein: Masson 1975: Nr. 1), Louvre Museum (Scheibe aus Stein: Masson 1975: Nr. 12) und in den Privatsammlungen von Borowski (silberne Kalotte: Poetto-Salvatori 1981: Nr. 16) und Aciman (Kalotte aus Stein: Güterbock 1980: Abb. 5) aufbewahrt. Das Siegel im Mardin Museum bildet ein weiteres Beispiel für diese Gattung der hethitischen Siegelkunst. Inv. Nr. alt: 7482; neu: 2010-6856; Masse: Durchmesser: 2,3 cm; Dicke:1,7cm; Höhe des Randes: 0,8 cm; Höhe des Griffes über dem Schaft: 2 cm. Bikonvexes Knopfsiegel aus rotem Stein (Radiolith ?); entlang der Symmetrieachse durchbohrt; Rand mit drei Rillen profiliert; mit einem metallenen (Kupfer ?) Griff in Öse Form versehen. Seite A: (Abb. 1, 2, 3) Die Hauptgruppe der Hieroglyphen im, mit einem Leiterband begrenzten Mittelfeld, besteht aus den Zeichen L.395 nú (acht senkrechte Striche) – L.105 (m)uwa, die den Namen des Siegelinhabers als Nu(m)uwa wiedergeben, der bisher nicht bezeugt ist. An den beiden Seiten des nach links sehenden zweiten Zeichens (L.105) finden sich Heilsymbole (L.370). Rechts unten ist ein vierstrahliger Stern (L.186) als Symbol gesetzt. Unter den Namenszeichen ist eine, von kurzen Strichen flankierte, Kopf stehende „Pfeilspitze“ zu sehen, die als Füller benutzt wurde. Seite B: (Abb. 4, 5, 6) Diese Seite enthält die gleichen Zeichen in derselben Ordnung. Nur kleinere Abweichungen sind zu beobachten, nämlich, das Zeichen L.105 sieht hier nach rechts, das Zeichen L.395 besteht aus sieben senkrechten Strichen. Die „Pfeilspitze“ steht hier alleine. Das Siegel datieren wir ins 13. Jahrhundert v. Chr. Prof. Dr. Ali Dinçol Nihat Erdoğan İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Hititoloji Ana Bilim Dalı 34134 İstanbul / Türkiye Mardin Müzesi Müdürü Mardin / Türkiye [email protected] [email protected] Mardin Müzesi’nden Hiyeroglifli Bir Hitit Mührü 2008 yılında, Mardin-Nusaybin karayolunda bir antikacının arabasında illegal bir şekilde elde edilmiş nesneler Jandarma tarafından müsadere edilmiştir. Bu nesnelerin arasında Hitit Hiyeroglifli bir mühür de vardı. Mührün buluntu yeri, bu şekilde elde edilmiş buluntuların çoğunda olduğu gibi belirsizdir. Bakırdan (?) olan üzengi biçimli hareketli tutamağı nedeniyle Hitit Mühür Sanatı’nda nadir bulunan bir örnektir. Bu tipteki mühürlerin metal tutamakları genellikle kayıp olduğundan Mardin’deki mühür önem taşımaktadır. Bahsi geçen tutamak tipini belgeleyen örnekler Boğazköy (madeni disk: Boehmer-Güterbock 1987: 214) ve Ugarit’ten (Laroche 1956: 157) bilinmektedir. Bunların dışında buluntu yeri bilinmeyen dört mühür daha belgelenmiştir: Bibliotheque Nationale (taş kalot: Masson 1975: No. 1), Louvre Museum (taş disk: Masson 1975: No. 12), Borowski (gümüş kalot: Poetto-Salvatori 1981: No. 16) ve Aciman Özel Kolleksiyonlarında (taş kalot: Güterbock 1980: res. 5) belgelenmiştir. Mardin Müzesi’nde yer alan mühür aynı mühür tipi için yeni bir örnek oluşturmaktadır. Eski envanter numarası 7482, yeni envanter numarası 2010-6856 olan mühür kırmızı bir taştan (Radiolith) yapılmış bikonveks bir düğme mührüdür. Kenarı üç yivli bir profile sahip ve ekseni boyunca delinmiştir. Tutamağı metaldendir (bakır?). Ölçüler: çap: 2,3 cm kalınlık: 1,7 cm kenar yüksekliği: 0,8 cm tutamağın yüksekliği: 2 cm A Tarafı: (Res. 1, 2, 3) Taralı bir bant tarafından sınırlanan orta alanda L.395 nú (sekiz dikey çizgi) – L.105 (m)uwa hiyeroglif işaretleri yer alır. Bu işaretler sayesinde mührün sahibinin adını Nu(m)uwa olarak tespit etmek mümkündür. Bu isim henüz belgelenmemiştir. Sola dönük ikinci işaretin (L.105) her iki tarafında iyilik semboller (L.370) yer alır. Sağ altta dört ışınlı 272 Colloquium Anatolicum IX 2010 bir yıldız (L.186) sembol olarak yer alır. İsmi temsil eden işaretlerin altında doldurma motifi olarak sağ ve solda kısa bir çizgi arasında bir “okucu” motifi mevcuttur. B Tarafı: (Res. 4, 5, 6) A tarafında yer alan işaretler aynı düzende, ancak küçük farklılıklarla görülmektedir. L.105 işareti burada sağa doğru yönlendirilmiş ve L.395 işareti yedi kısa çizgi ile verilmiştir. Altındaki “okucu” burada tek başında yer alır. Mühür tarafımızdan MÖ 13. yy’a tarihlendirilmiştir. Ali Dinçol / Ein hethitisches Hieroglyphensiegel im Mardin Museum 273 Bibliographie Boehmer, R. M. – H. G. Güterbock 1987 Die Glyptik von Boğazköy (Boğazköy-Hattuša 14,2), Berlin. Güterbock, H. G. 1980 „Seals and Sealing in Hittite Lands“, From Athens to Gordion: Memorial Symposium for R. S. Young (ed. K. de Vries), Philadelphia: 31-63. L. = Zeichennummer in: E. Laroche, Les Hiéroglyphes Hittes, Paris 1960. Laroche, E. 1956 Masson, E. 1975 “Documents hiéroglyphiques Hittites provenant du palais d’Ugarit”, Ugaritica III (ed. C. F. A. Schaeffer), Paris: 97-160. “Quelques sceaux Hittites hiéroglyphiques”, Syria 52: 213-239. Poetto, M. – S. Salvatori 1981 Collezione anatolica di E. Borowski (Studia Mediterranea 3), Pavia. Colloquium Anatolicum IX 274 Abb. 1 Photo der Seite A. Abb. 2 Abdruck von der Seite A. Abb. 3 Zeichnung nach dem Abdruck der Seite A. 2010 Abb. 4 Abb. 5 Photo der Seite B. Abdruck von der Seite B. Abb. 6 Zeichnung nach dem Abdruck der Seite B.