Bitkisel Kökenli Pestisitler ve Bitki Korumada Kullanılması

Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 278-296, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Derleme
Bitkisel Kökenli Pestisitler ve Bitki Korumada Kullanılması
Mert METİN1**, Betül BÜRÜN2
1
Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Tıp Fakültesi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, 48100 Muğla, Türkiye
2
Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloj Bölümü, 48170 Muğla, Türkiye
**:
[email protected]
Özet: Tarımsal alanlarda bilinçsizce ve yoğun olarak kullanılan toksik özelliği yüksek kimyasal ilaçların (pestisitler) kalıntıları çeşitli
yollarla toprağa, havaya ve yeraltı sularına karışmakta ve bu çevrede yaşayan her türlü canlıya zarar vermektedir. Kimyasal
pestisitlerin söz konusu zararları nedeniyle son yıllarda, tarımsal mücadelede kullanılabilecek biyopestisitlerin (doğal pestisitler)
araştırılmasına yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Bu derleme de, tarımsal mücadelede kullanılan bazı bitkisel ürünler ve yaygın
olarak bilinen etken maddeleri ile etkiledikleri hedef organizmalar belirtilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Bitkisel ekstraklar, Biyopestisitler, Eterik yağlar
Plant Origin Pesticides and Using Plant Protection
Abstract: Residues of highly toxic chemical pesticides unconsciously and widely used in agricultural fields penetrate into land, air
and underground water through various means and give harms to all living organisms in the environment. Due to these harms of
chemical pesticides, in recent years much research has been focusing on the use of biopesticides that can be used in agricultural
control. In this review, some herbal products used in agricultural control and widely-known active substances and the target
organisms affected by them are discussed.
Keywords: Plant extracts, Biopesticides, Essential oils
Giriş
Dünyanın ana besin kaynağını bitkiler oluşturmaktadır ve bütün canlılarda olduğu gibi bitkiler de pek çok
hastalık ve zararlı ile karşı karşıyadır. Bu zararlı organizmalar, bitkilerle doğrudan beslenmek, besinlerine ortak
olmak, yumurta bırakmak, barınak olarak kullanmak, hastalık etmenlerini taşıyıp yaymak gibi etkileşimler ile
bitkilere zararlı olmaktadır. Yapılan incelemeler dünya tarım ürünlerinin ortalama üçte birinin söz konusu
zararlılar tarafından tahrip edildiğini ortaya koymuştur (Anonim, 2001). Önemli ürün kayıplarına sebep olan
bitkisel hastalıklar, zararlı böcek türleri ve yabancı otlar ile mücadele edilmekte ve en yaygın olarak kimyasal
mücadele yöntemi kullanılmaktadır. Tarımsal mücadelede kimyasal savaşın tercih edilmesi çevre sorunlarını da
beraberinde getirmektedir. Tarımsal alanlarda yoğun olarak kullanılan kimyasal ilaçların (pestisitler) her türlü
kalıntıları çeşitli yollarla toprağa, havaya ve yeraltı sularına karışmaktadır. Toksik özelliği yüksek olan pestisitler
bu çevrede yaşayan her türlü canlıda zamanla birikmekte ve hastalıklara sebep olmaktadır (kanser, genetik
hastalıklar vb). Ayrıca tarımsal alanlarda kullanılan bu kimyasal ilaçlara karşı tarımsal zararlılar da daynıklılık
geliştirmekte ve aynı zamanda kimyasallar doğal düşmanları öldürerek doğal dengeyi de bozmaktadır. Ekolojik
denge bakımından çok önemli rolü olan çeşitli bitki ve hayvan türlerinin zarar görmesi ile daha önce sorun
olmayan zararlıların ön plana çıkarak ekonomik zararlı haline gelmesi gibi sonuçlar da ortaya çıkmaktadır
(Anonim, 2001; Ünver ve ark., 2004; Topuz, 2005; Anonim, 2009; Jide-Ojo ve ark., 2013). Avrupa Birliği (AB)’ne
girme konusunda yoğun çaba sarf eden ülkemizde, tarım ilaçlarının bilinçsiz ve kontrolsüz uygulamalarının
sonucu ihraç edilen tarım ürünlerindeki AB standartlarına uygun olmayan pestisit kalıntıları önemli bir
sorundur. Kimyasal pestisitlerin söz konusu zararları nedeniyle son yıllarda, hayvanlar, bitkiler, bakteriler ve
278
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 278-296, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
çeşitli mineraller gibi birçok doğal maddeden elde edilen ve zararlılarla mücadelede kullanılan biyopestisitlerin
araştırılıp ortaya konulmasına yönelik çalışmalar büyük artış göstermiştir. Bitkisel kökenli pestisit özelliğindeki
maddelerin çoğunda, insan ve hayvan sağlığını tehdit edici kalıntı sorunlarının olmayışı, doğal denge üzerinde
olumsuz etkilerinin yok denecek kadar az oluşu gibi önemli özellikleri nedeniyle doğal ve bitkisel kökenli
pestisitler, sentetik pestisitlere alternatif olarak kullanılabilmektedir. Biyopestisitler; mikrobiyal pestisitler,
bitkisel pestisitler ve biyokimyasal pestisitler olmak üzere üç grupta toplanabilir (Yarsan ve Çevik, 2007;
Anonim, 2013a). Biyopestisitleri etkili oldukları hedef organizmalara göre; insektisitler, herbisitler, fungusitler
(antifungal), nematositler vb. veya etki şekillerine göre; toksik, uzaklaştırıcı (repellent), beslenmeyi engelleyici
(antifeedant), gelişme ve çoğalmayı engelleyici, fumigant vb. şeklinde sınıflandırılabilir (Topuz, 2005; Pavela,
2007). Bu derlemede, bitkisel biyopestisitlerden öncelikle yaygın olarak bilinen ve kullanılan bitkisel kökenli
insektisitler, herbisitler, fungisitler, nematositler ve eterik yağlar verilmiştir.
Bitkisel Kökenli İnsektisitler
İnsektisit etkili bitkiler genel olarak, Asteraceae, Apiaceae, Brassicaceae, Compositae, Fabaceae, Labiaceae,
Annonaceae, Canellaceae, Rutaceae, Myrtaceae ve Meliaceae familyalarında yer almaktadır (Pavela, 2007;
Tripathi ve ark., 2009). Ekolojik tarımda kimyasal uygulama yapılmadan, zararlılarla mücadele yönetmeliğinin
izin verdiği ve kullanılabilen bitkisel kökenli preparatlar aşağıdaki gibi özetlenebilir (Tepe, 2001; Madanlar ve
ark., 2002; Öncüer, 2004; Topuz, 2005; Anonim, 2010 ve 2013b; Anonim, 2015).
Azadirachtin
Azadirachta indica A. Juss., 1830 (Neem ağacı, Tespih ağacı) Meliaceae familyasına ait olup, bitki yaprak
veya kabuklarının kurutulup öğütülmesiyle, toz halinde veya meyve ya da tohumdan terpenoid yapıda olan
azadirachtin ekstrakte edilerek çeşitli şekillerde zararlılarla mücadelede kullanılmaktadır. Azadirachtin,
böceklerde uzaklaştırıcı, beslenme engelleyici, doğurganlığı azaltıcı, kısırlaştırıcı, öldürücü, yumurta bırakmayı
önleyici, gelişme ve büyümeyi engelleyici gibi etkiler göstermektedir (Pavela, 2007). Orthoptera, Homoptera,
Heteroptera, Lepidoptera, Coleoptera, Diptera ve Hymenoptera takımına bağlı birçok türü etkilemektedir.
Leptinotarsa decemlineata, Pieris brassicae, Plutella xylostella, Ostrinia nubilalis, Bemisia tabaci, Sitophilus
granarius, Spodoptera littoralis'e karşı başarılı sonuçlar alınmış olup tropik ve subtropik bölgelerde yaşayan
200’den fazla ısırıcı böcek türüne etkili olduğu tespit edilmiştir. Ekolojik tarım yönetmeliği azadirachtin’in
kullanımını sadece tohum ve vejetatif üretim materyali üretmek amacıyla yetiştirilen anaç bitkiler ve süs
bitkileriyle sınırlamıştır (Tepe, 2001; Madanlar ve ark., 2002; Öncüer, 2004; Topuz, 2005; Mann ve Kaufman,
2012; Anonim, 2015e). Başpınar ve ark. (2002) tarafından yapılan çalışmada, Melia azedarach L.’nin su ekstraktı
ve NeemAzal®-T/S, Cryptolaemus montrouzieri erginlerine oldukça toksik etki göstermiştir. Erdoğan ve Toros
(2005), M. azedarach’tın aseton, etanol ve metanol ekstraklarının, patates böceğinin (L. decemlineata Say) 3.
dönem larvalarındaki gelişime olan etkilerini araştırmışlar ve ekstrakların doz artışına bağlı olarak, larva ve pupa
dönemi süresini uzattığını, bu dönemlerde yüksek oranda ölüme neden olduğunu, anormal görünümlü
bireylerin meydana geldiğini, pupadan çıkan ergin sayısının azaldığını ve pupadan çıkan sağlıklı dişilerin daha az
yumurta bıraktığını belirlemişlerdir.
Pyrethrum
Pyrethrum, Chrysanthemum cinerariaefolium (Dalmaçya papatyası)'un çiçeklerinden elde edilir. En eski ve
en güvenilir olan bitkisel kökenli insektisittir, ısırıcı ve emici böceklere karşı kullanılmaktadır. Arılara karşı
zehirsiz olduğu bilinmektedir. Halen geniş alanlarda en çok kullanılan bitkisel kökenli insektisittir. Gün ışığında
çabuk parçalanmaktadır. Daha çok depolanmış ürün ve ev zararlılarına karşı kullanılmaktadır. Tribolium
castaneum, Rhyzopertha dominica, Myzus persicae, Macrosiphum rosae, Pieris brassicae'ya karşı başarıyla
uygulanmaktadır (Tepe, 2001; Madanlar ve ark., 2002; Öncüer, 2004; Topuz, 2005; Anonim, 2010; Rajashekar
ve ark., 2012; Anonim, 2013b ve 2015).
279
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 278-296, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Pyrethrin
Pyrethrin, Tanacetum cinerarifolium (Asteraceae)(Pire otu)'dan ekstrakte edilerek, doğal pyrethrum'dan
elde edilen insektisidal kimyasallardır. Pyrethrum, kimyasal olarak çok yakın ve birbirleriyle ilşkili altı tane
pyrethrin esteri içerir. Bunlar, en yüksek oranda bulunan ve kuvvetli insektisit etkiye sahip olan pyrethrin I,
pyrethrin II, cinerin I, cinerin II, Jasmolin I ve Jasmolin II’dir. Bu bileşikler böceklerde sodyum kanallarına
bağlanır ve bu kanalların açılmasını geciktirerek böceğin ölmesine neden olur. Etki şeklinin sistemik değil temas
yoluyla olduğu belirtilmektedir. Pyrethrin, doğada çabuk parçalanır bundan dolayı çevreye zarasızdır. Işıkta ve
sıcakta etkinliğini kaybeder. Kuşlara ve memelilere toksik değildir. Ayrıca çabuk parçalanması nedeniyle
hasattan bir gün öncesine kadar uygulanabilir. Pyrethrinler çiçek, meyve ve serada sebzelere karşı uygulanabilir.
Çiğneyici ve sokucu-emici ağız yapısına sahip böceklerde etkilidir. Trichoplusia ni, Cydia pomonella, L.
decemlineata, kırmızı örümcekler, tripsler, beyazsinek, Epilachna varivestis, Keiferia lycopersicella'ya ve depo
zararlılarına karşı etkili olduğu belirtilmektedir (Tepe, 2001; Kitiş, 2011; Mann ve Kaufman, 2012; Rajashekar ve
ark., 2012; Anonim, 2015).
Allethrin
Etkili madde pyrethrin’e benzer, ancak daha dayanıklıdır. Trans allethrin ve d-trans allethrin (bioallethrin)
olmak üzere iki ayrı formu vardır. Piperum türü bitkilerden elde edilen doğal pyrethrinlerin sentetik türevleri
(allethrin, transfluthrin, esbiothrin, deltamethrin vs), kimyasal yapı yönünden siklopropanik asitlerin lipofil
esterleridir. Bioallethrin, ilk sentezlenen ve Tip I sentetik piretroidtir. Piretroidler, α-cyano grubundan yoksun
olan Tip I bileşikler ve α-cyanophenoxybenzyl grubu ihtiva eden Tip II bileşikler olarak ikiye ayrılırlar.
Bioallethrin ve diğer allethrin grubundaki sentetik Tip I piretroidlerin etki mekanizması, sodyum akışının
uzatılmasıyla sonuçlanan, sinir membranında sodyum kanallarıyla özel bir etkileşimdir. Böceklerde solunum ve
mide zehiri olarak etkili olup öldürmeden önce paralizi gözlenir. Daha çok ev ve depolanmış ürün zararlılarına
karşı kullanılır. Evlerde sivrisineklere karşı kullanılan elektrik fumigatör tabletlerinde etkili madde allethrindir.
Sıcakkanlılara zehirliliği düşüktür, ışık ve ısıya duyarlı olup kolaylıkla çözülebilen moleküllerdir (Öncüer, 2004;
Mercan, 2007; Anonim, 2015a).
Rotenon
Güney Amerika'da yetişen Lonchocarpus spp. (Fabaceae) ve Asya'da yetişen tropik bir bakla türü olan Derris
spp. (Fabaceae) ve Terphrosia sp. bitkilerinin köklerinden ekstrakte edilmektedir. Böceklerde temas (değme) ve
mide zehiri olarak etki gösterir ve genelde yaprakla beslenen Lepidoptera takımına ait türlerin larvalarına karşı
mücadelede kullanılır. Memeliler üzerine orta derecede etkilidir ve balıklara son derecede toksik olduğu
saptanmıştır. Yapraklarda etkin bir kalıntı bırakmaz. Yavaş etki gösterir, güneş ve havayla birlikte uygulamadan
bir hafta sonra etkinliğini kaybeder. Aonidiella aurantii, Ceratitis capitata, Spodoptera littoralis, Leptinotarsa
decemlineata, Sitophilus oryzae'ya karşı başarıyla uygulanmaktadır. Kırmızı örümceklerin mücadelesinde
başarılı olmamıştır (Tepe, 2001; Madanlar ve ark., 2002; Öncüer, 2004; Topuz, 2005; Mann ve Kaufman, 2012;
Anonim, 2015).
Quassine
Quassia armara (Acı ağaç) ve Picrasma excelsa ağaçlarının gövdesinden ekstrakte edilir. Meyvecilikte unlu
bit ve testereli arılara karşı insektisit ve repellent olarak kullanılmaktadır. Quassine, böceklerde temas ve mide
zehiri olarak etki etmektedir. Ancak, bazı bitkilerde fitotoksik etkiye sebep olduğundan önemi azalmış ve
dikkatli kullanılması önerilmektedir (Tepe, 2001; Madanlar ve ark. 2002; Öncüer, 2004; Topuz, 2005; Anonim,
2010 ve 2013b; Anonim, 2015). Şen ve ark. (2002), meşe palamudu (Quercus ithaburensis), meşe mazısı
(Quercus infectoria), sumak yaprakları (Rhus coriaria) ve kızılçam (Pinus brutia) kabuklarından elde edilen
280
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 278-296, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
ekstraklarının çift siyah kuşaklı teke böceği (Rhagium inquisitor) larvalarına karşı biyoinsektisit etkisini
belirtmişlerdir.
Ryanodin
Güney Amerika kökenli Ryania speciosa (Flacourtiaceae) bitkisinin kök, yaprak ve gövdesinden ekstrakte
edilmektedir. Ryanodin adlı alkaloidi içeren preparatlar Lepidoptera larvalarına temas ve mide zehiri olarak
seçici etkiye sahiptir. Böceklerin kas sistemine etkili olmakta ve hızlı bir ölüm gerçekleşmektedir. Ostrinia
nubilalis, Cydia pomonella, Dacus dorsalis ve Heliothis zea gibi zararlılara insektisit ve repellent etkisinin olduğu
saptanmıştır. Ancak memelilere, balıklara ve diğer suda yaşayan hayvanlara yüksek toksisitesi yüzünden
kullanımı kısıtlanmıştır (Tepe, 2001; Öncüer, 2004; Topuz, 2005; Mann ve Kaufman, 2012; Rajashekar ve ark.,
2012; Anonim, 2015).
Sabadilla
Schoenocaulon officinale bitkisinin tohumundan elde edilen ekstrak, Heteroptera takımına ait zararlılarda
kullanılmakla birlikte Cydia pomonella, Ostrinia nubilalis, Thrips tabaci ve Empoasca spp. gibi zararlılara karşı da
insektisit etkisi göstermektedir. Temas ve mide zehiri olarak etkilidir. Bal arılarına toksisitesi yüksek olduğundan
kullanılırken dikkat edilmelidir. Memelilere toksisite göstermemekle birlikte bazen gözlerde alerji veya
solunumda zorluklar meydana getirmektedir. Genelde diğer bitkisel kökenli insektisitlerle karıştırılarak onların
etkisini artırmak için kullanılır (Öncüer, 2004; Topuz, 2005; Mann ve Kaufman, 2012; Rajashekar ve ark., 2012).
Nikotin
Nicotiana tabacum (tütün) ve diğer Nicotiana türlerinin yapraklarından ekstraksiyon ile elde edilir. Daha çok
afitler, tripsler, beyazsinek, yaprak emicileri ve diğer yumuşak vücutlu böceklere karşı mücadelede
kullanılmaktadır. Temas ve mide zehiridir. Memelilere oldukça toksiktir, göz, cilt ve mukozal dokulardan hızlıca
emilir (Asımgil, 1993; Tepe, 2001; Öncüer, 2004; Topuz, 2005; Mann ve Kaufman, 2012; Rajashekar ve ark.,
2012; Anonim, 2015).
Capsaicin
Capsicum (Solanaceae) cinsine bağlı bitkilerde acı tattan sorumlu olan bileşiktir. Meyvelerinin ekstraksiyonu
sonucu elde edilmektedir ve genelde sarımsak, hardal veya çeşitli yabancı otların ekstraksiyonlarıyla birlikte
kullanılmaktadır. Genel olarak böcek ve akar zararlıları için uzaklaştırıcı olarak kullanılır. Bunun yanında
öldürücü etkisi olduğu da bilinmektedir. Bazı preparatları nematosit ve fungisit etki de göstermektedir. Yararlı
böceklere ve balarılarına karşı yüksek toksisitesinden dolaylı kullanılırken dikkatli olunmalıdır (Topuz, 2005;
Anonim, 2010 ve 2013b). Erdoğan ve ark. (2010) tarafından, Capsicum annum L. etanol ekstraktının iki noktalı
kırmızı örümceğe (Etranychus urticae) karşı akarisit etkisi, larva, nimf ve ergin dönemlerinde araştırılmış ve %
85-97 ölüm oranı belirlenmiştir. Erginlerde yumurta verimi de önemli derecede azalmıştır.
Garlic
Allium sativum L. (sarımsak) ekstraktının böcekler için etkili bir repellent olduğu uzun yıllardır bilinmektedir.
A. sativum tozunun, korunmak istenen bitkilerin üzerine ya da etrafına serpilmesi ile afitler, sümüklüböcek ve
kesici kurtlar uzaklaştırılmaktadır (Asımgil, 1993; Tepe, 2001; Madanlar ve ark., 2002; Topuz, 2005; Anonim,
2010 ve 2013b).
281
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 278-296, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Mammey
Mammea americana L. (Clusiaceae) bitkisinin olgun tohumları (meyve çekirdekleri) insektisit özelliği
gösteren etken madde mammey’i içerir. Orjini Caribyen ve Güney Amerika olan bu ağacın yaprakları ve gövde
kabuğu düşük insektisit ve nematosit özelliğine sahiptir. Temas ve mide zehiri olarak etki yapar, repellent olarak
kenelere karşı da etkilidir (Tepe, 2001; Topuz, 2005). Çekirdeklerinin öğütülmesiyle elde edilen tozu ve yaprak
ekstrakları, Diaphania hyalinata L. (Insecta: Lepidoptera: Pyralidae) ve pekçok sivrisinek türüne karşı kuvvetli
toksik etkiye sahiptir. Çiçekleri, D. hyalinata larvalarına toksik etki göstermektedir (Anonim, 2015e).
Annona
Annona muricata, Annona reticulata, Annona squamosa türleri Amerika’da ve Karayipler’de, Hindistan ve
Güneybatı Asya’da yaygın olarak bulunur. İnsektisit özellikteki maddeler en yoğun olarak olgunlaşmamış
meyvelerde, meyve çekirdeklerinde, yapraklarda ve köklerde bulunur. Temas ve mide zehiri olarak çok sayıda
böcek üzerinde etkilidir, böcek uzaklaştırıcı ve antifeedant’tır. Çekirdekleri petrol eteri ekstrakları oldukça
etkilidir ancak bu çözücü olarak petrol eteri ile ekonomik olmamaktadır. Bu nedenle daha ucuz çözücüler
kullanmak gereklidir (Tepe, 2001; Topuz, 2005; Anonim, 2013b).
Turmeric
Curcuma domestica (Zerdaçal) (Zingiberaceae), orijini Hindistan ve Güney Asya olmakla birlikte tüm dünyaya
yayılmıştır. Baharat olarak içerdiği etken madde ile ticari öneme sahiptir. Turmeric’in hazırlanmış preparatı
Spodoptera litura (Lepidoptera: Noctuidae) larvalarında iki gün içinde % 90-100 arasında ölüme sebep
olmuştur. İnsektisit ve repellent özelliği belirlenmiştir (Graigne ve ark., 1985).
Hellebore
Veratrum album ve Veratrum viride bitki köklerinin öğütülmesi ile elde edilir. Resin, yağ ve nişasta
içermektedir. Ranunculaceae (Düğünçiçeğigiller) familyasına ait olan Veratrum türleri Avrupa’nın pek çok
bölgesine yayılmış olmakla birlikte Türkiye’de Kuzey Anadolu dağlarında ormanlık alanlarda yetişmektedir. Bu
bitkiler, içermiş olduğu helleborin ve helleborcin adı verilen kuvvetli zehir etkisine sahip alkaloidler nedeniyle
insektisit özelliğe sahiptir. Helleborin, narkotik etkiyle birlikte buruk ve yakıcı bir lezzete sahiptir. Helleborcin,
talı bir lezzete sahip olup müsil ve dijitallere benzer yüksek kardiyak aktiviteye sahip zehir etkisi gösterir.
Veratrum türleri, halk arasında “Bohça otu, Kara çöpleme, Siyah harbak, Boynuz otu, Danabağırtan, Danakıran”
gibi yöresel isimlerle de bilinmektedir (Öncüer, 2004; Anonim, 2015b ve c).
Calamus
Araceae familyasına ait olan Acorus calamus Hindistan’da doğal olarak bulunur. İlk çağlardan beri Japonya
ve Hindistan’da pekçok hastalığa karşı tedavi amaçlı aynı zamanda da, böcek öldürücü ve uzaklaştırıcı olarak
kullanılmaktadır (Lal, 1955). Rizomları ezilerek çeşitli çözücülerle elde edilen ekstrakları ve rizomlarının
distilasyonundan elde edilen eterik yağı ev sineklerine, pire, bit, güve ve pekçok sivrisinek türüne karşı repellent
ve toksik etkilere sahiptir. Rizomlarından kurutularak elde edilen tozu 1:50 oranında depo edilmiş tahıl veya
baklagillere karıştırılırsa, bir yıl süresince zararlılardan korunurlar (Anonim, 2015e). A. calamus rizomlarının
içerdiği β-asarone, böceklerde antigonadal etkiye sahiptir (Varma ve Dubey, 1999). A. calamus’un
buharlaşabilme özelliğine sahip olan isoasarone uçucu yağı, kanserojenik etki ile dikkatl çekmiş ve yapılan son
çalışmalar, A. calamus’un %75’lik kimyasal içeriğini oluşturan yağının kuvvetli mutajenik etkiye sahip olduğunu
göstermiştir (Anonim 2015d).
282
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 278-296, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Anabasis aphylla bitkisi, anabasin olarak bilinen bir alkaloid içerir ve bu alkaloid tütünde de çok az bulunur.
İnsektisit olarak ilk kez Rusya Fedarasyonu’nda kullanılmıştır (Öncüer, 2004). Jatropa curcas L. ekstrakları ve
esansiyel yağının, Sitophilus zeamais (Coleoptera: Curculionidae)’e karşı insektisit, antifeedant ve yumurtlama
engelleyici etkilerinin olduğu tespit edilmiştir (Jide-Ojo ve ark., 2013). Anason, kimyon, okaliptus, kekik ve
biberiye esansiyel yağlarının, Tribolium confusum ve Ephestla kuehniell’e karşı potansiyel insektisit etkisinin
olduğu bildirilmiştir (Tunç ve ark., 2000). Atkestanesi (Aesculus hippocastanum L.) ve mersin (Myrtus
communis L.) bitkilerinden elde edilen ekstrakların, farklı türde sivrisinek (Aedes aegypti, Anopheles superpictus
ve Culex pipiens) larvalarına karşı biyoinsektisit özelliğe sahip olduğu saptanmıştır (Top, 2005). Yine,
atkestanesi, kekik (Origanum vulgare L.), kızılağaç (Alnus glutinosa L.) ve adi şimşirden (Buxus sempervirens L.)
elde edilen ekstrakların, antepfıstığı bitkilerinde önemli zararlara sebep olan göz kurduna (Thaumetopoae
solitaria) karşı beslenmeyi durdurucu ve toksik etkileri belirlenmiştir (Ertürk, 2006). Acacia auriculiformis
(akasya) ve A. cunn’in kabuklarından elde edilen ekstrakların, karantina listelerinde yer alan kavun sineğinde
(Bactrocera cucurbitae (Coquillett)) larva periyodunu uzatarak, gelişimini geciktirdiği, pupa oranını, pupadan
çıkış, yumurtlama ve yumurtadan çıkış oranlarını azalttığı bildirilmektedir. Ajuga remota (Labiatae)
yapraklarından izole edilen Ajugarinin ve Clausena anisata (Rutaceae)’dan elde edilen petrol eteri
ekstraklarının Spodoptera exempta’ya ve larvalarına karşı antifeedant etkileri, Andropogon spp. ve
Cymbopogon vardus’dan ekstraksiyon ile elde edilen Citronella yağının, özellikle sivrisineklee karşı repellent
etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir. Pogostemon parviflora esansiyel yağının S. oryzae ve Bruchu schinensis’e
karşı uzaklaştırıcı ya da cezbedici etkilere sahip olduğu bildirilmiştir. Ayrıca Solonaceae familyasına ait olan
Withania, Acnistus, Physalis, Jaborosal ve Datura bitki ekstraklarının genellikle antifeedant ekiye sahip olduğu
belirtilmektedir (Varma ve Dubey, 1999; Kitiş, 2011).
Biyoinsektisit olarak kullanılan başlıca bitkiler Tablo 1’de verilmiştir.
283
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 278-296, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Tablo 1. Biyoinsektisit olarak kullanımı belirtilen bitkiler, familyası ve kullanılan bitki kısmı
(Öncüer, 2004; Topuz, 2005; Talukder, 2006; Tolga, 2010; Rajashekar ve ark., 2012).
Bitki türü
Familyası
Acacia concinna
Fabaceae
SE
Acorus calamus
Acoraceae
O, RO
Aesculus california
Aesculaceae
B,L,S
Ailanthus spp.
Simarubaceae
Allium sativum
Alliaceae
P
Amianthium muscaetoxicum
Liliaceae
L,X
Anabasis aphylla
Chenopodiaceae
TE
Annona indica
Annonaceae
SE
Annona reticulata
Annonaceae
S,L
Annona squamosa
Annonaceae
L
Aphanamixis polystachya
Meliaceae
Apium graveolens
Apiaceae
O
Azadirachta indica
Meliaceae
O, SP, LP
Baccharis salicifolia
Asteraceae
O
Bassia longifolia
Sapotaceae
E
Boscia senegalensis
Capparaceae
L, Fl.E
Brassica juncea
Cruciferae
S
Brassica napus
Cruciferae
SE
Brassica spp.
Cruciferae
L, Fl.E
Brassica trilifolia
Cruciferae
O
Cajanus cajan
Fabaceae
O
Calophyllum inophyllum
Clusiaceae
O
Calotropis procera
Apocynaceae
LP
Canna spp.
Cannaceae
L
Cardiospermum canescens
Sapindaceae
Carica papaya
Acanthaceae
L
Carapa procera
Meliaceae
LE
Carum carvi
Apiaceae
Chenopodium ambrosioides
Amaranthaceae
Chrysanthaemum cinerariaefolium
Compositae
Cinnamomum aromaticum
Lauraceae
B
Citrus
Rutaceae
O
Cleistanthus collinus
Phyllanthaceae
L
Cocculus trilobus
Menispermaceae
L
Cochlospermum gossypium
Cochlospermaceae
LE
Cocos nucifera
Arecaceae
O
Conium maculatum
Apiaceae
L,F
Convolvulus arvensis
Convolvulaceae
LE
Conyza discoridis
Asteraceae
Fl.E
Coriandrum sativum
Apiaceae
Crotalaria incana
Fabaceae
Croton tiglium
Euphorbiaceae
S,X
Cucurbita pepo
Cucurbitaceae
SO
Cupressus sp.
Cupressaceae
O
Curcuma longa
Zingiberaceae
P
Cymbopogon nardus
Poaceae
O
Datura alba
Solanaceae
LP
Decalepis hamiltonii
Asclepiadaceae
XP
Delphinium consolida
Ranunculaceae
T
Derris eliptica
Fabaceae
XE
Derris malaccensis
Fabaceae
XE
Duboisia hopwoodi
Solanaceae
LE
284
Kullanılan bitki kısmı
BE
SC, SE
SO
Fr.E
Fr.E, O
Fr.
SE, O
S
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 278-296, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Tablo 1’in Devamı, Biyoinsektisit olarak kullanımı belirtilen bitkiler, familyası ve kullanılan bitki
kısmı (Öncüer, 2004; Topuz, 2005; Talukder, 2006; Tolga, 2010; Rajashekar ve ark., 2012).
Bitki türü
Familyası
Eichhornia crassipes
Pontederiaceae
Elaeis guineensis
Arecaceae
Embelia ribes
Myrsinaceae
Eruca sativa
Brassicaceae
Kullanılan bitki kısmı
LE
O
Fr.E, O
O
Eucalyptus globules
Myrtaceae
LP, M
Eugenia caryophyllata
Myrtaceae
Fl., O
Euphorbia aleppica
Euphorbiaceae
TE
Euphorbia hirta
Euphorbiaceae
TE,X
Euphorbia lagascae
Euphorbiaceae
TE
Euphorbia myrsinites
Euphorbiaceae
TE
Euphorbia pulcherima
Euphorbiaceae
TE
Foeniculum vulgare
Gardenia jasminoides
Glycine max
Glycosmis pentaphylla
Haematoxylon campechianum
Helenium aromaticum
Heliotropum peruvianum
Homogyne alpina
Hoplophytum cimicidum
Intsia bijuga
Inula macrocephala
Jatropha gossypifolia
Juniperus virginiana
Lantana camara
Laurus nobilis
Lavandula gibsonii
Linum usitatissimum
Lippia geminata
Lonchocarpus spp.
Luffa acutangula
Lupinus albus
Lupinus mutabilis
Lupinus termis
Lupinus termis
Lycopersicon esculentum
Mammaea americana
Melanthium virginicum
Melia azedarach
Mentha citrate
Millettia spp.
Momordica charantia
Moringa oleifera
Nicandra physalodes
Nicotiana glauca
Nicotiana rusticum
Nicotiana tabacum
Ocimum basilicum
Ocimum canum
Ocimum kilimandscharicum
Ocimum sanctum
Ocimum suave
Pachyrrhizus erosus
Parthenocissus quinquefolia
Passiflora foelida
Pelargonium sp.
Apiaceae
Rubiaceae
Fabaceae
Rutaceae
Sleguminosae
Asteraceae
Boraginaceae
Asteraceae
Apocynaceae
Fabaceae
Asteraceae
Euphorbiaceae
Cupressaceae
Verbenaceae
Lauraceae
Lamiaceae
Linaceae
Verbenaceae
Leguminosae
Cucurbitaceae
Fabaceae
Fabaceae
Leguminosae
Leguminosae
Solanaceae
Clusiaceae
Melanthiaceae
Meliaceae
Lamiaceae
Fabaceae
Cucurbitaceae
Moringaceae
Solanaceae
Solanaceae
Solanaceae
Solanaceae
Lamiaceae
Lamiaceae
Lamiaceae
Lamiaceae
Lamiaceae
Fabaceae
Vitaceae
Passifloraceae
Geraniaceae
Fr.E
285
S,L
O
SO
B, L
T
Fr.,LE
T
T
O
E
SE
O
TE
LP
T
S
L
O
O
SE
SE
SE
SE
L
S, PS
X
O, E
O
E, SP
O
L
S,T
E
E
E
LO
LP
O
O
LO
S,X
Fr.
LE
O
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 278-296, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Tablo 1’in Devamı, Biyoinsektisit olarak kullanımı belirtilen bitkiler, familyası ve kullanılan bitki
kısmı (Öncüer, 2004; Topuz, 2005; Talukder, 2006; Tolga, 2010; Rajashekar ve ark., 2012).
Bitki türü
Familyası
Perezia multiflora
Phellodendron amurense
Pimenta racemosa
Pimpinella anisum
Piper nigrum
Polygonum hydropiper
Polygonum serrulatum
Pongamia glabra
Psidium guajava
Ricinus communis
Ryania speciosa
Sapindus marginatus
Sapindus trifoliatus
Schleichera trijuga
Schoenocaulon officinale
Sesamum orientale
Sesamum indicum
Stemona tuberosa
Synedrella nodiflora
Syzgium aromaticum
Urginea maritima
Tagetes erecta
Tagetes patula
Tanacetum cinerariaefolium
Tanacetum abrotanifolium
Tephrosia virgiana
Thomandersia hensii
Thujopsis dolabrata
Tournefortia hirsutissima
Trigonella foenumgraecum
Tripterygium wilfordii
Veratrum album
Veratrum viride
Vitex negundo
Xeranthemum cylindraceum
Zanthoxylum clava-herculis
Asteraceae
Rutaceae
Myrtaceae
Apiaceae
Piperaceae
Polygonaceae
Polygonaceae
Fabaceae
Myrtaceae
Euphorbiaceae
Flacourtiaceae
Sapindaceae
Sapindaceae
Sapindaceae
Melanthiaceae
Pedaliaceae
Pedaliaceae
Stemonaceae
Asteraceae
Myrtaceae
Liliaceae
Asteraceae
Asteraceae
Asteraceae
Asteraceae
Fabaceae
Thomandersiaceae
Cupressaceae
Boraginaceae
Fabaceae
Celestraceae
Melanthiaceae
Melanthiaceae
Lamiaceae
Asteraceae
Rutaceae
Kullanılan bitki kısmı
E
Fr.E, BE
LO, Fr.
SO, E
O, E
L
LP
O, E
LP
S
YE
SP
SP
O
SE
O
O
TE
LE
O
X
X, Y
Fl.
O, P
Fl.,Y
X, T
L, SE
E
TE
SE
X,B
T,XE,R
T,XE,R
L
E
B,L,Fr.,S
L: Yaprak, B: Kabuk, Fr.: Meyve, S: Tohum, O: Yağ, P: Toz, E: Ekstraktı, M: Buharı, R: Rizom, T: Tüm bitki, Fl: Çiçek,
X: Kök, Y: Gövde, SE: Tohum ekstraktı, RO: Rizom yağı, SC: Tohum kabuğu, SP: Öğütülmüş tohum tozu, LE: Yaprak ekstraktı,
YE: Gövde ekstraktı, LP: Öğütülmüş yaprak tozu, LO: Yaprak yağı, Fr.E: Meyve ekstraktı, YO: Gövde yağı, Fl.O: Çiçek yağı
TE: Tüm bitki ekstraktı, XP: Öğütülmüş kök tozu, Fl.E: Çiçek ekstraktı.
286
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 278-296, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Bitkisel Kökenli Herbisitler
Dünyada 7000, ülkemizde ise 1800 tür, tarım alanlarında zararlı yabancı ot olarak tespit edilmiş olup
ülkemizde zarar oranı % 32 civarındadır (Aydın ve Tursun 2010). Biyolojik mücadelede kullanılabilecek bitki
ekstraklarına ilişkin çalışmalar en fazla böcekler üzerine yapılmıştır. Yabancı otlar ve fungal etmenler üzerine
çalışmalar genellikle sınırlı kalmıştır (Bağdat ve ark., 2015). Herbisit özellikli bitkisel bileşiklerin kaynağı
genellikle uçucu yağlardır. Bu tür ekstrakların elde edilmesi ve üretimi kısıtlı olduğu için yaygın ve ticari olarak
kullanılamamaktadır. Şimdiye kadar yapılan çalışmalarda herbisit etkili ekstrakların bitkilerde bulunan ikincil
bileşiklerden kaynaklandığı belirtilir ve bunların başında fitotoksik etki gösteren monoterpenler
gelmektedir. Laurus nobilis, Salvia sp. ve Eucalyptus sp.’de genel olarak bulunan cineoles (monoterpen) uçucu
yağ olup fitotoksik etki göstermektedir. Ancak bitkilerde bulunma miktarı az olmasından dolayı tarım
alanlarında kullanımı sınırlı kalmıştır. Quassinoidlerden chaparrinone tip ve benzer etkili maddeler güçlü
herbisit etkiye sahiptir. Bu tür maddelerin Setaria viridis L. Beauv. ve Senna obtusifolia L.’nın kontrolünde %100
etkili olduğu bildirilmektedir (Tolga, 2010).) Soğan (Allium cepa L.), sarımsak (A. sativum L.) ve beyaz kekik
(Origanum dubium L.) uçucu yağlarının, yabancı ot olarak kıvırcık labada (Rumex crispus L.), kırmızı köklü
horozibiği (Amaranthus retroflexus L.), yabani hardal (Sinapis arvensis L.) ve fener otu (Physali sangulata L.)
tohumlarının çimlenme oranında ve kök uzunluklarında önemli düşüşlere sebep olduğu ve çimlenmenin
engellendiği görülmüştür. O. dubium uçucu yağının diğer uçucu yağlara oranla çimlenmeyi engelleyici etkisinin
daha yüksek olduğu da tespit edilmiştir (Aydın ve Tursun, 2010). Tespih ağacından (A. indica) elde edilen
ekstrakların, tarım alanlarında önemli verim kayıplarına neden olan pek çok yabancı ota karşı çimlenmeyi
durdurucu ya da gelişmeyi önleyici allelopatik etkilerinin olduğu, yapılan bazı çalışmalarla ortaya konmuştur.
Ancak benzer fitotoksik etkiler bazı kültür bitkileri için de söz konusu olduğundan, tespih ağacının yabancı ot
mücadelesi amacıyla pratikte kullanılabilmesi ile ilgili daha detaylı çalışmalara ihtiyaç olduğu belirtilmektedir
(Ashrafi vd., 2009’a atfen Kitiş, 2011). Okaliptüs (Eucalyptus spp.)’ün taze yapraklarından elde edilen sulu
çözeltinin tarım alanlarının en önemli yabancı otlarından olan topalak (Cyperus rotundus) ve köpek dişi ayrığının
(Cynodon dactylon) vejetatif üreme organları ve erken dönemdeki gelişimini önemli derecede baskıladığı
bildirilmektedir (Babu ve Kandasamy, 1997’e atfen Kitiş, 2011). Yine ülkemizde mısır tarlasında yapılan bir
çalışmada, okaliptüs (Eucalyptus camaldulensis Dehn.), zakkum (Nerium oleander L.) ve tespih ağacı (A. indica)
bitkilerine ait yaprak ve genç sürgünler toprağa karıştırılmış ve bu uygulama yabancı otları azaltırken, mısır
verimini arttırmıştır. Zakkumun biyoherbisidal etkisiyle ilgili çok fazla araştırma yapılmamış olmakla beraber,
bazı yabancı otların çimlenmesi üzerine kuvvetli inhibitör etkiye sahip olduğu belirtilmektedir (Uygur ve
İskenderoğlu, 1997). Sulak alanlarda ve sulama kanallarında yabancı ot olarak sorun oluşturan kamış (Arundo
donax)’ın mücadelesinde, zakkum yapraklarından elde edilen su ekstraktının kamış gelişimini %100 oranında
inhibe ettiği ve yine çeltik tarlalarındaki yabancı otlara karşı zakkumun son derece etkili olduğu, yabancı
otlanmayı %75 oranında azaltırken, çeltik verimini %20 arttırdığı bildirilmektedir (Kitiş, 2011). Cevizden
salgılanan ve oksitlenerek zehirli hale geçen kimyasal bileşik juglon, kavun bitkisinin çimlenme ve fide gelişimini
teşvik ederken, diğer birçok yabancı otun çimlenme ve gelişimini olumsuz yönde etkilemektedir (Kocaçalışkan,
2006). Kekik (O. onites L.) yağı, özellikle mısır bitkisinin çimlenmesini etkilemezken, mısır ekim alanlarında
önemli verim kayıplarına sebep olan bazı yabancı otların çimlenmesini engellediğinden, kekik yağının pratikte
kullanılabilecek potansiyel bir biyo-herbisit olabileceği öngörülmüştür (Kitiş, 2011). Çalışmalar ile belirlenen
diğer bazı bitkisel herbisitler Tablo 2’de verilmiştir.
287
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 278-296, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Tablo 2. Bitkisel herbisitler (Topuz, 2005; Tolga, 2010; Kitiş, 2011; Anonim, 2015)
Herbisit özelliği olan
Familyası
Bitki Tür Adı
Asparagus officinalis L.
Bitkisel Herbisitlerden Etkilenen Bitki Türleri
Liliaceae
Lycopersicon esculentum Mill., Asparagus officinalis L., Festuca spp.
Avena fatua L.
Gramineae
Triticum aestivum L., Linum sp.
Brassica oleracea L.
Cruciferae
Brassica oleracea L., Lactuca sativa L., L. esculentum Mill.
Canavalia ensiformis L.
Leguminosae
Imperata brasiliensis Trin.
Carthamus tincotorius
Asteraceae
Aphelenchoides besseyi, Bursaphelenchus lignicolus
Chenopodium album L.
Chenopodiaceae
Crambe abyssinica Hochst.
Cruciferae
Beta vulgaris L., B. oleracea L., T. aestivum L., Zea mays L., Amaranthus retroflexus L., Chenopodium album L., Portulaca oleracea L.,
Raphanus sativus
T.aestivum L., Abutilon theophrasti Medicus.
Cynodon dactylon L.
Gramineae
Hordeum vulgare L., Glycine max L. Merr.
Cyperus rotundus
Cyperaceae
Digitaria sanguinalis L.Scop.
Gramineae
Allium cepa L., Brassica nigra L., B. oleracea L., Cucumis sativus L., Daucus carota L., Fragaria sp., Gossypium sp., G. max,
H. vulgare L., L. esculentum Mill., Oryza sativa L., R. sativus L., Sorghum bicolor L., Moench.
Coronilla varia L., Harachis hypogea L., Gossypium sp.
Echinochloa crus-galli L.Beauv
Gramineae
Triticum durum L., G. max L. Merr., O. sativa L.
Eleusine indica L. Gaertner
Gramineae
Phaseolus vulgaris L., S. bicolor L. Moench., Z. mays L.
Helianthus annuus L.
Compositae
A. retroflexus L., Datura stramonium L., H. vulgare L., L. sativa L., Lepidium sativum L., L. esculentum Mill., T. aestivum, Trifolium sp.
Hordeum vulgare L.
Gramineae
Sinapis alba L.
Imperata cylindrica L.Beauv.
Gramineae
Cucumis sativus L., L. esculentum Mill., O. sativa L., S.bicolor L. Moench, Z. mays L.
Oryza sativa L.
Gramineae
L.sativa L., Echinochloa crus-galli L., Beauv., O. sativa L.
Olea europaea L.
Oleaceae
A. retroflexus L., C. album L., P. oleracea L.
Portulaca oleracea L.
Portulacaceae
Medicago sativa L., L. esculentum Mill., T. durum L.
Secale cereale L.
Gramineae
C. album L.
288
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 278-296, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Bitkisel Kökenli Fungisitler
Bitkisel ekstrakların fungusit olarak kullanılması ve bu konudaki araştırmalar oldukça yenidir. Bu tür bitkisel
ekstraklar ve uçucu yağlar fungal patojenlere karşı, çimlenme engelleyici, bitkiye sporun girişini engelleyici, spor
oluşumunu engelleyici ve fungusit özellikli olarak kullanılabilmektedir (Arslan ve Karabulut 2005; Topuz, 2005).
Azadirachtinin (A. indica) kültür bitkilerinde görülen mildiyö, yaprak lekesi, yaprak yanıklığı, antraknoz gibi bazı
hastalıklara neden olan fungal patojenlerin gelişimini önlediği ve akasya (Acacia catechu Willd.) ağacının yaprak,
kabuk ve köklerinden elde edilen ekstrakların, tarımsal açıdan önemli beş fungal patojenin (Aspergillus niger,
Fusarium oxysporum, Alternaria alternata, Rhizopus stolonifer ve Macrophoma phaseolina) gelişimini inhibe
ettiği bildirilmektedir. Aynı şekilde Nerium oleander L. (zakkum)’in, Fusarium oxysporum, Fusarium solani,
Fusarium moniliforme, Helminthosporium maydis, Rizoctonia cerealis ve Corynespora cassiicola gibi bitki
patojeni fungusların gelişimini baskı altına aldığı da belirtilmiştir (Kitiş, 2011). Equisetum arvense (Atkuyruğu),
bitkilerin yeşil aksamlarında, hastalık oluşturan patojen funguslara karşı kullanılabilmektedir (Asımgil, 1993;
Tepe, 2001; Anonim, 2013b). Rosmarinus officinalis (biberiye, kuşdili, kafur) ve Lavandula spica (lavanta)
esansiyel yağları, Fusarium oxysporum f.sp radicis lycopercisi, F. oxysporum f.sp lycopercisi, türlerine karşı
antifungal aktivite göstermektedirler (Arıcı ve ark., 2013). Öğütülmüş karanfilin ektsrakte edilmesiyle elde
edilen eugenol Aspergillus flavus ve A. versicolor’un gelişimini inhibe etmektedir. Euganol’ü yüksek oranda
içeren eterik yağlar Penicillium, Fusarium ve Aspergillus türleri ve Alternaria alternata’ya karşı toksik etki
göstererek misel gelişimini in vitro’da engellemiştir. Yapılan pekçok çalışma ile euganolün, A. ochraceus, F.
graminearum, F. moniliforme, Penicillium citrinum, P. viridicatum, Tricophyton rubrum, T. mentagrophytes, C.
tropicalis and C. krusei gibi pek çok patojen fungusa karşı antifungal aktivite gösterdiği de bildirilmektedir
(Hamini-Kadar ve ark., 2014). Sedir (Cedrus deodara (Rox.) G.Don) yağının tıbbi ve baharat amaçlı kullanılan
rezene ve kişniş tohumlarını birçok patojen fungusa (Absidia sp., Alternaria alternata, Aspergillus flavus, A.
fumigatus, A. niger, A. ruber, A. versicolor, Cladosporium cladosporioides, Curvularia lunata, Paecilomyces
variotii ve Rhizopus spp.) karşı ticari fungisitlerden daha iyi koruduğu ve tohumların çimlenme ve fide gelişimini
de olumsuz etkilemediği bildirilmektedir (Kitiş, 2011). Bitki patojeni funguslara karşı, fungusit etki gösteren bazı
bitki ekstrakları ve uçucu yağları Tablo 3’de verilmiştir.
289
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 278-296, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Tablo 3. Bitkisel Fungusitler (Tepe, 2001; Öncüer, 2004; Topuz, 2005; Arslan ve Karabulut, 2005; Tolga, 2010; Anonim, 2015)
Fungusit Özelliği olan
Kullanılan Bitki Kısmı
Bitki Tür Adı
Aegle marmelos L.
Etkilediği Fungal Patojen
LE
Alternaria tenuis
Allium cepa L.
LE, XE
Pseudocercospora fuligena, Alternaria solani Sorauer, Alternaria spp., Anthracnose spp., Colletotrichum piperatum
Allium sativum L.
T, ESO, XE, Fl.E
Annona squamosa L.
LE
Fusarium solani (Martius) Saccardo., Rhizoctonia solani, Pythium ultimum Trow., Colletotrichum lindemuthianum Sach &
Magnus., Phytophthora palmivora, Peronospora farinos , Pseudopersonata cubens, Pythium aphanidermatum, Macrophomina
phaseoli (Maub.) Ashby., Alternaria alternata (Fries : Fries) von Keissler (Patlıcan yaprak lekesi), Uncinula necator (Schw.) Burr.
(Asma Küllemesi), Phytophthora capsici, P. digitatum (Yeşilküf çürüklüğü), P. italicum (Maviküf çürüklüğü)
R. solani (Kuehn.)
Azadirachta indica A. Juss.
LE, SO
A. solani, R. solani, Phomopsis spp., F. solani
Bougainvillea glabra Chois,
LE
Phythium spp.
Cinnamomum zeylanicum L.
ESO
Fusarium graminearum Schw., Colletotrichum musae (Berk. & Curt.) v. Arx (C.musae), Fusarium proliferatum (Matsushima)
Coleus scutellariodes
LE
A. solani, R. solani, P. fuligena
Curcuma domestica
RE
Curcuma longa L.
ESO
Trichophyton rubrum, Aspergillus niger, Fusarium oxysporium
R. solani, F. moniliforme, Curvularia lunata (Wakker) Boedijn
Cuminum cyminum L
ESO
U. necator
Cymbopogon citratus Stapf
ESO
U. necator
Datura metel L.
LE
F. solani
Eugenia caryophyllata Thunb.
Echinophora tenuifolia L.
ESO
E, ESO
C. albicans, Aspergillus sp., F. commune, F. redolens
A. solani, Colletotrichum coccoides, F. oxysporum, R. solani
Foeniculum vulgare Miller
ESO
F. oxysporum fsp. psidii
Hyssopus officinalis L.
ESO
Pyrenophora avenae Ito et Kurib Pyricularia oryzae Cav., Botrytis fabae Sardina, Uromyces viciae fabae Pers. J. Schrot.
Mentha piperita L.
ESO
M. phaseoli, S. rolfsii, R. solani, Pythium spp.
Moringa oleifera
LE
C. piperatum, A. solani
Nigella sativa L.
E, ESO
Pythium vexans de Bary., R.solani, Colletotrichum capsici (Syd.) Butl., A. solani, C. coccoides, F. oxysporum
Ocimum basilicum L.
E, ESO
F. oxysporum Schl. f.sp. fabae (Bakla solgunluğu), A. niger Tiegh., F. oxysporum , A . alternata
Ocimum sanctum L.
LE
A. solani
Origanum vulgare L. subsp. letswaart (Link)
E, ESO
A. solani, C. coccoides, F. oxysporum, R. solani
Origanum majorana
ESO
A. alternata, B. cinerea
Origanum dictamnus
ESO
B. cinerea, F. solani (Mart.) Sacc. var. coeruleum Lib.
290
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 278-296, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Tablo 3’ün Devamı. Bitkisel Fungusitler ( Tepe, 2001; Öncüer, 2004; Topuz, 2005; Arslan ve Karabulut, 2005; Tolga, 2010; Anonim, 2015)
Fungusit Özelliği olan
Bitki Tür Adı
Pimpinella anisum L.
Kullanılan Bitki Kısmı
Etkilediği Fungal Patojen
ESO
F. graminearum
Piper betle L.
LE
Phythium spp.
Piper longum L.
E
Puccinia recondita Dietel & Holw. (Buğday Kahverengi Pası), Phytophthora infestans (Mont.) de Bary (Domates Mildiyösü)
Pongamia pinnataL.
LE
R. solani (Kuehn.)
Prosopis juliflora L.
LE
A. tenuis
Ricinus communis L.
LE
Meloidogyne javanica Treub, M. incognita
Reynoutria sachalinensis
LE
Oidiopsis spp., Botrytis spp.
Salvia officinalis L.
ESO
Botrytis cinerea Pers.
Salvia fruticosa Mill.
E, ESO
A. solani (Ellis & Martin) Sorauer., C. coccoides, F. oxysporum, R. solani
Satureja hortensis L.
E, ESO
A. solani, C.coccoides, F. oxysporum, R. Solani, B. cinerea, A. parasiticus Speare., A. alternata,
Spinacia oleracea L.
ESO
Colletotrichumla genarium
Syzygium aromaticum L.
ESO
F. graminearum Schw., F. oxysporum Schl. f.sp. fabae (Bakla solgunluğu)., A. alternata, Fusarium culmorum (WG Sm.) Sacc.
Tamarindus indica L.
LE
Phythium spp.
Thymus capitatus Hoffm. et Link
ESO
P. digitatum, Penicillium italicum Samson & Gutter, B. cinerea, Alternaria citri
Thymbra spicata var. spicata L.
E, ESO
F. moniliforme Sheldon, R. solani, S. sclerotiorum, P. capsici Leon.
Thymus vulgaris
ESO
B. cinerea (Çilekte ve Asmada Kurşuni Küf), Rhizopus stolonifer (Ehrenb.:Fr.) Vuill., R. solani
Thymus zygis L.
ESO
F. moniliforme Sheldon, R. solani, S. sclerotiorum, P. capsici Leon.
Zingiber officinale Roscee
E, RE
A. solani, S. sclerotiorum (Lib.) de Bary., Macrophomina phaseoli (Maub.) Ashby., (Külleme etmenleri)
E: Ekstraktı, ESO: Esansiyel (Uçuçu) Yağı, LE: Yaprak ekstraktı, RE: Rizom ekstraktı, SO: Tohum Yağı, T: Tüm bitki, Fl.E: Çiçek ekstraktı, XE: Kök ekstraktı,
291
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 278-296, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Bitkisel Kökenli Nematositler
Nematosit etkili bitkiler genel olarak Asteraceae, Brassicaceae, Compositae, Fabaceae ve Meliaceae
familyalarında yer almaktadır. Nematosit etki gösteren temel yağların başlıca kimyasal bileşikleri thymol,
carvacrol, pulegone, limonene, anethole, geranial ve artemisia ketone olarak bilinmektedir. Yine yeşil gübre
olarak kullanılan bitkilerin parçalanması sırasında serbest kalan formik asit, asetik asit, propiyonik asit, bütirik
asit, amonyak, formaldehit, hidrojen sülfit, fenoller ve aminoasitler gibi uçucu yağ asitlerinin nematodlara karşı
toksik olduğu bildirilmektedir (Tan, 2011). Tagetes patula, Crotoloria sp., sarımsak ve limon otu, yaygın olarak
ve uzun zamandan beri nematosidal etkili olarak kullanılmaktadır. Chrysanthemum sp., Melia azadarach,
Tagetes patula (kadife çiçeği), Nerium indicum L. ve Datura fastuosa , kök ur nematodları (Meloidogyne spp.)’na
karşı nematosit etki göstermektedir (Varma ve Dubey, 1999). Nerium oleander L.’in yaprak ve meyvelerinden
elde edilen ekstraktın veya yapraklarının doğrudan toprağa karıştırılması, kök ur nematod (Meloidogyne spp.)
popülasyonlarını önemli ölçüde azalttığı bildirilmektedir (Kitiş, 2011). Genellikle, Azadirachta indica
(Meliaceae), Carthamus tincotorius, Cirsium japonicum (Asteraceae), Cineraria maritima (Compositae),
Euphorbia myrsinites, Olea europaea (Oleaceae), Ruta graveolens (Rutaceae), Solanum tuberosum
(Solanaceae), Urginea maritima (Liliaceae), Tagetes erecta, Tagetes patula (Compositae) gibi bitkilerin,
nematosit, nematostatik, yumurta üretiminde azalma ve kök urlanmasında azalma, yumurta açılımını
engelleme, bulaşma derecesini baskılama ve bitki gelişiminde iyileşme gibi etkilere sahip olarak kullanılmakta
olduğu belirtilmiştir (Civelek ve Weintraub, 2004; Tan, 2011). Nematosit etkili bitkiler, kullanılan kısımları ve
etkili oldukları organizmalar Tan 2011’de tablo olarak verilmiştir.
Fitoekol Pestisitler
Fitoekoller kozalaklı ağaçlardan çeşitli yöntemlerle elde edilen insektisit ve fungusit etkili, reçine ve yağ
asitlerinin sodyum tuzları ile karışımı olan “Fitoekols-IF” ekstraklarıdır. Ekstraksiyon sonucu elde edilen
terpenler, reçine asitleri gibi maddelerin repellent, insektisit ve fungusit özellik gösterdiği, zararlı ve hastalıklara
karşı koruyucu etkisi olduğu belirtilmektedir. Ancak fitoekollerin böcekler ve hastalık etmenlerine karşı etki şekli
ve mekanizması tam olarak bilinmemektedir. Bu ekstraklar doğal koşullarda parçalanabilir, çevreye ve insana
zararlı etkisi yoktur. Toprak solucanlarına, toprak mikroflorasına olumsuz etki göstermez ve uygulanan
bitkilerde fitotoksitite oluşturmaz. Fitoekols-IF farklı fungus türlerinde (Cladosporium sp., Botritis sp., Oidium
sp., Fusarium sp., Phytophtora sp., vb.) ve emici ağız yapısında farklı zararlılara (Aphis sp., Myzoides sp., Trialen
rodes, Helio trips vb.) karşı etkilidirler. En iyi sonuç çam ve ladin ekstraklarının karışımlarında gözlenmiştir. Çam
yapraklarının hekzan çözelti ekstraktı “Fitorodents-RF” ticari ismiyle satılmakta olup, Pinus sylvestris ve Picea
abies ağaçlarından elde edilen “Fitoekols-IF” isimli ekstraktın funguslara ve emici ağız yapısındaki zararlılara
karşı benzer şekilde etkileri olduğu bildirilmiştir (Daugavıetıs 2001 ve Zarins 2009’a atfen Tolga, 2010).
Atkestanesi (Aesculus hippocastanum L.) ve mersin (Myrtus communis L.) bitkilerinden elde edilen ekstrakların,
Aedes aegypti, Anopheles superpictus ve Culex pipiens türü sivrisinek larvalarına karşı biyoinsektisit özelliğe
sahip olduğu saptanmıştır. Atkestanesi, kekik (Origanum vulgare L.), kızılağaç (Alnus glutinosa L.) ve adi şimşir
(Buxus sempervirens L.)’den elde edilen ekstrakların, antepfıstığı bitkilerinde önemli zararlara sebep olan göz
kurduna (Thaumetopoae solitaria) karşı beslenmeyi durdurucu ve toksik etkileri belirlenmiştir. Ceviz (Juglans
regia L.) yaprak ekstraklarının, pek çok kültür bitkisinde zarara sebep olan kırmızı örümcek türlerine
(Tetranychus cinnabarinus ve Tetranychus viennensis) karşı hem temas hem de sistemik akarisidal etkisi olduğu
belirlenmiştir (Top, 2005; Kitiş, 2011). Şen ve ark. (2002), meşe palamudu (Quercus ithaburensis), meşe mazısı
(Quercus infectoria), sumak yaprakları (Rhus coriaria) ve kızılçam (Pinus brutia) kabuklarından elde edilen
ekstrakların çift siyah kuşaklı teke böceği (Rhagium inquisitor) larvalarına karşı biyoinsektisit etkisini
belirtmişlerdir.
292
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 278-296, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Eterik Yağlar
Eterik yağlar, aromatik bitkilerden çeşitli yöntemlerle elde edilen, oda sıcaklığında sıvı halde olan, kolaylıkla
kristalleşebilen, uçucu, keskin kokulu, su buharı ile sürüklenebilen, birçok bitkiye karakteristik kokusunu veren
yağımsı maddelerdir (Ceylan, 1997). Eterik yağ bileşenlerinin zararlılara karşı böcek öldürücü, yumurta öldürücü
(ovisit), cezbedici (atraktant), uzaklaştırıcı, beslenmeyi engelleyici, gelişme ve çoğalmayı engelleyici gibi etkileri
olduğu ortaya koyulmuştur (Topuz, 2005). A.cepa, A. sativum ve O. dubium uçucu yağlarının herbisit ve aynı
zamanda A. cepa ve A. sativum uçucu yağlarının Tribolium castaneum ve Sitophilus zeamais’e karşı toksik ve
fumigant etkilerinin de olduğu bildirilmektedir (Aydın ve Tursun, 2010; Jide-Ojo ve ark., 2013). Genellikle
depolanmış ürün zararlılarına karşı kullanılmaktadırlar. Carum carvi’nin monoterpen içerikli bir uçucu yağı olan
carvone, toksik olmayan bir pesitisittir. Koruyucu etkisinden dolayı depolanan sebze ve meyvelerde patojen
zararlarını engellemekte ve raf ömrünü uzatmaktadır. Ayrıca bu tür bitkisel ekstraklar ürünlerin nişasta ve şeker
kaybını engelleyerek ürün kalitesini korumada etkilidir. Polifenolik bakımından zengin olan bitkilerin antifungal,
antiaflotoksigenik ve antioksidant etkilerinden dolayı gıda sektöründe önemi artmaktadır. Eterik yağların
antifungal aktviteleri içermiş oldukları timol, karvakol ve eugenol gibi monoterpenik fenollerden
kaynaklanmaktadır (İsman, 2000; Hamini-Kadar ve ark., 2014). Cinnam aldehyde aktif maddeli tarçın yağı,
akarisit ve afidisit olduğu kadar özellikle depolanan sebze ve meyveleri fungal hastalıklardan korumak için
fungusit olarak da kullanılabilmektedir ve memelilere toksik etkisi bulunmamaktadır (Dubey 2010’e atfen Tolga,
2010). Euganol içeren eterik yağların insektisit ve nematosit etkilerinin yanı sıra bitki çimlenmesini de
engellediği gözlenmiş olup, potansiyel bir biyoherbisit olarak kullanılabileceği de bildirilmektedir (Isman, 2000).
Nane, çam, kimyon, anason, sarımsak, okaliptus, susam, keten, pamuk, haşhaş, sedir ve zeytinden elde edilen
bitkisel yağlar su ve arap sabunu ile karıştırılıp çıplak vücutlu böceklere karşı insektisit ve akarisit olarak ve
genellikle depo edilmiş ürünlerin korunmasında kullanılmaktadır. Ancak fitotoksik etkileri vardır. Ayrıca,
hazırlanmaları zor olduğu için geniş bir kullanım alanı yoktur. Bunlardan bazıları emülsiyon halindeki ilaçlarda
eritici olarak kullanılır ve aynı zamanda sinerjist etkide gösterirler (Asımgil, 1993; Varma ve Dubey, 1999; Tepe,
2001; Öncüer, 2004; Topuz, 2005; Anonim 2010; Anonim, 2013b). Madanlar ve ark. (2002), bazı doğal
pestisitlerin öldürücü etkilerini seralarda önemli zararları olan yaprakbitleri, beyazsinekler ve kırmızı
örümceklere karşı laboratuvar koşullarında araştırmışlar ve Organica neemoil, NeemAzal TIS, herbavetyl,
savona, arap sabunu ve tütün en etkili, sodyum bikarbonat ise ümitvar olarak bulunmuştur.
Thymus spp., kekik uçucu yağının ana bileşeni p-cymene'dir. Thymus’un bitki etrafına serpilmesi sonucunda
kabak pireleri, patates böcekleri ve domatesler üzerinde görülen çeşitli lepidopter larvalarını uzaklaşmaktadır.
Kekiğin gösterdiği fumigant etkinin böcek tür ve gelişme dönemine, uygulama dozu ve süresine bağlı olarak
ambar zararlıları üzerinde yüksek oranda öldürücü etkilere sahip olduğu görülmüştür (Asımgil, 1993; Tunç ve
Erler, 2000; Tepe, 2001). Timol ve karvakol gibi fenolik bileşiklerce zengin olan Thymus serpyllum ve yüksek
miktarda terpinen-4-ol içeren Origanum majorama esansiyel yağları Acanthoscelides obtectus (Bruchidae)’ye
karşı oldukça toksik etkiye sahiptir (Isman, 2000).
Pimpinella anisum (anason)’un meyvelerinde bulunan anetol, ambar zararlılarının bazılarına (Tribolium
confusum, Sitophilus oryzae ve Ephestiakueh niella) karşı etkili bulunmuştur (Tunç ve Erler, 2000; Tepe, 2001;
Topuz, 2005; Anonim, 2013b).
Anethum graveolens (dereotu), uçucu yağında karvon, limonen ve phellandren gibi maddeleri içerir.
Dereotu’nun içermiş olduğu etken maddeler, kabak ve domates üzerindeki çeşitli lepidopter larvalarını
uzaklaştırmaktadır (Asımgil, 1993; Tunç ve Erler, 2000; Tepe, 2001; Anonim, 2013b).
Rosmarinus officinalis (biberiye, kuşdili) kafur olarak bilinen uçucu yağ, tanen, acı madde, organik asit ve
glikozitler içerir ve toz haline getirilmiş yaprakları pireler için oldukça etkili ve güvenli bir uzaklaştırıcıdır.
Bitkilerin üzerine ve etrafına, tozu veya esansiyel yağının püskürtülmesi sonucunda sinek, sümüklüböcek ve
salyangozların uzaklaşmasını sağlar (Asımgil, 1993; Tunç ve Erler, 2000; Tepe, 2001).
293
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 278-296, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Lavandula spica (lavanta), pinen, cineol, borneol ve bol miktarda tanen içerir. Güzel kokusu zararlılara
repellent etki göstermektedir. Kurutulmuş şekilde elbise dolaplarına asıldığı takdirde güveleri
uzaklaştırmaktadır (Asımgil, 1993; Tepe, 2001).
Artemisia absinthium (pelin), flavon glikozitleri ile absinthol ve absinthin, anabsinthin adlı glikozitleri içerir.
Toprak üzerine ya da bitki üzerine serpilen tozları pek çok zararlı için uzaklaştırıcı olmaktadır. Bitkilerin etrafına
serpilmesi sonucunda karıncaların, lahana kurtlarının ve yaprak pirelerinin, kırmızı örümcek ve beyazsineklerin
uzaklaşması sağlanır (Asımgil, 1993; Tepe, 2001). Artemisia türlerine ait uçucu eterik yağlarının Sitophilus sp.,
Tribolium castaneum ve Callosobruchus maculatus’a karşı toksik ve repellent ekili olduğu bildirilmektedir
(Tripathi ve ark., 2009).
Mentha pulegium (yarpuz), reçine, şekerler ve uçucu yağ içermektedir. Uçucu yağında pulegon
bulunmaktadır. Bitki tozunun serpilmesi ile kabak ve salatalık üzerindeki bazı böceklerin ve sümüklüböceklerin
uzaklaştığı belirtilmektedir (Asımgil, 1993; Tepe, 2001).
Ceratonia siliqua (keçiboynuzu), şekerler, karbonhidratlar, yağ, selüloz, tanen ve azotlu bileşikler içerir.
Keçiboynuzunun ezilen yaprakları şeker ile karıştırıldığında sinekleri cezbederek çekmekte ve öldürmektedir
(Asımgil, 1993; Tepe, 2001).
Syzygium aromaticum L. (karanfil) yağı, domateste (Solanum lycopersicum L.) patojenik olarak fungal
hastalık etmeni olan Fusarium oxysporum f.sp radicis lycopercisi, F. commune ve F. redolens türlerine karşı
kuvvetli antifungal aktivite göstermiştir (Hamini-Kadar ve ark., 2014).
Ocimum basilicum, (fesleğen) (Lamiaceae) yaprakları insektisit ve repellent, esansiyel yağı da kenelere karşı
etkili bulunmuştur (Demirtaş ve ark., 2013).
Sonuç
Dünyada ve ülkemizde giderek artan nüfus ile birlikte temiz su kaynaklarına olan ihtiyaç, besin, enerji,
barınma gibi temel ihtiyaçlar da artmaktadır. Sanayileşme ve düzensiz kentleşme sonucunda verimli araziler gün
geçtikçe azalmaktadır. Geriye kalan kısıtlı tarım arazilerinden ise artan nüfusun ihtiyacını karşılayabilmek için her
türlü kimyasal ilaçlar ve gübreler bilinçsiz, ölçüsüz ve kontrolsüz bir şekilde kullanılarak çevre kirletilmekte ve
ekolojik denge ve doğal hayat bozulmaktadır. Tarımsal üretimde kullanılan her türlü kimyasal, çevre sorunlarını
da beraberinde getirdiğinden son yıllarda bu kimyasallara alternatif doğal ve biyolojik ürünlerin araştırılması ve
ortaya konulması öncelik haline gelmiştir. Sentetik pestisitlere alternatif doğal pestisitler (biyopestisitler)’in
kullanımı konusunda çalışmalar yürütülmektedir. Bitkisel kökenli pestisit özelliğindeki maddelerin çoğunda,
insan ve hayvan sağlığını tehdit edici kalıntı sorunlarının olmayışı, doğaya ek toksik madde yayılmasının söz
konusu olmaması, kısa zamanda parçalanarak toprak ve su kirliliklerine yol açmamaları, seçici olmaları ve doğal
denge üzerinde olumsuz etkilerinin yok denecek kadar az oluşu gibi önemli özellikleri nedeniyle bitkisel kökenli
biyopestisitlerin kullanımı büyük önem taşımaktadır.
Ülkemizin her yıl ilaç hammaddeleri ithali için 30 milyara yakın döviz karşılığı para harcadığı ve ithal etmede
zaman zaman güçlüklerle karşılaştığı bildirilmektedir (Baytop, 1999). Doğal zenginliklerimizi kullanarak çok daha
ucuz ve kolay olarak kimyasal ham maddeler elde edilebilir ve ülkemize önemli bir ekonomik katkı sağlanabilir.
Bu nedenle bitkilere ait ekstrakların bazı özelliklerinin ve etkilerinin ortaya konması öncelikli olmalıdır. İyi tarım
uygulamaları çerçevesinde ülkemizde de sentetik pestisitlere alternatif bitkisel doğal maddelerin geliştirilmesi,
üretilmesi, desteklenmesi ve teşvik edilerek yaygın bir şekilde kullanılması büyük önem taşımaktadır. Böylece
hem halkımıza daha sağlıklı besinlerin sunulabilmesi hem de tarım ürünleri ile ilgili dış ticaretimizin geliştirilmesi
sağlanmış olacaktır.
294
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 278-296, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Kaynaklar
Anonim, 2001. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı. Kimya Sanayi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Tarım İlaçları Alt Komisyonu Raporu, Ankara,
Nisan, s.153. http.//ekutup.dpt.gov.tr/ [20 Aralık 2015]
Anonim, 2009. EPA. http://www.epa.gov/pesticides/ [01 Mart 2013]
Anonim, 2010. Organik Tarimin Esasları ve Uygulamasına İlişkin Yonetmelik. http://www.izmirtarim.gov.tr/images/muhtelifEkler/
Organik_Tarimin_Esaslari_Ve_Uygulamasina_Iliskin_Yonetmelik.pdf, [23.03.2013].
Anonim, 2013a. Bitkisel Ürünler ve Sağlık; Bilimsel Çerçeve ve Etik Açısından Yaklaşım, http://www.turkkanser.org.tr/pdf/bitkisel.pdf,
[04.03.2013].
Anonim, 2013b. Natural pesticide recipes. http://www.worldagroforestry.org
[21.03.2013].
Anonim, 2015. Zararlı Böceklerle Organik Tarımda Mücadele Yöntemleri.
organik-tarimda-mucadele-yontemleri. html [14.07.2015]
/
NurseryManuals/
Community/ Appendix2.pdf
http://www.ziraattube.com/konu/1316/zararli-boceklerle-
Anonim, 2015a. Extoxnet, Extension Toxicology Network, Pesticide Information Profiles, Allethrin.
http://extoxnet.orst.edu/pips/allethri.htm [30.12.2015].
Anonim, 2015b. Hellebore, Black. https://www.botanical.com/botanical/mgmh/h/helbla14.html [01.01.2016].
Anonim, 2015c. Zehirli Güzellik: Hellebore. http://www.apelasyon.com/Yazi/87-zehirli-guzellik-hellebore [01.01.2016].
Anonim, 2015d. Calamus. http://www.drugs.com/npp/calamus.html [01.01.2016].
Anonim, 2015e. Jacobson, M., Insecticides, Insect Repellants, and Attracants from Arid/Semiarid-Land Plants. Pp:138-146.
https://www.princeton.edu/~ota/disk3/1983/8315/831511.PDF [11.01.2016].
Arıcı, S.E., Bozat, G., Akbulut, I. 2013. Investigation of Potantial Biological Control of Fusarium oxysporum f.sp. radicislycopersici and F.
oxysporum f.sp. lycopersici by Essential Oils Plant Extract and Chemical Elicitors in vitro. Pakistan J.of Botany, 45: 2119-2124.
Arslan, Ü., Karabulut, Ö. A. 2005. Baharat Bitkilerinin Bitki Patojeni Funguslara Karşı Antifungal Etkisi. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Dergisi, 36
(2), 131-135.
Asımgil, A. 1993. Şifalı Bitkiler. Timaş yayınları.
Aydın, O., Tursun, N. 2010. Bitkisel Kökenli Bazı Uçucu Yağların Bazı Yabancı Ot Tohumlarının Çimlenme ve Çıkışına Olan Etkilerinin
Araştırılması., Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniv. Doğa Bil. Derg., 13(1), 11-17.
Bağdat, B. R., Karık, Ü. 2015. Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Allelopatik Etkileri ve Organik Bitki ve Hayvan Üretiminde Kullanım Alanları.
Türkiye
3.
Organ ik
Tarım
Sempozyumu
Bildiriler,
Ya lova Sa yı: I, C ilt: I,
465-474.
http://mitos.tagem.gov.tr/browse/500/
Başpınar, H., Çakmak, İ., Yıldırım, E. M., 2002. Bazı Pestisitlerin ve Melia azedarach L. Su Ekstraktının Bazı Doğal Düşmanlara Laboratuvarda
Etkileri. Türkiye 5. Biyolojik Mücadele Kongresı, 4-7 Eylül 2002, Erzurum.
Baytop, A. 1999 Türkiyede Bitkiler ile Tedavi: Geçmişte ve Bugün. Nobel Tıp Kitabevi Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, s.18-56.
Ceylan, A. 1997. Tıbbi Bitkiler - II (Uçucu Yağ Bitkileri). Ege Ünv. Ziraat Fak. Yayını, No: 481, s.1-27.
Civelek H.S., Weintraub P., G. 2004. Effects of two Plant Extracts on Larval Leafminer Liriomyza trifolii (Diptera: Agromyzidae) in Tomatoes.
J. Econ. Entomol., 97(5): 1581-1586.
Demirtaş, İ., İnah, N.K., Koldaş, S., Karakoç, Ö. C., Tüfekçi, A.R., Gül, F., Telci, İ., Erenler, R., Altun, M. 2013. Değerlendiremediğimiz Tarım
Ürünleri Potansiyelimiz. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi 6 (1): 168-173.
Erdoğan, P., Toros, S. 2005. Melia azaderach L. (Meliaceae) Ekstraklarının Patates Böceği [Leptinotarsa decemlineata Say (Col.:
Chrysomelidae)] Larvalarının Gelişimi Üzerine Etkisi. Bitki Koruma Bülteni, 45(1-4):99-119.
Erdoğan, P., Saltan G., Sever, B. 2010. Acı biber (Capsicum annum L.) Ekstraktının İki Noktalı Kırmızı Örümcek, Tetranychus urticaeKoch
(Arachnida: Tetranychidae)’ye Akarisit Etkisi. Bitki Koruma Bülteni, (50): 35-43.
Ertürk, Ö. 2006. Antifeedant and Toxicity Effects of some Plant Extracts on Thaumetopoae solitaria Frey. (Lep.: Thaumetopoeidae). Turk J.
Biol., 30:51-57.
Graigne, M.,Ahmed, S., Mitchel W.C., Hylin, J.N. 1985. Plant Species Reportedly Possessing Pest Control Properties – and EWC/UH data
base – Resource Systems Institute. E.W.C Honolulu, College of Tropical Agriculture and Human Resources, University of Hawai.
Hamini-Kadar, N. , Hamdane, F., Boutoutaou, R., Kihal, M., Henni, J. E. 2014. Antifungal Activity of Clove (Syzygium aromaticum L.) Essential
Oil Against Phytopatogenic Fungi of Tomato (Solanum lycopersicum L) in Algeria. Journal of Experimental Biology and Agricultural
Sciences, October - Volume – 2(5)
Isman, M. B., 2000. Plant Essential Oils for Pest and Disease Management. Crop Protection, 19: 603-608.
295
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 6 (Özel Sayı 2): 278-296, 2015
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Jide-Ojo, C. C., Gungula, D.T., Ojo, O. O. 2013. Extracts of Jatropha curcas L. Exhibit Significant Insecticidal and Grain Protectant Effects
Against maize weevil, Sitophilus zeamais (Coleoptera: Curculionidae). Journal of Stored Products and Postharvest Research.
Vol:4(3). Pp.44-50
Kitiş, Y. E. 2011. Evaluation of Some Forest Plants as Biopesticide (Bazı Orman Bitkilerinin Biyopestisit Olarak Değerlendirilmesi). 2nd
International Non-Wood Forest Products Symposium, 8-10 September 2011 - Isparta/TURKEY
Kocaçalışkan, İ. 2006. Juglon ve Katekol Allelokimyasallarının Allelopatik ve Herbisit Etkileri. Allelopati Çalıştayı, 13-15 Haziran, 2006,
Yalova. 103-118.
Lal, K.B. 1955. Indigenous Insecticides. – Bull. Inst. Sci. India, 4: 145-148.
Madanlar, N., Yoldaş, Z., Durmuşoğlu, E., Gül, A. 2002. İzmir’de Sebze Seralarında Zararlılara Karşı Doğal Pestisitlerle Savaş Olanakları. Türk
Entomol. Derg., 26(3): 181-195.
Mann, R. S., Kaufman, P. E. 2012. Natural Product Pesticides: Their Development, Delivery and Use Against Insect Vectors. Organic
Chemistry, Vol.9 No.2: 185-202.
Mercan, U. 2007. Bioallethrinlerin Sağlık Üzerine Olumsuz Etkileri. YYU. Vet. Fak. Dergisi, 18(2):73-78.
Öncüer, C. 2004. Tarımsal Zararlılarla Savaş Yöntemleri ve İlaçları. Adnan Menderes Üniversitesi Yayınları No: 19.
Pavela, R. 2007. Possibilities of Botanical Insecticide Exploitation in Plant Protection. Global Science Books, Pest Technology 1(1).47-52.
Rajashekar, Y., Bakthavatsalam, N., Shivanandappa, T. 2012. Botanicals as Grain Protectants. Hindawi Publishing Corporation Psyche.
Article ID 646740, 13pages
Şen, S., Hafızoğlu, H., Kanat, M. 2002. Bazı Bitkisel Ekstrakların ve Tanenlerin İnsektisit Olarak Odun Koruyucu Etkilerinin Araştırılması.
Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen ve Mühendislik Derg., 5(1): 86-98.
Talukder, F. A. 2006. Plant Products as Potential Stored-Product İnsect Management agents. J. Agric. Sci. 18(1):17-32.
Tan, A. N. 2011. Nematisit Etkili Bitkiler ve Bitki Ekstrakları. Ege Üniv. Ziraat Fak. Derg., 48 (2): 165-173
Tepe, S. 2001. Bitki Korumada Doğal Pestisitler. Derim, Cilt: 18, Sayı: 3, S:113-121.
Tripathi, A. K., Upadhyay, S., Bhuiyan, M., Bhattacharya, P. R., 2009. A review on Prospects of Essantial Oils as Biopesticide in Insect-pest
Management. J. of Pharmacognosy and Phytotherapy Vol. 1(5) pp.052-063.
Tolga, M. F. 2010. Bitkisel Ekstrakların Pestisit Olarak Kullanılma Olanakları. Ankara Ünv. Fen Bilimler, Enstitüsü, Bitki Koruma Anabilim Dalı
Dönem Projesi, s.46
Top, M. 2005. Türkiyede Yetişen Bazı Bitkilerin Biyopestisit Özellikleri Üzerine Araştırmalar. Hacettepe Üniv., Fen bil. Enst. Biyoloji Anabilim
Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 77s.
Topuz, E. 2005. Tarımsal Zararlılarla Mücadelede Kimyasal Pestisitlere Alternatif Bazı Yöntemler. Batı Akdeniz Araştırma Enstitüsü, Cilt 22,
Sayı 2, S.53-59
Tunç, İ., Erler, F. 2000. Fumugant Activity of Anethol a Major Componenet Essantail Oil Anise Pimpinella anisum L., İntegrated Protection
of Stored Products IOBC Bulletin Vol.23 (10): 221-225.
Tunç, İ., Berger, B.M., Erler, F., Dagli, F. 2000. Ovicidal Activity of Essential Oils from Five Plants Against Two Stored-Product Insects. J.
Stored Products Res. 36:161–168.
Uygur, F., İskenderoğlu, N. 1997. Allelopathic and Bioherbicide Effects of Plant Extracts on Germination of some Weed Species. Turkish J. Of
Agriculture and Forestry, 21:177-180.
Ünver, S., Sade, B., Mamak, F., Özdem, A. 2004. Bitki Yetiştiriciliği, Bitki Koruma ve Çevre Sağlığı. İkinci Tarım Şurası, 3. Komisyon Raporu,
s.75.
Varma, j., Dubey, N. K. 1999. Prospectives of Botanical and Microbial Products as Pesticides of Tomorrow. Current Science, Vol.76, No:2.
172-179
Yarsan, E., Çevik, A. 2007. Vektör Mücadelesinde Biyopestisitler. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 64(1):61-70.
296