15-27

TARHNPENDE
THEPURSUITOFHISTORY
ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERGS
INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH
Yl:2009,Say:2
Sayfa:1527
Year:2009,Issue:2
Page:1527
ALFREDT.MAHANveDENZEGEMENLTEORS
FatihMehmetBERK
MustafaARSLAN
Özet
Corafya,toplumlarnekonomisinde,ticarihayatnda,siyasîveaskerîstratejilerinde,ksacas
tümbeerifaaliyetlerindeentemelunsurolmutur.Enkalcolanodur.Buvurguya,insanolu
ilkçalardanitibarenHerodotos’tan,Strabon’danbalaypgünümüzekadardeinmitir.Bu
gücünadnabirzamanlarTanr’nniaretleri,siyasalcorafyavenihayetinde19.yüzylnsonlar
ve20.yüzylnbalarnda“jeopolitik”adkonmutur.Jeopolitiinklasikdönemteorilerinden
birideAlfredT.Mahan’ndenizgücüvebugücündevletlerarasilikilerdeoynadrolve
önemiüzerinedir.
AnahtarKelimeler
AlfredT.Mahan,Corafya,Jeopolitik,DenizGücü
ALFREDT.MAHANANDSEAPOWERTHEORY
Abstract
Geographyhasbeenthemostindispensablefigureoftheeconomy,tradeaswellasthepolitical
andmilitarystrategies,inbriefallofthehumanactivitiesofthesocieties.Themostpermanent
one.ThisemphasishasbeenstatedbythehumanbeingsfromthefirstagessuchasHeredotos
andStrabontillnow.ThenameofthatpowercalleddifferentnamessuchasthesignsofGod,
politicalgeographyandeventually“geopolitic”attheendofthe19thcenturyandthebeginning
ofthe20thcentury.OneoftheclassicaltheoryofthegeopoliticisAlfredT.Mahan’sseapower
anditsroleandimportanceintheinternationalrelations.
KeyWords
AlfredT.Mahan,Geography,Geopolitik,SeaPower
Okt., Fatih Mehmet Berk, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Öretim Eleman. [email protected]
Okt., Mustafa Arslan, Selçuk Üniversitesi Beyehir Meslek Yüksekokulu Öretim Eleman. [email protected]
16 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2
GR
Deniz,karakütleleriarasndabüyükbirbariyerveaynzamandakullanabi
lenler için geni bir iletiim ve ticaret yoludur. Devletler, birbirleriyle denizlerde
savamvedenizgücünükaradakidümanlarnakarbirbaskaracolarakkul
lanmlardr. Denizlere egemen olmak üstünlüün temelidir. Cicero, Atticusa
mektubunda Pompeiusun Caesara kar yapt hazrlktan söz ederken; “Pom
peius’un tutumu Themistokles’inki gibi, tpk o da denizlere egemen olann, her
eye egemen olacana inanyor.” (Consilium Pompeii plane Themistocleum est;
putatenimquimaripotitureumrerumpotiri)der.1
Çalarboyuncamedeniyetlerinmerkezîvegüçdengeleri,suyunolduuböl
geleredoruyönelmitir.Denizlereyönelmek,savazamanndastratejiküstünlük
salarken, bar zamannda ise insanlar daha müreffeh klmtr. Her ne kadar
jeopolitiin tanm 19. yüzyln sonlarnda ve 20. yüzyln balarnda dile getiril
meye balansa da, tarihin ilk safhalarndan itibaren corafi artlar ve insanolu
arasndakiiletiimherzamanetkinliinigöstermitir.Denizkuvvetlerininönemi
ni ilk olarak dile getirenlerden birisi Atinal devlet adam ve General Themisto
kles’tir (M.Ö.524–459). Bu general, Atina’da deniz kuvvetlerinin ön plâna çkar
lmasnsaplayanilkkiidir.2Denizgücününönemi,Themistokles’idorularde
recesindePersistilalarndabirkezdahaortayaçkmtr.BirdierAntikDönem
YunanlyazarThukydides’egöreise,demokrasivedenizgücüarasndaiçtenbir
bavardr.Bubasayesinde,Atina’nnfakirvesradaninsanlar,denizgücüvas
tasyla elde ettikleri gelirlerin etkisiyle doutan zengin olanlardan daha iyi bir
hayata sahip olacaklard.3 Yunanl devlet adam Alkibiades’e göre ise Atina, sa
decedenizgücünedayanarakimparatorluakavumutur.4
AlfredMahan,“Amerikaldenizciler,kendileriniyenilmezolarakgörenngi
lizler kadar olmasa da onlara yakn bir düzeye geldiler” diyen Roosevelt’in dile
getirdiidenizstratejistlerindenbirisidir.5“Denizlerehâkimolandünyayahâkim
olur” teorisinin mimar ve deniz gücü teorisini ortaya atan kiidir. T. Roosevelt,
Mahan’n“DenizGücününTariheEtkisi”(TheInfluenceofSeaPowerUponHis
tory)adleseriiçin“Karlatmtürününenakcvebilgivericikitab.Takdire
ayan,harikuladebireser.Eerbirklasikeserolmazsayanlgyadüerim”der6.
Mahan,tarihinenöndegelendenizstratejistidir.Jomini,ClausewitzveHaus
hofer’inkaragücüiçinbaaramadno,denizgücüiçinbaarmtr.Ayrca,hâlâ
deniz gücü konusunda en etkin kaynaktr. Bunun yannda, politik felsefeci yö
nüyle de ün yapmtr. Aadaki tanmlarda u ekilde sitayile bahsedilmitir.
1
2
3
4
5
6
Francis Bac, Denemeler, çev. Akit Göktürk, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2002, s. 128.
Chester G. Starr, Thucydides on Sea Power , Mnemosyne, Fourth Series, Brill Publication, Cilt. 34, 1978, s. 344.
Starr, a.g.e, s.344.
Starr, ag.e., 345-346.
Mark Russell Schulman, The Influence of History upon Sea Power:The navalist reinterpretation of the war of 1812, Journal of
Military History, The Virginia Military Institute and The George C. Marshall Foundation for the Society for Military History, Cilt.56,
April l992, s. 194.
Kenneth L. Moll, A. T. Mahan, American Historian, Military Affairs, Cilt. 27, No.3, Sonbahar, 1963, s. 131.
1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 17
NitekimMahan,“Amerika’nnuanakadaryetitirdiienbüyükyazar”,“Ame
rikaBirleikDevletlerinibüyükolmayolunakoyankii”eklindedetasviredil
mitir.7Aykrbirtarihçi,aynzamanda19.yüzylemperyalizmpropagandaclar
ndanbirisidir.T.RooseveltveH.CabotLodge’yietkilemitir.
I.HAYATI
Amerikal Amiral Alfred Thayer Mahan (1840–1914), XX.yüzyln balarnda
ekonomikbaariçindenizticaretiningerekliliiveticaretisürdürebilmenin,deniz
üzerinde bir sava filosu oluturmaktan geçtiine inanan donanma tarihçisi ve
stratejistisidir.8Mahan’nhayathikayesiniW.D.Puleston,LivezeyveRobertSea
ger kaleme almtr. Fakat her üç yazar da metin, balam ve bunlar arasndaki
ilikiyi ayn anda deerlendirerek dank bir tablo sunmulardr. Öyle ki Colin
Gray1989’daMahan’nyenidenincelenmesindegeçkalndnönesürmütür.9
Mahan,1840ylndaABD’deWestPoin’tedodu.AmerikanAskeriAkademi
sinde görevli ve askeri mühendislik üzerine eserleri olan Profesör Dennis Hart
Mahan’n oludur. Oul Alfred Mahan, sadece askerî bir ortamda büyümeyip,
aynzamandaentellektüelbirailedeyetimitir.NewYork’taKolombiyaÜniver
sitesine girmi, daha sonra ise Annapolis’teki Donanma Akademisine geçmitir.
AmerikançSava(18611865)(AmericanCivilWar)boyuncaBirleikDevletler
Donanmasnda hizmet etmitir. Bir ömür boyu alkanlk edinecei tarih ilgisi,
1867’de gönderildii Asya açklarndaki deniz seyahati esnasnda olumutur.
AvrupaüzerindenUzakDou’dandönerken,sradanbirturistolarakdeil,ken
disini deniz ticareti ve donanmas konusunda yetitirmi bir birey konumun
dayd.10
ngiltere’nindünyaya olan etkisi Mahan’n dikkatini çekmi ve buetkiyi de
vam ettiren gücü kefetmiti. 1893–1895 yllar arasnda ngiltere’yi birkaç kez
ziyaretettiveeibenzerigörülmemibirekildekarland.KraliçeveBabakan
tarafndanarland.OxfordveCambridgeÜniversitesitarafndantarafnaonur
sal payeler verildi. Kraliyet Deniz Kulübü tarafndan onuruna paye verilen ilk
yabanc kii olma unvann elde etti. Londra’nn ünlü gazetesi The Times, Ma
han’dan övgüyle bahsetti ve “Copernius astronomi için ne yaptysa, Mahan da
denizciliktarihiiçinbenzeriniyapmtr”dedi.BirdenizeletirmeniiseMahan’
oksijenibulanünlükimyagerJosephPriestley(1773–1804)ilekyaslayarak;“Deniz
gücüelbettetümçalarboyuncadünyayetkilemitir.Oksijendehakeza.Priestley
olmasayd, oksijen, bilinmeyen, kefedilmeyen bir madde olarak kalacakt, ayn
ekildeMahanolmasayd,kimsedenizgücününöneminifarketmeyecekti”der.11
7
8
9
10
11
Moll, age., s. 131.
Colin S. Gray, G. Sloan, Jeopolitik, Strateji ve Corafya, çev. Turul Karabacak, Asam Yay, Ankara 2003, s. 47.
Gray, Sloan, age, s.57.
Margaret Tuttle Sprout, Makers of Modern Strategy: Military Thought From Machiavelli to Hitler, ed. Edward Mead Earle, Princeton University Press, Princeton 1943, s. 416.
Sprout, age., s. 441.
18 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2
Mahan,1883’teU.S.S.Wachusett’in(Amerika’nnilkdenizgemisi)komutanl
na getirilir. Ekvator, ili ve Peru arasnda yolculuk eder ancak bu ii skc ve
rutinbulduuiçinfazlasevmez.12
Momsen’in“RomaTarihi”adleserindeki:“EerHannibalRoma’ydenizden
kuatmayakalksaydhereyoldukçafarklolurdu”,cümlesionuderindenetkiler
vehayatnayönverir.13ngilizaskeritarihçiW.F.P.Napier’in“Napier’inYarma
daSava”(Napier’sPeninsulaWar)adleserietkilendiiçalmalardanbirdie
ridir. lerleyen yllarda oluturaca deniz gücü teorisinin temellerini o yllarda
atmtr.1886ylndaseçildiiDenizHarpAkademisi’ninbakanln1889’aka
dar sürdürmütür.14 1902’de Amerikan Tarih Kurumu’na (American Historical
Association)bakanseçilmitir.
Mahan’n Amerikan Deniz Kuvvetlerini etkilemesi 1890’da çkard “Deniz
GücününTariheOlanEtkisi”(TheInfluenceofSeaPoweronHistory)adleseri
dir.Konferanslar1886’daHarpOkulu’ndasunuldu.1890’lyllardabataT.Roo
sevelt olmak üzere birçok politikac eserlerini okudu. Öncelikli amac savunma,
ikinciamaczaptetmekolanAmerikansavunmapolitikasnndeimesineneden
olduveAmerikandenizfilolarbusayedesavagemileriylegüçlendirildi.15
1914Aralkayndaöldüündeeserlerininetkisiveyokluudenizkuvvetleri
nin her biriminde hissedildi. Düünceleri sadece Amerika’da kalmayp Avrupa,
UzakDouvetümdünyayayayld.16NitekimJapondenizsubaylarnadatlan
askerimalzemelerinarasnaMahan’ngörüvedüüncelerinianlatankitapçklar
daeklenmitir.
II.DENZveMAHAN’INDENZGÜCÜLELGLTEORLER
Denizingücünütamolarakkavrayabilmekiçindünyanncorafîoluumuna
bakmak gerekir. Okyanus ve denizler o derece yaygndr ki, ktalar her zaman
denizdensaldryavebaskyaaçktr.lkmedeniyetlerinodandada,yadenizya
dayerleimyerlerindekiakarsuvenehirleryeralr.CorafyacStrabon:“Biran
lamdabizikiyaaylsaylrz,karaya,denizeolduumuzdandahafazlaaitdei
liz” der. Strabon, Yunanistan’ ele alrken, tarihçi Eperos’un izledii metodu
izleyerektopografiksorunlardadenizireferansalmtr.
HerodotosveThukydides’ineserlerindededeniziheparkaplanolarakgöre
biliriz.17 “ler ve Günler” adl eserinde Hesiodos (M.Ö.7.yy. ba) gemicilikle
uraankardeiPerseus’aöyleder:“Kgelipderüzgârlarheryöndenesmeye
balaynca, sular arap rengine dönmü denize çkacana, topra ile. Tekneyi
kyya çek, etrafn tala çevir… Dip tapasn çkar ki, Zeus’un yamurlar hiçbir
12
13
14
15
16
17
Moll, age., s. 133.
Moll, age., s.134.
Y. Tezkan, M. Taar, Dünden Bugüne Jeopolitik, Ülke Kitaplar, stanbul 2002, s. 27.
Sprout, age., s. 436.
Sprout, age., s. 436.
Chester G. Star, Antik Çada Deniz Gücü, çev: Gürkan Ergin, Homer Kitapevi, stanbul 2000, s. 2.
1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 19
eyi çürütmesin. Bütün donanm evinde bir köeye yerletir, yelkenleri dikkatle
dür,dümeniocanbirköesineasvedenizmevsiminingelmesinibekle.”18
Antik Çada denizin öneminden bahsederken, hayatn, hemen hemen her
yerde köklerini tarma baladn unutmamak gerekir. Zengin olan ülkelerin
beslendiinoktaticaretveüretimeaktifkatlmdanziyadearazisahibiolmaktan
geçiyordu.Denizticaretigüçverefahnsimgesiolarakgörülmeyip,sadecezengin
leriçinlüksmallartayanbiraraçt.Fakatbununyanndaunudaunutmamak
gerekir ki, kalay, bakr, demir gibi az rastlanan metaller her yerde bulunmuyor,
yün ve kereste yerel üreticiler için hammadde olarak ithal edilmek durumunda
kalyordu. Devletlerin, deniz gücü oluturabilmesi için sosyal altyaplarnn
salam olmas gerekiyordu. Gemilerin pahal olmas ve mürettebata para öden
mesiherdevletinyapabileceibireydeildi.Antikçatarihininseyrindedeniz
gücünü,önemlibiröeolarakgörmekyerine,bazdurumlardakritikbirkozha
linegelebilenfakatsürekliliiolmayanbirfaktörgibialglamamzgerekir.19Deni
zinyadasuyungücünüanlamaadnaMauriceVieya’nnusözünüdeunutma
makgerekir:“Msr:Nil’inarmaan;Mezopotamya:insanlarneseridir.”
üphesizkideniz,tarihioluturanteketkenolmamaklabirlikte,yüzyllardr
mekânolaraktarihîgeliimietkilemiveancakXX.yüzylbalarndaMahanvas
tasylabirteorihalinedönümütür.Mahan:“Tarihindeeri,bizimiçininsanln
tecrübesininkaydedilmesidirvebutecrübeanlalmakzorundadr”demekteve
denizgücününbundakirolünüdilegetirmektedir.20
Bir ülkenin önemi ve gücü doal artlar ve doal güzellikler ile ölçülemez.
Ancakbunlarainsanelidediizamananlambulur.Askeristratejistlerbuifadeyi
u ekilde dile getiriler: “Tedarik, hazrlk, diplomasiyi kullanma ve savata ve
barta kullanlan askeri güç, o milletin ulusal politik amaçlarn elde etmek için
kullanlr.”21Savatavebartadenizyoluylayaplanaskeriveticariulamkon
troletmeveyönetmekabiliyetine“denizgücü”(seapower)denir.Denizticareti,
deniztamaclnntemelinioluturur.Deniztamacldadenizkuvvetlerine
aitaskerigüçtenöncegelirveherikisidedenizgücününbirparçasdr.22
W.H.Russell’egöreMahannemutlakyetçinededeterministtir.O,karmak
deikenlerinilevleriyleuraanbirrölâtivisttir.Russell’egöreMahan’neserle
rini okuyan birisi, iki temel noktann vurgulandn görür. Birincisi, geleneksel
askerîdüünceyapsnnyaklakson500yldrBatAvrupabölgesindeyaplan
savalara göre ekillenmesi, ikincisi ise, gelecekte yaplacak olan savalarn bu
bölgelerindndaolacanadairdüünceleridir.23Mahan’ndenizciliktarihiileilk
18
19
20
21
22
23
Fernand Braudel, Akdeniz Tarih, Mekân, nsanlar ve Miras, çev. N. Erkurt, A. Derman, Metis Yay, stanbul 2007, s. 44.
Chester G. Star, age., s. 3.
Moll, age., s. 138.
William H.Standley, The Strategy of Sea Power , Proceedings of the Academy of Political Science, The Academy of Political
Science, Mays 1939, C.XVIII, No. 3, s. 70.
Standley, age., s. 68.
W. H. Russell, Mahan’s Doctrine and The Air Age, Military Affairs, Cilt. II, No. 4, K 1996, s. 228.
20 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2
anlatmlar, 1660’de Hollanda ve ngiltere’nin spanya’nn deniz hâkimiyetine
karmücadelesiilebalar.
Mahan, kendisini “tarihi ve biyografiyi canl olarak ileyen birisi olarak tarif
eder”. Gösterili olmaktan ziyade dorucu olmay tercih ettii için güçlüklerle
karlatnifadeeder.Yazlarndaeksiksizyazmaisteindendolayfazlaayr
ntya girmi ve bundan dolay eletirilmitir.24 Yorumlar ve çkarmlar da
danktr.Farklalanlarvesavalarhakkndayazdklarbölümlerkronolojikola
raktasnifedilmitirvemantksalözetlemeyapmakneredeyseimkânszhalegel
mitir.1989’daColinGray,Mahan’nyenidenincelenmesigerektiinisöyler.Daha
sonra1995–1996yllararasndaMahan’neserlerinisistematikbirekildeinceler.25
“Nation”adldergiMahanöldüünde:“Yazddönemingerçeiniyakalama
sezgisi ve yetisi vard” demitir. ngilizler Mahan’ Amerika’nn Seeley’i olarak
görür.JohnNef:“Medeniyetlertarihininbirparçasolaraksava,detaylanlatan
birkaç yazardan birisidir” demektedir. O’nun için siyaset ve deniz kuvvetleri
alannda iyi yetimi bir lider, corafyann katks kadar önemliydi.26 Livezey,
Mahan’n H. Mackinder’in önceli ve K. Haushofer’in hocas olduunu belirtir.
Nitekim Alman jeopolitik teorisyeni Haushofer’n öretileri, Mahan’a bir tepki
olarakortayaçkmtr.27
Mahan,Amerikandenizpolitikasnayönvermi,ngiltere’nindenizgücünün
önemini belirtmi, Almanya’y deniz gücüne önem vermesi konusunda tevik
etmitir.DolaylolaraketkilediidierülkelerolarakdaFransa,Rusya,talyave
Japonya’ysayabiliriz.
Amerika’nnenuzunsüregörevdekalanbakanlarndanbiriolanF.D.Roo
sevelt sk bir Mahan hayrandr. Amerikan tarihinde, Roosevelt ve Mahan’n
biyografilerindeherikisininisminisklklayanyanagörebiliriz.Roosevelt’ingön
derdii mesajlar, Mahan’n stratejilerine dayanyordu. Hatta politika çevreleri:
“Mahan,BeyazSaray’aRooseveltklndagirdi”eklindeyorumlaryapmtr.28
Savagemileriiçinfonayrmas,DenizKuvvetleriAkademisi’ne(NavalWarCol
lege)gidipkonumalaryapmasdenizgücüneveMahan’averdiiönemingöster
geleridir. Roosevelt, Mahan’n “Deniz Gücünün Tarihe Etkisi, 1660–1783” adl
eseriiçin“AtlanticMonthly”adldergide:“Denizkuvvetleritarihiyazmndayeni
bir çr açyor” der. Roosevelt, Mahan’n “Deniz gücünün Fransz Devrimi ve
Fransa’yaEtkisi,1793–1812,”(TheInfluenceofSeaPowerupontheFrenchRevolu
tion and Empire,1793–1812) adl eserini oldukça beenmitir. Roosevelt’e göre
24
25
26
27
28
Moll, age., s. 139.
Gray -Sloan, age., s. 57.
Gray -Sloan, age., s. 48.
Gray -Sloan, age., s. 50.
Peter Karsten, The Nature of Influence: Roosevelt, Mahan and the Concept of the Sea Power, American Quarterly, C.XXIII, No.
4, Ekim 1971, s. 585.
1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 21
Mahan, bu eserinde görülerinde köklü deiiklikler yapm ve deniz gücünü
büyükmilletlerinkaderinitayinetmedetemelgüçolarakgörmütür.29
Bilindiigibisava,moderndünyannolumasndaönemlibiraraçtrvedü
nya politikasn belirleyen çatma ile mücadelelerde hiç de küçümsenmeyecek
politikbirroloynar.CharlesD.Tarlton,1965ylndakalemeald“Uluslararas
Düünceler:Mahan,BryanveLippman”adlmakalesinde30Mahan’nsavahakk
ndaki görü ve düüncelerini analiz eder. Ülkelerin birbirleriyle mücadelesinin
temelindeyatannedenekonomiktir.DünyapazarlarAfrika,LatinAmerika,Uzak
Dou kaynaklar, Avrupa devletlerinin itahn kabartmt ve bu mücadelede
ayakta kalamayacak devletleri hazin bir son bekliyordu. Dünyadaki uluslararas
ilikiler güçler çatmas tarafndan kontrol ediliyor, çkar çatmalar üzerinden
belirleniyordu. Her ülke snrl olan dünya zenginliinden olabildiince istifade
etmeyeçalyorfakatdierülkelerlekarlancakilitleniyordu.
Mahan’n sava konularndaki görülerinde, sava, amaca ulaabilmek için
faydal ve yasal bir araç olarak gözükür. Üç makalesinin topland “Savan
hmal Edilen Yüzleri ” (Some Neglected Aspects of War) adl eserinde, sava,
ahlakî, uygulanabilirlii ve dinsel boyutunda incelemitir. Ulusal vicdan doku
nulmazl ve ahlakî gerçeklerin varl üzerinde deinilerek hakllk nedenleri
ortaya konmutur. Uygulama yönünden hakl görülür, çünkü alternatifi yoktur.
Ruhençökmübirmilletiçinsavasonanstr.Mahan’agöresavangerekçele
rindenbirisideuluslararasotoritevekanuneksikliidir.Eertümuluslarnüze
rindeuzlaabileceiuluslararaskurallarvebunuuygulayabilecekyeterlibiroto
riteolduutakdirde,anlamazlklarçözmedearaçolansavaabavurudaazalma
olacaktr.Mahan’nyaadanitibariileböylebiryapmevcutdeildir.
Daha sonraki yllarda kurulan Birlemi Milletler (1945), dünya barn, gü
venliinikorumakveuluslararasndaekonomik,toplumsalvekültürelbiribir
liioluturmakiçinMahan’ndüüncelerineuyanbirkuruluolarakgörülsebile,
konumunungereinitamolarakyapamadsüregelensavalardangörülmekte
dir.Uluslarnhayatnkarakterizeedendüzenlemelerdesavabiraraçtr.Oderece
etkilidir ki, savalarn tarihi, insanln tarihini oluturmutur. Mahan, sava
Hristiyanlk balamnda da inceler. Sava, sa’nn öretileriyle müsaade edilen,
eytannüstesindengelmeninbirvastasdr.“Hristiyanlk,savaeytanibiraraç
olarakgörür”tezinitartrveHristiyanlnöndegelenteologlarnnsavakonu
sundakiifadelerinireddeder.Savaeytanîolarakgörmez,tamtersaçdangörü
bildirir ve ahlakî dinsel olarak doru bulur. nsanlarn ahlakî yönden zayf ol
masndan dolay birbirlerine günahlarn bulatrd bir dünyada, sava eytan
kontroletmearacdr.Dou’nunBat’yahâkimolmasnengelolmakiçin,Bat’nn
ahlakîvekültürelsorumluluunundiriveatakolmaktangeçtiineinanrvebu
29
30
Karsten, age., s. 589.
Charles. D. Tarlton, International Thought: Mahan, Bryan and Lippmann, World Politics, C.XVII, No. 4, Temmuz 1965, s. 585–
611.
22 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2
nuniçinHristiyanlaballngerekliliiniifadeeder.Mahan,ogünlerdengü
nümüzü okuyabilmi ve “nsanln geleceinde evrensel uyum ve bar yerine,
milletlerin birbirleriyle çatt rekabet ve çatma ortam olacaktr” diyerek
Bat’nn varln sürdürebilmesi için sava yetilerini kaybetmemesi gerektiinin
altnçizmitir.SavakonusundakigörüleriH.Spencer’indüünceleriyleörtüür.
Sava,diplomasininbiraracolarakgörür.Politiktoplum,gücedayaldrvesa
va,dünyapolitikasnntemelmaddesiningereklivedoalifadesidir.O’nagöre
savaönlemekimkânszdrancakgerekliönlemleralnrsabazsavalarönlenebi
lir.
Mahan’ncorafîkonumlailgiligörüleriuekildeözetlenebilir.31Birinciola
rak,birdenizdevletinin,karadevletineoranlakaynaklarndenizcilieyöneltme
imkân daha fazladr. kincisi, corafi faktörler bir ülkenin deniz stratejisini yön
lendirebilir.Üçüncüsü,diergüçlerlebirliktecorafikonumbirçokaçdanstratejik
avantajlar salayabilir. Bunlar, sadece topraklara saldrma imkân deil önemli
ticaret yollarna saldrma imkân, merkezi bir konumdan ve olas dümanlara
karsaldroperasyonlardüzenlemeyeelverilibirüsolmaihtimalikazandrr.
Fizikiyap,Mahan’agörebirülkeiçinçokönemlimihenktadr.Kyçevresinin
uzunluu,limansays,ticaretyollarnaolanyaknlsaladkatknnyansra
kara ticaretine de ilave destek salayabilme gücüne sahiptir. Ortaya çkan ticari
yapnnkorunmasiçinsedenizkuvvetlerioluturulmasgerekmektedir.
Toprakbütünlüükadarönemarzedenbirdierdurumisenüfusyounlu
dur.Nüfusuçokolanbirülkenin,etkinbiraskerikuvvetvedonanmaoluturma
kapasitesidahafazladr.Fakatbunüfusun,buidealigerçekletirmekiçindenizin
çarsndinleyenbirkarakterdeolmasgerekir.
Denizcilik ve deniz kuvvetleri açsndan corafî etmenler kadar, hükümetin
karakteri de o derece önemlidir. Mahan, topran konumu, büyüklüü, fiziki
yaps,nüfussaylarveinsankarakterigibikoullarnyansra,hükümetinetkisi
üzerinde de durdu. Elverili corafyaya birçok ülke sahip olabilirdi fakat bunu
hareketegeçirecekolaninsangücüydü.XVIII.veXIX.yüzyldaFransa’nnBrita
nya’yakarkaybetmesi,Fransahükümetininstratejikhatasndankaynaklanmak
tadr. Çünkü karasal gücün kendisine yetecei inanc ile corafyann kendisine
sunduudenizkuvvetioluturmaimkânnFransaikinciplanaatmtr.
JonSumido,Mahanvejeopolitikdüüncesiylealakalolarakdörtrevizyonist
düünceyiuekildeortayakoyar:32
“Birincisi, Mahan’n yazd ‘Deniz gücüne Etki’ serisinde esasen üzerinde
durduu nokta, corafî faktörlerin tarihin gidiatn belirlemekteki hâkimiyeti
deil;devletadamlarnnveamirallerinverdiikararlarlarnhayatiönemesahip
olduudur. kincisi, Mahan, yaad dönemde ve yakn gelecekte muhtemelen
31
32
Gray -Sloan, age., s. 59–65.
Gray -Sloan, age., s. 76.
1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 23
BüyükBritanyaveABD’denoluanulusötesibirkonsorsiyumundenizlerehâkim
olacanaiknaolmutu;çünküherikigüçdekendibanaigörebilmeyeyetecek
büyüklükte donanmalar idame ettirecek kaynaklara sahip olmakla birlikte, her
ikisinindedenizlerde,savahalindeskbirekildekorunmayaihtiyacolangeni
ve büyüyen çkarlar vard. Üçüncüsü, Mahan’n ekonomik ideali; deniz gücü
düüncesinin tamamlayc bir parças olan ve savatan çok, bar taraftar olan
küreselbirpazarsistemiydi.Dördüncüsü,Mahan,gelecekleilgilitekbiröngörüye
sahip deildi; deniz gücünün olaylarndoas gerei uluslararas ilikilerde mu
hakkak önemli bir rol oynayacan düünüyordu; buna karn bu gücün, kaç
nlmazbirekilde,uluslararasilikilerinkoullarnbelirleyeceiveyabuilikile
rinsonuçlarndikteettireceikanaatindedeildi.”
III.ESERLER
Mahan, strateji alannda “Deniz Stratejileri ve Karada yaplan Askeri Opera
syonlarn Uygulamalar ve lkeleriyle Kyaslanmas ve Çelikileri” (The Naval
Strategy,ComparedandContrastedwithPrinciplesandPracticeofMilitaryOpe
rationsonLand)adltekeseryazmasnaramen,askerivepolitikyönüönplanda
tutulurken, onun tarihçi yönü göz ard edilmitir. Yaymlanan 23 eserinden 11’i
tarihvebiyografi,ikisiotobiyografi,biristratejivekalandokuzeseriisemakalele
rini derledii kitaplardr. Temel olarak tarihçidir ve modern denizcilik tarihinin
babasolarakbilinir.33
DenizKuvvetleri’ninaçtmakaleyarmasnda“BahriyelileriçinDenizcilik
Eitimi”(NavalEducationforOfficersandMen)adleseriyleüçüncülüködülünü
alr.Buonunbaslanilkeseridir.34CharlesScribnerveSonsadlyaynevininistei
üzerine,AmerikançSava(AmericanCivilWar)vedenizkuvvetleriylemeyda
nagelenolaylarhakkndakalemesarlrveortaya“KörfezveçSular”(TheGulf
andtheInlandWaters)adlilkkitabçkar.Kitap,MississipiveMeksikaKörfezi
etrafnda meydana gelen deniz kuvvetlerinin harekâtlaryla ilgilidir. Bu kitab
özgün taktiksel detaylar içermekte olup, Mahan’n ilerde sunaca stratejik ve
politikgörülerinbirnevihabercisiolmutur.35
Mahan’nçraçankitab“DenizGücününTariheEtkisi,1660–1783”(TheIn
fluence of Sea Power Upon History,1660–1783) adl eseri 1890’da çok uygun bir
zaman diliminde piyasaya çkmtr. ki yl sonra 1892’de ise bu kitabn devam
olan“DenizGücününTariheEtkisi,1783–1912”(TheInfluenceofSeaPowerUpon
History,1783–1912)adleseriyaymlanr.
1897’de“Amerika’nnDenizGücünelgisi:GünümüzveGelecek”(TheInte
restofAmericainSeaPower:PresentandFuture)adleseriniyaymlad.“Ameri
kan Bamszlk Savanda Deniz Kuvvetlerindeki Önemli Savalar” (The Major
33
34
35
Moll, age., s. 131.
Moll, age., s. 133.
Moll, age., s. 133.
24 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2
OperationsintheNaviesintheWarofAmericanIndependence)adleseridaha
öncedenizgücüileilgiliyazdeserleringeniletilmesiydi.36
1812’dengiltereileyaplansavaaslndabirdenizsavadrveT.Roosevelt
haricinde kimse tarafndan dikkate alnmamtr. Amiral Luce, Mahan’n 1812
Savan kaleme aldn duyunca ona öyle seslenmitir: “Umarm ngiltere’yi
yendiimize dair olan yanlg hakknda gerçekleri ortaya koyarsn. Zaman bu
ülkenin insanlarnn savan gerçeklerini örenme zamandr.” Mahan da Ami
ral’leaynçizgidegiderek,Çinlibirressamnsözüneatftabulunurve:“Gerçein
olmad yerde kiileri etkilemenin mümkün olamayacan” belirtir. Çinli bir
porte ressam, portresinden memnun olmayan modeline kzar ve: “Güzel yüze
sahipolmayncanaslgüzelbiryüzçizilir?”diyeseslenir.“uanakadaryazdm
enkapsamleser”diyetakdimedecei“1812SavaveDenizGücü”(SeaPower
andItsRelationtotheWarof1812)adleserini1905’tepiyasayaçkarr.37Amiral
Goodrich,bueseriiçin“tümeserlerinineniyisidir”diyeövgüdebulunur.Mahan,
bueserinde,denizgücününsavatanziyade,savunmaamaçlolarakdakullanla
bileceini savunmutur. Deniz kuvvetleri bakmndan zayf olan Amerika’nn,
ngiltere’ninsaldrlarnamaruzkaldndilegetirmitir.
“Deniz gücünün Fransz Devrimi ve Fransa’ya Etkisi, 1793–1812” (The In
fluence of Sea Power upon the French Revolution and Empire, 1793–1812) adl
eserimakalelerindenoluanikiciltlikbireserdir.38BukitabndaMahan,denizde
üstünolanbirdevletinkaradaüstünolanbirdevletinaslyenebileceinedairpoli
tikalarüretti39.Devletadamlarnnvekomutanlarnkararlarnnnedereceönemli
olduu konusunda Britanya’dan ve Koramiral Lord Nelson’un Britanya’ya olan
katklarndanbahsetti.
Mahan’nçalmalarndaodaknoktasngiltere’dir.Kuvvetlerindenkolduu
bir ortamda, sonucu devlet adamlarnn ve komutanlarn denizdeki ve sava
alanndakibireyselhareketlerinebalamtr.Akademi’yedöndüündeünlüngi
lizdenizAmiraliNelson’unbiyografisiniçalmayabaladve“Nelson’unHayat:
BüyükBritanya’nnDenizgücününSembolü”(TheLifeofNelson:TheEmbodi
mentoftheSeaPowerofGreatBritain)adleserikalemeald.40
“YelkendenBuharGücüne”(FromSailtoSteam)adleseridenizdekigünleri
nianlatanbirotobiyografidir.“HasatZaman:HristiyanlkÜzerineGörüler”(The
HarvestWithin:ThoughtsontheLifeoftheChristian)dinidüüncelerinivefelse
fesinianlatr.41
Mahan’ngerikalanbazeserleriiseulardr:
“AmiralFarragut’unHikayesi”(TheLifeofAdmiralFarragut)(1892)
36
37
38
39
40
41
Moll, age., s. 137.
Moll, age., s. 137.
Moll, age., s. 136.
Gray -Sloan, age., s. 65.
Moll, age., s. 136.
Moll, age., s. 140.
1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 25
“spanyolSavandanAlnanDersler”(LessonsoftheWarwithSpain)(1899)
“AsyaProblemiveUluslararasPolitikayaEtkileri”(TheProblemofAsiaand
ItsEffectUponInternationalPolicies)(1900)
“Silahlandrma ve Uzlama; Devletlerin Uluslararas likilerinde Gücün
Önemi”(ArmamentsandArbitration;ThePlaceofForceintheInternationalRela
tionsofStates)(1912)
IV.ELETRLER
Mahan,güçvekanunarasndakinisbiönemifarkedememeklesuçlanr.Bun
dandolayI.DünyaSava,birdenizteorisyeniolarakotoritesinisarsmtr.Dö
külen kan, politik felsefesini yok etmitir. Sadece tarihî ve stratejik etkileri elde
kalmtr.42 William Livezey tarafndan kültürel ve sosyal artlar göz ard edip,
denizgücünüönplanaçkarmaklaeletirir.43Livezey’egörengilizortasnfnn
yükselii,Amerikantarmsnfnnrahatszl,Rusya’nnyükseliitarihselaçdan
Mahan’ngözündenkaçmtr.MackinderveMahan,MilletlerCemiyeti’ndeetki
ve saygnlk srasn savalarn belirlediini düünmelerinden dolay Livezey,
HaroldveM.Sprouttarafndaneletirilmilerdir.44
kinci Dünya Sava’nn yarat tahribat antimilitarist çevrelerce Mahan ve
Mackinder gibi jeopolitisyenlerin knanmasna yol açt. Çünkü bu çevreler, bun
larntezleridorultusundaAlmanveJaponmparatorluklar’nnsaldrganpoliti
kalarizlediineinanyorlard.45
II. Dünya Sava’nn ardndan Mackinder’in görüleri corafya ile paralellik
kurulupdesteklenirken,Mahan’nkilerisesakncalgörülmeyedevamedildi.Ma
han,temelolaraksadecengilizdenizgücünüalpdarbiraçdanolaylarabakma
klavedeterministolmaklasuçlanyordu.46
MahanveMackinder’indenizgücüvekaragücütezlerinibirbirlerininzdd
olaraksunaraktarihiçalmalarayönverenPaulKennedy,“Mahan’nXX.yüzyl
hakkndaki görüünün yelkenliler devrindeki ngiliz deniz gücünün yükselii
hikâyesiningeniletilmihaliolmaktanöteyegitmemitir.”eklindebireletiride
bulunmutur.JonSumido,P.Kennedy’ninbugörülerinekatlmazveMahan’n
temel odak noktasnn ulus ötesi bir deniz kuvvetleri konsorsiyumu oluturmak
olduunuvebunundaABDvengiltereortaklndameydanageldiinibelirtir.47.
Mahan’ndenizlerehükmetmeksuretiyleulusalgenilemeaçlm,kehanetolarak
varsayld ve güvenilmez düünürler panteonuna yerletirildi. Deniz ulam ve
ticaretiniönemligörmesi,devletlerarasilikilericorafiyöndenincelemesi,tekbir
42
43
44
45
46
47
Moll, age., s. 140.
Moll, age., s. 139.
Gray -Sloan, age., s. 52.
Gray -Sloan, age., s. 52
Gray -Sloan, age., s. 55.
Gray -Sloan, age., s. 77–78.
26 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2
devletebalkalmadanulusötesibirbakaçsyladeerlendirmesigözardedil
di.48
SONUÇ
Yllardrvarolan,Aristo,Platon,Herodotos,Caesar,bniHaldungibionlarca
kiitarafndandilegetirilenfakat19.yüzylnsonlarndasveçlisiyasetbilimciR.
Kjellen’in tanmlad “Jeopolitik” teriminin klasik dönem teorisyenlerinden biri
olan A. T. Mahan, deniz gücünün etkisini, tarihi olaylar inceleyip ilk defa teori
olarakortayaatankiidir.Ratzel,Mackinder,Kjellen,HaushoferveSpykmangibi
klasikdönemjeopolitisyenlerdendir.DenizgücüdenildiizamanMahan,Mahan
adzikredildiizamandenizgücüinsanlarnzihninegelir.ImmanuelWallerstein:
“JeopolitikveJeokültür”adleserindemoderndünyasistemtarihindekimuhare
belerde,denizgüçleriilekaragüçlerininkarkaryageldiinivekazanantarafn
denizgüçleriolduunuvurgular.49Bugücü,sadeceAmerikanpolitikaclarnnve
askerlerinin hizmetine deil tüm dünya devletlerinin hizmetine sunan bir teori
syendir.ABD’ninisekenditeorisyenlerindenolanMahan’nteorilerinenederece
önemverdii,sonyüzyldakidenizaraçlmlarnabaklarakgözlemlenebilir.II.
DünyaSavasonrasyaananSoukSavadönemiveyenibirmilatolaraknite
lendirilen11Eylül2001’densonrakihareketlerdegerekABD,gerekRusyavege
reksedierdevletlerinpolitikalarndaMahan’nizlerigörülür.
48
49
Gray -Sloan, age., s. 79.
I. Wallerstein, Jeopolitik ve Jeokültür, çev. M. Özel, z yaynclk, stanbul, 1971. s. 14–15.
1/2 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 27
KAYNAKÇA
Bacon,Francis,Denemeler,çev.AkitGöktürk,YapKrediYaynlar,stanbul,2002.
Braudel, Fernand, Akdeniz Tarih, Mekan, nsanlar ve Miras, çev. N. Erkurt, A. Derman, Metis
Yay.,stanbul2007.
Gray,ColinS.Sloan,G,Jeopolitik,StratejiveCorafya,çev.TurulKarabacak,AsamYay,Ankara
2003.
Karsten,Peter,TheNatureofInfluence:Roosevelt,MahanandtheConceptoftheSeaPower,
AmericanQuarterly,Ekim1971.
KennethL.Moll,A.T.Mahan,AmericanHistorian,MilitaryAffairs,Sonbahar,1963.
Russell,W.H.,Mahan’sDoctrineandTheAirAge,MilitaryAffairs,K,1996.
Schulman,MarkRussell,TheInfluenceofHistoryuponSeaPower:Thenavalistreinterpretationofthe
warof1812,JournalofMilitaryHistory,TheVirginiaMilitaryInstituteandTheGeorgeC.
MarshallFoundationfortheSocietyforMilitaryHistory,Nisanl992.
Sprout, Margaret Tuttle, Makers of Modern Strategy: Military Thought From Machiavelli to Hitler,
ed.EdwardMeadEarle,PrincetonUniversityPress,Princeton1943.
Standley,WilliamH.,TheStrategyofSeaPower,ProceedingsoftheAcademyofPoliticalScience,The
AcademyofPoliticalScience,Mays1939.
Star,ChesterG,ThucydidesonSeaPower,Mnemosyne,FourthSeries,BrillPublication,1978.
Star,ChesterG,AntikÇadaDenizGücü,çev:GürkanErgin,HomerKitapevi,stanbul2000.
Tarlton,Charles.D.,InternationalThought:Mahan,BryanandLippmann,WorldPolitics,Temmuz
1965.
Tezkan,YTaar,M,DündenBugüneJeopolitik,ÜlkeKitaplar,stanbul2002.
Wallerstein,I,JeopolitikveJeokültür,çev.M.Özel,zyaynclk,stanbul,1971.
28 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2