Sunum

‘IN
SUNUŞ KONUŞMASI
13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 9.2012 yayın tarihli TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK adlı kitabın hazırlanmasındaki etkinlikler : -­‐ 4.2010 tarihinde SSM’de yapılan panel için hazırlanan not : Kitapta yer alan Özgürlük ve YaraUcılık başlıklı EK -­‐ 2011 (150 öğrenci) ve 2012 (50 öğrenci) ilkbahar dönemlerinde SÜ’de açılan Technology and Society adlı ders 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 1 Kitabın genel yapısı üzerine birkaç görüş -­‐ Yakın bir dostumun eleşLrisi şöyleydi : kitap çok (gereksiz) fazla konu ve bilgi içeriyor bu nedenle okunması zor ! -­‐ Bu kitap ansiklopedik bir bilgi bankası değildir. -­‐ Konuların tümü birbirlerine çeşitli biçimlerde bağlı sistemik bir bütündür. -­‐ Kitabın yazılış yöntemi önce akla gelen tüm bilgi ve düşüncelerin kaydı ; sonra da bu kayıtlardan ana fikre ‘olmazsa olmaz’ katkı özelliğine sahip olmayanların çıkarılmasıdır. Bu nedenle de kitap kavramsal yoğunluğu yüksek olup bir ‘bedLme reading’ oluşturmamaktadır. -­‐ Bu okunma zorluğunu dengelemek amacı ile kitabın dilini ve kavramsal tanımlamaları elden geldiğince kolay anlaşılır ve basite indirgemeye çalışUm ! -­‐ Bu bağlamda Amadeus filminde imparatorun Mozart’a ‘too many notes’ adlı eleşLrisi üzerine Mozart’ın ‘which ones would you like me to remove’ adlı yanıU bu bağlamda benim için de geçerlidir. 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 2 İleri Kapitalist Ekonomilerin Sıradan Emek ve Sermaye Bunalımı -­‐ Sıradan (ruLn) emek sektöründe işsizlik ve düşük ücret bunalımı ve : sıradan sözcüğünün tarihsel olma niteliği (beyaz yakalı sıradan emek !) -­‐ Faiz hadlerinin, yani paranın fiyaUnın, yani sermayenin geLri oranının sıZra yaklaşması Bir dönem ABD başkanı Clinton’un çalışma bakanlığını yapmış ikLsat profesörü Robert Reich 1990’lı yılların başı için şöyle söylüyordu : “Bugün bir yarı-­‐iletken çipin fiyaUnın içinde en fazla %3’ü kullanılan hammadde ve enerjinin sahibine, %5’i malzeme ve ürefm tesislerinin sahibine ve %6’sı kol emeği işçilerine gidiyor. %85’inden fazlası ise özel tasarım ve mühendislik hizmetlerine ve bu hizmetlerin oluşma sürecinde yer alan geçmiş buluşların patent ve telif haklarına gidiyor.” 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 3 BİRİNCİ BÖLÜM : BİLGİ VE TEKNOLOJİ Aristo evreninden Kopernik devrimi ile Newton evrenine geçişin önemi nedir ? AnLk Yunan uygarlığında bilgi için iki sözcük : episteme ve techne Episteme : doğruluğu açık bir ortamda bilimsel tarUşma ile belirlenen bilgi. Yunanlıların önemsediği bilgi türü episteme ; örnek alanlar geometri, astroloji ve felsefe-­‐poliLka ; örnek kitap Ptolemy’nin Almagest adlı astroloji kitabı Doğal astroloji (astronomi) ve yasal astroloji ; praLk uygulaması temelde ideolojik, yani yasal astroloji, yani tanrıların insanlar hakkındaki kader belirleyen niyetlerini anlamak ! Episteme bugünkü ampirik-­‐analiLk, yani doğa-­‐bilimsel bilginin atası ; doğruluğun belirlendiği deneysel enformasyon gökyüzü taraZndan hazır olarak sunuluyor 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 4 Techne : usta-­‐çırak ilişkisi içinde deneme ve yanılma ile erişilen ve somut praLk içinde elde edilen bilgi. Lonca veya benzeri dışa kapalı ve genelde kutsal nitelikli meslek örgütleri kapsamında üreLlip uygulanıyor. Akla gelen tüm praLk etkinlikler :bina ve gemi inşaat, makina, madencilik, metalurji, teksLl, Lcaret vb. hepsi techne kapsamında. Techne Yunanlıların küçümsediği bilgi türü ; hada elle yapıldığı nedeni ile heykel ve benzeri güzel sanatlar da zanaat (craes) olarak nitelendiriliyordu ve bu anlayış Rönesansa kadar sürdü. Kopernik insanlık tarihinin en büyük bilişsel (cogniLve) devriminin kapısını açU : gökyüzündeki sorunlardan yeryüzü bilimleri fizik (mekanik)ve kimya (ve sonraları elektrik) bilimleri doğdu. Bu da techne ile epistemenin evliliğini, yani teknolojik bilgiyi doğurdu 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 5 BİLGİNİN ÜÇ KULVARI Özgür irade problemi ve insanın iki farklı yüzü (i) Doğanın bir parçası ve nedensel doğa yasalarıyla davranışları belirlenmiş varlık. (ii) Davranışlarını ve sosyal tarihi kendi özgür iradesi ile belirleyen varlık. Olumsuz bir davranış sonucunda insan suçlu mu (ii) hasta mı (i) ? Enformasyonun bilgiye dönüşümü ; karmaşıklığın aşılması Karmaşıklığın kökenine dayalı bilgi sınıflandırması 1-­‐ Köken doğa ise doğa bilimi 2-­‐ Köken insan (ii) ise insan bilimi veya sosyal bilim 3-­‐ Köken insan yapısı sistem ise insan yapısı sistem bilimi 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 6 Bilimlerin geleceği üzerine görüşler -­‐ Doğa bilimlerinde örnek model fizikten biyolojiye kayıyor ; neden ? Kuhn : normal (marjinal)–devrimci bilim ;TheoryOfEverything ; biyoloji = tersten sistem bilimi -­‐ Sosyal bilimlerde ilerleme var mı ? olabilir mi ? olması iyi mi ? bilinçli nesne ve özne-­‐nesne etkileşimi ! -­‐ Sistem bilimlerinde ya da teknolojide Kurzweil kehanetleri ne ölçüde geçerli ? GNR ve beynin tersten mühendisliği à insandan kiborga à singularity university ! 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 7 TEKNOLOJİ VE OTOMASYON Otomasyon : üretken insan etkinliklerinin teknolojiyle ikamesi -­‐  Kısmi veya bütünsel (otonom sistem) otomasyon Ör. uçağı otomaLk pilota bağlamak (bütünsel) veya bağlamamak (kısmi) -­‐  Bireyin veya kollekLfin otomasyonu Ör. Google Car (birey) veya internet (kollekLf) -­‐  Mekanik veya zihinsel otomasyon veya her ikisi beraber Ör. Traktör (mekanik) veya elektronik hesaplayıcı (zihinsel) ; veya ev temizleyen robot veya kendi kendine üreyen nanobotlar ! (mekanik-­‐zihinsel) -­‐  Dolaysız veya dolaylı otomasyon Ör. medyaLk dolaylı otomasyon (spor, konser, …) 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 8 Canlıların evrimi ile otomasyonun evrimi arasında ilginç bir paralel Antonio Damasio , Self Comes to Mind : Tek hücreli canlılar ve homoestasis (canlının yaşamını sürdürmek için çevresine uyum sağlaması) Çok hücreli canlılar ve homoestasis+hücrelerarası koordinasyon Merkezi kontrol : homoestasis + beyin Zaman ve haZza : homoestasis+ beyin ve BENlik bilinci Geri beslemeli otomaLk kontrol (homoestasis) : sürekli durumu ölçerek hatayı sıZrlamak Ör. Buhar türbini hız kontrolu ; güdümlü füze Önceden kodlanmış programa göre bir dizi işlemi gerçekleşLren otomat (automaton) Ör. Babbage’ın mekanik hesaplayıcısından von Neumann mimarili kapalı bilgisayara… 1980 sonrası : dış dünya ile ileLşim içinde gerekLğinde kendi komutlarını da değişLrebilen bilgisayar (hücre ?) kümeleri. Ör. kitle halinde dağılımlı -­‐ paralel bilgisayarlar 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 9 Otomasyon tarihinde iki önemli sıçrama noktası (1) Elektromanyefzmanın keşfi Oersted-­‐Faraday-­‐Maxwell-­‐Hertz ve ötesi Öyle bir fiziksel parametre bulalım ki enformasyonu temsil edebilsin ve ileflmesi, işlenmesi (19. yüzyıl) ve depolanması (bellek) (20. yüzyıl) hızlı (ışık hızına yakın) ve masrafsız olsun (2)Moore yasası : 1960 sonrası mikroelektronik teknolojide verim her 18 ayda 2 kat arUyor. Verim = birim alana (nano teknoloji sonrası birim hacıma) düşen elektronik devre elemanı sayısı ; ya da hesap hızı ; ya da fiyadaki düşme … Yıl 1968 CDC 6600 en güçlü bilgisayar ; yıl 2013 ve aradan 30 tane 18 ay geçL Bugün CDC 6600’ün eşdeğeri 230 = 210x210x210 > 103x103x103 = 1 milyar kadan fazla küçüldü ! 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 10 Otomasyonun Sınırları -­‐ İnsan tasarımı makinalar insanları yönetecek güce sahip olabilir mi ? OLABİLİR : Norbert Wiener, Alan Turing, Ray Kurzweil ve Singularity ekibi … -­‐ İnsan manUğı ve dolayısı ile matemaLğin açıklama gücü sınırsız mı ? Gödel ve matemaLğin sınırları -­‐ İnsan her anladığını doğal dil ve onun türevi matemaLksel manUk ile ifade edebilir mi ? -­‐ İnsanların çözebileceği ve çözemeyeceği problemlerin bir oranı var mı ? Decidability theory -­‐ İnsan herşeyi hesaplayabilir mi ? Hesapsal karmaşıklık kuramı, Conway’in yapay hayat oyunu -­‐ İnsan kendi nedenselliğini anlayabilir mi ? Özgür irade problemi ve Kant 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 11 Otomasyondan muaf alanlar (1) Moravec paradoksu : insanlar için en kolay problemler zor ve en zor gözükenler hiç de değil ! YasUğa kılıf geçirmek ; ayakkabı bağı bağlamak vb (2) İnsanla içiçe çalışan hizmet sektörü : kültürel engel garson, hemşire,turizm ve otelcilik personeli … (3) Devlet memurları : poliLk engel (4) YaraUcı emek: araşUrmacılar, sanatçılar, tasarımcılar ve benzer profesyoneller 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 12 İKİNCİ BÖLÜM : EKONOMİ VE POLİTİKA 1800 Tarihinin Ekonomik Önemi Gregory Clark, A Farewell to Alms , Princeton University Press 2007 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 13 Enformasyon ekonomileri ve geleneksel sektörler kömür madenciliği toplam maliyet eğim = birim üreLm fiyaU elektronik çip yazılım (a) maliyet=gelir (b) üreflen miktar maliye' kurtaran sa/ş miktarı Sabit maliyet (a) YaraUcı emek (tasarım) , entelektüel emek değeri (otomasyona uygun değil) (b) İlk yaUrım maliyeL – altyapı+makineler. (otomasyona uygun) 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 14 Çeşitli ülkelerin sektörlere göre işgücü ve yurfçi hasıla (GDP) oranları Agriculture % Labor Agriculture % GDP Manufacture % Labor Manufacture % GDP Services % Labor Services % GDP USA 1.5 1.2 20.3 21.9 79.1 76.9 Germany 2.4 0.9 29.7 26.8 67.8 72.3 Spain 4.2 3.3 24 26.8 71.7 70.0 Japan 4 1.6 28 21.9 68 76.5 Russia 10 4.7 31.9 34.8 58.1 60.5 ArgenVna 5 6 23 32 72 62 Brazil 20 6.1 14 25.4 66 68.5 Turkey 29.5 9.3 24.7 25.6 45.8 65.1 Zambia 85 19.7 6 32.4 9 47.9 Country Ref : The World Factbook 2010 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 15 ortalama emekçinin yara]ğı marjinal değer IkVsatçıların geleneksel inancı Makinalar otonomlaşıyor makina verimi ar[yor zaman Marfn Ford’un vizyonu : teknolojik ilerleme = makinalar iyileşiyor = emekçi kapasitesi entellektüel yaraUcılığa zorlanıyor Ford tezini iki soru üzerinden kanıtlıyor : (1) Makinalar otonomlaşmadan sürekli iyileşebilir mi ? (2) Eğer (1) doğru olsa bile sürekli gelişen bir makina zaman içinde ortalama eğiLmli bir emekçinin kullanma yeteneğini aşmaz mı ? Bu da makinaları gitgide otonom olmaya zorlamaz mı ? 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 16 Otomasyon ekonomisinin zorladığı sınıf yapısı (A) Bilimsel-­‐teknolojik-­‐idari ve arLsLk üreLmi gerçekleşLren eğiLmli ve yaraUcı sınıf (B) Değer üreLmini kısmi kontrol alUnda tutan sermaye sahibi ranLye sınıf (C) Otomasyon tehdiL alUnda yaşıyan ya düşük gelirli ya da iş(lev)siz sınıflar -­‐ Bu sınıf yapısı klasik kapitalist – işçi sınıZ ayrımından farklıdır ; (A) ve (B) ile ifade edilen sınıfları ayırdeden sınır çok ince olup bu sınıflar içiçe olma durumundadır ve (A) sınıZ üretkenliği nedeniyle geleneksel sermaye sınıZnın parazit olma özelliğinden farklı olarak vazgeçilmez bir özelliğe sahipLr. -­‐ Eğer (C) alUnda yer alan sınıflar yeterince gelire sahip değilse sistem talep yetersizliği ve adaletsiz gelir dağılımı nedeniyle tümüyle çökebilir ve bu da bürokraLk diktatörlüklere yol açabilir. 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 17 1980 sonrası oluşan yeni ekonomik koşullar ve seçenekler (1) Friedman’ın düzlenmiş dünyası e-­‐posta à web sayfası à programlanabilir web sayfası (xml) à küresel lojisLk/otomasyon (2) Wikinomics : açık kaynak ve küresel ağ dinamikleri Linux olayı ve ötesi : türeLci (prosumer) kavramı (3) Küreselleşme ve şirketler : S. Berger’in karışık nitelikli 500 şirkef içeren MIT alan çalışması Sonuç : “recovery without jobs”! (4) J. Jacobs (ithal ikamesi ve şehirler) ; R. Florida (yaraUcı sınıf) ; P. Romer (teknolojik bilgiyi içeren büyüme kuramı) ve “chartered city” dinamikleri Hansa liginden , Hong Kong ve yeni Çin şehirlerine ; yaraUcılık ve eşitsizlik endeksleri elele 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 18 1800 Tarihinin Polifk Önemi -­‐ Tarihte ilk kez aristokrasiden kopmaya başlayan burjuva sınıt ile kırsal kesimden ülke ve haua kıta boyutunu aşan göçlerle işçi sınıfları kentlerde yeni bir polifkanın öznesi olmaya başladılar. Sanayi devrimi ile burjuvası ve işçi sınıt ile alışılmamış sayılarda kentli bir toplum polifk yaşamı biçimlendirmeye başladı ! E.H.Carr’ın Avrupa milliyetçiliğini 3 döneme ayırıyor (1) Fransız devrimi öncesi ulusal kiliseler ile başlayan aristokraLk nitelikli milliyetçilik MerkanLlizm (2) Fransız devrimi sonrası Napolyon ile başlayan ve 1914 ile noktalanan milliyetçilik İlk küreselleşme ; İngiltere hegemonyasında dünya kapitalizmi ; muhteşem 19. yüzyıl ! (3) Dünya savaşları dönemi 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 19 Ernest Gellner’in milliyetçilik kuramı : milliyetçilik = sanayi toplumunun poliLk altyapısı Tek bir üst kültür = bu kültüre dayalı devleL kuran tek bir poliLk güç Eğer varolan kültür istenilen evrensel nitelikten yoksunsa tamirat yapılabilir. Sanayi toplumunun gereksinimleri : (1) Çok sayıda insanı sanayi üreLminde kullanabilme (2) Sanayide üreLlen değerleri , üreLmde kullanılan doğal kaynakları ve üreLm sonucu erişilen pazarları her çeşit (dostça veya düşmanca) rekabet ortamına karşı savunabilme Bu nasıl gerçekleşLrilebilir ? -­‐ Tek dilde ve evrensel bir kültüre dayalı genel ve zorunlu bir eğiLmle Böyle bir devasa bir eğiLm seferberliğini ancak ULUSAL DEVLET gerçekleşLrebilir ! 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 20 Gellner eleşfrisi : eğifmin bilişsel boyutu yanında gözardı edilen disiplin boyutu İki cephede kitle güdümüne yönelik disiplin gerekiyordu : (1) Sanayi üreLminin gerekLrdiği yoğun çalışma disiplini (eLği) (2) Askeri ve benzer alanlarda güvenliği sağlamak için gereken fedakarlık ve sorgusuz sualsiz sadakat Bunun gerçekleşmesi için hangi araçlar kullanıldı ? Bayrak, ulusal marş, kuruluş mitleri ,diğer ulusalcı marşlar ve akla gelen her çeşit patriyofk-­‐ideolojik öğeleri içeren ve ulusun kutsal çıkarlarını gerekirse yaşamlarını feda edecek boyutlarda bir sadakat ile yerine gefrecek anlayışı sağlayan eğifm ! Bu eğiLm nasıl başarılı olarak aşılanabildi ? Zorunlu ilkokulun icadı ile ! İlk kez 18. yüzyılda Prusya ve Avusturya’da uygulanan zorunlu ilk-­‐orta eğiLm 19. yüzyılda militarist yönü ağırlaşUrılmış biçimde ABD ve Avrupa’da ve nihayet dünyada yaygınlaşU ve kitleler eğiLldi ! 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 21 Ulusalcı eğiLm, toplumsal dayanışma ve Fransız devriminin kardeşlik ilkesi ardına siper alarak sadakat ve uyumluluğu bireyin en doğal hakkı olan yaraUcılık ve bireysel özgürlüklerinin önüne almaktadır Peki sosyalist toplumlar farklımıydı ; farklı mı ? Kanımca benzeri ideolojik öğeler ve özgürlükleri kısıtlayarak sadakat sağlayan eğiLm bu toplumlarda fazlası ile vardı, ve var. Fark, ideolojik kalıpların yer yer ulusallığa akraba sosyalist dogmalar olması. Benzerliğin nedeni : iki poliLk ve eğiLm modeli de sanayi toplumunun bilgi ve disiplin ihLyaçlarından kaynaklanıyordu ve ironik bile olsa (iki dünya harbi +soğuk savaş) kendi manUğı içinde başarılıydı ! 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 22 Varılabilecek Sonuç Nedir ? Eğer Sanayi Toplumu aşama aşama yaraUcılığın bir ürefm vazgeçilmezi olarak yer aldığı Otomasyon Toplumuna evriliyorsa, sanayi toplumunun ideolojik olarak yönlendirilmiş polifk ve eğifm sistemi de temel işlevini kaybetmiş olarak varlık nedenini yifrmektedir. Bu sistemin içinde yer alan ve robot gibi itaatkar yefşfrilmiş yarı-­‐eğifmli bireyler sistemi ayakta tutmaktan çok çökertmek işlevini göreceklerdir. Sıradan ürefm ile savunma ve güvenliğin otomasyon teknolojileri ile ikame edilebildiği yeni ortamlarda ne robot gibi çalışan emekçilere ne de canını feda edecek askerlere ihfyaç vardır. Kaybolan bu ihfyaca göre yefşfrilmiş gençler en iyimser durumda futbol tarayarı en karamsar durumda işsiz ve militan-­‐dogmafk eylemlerin öznesi olarak kullanılma durumuna iflecekfr. 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 23 Sanayi toplumunun 1980 sonrası ilerlediği evrede özgürlük ve yaraUcılık , üreLmin ve üreLmde değer yaratmanın bir önkoşulu olduysa ; fakat bu önkoşulu sağlayan üretken sınıZn çoğunluğu kapsayamadığı ve toplumdaki eşitlik duygusunu zedelediği de bir gerçekse ciddi bir çelişki ile karşı karşıyayız demekLr. Ekonomik üreLmin (özgürlük) toplumsal adaletle (eşitlik) beraberce sağlanabilmesi Marx ve Keynes’in karşılaşmadığı bir zorluğu içeriyor : üreLlen ve herkese yeterli olabilecek değerlerin (mal ve hizmetlerin) hangi ilkelere göre ve hangi mekanizmalar ile topluma dağıUlacağı üzerinde düşünülmesi gereken bir problem. Genelde bu konu ünlü liberal adalet kuramcısı John Rawls’un deyimiyle DağıUm Adalef (Distribufve Jusfce) olarak yer alıyor. 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 24 Otomasyon Toplumunun Sorunları Nobelli ikLsatçı Amartya Sen Inequality Re-­‐examined adlı kitabında soruyor : Neden eşitlik ? Nede eşitlik ? Ve ekliyor : ekonomik gelir veya zenginlik eşitliğinin yanında Zrsat, yetenek, aile bağlanUları ve özgürlüklere ilişkin daha birçok ekonomi-­‐dışı eşitlikleri söz konusu edersek farklı alanlardaki eşitlik seçimleri diğer alanlarda eşitsizlikler yaratacakUr ! Bu nedenle keyfiliğin tutsağı olmamak için ister istemez eşitlik kavramından taşarak ahlak ve adalet kavramlarına varıyoruz. Amartya Sen’in belirsiz bir üçüncü şahse a•e‚ği şu söz de : “Bazen adalefn bir akıl yürütme meselesi olmadığı ; yerinde bir duyarlılıkla adaletsizliğin kokusunu alabilecek hassas bir buruna sahip olmak olduğu söylenir.” kayda değer !! 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 25 ADALET Haklı (Right) Kant : Haklar & Görevler: Ahlak Michael Sandel , JusLce’den İyi (Good) Aristotle : İyi bir yaşam ; Efk Ahlak (ahlak yasası -­‐ ampirik gözlem) Etos : Bir topluluğu, ulusu veya ideolojiyi Özgürlük (özgür irade -­‐ dış dünya etkili davranış) biçimlendiren yol gösterici inançlar Akıl Yürütme (kategorik – nedensel (araç-­‐amaç) ) Bireyci : ilkeler birey taratndan haklı ve haksıza dayalı evrensel ahlak değerlerinden oluşturuluyor Kollekfvist : Aileye, yakın çevreye ve ulusa sadakat 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 26 John Rawls , A Theory of JusLce, 1971 Rawls, önerdiği hipoteLk toplumsal kontraUn bir bilgisizlik tülü (veil of ignorance) alUnda kabul göreceği görüşünde ve dağıUm adalefni iki ilke alUnda topluyor : (1) İfade ve inanç (din) özgürlüğü gibi temel konularda vatandaşlara hiçbir ek koşul koymadan hak tanımak ve bu özgürlüklere toplumsal fayda veya genel ekonomik refah kısıtları olmaksızın öncelik vermek (Özgürlük ilkesi) (2) Toplumsal ve ekonomik eşitsizlikleri ancak toplumda refah düzeyi en düşük durumda olanlara yararı dokunuyorsa kabullenmek (Fark İlkesi) 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 27 Dağı/m Adale'ne İlişkin Dört Rakip Kuram (1) Feodal veya kast sistemi veya ırk veya dine dayalı sistem : doğum durumuna bağlı sabit hiyerarşi Bir prens veya aristokrat doğum ayrıcalığı ile üst düzeyde bir yaşam sürdürebilir (2) Libertaryan : biçimsel Zrsat eşitliğine dayalı serbest piyasa Bir birey biçimsel eşitlik koşulları alUnda aile bağları nedeni ile zengin olabilir (3) Meritokrafk : adil Zrsat eşitliği alUnda serbest piyasa Bir birey iyi bir eğiLm almışsa ve akıllı bir bankacı ise zengin olabilir (4) Eşitlikçi : Rawls’un fark ilkesi İbrahim Tatlıses zengin olabilir çünkü toplumun en alt düzeyinde olanlar onu dinlemekten zevk alıyor 13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ 28 BENİ DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER
13.11.2013 TEKNOLOJİK İŞ(LEV)SİZLİK KİTAP ÇALIŞTAY SUNUŞU SABANCI ÜNİVERSİTESİ