Alatoran 8-falsh.qxd

Transkript

Alatoran 8-falsh.qxd
Азад Йазарлар Оъаьы
АЛАТОРАН
№8
октйабр 2006
"Алаторан" ядбиййат журналы 6-ъы
сайдан башлайараг ядябиййат вя сянят
журналларыны ящатя едян "Журнал ичярисиндя Журнал" лайищясини эерчякляшдирмякдядир. Щямин лайищя чярчивясиндя
“Арили” (Эцръцстан Республикасы) вя
“Йеди Иклим” (Тцркийя) дярэиляриндян
сечмяляри бу сайымызда охуъуларымыза
тягдим едирик.
цч айлыг ядяби-бядии журнал
Баш редактор:
Расим ГАРАЪА
Йарадыъы щейят:
Нярмин КАМАЛ
Щямид ЩЕРИСЧИ
Мурад КЮЩНЯГАЛА
Азад ЙАШАР
Рафиг ТАЬЫ
Азяр ЯЩМЯДОВ
Агшин
Сеймур БАЙЪАН
Баби БАДАЛОФФ
Ниъат МЯММЯДОВ
Шяриф АЬАЙАР
Эцнел МЮВЛУД
Севинъ ПЯРВАНЯ
Ган ТУРАЛЫ
Дизайн вя компцтер тяртибаты: Ращиля Мяммядова
Цз габыьындакы ясярин мцяллифи:
Баби Бадалофф
Ялагя:
е-маил:
азадйазарлар@йащоо. ъом
телефон: (050) 316 30 82
УРЛ: www.alatoran.org
АЛАТОРАН ЖУРНАЛЫ РЕДАКСИЙАСЫ ММЪ
1300815541
AZN 1438090000
USD 1438190100
КАПИТАЛ БАНКЫН РАБИТЯ ФИЛИАЛЫ
М/Н 0137010001944 КОД 200189
С.W.I.F.T AIIBAZ 2X
Чапа имзаланмышдыр: 25.10.06; Каьыз форматы: 60х84 1/8
Щ/н щяъми: ч.в.; Сифариш: ; Тираж: 1000
Лайищя Ачыг Ъямиййят
Институту Йардым Фондунун
дястяйи иля щяйата кечирилир.
Лайищянин щяйата кечирилмясиндяки
мягсяд реэионал мядяни ялагялярин инкишаф етдирилмясиндян ибарятдир. Щяр цч
юлкядя мцстягил ядябиййат вя мядяниййят журналлары ейни дяряъядя чятинликля юз
варлыгларыны сцрдцрцрляр. Адятян, бцтцн
гцввясини йашамаг уьрунда мцбаризяйя
щяср едян бу журналлар вя онларын ятрафындакы мцяллифляр йахын ъоьрафи мяканларда йерляшян юлкялярдя беля, танынмаг
имканындан мящрум олурлар, ян дар мянада да "дцнйа иля ялагядя олмамаг"
онларын фяалиййяиня локаллыг газандырыр,
тясир эцълярини азалдыр. Беля журналларын
ятрафында истедадлы шаирлярин, йазычыларын
вя публисистлярин топлашдыьыны, онларын щяр
биринин мцяййян охуъу кцтлясиня тясир
эюстярдийини нязяря алсаг щаггында бящс
етдийимиз лайищянин ня гядяр ящямиййятли
олдуьуну эюрярик.
Д И Г Г Я Т !
Журналда йайынланан ясярлярля
баьлы ирадларынызы мцяллифлярин
юзляриня билдирин!
И Ч И Н Д Я К И Л Я Р
Вали ЭЮЗЯТЯН – МАМАЪЧ (романдан парча)
3
Щябиб МЦНТЯЗИР – Шерляр
77
Илащя УЪАРУЩ – ТЦРКЦН ГАРА КИТАБЫ
15
Звиад РАТИАНИ (мцсащибя -Эцнел) – “БИЗ ЯДЯБИЙЙАТЫ
ГАДЫН ВЯ КИШИ ЯДЯБИЙЙАТЫНА ЮЛМЦРЦК”
78
Емин ЩЯСЯНЛИ – Шерляр
21
Щясян СЯФЯРИ – Шерляр
80
Фуад ЗЯРБИЙЕВ (тяръцмяляр) – “МЦЯЛЛИФ НЯДИР? (Мишел Фуко)
“МЦЯЛЛИФ” ЮЛЦМЦ (Ролан Барт)
22
Алийя – Шерляр
82
Ган ТУРАЛЫ – МИНЕРОЛОЭТИЙА (щекайя)
Шерляр
ЕЛЕКТРОНИК СЕВДАЛАРЫМ
30
Мирмещди АЬАОЬЛУ – ХАЛГЫН НАЬЫЛЫ
83
Нуряддин ИСМАЙЫЛ – ЭИРЯЙЯНЛИК (сатира)
85
Сийамяк СЯБРИ– БИР МЦЩАЪИРИН НОТЛАРЫ
34
Диваня ОЗАН– ЯЙАЛЯТДЯН ЯДЯБИ
ПРОСЕСЯ БИР БАХЫШ
41
НИДЖАТ МАМЕДОВ – Стихи
45
Бахтияр МАМЕДОВ – ВЛЮБЛЕННОСТЬ
86
Севинъ ПЯРВАНЯ – АНАЛЫГ СИНДРОМУ (шерляр)
87
Аряш ШАИ – Шерляр
88
Агшин– ИНСАНЛАРА ИТЩАФ (шерляр)
46
Йашар ЯСЯН– Шерляр
90
Владимир СОРОКИН – БОШ ДЯРС (щекайя)
48
Сеймур БАЙЪАН – есселяр
92
Йаралы БЯХТИЙАР – Шерляр
60
Баби БАДАЛОФФ –ДЯЩШЯТ ДОЬУРАН КУКЛАЛАР
61
Яли НУРИ – Шерляр
62
Рафиг ТАЬЫ – ИЛК ДЦШМЯНИМ ( hekayя)
63
Эцнел – ГАДЫН ПОРТРЕТЛЯРИ (шерляр)
66
Щямид ЩEРИСЧИ – МЦДРИКЛИЙИН ЗИРВЯСИНДЯ... (мцсащибя)
68
Елхан ЗАЛ – Шерляр
74
ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ
“ЙЕДДИ ИКЛИМ” – Тцркийя (Али Щайдар Щаксал,
Атилла Мараш, Исмайыл Кыллыоьлу, Сунай Акын, Бцлент Ата,
Камил Ешфаг Бярки, Турщан Той, Неъат Чавуш,
Щайрийя Цнал, Ъащит Кцлеби, Атилла Илщан, Тургут Уйар,
Осман Юзбахча, Назим Щикмят).
98
“АРИЛИ” – Эцръцстан – (Томаз Бадзагуа,
Тамри Пхакадзе, Дато Барбакадзе, иа Стуруайа,
Звиад Ратиани, Эеорэий Лобжанизде, Заза Тварадзе,
Давид Чыхладзе, Гурам Панъикидзе, Мамука Тсиклаури,
Гийа Чумбурудзе).
116
Щязи ЩЯСЯНЛИ – ЕШШЯКЛЯР АРПА ЙЕЙИР
75
2
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
РОМАН
ВАЛИ ЭЮЗЯТЯН
Алманийа
М А М А Ъ Ч
яввяли “Алаторан” 6-да
7
O
, ышыq ичrя цzmяkdяdиr иndи. Onun sиgaret tцstцsцndя, dюrdkяnlяr yuvarlaшaraq
dиklяшиb, yastыlaшыrlar! Onlar цчkяnlяшиb, bucaqlarы dяmиrlяшяrяk, kюrpцlяr
bюyrцndя uчaqlaшaraq, Иstanbullaшыr! Иstanbul Atatцrk Havaalanыnda uчaqdan enиr.
Pasaport yoxlamasыna doьru yerиyиr. Yolчular sыralarыnda яlчantalarы bиr яllяrиndя, obиr
яllяrиndя pasaportlarы, dюzцmsцzcяsиnя sыralarыnы gюzlяyиrlяr. Nяdяnsя, цчцncц sыrada o
yerиyяrяk, шapbadan zяncи qыzы anыmsayыr! Ansыzыn qulaqlarы, beyиn keyиdяn sяslяrlя dolub,
daшыr! Bиr dиskoda sanыr юzцnц:
- "Ey vay...! Mяnя nя olur! Hardayam mяn? Dиskomu burasы? A...a.a... Zяncи qыza bax!
Yox, yox! Burasы Neymeyxendяkи dиskodur! O Ezramы orada oynayыr, Nя oldu mяnя? Dur
bиr dцшцnцm! Mяn orada "Ezranыn sevgиsиndяnmи danышdыm?" юz-юzцnя gцlя-gцlя:
"Ezranыn adы Leyla deyиldи kи! Onun adы Ezraydы. Mяn beynиmdя, nяdяn onlarы dиskoda oynarkяn dяyишиk saldыm, Ezra Kюlndя yaшamayыrmы? Onun Mart ayыnыn yиrиm bиrиndя,
dцm-dцz bиzиm Yenи иl bayramыmыzыn axшamы toyu olmadыmы?
Onun anasы Esrar, mяnя bиr toy dяvяtиyяsи gюndяrmишdи! Mяn onun toyuna
gedяbиlmяdиm. Bayram axшamы necя "o"nu yalqыz qoyub, gedяbиlяrdиm? Esrar gюzяlиm
"o"nu dяvяt etmяmишdи kи! O...!
Vay bя...! Bu sыrada bиtmяz-tцkяnmяz oldu! Pasaportum hardadыr!" deyя, kиmlиyиnи
чыxarыr.
Uчaьa mиnяnlяr, enяnlяr, pasaport kontroluna doьru tяlяsяnlяr, yцklц, boш daшqalar,
uшaqlar, qadыnlar, polиslяr, bяkчиlяr, sцpцrgячиlяr gюzцnцn юnцndя oynaшaraq, bиr шeylяrlя
uьraшыrlar! Onlarыn hяrяkяtlи sяs-kцrlяrи qulaьыnda qalыnlaшaraq, boьuqlaшыrlar...! O,
"Buyurun polиs amca!" - demяk иstяsя dя, nиfrяt etdиyи pasaportunu uzadaraq,
"Buyurun bяy!" dedиyиnя, sevиnиrяm. Bиr anlыq da olsa, onu sevяbиlяcяyиmи dиlяyиrяm!
Dюrd saatdan sonra onun uчaьы Иstambuldan qalxacaqdыr. Sыrada bиr oturqaca oturur. Altы
saatdan sonra, - юzц demишkяn- "Xяrчяnglи o Tahran"da olacaqdыr.
- Annя, annя шuyaya bakaymыsыn?
Oturduьu yerdя o, tanыш bиr sяs eшиdиrmишcяsиnя baшыnы qaldыrыb, юnцnя baxыr.
Yerчяkиmиndяn gцclц bиr cцt gюy gюz, onun gюzlяrиnи чяkя-чяkя ичиnя alыr. Daranmыш
saчlarы qыzыn, чиyиnlяrиndяn omuzlarыnы, kцrяklяrиnи oxшaya oxшaya belиnя baьladыьы, иncя
qыrmыzы belbaьыsыna doьru dalьalanыr. Uшqunso qoxan o kцчяdя иkи qыz uшaьыnыn oynamalarы bяllяyиndя oynanыr bиrdяnbиrя. Bиrи, 4 yaшыnda Шиlиyalы Onelladыr sanыram. Bиr gцn,
kиlиsя uшaqbaьчasыnda tяrbиyяlяnяn Onella ondan soruшmuш:
- " Balonla tramvayыn fяrqи nяdиr ? "
O, ona :
- Bиrи gюydя uчar, o bиrи иsя yerцstцndя sцrцlяr - cavab vermиш.
Yenя Onella:
- Balonlar uчan gюydя tanrы da varmы? - soruшaraq, onun beynиnи qaraltmышmыш.
O da:
- Onu bиlmяyя heш maraьыm yoxdur bala! "Var!" desяnsя var, "Yox!" desяnsя yox demиш.
O, Onellanыn mиnlяr yaшы olan sorьusuna cavab verяbиlmяyиb, onu umsuq qoyduьu
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
3
М
цчцn, цzцlmцш, gцnlяrboyu onu dцшцnmцшdц. Иndи
иsя, uчaqlarыn enиш qalxышыnы durmadan bиldиrяn
sяsyayan gцrцltцsц Onellayla qыrmыzы belbaьыlы qыzыn
А sяsиnи boьur. Qыzыn yaydыьы tanышlыq sevиncи,
sяsyayan gцrцltцsцnцn ona verdиyи acыьы basdыrыr.
Onella artыq uшqunso kцчяlяrdя oynamayыr. O, qыzыn
М gюzlяrиnя baxa qalыr! Юzцnцn meyxoшluьunu duyur!
"Mяynяшиmиn baxышlarыmы bu!" deyя, Mяlяkяnиn
sяsиnя darыxdыьыna sevиnиr! Havalыmanы qaynaшan,
А daшan yolчularla яrиyиb, dumanlaшыr. цrяyиnиn partlanacaьыndan bиr an qorxur! Oturqacыndan havalыmanыnыn
чыxыш qapыsыna doьru sычrayыr. Sыradan bиr
Ъ
taksы sцrцcцsцnя:
- Aьsaraya aьbиm.
Mяrhяba яfяndиm.
Ч
- Яf edяrsиnиz qafam bиraz qarышыq.
- Rиca edяrяm.
- ...
"Mяynяшиmи dяnиzя gюtцrmяlиyяm. Юzц dя, Marmara
dяnиzиnя. Qayыqlara, balыqlara... "
- Mяmlяkяtиnиz nяrяsи яfяndиm?
- Hя... evet... mяnmи. Bяllи olmaz canыm!
Mяmlяkяtsиzяm.
- Юylя olamaz!
- Ыnanmыyormusun? Gцney azяrbaycanlыyam!
- Vay... kardeшиm mяnиm. Canыm Azяrbaycanыm...!
Dиnlяmяyиr onu. Mяlяkяnи dцшцnmяk иstяyиr.
"On beш иldяn sonra... "
- ...Bиlиyormusunuz... canыm kardeшиm! Mяn dя Azяrи
sayыlыram! Qarslыyam!
- Evet! Doьru! Яrdяhanlыlar da..., nasыl olursa, azяrbaycanlы sayыlыyorlar.
- Tцrkcяnи ama чox gцzяl qonuшuyorsunuz.
- Pяk dя gюzяl deyиl... иdarя edяr.
- Yox canыm, чox иyи qonuшuyorsunuz. Nяrяdя
юyrяndиnиz pяkи?
- Anadиlиm ya!
- Tamam da... Tцrkиyя tцrkcяsиnи...
Onun danышmaьa maraqlы olmadыьыnы qanan qarslы
sцrцcц susur. Topqapыya yaxыnlaшыrlar. Aьsaraya azacыq
daha qalmыш. Sevиnиr o. Yenя Mяlяkя, taksыnыn юnцndя
uчur.
- Иstanbulda nя yapacaqsыnыz?
- Aьsarayы gяzиb, havaalanыna dюnяcяyяm - чaшыrыr
sцrцcц:
- Nasыl? Baшqa mяmlяkяtяmи uчacaqsыnыz?
- Evet. Avropadan gяlиyorum.
O, Tehrana uчacaьыnы sюylяmяyя utanыr bиr tяhяr!
Sцrцcц ancaq sиmиtlиyиnя salыr:
- Pяkи, nяrяyя?
- Azяrbaycana...Tahrana. - onun чaшqыnlыьы daha da
artыr:
- Tahranamы? Tяhlяkяlи deyиlmи?
- Bиlmиyorum.
- ...
Aьsarayыn чalpaшыq kюrpцlяrи gюrцnцr artыq.
4
- Enяcяyяm aьbиm. Burasы иyи. Bиraz yцrцmяk иstиyor
canыm.
- Canыm kardeшиm, tamam! Шиmdи. - deyя, dиreksиyonu
saьa burur. Enиb, dяrиn bиr nяfяs alыr. Dяnиzя doьru
yцrцyцr. Olduqca sevиnclи bиr duyьu ичrяdиr:
- "Mяynяшиmlя dяnиz qыraьыnda Kюlgяbalыьы yeyяcяyиk.
Gюzlяrиmиzи qayыqlarыn gюy boyalarыnda dиncяltdиrяcяyиk.
Arpasularыnы ичиb, чяmяnlиkdя uzanacayыq. чяmяn kюklяrиnя qulaq yatыracayыq. Dяnиzи dяnlяyяcяyиk. Yaш, qan,
qayьы, qarabasma, qaranlыq, qarьыш... bцtцn "q" иlя
baшlanan, ичи qovurub, qыrovlandыran sюzcцklяrя шяn
яklяyяcяyиk!"
Dяnиz qыraьыna yetишиr. Sevdиyи чalышqan, Anadolu
uшaqlarы, onun dиlяdиyи Kюlgяbalыqlarыnы kюz цstя atыb,
dяnиz qoxusuna, шяhvяtso bиr qoxu qatmышlar! Onlar
buzluqlarda yatыrdыqlarы arpasuyu qutularыnы turиstlяrя
gюrsяdяrяk:
- Buyurun kaltdыr, xanmfяndиm kuldur, kalt bиra beш
bиnя, beш bиnя, beш bиnя! - чaьыrыrlar.
O, чюrяkarasы balыqla arpasuyu tapшыrыr. Soyuq arpasuyunu ичя-ичя, onlarla danышыr...
Иkи balыqla beш qutu arpasuyu ичdиkdяn sonra, danышmaqdan doymamышsa da, чяmяnlиkdя uzanmaq иstяyи
yerиndяn qalxыdыr onu. Arpasuyu beynиnи deyиl, zamanы
durdurmuш sankы! Bиr aьacыn altыnda oturub, dяnиzя baxыr!
Gюy qayыqlarda kцrяk чяkиlиr suya sankы! Onlarы gюzlяrиnиn
ичиnя чяkяbиlяcяyи gцcцnц yoxlamaq иstяmяyиr. Uzanыb,
gюzlяrиnи gюyя tиkиr. Gюyц gюzlяrиndя yummaq иstяyиr.
Gюzlяrиnи yummaьa чalышыr...
Gюzlяrиnи aчar aчmaz, yerиndяn atыlыr. "Saat neчя?" soruшaraq, Aьsaraya doьru tяlяsиk yerиmяyиnиn ayыrdыna
vardыьыnda, чaшыr! Bиrи onu arxadan чaьыrmыш kиmи durur!
Dюnцr! Dяnиzи, qayыqlarы, balыqчыlarы... son gюrцшц olacaqmышcasыna, gюzlяrиnиn qыyыsыna almaьa чalышыr. Qocaman
tяpяlяrиn dюшцndя qыrmыzы kяrpиclяrlя tиkиlяn Qыzqalasarayыn gюyя boyanmыш havыzыnda цzяrmишcяsиnя gerи
dюnцb, cadяyя doьru yцrцyцr. Dяmиr pяrчиlяrdяn atыlmaьa, tяkяr-asfalt qыcыltыsыndan maшыnlaшan cadяdяn цzяrcяsиnя uчur! Bиr taksы durdurub, yиrmи dяqиqяdяn sonra,
yenя havalыmanыna yetишиr. Bиr saat daha vaxtы vardыr.
Yцklяrи gяldиyи uчaqdan gedяcяyи uчaьa verиlяcяyиnя gюrя,
dцm dцz havalыmanыnыn ичgиevlяrиndяn bиrиnя gedиr. Heч
bиr шeyи dцшцnmяk иstяmяyиr. Lиmonlu vodka иstяyиr canы.
"Sяsи boьuшdurub, qalыnlaшdыran vиskи dя olabиlяr!
Beynиmи dцшцnmяkdяn durdurabиlmяzsяm, yaшadыьыm
bцtцn gюzяllиklяrи dцшцnmяyя dиrяnяcяyяm. Tutuqlanmaq,
zыndan, qan damlalarы, qarabasmalar... hamыsыnы..." ичgиevиnиn tuvaletиnя doьru yerиyяrяk: "... hamыsыnы,
ишяdиkdяn sonra sиfonu чяkяcяyяm!"
Ишяyяrяk, dцшцndцklяrиnя gцlцr. Sevиnиr:
- Gцlцmsяmяyи daha unudmadыm! Onu mяnя kиmsя
untduramaz! Qaranlыqda gцlmяyи юyrяnmяdиm mяn! Onu
bяllяyиmdя
юzцmlя
gцldцrя-gцldцrя
gяtиrdиm!...
Zыndandan qorxanlar, dцnyamыzы чoxmu bюyцk gюrцrlяrц!
Яsrцkdцr o! Haчan uчaьa mиndиyиnи иndи bиlsя dя, necя
mиndиyиnи, anыmsamaq belя иstяmяyиr! Baшыnыn цstцndяkи
dцymяlяrиn hansыsыna basmышsa, uчaьыn qulluqчularыndan
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
bиrи mutvaqdan чыxыb, onun oturduьu yerя doьru yerиyиr!
"Buyurun яfяndиm!" sюylяyяn qыzxanыma: "Bиr vиskи!
Lцtfяn!" deyя, cavab verиr...
Uчaq Tehrana yaxыnlaшdыьыnda, pиlot яfяndи Иran qurallarыnы vurьulayыr.
O, ичgи yasaьы, юrtц юrtmя gяrяklиlиyиnи eшиtsя dя, eшиtmяzlиkdяn gяlиr:
- Nя olacaq oьlumц Ич! Mяynяшиn sяnи sяrxoш gюrmяk
иstяyиr!
Sяrxoшdur o! Qorxunc qorxularы basdыrmaq цчцn: "Yaшasыn sяrxoшluq! Yaшasыn sяrxoш Mяynяшиm!" - deyя,
yolчularыn yarыsыndan чoxunu enmяkdя gюrdцyцndя, artыq
enmяlи olduьunu qanыr.
O
8
nun sevиncи, Tehranыn beyиn qaynatan иstи-tцstцlц
kцчяlяrиnи gюrяbиldиyиndяn deyиl. цч saat pasaport
kontrolunda, иkи saat da yцkkontrolunda tяrlяyя-tяrlяyя
gюzlяdиyиnя dя heч aldыrmayыr. Yalnыz, "pasdar"larыn
яlиndяn "qыsыr qaчmasыna" sevиnиr! Юzцnц шяnlи, qururlu
sanыr. Yцkkontrolundan чыxandan sonra, necя "pasdar"lardan qurtulduьuna, юzцnц чox qururlu duyur. Dиlиnи
qadaьan edяn pasdarlara Tцrk bиr dиlmac gяtиrtdиrdиyиnя,
dиlmacыn araчыlыьыyla necя onlarla danышdыьыna чaш-baш
qalmыш иndи. "Avropada yaшayan Gцney azяrbaycanlыya
dыlmac da gяtиrяrmишlяr! Ox...!" deyяrяk, darыsqal havalыmanыndakы чadыralы, saqqallыlarы gюrцncя, keyfи pozulub,
lap bяtяr darыxыr. Eшиyя чыxmaq иstяyиr. Eшиyя чыxыb,
Шapbadan qaчmaq duyьusu, olduqca gцclяnиr ичиndя!
Pasdarlarla qorxmaz-qorxmaz danышan o, bиrdяn-bиrя bиr
anlыq qorxuya bцrцnцr: "Saqqallы, aьыlsыz, o bяdbaxt
"Pasdar"larыn pиs-eyrяtи яllяrиnя geчseydи...!" deyя, dяrиn
qorxulara gиrmяmяsи цчцn, tюkdцyц qorxularыn qururunu
duymaьa чalышыr. Beynи ancaq, yorьunluqdanmы, yoxsa bиr
durqunluqdan tяrpяnяn kиmи, onu иncиdиr. "Pasdar-чadыrsaqqal"ы dцшцndцkcя, beynи иsиnиr. Иsиndиkcя, qыzышыr, qaynayыr, яrиyиb, yanmadan, beynиnиn donu яrиyиr; yenя
"Pasdar-чadыr-saqqal"ы dцшцndцkcя, иsиnиr, qыzышыr, qaynayыr, azqala beynиnиn yanыьыnы qoxlayabиlяcяkdиr. чaшчaшqыn mиllяtя tиkdиyи gюzlяrиnиnи kиprиklяrиnи чыrpmaьa da
чalышsa, beynиnиn buyruqverяn tellяrи qarышdыьы цчцn,
ayaqlarыnы belя, vargцcцylя чыxыш qapыsыna doьru yerиtdиrиr!
Eшиyя чыxыb, bиr taksы чaьыrmaq иstяyиr. цrяk bulantыsы, baш
aьrыsы amanыnы kяsиr. Acыqlanыr! Ичиnи nиfrяt bцrцyцr. Чыxыш
qapыsыndan чыxar-чыxmaz, dиlиylя dodaqlarыnы yalayaraq,
aьzыnыn tцpцrcяklяrиnи dиlиnиn цstцnя yыьыb, acыqla tцpцrцr.
- " Qяrdяш! Mяnя dя юrgяt, mяn dя tцpцrцm dя!" Aьzыnы gцlmяk цчцn яyяn taksыcыnыn bиrи, ona deyиr.
O, gecяnиn boьucu иstиsиnя aldыrmayan taksыcыya baxыb,
"Sяn dяmи tцpцrmяk иstяyиrsяnц" sюylяyиr.
Taksыcы ona doьru yerиyиb, yцkцnц alaraq, "Hя! Nиyя
tцpцrmяyиm. Mяn dя tцpцrrяm!" deyя, taksыnыn qapыsыnы
aчыr. "Buyurun, buyurun!"
Taksыya mиnиb, dяrиn bиr nяfяs alaraq, sюykяnиr:
- "Xяstяlиyи heч saьalmayan bu xяrчяnglи Tehrandan
bиr qurtulsam! Of!" - sюylяdиyиndя, sцrцcц qayыdыb, bиr daha
ona baxaraq, baшыnы tovlayыr:
- "Aьzыva gurban qяrdяш! Qяrиbя sюz dedиn amma!"
Onun Mehrabad adlы zяhяrlи havalыmanыndan qurtulmasыnы иsя, boьucu иstи, tцstц, saqqallы, чadыralы, юrtцlц,
qara, tutqun, taksы-otomobиllяrиn bиbbиbbиbbиbbиии dцdцklяrи qarшыlayыrlar. Artыq, Tцrk taksыcыyla danышa-danышa,
qaynayan beynиnи kontroluna alыb, duyduьu qurur шяnlиyиnя sevиnяrяk, sцrцcцsцnц dцm-dцz Dяmиryolu meydanыnda tanыdыьы bиr hotelя doьru sцrdцrцr.
Hoteldя o, юzцnц yataьыna atdыьыnda, saat beши on beш
dяqиqя geчиr. Ayaqqabыsыnы belя чыxarmadan, bиr saat
uzanыb, dиncяlmяyя чalышdыqdan sonra, yuyunub, qяynanaltы gяtиrtdиrиr. Mяlяkяgиlя getmяyя чox tяlяsиr. Saat
ona doьru Иnqиlab meydanыnda bиr taksыdan enиr. On beш иl
юncяkи bиlиyurt юnцndяkи anыlarыnы anыmsamaьa чalышdыьыnda, "Bиrиncи amacыm Mяynяши tapmaq, иkиncиsи иsя, yenя dя
Mяynяши tapmaq olacaqdыr! Tapdыqdan sonra, bu
шяhяrdяn qaчmaqdan baшqa, bиr ишиm olmayacaqdыr." deyя, heч bиr шeyи dцшцnmяdяn, Mяlяkяnиn oturduьu
kцчяnи axtarmaq иstяyиr. Иnqиlab meydanыndan ayrыlan Ишчи
cadяsиnя doьru yerиyиr. Gedяcяyи kцчяnиn adыnы unutduьu
цчцn, kиmsяdяn soruшmadan tapmalыdыr. Kцчяlяrи bиr-bиr
dolaшa-gяzя, Mяlяkяlяrиn aчыq gюyя boyanmыш qapыlarыnы
tapыr. Qoyub getdиyи kиmи heч dяyишmяmиш. Heч bиr шey
dяyишmяmиш. Qapыnыn boyasы belя! Onun чox яskи
olmasыnыn sevиncи, aчыq gюyцn daha aчыqlanmasы, yer-yer
чцrцmяsи, cиngиrtиlи paslanышы, bиr rяsиmtяk gюzlяrиnя
yayыlыr. Onu bиr yol, Mяlяkя onun цzцnя aчыb, onu
qucaqlamышdы. Sonra юpmцшdц. O da onun aьlamaьыndan
aьlamышdы.
O, Mяlяkяyя telefon elяyиb, mяmlяkяtdяn qaчmalы
olduьunu sюylяdиkdя, onun gюzyaшlarыnы gюrяbиlmяmишdи.
Evя gяldиkdя, bu qapыnы Mяlяkя aчыb, qucaqlaшыb, bиr
tяhяr aьlaшmышdыlar:
- "Pasdar"lar Mяmmяdgиlиn evиnя tюkцlцblяr. Onu
tutub, "Evиn" zыndanыna aparыblar! Чoxlu da яlyazыlar pasdarlarыn яlиnя geчиbdиr...!" Mяn qaчmalыyam sevgиlиm! Sяnи
чox... sevиrяm! Qaчmasam ancaq mяnи юldцrяrlяr!" sюylяmишdи Mяlяkяyя. Sonralar qaчa-qaчa, sevdиyи И. S. T.
vиroslarыna yaxalanan beynи, Holandada чarpыnmышdы!
Иndи иsя o, qapыnыn saьыnda yerlяшdиrиlmиш zяngя basmadan, saчlarыnы darayыb, kюynяyиnиn yaxasыnы yoxlamaьыnы, daha unutmadыьыna чaшыrыr. Юzяnlя baшbarmaьыnы
zяng dцymяsиnя basыr. "Gюrяsяn иndи Sadыqmы qapыnы
aчacaq, yoxsa Mяlяkяц Mяqsud da aчabиlяr! Sяsиnи
sevdиyиm Mяnsur da olabиlяr!"
Qapыnы aчan olmayыr. Ayaq sяsи belя eшиdиlmяyиr! Bиr
daha zиlи чalыr. Yenя юz-юzцnя danышыr:
- "Evdя olmazsalar! Иndи Mяlяkя qapыnы aчarsa, mяnи
tanыmazsa, "Buyurun! Kиmиnlя ишиnиz var?" - deyяrsя..."
Bиr ayaq sяsи eшиdиr! Qulaq yatыrыr. Ayaq sяsи yaxыnlaшыr.
цrяyиnиn sяsиnи, necя basdыrmaьa чaшыrmыш. Bиr yandan
yaxыnlaшan ayaq sяsи, obиr yandan цrяyиnиn dюyцntцsц...
Qapы aчыlыr. яllи-яllи beш yaшlarыnda bиr qadыn! Gюy, qыrmыzы
boyalы, gцllц-чичяklи чяrqяtиnиn dцyцnцnц boьazыnda
gяvшяdяrяk:
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
5
М
- Kиmиnяn ишиz var oьlum?
- Sadыq... Mяlяkя... evdяmи xala?
- Sadыq kиmdи?
А
- On beш иl юncя Sadыqgиl burda oturardыlar.
- Yox nяnя canи! Mяn tanыmaram!
- "Baьышlayыn...," demяyи иstяsя dя, aьzыnы
М aчmaьa baшarmayыr. Baшыnыn dюnmяsиnи duyduqca,
yana чяkиlиb, kцrяklяrиnи dиvara sюykяdиb, alnыnыn
tяrиnи sиlяrяk, gюyя baxыr. Qapыnыn arasыndan ona
А baxan qadыn, nя elяcяyиnя чaшmыш. Kцчя, qapы,
qadыn, gюy, dиvarlar olduqlarы yerdя, onun
Ъ чevrяsиndя dюnя-dюnя baшqa bиr шeylяrя dюnцшцrlяr.
Qadыn nя dцшцnmцшsя, qapыnы aчыq buraxыb, yeyиn
addыmlarla hяyяtdяn otaьa sarы yerиyиr. Qadыnыn
ayaq
sяslяrи onun qulaьыnda, kцчя baшыnda saь-solЧ
unu иtиrяn kиmи, ayaqlarыnыn dюnцb, yцrцdцyц yюnя
yцrцmяkdя olduьunun fяrqиnя varыr! Canы ичgи
иstяyиr. Vodka, vиskи, arpasuyu, чaxыr... nя olur
olsun... ичgи olsun da, zяhяr olsun! Dцnyanыn bцtцn pиslиklяrиnи addыmlarыnыn atышыnda yansыlanыr gюrцr. цz-bяnиzиnи
tцpцrцlmцш bиr darьышa bяnzяdиr. цzцnц, иkиayaqlы "иnsan"
bичиmиnя gиrmиш bиr qarьa duyur. Ayaqlarы, иstиdяn яrиyяn
asfalt цstцndя sцrцtdяnиr artыq...
Yenя Иnqиlab meydanыndadыr. Иstи, tцstц, aclыq qursaьыnы
sarsыtdыqca, sevиnиr. Ayaqlarыnыn sцrцnmяsиnя acыqlanыr.
Tцpцrmяyя, aьzыnda tцpцrcяk belя qalmamыш. Sяrиn, kюlgяlи bиr yer axtarыr. Gцnortanыn иstиsи boynunu yandыrыb,
bяnиzиnи alazlayыr. Nя dцшцnmцшsя, юzцnц gцclяndиrиb,
aьzыnы aчmaьa, danышmaьa baшarыr. "Qarnыmыn aclыьыnы
tцstцylя doyuzdura bиlsяm, bu иstиyя dюzяrяm. Bu иstиnи
mяn unudmamышam daha. Bu юlkяdя чяkdиyиm acыlara, bu
иstи gцnяш, nя elяyяbиlяr kиц Bu meydanda mяn, dяlиk-dяlиk
leшlяrdяn axan qanlarыn шorultusunu, qaynamasыnы,
quruyub, yuyulub, sцpцrцlmяsиnи, tuvalet quyularыna
tюkцlmяsиnи gюrmцшяm...!"
Иstиyя aldыrmayaraq, telefon dяftяrиndя yazdыьы bцtцn
nюmrяlяrи gюzdяn geчиrmяyя baшlayыr. Sadыьы tanыyan bиrиnи
axtarыr. On beш иl иlишkиsиnи kяsdиyи, telefonlaшmadыьы, mяktublaшmadыьы, Sadыьы tanыyan yoldaшlarыndan bиrиnи tapmaq
иstяyиr. Ayda yeddи yol satыlan telefon nюmrяlяrlя kиmsяnи
tapmadыьыnda heч dя чaшmamalыdыr. Olduqca acыqlыdыr.
Юzцndяn belя acыqlanыr daha. "Adamlar da satыlыr bu
юlkяdя!" dцшцndцyцndя, qayьы цrяyиnи basыr. Geчиtdя
geчяn qara чadraya bцrцnmцш qadыnlarыn tяrи, saqqal basmыш, tutqun geyиntиlи яrkяklяrиn чuxurda gюzцkяn gюzlяrи,
mяzarlыqda yerиmяyиnи beynиndя canlandыrыrlar...
Bиr telefon bodkasыna gиrиr. Son шansыnы чevиrиr. Son
telefon nюmrяsи! Sarышыn Mяmmяdиn telefon nюmrяsиdиr.
Onu yыьыr. Bиb чalыnmaьa baшlanыr. Sayыr o bиb чalыnmasыnы.
Bиr... иkи... цч... Bиr uшaq sяsиnи otaydan eшиdиr:
- Яyo, buyuyun, kиmsиz! - son umudunun umudsuzluьa
чюndцyцnц цrяyиnиn dюyцntцsцndя duyur. "Mяmmяd
evlяnmишmи? Mяmmяdиn uшaьыmы bu, yoxsa o da, telefon
nюmrяsиnи satmыш?" - юzцnц toparlayыr:
- Mяmmяd aьa evdяmи bala?
- Saxya, babamы чaьыyыm.
6
-Saь ol oьlum! - deyя, dюzцmsцz gюzlяyиr. Dяstяyи sыxы
qulaьыna yapышdыrdыьыndan, qulaьыnыn aьrыsыna belя aldыrmayыr.
- Buyurun!
- Mяmmяd bяy?
- Buyurun, kиm olasыz? Юzцmяm!
- Sarышыn Mяmmяd deyиlmиsяn?
Чaшыrdыьыndanmы, yoxsa tanыmadыьыndan, bиr ara susduqdan sonra:
- Bяьишlяyиn! Mяn tanыmadыm sиzи!
Sevиncdяn uчmaqdadыr o.
- Tanыmazsan! tanыmazsan! "Hяr шeyиn yenиsи, dostun
kюhnяsи!" - demишlяr.
- Bяьишlяyиn!
- Baьышlamasam?
Nя sюylяdиyиnя чaшыrmышcasыna:
- Adыzы dиyиn gюrцm kиmsиz?
- Haqlыsan! On beш иldяn sonra, nяcя tanыyacaqsanц
- Ey vay... sяn...
- Hя! Иndи tanыdыn!
- Hardasanц
- Qulaьыnыn dиbиndя!
- Mяnи sяrиmиsяn sяn?
- Sяn юl, sяrиmя-mяrиmя yoxdur! Иnqиlab meydanыndayam.
- Hardasan dur orda! Tяrpяшmя, gяlиrяm. Hansы tиlfun
bodkasыndasan?
- Dur, tяlяsmя! Sonra gюrцшяrиk. Sяndяn Sadыьы soruшacaqdыm.
- Hansы Sadыq?
- Яhяrlи Sadыq da!
Sяsи dяyишиr onun. Bиraz cиddиlяшиr:
- Dur orada, gяlиrяm! - deyя, qarшы чыxmaьa иzиn vermяyиr.
O, telefon bodkasыndan чыxыr. Mяmmяdиn gяlmяsи чox
sцrmяyиr.
Bodkanыn юnцndя bиr sиgaret чяkиb, иkиncи bиr sиgaretlя
Mяmmяdlя gюrцшяcяyиnиn sevиncиnи шяnlяmяdяn, gяlиb
yetишиr o. Qucaqlaшыb, юpцшцrlяr.
Sarышыn Mяmmяdиn saчlarы яrkяn aьarmыш sankы. Иkи юn
dишlяrиnиn yerи boш, avыrdlarы чuxurlandыqca, yanaqlarы
portdaq gюrцnцr. Gцlяndя, dишlяrиnи gиzlяdmяyя чalышdыьыnы
baшarmayыr.
- Buyur gedax evя. - deyиr.
O ancaq, evя getmяk иstяmяyиr. On beш иl юncя, gцnbatanlar gюrцшmя yerlяrи olan чayxanaya getmяyя anlaшыrlar. чayxananыn aчыq qapыsыndan ичяrи gиrmяdяn:
- Чox dяyишиlиbsяn! - Sarышыn deyиr.
- Hя! цzцmdяn gюrцnцr! Sяn dя az dяyишmяmишsяn!
Buyur ичяrи! - deyя, ичяrи gиrиb, qapыya yaxыn oturqaclara
otururlar.
Чaylarы tapшыrdыqdan sonra, baшlayыr o:
- Evlяrиnя getdиm; kючmцшlяr onlar.
Onun kиmlяrdяn danышdыьыnы bиlя-bиlя, saь-solda oturan
mцшtяrиlяrя baxaraq:
- Kиmlяr? - soruшur ondan.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
- Sadыqlarы deyиrяm da.
- Sadыьыnan nя ишиn vardы?
- Gюrцшmяk иstяyиrяm.
- On beш иldяn sora nиyя gяldиn?
- Sevиnmяdиnmи?
- Sяrиmиsяn mяnи! Olar kи, sюyцnmиyяm?
- Sadыьы harada tapabиlяrяmц
Bиr oьlan чaylarы gяtиrиr. Mяmmяd, tяlяsиk bиr чay alыb,
nяlbяkиsиnя boшaldaraq, яlиnиn tиtrяmяsиnи gиzlяdяbиlmяyиr.
- Mяmmяd! - deyиr o.
- Mяn bиlmиrяm.
- Bиldиklяrиnи mяndяn gиzlяdиrsяn.
Acыqlanыr o:
- On beш иldяn sora nяcur olub, Sadыq yadыva dцшцb?
Sadыьa gюrя gяlmиsяnsя, gяldиyиn yoldan da qeyиt!
- Nя demяk?
- Mяnиm ишиm dяyиl!
- Necя olar kи, sяnиn ишиn olmaya?
- Danышabиlmиrяm! Zor demя! Teymuru tanыyыsan!
- Teymur kиm?
- Mяn onun tиlfun nюmrяsиn verrяm sяnя; sяn юzцn nя
иstиrsяn ondan soruш.
- Bu olmadы! Sяn mяnя Sadыьыn nюmrяsиnи ver.
- Sadыьыn nя tиlfun nюmrяsи var, nя dя... - sюzцnц kяsиr
o. Susur. Darыxmыш gюzцkцr...
- Nя dя...?
- Nя dя adrиsи var mяndя.
Daha da цstцnя varmaьa, sыxышdыrmaьa gюnlц razыlaшmayыr. Иkи чay daha tapшыrыr. Sarышыn, Teymurun savaшda
юldцrцlmцш Яsьяr yoldaшыnыn qardaшы olduьunu sюylяyяrяk,
onun telefon nюmrяsиnи yazdыrыr ona.
Onun иш-gцcцndяn, evlяnиb, evlяnmяdиyиndяn soruшur.
Gцn batmaqdadыr artыq. Ayaьa galxыrlar:
- Olarы юtцr getsиn! Bu gecя mяnиm qonaьыmsan! Heч
yerя getmиyacaxsan! - deyиr Sarышыn. O ancaq, Teymura
telefon elяyяcяyиnи sюylяyиb, baшqa bиr gecя gяlяcяyиnя sюz
verdиkdяn sonra, saьollaшыb, ayrыlыr.
Azadlыq meydanыna doьru yerиyяrяk, Mяmmяdи
dцшцnцr. Mяmmяd иlя ancaq, yenя bu gecя gюrцшяcяyиnя
arxayыndыr. Onun bиr saat sonra nя qыlacaьыnы, kиmsя
bиlmяz. Onun bu юzяllиyиnи o, devrиmdяn qabaq da
tanыyыrdы. O, hamы yerdя olar, heч yerdя dя gюrцndцrmяzdи
юzцnц. Ona "Юlцmallasы!" deyяnя, "Юlцmallasы mяn
dяylяm! Чox danышma! Durram dцz яzrayиl kиmи, canыvы
allam!" deyя, gцlяrdи. Onu tanыdыьы цчцn, чayxanadan
ayrыldыqdan sonra, onun Teymurgиlя gedяcяyиnя belя, heч
чaшmayыr.
O
9
, Teymurdan Sadыьы soruшmaьы цчцn, bиr telefonbudkasыna
gиrdиyиnя
sevиnиrяm!
Sarышыn
Mяmmяdиn Sadыqdan soraq vermяmяsи, onun nыgaranlыьыnы qat-qat artыrmыш. Telefon dяstяyиnи gюtцrцb,
Teymurun nюmrяsиnи yыьыr. Dюrdцncц bиb чalar-чalmaz:
- Яlo, buyurun!
- Teymur bяy?
- Bяlи, bяlи юzцmяm. Sиz Mяmmяd aьanыn yoldaшы deyиlsиz...?
- Hя, юzцmяm. Hardan bиldиnиz?
- Bиraz bundan qabaq Mяmmяd aьa tиlfun elяdи.
Яsьяrиnяn sиzиn yoldaш olduьuzu dedи mяnя.
- Baшыnыz saь olsun! Uzaqdan-uzaьa sиzиn dяrdиnиzя
шяrиk olammadыm. Baьышlayыn! Sяbиrlи olasыnыz! Яsьяr
mяnиm lap yaxыn yoldaшlarыmdandы.
- Saь olun!
- Sиzиnlя gюrцшяbиlяrяmmиц
- Buyurun, xahиш elиyиrяm! Юz evиzdи! Bиr acы чaymыzы
ичяrsиz.
- Saь olun! Sиzя zяhmяt olar! Mяn Sadыьы axtarыram...!
Teymur onun sюzцnц kяsиr:
- Yaxыndan danышsaq, daha yaxчы olar. Bиz Nazыyabadda
oturrux. Elя kцчяmиzиn adыnы taksычыya desяz, юzц gяtиrяr
sиzи kцчяmиzя.
- Elяysя, gяlяrяm. ... Mяmmяd dяmи gяlяcяkц
- Olabиlяr. Ancaq bиr sюz demяdи.
- Demяz, demяz o!
Teymur, kцчяlяrиnиn adыnы ona yazdыrdыqdan sonra
saьollaшыrlar.
Telefon budkasыndan чыxыr o. Bиr чox шeylяrи ondan
gиzlяtdиklяrиnя arxayыn olmuш. Bиr oyuna gиrmиш sanыr
юzцnц. Nя demяk, "Yaxыndan danышsaq..."! Dцшцnmяyя
чalышыr. Gцn batmыш artыq. Bиr taksы durdurur:
- Hara sцrmяlиyяm? - soruшur sцrцcц.
- Nazыyabad! - deyя mиnиr. Sцrцcц gaza basmaq цzяrя,
bиr qadыn taksыnыn юnцndяn dюnцb, sцrцcцyя qaш-gюz
edяrяk, mиnmяk иstяdиyиnи bиldиrmяyя чalышыr. Arxadan
taksыlar dцdцk чalыrlar. Sцrцcц иsя:
- Dяrbяstdиr xanыm! - deyя, onu tanыrmышcasыna, "Olmaz
xanыm!" чыьыrыb, deyиr.
Qadыn иsя, qara чadыrasыnы яzиlя-яzиlя aчыr. чыlpaq
dюшlяrиnи tиtrяdя-tиtrяdя:
- H...oy mяnя bиr bax! Mяn dя dяrbяstяm! -deyиb,
yeyиncяsиnя mиnmяk иstяdиyиndя, sцrцcц gaza basыr. yиmи
metrя sцrmяdяn, gцlцb:
- Gюrцsяn! Bular da чadralы qяhbяlяrdяndи! Иstиsяn
gюtцrяk, bиzя fяrq elяmяz! Amma sяnя чoxa baшa gяlяr! deyиr.
- Saь olun dadaш! Qяhbя-mяhbя иstяmиrяm. Mяnи
Nazыyabada yetиrsяn, mяnиm dedиyиm olar!
Nazыyabadda, Teymurgиlиn qapыsыnda taksыdan enиr.
Qapыlarыnы tabыb, чaldыьыnda, yиrmи sяkиz-otuz yaшыnda bиr
oьlan qapыnы aчыb, onu ичяrиyя buyur edяrяk, яlиnи uzadыb,
"Mяn Teymuram!" deyиr. Onunla яl verяrяk, ичяrиyя geчиr.
Teymur, yцndяn toxunmuш xalчalarla dюшяnmиш dalanыn
saьыndakы otaьы gюstяrяrяk, "Buyurun! Buyurun! Qяrиbя
ичяrиdя yox!"
Otaьa geчиrlяr. Sarышыn Mяmmяd oturduьu yerdяn
qalxыb, яl verиr. Teymur saь яlиylя muxяttяlяrи gюrsяdяrяk:
"Buyurun яylяшиn! Xoш gяldиz!" deyиr.
Mяmmяd:
- Yerdя oturmaьы day baшarmыrsan! Gюrцrяm, yadыndan чыxadыbsan! Otur, otur! чoxdandы oturmamышsan yerя.
sюykяn muxяttяlяrя bиr gюrцm! -deyя, gцlцr.
Oturub, dиzlяrиnи yan-yana qadlayыr! Saь dиrsяyиnи
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
7
М
muxяttяlяrя sюykяdяrяk, otaq qapыsыnыn qarшыsыnda
bиr balkonun olmamasыna qayьыlanыr. Sarышыn da
oturub, dиrsяyиnи muxяttяyя sюykяdиr. Teymur
А ayaqцstя:
- Canыz nя иstиr. чaydan, sudan... Aclыьыz yoxduц
-soruшur.
М
- Gяlяndяn bяrи, чay ичя-ичя, tиryяkиlяrя
bяnzяmишяm! Bиr lиvan sяrиn su gяtиrsяn yaxчы olar.
- gцlяrяk deyиr.
А
- Sяn nя ичиsяn? - Mяmmяddяn soruшur.
- O araqdan qalыr daha?
Hя, bиraz daha qalыbdы. Gяtиrиm!
Ъ
- Hяlя qalsыn soraya! Onun da baшыna daш
salarыq!
- Nя qalsыn sonraya? - dиllяnиr o.
Ч
- Araьы deyиr da! - Teymur cavab verиr.
Teymurla юz-bюz olmuшcasыna:
- Qadan alыm sяnиn Teymur bяy! Araq vardыrsa,
bя nя durmuшsan. Gяtиr ичяk dя! - deyиr.
- Dцz dиyиr da! Nяkи xarиcяdя az ичиbdи yazыq! "Alышmыш,
qudurmuшdan bяtяr olar!" dиyяrlяr! - Mяmmяd gцlя-gцlя
deyиr. Teymur da gцlяrяk, "Baш цstя!" deyиb, otaqdan чыxыr.
Mяmmяd юzцndяn sюz aчaraq, danышmaьa baшlayыr. O,
onun sюzlяrиnи dиnlяyяrяk, bиr sиgaret alышdыrыr. чox sцrmяdяn, яlиndя qoymuш kиmи Teymur, yekя bиr sиnиylя ичяrи
gиrиr. Sиnиdяkи bиr parч buzlu su, иstяkanlar, qaчlanmыш
xиyarlar, yoьurt, duz, bиr dя Urmunun evdя чяkиlmиш цzцm
araьыnы onlarыn юnцndя yerя qoyaraq, юzц dя oturur.
Onlarыn sиgaretlяrиnи gюrяr-gюrmяz:
- Sиz buyurun! Mяmmяd иstяkanlarы sяn doldur; mяn
dя bиr чubuqaltы gяtиrиm gяlиm.
Mяmmяd иsя, danышa-danышa, araьы иstяkanlara
sцzmяyя baшlayыr. Teymur qayыdыb, яlиndя иkи kцlqabы oturur. Mяmmяd иstяkanыn bиrиnи ona, bиrиnи dя Teymura
verиb, юz иstяkanыnы gюtцrяrяk, saьlыq verиr. Ичишmяlяr
baшlanыr. Ичишя-ичишя, beyиnlяr qыzышыr. Qыzышdыqdan sonra,
Sarышыnыn чayxanada "bиlmиrяm, bиlmиrяm"lяrиnиn anlamы
ortaya чыxыr. Saatlar boyu dцшцndцklяrиnи, qыsa tцmlяclяrя
sыьdыrыr:
- "Sяn иstиsяn, Sadыьы doьrudan bиlяsяn kи, hardadыr?
- Bяlи...!
- Kargяr xиyavanыn bюyrцndя bиr sandиvич dцkanы var.
Sяn bugцn ordan keшdиn. Ancaq onun yaьlы, kиrlи qapыsыnыn
saьыnda oturan bиrиnи gюrяbиlmяdиn! Onun цч иl boyuncan
gяlиb-gedяnlяrя baxmadan, bиr яlиynяn balaca bиr radиyonu qulaьыna yapышdыraraq, danышdыqlarыnы bиr dиnlяseydиn!
Onun aьzыndan axan tцpцrcяklяrи, saqqalыnda quruyan
yumurta, pendиr, чюrяk tиkяlяrиnи bиr gюrseydиn! Hяlя onun
Haydegerdяn, Nичяdяn, Musolиnиdяn, kиlsяnиn Avrupada
yandыrdыьы qadыnlardan, gиyotиndяn... danышdыьыnы bиr eшиtseydиn. "Nичя bиr poxudu yedи dayыsыynan ey! Kцlя Hиtler
bя nиyя ona baxыb, cюhцdlяrиn bиt-bиrяlяrиnи yeyиrdи. Hиtler
kюpяyoьlu bиlmиrdи kи, Marksыn aьlы saqqalыndadы. Onun
aьlы saqqalыnda olmasaydы, nяvяsи Elиzabet Marks, Froyd
яmиnиn mankяnи olmazdы kи! Zeynяb xanыm da dцnяn gecя
шortunu чыxarыb, Aьsarayda bиr kяpяnяyи qovalaya8
qovalaya "Ay Klиntenиm! Canыm mяnиm! Uч gяl dцш шortuma!" demяzdи kи. Gюrdцz иndи mяn olarыn hamыsыndan aьыllыyam! Saqqalыmda pendиr-чюrяk gиzlяdиrяm kи, aclыq oldu,
qыtlыqda qalmиyam. Иndи bиr malla da mяnя desя, шortuvu
чыxat, чыxatmaram kи! Bя tцrklцyцn geyrяtи-namыsы harda
qaldы ey...?"
On beш иldяn sora sяn gяlиb, иndи o Sadыьы axtarыrsan?
Onun ortancыl qяrdяши Mяnsur юldцrцlяndяn цч ay qabaq,
bala qяrdяши Mяqsudu Evиn zыndanыnda tиkя-tиkя elиyиb,
leшиnи dя vermяdиlяr! Sadыьы dяlиxanada zиncиrrиyиb, dиrsяklяrиnя иynя soxanda, шok verяndя sяnи иstиyиrdиm!
Mяlяkяyя dя gюrцrяm чox darыxmышsan! Sekиz иl Evиndя
zыndan чяkяndя, ишkяncяlяrdяn qan qusanda hardaydыn
sяn...?"
Mяmmяdиn чox duyьulu, acыqlы danышdыьыnы gюrяn
Teymur, иstяkanlara araq sцzцb, onlara buyur edяrяk, sюzц
dяyишdиrmяyя чalышыr. Ancaq Teymur da яn sonunda
sюzцnц
zыndana,
ишkяncяyя,
Яsьяr
qardaшыnыn
юldцrцlmяsиnя, Pasdarlarыn Evиn zыndanыnda balaca qardaшы Vahиdи ишkяncя elяdиkdяn sonra, sиgaretиnяn цzцnц
yandыrdыqlarыna чevиrиr....
O иsя, onlarыn nя dedиklяrиnи, nяlяr anlatdыqlarыnы
dцшцnmяk иstяsя dя, Urmu araьы beynиnи uчurtmuш. Elя
hoyuxmuш kи, aьlamaq иstяdиyиndя belя, aьlayabиlmяyиr!
Yatmaq иstяyиr...
10
O
, gecяyarыsы ayыlыr. Su gяtиrmяk цчцn, yataьыndan
qalxыb, yuxulu gюzlяrиylя buzdolabыnы axtarыr. Onu
tapmadыьыna heyran qalыr. Otaьыn ortasыnda durur. Harada
olduьunu dцшцnцr. Qaranlыqda gюzlяrи dяrиnlяшиr. Шыrыmшыrыm яrиyяn, boyalaшan, kюpцklяшяn, dumanlaшan kиtablar,
qorxudur onu gюzlяrиylя bиrlиkdя! Dumanlaшan kиtablar
dиvarlarы юzцnя bцrцyцb, otaqlara yayыlaraq, bиr meydan
bичиmиnя gиrиr. Meydanda yaraqlы atlыlar, at kишnяmяlяrи,
barut qoxusu, чыьыrtыlar, aчыlan tapanчa-tцfяnglяr sяsи onu
hцrkdцrцr. Meydan onun gюrdцyц savaш meydanlara heч
bяnzяmяyиr. Elяnчи meydanы o, televиsиyonda gюrdцyц яskи
savaш meydanlarыna bяnzяdиr.
Meydanыn qarшы kцчяsиnиn tяkиndя gюrцnяn чay kюrpцsцndяn bиr qadыn чыrыm-чыlpaq, daranmamыш, uzun
saчlarыyla baьыraraq, meydana doьru qaчmaqdadыr.
Qadыnыn чыrыm-чыlpaqlыьыna чaшmadan, onun arxasыndakы
чay kюrpцsцnц gюrяr-gюrmяz, "Saman meydanы"nы anыmsadыьыna, чaш-baш qalыr.
- "Tяbrиzиn Saman meydanы! Acычay...!"
Ucadan чыьыrыr o. Qadыn иsя, Saman meydanыna
yetишmяkdяdиr. Meydanыn ortasыnda, fars яsgяrlяrи,
tutuqladыqlarы "Demokrat"larы asmaqdadыrlar. Meydanыn
uc-bucaqlarыnda qaчanlar, arxadan qurquшuma baьlanыrlar. Meydanыn sol bucaьыnda, bиr yцzbaшы,
- "Yaшasыn Azяrbaycan Cumhurиyyяtи!" - baьыran
"Qыzыlbaш Atlыlarы"nыn bиrиnи, asmadan dиlиnи kяsиb, qяrиbя
bиr nиfrяtlя sцngцsцnц чяkиb, цrяyиnя sancыr! Qadыn meydana yetишmяdяn, ayaqlarы yerdяn цzцlцr. Яllяrи иkи qanad
kиmи sцzцlцb, dumanlы meydanыn цstцndя uчmaьa baшlayыr.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
O, vargцcцnц beynиnя yцklяyиb, dumanlar ичrя gюzdяn
qaчыrdыьы qadыnы gюrmяyя чalышыr. Шapbadan, bиrи saь
яlиndяn yapышыr. Чaш-baшlanmыш o, dюnцb baxmaq
иstяdиyиndя, gюyя uчurdulur. Dюnцb baxabиldиyиndя,
Mяlяkя gюz yaшlarыnы ondan gиzlяtdиrmяk цчцn, onun sol
яlиnи buraxыb, belиnи qucaqlayaraq, baшыnы onun dюшцnя
sюykяndиrиr. Gюz yaшlarы, onun цrяyиnи sыxыb, boьazыnы
dцyцnlяndиrиr. O ancaq Mяlяkяnи ovundurmaq цчцn, aьlamamaьa чalышыr! Onun gюz yaшlarыnы gюrdцyцnц, bиldиrmяdяn, onu qucaqlayaraq, uчmaьa dяvam elяyиr.
Onlarыn uчuшu, dumanlarы daha da чяnlяшdиrиr.
Meydanыn цstцndя uчa-uчa, чяnlяr ичrя boьulan meydandakы pasdarlar hюykцrtцsц, tanklar gцrцltцsц, arvad-uшaq
чыьыrtыsы, aчыlan tapanчa-tцfяnglяr sяsи, dцшяn qurшunlananlar zяccяsи, яl-ayaq altыnda qalan uшaqlarыn qorxu sяslяrи,
analarыn aьlamalarы, чыьыr-baьыrtыlarы eшиdиlиr. Onlar barut
qoxusunu belя qoxladыqlarыnda, qorxunc savaш xatиrяlяrи
beyиnlяrиndя anыmsanыr. O, Mяlяkяnиn qorxulu
xatиrяlяrиnиn necяlиyиnи dцшцnцr. Artыq цrяyиnиn partdayacaьыnы hиs elяyиr. Baьыrmasa, boьazыnыn dцyцnlяrи
dяlиnяcяklяr иndи. Mяlяkяnиn belиnи, xatиrяlяrиnи buraxыb
ucadan baьыrыr. Onun sяsи, kцlяkmишcяsиnя dumanlarы
юnlяrиndяn sovurur. Dumanlar sovrula-sovrula uzaqlaшdыqca, onlarыn qanad kиmи sцzцlmцш яllяrиndяn,
gюyqurшaьы boyalarы meydana saчыlыr! Bиraz юncя savaшыlan
meydanыn ortasыnda, aь mяrmяrdяn yonulmuш bиr atlыnыn
heykяlи gюrцnцr. Mяlяkя heykяlи ona gюrsяdяrяk:
- Bax! Bюyцkbabamы gюrцrsяnmи? - deyиr.
- Hя, gюrцrяm! Иlkyol mяn, bиr yцzbaшы onun dиlиnи
kяsяndяn sonra sцngцsцylя юldцrdцyцndя gюrdцm. Nиyя
onu basdыrmamышlar daha?
- Onu bиz basdыrmalыyыq!
- Bax! O qыzы gюrцrmцsяn?
- Hя! O, чичяk яkиr orada! Onun яkdиyи чичяklяr, sяnиn
baьчandakы чичяklяrdяn deyиlmи?
- Hя! Bax necя dя o qыz sяnя bяnzяyиr!
- Mяnяmи?
- Hя! Sяnя!
- Nя demяk иstяyиrsяn?
- Gюy bиtиyи unutdunmu? Onu sяnя verdиyиmdя, sяnиnlя dюllяшmяdиkmи?
- ...
O, yuxudan oyanыrmышcasыna, gюzbяbяklяrи tяrpяnиr.
Kиprиklяrи qamaшыr. Boьazы yanыr. Heч ayыlmamышcasыna,
gюzlяrиnи aчыb, bиlgиsayarыnda yazdыьы Gюy bиtиyи oxumaq
цчцn, "Mamacч" adlandыrdыьы dosиyяnи, иkи yol tыqlayыr.
Sarышыn Mяmmяdи dцшцnmяk иstяyиr. Mяlяkяnи
qucaqlayыb, qucaьыnda bиr bяbяk kиmи aьlamaq иstяyиr.
Bиrdяnbиrя, yox olma иstяyи beynиnи basыr...! Mamacч
aчыlыr. Monиtorda bиraz юncя uчduьu Saman meydanы
gюrцntцlяnиr! Heч чaшmadan saь-soluna baxaraq,
Mяlяkяnи axtarыr. Duman, yenиdяn yerи gюyц чяnlяndиrиr.
Nя meydan, nя savaш, nя heykяl, nя dя Mяlяkя... Heч bиr
gюrцnmяyиr.
Heчlиkюtяsиnя
яrmишcяsиnя,
nяsnя
yerчяkиmиndяn qurtulmuш sanыr юzцnц:
- " Boшluq sцrяcиnиmи yaшayыram mяn иndиц Ox!
Dиlяdиyиm yox olmadыrmы bu?" - soruшaraq, ansыzыn duman-
larыn ичиndяn bиr sяs eшиdиr. Чaшdыьыndan anqыb, hoyuxur!
Чяnlяrиn ичиndя sяsиn yиyяsиnи axtarыr. Dumandan baшqa
heч bиr nяsnя gюrцnmяyиr. Eшиtdиyи sяs yenиdяn ucalыr:
- "Sяnя eшq olsun! Mяnи axtarmaqdan yorulmadыnmы
dahaц Buraya varmaьы, necя baшardыn?"
O, sяs yиyяsиnи axtararaq, dumanlar чяkиlиb, bиr чюllцk
gюrцnцr. Orada o, sanыrыlmaz qocaman bиr aьacы ayыrt
etdиyиndя, yenя o sяsи eшиdиr:
- "O daьdaьan aьacыnы gюrцrsяnmи? "
O, aьaca yaxыnlaшdыqda, ondan qorxunc bиr qorxu
buьlanыb, onu bцrцyцr. Nяdяnsя, Naymeyxendяkи Engиn
dostunun sюzц, anыmsa bяllяyиnи qыdыqlayыr:
- "Anam Anqarada иkяn mяnи qaш-kиrpиksиz doьurduьu
цчцn, mяnя qara sцd яmzиrmишdи!
Иndи o, daьdaьanыn qalыn bиr dalыnda oturduьunu aydыncasыna duyabиlиr. Bиraz юncя eшиtdиyи sяsиn yиyяsиnи axtarma
иstяyи yenиdяn ичиndя yoьunlaшыr.
O иsя, durmadan danышыr:
- "Bu daьdaьan aьacы daha gюyяrmяmишdи! Sяn Daha
dцш belя olmamышdыn! Yer, gюy, su, pюhrцz, kюrkцz sяnиn
dцшlяrиndя qaynayыrdы daha! Sяn onda bиr qarabasma иdиn!
Varlыqlar иsя, yaranmaq, yoxlanmaq, qorunmaq, qullanыlmaq цчцn, sяnиn шиrиn dцшlяrиndя qara basarlardы! Sяn
qarabasmalыydыn daha!"
Onun qorxusu tюkцlmцш artыq sanыram! Danышanыn sяsи
getdиkcяn bяllяyиndяkи Mяlяkя sяsиnи qulaьыna oxшatdыrыr:
- "O daьdaьanы qucaqlayan suyu gюrцrmцsяn? Sяn
onun dиblяrиndя pюhrцz atыnы чapdыrmaьыnы anыmsayamazsan artыq! Sяn Arananы da bиlmяzsяn artыq! Sяn onda,
bиr Mamaч belя olmamышdыn daha! Onda, gюydя nя gцcqaynaьы, nя dя sevиnc vardы!"
O, bиrиncи yol Mamac sюzcцyцnц eшиdmишcяsиnя:
- "Mamac daha nяdиr?" -soruшur.
Mяlяkя sandыьы o, cavab vermяdяn, bиr nяfяsя anlatыr:
- "Aranan, necя qullanmaьы чox иncя bиlяrdи. O, gцcqaynaьыyla sevиncя яrmяkdяn юtцrц, gюydяn yoьurduьu
Ышыl tomurcuqdan, Gцnчяkиnи gюyяrtdи. Gцnчяkиnlя
sevишяr, gцnяши яmmяklя, юzцnя gцc qaynazardы! Sяnи иsя o,
gцcqaynaьы tюrяtmяk цчцn, sonralar oluшdurdu! O, Boшdюl
иlя Gцndюldяn tюrяtdиyи tomurcuqla, Ayraьы gюyяrtdи!
Ayraьы Gцnчяkиn яmя-яmя, onunla sevишяr, ышыqlanardы!
Sяn иsя, qara basmaьa baшlamaq цчцn, qaranlыьыndan
чыxыb, Arananыn dцшlяrиnя gиrdиn....!"
O, чяpиk чalaraq:
- "Saь ol! Bиlmяdиklяrиmи dя sяn юyrяt mяnя!" -onu
alqышlayыb, gцlsя dя, o eшиtmяzlиkdяn gяlяrяk, юykцsцnц
anlatыr:
- "Aranan, dюlяkчя ulduzlara ayышыьыyla qaranlыq
яmdиrя-яmdиrя onlara Sяpиyи gюyяrtdи! Sonra o, su
evrяnиnи dцшцndц! Dцшцnя-dцшцnя suyu qorumaq, qulluьuna almaq, onun цzяrиndя yenи bиr varlыq evrяnи yaratmaq
dцшцncяsиnя vardы. Sяn onda, Toqurc dюnяmиndeydиn!
Daha dюzmяlиydиn! O, gцnяш, ay, ulduz, ышыq, qaranlыq, zыq,
su gцclяrиndяn, Яtrяc adlы tomurcuqlar gюyяrtdи. Яtrяclrяи
su altыnda яkdиrmяk цчцn, Sяlcuьun saь-sol qoьunda иkи
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
9
dяlиkчя aчdы! Яtrяclяrиn bиr dиши, bиr яrkяk, bиr dя
яrgяcиndяn onun qoq dяlиkчяlяrиnя gяvишdиrиb,
Yaxыclarыyla qoqlarnы yaxdы! Gяvишlяr dяlиkчяlяrdя
Yaxыclarы
яmяrяk, bюyцyя-bюyцyя, onun saь-sol
À
qoqlarыnda sиyяclяrя dюnцшdцlяr! Sиyяclи Sяlcuq
gцcqaynaьыnы yalnыz kюrkцzlяrиn qanыndan
alabиlяrdи...
Ì
- "Kюrkцzlяr suda yaшayan bugцnkц kюpяkbalыqlarыn ulu babalarыmы sayыlarц Nяdяn bиldиkÀ lяrиmи mяnя anlatыrsanц" - soruшaraq, nя duymuшsa,
gцlяrяk, "Mяnиm qoqlarыmda da sиyяc oluшdurabиlяrmиsяn?" deyя, qas-qas gцlцr o! O, onun
Ú gцlmяkdяn geчиndиyиnя aldыrmadan, юykцsцnя
dяvam edиr:
- "O Sяlcuьa, Яtrяcи su altыndakы Qaradaшda
× яkmяyя buyruq verdи. O, saysыz mиnmиnиllиklяrdяn
sonra Яtrяcиn daьdaьan adlы bиr gцcqaynaьы olacaьыnы bиldиyи цчцn, Alkишиnи чaьыrtdыrыb, pюhrцzlяrиn
Qыrqanad adlы pюhrцzц qorumaq цчцn, onu da sиyяclи
etdиyиndя, tяkcя uчaьan Qыrqanad atpюhrцzц dцшцnmяyиrdи. O, daьdaьan yarpaqlarыnы yeyяbиlяn bиr Sяrшяn
adlыnы da dцшцnцrdц! Sяn иsя onda, Sяrшяnи sevmяyя
baшlamышdыn!"
- "Yalandыr! Yalan! Mяn bu sюzlяrиn mиnиnи sяnиn цчцn
quraшdыraram. Bиrиnи dиnlя! "Юlцmsцzlцyя яrdиyиnиz bиr
чaьda, nя mиllяt, nя dя devlяt qoca-qarыlarla nя edяcяklяrиnи bиlmяyяcяklяr! Sяn qurda bяnzяr bиr makыna yaratdыqdan sonra, onlar: "Qurdlar onlarы yesиn!" deyя, sяnи
юlцm tanrыsы qыlacaqlar! Sяn onda sяhяrlяr oturub, yazacaqsan:
- "Mяn saat 7.15 ayыlar, яl-цzцmц yuyar, geyиnmяdяn
qяynanaltы elяr, saat 7.40 dя yelatыmы mиnиb, 15 dяqиqя
sцrdцkdяn sonra, uшaqbaьчasыna yetишяrdиm! Yolda
gedяrkяn, uшaqlar gяlиb dя qapыda qalmamalarы цчцn чox
tяlяsяrdиm! Saat 10-11 arasы uшaqlarы parka apardыqda, heч
tяlяsmяzdиm! Oynaya...gцlя...чыьыra...яl-яlя Yaшыl parka
gedяrdиk...! Bиlgиsayarыmda mяn, o parkыn necяlиyиnи
чиzmишяm. Parkыn цstцndяkи Anabиlgиsayar burcundan
Telbюcяklяrlя uшaqlarыn oyununu, onlarыn nяlяrlя necя
oynadыqlarыnыn sяbяbиnи, sataшmalarыnы, necя yemяk yedиklяrиnи belя kontrol edяrяk, bиlgиsayara verиb, hяrяsиnя
uyqun Kюpцclяr tюrяnиlяrdи...!"
- "Nя иsя! Sюzцn nяdиrц Nяyи anlatmaq иstяyиrsяnц Sяn
bиr dиnlя! Юncяlяrdя dя sяn qulaq asmazdыn mяnя! Sяnя
Sяrшяndяn
danышmamы
иstяmяzmиsяnц
Berlиner
cadяsиndяkи Rayndan чыxыb, gяlяn qыzdan vaz geчиrяm!
Sяrшяndяn deyиrяm sяnя. Dиnlя! Aranan, yemyeyяr
Sяrшяnи yoxlamaq цчцn, onu Alkишиnlя Tarqыca verdи. Sяn
onda, onun ulduzяmяrlиkdяn yemyeyяrlиyя яrяcяyиnи,
onunla bиrgцn qaчacaьыnы, dцшlяrиndя belя gюrяmmяzdиn!
Sяn ancaq dюzmяlиydиn! Sяrшяnlя sяn, qaчmalы olmadan,
Mamacчlar юldцrцlmяlи, savaшlar baшlanmalыydы. Sяn...
- "Mяnmиц Onunla mяn qaчmыш olsam, heч unudarammыц Sяnя mяn parkdakы uшaqlarыn Kюpцc bюcяklяrиylя
oynamalarыnы daha sюylяmяdиm. Sяn V. E. L.я vиruslarыnы
tanыsan, Sяrшяn-mяrшяnи..."
Ì
10
"Mяn sяnя sяndяn danышыram. Sяn иsя mяnя, sяnlяrи anlatыrsan! Sяnиn bяllяyиn dяyишdиrиlmиш! Sяn, Yalыqla
Dumazgяnиn mиnlяrcя tюrяtdиklяrи Mamacчlardan bиrиsяn!
Sяrшяnиn sяnи sevяrdиlиyиnя иndи mяn daha qыsqanmaram!
Aranan, sиzиn bиrgцn bиrlиkdя su цzцnя qaчacaьыnыzы dцшцnmяmишdи. Yalnыz Sяrшяnи su цzцndяkи daьdaьan
yarpaqlarыndan yedиrdяrяk, yoxlayacaqdы. Mamacчlarы o,
ancaq Яrqиш чerиsиnиn gцcqaynaьы olaraq, tюrяtdиrmишdи."
"Яrqишmиц Sяn vиros daшыyan qayыш kюpцclяrиnи bиr
gюrяbиlsяn, Яrqиш-mяrqишdяn danышmazsan! Kюpцclяrиn
bиryolluq beyиnlяrи, Telbюcяklяrиnиn uшaqlardan tanыmladыqlarы иnformasиyalardan oluшdurular. Sonra onlar
parkdakы, uшaqbaьчasыndakы, aчыq pяncяrяlяr юnцndя
oynayan... uшaqlara gюndяrиlяr..."
- "Telkюpцclяrиnи sяn sonraya burax! Sяn Яrqишиn nяlяr
elяdиyиnи bиr dиnlя! Яrqишиn bиrgцn яn bюyцk dцшmяnиn olacaьыnы, Mamacяmяrcи чerиsиnи quracaьыnы sяn bиlmяyиrdиn
onda! O, dиши Mamaclarы Mamacяmяrlяrя, яrkяk
Mamaчlarы чerи baшчыlarыna qulluqчu olaraq, baьышlarkяn,
sяnи sиyяclи olduьun цчцn, Gцnчяkиnя baьыш etdи. Sяn artыq
Gцnчяkиnиn Mamaчыydыn! O, sяnи цzcцш Mamaч
adlandыraraq, юzцnя чavыш qыldы. Яrqиш, daьdaьanыn gцcqaynaьыnы yиyяlяnmяk иstяyиrdи! Onun цчцn dя, bцtцn
Mamacчlarыnы qullanaraq, uчaьan Qыrqanadы oьurlamaьa,
duzaqlar qurardы! Ona baш яymяyяn Mamacчlarыn
яrkяyиnи юldцrtdцrцb, dишиlяrиnи иsя, mяmяlяrиndяn qan
sora-sora, onlarы яmиb, tцkяdяrdи. Иsyancы Mamac tapmadыsa, Mamaчlarыn, Mamaclardan saьdыqlarы sцd-qanы
ичяrdи.
O, Sяlcuqla Sяpиyи azdыrыb, Kюrkцzlяrlя ulduzlarыn
gцcцnц qullanaraq, Arananla Alkишиndяn Qыrqanadы
чalmaьы dцшцnцrdц. O, kюrpяlиyиndя gцnяш, ulduz, ay
яmdиyи цчцn, Mamacяmяrlиyя baшladыьыndan, яmzиklиyи
sevmяmишdи. O, Mamac яmяrиkяn, ичиndя bиr yemя
duyьusu gцclяnиrdи. Oysa, yem, yemя, yemяk sюzcцklяrи
oluшmamышdы daha! O, Arananыn yer-yer-yer uьultularыnыn
anlamыnы belя, qanabиlmяyиrdи! Яrqишиn amacы ancaq,
uчaьan Qыrqanadla Kюrkцzlяrи buyruьuna almaqla, yenи
gцcqaynaьыnыn evrяnиndяn gцnяшя, aya, ulduzlara, suya,
Mamaчlara, varlыqlar evrяnиnя yol tapmaqdи! Onun bu
dяlиso qarabasmasыnыn sonucu, yцzmиnlяr Mamacчыn
юldцrцlmяsиnя sяbяb oldu! O zaman Яrqишиn gиzlи savaшlarы
artыq aчыьa чыxdы. Qorxunc bиr savaшыn baшlanqыcыydы!
Dumazgяn, Yalыqla яmишя-яmишя, Mamacч tюrяtmяkdя иdи.
Яrqиш иsя, sarayыnda bиr Mamacы яmmяkdя иdи. Onun
Mamaчlarы, Mamaclardan saьыb, чяkdиklяrи Mыmыz adlы
чaxыrlarы qonaqlara sцzцrdцlяr. Яrqиш, яmdиyи Mamacы,
Sяlcuьa sunaraq, tartышmalarы шяnlяndиrmяyя чalышыrdы.
Onlarыn antlaшmalarыnы Sцrцш adlы Gцnчяkиnиn Mamaчы
casuzluq elяdиkdя, sяn Gцnчяkиnиn sarayыndaydыn! Tarqыc
иsя, sularыn altыnda, Kюrkцzlяrиylя Qыrqanadы axtarmaqdaydы! Alkишиn dя, sularыn altыnda Qыrqanadы gиzlяtdиyи
Qaradaш kюhlяnlяrиnя doьru atpюhrцzцnцn belиndяydи!
Gцnчяkиn иsя, Sцrцшdяn aldыьы xяbяrlяrя gюrя, sяnи чaьыrt-
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
dыrыb, Alkишиnя sюz gюndяrdи. Tarqыc Qыrqanadы axtaraaxtara, Alkишиnlя цz-цzя gяldиkdя, sяn onlarы uzaqdan
gюrцrdцn. Sяn, Яrqишlя Sяlcuьun antlaшmalarыnы onlara
sюylяdиkdяn sonra, Alkишиn bюyцk bиr savaшa gиrяcяyиnи
qandы.
Sяnи
Gцnчяkиndяn
yardыm
иstяmяyя
gюndяrdиyиndяn sonra, Sяrшяnи gяtиrtdиrmяyя Tarqыca
buyruq verdи. Яrqишиn Mamaчlarы, sяnи юldцrmяk иstяdиklяrиndя иsя, Qaradaшa sцrяn Tarqыcla Sяrшяn sяnи onlarыn
яlиndяn qurtarыb, юzlяrиylя qaчыrtdыlar. Sяn dя, Sяrшяnи
sevdиyиn цчцn, bцtцn gиzlи xяbяrlяrи onlardan
яsиrgяmяdиn."
"Bиr sanиyя sus gюrцm! Mяnиm beynиmи qarышdыrыrsan! Mяn Saman meydanыnda Mяlяkяnи axtarыrdыm!... Sяn
mяnя..."
"Mяnя maraqlanma! Sяn oradan buraya varmaьы
baшardыn! Иndи dallarыnda oturduьun bu daьdaьan aьacыnы
gюrцrmцsяnц Yцksяk, qocaman bacaq-bucaqlarы onun su
altыnda, kюksц su цstцndяdиr. Onun dal-yarpaqlarыna, kиmsяnиn яlи яrmяzdи. Onu yalnыz Aranan bиlяrdи. Oraya varmaьы иsя, yalnыz Qыrqanad baшarardы. Alkишиn dя bunu
bиldиyи цчцn, Qыrqanadы gиzlяtdиyи Qaradaш kюhlяnlяrиndя
Tarqыcla Sяrшяnи gюzlяyиrdи. Tarqыcla sяrшяnиn dюnцшцndя,
sяnи dя onlarыn yanыnda gюrdцyцndя, sevиndи o. O ancaq
Sяrшяnlя Tarqыcыn иstяklяrи цzяrя, sяnиn onlarla qaчmaьыna
иzиn verdи. Sиz daьdaьana doьru цzяrяk, Яrqиш dя savaшlar
aчыb, Mamaчlar юldцrtdцrцrdц! Sиz, su цzцnя vardыqdan
sonra Alkишиn, sяnlя Sяrшяnиn daьdaьan yarpaqlarыnы
yemяlи olacaьыnыzы Tarqыca sюylяdи. O, daьdaьanыn юlцm
aьacы olduьunu da Tarqыcdan gиzlяtmишdи! Nяdяnsя
Aranan, bu aьacыn yarpaqlarыnы gюvшяyяn "Mamacч"a:
- "Sяn ot-yarpaq gюvшяyя-gюvшяyя bюyцnяcяk,
bцyцnяcяk, bюyцyяcяksяn! Onu gюvшяyя-gюvшяyя, yedиyиn
yarpaьыn yemи olacaqsan! Чцrцnяrяk, чцrцdяcяksяn юzцnц!
Cяmdяyиn sяnиn daьdaьan kюtцklяrиnиn yemи ola-ola, юz
yemиn olacaqsan!" - sюylяmишdи."
-"Aranan, чцrцmяkdяn baшqa sиzя heч bиr seчяnяk
buraxmamышdыsa da, sиzиn юzyemчиlиyя яrdиyиnиzи alqышladы!
Sиz daьdaьanыn yarpaqlarыnы yemlяmяyя gяrяklиydиnиz!
Yemlяyя yemlяyя sиz, yenи bиr Mamacч tюrяmяsиnи yaratmaьa чalышdыnыz. Sяn onda, yemlяшяn bиr Yemyeyяr
Mamaчdыn daha! Mяn onda, bиr dцш-qarabasma olaraq,
sяnиn yuxularыna gиrdиm. Qanчычяnиn, Soьurun, dяdя
Dumruьun, Sadыьыn, Mяynяшиn dцшlяrиnи, mяn sяnя sonralar dцшlяndиrdиm. Onda mяn sяnиn Mяlяшиndиm! Sяnиn
Mяlяkяndиm! Sяnиn sevgиlи xatыnlar xatыnыndыm! Sяnиn
gцlцn, чичяyиn, quzun, otdaшыndыm! Saman meydanыndakы
Mяlяkяnи artыq...!"
- O, onun sюzцnц kяsиb, danышmaq иstяdиyиndя, qapы
aчыlыb, Teymur ичяrиyя gиrиr.
- "Sяhяrиz xeyиr olsun! Чыьыrtы sяsи eшиtdиm! Qapыnы
чaldыm, sяs vermяdиz! Baьышlayasыz! Yaxчы yatabиlmяmишsиz
sanыram!"
Bяrя-bяrя Teymurun gюzlяrиnя baxыr o. Baшы aьrыyыr.
Kиprиklяrи bulaшmыш. Onun kиm olduьunu seчяbиlmяyиr.
- Bя nиyя belя quru yerdя yatыbsыzц Qяlyanaltы hazыrdы.
deyиb, otaqdan чыxыr.
11
O
, otaьыn ortasыnda, baшaьrы ичrя, harada olduьunu
belя ayыrt edяbиlmяyиr. Yuxuyla ayыqlыьы qarышdыran
o:
- "Mamac sevgиlиm! Saman meydanы! Xatыnlar...! Kиm?
Harda? Onlar kиm...?" -deyя, yavaш-yavaш ayыlыr. Dцnяn
gecя sяrxoшluqda eшиtdиklяrиnи anыmsamaьa чalышыr:
- "Mяlяkя, Vahиd, Sadыq, Mяynяшиm, Яsьяr, Яrqиш,
Mяqsud...Ey vay...xatиrяlяrиm...! Hя..., otaьa gиrяn
Teymurmuydu! Hara getdи bя o?"
Yerиndяn fыrlanыr. Ucadan danышaraq, dцшцnцr. Saь-soluna baxыr. Ышыq dцymяsиnи tapmaq цчцn korluq чяkиr. Tpыb,
ышыьы aчыr. Иlkyol gюrdцyц bиr otaq! Qorxur!
- "Yenяmи yuxu gюrцrяm" - deyяrяk, dиvarlara baxыr.
Pяrdяlяrи чяkdиyиndя, gцnяшиn ышыьы otaьa saчыr. Юnцndяkи
dиvarda чяrчиvяlяnmиш цч aь-qara foto! Saьda Mяnsur,
solda Mяqsud, ortada иsя, Яsьяr...
- "Dяlиrяcяyяm. Dяlиrmяkdяyяm! Deyиl, deyиl, dяlиrmишяm."
Qapы чalыnыb, yenя Teymur ичяrи gиrиr.
"Teymuru hardan tanыyыram mяn? Hя! Yuxuda
gюrdцyцm Teymurmu?"
- "Hamamы qыzdыrdыm. Yuyunmaq иstиrsиz?"
- "Hя!"
- "Mяn sиzя hamamы gюrsяdиm."
Hamama doьru yцrцyцrlяr. Yuyunub чыxыr. Onlar qяynanaltыya onu gюzlяyиrlяr. Teymurun qarшыsыnda oturur.
Mяmmяd чaylarы sцzцr. Чaysыnы шяkяrlяyиb, bиr qurtum
almadan:
- Mяlяkяylя gюrцшmяk иstяyиrяm.
Susquntu ичrя, иstяkan-nяlbяkи sяsиndяn bяшqa kиmsяdяn sяs чыxmayыr. Mяmmяd, nяlbяkиsиndяkи чaysыnы чalxayaraq, pцrlяdиkdя, иkи dишиnиn boшluьunu gиzlяdяbиlmяyиr:
- Sиz чыxdыz getdиz. Bиz dя qaldыq bu cяhяnnяmdя.
Mиnnяrcяn иnsannarыmыz malladonu geyиnmиш bu fas
юldцrцldцlяr.
qurumsaьыn
ишkяncяsиynяn
Юldцrяbиldиklяrиnи юldцrdцb, qalanlarы da dяlи etdиlяr...
Bax! - aьzыnы aчыr, deyиr:
- Bax! Aьzыmda dишиm dя qalmadы. Yeddи иl zыndan
чяkdиm. Mяnиm dяrdиmdяn yazыq anam da юldц!... - sюzцnц
qurtarmadan gюzlяrи doluxur:
- Sиz bu qяbrиstannыqdan qaчdыz! - ucadan aьlamamaq
цчцn yenиlяyиr:
- Sиz bu qяbrиstannыqdan qaчdыz...!
Sюzlяr dиlиndяn deyиl, gюzlяrиndяn damыr sankы! O,
onlarыn gюzlяrиnя baxmadan:
- Mяn bunlarыn hamыsыnы bиlиrяm! Mяnиm amacыm
ancaq Mяlяkяylя gюrцшmяkdиr. Юzц dя bugцn.
- Mяlяkяylя gюrцшmяsяn lap yaxчы olar. - Teymur deyиr.
- Mяlяkя heч kяsиnяn gюrцшmяz. -Mяmmяd bиraz
acыqlы artыrыr.
- Mяnиm gяldиyиmи bиlsя Mяlяkя, elя иndи durub, bura
gяlяr!
- Bяs onda, mяn Mяlяkeynяn danышmalыyam. - yenя
Teymur deyиr.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
11
М
- Mяlяkяnиn nяyи иlя danышacaqsanц Юzцn
deyиrsяn, ayaьы yerdя deyиl, gюylяrdя uчur.
- Ona gюrя deyиrяm da. Acыqlansa, kиmsя
А qabaьыnы alammaz. Yan-dюrяsиnя keшmax olmaz!
- O mяnиm boynuma. Sяn mяnи onun evиnя
apar, юzцn dя чыx get!
М
Teymur, Mяmmяdя baxыr. Mяmmяd:
- Mяn bиlmяrяm! - deyя чиyиn atыr.
- Oldu! - Teymur sюylяyиr.
А
- Saь ol! Saь olun! Yaxчыlыqlarыzы heч unudmayacaьam. Onlar иkиsи dя gцlцrlяr. Ara-sыra gцlЪ mяlяrиnиn sяbяbиnи heч anlayabиlmяyиr o.
Mяlяkяnиn dя mиmиklяrиnи anlamaьa, korluqmu
чяkяck?
Qяynanaltыdan sonra, saь-soluna boyun
Ч
чяkdиyиndя:
- Bиr шey axtarыrsan? - Teymur soruшur.
- Sиgaretиmи axtarыram.
- Dцnяn gecя sиgaretlяrи sovurduq. - Sarышыn artыrыr.
- Иndи gedиb, alыb, gяtиrrяm. - deyя, Teymur ayaьa qalxmaq иstяdиyиndя:
- Gяrяyи yoxdur. Eшиyя чыxarkяn yolda alarыq.
- Иstиsяn чыxasan eшиyя? - Mяmmяd soruшur.
- Hя! Mяlяkяyя getmяyяcяyиkmи?
- Mяn kи gedmиyяcaьam! Sиz юzцz bиlяrsиz!
- Sяn ona darыxma! Bиz иkиmиz gedacax - deyиb,
Mяmmяdя baxaraq, иkиsи dя gцlцrlяr. Gцlцшlяrи onlarыn
hяnglи bиr чыьыrtыnы чalыr, sanыram. Onlarыn gцlmяlяrи,
adamlar tяrяfиndяn anasы юldцrцlmцш bиr qurd yavrыsыnы
gюzцmцn юnцndя oynadыr. Onlar gцlяndя bяnиzlяrи, -юzlяrи
bиlmяdяn - qayьыlanыr. Alыnlarы qыrышlanыb, -юzlяrи иstяmяdяn- gюzlяrи чuxurda bиr ышыq quyunu andыrыr mяnя...
O, Teymurla bиrgя Mяlяkяyя gedяcяyиnиn sevиncиnи,
onlarыn qayьыlы чыьыrtыlarыnda unudur...
T
12
eymurla o, kцчя baшыnda, kartonцstц sиgaret satan
yaшlы bиr kишиdяn, иkи qutu sиgaret aldыqdan sonra,
kцчяnиn saьыnda яyrи park edиlmиш, taksы yerиnя qullanыlan,
1965lяrdяn "talbut" fиrmasыnыn qalыntыlarыndan bиr maшыna
mиnиrlяr. Teymur:
- Azяrи! - deyиr sцrцcцyя. Sцrцcц ayaьыnы gaza basaraq:
- Azяrиnиn harasы? -soruшur.
O, sцrцcцnцn baшqa bиr aьыzda danышdыьыnы anladыqda,
tanыdыьы o lяhcяnиn lяzzяtиnи dadmadan, Teymur sцrцcцnцn
sorьusuna:
- Sиz gedиn, mяn dиyяrяm. - cavab verиb, aчdыьы sиgaret
qutusundan sцrцcцyя dя buyur edиr.
O,
- Haralыsыnыz bяy! - soruшduьunda, sцrцcцnцn qulaqlarы
шaxlanыr. Dюnцb, Teymurun saьыnda oturan ona baxыr. Яlayaьыnы иtиrmишcяsиnя:
- Яrdяbиllи! - deyиr.
- Яrdяbиl aьzыnыn hяngиnи чox sevяrяm! Tяbrиz
lяhcяsиndя, bиr иncя gцlmяcяlиk чыnьыnlansa, Яrdяbиl aьzыnda, hцzцnlц bиr qoчaqlыq dиngиllяnяr. O чыnьыltыyla bu
dиngиltиnи mяn bиr tяbrиzlиnиn, bиr яrdяbиllиnиn otur12
duruшunda belя, gюrцrяm.
Яrdяbиl sюzц aьzыnda quruyan sцrцcц, bиr daha dюnцb,
onun bяnиzиnя dиqqяtlя baxaraq:
- Bakыlы...sыzz?
O, onun чaш-baшlыьыnы qanmышcasыna:
- Yo! Budu buralыyam. Шah Иsmayыl Xяtayыnыn Шяsяvяn
Qыzыlbaшlarыndanam. On beш иldи kи, mяn юz aьzыmda
danышmeyиmяm. Шяsяvяn lяhcяsи yadыmdan чыxmышdы. Иndи
burda, юz aьzыmda danышmaьa baшladыm.
- O dиldяkи sяn danышdыn, mяn dedиm bя sяn otaylыsan...!
Sюzlяrиndяn mяn, heч baшчыxadammadыm ey!
- Yox canыm. Mяn sиzиy burdakы hamы lяhcяlяrиyиzи, aьыzlarыyыzы bиlerem. Bu bиzиm tяbrиzlи Teymuru gцrerey? O
bиlя danышer:
"Sиz gяlmишdццццz, bиz bиlmяduuuuux daduuuш!"
Яrdяbиllиnиn gцlmяkdяn geчиndиyиnи gюrяn Teymur,
gцlmяyя baшlamaq иstяdиyиndя,
- Bя sяn nяyя gцlmerey? - gцlяrяk, Teymura deyиr.
Maшыnlarыn tцstцsцndяn ac qarnыnы doyuran o, sцrцcц,
Teymur gцlцrlяr. Saьdan-soldan geчяn otomobиllяrя,
dцdцklяrиnя aldыrmadan danышmaьa qыzышmышlar!
- Duy, duy gюyцm! Sяn dя mыnы bиlиrsяn:
"Иffяt xala, aьa Mяhяyyяmиn цtц dцkanыna gиrdиyиndя,
Fяrzиn paltar цtцlяmяkdяymиш. Aьa Mяhяyyяm dя yuxarda tиkиш tиkиrmиш. Fяrzиn Иffяt xalanыn qapыdan gиrdиyиnи
gюrяr-gюrmяz, "Sяlam Иffяt xaya!" demяdяn:
- Иfяt xaya, Cыyыьыn vaysa, vey mяhяyyяm tиhsиn! deyиb, цzцnц yuxarыya tutaraq:
- Mяhяyyяm, Mяhяyyяm, Иffяt xayam gяydи! Gюy
cиyиьи vaydы, al tиh! - sюylяdиyиndя, Иffяt xala, юz-юzцnя,
dцшцnяrяk:
- Vay dяdяm vay! Poxu чыxdы! - deyя, dцkandan qaчmыш.
Sonralar bиr gцn o, Иffяt xanыmы Иnqиlabdakы чadыralы qяhbяlяrиnяn gюrdцyцnц sюylяmишdи!"
Onlar gцlmяkdяn geчиnиrlяr. Teymur kцчяlяrиn baшыnda
yazыlan adlarы oxumaq цчцn gюzyaшlarыnы яlиnиn dalыyla sиlиr!
Dar bиr kцчяnиn saьыnda, sцrцcцnцn durmasыnы sюylяyяn
Teymur, яlиnи cebиnя uzadmaq иstяdиyиndя o, pul cцzdanыndan bиr beшyцzlцk чыxarыb, sцrцcцyя uzadыr:
- Buyurun bяy! Sиzиnяn tanыш olmaьыma чox sevиndиm
ey.
- Mяn dя чox sevиndиm ey!
Teymur яlиnи cebиndяn чыxarыb, qapы dяstяsиnя
yapышdыqdan sonra:
- Yetишdux aьa, saь olasыz! чox saь olasыz! - deyиr. Sцrцcц
yana park etdиkdяn sonra, onlar enиb, dar kцчяyя gиrиrlяr.
Barmaьыyla Teymur bиr qapыnы gюstяrяrяk:
- Mяlяkя xanыm da burada oturar. - sюylяyиr.
- Burada tяkmи yaшayыr?
- Onun daha bиr kяsи qalmadы kи! - deyиb, qapыnы tыqlayыr
Teymur.
Teymurun arxasыnda юzцnц gиzlяtmяyя чalышan o,
цrяyиnиn dюyцnmяsиnи eшиdиr. Qapы aчыlmadan, onun чяkиb,
getmяsиnи иstяyиr. Sюylяmяyя ancaq utanыr. Teymur bиr
daha qapыnы чalыr.
- Иstяrsяn... sяn... get...
Qapы aчыlыr.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
- Sяlam xanыm! Kefиz necяdи? - deyя, salamыnыn cavabыnы
almadan, bиr suч ишlяmишcяsиnя:
- Hяlя юzцmnяn bиr qonaq da gяtиrmишяm! Bяьиш...
- Xoш gяldиnиz! Buyurun! - gцlяrяk, onlarыn gяldиyиnи
bиlиrmишcяsиnя, qonaьыn kиm olduьunu belя sormadan,
buyur edиr.
Чaш-baш qalan Teymur, ona yol aчmaq цчцn, yana
чяkиlиr. O salam verиb, vermяdиyиnи ayыrt edяbиlmяdяn,
qapыdan necя ичяrи gиrmяsиnя чaшыrыr. цzцnц, qapыnы юrtmяk
цzяrя olan Mяlяkяyя tutan Teymurun danышыqlarыnы yaxчы
eшиdяbиlmяyиr.
Иndи o, baшыnы yerя tиkmиш. Onu qaldыrmaqla yuxudan
ayыlacaьыna ыnanыr sankы. Qapыnыn qapanыш sяsиndяn ayыlыr.
Teymur saьollaшыb, getmиш. Mяlяkяnиn gюzцnя, qaшlarыna,
цzцnя, bяnиzиnя, dюшцnя, gюbяyиnя... baxmaq иstяyиr.
Baшarabиlmяyиr ancaq. Gюzlяrиnи ayaqlarыna tиkиb,
yerиndяn tяrpяnяmmяyиr. Яllяrиnиn иkи aьыr yцk olduьunu
duyur. Necя olub olacaьыna чaшmыш. Tяkcя gюzlяrиnи qыmыldada bиlиr. Mяlяkяnиn arxasыndakы baьчanыn чичяklяrиnи
saymaьa чalышdыьыnы anladыьыnda, dodaqlarы gцlцmsяnиr.
Vargцcцn? toplayыb, чичяklяrdяn gюzцnц alыr. Baшыnы
qaldыrыr. Ansыzыn gюzlяrи Mяlяkяnиn gюzlяrиnя чarpыr. Bиr
qыrpыmmы? Deyиl! Gюzlяrи zamansыzlыьa чarpыr. Qaчыrdыr
baxышыnы Mяlяkяnиn baxышыndakы zamansыzlыqdan.
- Xoш gяldиn! - deyиr Mяlяkя.
"Xoш gюrdцm!" deyяcяyиnя, Mяlяkяnиn dodaqlarыna
baxыr. Nя bиr qan damlasы gюzlяrиndяn dodaqlarыna doьru
axmaqda, nя dя dodaqlarыndan damlalar яngиnя doьru
sцzцlmяkdяdиrlяr.
Mяlяkя pиllяlяrя doьru yerиyяrяk:
- Sяnя dя bиr чичяk яkmишdиm. Sяnиn юldцyцnц sanmышdыm - sюylяyиr gцlяrяk.
- ...
Mяlяkя pиllяlяrи чыxыb qapыnыn юnцndя onu gюzlяrcяsиnя, durur. O иsя, ayaqlarыnы tяrpяdяbиlmяyиr.
Saьыndakы havыza baxыr. Иkи qыrmыzы, bиr ala balыq aьыzlarыnы
чюmчяlяdя-чюmчяlяdя havыz suyunu яmиrlяr. Mяlяkяnиn
qapыdan otaьa gиrdиyиnи, bиr an gюzцnц balыqlarыn aьzыndan
alыb, baшыnы qaldыrdыьыnda gюrцr. Dяrиn bиr nяfяs alыr.
Baьчaya baxыr. Gюy, qыrmыzы, aчыq qыrmыzы чичяklяrи saymaьыnыn sяbяbиnи anlayabиlmяyиr. Dюnцb havыz baшыna
gedиr. Suyu aчыb sяrиnlяшяndяn sonra, avыclarыnы dolduraraq, цzцnя чыrpdыrыr. boьazыnы ыsladыr. Qulaqlarыnыn ardыnы
ыslaq barmaqlarыyla sыьayыr. "Deyиl! Yuxu deyиl! Ayыьam!
Mяlяkяnиn evиndяyяm! On addыmlыьыndayam onun! Beш
qaldыrыm, bиr qapы... Mяynяшиm!" - deyя, ayaqlarы
юzюzцndяn чюzцlцr. Pиllяlяrя doьru yerиyиr. Pиllяlяrи чыxыr.
Otaьa gиrиr. Ayaqda, ayaqlarыnыn xalчaya yapышdыьыnы
duyur. Otaq qapыsыnыn qarшыsыnda Mяlяkя baьdaш baьlayыb
sиgaret чяkиr.
"Belяsиnя susub onunla danышmazsam, acыqlandыraram
onu. - dцшцnяrяk, qыfыllanmыш dиlиnи aчmaьa чalышыr.
- Чox acы чяkdиn! ...Demя ...?
- Acыmы? O nяdиr? Acыmы dedиn? Buyur otur otdaш
sevgиlиm! Acы bиr чeшиt daddыr! Чяkdиyиm acыdanmы danышmaьa gяlmишsяn? - ucadan gцlяrяk, "Gцlmяyи unudmaq
acыsыnыn dadыnы duydunmu heч?
O, cavab vermяdяn, юnцndя oturur. Mяmmяdlя
Teymurun gцlцшlяrи qulaьыnda qыncышыr. Otaqdakы susquntu
boьazыnы sыxыr. Bиr шeylяr sюylяmяk иstяyиr. Beynи bom-boшdur sankы! Nя deyяcяyиnи belя bиlmяyиr. Dцшцnmяyя
чalышыr. Dцшцnmяyя baшarmadыьыnы belя, anlamayыr daha!
Barmaqlarыyla oynayыr. Mяlяkяnиn ona baxdыьыnы duyduьunda, baшыnы qaldыrыb, ona baxmadan, gюzцnц xalчa
цstцndяn sцrцtdяyяrяk, Mяlяkяnиn sol яlиnя baxыr gиzlиcя.
Mяlяkяnиn иncя uzun barmaqlarы, kюvrяk dыrnaqlarы, яlиnиn
dalыndakы иncяcиk damarcыqlarы, onun ичиndя yenи duyьular
oluшdurur. Susquntu beynиnя cыrmaq чяkиr. Quшq olmuшcasыna partlamaqda olduьundan, qorxuya bцrцnцr.
Ansыzыn:
- Sяnиn цчцn gяldиm! -deyиr
- Deyиl! Sяn gяlmяdиn! Kяndova kюhlяnlяrиndя sяnя
yedиrdиyиm Aшыq Quyu otlarы, baьышladыьыm Gюy bиtиyи sяnи
Mяynяшиnlя dюllяшmяyя gяtиrdи!
O, Mяlяkяnиn sюzlяrиnи dиnlяmяyиrmишcяsиnя, ansыzыn
gюzlяrиnи onun яlиndяn qoluna, иllяr boyu daranmamыш,
dolaшыq saчlarыna zиllяyиr. Mяlяkя, bцyцcц bиr ыlan baxышы
kиmи, onun baxышыnы avlayыb, чяkиr gюzцnцn dиbиnя. O,
gюzlяrиnи qurtarmaьa dиrяnsя dя, qurtarabиlmяyиr.
Mяlяkяnиn gюzlяrиndя gюzlяrиnиn quyulaшmasыnы, boyalanmasыnы, qaradan aчыq mora, mordan tutqun yaшыla, gюyя
чюndцyцnц, цzяrcяsиnя gюrцr! Yerчяkиmиnиn юtяsиndя
цzmяkdя olduьunu ayыrt edяbиlиr artыq. Orada o, nя
dцшцnя, nя danышabиlиr!
Mяlяkя иsя, danышыr, baьыrыr, gцlцr, aьlayыr, acыqla yolur
onun saчlarыnы. Quyulaшmыш gюm-gюy gюzlяrи, bиrdяn-bиrя
ышыqlanыr...
O, ышыq ичrя иndи, bиr qapыya doьru цzmяkdя olduьunu
gюrяbиlиr! Yataq otaьыnda gюrdцyц Mяlяkя, saь яlиnи ona
doьru sцzцldцrцb onun gюzlяrиnи qaralamaьa чalышыr. O,
qollarыnы gяrиb Mяlяkяyя doьru fыrlanmaq иstяyиr.
Baьыrmaq иstяdиyиndя, baьыrtыsыndan ayыlacaьыna qorxur.
Gюzц Mяlяkяnиn qыrmыzыlaшыr, gюylяшиr! O, gяrиlmиш яllяrlя
oturduьu yerdяn юzцnц Mяlяkяyя doьru yцngцlcяsиnя
qalxar sanыr. Яllяrиnи onun яllяrиndя иstяyиr. Bиr tяrpяnишlя
qarшыsыnda oturan Mяlяkяyя doьru sычrayыr. Boynuna
sarыlыr. Yanaqlarыnы, boynunu, dodaьыnы, kиprиklяrиnи
dяlиcяsиnя yalayыr...
Чыrыm-чыlpaq gюvdяsиnи, vargцcцylя sыxыr gюvdяsиnя!
Яlиylя gюbяyиnи ovuшdurur. Qыvrыlыb dюшlяrиnи aьzыna alыb
яmиr...! Qan-tяr ичrя hovuzda balыqlarla цzяrcяsиnя,
dишlяшя-gцlяшя uчuшurlar...!
O, nяfяslяrиnиn xыrыltыsыnы eшиtdиkdя, ayыlыr. Mяlяkяnиn
gюzlяrиnя baxыr. Pыrыl-pыrыl parlayan baxышlarыnыn ичиndя
uчmaьыnы gюrцr. Mяlяkя kиrpиk чalmadan, cцrц barmaьыyla onun qaшыndan sцzцlяn tяrlяrи иncяdяn sиlяrяk, onu
юzцnя doьru чяkиb, gюzlяrиnи юpцr. Gюzlяrи onun yuxudan
ayыlarcasыna, kиprиklяrи иncяdяn чыrpыnыr. Gюzlяrиnиn uчurtmatяk gюylяrdя цzmяyиnи sanыr. Kиprиklяrи иncяcиk
qamaшыr. Mяlяkяnиn sяsиnи ancaq, daha eшиdяbиlиr:
- Yaxыnlaшma mяnя! Al! Sяnиn olsun! Onu qoru! Sяnиn
dюlяkчяnи mяn, uшaqlыьыmda bюyцdяcяyяm! Arxayыn ol
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
13
М
А
otdaш sevgиlиm! Darыxma! Doьulacaьыnы gюrmяsяn
dя, eшиdяcяksяn gцlцm!
Dяrиn bиr yuxudan ayыlmaьыnы dиlяmяdиyи цчцn,
Mяlяkяnиn sюzцnц kяsиb, чыьыrыr...
13
М
O
nun чыьыrtыsы, иncя иtи bиr ьыьыlыш tona
чюnяrяk, qulaьыndan beyиn damarlarыna
toxunur. Onlarы tиtrяшdиrиb qыьыlcыm чaxdыrar-чaxdыrmaz, oturqacыndan yыxыlыr! Bиlgиsayar monиtorunun
Ъ ышыьы gюzlяrиnи yaxmыш sankы! Gюzlяrи sыzlayыr!
Yыxыldыьы yerdяn eшиyя baxыr. Yer sюkцlmяkdяdиr.
Gцnяш, azqala doьacaqdыr!
Ч
O:
- "Ax!" - deyя yerdяn qalxыb, bиlgиsayarыn юnцndя
durur.
Mиzиn цstцndяn шarabыnы gюtцrцb baшыna чяkиr!
Sonra шцшяnи mиzиn цstцnя qoyub, gюzlяrиnи yumur.
Шapbadan onu qamrayыb kablolarыnы elektиrиk axыmыndan
чюzmяyи dцшцnmяdяn, qaldыrыb pяncяrяdan aшaьыya atыr.
Dяrиn bиr nяfяs almaq иstяdиyиndя, юskцrцklяr boьazыnы
иncиdиr! Bиlgиsayar monиtorunun partlayышыndan, qonшular
pяncяrяlяrиnи aчыb eшиyя baxыrlar...!
O artыq, nя qыlacaьыnы bиlиr sankы! Balkon qapыsыnы
qapadmadan, dюnцb bиlgиsayar mиzиndяn tцtцnцnц
gюtцrцr. Bиr sиgaret eшиr. Qяynanaltыnы yeyяndяn sonra,
alыш-verишя gedяcяyиnи dцшцnцr. Yoldaшы gцnbatana yaxыn
Utrextdяn Kюlnя doьru hяrяkяt edяcяk. Bиr fиlm чяkmяk
цчцn, Azяrbaycana uчacaq.
Sиgaretиnи alышdыrыb pяncяrяyя baxыr. Baxa-baxa,
А
Valи Gюzяtяn
Алманийада йашайан чох юнямли бир йазарымыз
1964-cц иlиn bиrиncи ayыnda Tцrk kючяrи,
Шahsevяn bиr aиlяdя anadan doьulmuш, 1985-cи
иldя Almanyaya yerlяшmишdиr. 1990dan ana
dиlиndя yazmaьa baшlamышdыr. Valиnиn ana
dиlиmиzdя иlk kиtabы 1992-dя "Dяyиrman
Kюlgяsи" Kюln шяhяrиndя yayыmlanmышdыr.
Valи Gюzяtяnиn ясярляри sыrayla:
1- Dяyиrman Kюlgяsи (Azяrbaycan иlя Tцrkиyя tцrkcяsиndя
1992 Kюln Bayquш yayыmы)
2- Qaraltыlar Mahnыsы (Шersяl dцzyazыlar, Latиn-яrяb яlиfbalarыyla, Bayquш Yayыmы 1992 Kюln)
3- Bayquш 1 (Иncяsяnяt, Яdяbиyat dяrgиsи. Yaz 1993 Koeln
Bayquш Yayыmlarы. Latиnlя Яrяb яlиfbasыnda 190 sяhиfя).
4- Bayquш 2 (Yay 1993, Latиnlя Яrяb яlиfbasыnda, 172 sяhиfя)
5- Bayquш 3 (Yaz 1994, Latиnlя Яrяb яlиfbasыnda, 262 sяhиfя)
6- Tunqac (Dцzyazыlar) yayыnlanmamыш
7- Barmaqиzи (Dцzyazыlar) yayыnlanmamыш
8- Bиr Qucaq Ышыq (Seчmя шerlяr, 1995dя Gцney Azяrbaycanda
яrяb яlиfbasыyla qaчaq yayыnlanmыш.)
9- Gиzlи dюyцntцlяr (Seчmя dцzyazыlar. 1995dя Gцney
Azяrbaycanda яrяb яlиfbasыyla qaчaq yayыnlanmыш.)
10- Bиr Balaca Hя (Шer, Gиtar, Saz)
11- Sиzlяrя (Шerlяr. Bayquш yayыnlarы. Yay 1996 Koeln- Latиn14
pяncяrя camыndakы turuncso gцnяbaxan чичяyиnиn kюlgяlяndиrяbиlmяdиyи ышыqlar ичrя dюnцr! Dюnцшmяlяr ичrя,
saqqalыnda pendиr-чюrяk gиzlяdяn Sadыqla dяlиso
Mяlяkяsиnи beynиnиn damarlarыnda dюnцшdцrцr. Onlarы,
Nazlычayыnыn uшqunluьunda dюndяrя-dюnцшdцrя, bиr
sarышыn qaplanыn юnцndя fыrlana-fыrlana oynayan qыzыn
dишиlиk duyьusunu ичиnя yaydыrыr! Dюnцш sevиncи ичrя
sиgaretиnиn tцstцsцnц cиyяrlяrиnя чяkиr! Meyxoшcasыna
Pяncяrяdяn eшиyя baxыr. Ышыq eшиklя ышыklaшaraq, ичичlяшиr!
Чяmяnlяrиn цstцndя bиlgиsayarыn paramparчalыьыnы
gюrdцyцndя, bиlgиsayardan qurtulduьuna arxayыn olur!
Azяrbaycanda чяkяcяklяrи Mamacчlarы gюzцnцn юnцndя
oynaшdыrыb, dюnцшlяrиndя onlarы yaxalayыr. Onlarla dюnmяk иstяyиr.
Yerиn sюkцlmяsи, gюzlяrиnи parladыr! Bиrdяn-bиrя telefon
sяsиndяn hцrkцnцr! Otaьыn sol bucaьыnda, bala mиzиnиn
цstцnя qoyduьu telefona baxыr. Heч eшиdmяdиyи bиr sяs
eшиdиrcяsиnя, telefona yaxыnlaшыr:
"Bu qara telefon hardan чыxdы?" soruшur. Dыrыllayan
telefon beynиnя aman vermяyиr. Sяsиnи kяsmяk цчцn dя
olsa, яyиlяrяk, dяstяyиnи gюtцrцb qulaьыna yaxыnlaшdыrыr:
- Hallo!... Hallo...! Ыch Weиss, dass du da bиst! Bиtte!
Antworte bиtte! Wo warst du denn gesternnacht! Deиn
Freund hat mиch angerufen! Pass auf gцlцm! Bevor du
nach Azяrbaycan flиegst, muss du deиne bцrokratиscnen
sachen erledиgen. Sonst... meиne Blцm...
- Яlo!... Яlo...! Sяnиn orada olduьunu bиlиrяm! Lцtfяn!
yanыt ver lцtfяn! Haradaydыn bя dцnяn gecя! Dostun mяnя
zяng elяmишdи. Dиnlя mяnи gцlцm! Azяrbaycana uчmadan,
kaьaz ишlяrиnи sяn baxmalыsan! Yoxsa...mяnиm gцlц...
Dяstяyи yerиnя qoyaraq, baьlantыnы kяsиr.
„
Яrяb яlиfbalarыyla)
12- Hя (6 шer kиtabыmdan seчmяlяr. 167 шer. Yenи dцnya Yayыn
evи. 1997 Gцney Azяrbaycanda yayыnlanmыш. Яrяb яlиfbasыyla)
ЫSBN: 964-91427-6-2
13- Yenи Dalьa Sonrasы (97-98 Шerlяrи. 114 Шer) yayыnlanmamыш
14- Azяrbaycan Odlar Yurdu (Sяnяtsяl-bяlgяsяl, 55 Dяqиqяlиk
bиr fиlm. Yay 1998. Quzey Az.dan... Holandanыn иkи шяhяrиndя
yayыnlanmыш)
15- Dцш+ Sяn+ Heч (Yenи Dalьa Sonrasыndan seчиlmиш 21
Dяqиqяlиk чalьыsayar aracыlыьыyla bяstяlяnmиш. CDyя qayыt)
16- Mamacч (13 bюlцmdяn oluшan Bиr Roman.)
17- Sяrgи (2000 иlиndяkи Sяnяt sяrgиmиn Vиdeo fиlmи)
18- Bиr Шaka (38 Шer, Tцrkcя-Almanca dиllи шerlяr: Sяrgи
Sonuclarы ) yayыnlanmamыш.
19- SonDЮkцM (Qarышыq 61 Шer) yayыnlanmamыш.
20- ШЯN ШиИR FЯLsяFЯ dИLИ mи? yayыnlanmamыш.
21- Yumurta (uшaq юykцsц- Az.tr. Almanca) yayыnlanmamыш.
22- Doqquzlar (Yepyenи шerlяr) yayыnlanmamыш.
23- Mяcиm (шersяlyazыlar) yayыnlanmamыш.
24- Koelnde "YepYenи bиr sяrgи" adlы resиm sяrgиsи (05.06.04dяn
20.07.04dяcяn)
25- www.dalgam.com
26- AyAz
27- Q. Q. bичиmlяr
28 -Almanca: http://sudamen.blogspot.com
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
"Taxt-taca yиyяlяnmяyя hazыrlaшan
vяlияhdя 29 yaшыna qяdяr sяfeh vя xoшbяxt
uшaq hяyatы sцrmяyя иcazя verяn иmperиya,
tяbии kи, daьиlmaьa, yoxa чыxmaьa mяhkum иdи."
"Ey mяьlub olmuшlar! Ey
alчaldыlmышlar!
Ey lяnяtlяnmишlяr! Ey unudulmuшlar!
Ey heчnя olanlar! Qorxmayыn,
heч kиm юzц ola bиlmяz, heч kиm!
Hяmчиnиn krallar, xoшbяxt padшahlar,
mяhшur adamlar, kиnoulduzlar,
yerlяrиndя olmaq иstяdиyиnиz zяngиnlяr.
Onlardan xиlas olun! Onlar yox olan kиmи
sиzя "sиrr" kиmи tяqdиm etdиklяrиnи tapacaqsыnыz.
Юldцrцn onlarы! Юz sиrrlяrиnиzи yaradыn,
юz tapmacalarыnыzы tapыn!"
O.Pamuk. "Qara kиtab"
Б
"Юzbяk,
tцrkmяn,
azяr,
qazax hamыsы bиr soydur..."
Tцrk mahnыsыndan
Иlahя Ucaruh
TЦRKЦN QARA
яшяrиyyяtиn "rяnglи" kиtablarы az deyиl,
mяsяlяn, "Qыrmыzы Kиtab", "Yaшыl
Kиtab", "Sarы Kиtab", "Aь Kиtab",
"Tцrkцn
Qыzыl
Kиtabы"
vя
s.
Sadaladыqlarыmdan bиrиncи цч kиtab qяdиm
xяzяr-yяhudи tarиxи яlaqяlяrиndяn gedиr
(bax: M. Pavич "Xяzяr sюzlцyц"). 1939-cu
иldя mцstяqиl Fяlяstиn dюvlяtиnиn yaradыlmasы mяsяlяsи иlя baьlы "Aь kиtab" adlы
sяnяd ortaya чыxmышdы. "Tцrkun Qыzыl
Kиtabы" tцrklяrиn qяdиm tarиxdя yaratdыьы
dюvlяtlяr, иmperиyalar, hяmчиnиn tцrk
xaqanlarы Gцntяkиn, Tonyиkuk, Иltereш,
Hun sяrkяrdяsи Atиlla, Mete, Чиngиz xan,
Яmиr Teymur, Batu Xan, Toьrul Xan kиmи
шяxsиyyяtlяrиn tarиxdяkи fяalиyyяtlяrи haqdadыr. "Qara kиtab" иsя "at чapыb, qыlыnc
oynadыb, ad qazanan" bu шяxsиyяtlяrиn elobalarыnыn aqиbяtиndяndиr.
Mцasиr tцrk яdяbиyyatиnиn яn mцbahиsяlи vя populyar
яsяrи sayыlan "Qara kиtab", 90-cы иllяrиn яvvяllяrиndя Qяrb
яdяbи dцnyasыnыn kяшfи sayыlan tцrk yazarы Orxan Pamukun
4-cц romanыdыr. Mцrяkkяb, qarma-qarышыq, eynи zamanda
dяbdяbяlи yazи tяrzиnя malиk olan bu яsяrdя yazar,
erudиsиyasыnы nцmayиш etmяklя bяrabяr Avropa oxucusunun яksяrиyyяtиnя tanыш olmayan bиr sыra tarиxи faktlar
цzяrиndя, юzцnцn etиrafыna gюrя, "yцksяk sяslя dцшцnцr."
Mцsahиbяlяrиnиn bиrиndя Pamuk, "...Sиzи иntellektual,
чoxplanlы, keyfиyyяtlи яdяbиyyat maraqlandыrыrsa, "Qara
kиtab"ы oxuyun",-sюylяmишdи. Яsяrиnиn adыnы nиyя "Qara
kиtab" qoymasы иlя baьlы suala, bunun яsla sяbяbиnи
bиlmяdиyиnи demишdи. Onun sюzlяrиnя gюrя, "kиtabыn hazыr
olmasыna baxmayaraq, adы mцяyyяn deyиlmиш vя xanыmы иlя
sюhbяtdя bu ad tяsadцfяn ortaya чыxmышdыr." Lakиn bu
kиtabыn adыnыn tяsadцfи qoyulmasыna иnanmaq, mяncя,
avamlыq olardы.
"Qara kиtab"da mцxtяlиf aшkar vя gиzlи, sяtиraltы vя
sяtиrцstц qatlarыn bиr-bиrиnя dolaшdыrыlmasы, qarышmasы,
lakиn яsяrя xяlяl gяtиrmяmяsи, яksиnя яsas иdeyaya xиdmяt
etmяsи sяbяbиylя bяzи tяnqиdчиlяr Orxan Pamuku "yazычы-
KИTABЫ
sиmfonиst", "bюyцk forma ustasы", яsяrиnи
иsя "roman-xartиya", "roman-sиvиlиzasиya"
adlandыrmышlar.
Иlk юncя O.Pamukun "Mяnиm Adыm
Qыrmыzы", "Qar" romanlarы kиmи "Qara
kиtab"ыn da Rюyaya иthaf edиldиyиnя
dиqqяtиnиzи yюnяltmяk иstяrdиm. Kиmdиr
Rюyaц Vя ya nяdиr bu Rюyaц Bunun cavabыnы anladыьыm qяdяr sonda verяcяyяm...
Mцяllиfиn baшqa mяhшur romanlarы
kиmи, "Qara kиtab"da da vяtяnиnя, keчmиш
tarиxиnя, иslama qarшы neqatиv baxыш vardыr.
Nяdяndиr bu mцnasиbяtц "Gцldцrяnиn
yanыna yox, aьladanыn yanыna get"
Azяrbaycan atalar sюzцnц yada salыb,
yazarыn bu antиpatиya sяbяblяrиnиn,
motиvlяrиnиn bяzи uclarыndan tutmaьa
чalышaq.
"Qara kиtab" dцnyada иlk uьurlu tцrk detektиvи kиmи
tanыnmaqdadыr. Yoxa чыxmыш sevиmlи hяyat yoldaшы Rюyanы
axtaran Qalиb, Иstanbulda axtarышlara baшlayыr. Bu
axtarышlarыn hяr epиzodu mяtnиn яlvan sцjetиnя yenи
naxышlarla toxunulur: sufи alиmanя poezиyasыnыn чoxsaylы
alleqorиk metaforalarы, dиnsиzlиk, kafиrlиk motиvlяrи, hцrufи
fиrqяsи vя bяktaшиlяr qardaшlыьы, sufи fяlsяfяsи, dюvlяt
чevrиlишlяrи, Шяrq-Qяrb problemlяrи vя s. Mцяllиf, иrfantяsяvvцf gюrцшlяrиnя bяlяd olmadыьыnы, bunlarы ancaq
ruhuyla yaшadыьыnы, hиss etdиyиnи vurьulamышdы.
Roman, hekayя ичиndя hekayя цsulu иlя yazыlыb.
Qatlarыnыn чoxluьu яsяrя mцxtяlиf sяpkиlи faktlarыn daшыnыlmasыndan иrяlи gяlиr. Professиonal jurnalиst Pamuk иnformasиyanы sevиr, bunun hamыsыnыn mяna vя dяyяrиnиn
olduьunu sюylяyиr. Mяtnlяrиn яlaqя tиplяrи -- иntertekst,
paratekst, metatekst, hиpertekst, arxиtekstuallыq, Pamuk
yaradыcыlыьыnda genиш realиzя edиlиr. M. Hotdиnerя gюrя,
"mяhz иntertekstlя tяmas prosesиndя mцasиr mяdяnиyyяt
цчцn dяyяrи devalvasиyaya uьramыш, konnotasиyalarыn,
baшlanьыcы иtиrиlmиш mяnalarыn mяdяnи qavrama reaktuallaшdыrmasы, yяnи "иtиrиlmиш mяnalarыn tяzяdяn kяшfи" иmkanы
aчыlыr."
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
15
"Mиstиka vя panteиzm иlя dolu dцnyada яsas
yarasalar, qыzыlgцl suyu vя nяшяdиr, иtmиш sevgиlи иsя яsas
deyиl ..."
"Yolgetmя gedиlяn sяmtdяn daha юnяmlи иdи"
"Oxucu kцtlяsиnя hansыsa bиr иdeyanы tяlqиn etmяk
иstяyяn yazычы gяrяk яsrlяr boyu Qara dяnиzиn dиbиndя
yatan fяlakяtя uьramыш gяmи qalыqlarыnы suyun цzцnя
qaldыrma kиmи, onu oxucu yaddaшыnыn dяrиnlиklяrиndяn
чыxarda". O.Pamuk da tцrk tarиxиndя tяsadцfяn vя ya qяsdяn dиqqяtdяn kяnarda qalan, яksяrиyyяtиn romantиk
иdealиzяyя bцrцdцyц faktlarы цzя чыxarыr, tяhlиl edиr.
Иslamdan qopub, qeyrи-ortodoksal olmuш, sonra yenя
dя иslama qayыdan, ortodoksallaшan tяzadlы panteиzmи,
tяsяvvцfц tяnqиd edяnlяrиn sыrasыnda duran O.Pamuk da
gюrцnmяkdяdиr. Avropanыn Иntиbah vя Aydыnlanma
чaьlarыnыn mцtяfяkkиrlяrиndяn fяrqlи olaraq, cяmиyyяtи
dяyишmяk, xиlas etmяk planlarыndan mяhrum olan sufиlяr,
sиyasи fяlsяfя vя hцquq sиstemlяrи ortaya qoymadыlar.
Tяsяvvцf sayяsиndя иslam Шяrqиndя gцclц fяrdlяr yetишsя
dя, цmumиyyяtdя иslam dцnyasы иnkишaf etmяdи. Tяsяvvцf
bцtцn toplumu dяyишdиrяcяk vя gяlишdиrяcяk zehnиyyяt
yarada bиlmяdи vя hцquq planыnda fиqh (яnяnяvи иslam
hцququ) sиstemиnя yuvarlandыlar. Bu hяqиqяtи daha parlaq
nцmayиш etmяk цчцn mцяllиf, Иslam vя tяsяvvцf fиkrиnиn
zиrvяsи sayыlan Mevlanя Cяlalяddиn Rumиnиn hяyatыndan
bяzи qяrиbя faktlara цz tutur: "23 oktyabr 1244-cц иldя иlk
gюrцшdяn sonra Mevlana Cяlalяddиn Rumи vя Шяms
Tяbrиzи mяdrяsяdя dцz 6 ay tяk qalыblar, bиr dяfя dя olsun
oradan чыxmayыblar... Шяms Tяbrиzиnиn mцяmmalы yoxa
чыxmasыndan sonra axtarышlardan yorulan Mevlana bиr gцn
"Sяn demя mяn - oyam! Onda nиyя mяn onu axtarыramц"deyиr... Шяms Tяbrиzиdяn sonra Mevlanя чox adи bиr
zяrgяrlя yaxыnlыq edиr. Иkиncи "yaxыn dost" юlяndяn sonra
onun yerиnи elя yenя adи bиr adam tutur... Bu fakt
Mevlanяnиn юz mяnяvи halыna ишarя edиr, bцtцn araшdыrmaчыlarыn sцbut elяmяyя чalышdыьы Tяbrиzlи Шяmsиn gцclц
tяsиrиnиn gюstяrиcиsи deyиl... Шяms Tяbrиzиnи юldцrmяyи
Mevlanяnиn юzц яmr edиb... Bu юlцmdяn яn чox Mevlanя
qazanыrdы: sыravи hacыlar cяrgяsиndяn bюyцk mиstиk шaиrlяr
dяstяsиnя dцшцr, demяlи, bu юlцmц яn чox o arzulaya
bиlяrdи... Mиstиka vя panteиzm иlя dolu dцnyada яsas
yarasalar, qыzыlgцl suyu vя nяшяdиr, иtmиш sevgиlи иsя яsas
deyиl. ... Axtarыш vя mяqsяdя doьru hяrяkяt, sevgиlиnиn
tapиlmasыndan daha vacиb иdи..." - bu qяnaяtя, romanda
jurnalиst araшdыrmasы yapan Cяlal gяlиb чыxыr. Lakиn qeyrиpopulyar mцnasиbяtиnя vя "bюyцk dиn xadиmи Mevlanяnи
tяhqиr etdиyиnя gюrя" Cяlal, mяktяb mцяllиmи tяrяfиndяn
kцчяdя gцllяlяnиr. Fиkиr verяk - mяktяb mцяllиmи
tяrяfиndяn. Zahиrяn sekular, lakиn mahиyyяtcя mцsяlman
юlkяsи olan Tцrkиyyяdя mцяllиmиn hяtta aqressиv fanatиklиk
nцmayиш etdиrmяsи savadsыz qara camaatыn hansы psиxolojи
sяvиyyяdя olmasыndan xяbяr verиr. Иslamыn ruh zиrvяsи
sayыlan sufиlиkdя axtarыш, axtardыьыnы tapmaqdan, yol getmя
16
иsя gedиlяn sяmtdяn daha юnяmlи olduьundan, tarиx boyu
mцsяlman dцnyasыnыn иrяlиlяmяmяsиnя, bяшяrиyyяtя yenи
tюhfя verя bиlmяmяsиnя vя, demяlи, gerиlиyиn parlaq
rяmzиnя dюnцшmяsиnя xиdmяt etmишdи. Axtarыш mяqsяdя
dюnяndя, proses nяtиcяdяn vacиb olanda, cяmиyyяt yerиndя
saymaqda qalar, praqmatиzmиn чatышmazlыьыndan mиllяt
dя, dюvlяt dя иtиrяr, qazanmaz...
"Gюrцnцr kи, sиfяtlяrиmиzя mяna vermяk цчцn
yenи sиstem yaratmaq, yenи цsul kяшf etmяk lazыmdыr..."
"Hцrufиlяrиn sиrrи, varlыьыn mahиyyяtиnи иfadя edиrdи."
Hцrufиlяrиn peyьяmbяrи, Quranыn gюrцnяn hяqиqи
mяnasыna yox, gюrцnmяyяn sиrlи mяnasыna иnandыьыna gюrя
юldцrцlяn Fяzlullah Nяиmи vя onun davamчыsы, etиqadыna
gюrя dиrи-dиrи dяrиsи soyulan hцrufи шaиr Nяsиmи fяlsяfяsиndяn яtraflы sюz aчan Pamuk bunu, Mevlanяyя шцbhяlяrlя dolu mцnasиbяtdяn fяrqlи olaraq, bюyцk hюrmяt,
sиmpatи vя юnяm vermяklя edиbdиr: "Hцrufиlяrиn Tanrыnыn
иnsan sиfяtиndя tяzahцr etmяsи иnancыna layиqlи qиymяt
verиlmяmяsи, bu tяlиmиn unudulmasы, sиfяtlяrиmиzdя
mяnanыn, dцnyada иsя sиrrиn иtmяsи demяkdиr... Иndи
sиfяtlяrиmиz boшdur, onlarы яvvяlkи kиmи oxumaьa иmkan
yoxdur, qaшlarыmыz, burnumuz, gюzlяrиmиz, baxышlarыmыz,
sиfяtиmиzиn иfadяlяrи mяnasыzdыr... Dцnyanы sadя, bиrmяnalы, sиrsиz gюrяnlяr mяьlubиyyяtя, vя bunun qaчыnыlmaz
nяtиcяsи olan kюlяlиyя mяhkumdurlar... Hцrufиlяrиn sиrrи,
varlыьыn mahиyyяtиnи иfadя edиrdи." Sиvиlиzasиyanыn dцnya
sиrrиnи unutmasыnы O.Pamuk, tяfяkkurцn яsaslarыndan
mяhrum olma sayыr.
Romanda hцrufиlиk иdeyalarыnы tяdrиcяn шишиrdяn yazar,
иnanclarы fanatиkcя иfrata, absurda yuvarladanlara,
bayaьыlaшdыranlara bиr mesaj yollayыr sankи. (Son zamanlar
Amerиka yaxыnlыьыnda guya dяnиzlяrdя tutulan bяzи
balыqlarыn, elяcя dя meшяlяrdяkи bяzи aьac yarpaqlarыnыn
цstцndя tяbияtиn "яlи иlя" яrяb hяrflяrиlя "Allah" sюzц
"yazыlmasы" haqda шayияlяr, sиyasи "xal" qazanmaq цчцn
Qяrb юlkяlяrиnиn xцsusи qurumlarыnыn
иslamчыlarыn
mцhavиzяkarlыqlarыnы, vя, demяlи, fanatиklиklяrиnи, cahиllиklяrиnи artыrmaq mяqsяdиylя bu cцr "tяdqиqatlara", "oyunlara" яl atmalarы yenи kяшf deyиl...) Dиnи cяrяyanlarыn,
иnanclarыn sиyasяtчиlяrиn яlиndя bиr nюv kцtlяшdиrиcи kцtlяvи
sиlaha, vasиtяyя чevиrmяlяrи mцasиr dцnyada sakrallыq
(mцqяddяslиk) anlayышыnыn иtиrиlmяsиnя, иdeyalarыn чюkmяsиnя, oьurlanmasыna gяtиrиb чыxarыr. Mцяllиfиn nяzяrиncя,
bu, Шяrqиn Qяrbя uduzmasы anlamыna gяlmяkdяdиr:
"Fяzllullah "Cavиdannamя"dя цstцюrtцlц yazmыш kи, Qяrb
vя Шяrq arasыndakы toqquшma dюvrlяrи tяsadufи deyиl,
qanuna uyьunluqdur. Bu toqquшmalarda hяmиn o tarиxи
mяqamda dцnyanы sиrlяrlя vя иkиmяnalы tapmacalarla dolu
gюrяn qalиb gяlиrdи."
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
"Bиr zamanlar bцtцn mюvcudluьun юzц шeиr иdи..."
"Yuxunun yaxшы cяhяtlяrиndяn bиrи
can atdыьыmыz иdealdan nя qяdяr uzaqda olduьumuzu
unutmaьa иmkan verиr."
"Oxшatdыqlarыnыn hamыsыnы юzцndя bиrlяшdиrяn bиr
шяxsиyyяt" olduьunu etиraf edяn Pamuk, Dostoyevskи,
Bredberи kиmи yazычы-mцtяfяkkиrlяrиn bиr fиkrиnи "Qar"da
olduьu kиmи,
"Qara kиtab" romanыna da daшыyыr,
bяшяrиyyяtиn иlkиn, qяdиm чaьlarыnыn шяrtиlиklяrdяn,
sцnииlиklяrdяn, чяrчиvяlяrdяn azad olmasыnы, цmumиyyяtlя
bцtцn mюvcudluьun шeиr olduьunu vurьulayыr, o чaьlarыn
gиzlи hяsrяtиnи чяkиr: "O dumanlы sяhяr чaьlarыnda yuxudan
oyananlar yuxunu gerчяklиkdяn, poezиyanы hяyatdan,
иnsanlarы adlarыndan ayыra bиlmиrdиlяr. O zamanlar hяyat
vя tarиx o qяdяr hяqиqи иdи kи, hяyat nяdиr, tarиx nяdиr
soruшmaq heч kиmиn aьlыna belя gяlmиrdи. Yuxular
yaшanыlыrdы, hяyat yozulurdu. O zamanlar яtrafda olan hяr
шey kиmи иnsanlarыn da sиfяtlяrи mяnalы иdи." (Burada Dяdя
Qorqudun hяddи-buluьa чatmыш Alpan elиnиn gяnclяrиnя
ad qoymasы yada dцшцr, o zamanlar ad hяr fяrdиn юzяl
xцsusиyyяtlяrиnя gюrя, mяharяtиnя gюrя verиlиrdи,
qazanыlыrdы, vя, demяk kи, Pamukun da qeyd etdиyи kиmи,
иnsanlarы adlarыndan ayыrmaq olmurdu... )
"Yuxularыn vя boшluьun rяngи qaradыr"
"Юzц ola bиlmяyя qadиr olmayan xalqlar,
юzцnц baшqa sиvиlиzasиyalara oxшadan sиvиlиzasиyalar,
baшqalarыnыn tarиxи иlя kиfayяtlяnяn mиllяtlяr иflasa,
nяslиn kяsиlmяsиnя vя unudulmaьa mяhkumdurlar...
Skиflяr, kalmыklar, mиdиyalыlar юzlяrи olmaq
иstяmяdиklяrиndяn yoxa чыxmышlar."
"Hяyatda hяr шey olanlarыn tяkrarы, oxшatmasы, yansыlamasыdыr" deyяn yazar, tarиxиn, bяшяrиyyяtиn bиr yerdя saymasыna, иrяlиlяmяmяsиnя, yetkиnlяшmяmяsиnя vя bununla
da belя taleиmиzиn heч dяyишmяmяsиnя ишarя edиr.
Romanda vяlияhdиn naьыlы, tцrklяrиn шюhrяtlи иgиdlиklяrиndяn, "qыzыl чaьlarыndan" sonra "qara gцnlяrя" цz tutmalarыnыn, fяlakяtlяrя uьrama sяbяblяrиnи yada salыr,
gяlяcяk aqиbяtиmиzdяn цstцюrtцlц xяbяr verиr: "Tarиx,
nюvbя иlя dяyишиlяn eynи mяnalы dюvrlяrdяn иbarяtdиr, vя bu
bиr aksиomadыr. Ona gюrя dя иndи bиz bяdbяxtlиklяr zolaьыna hazыr olmalыyыq, vя bu, dцz xoшbяxt hяyatыn sцrdцyц
zaman qяdяr sцrяcяkdиr..."
Osmanlы sultanlarыnыn hakиmиyyяt чяkишmяlяrи dяhшяtlи
sяhnяlяrlя dolu olubdur. Yalnыz torpaqlarыnыn (vя demяlи,
varиdatlarыnыn) artыrыlmasыnы dцшцnяn fatehlяr, padшahlыq
taxtыna чыxar-чыxmaz, yerdя qalan qardaшlarыnы юldцrцr,
sonra da etdиklяrиndяn яzab чяkdиklяrиndяn rahat yaшaya
bиlmиr, dяlи olurdular. "Taxt-taca yиyяlяnmяyя hazыrlaшan,
юz dюvlяtиnиn tarиxиnи bиlmяyя mяcbur olan hяr vяlияhd
tarиx kиtablarыndan oxuya bиlяrdи kи, babalarыndan bиrи, ЫЫЫ
Mehmed, padшah olduьunda, ичlяrиndя sцdяmяr kюrpяlяr
dя olmaqla, 12 qardaшыnы юldцrtdцrmцшdц. Sonralar suиqяsd kиmи qяlяmя verиlяn boьulma, zяhяrlяnmя vя ya
baшqa cцr qяtl gюzlяyяrяk yaшamaq dюzцlmяzdиr... Belя
vяzиyyяtdя "mяn oyundan чыxыram" mяnasыnda olan dяlи
olma, яlbяttя kи, taxta yиyяlяnmяyи gюzlяyяn (юlцmцnц
gюzlяmяyя bяrabяr olan taxta yиyяlяnmяyи) vяlияhdlяr
цчцn qurtulmanыn яn asan yolu иdи... "Dяlи olmaq"
padшahыn
xяbяrчиlяrиnиn
nяzarяtиndяn,
иntrиqaчы
sиyasяtчиlяrиn qяsd vя tяlяlяrиndяn qurtulmaq anlamыnda
иdи. "Dяlи olmaq", taxt-taca yиyяlяnmяk kиmи dюzцlmяz
xяyallardan xиlas olmaq иdи... Иmperиya xяrиtяsиnя nяzяr
salan hяr bиr padшah olmaq иstяyяn vяlияhd, bцtцn
mяsulиyyяtи цzяrиnя gяtцrяcяyи vя иdarя edяcяyи torpaqlarыn nяhяng vя sonsuz olduьunu anlayыrdы. Gяlяcяk
mяsulиyyяtиn mиqyasыnыn dяrkиndяn qorxmayan vяlияhd
dяlи sayыlmaya bиlmяzdи..."
Иmperator taxtыnы gюzlяyяnlяrdяn цчцncц olan vяlияhd
Osman Cяlalяddиn Яfяndи, kиtablarыn kюmяyи иlя
padшahlыьыn юhdяsиndяn daha yaxшы gяlя bиlяcяyиnи
dцшцnцr, 6 иl dцnyanыn mяhшur kиtablarыnы oxuyur. Lakиn
sonra 10 иl onlardan canыnы qurtarmaq иstяyиr, onlarla
dюyцшцr. O, kиtablardakы sяslяrиn, fиkиrlяrиn vя hadиsяlяrиn
yerиnя юz sяsиnи, fиkrиnи vя hadиsяlяrиnи qoymaq иstяyиr,
dцшцnцr kи, "юzц ola bиlmяyя qadиr olmayan xalqlar, юzцnц
baшqa sиvиlиzasиyalara oxшadan sиvиlиzasиyalar, baшqalarыnыn
tarиxи иlя kиfayяtlяnяn mиllяtlяr иflasa, nяslиn kяsиlmяsиnя
vя unudulmaьa mяhkumdurlar... Skиflяr, kalmыklar,
mиdиyalыlar юzlяrи olmaq иstяmяdиklяrиndяn yoxa
чыxmышlar." (Яrяblяшяn, farslaшan, ruslaшan, чиnlяшяn tцrklяrя dя aиddиr bu fиkиr...)
Юzц olmaьыn mцmkцnlцyц vя ya qeyrи-mцmkцnlцyцnц
dцшцnяn bu gяnc vя aьыllы vяlияhdиn yuxuda yatdыьы yerdя
юlmяsи sиmvolиk mяna daшыmaqdadыr. Bu sиmvol, sekular
dюvlяt olan (vяlияhdиn Volterи, Шopenhauerи vя s. Avropa
mцяllиflяrиnи mцtalия etmяsи buna ишarяdиr) Tцrkиyyяnиn dя
"yata-yata" (vя ya "yatыrыla-yatыrыla") gяlяcяkdя dцnya
xяrиtяsиndяn yoxa чыxma tяhlцkяsиnи ehtиmal edиr.
(Tцrkиyyяnи nяdяn bu aqиbяt gюzlяdиyиnи soruшanlara cavabы nюvbяtи abzaslarda vermяyя чalышacaьam.) Hяrяmxana
eyш-ишrяtиndяn, яtrafdakы cahиllиkdяn bezmиш, yalnыz mиllяtиnи necя xoшbяxt vя dюvlяtиnи necя иdarя edяcяyиnи
dцшцnяn vяlияhdиn vaxtsыz юlцmцndяn sonra taxt-taca,
uшaqlыqda шиllя vurduьu qardaшы Mяmmяd Rяшad Яfяndи
oturur. Osman иmperatorluьunun bu son hakиmи, юlkяsиnи
bяlalara sцrцklяmиш, bюyцk mцharиbяnи uduzaraq, чюkdцrmцшdцr. Чцnkи "taxt-taca yиyяlяnmяyя hazыrlaшan vяlияhdя
29 yaшыna qяdяr sяfeh vя xoшbяxt uшaq hяyatы sцrmяyя
иcazя verяn иmperиya, tяbии kи, daьиlmaьa, yoxa чыxmaьa
mяhkum иdи." Tцrklяrиn bяxtи heч gяtиrmиr dцшцncяlи
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
17
padшahlardan: XЫX яsrdя Qacar иmperatorluьunda da
шahzadя Abbas Mиrzanыn vaxtsыz юlцmц sяbяbи иlя dя
Gцney Azяrbaycanыn o zamankы Avropa mяdяnиyyяtиnя
yaxыnlaшma cяhdlяrи яngяllяndи. Nяtиcяdя mиllи шцurdan
mяhrum vя soyca tцrk olan Qacar иmperatorluьunun
шahlarы юlkяnи aьыllыca иdarя etmяdиklяrиndяn, dюvlяt
чюkdц, baшqa, шovиnиst mиllяtиn, farslarыn яlиnя keчdи, 1925
cи иldя Иran adlы dюvlяt yarandы, o bюyцk яrazиdя mюvcud
olan tarиxиn sиyasи vя mяdяnи varиsи farslar oldu.Чцnkи
tцrklяrиn gяlяcяklя baьlы heч bиr planlarы olmamышdыr.
Dцnяnиn иdarячиsи, bu gun kюlя olmuшdur. "Bugцn-иndиkи
zaman" - tarиxиn yaratdыьы durumdur. Cяnubи Azяrbaycan
юz-юzцnя яsarяtя keчmяmишdиr. Tцrk tarиxиndяkи qяflяt vя
cяhalяt bu mиllяtи яsarяtя sюvq etmишdиr, иndи иsя onun
dцшцnяn qыz-oьullarы farsыn zиndanыnda can vermяkdя, ya
da mиllи kиmlиklяrиnи dяrk etdиklяrиndяn yurdlarыnы tяrk
etmяk mяcburиyyяtиndяdиrlяr.
Suи-qяsd tarиxиmиzlя baьlы bиr sиrr aчacaq
Boьazlarda yenи dюvlяt qurulacaqdыr.
O.Pamuk
"Prиnsиp kиmи, plцralиzm bиganяlиyя doьru, hяr cцr
dяrиnlиyиn иtиrиlmяsиnя doьru deqradasиya edиr,
mяnasыzlыьa, yanlышlыqlar vя yalanlar
plцralиzmиnя axыb dюnцr."
Soljenиcыn
Иstanbulun vя цmumиyyяtlя Tцrkиyyяnиn qeyrиqяnaяtbяxш durumunundan oxucusu иlя "dяrdlяшяn"mцяllиf, bunun sяbяblяrиnи dиnи fanatиzm, mиllи laqeydlиk, sиyasи
dayazlыqda gюrцr. Yazarыn fиkrиncя, bu sиyasи dayazlыq,
qяdиmlяrdя kahиnlяr tяrяfиndяn aшkar, иndи иsя pяrdя arxasыnda dцnyanы иdarя edяn transmиllи korporasиyalarыn
dяyиrmanыna su tюkmяkdяdиr. 2 mиn иllиk tяcrцbяlяrя
dayanan, uzaq gяlяcяyя hesablanan, dюvlяtlяrи, dиnlяrи vя
mиllяtlяrи mяhvetmя vя яsarяtdя saxlama planlarы, O.
Pamukun fиkrиncя, gиzlи hazыrlanan fиzиkи vя mяnяvи terror,
zor vя manqurtlaшdыrma yolu иlя hяyata keчиr. Bu qяsdи
Tцrkиyyяdя hazыrlayanlarыn яksяrиyyяtи юzgяlяшmяyя
meyllи olan tцrklяrиn elя юzlяrиdиr: "Yad юlkяnиn dиlиndя
yazыlan чaьrышlarы tяrcцmя edиr, camaata paylayыrlar,
иnandыqlarы иdeya uьrunda чalышыr. Яslиndя иsя bu cavanlar
sadяcя baшqa cцr olmaq иstяyиrlяr. Gиzlи tяшkиlatlardan
yenи, qondarma adlar, pasportlar alыb иstиfadяetmя,
dяyишиlmя, yenиlяшmя macяralarы xoшlarыna gяlиrdи. Lakиn
dяyишиldиkdяn sonra tяzяdяn яvvяlkи vяzиyyяtя qayыtmaq
mцmkцn deyиl..." Юzgяlяшmя fяalиyyяtиnя dяhшяtlи meyl,
tцrklяrиn bиr zaman kцtlяvи шяkиldя юz Gюy Tanrыsыndan
ayrыlыb, яrяblяrиn dиnиnя fanatиkcя цz tutmalarыna sяbяb
deyиlmиц Fanatиk цчцn fяalиyyяt, nяtиcяdяn daha vacиbdиr.
Praqmatиklяr цчцnsя яksиnя... Tarиx gюstяrиr kи, fanatиklиk
18
dя, praqmatиklиk dя ayrы-ayrыlыqda bяшяrиyyяtя xяlяl
gяtиrиr. Ta qяdиmdяn fanatиklиyи praqmatиzmlя ahяngdar
bиrlяшdиrmяyи bacaran xalq, dцшцnцrяm kи, dцnyanыn яn
aьыllы sayыlan mиllяtиdиr...
Tцrklяrиn yяhudиlяrlя tarиxи qohumluьunu xatыrladan
Pamuk, "mцasиr era yяhudи erasы, XX яsr иsя yяhudи яsrи"
olduьuna gюrя, yяhudиlяшmяmяyиmиzя bиr nюv tяяssцflяnиr:
"Avropa vя Amerиka yяhudиlяrиnиn яksяrиyyяtи mиn иllяr
boyu Qafqaz vя Volqa чayы arasыndakы яrazиdя yerlяшяn
yяhudи-xяzяr dюvlяtиndяn чыxmышlar. Bиlиrdиk kи, xяzяrlяr
иudaиzmи qяbul etmиш tцrklяrdиr ... Иkи qardaш tayfalarыn
иnkишaf tarиxиnи иzlяmяk olduqca maraqlыdыr. Иyиrmи яsr
mцddяtиndя kюч edиb bиr-bиrиlя daиma tяmasda olaraq,
sankи hansыsa bиr duyulmaz musиqи sяdasы altыnda sиam ekиzlяrи tяk rяqs rиtmlяrиndя fыrlanыrdыlar. Bиr yerdя yaшamaьa
mяhkum olan bu иkи tayfa bиrlяшmяdи kи bиrlяшmяdи..." Bu
genetиk yaxыnlыьы tяsdиqlяmяk цчцn Pamuk, jurnalиst
Cяlalla Eduard Robиnsonun uzaq qohumlar kиmи bиrbиrиlяrиnя bяnzяmяlяrиnи qeyd edиr. Dцnyaya яn чox elm,
иncяsяnяt, sиyasяt, иqtиsadиyyat sahяlяrиndя dahи
шяxsиyyяtlяr bяxш edяn yяhudиlяrиn hяr cяhяtdяn supermиllяt olmasыnы etиraf etmяmяk mцяllиfя чяtиndиr...
Bununla bяrabяr, yazar demяk иstяyиr kи, юzц olmaq
иstяmяyяn tцrklяr, heч olmasa иslam adы altыnda яrяb tarиxи
иlя kиfayяtlяnmяk yerиnя, юz soy qohumu olan Шяrqи
Avropa yяhudиlяrиnиn иnancыna meyllяnsя иdи, иndи daha
uьurlu bиr talehи yaшayardы. Rus atalar sюzцndя olduьu
kиmи, "иkи шяrdяn daha kичиk olanы seчяrlяr".
"Boьazlarda yenи dюvlяt qurulacaqdыr. Bu dяfя mиn
иllяr boyu bиr neчя dяfя olduьu kиmи, bu yenи dюvlяtdя
gяlmяlяr az olacaq..." Gюrяsяn bununla Qяrb dяyяrlяrиnя,
sиyasяtиnя bиr mяnalы yanaшmayan Pamuk nяyя ишarя edиrц
Mцasиr Tцrkиyя цzяrиndя yenи dюvlяtи az saylы gяlmяlяrlя
necя qurmaq olarц Bu mцяllиf tяxяyyцlцdцr, yoxsa яdяbи
formaya bцrцnmцш tarиxи-sиyasи proqnozdurц Cavabы,
"иudeylяrиn tцrk olduьu qяdяr dя tцrklяrиn иudey olduьunu
bиlmиrdиk" cцmlяsиndя axtarmaq gяrяkdиr. Bu иfadя,
Tцrkиyя vяtяndaшlarыnыn pasportlarыnda mиllиyяt qeydи
цчцn ayrыlan sяtrdя ermяnиnиn dя, yяhudиnиn dя, lazыn da,
kцrdцn dя, vя s. mиllи azlыqlarыn sиyasи "sяhv" (ya suчц)
ucbatыndan "tцrk" yazыlmasы sяbяbиlя dя gяlяcяkdя baш
verя bиlяcяk sиyasи duruma ишarя deyиlsя, bяs nяdиrц...
"Yenи gяlяnlяr иndиkи sakиnlяrи "yenи adamlara",
qulluqчulara dюndяrяcяklяr. Bundan юtrц yaddaшыmыzы alыb
bиzи soysuz, zamansыz, keчmишsиz vя tarиxsиz bиr mяxluqlara
чevиrяcяklяrиnи tяxmиn etmяk цчцn hяtta Иbn Hяldunu
oxumaьa belя, ehtиyac yoxdur... Yaddaшыmыzы mяhv etmяk
цчцn яvvяl onlar tцrk uшaqlarыna Иstanbul mиssиoner mяktяblяrиndя aчыq-bяnюvшяyи rяngиndя mayyя ичиzdиrmяyи
planlamышdыlar. Lakиn sonra Qяrbиn "humanиst" qanadы bu
radиkal addыmы kиmyяvи maddяlяrиn zяrяrlи olduьundan
tяhlцkяlи saymышdы. Bundan sonra daha yumшaq, amma
daha uzun mцddяtя hesablanmыш kиno vя musиqи цsulu tяt-
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
bиq edиlmишdиr... Шцbhяsиz kи, bu цsul, sankи gюydяn dцшmцш
gюzяl qadыn sиfяtlяrиnиn nцmayиши, gюzяl musиqи, иlahи
qцdrяtи xatыrladan tяbияt mяnzяrяlяrи, parlaq, ичkиlяrlя
dolu яlvan шцшяlяr, sиlah, tяyarяlяr vя иndиyяdяk gюrцnmяmиш paltarlar-bunlar, mиssиonerlяrиn Latыn Amerиka vя
Afrиkada sыnaqdan keчиrиlяn цsullardan daha effektlи
nяtиcяlяr verиr.... Adamlar ekrandakыlar kиmи yaшamaq,
geyиnmяk, sevmяk иstяyиr, юzlяrиnи kиnoqяhrяmanlarыn
yerиndя tяsяvvцr edиr. Иstanbulun mяnяvи-maddи чюkцшц vя
kиno uьurlarы arasыndakы bиrbaшa яlaqяnи dюvlяt xadиmlяrиmиz hяqиqяtяn mи gюrmцrц Юlkяmиzdя fahишяxanalarыn
vя kиnoteatrlarыn eynи kцчяlяrdя aчыlmasы tяsadцfцdцrmцц"
Яhalиnиn иqtиsadи problemlяrиnи, yoxsulluьu ortadan
qaldыrmadan mяnяvиyat, яxlaq problemlяrиnиn dя ortadan
qalxmayacaьы шцbhяsиzdиr. Bunlarы dцшцnяn yazarыn "tцrk
dцшmяnи" olmasыna иnana bиlmиrяm... (Amerиka yazarы
Чarlz Bukovskиnиn dя Meksиkanыn acыnacaqlы gerчяklиyи
haqda "Sяfeh Иsalar" adlы kичиk hekayяsиndя dя bu aчыqbяnюvшяyи rяng Latыn Amerиkasыnыn sиmvolu kиmи gюrцnmяkdяdиr...)
Bиr zamanlar taxt-taca, hakиmиyyяtя yиyяlяnmяk
xatиrиnя яn yaxыn qohumlarыnы qяddarca qяtlя yetиrяn
padшahlarы dцшцnяrkяn, sиyasи nиyyяtlяrи dюvlяt bayraьыnda юz rяmzи иfadяsиnи tapan etnosun da, modern цsullardan, yяnи чaьdaш kцtlя psиxologиyasы, sosиal mцhяndиslиk
elmlяrиnиn, шцur manиpulyasыlarы naиlyyяtlяrиnи genиш иstиfadя edиb, pambыqla baш kяsиb dцnya hakиmlиyиnи яlя
almaq иstяyяn qцvvяlяrиn, юzц olmaq иstяmяyяnlяr цчцn
"tяrяqqи" vя "plцralиzm" tяlяlяrиnя dцшmяk heч dя чяtиn
deyиl.
Heчkяsя gиzlи deyиl kи, bцtцn dцnyada mason xofu
dolaшmaqdadыr. Bu xof, yaxыn gяlяcяkdя cяmиyyяtиn иkи
sиnfя bюlцnяcяyи fиkиrlяrиnя sюykяnиr. Sиnиflяrdяn bиrиnиn
yenи dюvrцn (unиkal bиlgи vя sosиal шяbяkя tяшkиl etmяk
bacarыьыyla bиrlиkdя) bцtцn яsas resurslara hakиm olacaьы,
dиgяrиnиn иsя yenи elиta nцmayяndяlяrи tяrяfиndяn utanmazca, vя, ola bиlsиn kи, qяddarca manиpulyasиya obyektи
olacaьы ehtиmalыdыr. Bu manиpulyasиyalarыn plцralиzm,
lиberalиzm
adlarы
altыnda
keчиrиlmяlяrи
haqda
A.Soljenичыnиn dцшцncяlяrиnя цz tutaq: "Plцralиzmи onlar
tarиxиn alи naиlиyyяtи, fиkrиn alи xeyиrи vя иndиkи qяrb hяyatыnыn alи keyfиyyяtи sayыrlar. Bu prиnsиpи onlar чox zaman
belя formulя edиrlяr: nя qяdяr чox mцxtяlиf fиkиrlяr olsa, o
qяdяr yaxшыdы. Яsas odur kи, heч kяs юz fиkrиnиn hяqиqиlиyиnи
cиddи иsrar etmяsиn... Prиnsиp kиmи, plцralиzm bиganяlиyя
doьru, hяr cцr dяrиnlиyиn иtиrиlmяsиnя doьru deqradasиya
edиr, mяnasыzlыьa, yanlышlыqlar vя yalanlar plцralиzmиnя
axыb dюnцr... Belяlиklя adamlar meшяdя azmыш kиmи azacaqlar; hal-hazыrkи dцnya, acиzcя bu paralичя dцчar olubdur: hяqиqи vя yalan mцddяalarыn, mцtlяq Xeyиrlя mцtlяq
Шяrиn, mяrkяzdяnkяnar nиfaq, fиkиr entropиyasыnыn arasыndakы fяrqlяrиn иtиrиlmяsи gюz qabaьыndadыr." Bu sюzlяr
цzяrиndя dцшцnmяk bяlkя dя hяlя gec deyиl...
"Baшыnы dиk tutan jurnalиstи dюvlяt hesabыna basdыrarlar"
"Gюrцnяn dцnyanыn arxasыnda sadя sиrr
gиzlяnиbdиr. Bu sиrrиn aчыlmasы иnsanы azad edиr."
O.Pamukun etиrafыna gюrя, bu romanыn yazы tяrzи,
"daha чox mцяllиfиn qяrиbяlиyи иlя bяzяdиlmиш" zяmanяmиzиn иntellektual tцkяnmяsи haqda "yцksяk sяslя fиkиrlяшmяdиr". "Hekayяsиnя dиqqяt edяnlяrиn qayьыsыna qalmayan" Pamuk, romanыn 3-4 yerиndя "kяnaraчыxmalara"
yer verиr, oxucuya юz yazычы "mяtbяxиnиn" pяrdяsиnи bиraz
aчыr: "Adamlarыn яksяrиyyяtи bяzи шeylяrиn mahиyyяtиnи
gюzцnцn qabaьыnda olduьundan gюrmцr... Иkиncи dяrяcяlи
xцsusиyyяtlяrи иsя, gюzя tez чarpmadыьыna gюrя tez dиqqяt
mяrkяzиnя alыrlar. Ona gюrя dя mяn яsas иdeyanы aчыq
demиrяm, onu gиzlяdиrяm,... яsas olan, tamam yenи bиr яsяr
yaratmaq deyиl, mиn иllяr boyu yaradыlan, sonralar unudulan o dahи яsяrlяrи цzя чыxarmaq vя onlarыn яsasыnda юz
sюzцmц demяyи vacиb sayыram."
Fяlsяfи юzцnцdяrkиn sяrgиsи цчцn sяtиrarasы mяna, иkиncи
mяnalarыn sиrrlи dцnyasыna keчmяyя чalышan, "yenи иши
kюhnя, чox kюhnя tarиxlяrиn, hadиsяlяrиn yenи nяqlиndяn
иbarяt" olan Pamuk, юzцnцn dя elя bu romandaca etиraf
etdиyи kиmи, yцksяk bяdиyyatчыlыq yox, daha чox publиsиstlиyиnи nцmayиш etmишdиr. Bяzи юzцndяn яsassыz razы
yazarlardan fяrqlи olaraq, иstedanыnы obyektиv qиymяtlяndиrmяyи bacaran Pamuk bu haqda yazыr: "Яgяr bяdbяxt
bиr jurnalиst yox, яsиl professиonal, иstedadlы yazычы olsaydыm, яmиn olardыm kи, "Rюya vя Qalиb" hekayяsи aьыllы vя
hяssas oxucunun qяlbиndя hяlя чox иllяr yaшayacaq. Lakиn
kиtabыmы vя bacarыьыmы aydыn qиymяtlяndиrmяyиm bu
яmиnlиyи mяnя vermиr."
Romanda,"baшыnы dиk tutan jurnalиstи dюvlяt hesabыna
basdыrarlar" cцmlяsиndя yazar, hakиm dюvlяt sиyasяtиnя,
иdeologиyasыna "tяn gяlmяsя gen gяrяk" gяzяsи цsyankar
qяlяm sahиblяrиnя fяrqlи fиkиrlяrиnя gюrя qяsd edиlmяlяrи,
sonra da, nя qяdяr qяrиbя olsa da, mяhz hяmиn dюvlяtиn
hesabыna dяfn olunmasы faktlarы, gюrцnцr, yarыmmolla,
yarыmdemokrat Tцrkиyyяdя юzцnцn dя qeyrи-populyar
dцшцncяlяrиnи bиldиrmяsиnиn nя иlя bиtяcяyи Orxan Pamuku
dцшцndцrцr. "Baшыnы dиk tutan"Azяrbaycanыn jurnalиstи
Elmar Huseynovun da dюvlяt hesabыna dяfn edиlmяsиnи
burada xatыrlamamaq чяtиndиr...
Иstanbul, чюkцшцn baшladыьы иlk, sыnaq daшыdыr
"Burada Marsel Prustu vя яsяrиnиn qяhrяmanы
Albertиnanы anlayanlar yarananda, bяlkя
kцчяlяrdяkи bяdbяxtlяr daha yaxшы yaшayacaq,
dяlи qыsqanclыqdan bиr-bиrиlяrиnи bычaqlamayacaqlar."
"Qara kиtab"da Иstanbul шяhяrи "baш qяhrяmanlardan" bиrиdиr. Шяhяrиn qяdиmlиyи, tarиxи vя s. haqda genиш,
aчыq yazan mцяllиf, onun mцassиr durumunu xыrda, lakиn
lakonиk cиzgиlяrlя verиr: "Burada nяиnkи yaшamaq, hяtta
ayaq qoymaq mяьlub olmaq demяkdиr... Bu dяhшяtlи
шяhяr иndи яvvяllяr yalnыz qaranlыq kиnoteatrlarda
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
19
gюrdцyцmцz иyrяnc sяhnяlяrlя doludur... Иstanbull иsя
hяmиnkи kиmи kasыb qalacaqdыr... Mяscиdlяrиn ичи, hяmишя
olduьu kиmи lampalarыn bиr hиssяsи oьurlandыьыndan,
qяrиbя gюrцnцrdц." Lampalarыn hяtta mяscиdlяrdяn
oьurlanmasы faktы юzц-юzlцyцndя чox шeylяrdяn - kasыblыq,
fяqиrlиk, иdealsыzlыq, dиnи mяbяdlяrиn vя qanunlarыn яhalи
arasыnda ehtиramыnы иtиrmяsиndяn vя s. xяbяr vermяkdяdиr.
Bяyoьlu adыyla tanыnan quldurlarыn Иstanbulda "Klassиk
tцrk иncяsяnяtиnиn dяstяyи klubu" rяsmи adы altыnda
fahишяxana aчmalarы da bu шяhяrиn чюkцшцnцn rяmzlяrиndяndиr. Romanda, Иstanbulu юz nцfuz daиrяsиnя
almыш Bяyoьlu quldurlarы, bu nяhяng шяhяrиn "qurdlar
sцfrяsи" olmasыnыn sяbяblяrиndяn bиrи kиmи gюrцnmяkdяdиr.
Mцsяlman юlkяlяrиndя kиtaba tapыnanlar, mцtalияnи
sevяnlяr tяbяqяsиnиn hansы mяnяvи facияlяr yaшadыьыnы
Azяrbaycan яdяbиyyatыnыn Keflи Иskяndяr obrazыndan
yaxшы tanыyыrыq. "Qara kиtab"da Иstanbullu bиr qoca tяnha
jurnalиst Avropanыn mяhшur yazarы Marsel Prustun
"Иtиrиlmиш zamanыn axtarышыnda" romanыnы oxuduqda, dиn vя
cahиllиk qaranlыьыna dцшmцш яhalи ичиndя fиkиrlяrиnи
bюlцшmяk цчцn юzцndяn baшqa bu dяrиn яsяrи oxuyana rast
gяlmиr, kиtaba maraq gюstяrяn tapmыr. Jurnalиst, юlkяsиnиn
belя kasыb vя bяdbяxt olmasыna, bu юlkяdя Prust vя onun
Albertиnasыnы tanыyan olmadыьыna gюrя kяdяrlяnиr.
Dцшцnцr kи, "burada Prustu vя Albertиnanы anlayanlar
yarananda, kцчяlяrdяkи bяdbяxtlяr bяlkя daha yaxшы
yaшayacaq, dяlи qыsqanclыqdan bиr-bиrиlяrиnи bычaqlamayacaqlar..." Bu nяtиcяnи Azяrbaycan reallыqlarыna da aиd
etmяk gяrяk. Kцtlяdя mцtalия alышqanlыьыnыn olmamasыndan kиtab oxuyanlarыn da яtrafыndakыlara yaranan
mцnasиbяtиnи Pamuk чox yerиndя tutmuшdur: "Heчkяsиn
oxumadыьы Qяrb kиtabыnы lяzzяtlя oxumuш hяr bиr tцrk bиr
mцddяtdяn sonra nяиnkи bu kиtabы lяzzяtlя oxumaьыna,
hяtta bu kиtabы юzц yazdыьыna sяmиmи иnanmaьa baшlayыr.
Vя sonra da яtrafdakыlara yalnыz bu kиtabы oxumadыqlarыna
gюrя yox, onlarыn bu cцr yazmaьa qadиr olmamalarыna gюrя
onlara nиfrяt vя hяqarяtlя baxmaьa baшlayыr." (1992-cи иlиn
nцfuzlu statиstиk mяlumatыna gюrя, hяr bиr Japonиya vяtяndaшы иldя ortalama 25 kиtab oxuyur. Tцrkиyяdя иsя hяr 6
tцrk иldя 1 kиtab oxuyur (!). Nя qяdяr qorxunc bиr
mяlumat... Yaponиyanыn vя Tцrkиyяnиn fяrqи bu
statиskadan aчыqca gюrцnцr. Azяrbaycan da kиtabчыlыq
kцltцrц baxыmыndan Tцrkиyяyя bяnzяmяkdяdиr.)
Mцtalия kцltцrцnцn yayьыn olmamasы toplumun
цmumи gerиlяmяsиnя gяtиrиb чыxarыr, adamlarы yalnыz maddи
nemяtlяr иstиfadячиsи sяvиyyяsиndя saxlayыr, ruhlarы
kцtlяшdиrиr. Rusиyada son иlиn mяhшur "Duxless" romanыnыn
mцяllиfи Serqey Mиnayevиn fиkrи burada yerиnя dцшцr:
"Aьыllы иstehlakчы hяr kяsя maraqlы deyиl, kцt иstehlakчы иsя
hamы цчцn - dюvlяt, иstehsalчы, falчыlar цчцn иdealdыr. Яlbяttя, kцt audиtorиyadan yenи Eynшteynlяr doьmayacaq, lakиn
eynи zamanda yenи Чe Qevaralar da doьmayacaq. Bu иsя
цmцmи "tяhlцkяsиzlиk" цчцn daha vacиbdиr..."
Hяyatdan mюcцzяlи heчnя yoxdur. Sюzdяn savayы.
maqdadыr. Osmanlыnыn яn dцшцnяn vяlияhdиnиn adы da
Mevlanяnиn яsиl adы kиmи Cяlalяddиn иdи, bunlarыn hяr иkиsи
dя fяalиyyяtиnи, fяalиyyяtиn nяtиcяsиnя deyиl, fяalиyyяtиn
юzцnя yюnяltmишdи, gцclц fяrd olduqlarы qяdяr dя passиv
иdиlяr. Passиv olduqlarыndan иsя cяmиyyяtи dяyишmяkdя heч
bиr иш gюrmяdиlяr.
Romanыn qяhrяmanы Qalиb, Rюyanы axtardыьы kиmи,
bиz tцrklяr dя, bиr zaman dцnyaya qalиb gяlяn fateh ulu
babalarыmыzыn Turan rюyasыnыn axtarышlarыndayыq...
Tяsяvvцfdяkи kиmи, axtaranla axtarыlan eynиlяшиb, bиz tapmaqdan чox axtarыш lяzzяtиnи yaшamaqdayыq, son nяtиcя
цчцn иsя, hиylяgяr dцшmяnlяrя sиnя gяrяn, bцtюv vя demяlи,
gцclц Tцrk Dцnyasы иdeyasыnы, иdealыnы gerчяklяшdиrmяk
цчцn cиddи proqramlar, projektlяr ortaya qoya bиlmиrиk,
bяlkя dя иstяmиrиk... Bиzlяr, torpaq payыmыzы qoruya
bиlmяyиb, иtиrяndяn sonra axtarышlara dцшцrцk vя sufи
яxlaqыna (estetиkasыna) uyьun olaraq, sonralar axtarыш, tapmaqdan bиr nюv daha vacиb mяqsяdя dюnцшцr...
Mцtalия, baшqasыnыn шцurunu tяdrиcяn
dяrk etmяk deyиlsя, bяs nяdиrц
"Deyиlяnlяrиn hamыsы юzц-юzlцyцndя hяqиqяt deyиl,
lakиn artыq deyиlяnя vя hяlя deyиlmяyяnя ишarя edиr.
Yalnыz deyиlmяyяnlяr deyиlяnlяrlя uyьunlaшdыrыlanda,
bцtцn mцlahиzяlяr aydыnlaшыr."
Qadamer
"Deyиlmяyяnlя deyиlяnи uyьunlaшdыrыb", bunu anladыm:
"Qara kиtab" ыn adы tяsadцfи deyиl. Qara rяng bu
gцnцmцzцn vя gяlяcяk aqиbяtиmиzиn rяngиdиr. Boшluq,
yuxu vя юlцmцn rяngиdиr qara. "Tцrkцn Qыzыl kиtabы", tцrk
ulularыnыn "Юzцn ol! Юzцn olanda bюyцk olursan!"
чaьrышыnы yada salыr. "Юzц olmaq иstяmяyяn xalqlar yoxa
чыxacaqlar!" xяbяrdarlыьыnы da tцrkцn "Qara kиtab"ы edиr.
Яsяrиn юnцndяkи "Rюyaya иthaf edиlиr" cцmlяsи dя,
mяncя, tцrklяrиn иfratчы dиnчиlиyиndяn vя tяqlиdчиlиyиndяn
oyanmaq иstяmяdиyи bюyцk rюyasыna, юlцmя bяrabяr yuxusuna hяsr edиlиbdиr. Bцtovlцkdя "Qara kиtab" xяbяrdarlыqdыr, bяlkя dя mяrsиyя... Pamukdan daha юncя Bюyцk
Hцseyn Cavиd dя bu mesajы
"Tцrk ordusu daиm qoшaraq юlkяlяr almыш,
Яn sonra sиyasяtdя basыlmыш vя bunalmыш"
шяklиndя vermишdиr. Bu mиsralarda sиyasяt bиlgи
anlamыndadыr vя tцrklяr bиlgиsиzcя ancaq иnanaraq юlkяlяr
almыш, sonra da tarиxdя иnancыn yerиnя bиlgи yerlяшdиyи
zaman aldыьы юlkяlяrи saxlaya bиlmяmишdи.
Roman чox planlы olduьundan onun tяhlиlиnи davam
etmяk olardы. Lakиn R.Bartrыn "Oxucu, mяtnи tяшkиl edяn
bцtцn cяhяtlяrи bиr yerя yыьan adamdыr. Lakиn heч kиm,
hяtta яn "nцmunяvи" oxucunun da mяtnиn bцtцn
mяnalarыnы tuta bиlmяsи qeyrи-mцmkцndцr, чцnkц mяtn,
sonsuz dяrяcяdя sonsuzluьa aчыqdыr" fиkrи иlя razыlaшdыьыma gюrя "Qara kиtab"ыn tяhlиlиnи burada bиtиrиrяm.
Romanda qяhrяmanlarыn adlarы da mяna yцkц daшы20
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
„
dostum,
adamlardan чox яшyalarыn sevildiyi bu dцnyada
heч bir sirr yox, mяna yox
sirrlяri dя,
mяna olmaldыr-ы da
biz uydumuшuq
sяn bunlarы nяzяrя alaraq
heч nяyi nяzяrя almadan
rahat yaшa
ш e r l я r
Elmin Hяsяnli
***
***
tam яsяbi
ayrыldыq...
mяn buna dюzяmяm ki
sяnsiz
nя yaparыm bяn?...
mяn sяni bir юmцr boyu unuta bilirmiyim?..
unutamam sяni...----deyя qatыqlayыrdыm bu gecя
***
mяni atыb getdin
tяk qaldыm
yol pulumu verяn olmadы
bu юlkяni tяrk etmяmяk цчцn
hяrdяn balaca da olsa bяhanяlяr tapыram
цmidlяr tapыram
amma...
bяlkя yazacaьыm bu cцmlя mяnim gяlяcяk
karyerama tяsir etsin:
mяnim azяrbaycan adlы vяtяnim yoxdur
tцpцrdцm bu юlkяyя!
чцn
bu юlkяdя цmidlяr ana bяtnindя юlяn kюrpя kimi
yox yox yox
indi цmidlяri yox
цmidя hamilя ananы юldцrцrlяr
юldцrцblяr
***
hяyat
ilk tяpiyi yediyin vaxtdan baшladы
ilk sюyцшц sюymяyinlя davam etdi
ў
siqaretin zяhяrli tцstцsцnц bizdяn чox
yer kцrяsi чяkяr canыna
biz yeri qazыb-qazыb o tяrяfdяn amerikadan
чыxmaьы xяyal edirdik
indi dя!
mяqsяdimiz eyni
цsullar dяyiшmiш
Ряссам: Баби Бадалофф
sevgilяr цrяyimizdяn чox
qыsa mesaj kanallaыrnda itib batar
sevgilяr цrяyimizdяn daha чox
inboxlarda yaшar
adamlardan daha чox яшyalar sevilяr
gцnяш yeri fыrlatmaqda
milyard ildir
planetlяrlя bu oyunu oynamaqda
яslindя dцnyaыnыn heч bir sirri yox
sirrlяri biz uydurmaqda
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
21
Ï î ñ ò ì î ä å ð í
FUAD
ZЯRBИYEV
1977-cи иlиn sentyabrыnda Masallы rayonunun Bяdяlan kяndиndя doьulub. 1998-cи
иldя Bakи Dюvlяt Unиversиtиtиnи "Beynяlxalq hцquq" иxtиsasы цzrя fяrqlяnmя dиplomu
иlя bиtиrиb. Hяmиn иldяn tяhsиlиnи Fransada davam etdиrиb.
Fransanыn Qrenobl шяhяrиndя Pyer-Mandes Frans Unиversиtetиndя "Beynяlxalq
sиyasяt vя beynяlxalq иdarячиlиk" иxtиsasы цzrя bakalavr, Strasburqun Robert Шuman
Unиversиtetиndя "Beynяlxalq hцquq" vя "Иnsan hцquqlarы" иxtиsaslarы цzrя magиst
dяrяcяlяrи alыb. Haaqa Beynяlxalq Hцquq Akademиyasыnыn vя Strasburqun Rюne
Kasяn adыna Beynяlxalq Иnsan Hцquqlarы Иnstиtutunun dиplomчusudur. Hazыrda
Иsveчrяnиn Cenevrя шяhяrиndя yerlяшяn "Beynяlxalq mцnasиbяtlяr Иnstиtutu"nda doktorluq ишиnи hazыrlayыr vя hяmиn Иnstиtutda elmи asиstent kиmи чalышыr.
Ашаьыда Фуадын орижиналдан тяръцмясиндя юнямли постмодернист философларын
ясярляриндян нцмуняляри дяръ едирик.
MИШEL FUKO
B
" M ц я llи f" n я dи r?
Bиr qяdяr qяrиbя gюrцnя bиlяcяk bu mюvzunu seчmяyиm
иlk nюvbяdя vaxtы иlя yazdыьыm bяzи шeylяrи tяnqиd etmяk
vя yol verdиyиm bяzи ehtиyatsыzlыqlarыn цzяrиnя qayыtmaq
иstяyиmlя baьlыdыr. "Sюzlяr vя шeylяr" яsяrиmdя mяn
kиtab, яsяr vя mцяllиf kиmи юyrяшdиyиmиz vahиdlяrя bюlцnmяyяn dиskursиv praktиkalarы, verbal kцtlяlяrи tяhlиl
etmяyя cяhd gюstяrmишяm. Bu яsяrdя konkret olaraq
яsяrlяrdяn yaxud mцяllиflяrdяn deyиl, цmumи bиr шяkиldя
"tяbии tarиx"dяn, "sяrvяtlяrиn analиzи"ndяn, yaxud "sиyasи
иqtиsad"dan danышыram. Amma bцtцn bu mяtn boyu mяn
sadяlюvhcяsиnя mцяllиf adlarи иstиfadя edиr, Bцfondan,
Kцvyedяn, Rиkardodan vя baшqalarыndan danышыr vя bu
adlarы qeyrи-mцяyyяn bиr atmosferdя ишlяdиrяm. Buna
gюrя mяnя tamamиlя haqlы olaraq иkи иrad etmяk olardы
vя hяqиqяtяn dя bu иradlar olundu. Bиr tяrяfdяn mяnя
иrad tutdular kи, nя Bцfonu, nя dя onun yaradыcыlыьыnы
lazыmи шяkиldя tяsvиr etmиrяm, yaxud Marks haqqыnda
yazdыqlarыm Marksыn fиkиrlяrиnя mцnasиbяtdя hяddяn
artыq azdыr. Tamamиlя яsaslы olsalar da bu иradlar qarшыma qoyduьum layиhяyя mцnasиbяtdя mяnя relevant
gюrцnmцr. Чцnkи mяnиm nиyyяtиm Bцfon ya Marksы
tяsvиr etmяk, yaxud onlarыn dedиklяrи ya demяk иstяdиklяrиnи tяqdиm etmяk olmayыb. Mяnиm mяqsяdиm onlarыn
mяtnlяrиndя rast gяlиnяn bиr sыra konseptlяrиn vя nяzяrи
sиstemlяrиn formalaшmasыnы tяnzиmlяyяn qaydalarы tapmaq olub. Mяnя edиlяn baшqa иrad иsя bиr-bиrиndяn чox
uzaq olan Bцfon vя Lиne, Kцvye vя Darvиn kиmи adlarы
yaxыnlыq vя tяbии oxшarlыьыn яn elementar qaydalarыnи
pozaraq eynи kateqorиyalarda tяqdиm etmяyиmdиr.
Amma bu иrad da mяnя adekvat gюrцnmцr, чцnkи mяn
heч vaxt ayrы-ayrы fиkиr adamlarыnыn genealojи cяdvяlиnи
tяrtиb etmяk, yaxud XVИИ, XVИИИ яsrlяrиn alиm yaxud
tяbияtшцnaslarыnыn tиpиk portretlяrиnи tяqdиm etmяk
22
nиyyяtиndя olmamышam. Mяnиm
mяqsяdиm daha sadя olub, bu da
spesиfиk dиskursиv praktиkalarыn fяalиyyяt шяrtlяrиnи axtarmaqdan иbarяtdиr.
Mяndяn soruшula bиlяr kи, belя olan tяqdиrdя nя цчцn
"Sюzlяr vя шeylяr" яsяrиndя mцяllиf adlarы ишlяtmишяm; ya
bunlarи ишlяtmяmяlи иdиm, ya da ишlяtdиyиm halda onlardan иstиfadя tяrzиnи mцяyyяn etmяlи иdиm. Mяncя bu иrad
tamamиlя яsaslыdыr vя bиzи "mцяllиf" anlayышы haqda
dцшцnmяyя dяvяt edиr. Bu anlayыш fиkиr, bиlиk, яdяbиyyat,
fяlsяfя vя elm tarиxиndя fяrdиlяшmяnиn mцhцm bиr anыnы
tяcяssцm etdиrиr. Hяtta bu gun belя hяr hansы konseptиn,
яdяbи janrыn, yaxud fяlsяfя tиpиnиn tarиxиnи tяsvиr edяrkяn
bu adычяkиlяn bюlgцlяrи иlkиn, sяbatlы vя fundamental
vahиdlяr olan mцяllиf vя яsяrя mцnasиbяtdя иkиncи
dяrяcяlи sayыrlar.
Mяn mцяllиfиn personajыnыn tarиxи-sosиolojи tяhlиlиnи
kяnara qoyuram. Bиzиm mяdяnиyyяtиmиzdя mцяllиf necя
fяrdиlяшиb, ona hansы status verиlиb, nя zamandan
etиbarяn autentиklиk vя mяnsubetmя axtarышlarы baшlanыb,
nя zamandan etиbarяn daha qяhrяmanыn deyиl, mцяllиfиn
hяyatы danышыlmaьa baшlanыb - bцtцn bunlar sюzsцz kи,
tяdqиq olunmaьa layиq mяsяlяlяrdиr. Amma mяn hяlяlиk
dиqqяtи mяtn vя hяr halda иlk baxышda ona kяnar olan vя
zaman etиbarы иlя ondan яvvяl gяlяn bu fиqurun -mцяllиfиn mцnasиbяtиnя yюnяltmяk иstяyиrяm.
Tяhlиl etmяk иstяdиyиm mюvzunun qoyuluшunu mяn
Beketdяn gюtцrmяk иstяrdиm: "Kиmиn danышmasы heч bиr
яhяmиyyяt kяsb etmиr". Mяncя bu etиnasыzlыqda mцasиr
yazыnыn яn fundamental etиk prиnsиplяrиndяn bиrиnи gюrmяk lazыmdыr. Mяn "etиk" sюzцnц ишlяdиrяm, чцnkи bu etиnasыzlыq danышыq yaxud yazы tяrzиnи xarakterиzя edяn bиr
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
cяhяtdяn daha чox, иmanent, fasиlяsиz olaraq ortaya
qoyulan, amma tam olaraq heч zaman tяtbиq olunmayan
bиr qaydadыr, bиtmиш mяhsul kиmи gюtцrцlяn yazыnы xarakterиzя etmяyяn, amma praktиka kиmи baxыlanda yazыda
hakиm olan bиr prиnsиpdиr. Bu qayda чox yaxшы mяlum
olduьuna gюrя onun tяhlиlиnя чox vaxt ayыrmaq lцzumsuzdur. Onunla baьlы иkи mяsяlяnи xatыrlatmaq kиfayяtdиr.
Яvvяlcя onu qeyd etmяk lazыmdыr kи, bu gцn yazы иfadя
temasыnыn caynaьыndan qurtulub: o yalnыz юzцnя gюndяrиr,
amma buna baxmayaraq daxиlи sяrhяdlяrи иlя mяhdudlaшmыr, яksиnя bayыra proyeksиyasы иlя tanыnыr. Bu o
demяkdиr kи, o ишarяlяr arasыnda oyun kиmи
sяcиyyяlяndиrиlsя bu oyunda dяlalяt edяnиn tяbияtи dяlalяt
edиlяn mяzmundan daha mцhцm rol oynayыr. Yazы
qaчыlmaz шяkиldя юz qaydalarыndan o yana keчяn vя
belяlиklя bayыra чыxan oyundur. Onun mahиyyяtи yazы
jestиnи nцmayиш etdиrmяk yaxud yazыnыn apologиyasы deyиl,
yazan subyektиn aramsыz olaraq yoxa чыxdыьы bиr meydan
yaratmaqdыr.
Dиgяr mяsяlя иsя bundan da artыq tanышdыr: bu yazы vя
юlцm arasыnda yaxыnlыqdыr. Burada bиz qяdиm яfsanяlяrиn
yaxud yunan epopeyalarы иlя baьlы яnяnяlяrиn яksи olan
bиr praktиka иlя rastlaшыrыq. Belя kи, bu яfsanяlяr vя
epopeyalar qяhrяmanыn юlmяzlиyиnи яbяdиlяшdиrmяk
mяqsяdиnи daшыyыrdы. Яgяr qяhrяman gяnc yaшda юlmяyи
qяbul edиrdиsя, mяqsяd bu иdи kи, onun юlцmlя bюyцk
dяyяr alan hяyatы яbяdиyyяtя qovuшsun. Sankи hekayя bu
qяbul edиlmиш юlцmц satыn alыrdы. Mцяyyяn mяnada "Mиn
Bиr gecя" nagыllarыnыn da яsas motиvи vя mюvzusu юlцmdяn
yayыnmaq иdи. Naьыlчы юz naьыlыnы sяhяr aчыlana qяdяr
davam edиrdи kи, onun aьzыnы hяmишяlиk baьlayacaq юlцmц
юzцndяn kяnarlaшdыrsыn. Шяhrиzadыn яhvalatы bиr nюv
qяtlиn tяrsиdиr, юlцmц uzaqlaшdыrmaq цчцn yorulmaz
cяhdlяrdиr. Bиzиm mяdяnиyyяtиmиz yazыya bu baxышы metamorfoza uьradыb; иndи yazы qurbanlarla, hяtta hяyatыn
qurbanы иlя яlaqяlиdиr. Sюhbяt kюnцllц sиlиnmяdяn,
kяnarlaшmadan gedиr; bu sиlиnmя ya kяnarlaшmanыn
kиtablarda tяsvиr olunmaьыna ehtиyac yoxdur, чцnkи o
yazычыnыn mюvcudиyyяtиndяn belя yan keчmиr. Юlmяzlиk
gяtиrmяk vяzиfяsи olan яsяr иndи юldцrmяk, юz mцяllиfиnиn
qatиlиnя чevrиlmяk hцququ qazanыb. Floberи, Prustu,
Kafkanы yada salыn. Bundan baшqa юlцm hяm dя yazan
subyektиn fяrdи keyfиyyяtlяrиnиn yox olmasыnda da юzцnц
bцruzя verиr. Yazan subyektиn юzц vя yazыsы arasыndakы
dцnyada onun fяrdиyyяtиnиn heч bиr иzи yoxdur. Yazы oyununda mцяllиf юlц rolunu oynayыr. Bцtцn bunlar yaxшы
tanыnan mяsяlяlяrdиr vя artыq чoxdandыr kи, яdяbи tяnqиd
vя fяlsяfя mцяllиfиn иtmяsи yaxud юlцmцnц mцяyyяn edиb.
Amma mяnя elя gяlиr kи, bu analиzdяn bцtцn zяrurи
nяtиcяlяr чыxarыlmayыb vя onun nя dяrяcяdя vacиb olmasы
dяqиq шяkиldя anlanmayыb. Daha dяqиq desяm, mяncя
mцяllиfи яvvяlkи statusunda яvяz edяn bиr sыra anlayышlar
var kи, onlar bu prosesdя maneчиlиk tюrяdяrяk lazыmи
nяtиcяlяr чыxarmaьы яngяllяyиr. Mяn bu anlayышlardan
иkиsиnиn цzяrиndя dayanacaьam.
Иlk nюvbяdя яsяr anlayыsыna nяzяr salaq. Mяlum olduьu
kиmи иndи belя hesab olunur kи, tяnqиdиn vяzиfяsи яsяr vя
mцяllиf arasыnda яlaqяlяrи mцяyyяn etmяk, yaxud
mяtnlяrdяn чыxыш edяrяk mцяllиfиn dцшцncяsиnи ya konkret
tяcrцbяsиnи rekonstruksиya etmяk yox, яsяrи юzцюzlцyцndя, daxиlи arxиtekturasыnda, ичиndяkи яlaqяlяrиn
яsasыnda tяhlиl etmяkdиr. Amma bu zaman dяrhal sual
meydana чыxыr: " Яsяr nяdиr ? Nяdяn tяшkиl olunub ? Яsяr
mцяllиf adlandыrыlan шяxs tяrяfиndяn yazыlmыш шey deyиlmи ?
" Gюrdцyцmцz kиmи mяsяlя bиr qяdяr чяtиnlяшиr. Яgяr bиr
adam mцяllиf deyиlsя, onun yazdыьыna, dedиyиnя, kaьыzlarda qoyduьuna, ona иstиnad edиlяn шeylяrя яsяr demяk
olarmы ? Sad mцяllиf olmazdan яvvяl onun kaьыzlarыnыn
statusu nя иdи ? Yяqиn kи, hяbsdя olarkяn gцn uzunu юz
fantazmalarыnы цzяrиnя kючцrdцyц kaьыz yыьыnыndan baшqa
heч nя.
Amma sюhbяtиn mцяllиfdяn getdиyи mяlum olandan sonra
da mяsяlя tam hяll olunmur. Sual yaranыr : onun bцtцn
yazdыqlarы, dedиklяrи, юzцndяn sonra qoyduqlarы onun
яsяrlяrиnя aиddиrmи ? Bu hяm nяzяrи, hяm dя texnиkи
problemdиr. Mяsяlяn, Nиtsшenиn яsяrlяrиnи dяrc etmяk
иstяyяndя, harda dayanmaq lazыmdыr ? Шцbhяsиz kи, hяr
шeyи чap etmяk lazыmdыr. Amma bu " hяr шey " nя
demяkdиr ? Sюzsцz kи, Nиtsшenиn юzцnцn dяrc etdиrdиyи
bцtцn yazыlar bura aиddиr. Bяs яsяrlяrиnиn qaralamalarы ?
Шцbhяsиz, onlar da. Bяs aforиzm layиhяlяrи ? Hяmчиnиn.
Bяs gцndяlиyиn bиr ucunda edиlmиш qeydlяr ? Onlar da.
Amma tutaq kи, ичи aforиzmlя dolu gцndяlиkdя tяyиn olunmuш bиr gюrцшlя baьlы qeydиn, bиr цnvanыn, yaxud
camaшыrxana qяbzиnиn цstцnя dцшцrцk. Bunlar яsяrdиr ya
yox ? Cavab " yox " иsя, nя цчцn ? Bu cцr problemlяr sonsuzdur. Bиr adamыn юlцmцndяn sonra qoyduьu mиlyonlarla иzиn arasыnda " яsяr "и necя mцяyyяn etmяk olar ? Яsяr
nяzяrиyyяsи mюvcud deyиl vя bu vя ya dиgяr mцяllиfиn
яsяrlяrиnиn kцlиyyatыnы dяrc etdиrяnlяr belя bиr
nяzяrиyyяyя malиk deyиldиrlяr. Suallar sыrasыnы genишlяndиrmяk olar : mяsяlяn, " Mиn bиr gecя " яsяrdиrmи ?
Иsgяndяrиyyяlи Klementиn " Stromat "ы yaxud Dиogen
Laersиn " Юmцrlяr "и necя ? Gюrdцyцmцz kиmи suallar
sonsuzdur. Buna gюrя dя " yazычыnы, mцяllиfи kяnara
qoyaq, яsяrиn юzцnц юyrяnяk " demяk kиfayяt deyиl. Яsяr
anlayышы mцяllиf qяdяr problematиk anlayышdыr.
Mцяllиfиn tamamиlя yox olmasыna mane olan baшqa bиr
anlayыш yazы anlayышыdыr. Яslиndя bu anlayыш mцяllиfя иstиnadы lцzumsuz etmяlи иdи. Doьrudan da hazыrda yazыya
verиlяn statusda nя yazы jestиndяn nя dя mцяllиfиn nя
demяk иstяdиyиndяn sюhbяt getmиr. Иstяnиlяn mяtn
yayыldыьы mяkan, uzandыьы zaman daxиlиndяkи mюvqeyиnя
mцnasиbяtdя юyrяnиlиr.
Amma fиkrиmcя belя bиr sual qoymaq olar : yazы
anlayышыnыn bu шяkиldя иstиfadяsи mцяllиfиn empиrиk
xцsusиyyяtlяrиnиn transendental bиr anonиmlиyиn цstцnя
transpozиsиyasыna gяtиrиb чыxarmыrmы ? Mцяllиfиn emprиk-
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
23
lиyиnиn чox nяzяrя чarpan иzlяrиnи yoxa чыxartmaq цчцn
bяzяn paralel, bяzяn bиr-bиrиnя qarшы olaraq иkи metoddan
иstиfadя olunur : tяnqиdи vя dиnи analиz tяrzи. Hяqиqяtяn
dя yazыya prиmordиal status vermяk bиr tяrяfdяn onun
mцqяddяslиyи haqda teolojи mцlahиzяnи, dиgяr tяrяfdяn,
yazыnыn yaradыcы xarakterи haqda tяnqиdи mцlahиzяnи
transendental шяkиldя иfadя etmяk deyиlmи ? Yazыnыn
unutqanlиq vя tяhrиf sиnaьыna mяruz qaldыьыnы qяbul etmяk
gиzlи mяna haqda dиnи prиnsиpи vя иmplиsиt, qaranlыq mяzmun haqda tяnqиd prиnsиpиnи transendental mцstяvиdя qoymaq deyиlmи? Yazыnы mцяllиfиn qaиblиyи иlя sяcиyyяlяndиrmяk dиnиn daиmи vя dяyишmяz яnяnя prиnsиpиnиn vя yazыnыn
mцяllиfиn юlцmцndяn o yana qalmasы haqda estetиk prиnsиpиn transendental tяrcцmяsи deyиlmи ?
Buna gюrя mяnиm fиkrиmcя yazыnыn bu шяkиldя xarakterиzя
olunmasы mцяllиflиyя aиd edиlяn xцsusиyyяtlяrиn saxlanmasыna gяtиrиr. Baшqa sюzlя mцяllиfиn Malarmedяn baшlayaraq aram bиlmяyяn иtmяsиnя transendental яngяllяr
mane olur.
***
Aydыndыr kи, "mцяllиf daha mюvcud deyиl", "Allah vя иnsan
bиrgя юlцmdяn юlцb" kиmи шцarlarы tяkrarlamaqla
kиfayяtlяnmяk olmaz, mцяllиfиn boш qoyduьu mяkanи
dиqqяtlя mцшahиdя etmяk lazыmdыr.
Яvvяlcя mяn bиr necя kяlmя иlя mцяllиfиn adиnиn иstиfadяsи
иlя baьlы problemlяrя toxunmaq иstяyиrяm. Mцяllиfиn adы
nя demяkdиr? O necя fяalиyyяt gюstяrиr? Bu suallara tam
cavab gяtиrmяk fиkrиndяn uzaьam, amma bиr neчя чяtиnlиyя dиqqяtи cяlb etmяk иstяyиrяm.
Mцяllиf adы цmumи adlar sыrasыndandыr vя onlarla eynи
problemlяrи bюlцшцr. (Burda mяn mцxtяlиf tяdqиqatlarыn
arasыnda Sюrlиn ишlяrиnя иstиnad edиrяm). Aydыndыr kи,
цmumи ad (o cцmlяdяn, mцяllиf adы) tяkcя gюndяrиш, иstиnad funksиyasыnы yerиnя yetиrmиr. O tяkcя adama tuшlanmыs barmaq deyиl, o mцяyyяn mяnada tяsvиr funksиyasы
daшыyыr. "Arиstotel" deyяrkяn bиz "Analиtиklяr"иn mцяllиfи"
yaxud "ontologиyanыn banиsи" kиmи tяsvиr yaxud tяsvиrlяr
serиyasыnыn ekvиvalentи olan bиr sюz ишlяdиrиk. Dиgяr
tяrяfdяn, mцяllиf adы mяna vermяk funksиyasыndan baшqa
da funksиya yerиnя yetиrиr; mяsяlяn, bиzя bиrdяn mяlum
olsa kи, Rяmbo "Ruhanи axtarыш"и yazmayыb, bu o demяk
deyиl kи, bu цmumи ad ya mцяllиf adыnыn mяnasы dяyишиr.
Цmumи ad vя mцяllиf adыnыn funksиyasы tяsvиr vя tяyиn
qцtblяrи arasыnda realиzя olur; bu ad шцbhяsиz kи,
adlandыrыlan subyektlя mцяyyяn яlaqяdяdиr. Amma bu
яlaqяnи nя tяsvиr, nя dя tяyиn funksиyasы tam шяkиldя иfadя
etmиr.
Dиgяr tяrяfdяn, mяцllиf adы adи adlardan fяrqlи чяtиnlиklяr
yaradыr. Belя kи, hяr hansы шяxsиn цmumи adы иlя onun юzц
arasыnda яlaqя mцяllиf adы иlя bu adыn adlandыrdыьы subyekt arasыnda яlaqяdяn fяrqlяnиr. Mяsяlяn, яgяr mяnя
24
mяlum olursa kи, Pyer Dцponun gюzlяrи mavи rяngdя
deyиl, yaxud o Parиsdя doьulmayыb, ya hяkиm deyиl vя s.,
Pyer Dцpon adы цtцn bunlara baxmayaraq eynи adama
gюndяrmяkdя davam edяcяk vя tяyиn яlaqяsи dяyишmяz
qalacaq. Mцяllиf adlarыnыn qoyduьu problemlяr иsя qatqat daha чяtиndиr: mяsяlяn, яgяr aшkar olunsa kи, Шekspиr
bu gцn turиstlяrиn onun evи kиmи zиyarяt etdиklяrи evdя
doьulmayыb, bu yenиlиk bu mцяllиf adыnыn fяalиyyяtиnя
dяyишиklиk gяtиrmяyяcяk; amma sцbut olunsa kи, Шekspиr
"Sonnet"lяrи yazmayыb, belя dяyишиklиk tamamиlя baшqa
nюvlцdцr vя mцяllиf adыnыn fяalиyyяtиnя tяsиrsиz юtцшmцr.
Яgяr sцbut olunsa kи, Шekspиr Bakonun "Orqanon"
яsяrиnи yazыb vя bu иkи mцяllиfиn яsяrlяrиnи yazan eynи
adamdыr - belя dяyишиklиk mцяllиf adыnыn fяalиyyяtиnи kюklц
шяkиldя dяyишиr. Bиr sюzlя mцяllиf adы dиgяr цmumи adlar
kиmи deyиl.
Mцяllиf adыnыn paradoksal mяxsusиlиyиnи bиr sыra dиgяr
mиsallar da gюstяrиr. Mяsяlяn, Pyer Dцponun mюvcud
olmamasыnы demяk Homer yaxud Hermes Trиmejиstиn
mюvcud olmamalarыnы demяklя eynи шey deyиl. Bиrиncи
halda, bu o demяkdиr kи, Pyer Dцpon adыnы heч kиm
daшыmыr ; иkиncи halda иsя belя mяlum olur kи, bиr neчя
шяxs bиr ad altыnda qarышdыrыlыb yaxud яsl mцяllиf яnяnяvи
olaraq Homer ya Hermes personajlarыna aиd edиlяn heч
bиr cяhяtя malиk deyиl. X.-иn яsl adыnыn Pyer Dцpon deyиl,
Jak Dцran olmasыnы юyrяnmяk bиr шeydиr, Stendalыn
adыnыn Anrи Bel olmasыnы aшkar etmяk tamam baшqa шey.
Bu fяrqlяrи yяqиn kи, bu cцr иzah etmяk olar: hяr hansы
dиskursda mцяllиf adы adиcя bиr element deyиl (hansы kи,
mцbtяda ya tamamlыq ola bиlяr, яvяzlиklя иfadя oluna
bиlяr vя s.); o dиskursa mцnasиbяtdя tяsnиfedиcи funksиya
иcra edиr: mяsяlяn fиlan ad mцяyyяn sayda mяtnlяrи bиr
yerdя qruplaшdыrmaq, onlardan bяzиlяrиnи kяnarlaшdыrmaq, onlarы baшqa mяtnlяrlя qarшыlaшdыrmaq иmkanы verиr.
Bundan baшqa o mяtnlяrиn bиr-bиrи иlя яlaqяyя qoyulmasы
иmkanыnы yaradыr. Bиr neчя mяtnиn eynи ad altыnda qruplaшdыrlmasы gюstяrиr kи, onlarыn arasыnda bиr homogenlиk,
qarшыlыqlы иzahetmя xцsusиyyяtи vя s. kиmи яlaqяlяr var.
Nяhayяt, mцяllиf adы dиskursun xцsusи nюv mюvcudluq
tяrzиnи иfadя edиr: hяr hansы bиr dиskurs цчцn mцяllиf
adыnыn olmasы, "bu fиlankяs tяrяfиndяn yazыlыb", yaxud
"fиlankяs bunun mцяllиfиdиr" deyя bиlmяk gюstяrиr kи, bu
dиskurs gцndяlиk hяyatыn xцsusи dиqqяt cяlb elяmяyяn,
dяrhal иstehlak olunan, gяlиb-gedяn sюzц deyиl, xцsusи
qaydada qяbul edиlmяlи olan vя ичиndя hяrяkяt etdиyи
mяdяnиyyяt чяrчиvяsиndя xцsusи status almalы olan sюzdцr.
Bцtцn bunlar gюstяrиr kи, mцяllиf adы adи adamlarыn
adlarыndan fяrqlи qaydada fяalиyyяt gюstяrиr. Nяtиcя
etиbarи иlя belя demяk olar kи, bиzиm sиvиlиzasиyamыzda
mцяyyяn sayda dиskurslar var kи, onlarda "mцяllиf" funskиyasы var, dиgяrlяrиndя иsя yox. Шяxsи mяktubun иmzaчыsы
ola bиlяr, amma mцяllиfи yox; mцqavиlяnиn qarantы ola
bиlяr, mцяllиfи yox. Kцчяdя oxuduьumuz, dиvara
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
yapышdыrыlmыш anonиm mяtnиn tяrtиb edиcиsи var, mцяllиfи
yox. Belяlиklя, mцяllиf funskиyasы cяmиyyяt daxиlиndя bяzи
dиskurslarыn mюvcudluq, sиrkulyasиya vя fяalиyyяt tяrzи иlя
mцяyyяn olunur.
***
Иndи иsя bu "mцяllиf" funksиyasыnы araшdыraq. Bu
funksиyanы daшыyan dиskurs bиzиm mяdяnиyyяtиmиzdя necя
xaraktыrиzя olunur? O dиgяr dиskurslardan nя иlя
fяrqlяnиr? Mяnиm fиkrиmcя яgяr sюhbяt yalnыz hяr hansы
kиtab yaxud mяtnиn mцяllиfиndяn gedиrsя, dюrd sяcиyyяvи
cяhяt qeyd oluna bиlяr.
Яvvяla bu kиtab vя mяtn mцlkиyyяt obyektиdиr. Onlarыn
aиd olduьu mцlkиyyяt formasы mяxsusи xarakterlяrя
malиkdиr vя artыq uzun иllяrdиr kи, mяcяllяlяшdиrиlиb. Qeyd
etmяk lazыmdыr kи, krиmиnal aspektя mцnasиbяtdя
mцlkиyyяt aspektи tarиxяn sonra gяlиr. Mяtnlяrиn,
kиtablarыn, dиskurslarыn mиfolojи yaxud mцqяddяs personajlardan fяrqlи, real mцяllиflяrиnиn olmasы dиskurslarыn
transqressиv ola bиlmяsи vя buna gюrя mцяllиfиn cяzalandыrыlmasы иmkanы иlя baьlыdыr. Bиzиm mяdяnиyyяtиmиzdя
(vя шцbhяsиz kи, bиr sыra baшqa mяdяnиyyяtlяrdя) dиskurs
иlk zamanlarda bиr шey yaxud mяhsul deyиl, akt sayыlыrdы
vя bиr akt olaraq mцqяddяs/qeyrи mцqяddяs, qanunи/
qanunsuz, dиnи/blasfem kиmи иkиqцtblц mцstяvиdя yer
alыrdы.Tarиxяn dиskurs mцlkиyyяt чevrяsиnя daxиl olmazdan яvvяl rиsklи bиr jest olub. Amma mяtnlяr цчцn
mцlkиyyяt rejиmи bяrqяrar olandan, mцяllиflиk hцquqlarы,
mцяllиf-naшиr mцnasиbяtlяrи, reproduksиya hцquqlarы vя s.
haqda qaydalar qяbul edиlяndяn sonra - yяnи XVИИИ яsrиn
sonu, XИX яsrиn яvvяllяrиndя - yazы aktыna xas olan transqressиya иmkanы getdиkcя яdяbиyyatыn иmperatиvиnя
чevrиlmяyя baшladы. Elя bиl kи, yazar mцlkиyyяt sиstemиnя
yerlяшdиrиldиkdяn sonra belя bиr status almaьыn яvяzиnи
transqressиyanы sиstematиk шяkиldя hяyata keчиrmяklя
alыrdы.
Dиgяr tяrяfdяn, mцяllиf funksиyasы bцtцn dиskurslarda
unиversal vя sяbatlы шяkиldя reallaшmыr. Bиzиm sиvиlиzasыyamыzda eynи mяtnlяr heч dя hяr zaman mяnsubиyyяt
tяlяb etmяyиb. Vaxt olub kи, bиzиm иndи яdяbи adlandиracaьыmыz bиr sыra mяtnlяr (яhvalatlar, naьыllar, dastanlar,
tragedиya vя komedиyalar) onlarыn mцяllиflяrи haqda heч
bиr sorьu-sual olmadan qяbul edиlиr, otцrцlцr vя dяyяrlяndиrиlиrdи. Onlarыn anonиmlиyи heч bиr чяtиnlиk yaratmыrdы, onlarыn hяqиqи yaxud ehtиmal edиlяn qяdиmlиyи
qaneedиcи tяmиnat иdи. Bunun яksиnя olaraq, bиzиm иndи
elmи adlandиracaьыmыz vя kosmologиya, fяza, tяbabяt vя
xяstяlиklяr, tяbияt elmlяrи yaxud coьrafиyaya aиd mяtnlяr
Orta яsrlяrdя yalnыz mцяllиfиn adы иlя bиrgя olmaq шяrtи иlя
qяbul edиlиr vя hяqиqяt daшыyыcыsы sayыlыrdы. "Hиpokrat
demишdиr kи...", "Plиn belя nяql edиr kи..." kиmи иfadяlяr
tяkcя dяlиl kиmи иstиfadя olunmurdu. Onlar hяm dя иsbatlanmыш kиmи qяbul olunmalи dиskurslarыn tanыnma vasиtяsи
иdи. XVИИ yaxud XVИИИ яsrdяn baшlayaraq bu tяcrцbя
kяnarlaшdыrыldы: o zamandan bяrи elmи dиskurslar olduьu
kиmи qяbul olunmaьa baшladы: bu halda onlarиn aиd
olduьu adama иstиnad yox, bиr elmи sиstemя aиdиyyatы
tяmиnat kиmи qяbul olunur. Mцяllиf funksиyasы belя hallarda kяnara чяkиlиr. Иxtиraчыnыn adы sadяcя bu vя ya dиgяr
teorem, elmи mцlahиzя, patolojи sиndrom цчцn ad kиmи иstиfadя olunur. Lakиn яdяbи dиskurslar yalnыz mцяllиfи иlя
bиrgя qяbul oluna bиlяr: hяr hansы шeиr yaxud nяsr mяtnиndяn onun hardan gяldиyи, kиm tяrяfиndяn, hansы
tarиxdя, hansы шяraиtdя, hansы layиhяdяn чыxыш edиlяrяk
yazыldыьы soruшulur. Ona verиlяn mяna, ona tanыnan status
vя dяyяr bu suallara verиlяn cavablardan asыlыdыr. Яgяr
tяsadцfяn yaxud mцяllиfиn юy иstяyи иlя mяtn bиzя anonиm
gяlиb чatыrsa, dяrhal mцяllиf axtarыlmaьa baшlanыr. Яdяbи
anonиmlиk bиzиm цчцn dюzцlmяzdиr- bиz onu yalnыz tapmaca kиmи qяbul edиrиk. Bиr sюzlя, mцяllиf funksиyasы
яdяbи яsяrlяr цчцn tam gцcц иlя ишlяyиr (Яlbяttя bцtцn
bunlara bяzи nцanslar gяtиrmяk lazыmdыr: artыq bиr neчя
vaxtdыr kи, tяnqиd яsяrlяrи onlarыn fяrdи yaradыcыlarыna
gюrя deyиl, onlarыn janr vя tиpиnя, onlarda rast gяlиnяn
daиmи elementlяrя gюrя analиz edиr. Yaxud, яgяr daha
mцяllиfя иstиnad rиyazиyyatda bu vя ya dиgяr teoremи
yaxud mцlahиzяnи adlandиrmaqdan baшqa heч nяyя xиdmяt etmиrsя, bиologиya vя tяbabяtdя mцяllиfиn adыnыn vя
onun ишиnиn tarиxиnиn gюstяrиlmяsи tamam baшqa rol
oynayыr: bu tяkcя mяnbяnи gюstяrmяyя xиdmяt etmиr,
hяm dя mцяyyяn bиr dюvrdя bu vя ya dиgяr laboratorиyada иstиfadя olunan texnиka vя tяcrцbя obyektlяrиndяn
чыxыш edяrяk ишиn etиbarlыlыьыnы mцяyyяn etmяk цчцn
vasиtяdиr).
Mцяllиf funksиyasыnыn цчцncц sяcиyyяvи cяhяtи ondan
иbarяtdиr kи, o mцяyyяn dиskursun spontan шяkиldя
mцяyyяn шяxsя mяnsub edиlmяsи deyиl, mцяllиf fиqurunun
konstruksиyasыna xиdmяt edяn mцrяkkяb bиr яmяlиyyatыn
nяtиcяsиdиr. Шцbhяsиz kи, bu fиqura realиst bиr status vermяyя cяhd edиlиr - mцяllиf yazыnыn mяnшя yerи kиmи tяqdиm
edиlиr. Amma яslиndя шяxsdя mцяllиf adlandиrиlan (yaxud
шяxsdяn mцяllиf edяn) mяtnиn цzяrиndя aparыlan яmяlиyyatlarыn (mцяyyяn cяhяtlяrиn relevant sayыlmasы, mцяyyяn
yaxыnlaшdыrmalarыn aparыlmasы, mцяyyяn davamиyyяtиn
aшkar edиlmяsи, mцяyyяn kяnarlaшdыrmalarыn realиzя
edиlmяsи) proyeksиyasыndan baшqa bиr шey deyиl. Bu
яmяlиyyatlar tarиxи dюvrlяrdяn vя dиskursun tиpиndяn asыlы
olaraq dяyишиr. "Fяlsяfя sahяsиndя mцяllиf" "шaиr"lя eynи
qaydada konstruksиya edиlmиr. Eynи zamanda яdяbи
яsяrиn mцяllиfи bu gцn XVИИИ яsrdяkи kиmи konstruksиya
edиlmиr. Amma mцяllиf fиqurunun konstruksиyasы
sahяsиndя sabиt elementlяr dя tapmaq olar.
Mяsяlяn, mяnя elя gяlиr kи, яdяbи tяnqиdиn uzun zamanlar boyu mцяllиfи mцяyyяn etmяk, daha doьrusu mюvcud
mяtn vя dиskurslardan чыxыш edяrяk mцяllиf formasыnыn
konstruksиyasыnы reallaшdыrmaq tяrzи xrиstиan яnяnяsиndя
mяtnlяrиn autentиklяшdиrиlmяsи praktиkasыndan kиfayяt
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
25
qяdяr bиrbaшa шяkиldя qaynaqlanыr. Baшqa sюzlя desяk,
яsяrdя mцяllиfи "tapmaq" цчцn mцasиr tяnqиd mяtnиn
dяyяrиnи mцяllиfиn mцqяddяslиyи иlя sцbut etmяk цчцn
xrиstиan eqzejetиkasыnыn иstиfadя etdиyи sxemlяrя чox yaxыn
tяrzdя davranыr. "De vиrиs иllustrиbus" яsяrиndя mцqяddяs
Jerom иzah edиr kи, eynи adы daшыma чoxsaylы яsяrlяrиn
mцяllиflяrиnиn legиtиm шяkиldя иdentиfиkasыyasы цчцn yetяrlи
deyиl: baшqa-baшqa шяxslяr eynи adы daшыya bиlяrlяr yaxud
bиrи dиgяrиnиn adыndan suи-иstиfadя edя bиlяr. Tekstual
яnяnяlяrdя ad fяrdиlиyиn markasы kиmи kиfayяt etmиr. Belя
olan halda чoxsaylы dиskurslarы eynи mцяllиfя necя aиd
etmяlи? Sюhbяtиn eynи adamdan yaxud fяrqlи adamlardan
getdиyиnи mцяyyяn etmяk цчцn mцяllиf funksиyasыnы necя
reallaшdыrmalы? Mцqяddяs Jerom bunun цчцn dюrd meyar
tяqdиm edиr: яgяr mцяllиfя aиd edиlяn яsяrlяrиn ичиndя bиrи
dиgяrlяrиnя mцnasиbяtdя zяиfdиrsя, onu sиyahыdan чыxartmaq lazыmdыr (bu halda mцяllиf eynи sяvиyyяlи dяyяr kиmи
sяcиyyяlяndиrиlиr) ; яgяr mцяllиfиn bяzи mяtnlяrи onun
dиgяr яsяrlяrи иlя doktrиnal sяvиyyяdя zиddиyяt tяшkиl
edиrsя, yenя eynи qaydada davranmaq lazыmdыr (bu halda
mцяllиf nяzяrи yaxud konseptual cяhяtdяn zиddиyяtsиz
sahя kиmи gюtцrцlцr) ; eynи zamanda fяrqlи bиr stиldя,
mцяllиfиn qяlяmиndя adяtяn rast gяlиnmяyяn sюz vя
иfadяlяr ишlяnmиш яsяrlяrи xarиc etmяk lazыmdыr (burada
mцяllиf stиlиstиk vahиd kиmи gюtцrцlцr) ; nяhayяt, mцяllиfиn
юlцmцndяn sonraya aиd olan hadиsяlяrdяn yaxud personajlardan danышan яsяrlяrи dя kяnarlaшdыrmaq lazыmdыr
(burada mцяllиf konkret tarиxи an, mцяyyяn sayda
hadиsяlяrиn qovuшma yerи kиmи gюtцrцlцr). Mцasиr яdяbи
tяnqиd hяtta autentиfиkasиya иlя baьlы qayьыlarы olmadыqda
belя (bиr qayda olaraq belя olur) mцяllиfи heч dя fяrqlи
шяkиldя mцяyyяn etmиr: mцяllиf mцяyyяn bиr яsяrdя
mцяyyяn hadиsяlяrиn hяm mюvcudluьunu, hяm dя transformasиyasыnы, deformasиyasыnы vя dяyишmяlяrиnи иzah edяn
faktordur (bunun цчцn mцяllиfиn bиoqrafиyasыna mцracияt
olunur, onun fяrdи perspektиvи mцяyyяn edиlиr, onun
sosиal mяnsubиyyяtи tяhlиl edиlиr, onun fundamental
layиhяsи aшkara чыxarыlыr). Mцяllиf hяm dя yazыnыn bиrlиyиnи
tяcяssцm etdиrиr - bцtцn fяrqlи cяhяtlяr яn azы evolyusиya,
yetkиnlиk yaxud tяsиr prиnsиplяrи иlя иxtиsara salыnmalыdыr.
Mцяllиf eynи zamanda mцяyyяn mяtnlяrиn arasыnda
ortaya чыxa bиlяcяk zиddиyyяtlяrиn aradan qaldыrыlmasыna
иmkan verяn vasиtяdиr: mцяllиfиn fиkиr dцnyasыnda, arzularыnda, шцur yaxud tяhtяlшцurunda bиr mяqam olmalыdыr
kи, bu mяqamdan чыxыш edяrяk zиddиyяtlяr hяll oluna, bиrbиrиnи qarшыlыqlы иnkar edяn цnsцrlяr bиr-bиrиlя uzlaшa
yaxud fundamental yaxud иlkиn zиddиyyяtиn яtrafиnda
yыьышa bиlsиn. Nяhayяt mцяllиf иfadя baxыmыndan bиr
bцtюvlцk tяшkиl edиr vя bu cяhяt onun hяm яsяrlяrиndя,
hяm qaralamalarыnda, hяm mяktublarыnda yaxud fraqmentlяrиndя юzцnц gюstяrиr. Mцqяddяs Jeromun sadaladыьы dюrd meyar mцasиr tяnqиdиn mцяllиf funksиyasы иlя
ишlяmяyиnиn dюrd tяrzиnи иfadя edиr.
Lakиn mцяllиf funksиyasы passиv bиr mяtndяn чыxыш edяrяk
hяyata keчиrиlяn sadяcя bиr rekonstruksиya kиmи
26
qиymяtlяndиrиlя bиlmяz. Belя kи, mяtndя hяmишя mцяllиfя
gюndяrиш edяn mцяyyяn sayda ишarяlяr olur. Bu ишarяlяr
qrammatиka mцtяxяssиslяrиnя yaxшы tanышdыr: bunlar шяxs
яvяzlиklяrи, zaman vя mяkan zяrflиklяrи, fellяrиn tяsrиfиdиr.
Amma qeyd etmяk lazыmdыr kи, bu elementlяr mцяllиf
funksиyasыna malиk olan vя bu funksиyadan mяhrum
dиskurslarda eynи cцr ишlяmиr. Bu sonuncularda sюzцgedяn
elementlяr hяqиqи danишana vя onun dиskursunun
mяkan/zaman koordиnatlarыna gюndяrиr. Bиrиncиlяrdя иsя
onlarыn rolu daha mцrяkkяb vя daha rяngarяngdиr. Yaxшы
mяlumdur kи, tяhkиyячиnиn danышdыьы яhvalat kиmи tяqdиm
olunan romanda bиrиncи шяxsя aиd яvяzlиk, иndиkи zaman,
mяkana aиd ишarяlяr yazычыya, onun yazdыьы ana yaxud
yazma aktыna deyиl, yazычыya mцnasиbяtdя dиstansы
яsяrdяn-яsяrя, hяtta bиr яsяrиn ичиndя dяyишя bиlяn alter
eqoya gюndяrиr. Mцяllиfи hяqиqи yazычы tяrяfdя axtarmaq
onu xяyalи tяhkиyячи tяrяfdя axtarmaq qяdяr yanlышdыrmцяllиf funksиyasы bu иkиsиnиn arasыnda hяyata keчиr. Belя
zяnn etmяk olar kи, bu roman yaxud poetиk dиskursa aиd
sяcиyyяvи cяhяtdиr, yalnиz kvazи-dиskurslarыn oynadыьы
sahяlяrя aиddиr. Яslиndя иsя mцяllиf funksиyasы olan bцtцn
dиskurslarda bu eqo чoxluьu rast gяlиnиr. Mяsяlяn, bиr
rиyazиyyat traktatыna yazыlmыш юn sюzdя danышan vя bu
traktatыn tяrtиb olunma шяraиtиnи gюstяrяn eqo nя
mюvqeyиnя, nя dя fяalиyyяtиnя gюrя bиr иsbatыn gedишиndя
danышan vя "Mяn belя nяtиcяyя gяlиrяm kи..." yaxud "Fяrz
edиrяm kи..." formasыnda цzя чыxan eqo иlя eynи deyиl: bиr
halda "mяn" ekvиvalentи olmayan, mцяyyяn mяkan vя
zaman daxиlиndя mцяyyяn иши gюrmцш adama gюndяrиr ;
иkиncи halda иsя " mяn " eynи sиmvollar, eynи aksиomlar vя
eynи иlkиn sцbutlar sиstemиnи qяbul edяn иstяnиlяn шяxsиn
tuta bиlяcяyи mюvqenи gюstяrиr. Lakиn eynи traktatda
цчцncц eqonu da aшkar etmяk olar; bu eqo ишиn mяnasыnы
иzah edиr, qarшыya чыxan чяtиnlиklяr, яldя edиlяn nяtиcяlяr,
hяlя qalmaqda olan problemlяrdяn danышыr; bu eqo artыq
mюvcud olan yaxud gяlяcяk rиyazи dиskurslar
mцstяvиsиndя yerlяшиr. Bu halda mцяllиf funksиyasы dиgяr
eqolarы arxa planda qoyan bиr eqo tяrяfиndяn hяyata
keчиrиlmиr. Яksиnя belя dиskurslarda mцяllиf funksиyasы elя
fяalиyyяt gюstяrиr kи, eynи zamanda цч eqonun dиspersиyasыna gяtиrиb чыxarыr.
Шцbhяsиz kи, axtarышlar sayяsиndя mцяllиf funksиyasыnыn
baшqa cяhяtlяrиnи dя tapmaq mцmkцndцr. Amma mяn bu
dюrd cяhяtlя kиfayяtlяnиrяm, чцnkи onlar яn чox nяzяrя
чarpan vя яn vacиblяrиdиr. Onlarы belя yekunlaшdыrardыm :
mцяllиf funksиyasы dиskurs alяmиnи mцяyyяn vя
artиkulyasыya edяn hцquqи vя иnstиtusиonal sиstemlя
baьlыdыr; o bцtцn dиskurslarla baьlы, bцtцn dюvrlяrdя vя
bцtцn sиvиlиzasиyalarda eynи qaydada fяalиyyяt gюstяrmиr;
o hяr hansы dиskursun spontan шяkиldя onun иstehsalчыsыna
aиd edиlmяsи kиmи mexanиkи prosesdяn deyиl, bиr sыra
spesиfиk vя mцrяkkяb яmяlиyyatlardan иbarяtdиr; o
sadяcя hяqиqи bиr шяxsя gюndяrиш etmиr, eynи zamanda
mцxtяlиf kateqorиyalara aиd шяxslяrиn tuta bиlяcяyи eqolara
gюndяrиr.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
***
Anlayыram kи, иndиyя qяdяr mюvzunu яsassыz шяkиldя mяhdudlaшdыrыram. Шцbhяsиz kи, rяssamlыq, musиqи, texnиka vя
s. sahяlяrdя mцяllиf funksиyasыnыn nяdяn иbarяt olmasы
haqda danышmaq lazыm иdи. Bundan baшqa hяtta mяnиm
etdиyиm kиmи yalnыz dиskurs alяmиnи gюtцrsяk, dцшцnцrяm
kи, mяnиm "mцяllиf"я verdиyиm mяna hяddяn artыq mяhduddur. Mяn mцяllиfи иstehsalыnыn legиtиm шяkиldя ona aиd
edиlmяsи mцmkцn olan bиr mяtnиn, bиr kиtabыn yaxud bиr
яsяrиn mцяllиfи kиmи mяhdud шяkиldя tяqdиm etdиm.
Halbukи dиskurs alяmиndя kиtabdan artыq bиr шeyиn mцяllиfи olmaq иmkanыnы gюrmяk asandыr - mяsяlяn, bиr
nяzяrиyyяnиn, bиr яnяnяnиn yaxud bиr fяnnиn mцяllиfи
olmaq olar kи, bunlarыn hяr bиrиnиn чяrчиvяsиndя baшqa
kиtablar yaxud baшqa mцяllиflяr юz nюvbяsиndя yer ala
bиlяr. Belя mцяllиflяr "transdиskursиv" bиr mюvqedяdиrlяr.
Bu davamlы bиr fenomendиr vя onun bиzиm sиvиlиzasиyamыz
qяdяr yaшы var. Homer vя Arиstotel, kиlsяnиn atalarы bu
rolu oynayыblar; eynи sюzlяrи иlk rиyazиyyatчыlar vя hиppokrat яnяnяsиnиn mяnшяyиndя duranlar haqda da demяk
olar. Amma mяnя elя gяlиr kи, XИX яsrdя Avropada чox
mяxsusи mцяllиf tиplяrи meydana gяlиb. Onlarы nя " bюyцk
" яdяbиyyat nцmayяndяlяrи, nя dиnи kanonиk mяtnlяrиn
mцяllиflяrи, nя dя elmlяrиn banиlяrи иlя qarышdыrmaq
olmaz. Onlarы bиr qяdяr arbиtrar шяkиldя " dиskursиvlиk
banиlяrи " adlandыraq.
Bu mцяllиflяrи sяcиyyяlяndиrяn cяhяt odur kи, onlar tяkcя
юz яsяrlяrиnиn, kиtablarыnыn mцяllиflяrи deyиllяr. Onlar
bundan daha artыьыnы, baшqa mяtnяrиn formalaшmasы
иmkanыnы vя qaydasыnы ortaya qoyublar. Bu mяnada
onlar, mяsяlяn, bиr roman mцяllиfиndяn чox fяrqlяnиrlяrbu sonuncu hяr bиr halda юz mяtnиnиn mцяllиfиndяn baшqa
bиr шey deyиl. Bunun яksиnя olaraq, mяsяlяn Freyd tяkcя "
Rюyalarыn tяfsиrи " яsяrиnиn mцяllиfи deyиl, Marks tяkcя "
Manиfest "иn ya Kapиtalыn mцяllиfи deyиl : onlar sonsuz
dиskurslar иmkanыnы yaradыblar. Sюzsцz kи, mяnя asanlыqla
belя bиr иrad tutmaq olar kи, roman mцяllиfиnиn tяkcя юz
romanыnыn mцяllиfи olmasы hяqиqяtя uyьun deyиl; яgяr
sюhbяt kиfayяt qяdяr " vacиb " mцяllиfdяn gedиrsя, o bundan artыq bиr шeydиr. Sadя bиr mиsal gюstяrmяk цчцn
demяk olar kи, Ann Radklиf tяkcя " Pиreney qяsrиndя
qarabasmalar " vя bяzи baшqa romanlarыn mцяllиfи deyиl, o
hяm dя XИX яsrиn яvvяllяrиndя dяhшяt romanlarы janrыnы
mцmkцn edиb vя bu mяnada onun mцяllиf funksиyasы
onun яsяrиnи юtцb keчиr. Amma mяncя bu иrada belя
cavab vermяk olar : dиskursиvlиyиn banиlяrиnиn (mиsal kиmи
mяn Marks vя Freydи gюtцrцrяm, чцnkи onlar hяm
bиrиncи, hяm dя яn mцhцmlяrиdиr) mцmkцn etdиklяrи bиr
roman mцяllиfиnиn mцmkцn etdиyиndяn tamamиlя
fяrqlиdиr. Ann Radklиfиn mяtnlяrи bu mяtnlяrdяn
qиdalanan bиr sиra bяnzяtmя vя analogиyalara yol aчыb.
Onun yaradыcыlыьыnda mцяyyяn xarakterиstиk
xususиyyяtlяr, fиqurlar, strukturlar var kи, onlar sonradan
yenиdяn иstиfadя oluna bиlиb. Ann Radklиfиn dяhшяt
romanыnыn tяmяlиnи qoymasыnы demяk bu mяnanы verиr :
XИX яsrиn dяhшяt romanыnda Ann Radklиfdя olduьu kиmи
юz gцnahsыzlыьыnыn tяlяsиnя dцшmцs qadыn qяhrяmanы, sиrlи
qяsrи, dцnyadan ona edиlяn pиslиklяrиn яvяzиnи чыxmaьы
юzцnя qayя etmиш mяnfи qяhrяmanы vя s. gюrmяk olar.
Amma mяn dиskursиvlиyиn юzцlцnu qoyanlar kиmи Marks
vя Freyddяn danышanda onu demяk иstяyиrяm kи, onlar
tяkcя mцяyyяn sayda analogиyalarы deyиl, hяm dя
mцяyyяn sayda fяrqlи yanaшmalarы mцmkun edиblяr.
Onlar tяmяlиnи qoyduqlarыndan fяrqlи olsa da ona aиd
olmaqda davam edяn yol aчыblar. Freydиn psиxanalиzиn
bцnovrяsиnи qoymasыnы demяk o demяk deyиl kи, (sadяcя
o demяk deyиl kи) lиbиdo konsepsиyasыnы yaxud rюyalarыn
tяfsиrи texnиkasыnы Abrahamda yaxud Melanи Klaynda
tapmaq olar, bu o demяkdиr kи, Freyd юz mяtnlяrиnя,
konseptlяrиnя, hиpotezlяrиnя mцnasиbяtdя fяrqlи olsa belя
psиxanalиtиk dиskursa aиd olan praktиkanы mцmkцn edиb.
Bu anda yenи bиr чяtиnlиk ortaya чыxыr : sual vermяk olar
kи, mяgяr bu cяhяt иstяnиlяn elm banиsиndя, yaxud hяr
hansы elmdя mцnbиt bиr transformasиya aparmыш иstяnиlяn
mцяllиfdя mюvcud deyиlmи ? Belя demяk olar kи, Qalиley
tяkcя юzцndяn sonra onun qanunlarыnы tяkrarlanmasы
иmkanыnы yox, hяm dя ondan kяnarlaшmalarы mцmkцn
edиb. Яgяr Kuvye bиologиyanыn, Sosцr lиnqvиstиkanыn
banиsи sayыlыrsa, bu ona gюrя belя deyиl kи, onlarы иmиtasиya
edиblяr, ona gюrяdиr kи, Kцvye mцяyyяn mяnada onun
юzцnцn fиksиzmи иlя daban-dabana zиdd olan tяkamцl
nяzяrиyyяsиnи mцmkцn edиb; yaxud ona gюrяdиr kи, Sosцr
onun struktural analиzlяrиndяn чox fяrqlи olan generatиv
qrammatиka иmkanыnы yaradыb. Belяlиklя, elmdя
tяmяlчиlиk dиskursиv tяmяlчиlиklя eynи sыraya gяlиr.
Lakиn mяnиm fиkrиmcя burada bиr fяrq var vя bu fяrq чox
mцhцmdцr. Elm mиsalыnda tяmяl aktыnыn юzц gяlяcяk
transformasиyalarыn ичиndяdиr; o bиr nюv mцmkцn etdиyи
transformasиyalar sиstemиnиn tяrkиb hиssяsиdиr. Bu aиdиyyat
mцxtяlиf formalarda ola bиlяr. Elmdя tяmяl aktыnыn bu
elmиn sonrakы transformasиyalarыnыn gedишиndя kяшf olunan daha bюyцk bиr nяsnяnиn mяxsusи tяtbиq halы olmasы
aшkarlana bиlяr. Yaxud hesab edиlя bиlяr kи, bu akt
иntuиsиya vя emprиzm цzяrиndя qurulub; bunun цчцn onu
yenиdяn formallaшdыrmaq zяrurяtи yarana bиlяr, onu daha
samballы шяkиldя яsaslandыrmaq цчцn яlavя nяzяrи
яmяlиyyatlar aparыla bиlяr. Yaxud hяmиn akt tяlяsиk
цmumиlяшdиrmя sayыla bиlяr, bu zaman onun hяqиqи
fяalиyyяt meydanыnы mцяyyяn etmяk lazыm gяlяcяk. Baшqa
sюzlя, elmи tяmяl aktы hяr bиr zaman ondan meydana
gяlяn transformasиyalar aparatыna yenиdяn daxиl edиlя
bиlяr.
Bunun яksиnя olaraq dиskursиvlиyиn tяmяlиnиn qoyulmasы
aktы onun sonrakы transformasиyalarыna mцnasиbяtdя heterogendиr. Freyd tяrяfиndяn bцnюvrяsи qoyulan psиxanalиzиn bиr dиskursиvlиk kиmи genишlяndиrиlmяsи ona onun
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
27
иlk vaxtlarda qяbul etmяdиyи цmumиlиk vermяk deyиl,
sadяcя onun цчцn mцяyyяn sayda tяtbиq иmkanlarыnы
aчmaqdыr. Onun daraldыlmasы иsя яslиndя tяmяl aktыnda
elя цnsцrlяrи иzolя etmяk cяhdиdиr kи, yalnыz bu цnsцrlяrя
tяmяlчиlиk dяyяrи tanыnиr vя Freydиn bu vя ya dиgяr
nяzяrиyyя yaxud konsepsиyasы onlara mцnasиbяtdя tюrяmя
yaxud иkиncи dяrяcяlи sayыlыr. Nяhayяt bu tиp banиlяrиn
яsяrlяrиndя hяr hansы mцlahиzя sяhv sayыlmыr; sadяcя bяzи
mцlahиzяlяr qeyrи-relevant sayыldыьы цчцn yaxud onlarыn
baшqa tиp dиskursиvlиyя aиd olmasы hesab olunduьu цчцn
kяnarlaшdыrыlыr. Baшqa sюzlя desяk, elmи tяmяlчиlиkdяn
fяrqlи olaraq dиskursиv tяmяlчиlиk юzцnцn sonrakы transformasыyalarыnыn tяrkиb hиssяsи deyиl. Bunun nяtиcыsиdиr kи,
burada hяr hansы mцlahиzяnиn nяzяrи dяyяrи bu banиlяrиn
яsяrlяrиnя mцnasиbяtdя mцяyyяn olunur, halbukи Qalиley
vя Nyutonun halыnda onlarыn иrяlи sцrdцyц mцlahиzяlяrиn
statusu fиzиkanыn vя kosmologиyanыn mюvcud normalarыna
mцnasиbяtdя mцяyyяn edиlиr. Qыsaca olaraq belя yekunlaшdыrmaq olar kи, dиskursиv banиlяrиn yaradыcыlыьы onlarыn
konturlarыnы cыzdыьы elmя vя meydana mцnasиbяtdя yer
almыr, яksиnя bu elm vя dиskursиvlиk иstиnad mяnbяyи kиmи
onlarыn yaradыcыlыьыna mцnasиbяtdя yer alыr.
Bu elementlяrdяn чыxыш edяrяk bu tиp dиskursиvlиklяrdя
qaчыlmaz bиr zяrurяt kиmи rast gяlиnяn " mяnшяyя qayыdыш
" tяlяbиnи anlamaq olar. " Mяnшяyя qayыdыш " dedиkdя nя
baшa dцшmяk lazыmdыr ? Mяncя bu иfadя иlя юzцnцn mяxsusи cяhяtlяrи olan vя mяhz dиskursиv tяmяlчиlиyи
sяcиyyяlяndиrяn bиr hяrяkatы gюstяrmяk olar. Qayыdышыn
olmasы цчцn яvvяlcя unutmanыn olmasы zяrurиdиr; sюhbяt
tяsadцfи yaxud anlaшыlmazlыqdan иrяlи gяlяn unutmadan
yox, fundamental unutmadan gedиr. Tяmяl aktы юz
mahиyyяtи etиbarы иlя elяdиr kи, o unudulmaya bиlmяz.
Onu nцmayиш etdиrяn, ondan tюrяnяn eynи zamanda
ondan kяnarlaшmanы vя onu dяyишmяnи tяcяssцm etdиrиr.
Bu qeyrи-tяsadцfи unutmalar иdentиfиkasиyasы vя tяhlиl
edиlmяsи mцmkцn olan konkret яmяlиyyatlar vasиtяsиlя
hяyata keчиr vя onlarы tяmяl aktыna qayыdышla mяhdudlaшdыrmaq olar. Unutmanыn gяtиrdиyи maneя sюzцgedяn
dиskursиvlиyя bayыrdan pяrчиmlяnmяyиb, o elя
dиskursиvlиyиn tяrkиb hиssяsиdиr, onun qaydalarыnы bu
dиskursиvlиk mцяyyяn edиr. Bu шяkиldя unudulmuш
dиskursиv tяmяl aktы hяm bu unutmadan иrяlи gяlяn
maneяnиn mяnшяyиndя durur, hяm dя bu maneяnи aчmaq
цчцn aчarы tяmиn edиr- elя bиr tяrzdя kи, bu unutmanы
ancaq gerиyя qayыdышla kяnarlaшdыrmaq olar. Bundan
baшqa bu qayыdыш mяtnя qayыdышdыr, daha dяqиq desяk
mяtnиn boшluqlarыna, sяtиraltы mяnalarыna qayыdышdыr. Bu
qayыdыш unutmanыn maskaladыьы, gиzlяtdиyи, yaxud yanlыш
ya pиs шяkиldя doldurduьu boшluьun цzяrиnя qayыdышdыr vя
o hяmиn boшluьu yaxud чatышmamazlыьы yenиdяn aшkar
etmяlиdиr. Bu proses boyu иsя bиz tяmяl dиskursиvlиyя
qayыdышы sяcиyyяlяndиrяn daиmи mцzakиrяnи gюrцrцk : bиr
tяrяfdяn deyиlиr kи, bu burada deyиlиb, oxumaq kиfayяt иdи
kи, bunu aшkar edяsяn, gяrяk gюzlяrиn qapalы, qulaqlarыn
tutulmuш olsun kи, bunu nяzяrdяn qaчыrasan; dиgяr
28
tяrяfdяn иsя deyиlиr kи, burda olan sюzlяrиn heч bиrи bu
mяsяlяnи hяll elяmиr, bunun цчцn sяtиrlяrиn arasыnda,
sюzlяrиn arasыnda axtarmaq lazыmdыr. Tяbии kи, buradan
mяlum olduьu kиmи dиskursun юzцnцn tяrkиb hиssяsи olan
bu qayыdыш onu aramsыz olaraq transformasиyaya uьradыr.
Bu qayыdыш dиskursиvlиyиn цzяrиndя юzlцyцndя gяrяksиz
bяzяk kиmи yer alan tarиxи яlavя deyиl. O dиskursиv praktиkanыn transformasиyasы цчцn zяrurи olan vasиtяdиr.
Qalиleyиn bu vя ya dиgяr mяtnиnиn yenиdяn tяhlиlи mexanиkanыn tarиxи haqda bиzиm bиlgиlяrиmиzи dяyишя bиlяr,
lakиn bu tяhlиl heч bиr halda mexanиkanыn юzцnц dяyишя
bиlmяz. Bunun яksиnя olaraq, Freydиn mяtnlяrиnиn
yenиdяn tяhlиlи psиxanalиzи, Marksиn яsяrlяrиnиn yenиdяn
analиzи marksиzmи dяyишиr.
Bu qayыdышlar hяmчиnиn яsяr vя mцяllиf arasыnda enиqmatиk яlaqяnи gюstяrиr. Mяtn mяhz mцяllиfиn mяtnи
olduьu цчцn tяmяlчи dяyяrи var vя mяhz bu mцяllиfиn
mяtnи olduьu цчцn ona qayыtmaq lazыmdыr. Nyutonun
yaxud Kantorun namяlum bиr mяtnиnиn aшkara чыxmasы
klassиk kosmologиyanы yaxud qrup nяzяrиyyяsиnи heч vaxt
dяyишя bиlmяz (bu яn uzaьы bu nяzяrиyyяlяrиn meydana
gяlmяsи tarиxи haqda bиlgиlяrи dяyишя bиlяr). Amma
Freydиn " Eskиz" яsяrи kиmи bиr mяtnиn ortaya чыxmasы bu
mяtnиn Freyddяn gяlmяsи sяbяbиndяn psиxanalиzиn tarиxи
haqda bиlиklяrи deyиl, onun nяzяrи fяalиyyяt meydanыnы
hяmишя dяyишиr, яn azы onun aьыrlыq mяrkяzиnи yaxud fundamental aspektlяrиnиn yerиnи dяyишmяklя.
"Dиskursиv quruculuq " haqda mяnиm dedиklяrиm шцbhяsиz kи, чox sxematиk xarakterlиdиr. Bunu xцsusяn onunla
elmи quruculuq arasыnda fяrqlяndиrmя haqda demяk olar.
Ola bиlяr kи, konkret hallarda sюhbяtиn bu vя ya
dиgяrиndяn getmяsиnи ayыrd etmяk hяmишя asan deyиl.
Bundan baшqa demяk olmaz kи, bu prosedurlardan bиrи o
bиrиsиnи иstиsna edиr. Bu fяrqlяndиrmяnи mяn yalnыz onu
gюstяrmяk mяqsяdиlя apardыm kи, hяlя konkret иmzasы
olan kиtab yaxud mяtnlяr serиyasы sяvиyyяsиndя analиzи
mцrяkkяb olan mцяllиf funksиyasы, яsяrlяr qrupu yaxud
bцtюv fяnlяrя gяldиkdя baшqa determиnant faktorlarla
sяcиyyяlяnиr.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
РОЛАН БАРТ
"Mцяllиf" юлцмц
"S
arazиn" яsяrиndя Balzak arvad donuna gиrmиш bиr
xяdиm haqqыnda belя bиr cцmlя ишlяdиr: "o qadыn
иdи, gюzlяnиlmяz qorxularы, яsassыz kaprиslяrи, иnstиnktиv
юzцndяnчыxmalarы, sяbяbsыz cяsarяtlяrи, hиsslяrиnиn иncяlиyи
иlя яsl qadыn иdи". Burada danышan kиmdиr? Hekayяnиn
qadыn cиldи altыnda xяdиmиn gиzlяndиyиnи bиlmяk иstяmяyяn
qяhrяmanыmы? Шяxsи tяcrцbяsи иlя qadыnlыq fяlsяfяsиnи
юyrяnmиш fяrd Balzakmы? Qadыnlыq haqqыnda "яdяbи"
fиkиrlяr yцrцdяn mцяllиf Balzakmы? Unиversal mцdrиklиyиn
sяsиmи? Romantиk psиxologиyamы? Bunu bиlmяk heч
zaman mцmkцn olmayacaq, sadяcя ona gюrя kи, yazы hяr
sяsиn, hяr mяnшяyиn mяhvиdиr.
*
Шцbhяsиz kи, hяmишя belя olub: hяr bиr halda bиr hadиsя
reallыьыn цzяrиnя tяsиr gюstяrmяk nиyyяtи иlя deyиl, qeyrиtranzиtиv mяqsяdlя, bиr sюzlя sиmvolun realиzяsиndяn
baшqa heч bиr mяqsяd gцdцlmяdяn danышыlыrsa, bu uzaqlaшma baш verиr, sяs юz mяnшяyиnи иtиrиr, mцяllиf юz
юlцmцnя qяdяm basыr, yazы baшlanыr. Amma bu fenomenlя
baьlы hиsslяr dяyишkяndиr; etnoqrafиk cяmиyyяtlяrdя
hekayяnи иstяnиlяn adam deyиl, шaman, ozan vя s. kиmи
xцsusи шяxslяr danышыr. Bu sonuncularыn иsя "иfasыnы"
alqышlamaq olar, amma "dцhalarыnы" yox. Mцяllиf bиzиm
cяmиyyяt tяrяfиndяn иstehsal olunmuш mцasиr dюvr personajыdыr. Orta яsrlяrdяn чыxdыqdan sonra bu cяmиyyяt
иngиlиs emprиzmи vя fransыz rasиonalиzmиnиn tяsиrи иlя fяrdиn
yaxud daha eleqant шяkиldя deyиldиyи kиmи "bяшяr
юvladыnыn" nцfuzunu kяшf etdи. Tamamиlя mяntиqяuyьundur kи, яdяbиyyat sahяsиndя mцяllиfиn "шяxsиnя" яn чox
яhяmиyyяtи kapиtalиst иdeologиyasыnыn nяtиcяsи olan
pozиtиvиzm verиb. Mцяllиf hяlя dя яdяbиyyat tarиxи dяrslиklяrиndя, yazычы bиoqrafиyalarыnda, jurnallara verиlяn иntervцlяrdя vя hяtta иntиm gцndяlиklяrи vasиtяsи иlя
шяxиsyyяtиnи vя yaradыcыlыьыnы qovuшdurmaq иstяyяn
yazarlarыn шцurunda hюkmranlыq edиr; mцasиr
mяdяnиyyяtиmиzdя яdяbиyyatиn иmиcи чox gцclц шяkиldя
mцяllиfиn, onun шяxsиyyяtиnиn, hяyatыnыn, zюvq vя иstяklяrиnиn яtrafыnda mяrkяzlяшиb; яsяrиn иzahatы hяlя dя onun
иstehsal edиldиyи tяrяfdя axtarыlыr, elя bиl kи, hяtta fиksиyanыn ичиndяn belя mцяllиfиn sяsи danышmaqdadыr.
*
Mцяllиfиn иmperиyasы gцclц olsa da bяzи yazычыlar artыq
чoxdan onu sиlkяlяtmяyя cяhd edиblяr. Fransada
Malarme шцbhяsиz kи, bиrиncи olaraq o vaxta qяdяr dиlиn
mцlkиyyяtчиsи sayыlanыn yerиnи dиlиn юzцnя tutdurmaьыn
zяrurиlиyиnи gюrцb. Onun иrяlи sцrdцyц vя bиzиm dя
bюlцшdцyцmцz fиkrя gюrя danышan dиldиr, mцяllиf deyиl.
Lиnqvиstиka da mцяllиfиn bu cцr mяhvиnя qиymяtlи analиtиk
vasиtяlяr verиr: belя kи, o gюstяrиr kи, enonsиyasиya
bцtюvlцkdя bюш prosesdиr vя onun fяalиyyяt gюstяrmяsи
цчцn bu boшluьu mцsahиblяrиn шяxslяrи иlя doldurmaьa
heч bиr zяrurяt yoxdur: lиnqvиstиk baxыmdan yanaшdыqda
mцяllиf yazandan baшqa bиr шey deyиl, necя kи, mяn mяn
deyяndяn baшqa bиrиsи deyиlяm.
*
Mцяllиfиn uzaqlaшmasы tяkcя tarиxи bиr fakt deyиl. O
mцasиr mяtnи baшdan-ayaьa dяyишиr. Яvvяla zaman elementи eynи deyиl. Mцяllиf konsepsиyasыna иnanan цчцn
mцяllиf hяmишя юz kиtabыnыn keчmишиndяdиr: onlarыn arasыnda яvvяl vя sonra mцnasиbяtlяrи var. Mцяllиf kиtabыn qиda
mяnbяyи sayыlыr, o ondan яvvяl mюvcuddur, onun цчцn
dцшцnцr, яzиyyяt чяkиr, yaшayыr; o яsяrи иlя ata-uшaq
mцnasиbяtlяrиndя olduьu bиrиncиlиk mцnasиbяtиndяdиr.
Bunun яksиnя olaraq mцasиr yazar юz mяtnи иlя eynи
zamanda doьulur; o heч bиr halda юz mяtnиnи zamanca
qabaqlamaq keyfиyyяtиnя malиk deyиl. Yeganя mюvcud
olan zaman enonsиyasиya zamanыdыr vя hяr bиr mяtn
яbяdи olaraq burada vя иndи yazыlыr. Burdan belя nяtиcя
чиxиr kи, daha yazыya bиr qeydиyyat, tяsbиt prosesи kиmи
baxыla bиlmяz; yazы Oksford fиlosoflarыnыn ardыnca lиnqvиstиkanыn performatиv adlandыrdыьы quruluшdur- yяnи
burada enonsиyasыyanыn mяzmunu onun иfadя olunduьu
aktla цst-цstя dцшцr (mяsяlяn, hюkmdarlarыn "Mяn bяyan
edиrяm kи..." иfadяsи kиmи).
*
Mцяllиf uzaqlaшdыrыldыqdan sonra mяtnиn kodunu deшиfrя
etmяk иddиasы luzumsuzlaшыr. Mяtnя mцяllиf vermяk onu
яtalяtя sцrцklяmяk, onu fиnal vя qяtи dяlalяt edиlяnlя
tяmиn etmяk, yazыnы qыfиllamaq demяkdиr. Bu konsepsиya
tяnqиdиn ишиnя yarayыr, чцnkи belя olan halda tяndиq юz
qarшыsыna mцяllиfи яsяrиn altиnda kяшf etmяk vяzиfяsи
qoyur: mцяllиf tapыlandan sonra mяtn "иzah" olunur vя
tяnqиd ишиnи bиtmиш sayыr. Buna gюrя tяяccцblц deyиl kи,
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
29
mцяllиfиn aьalыq etdиyи tarиxи dюvr tяnqиdиn eynи statuslu
dюvrц иlя цst-цstя dцшцr vя bu gцn tяnqиd mцяllиflя eynи
zamanda sиlkяlяnиr.
щ е к а й я
*
Balzakdan gяtиrиlяn sиtata qayыdaq. Danышan heч kиm
deyиl: onun sяsиnи, mяnbяyиnи yazыda deyиl, oxuda axtarmaq lazыmdыr. Baшqa bиr mиsal bunu aydыn gюstяrиr. Bu
yaxыnlarda aparыlmыш tяdqиqatlar gюstяrиr kи, yunan
tragedиyalarы konstиtutиv olaraq mцяmmalы tяbияtя
malиkdиr. Bu tragedиyalar иkиbaшlы sюzlяrlя zяngиndиr vя
personajlarыn hяr bиrи onlarы bиr mяnada anlayыr (mяhz bu
яbяdи anlaшыlmazlыq "tragиk" elementи gюstяrиr); amma bиr
nяfяr var kи, o hяm sюzlяrи hяr иkи mяnasыnda tutur, hяm
dя personajlarыn dиgяr mяnaya mцnasиbяtdя anlaqsыzlыьыnы gюrцr: o adam oxucudur. Yazы юz mahиyyяtиnи bu
cцr aчыr: mяtn coxsaylы mяdяnиyyяtlяrdяn ortaya gяlяn vя
bиr-bиrи иlя dиaloqa, parodиyaya, konfrontasиyaya daxиl
olan чoxsaylы yazыlardan tяskиl olunub; amma bu
чoxluqlarыn toplaшdыьы bиr yer var kи, o da иndиyя qяdяr
deyиldиyи kиmи mцяllиf yox, oxucudur. Oxucu yazыnыn
bцtцn цnsцrlяrиnиn toplaшdыьы mяkandыr. Mяtnиn
bцtюvlцyц onun mяnшяyиndя deyиl, onun tяyиnatыndadыr.
Amma bu tяyиnat fяrdиlяшdиrиlя bиlmяz: oxucu hяyat
tarиxи, bиoqrafиyasы, psиxologиyasы olmayan bиr adamdыr. O
sadяcя yazыnыn tяшkиl olunduьu bцtцn иzlяrи bиr yerdя
tutan kиmsяdиr. Amma klassиk tяnqиd heч vaxt oxucu иlя
mяшьul olmayыb. Yazыnыn gяlяcяyиnи ona qaytarmaq цчцn
onunla baьlы mиfи tяrsиnя чevиrmяk lazыmdыr: oxucunun
doьumu mцяllиfиn юlцmц hesabыna baшa gяlmяlиdиr.
Qan Turalы
MИNEROLOGИYA KИTABI
Bиlиrdиm kи, чox чяkmяyяcяk bu hиcran. Bиr gцn sяn
qayыdacaqsan vя mяnиm olacaqsan. Yazdыьыm шeиrlяr dя
bunu deyиrdи, sяnиn mяnя baxan amиranя baxышlarыnыn
da ardыndan gюrцrdцm bu vцsalы. Hяr dяfя "yox" cavabыnыn arxasыnda belя gяlяcяyи gюrцrdцm. Bu gяlяcяk
bиr gцn bиzиm olacaqdы. Sяnиn vя mяnиm.
Bиrcя qorxum vardы sяn sarыdan. Bиlиrdиm, mяndя bu
иnadkarlыq varsя sяn gюzяl gцnlяrиn bиrиndя mяnя "hя"
deyяcяkdиn. Bяlkя dя bu "hя" olmayacaqdы, amma sяn
bиr gцn "yox"u elя deyяcяkdиn kи, "hя" kиmи чыxacaqdы.
Amma qorxum onda иdи kи, sяn Ulu Yaradana иnanmayacaqdыn, onu иnkar edяcяkdиn, o zaman mяn seчиmи
sяndяn yox ondan yana edяcяkdиm. Amma bцtцn
namazlarda Allaha dua edиrdиm kи, mяnи belя sыnaq
qarшыsыnda qoymasыn. Иlk gюrцшцmцzdяn sяn mяnя
dedиn kи, namaz qыlmaq иstяyиrsяn. Bиlиrdиm, Rяbbиmи
secяcяkdиm, amma Allahы qazansam da sяnи иtиrmяk
иstяmиrdиm, Allah sevgиsи nя qяdяr xoш иdиsя sяnи иtиrmяk sяadяtи o qяdяr aьыr иdи. Yaxшы kи, Allah mяnи belя
bиr sыnaq qarшыsыnda qoymadы. Шцkцrlяr olsun.
Ряссам: Баби Бадалофф
Sabaha qяdяr sяnи dцшцnцrdцm, kaьыzlar yazыb
kиtablarыn arasыna qoyurdum, o kaьыzlarda sяnиn adыnы
yazыlы иdи. Mиnerologиya иmtahanaыna hazыrlaшarkяn
kиtabыn arasыnda sяnиn adыnыn чыxmaьы o qяdяr xoш иdи
kи.
Sяnи belя sevиrdиm...
30
Qulamяlи dцшцncяlяrdяn ayrыldы. Artыq avtobus
Bakыya чatыrdы. Bu avtobus onu sevdиyиnя tяrяf
aparыrdы. Pяncяrяdяn чюlя baxdы. Kapиtalиzm иnkишaf
etdиkcя yol qыraьыndakы sяhrayabяnzяr яrazиlяrdя dя
hяyat qaynayыrdы. Amma yol kяnardakы fahишяxanalar
daha чox proletarиata xиdmяt edиrdи. Vaxtaшыrы
televиzиyalar burda adи bиr konduktorun, ya da иnшaat
fяhlяsиnиn 3-4 gцnlцk qazancыnы bиr neчя saata necя xяrclяmяsи haqda sanballы reportajlar hazыrlayыrdы.
Qulamяlи цчцn fahишя яn pиs adam иdи. Onlara dadanan
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
fяhlяlяrя dя elя. Uшaq vaxtы bиr
roman oxumuшdu. Цmumиyyяtlя
son иllяrdя чox az roman oxuyuиrdu.
Яsas mцtalияsи dиnи kиtablar иdи.
"Qяlbиn zцmrцd tяpяlяrи" oxuduьu
яn son kиtab иdи, burda kюnцl
alяmиnя yolчuluqla иnsanыn юz
daxиlиnи necя paklaшdыrdыьыna aиd
tutarlы шeylяr vardы. Bax, elя иndи bu
fahишяxanalarы dцшцnmяyи onun
иmanыnыn kamиl olmadыьыna tutarqa
иdи. Mюmиn иnsan belя шeylяrи dцшцnmяmяlи иdи. Uшaq vaxtы oxuduьu
kиtabda bиr dяnиzчиnиn altы aylыq
sяfяrdяn sonra fahишяxanaya getmяsи vя orda юz bacыsыna rast
gяlmяsиndяn bяhs edиrdи. Elя bиlиrdи
kи, fahишяxanaya getsя orda bacыsыnы
gюrяcяkdи.
Sevgиlиsи orda yox иdи. Onu gюzlяmяyи чox sevиrdи. Qan Turalыnыn
шeиrиnи xatыrladы:
Bu altыncы sиqaretdиr
Sяnи gюzlяyяrkяn чяkdиyиm
Nя olar qutu bиtmяdяn юncя gяl
Sиqaretи tяrgиzsя dя bu шeиrи hяr
dяfя onu gюzlяyяndя bu шeиr yadыna
dцшцrdц, hяtta sevgиlиsи gяlяndяn
sonra da dodaьыnda mыzыldayыrdы.
Bиr dя gюrdц kи, "gюzяllяr gюzяlи"
gяlиr.
-Gюzlяtmяdиm kи?
Heч vaxt saat taxmazdы, saata
baxsaydы bиlяrdи kи, gecиkиb. Amma
Balacaxanыm yaxшы bиlиrdи kи, nя
qяdяr gec gяlsя bиr o qяdяr urvatlы,
hюrmяtlи olar. Elя mяhz bu nюqteyи
nяzяrdяn mцlahиzя yцrцdцb oьlanы
beш-altы ay arxasыnca hяrlяmишdи.
-Sяnи gюzlяyяndя saat tez keчиr.
-Иstяdиm kи, gцnorta namazыmы
qыlыb чыxыm. Azanы gюzlяdиm, yoxsa
elя bиr ишиm yox иdи.
-Bиr az gюzlяyяydиn bиr yerdя
qыlardыq da namazы. Nя olardы? Юzцn
dя yaxшы bиlиrsяn kи, camaat
namazыnыn savabы чoxdur.
-Camaat nя deyяr, baшqa oьlanыn
arxasыnda namaz qыlmaьыma.
-O da dцzdцr.
vuraram.
-Sяn hяmишя чяtиn mяsяlяlяrи hяll
edиrsяn.
-Bиr dя kи, bиr yerdя hяlя чox
namaz qыlacaьыq. Bunu deyиb
Balacaxanыm gцlцmsцndц.
Bиr xeylи gяzdиlяr. Sonra
Qulamяlи чay ичmяyи tяklиf elяdи.
Ичdиlяr. Balacaxanыm tez qalxdы:
Hansыsa kиtabda oxumuшdu kи,
yataq sevgиlиlяrиn mцbahиsяsиnя son
qoyur. Tяbяssцmцn dя belя bиr
mиsyonu var. Bunlarы Qulamяlи
dцшцnцrdц. Bиr dя чox mцbahиsя
etmяzdиlяr. Onu чox иstяyиrdи. Bиr
dяfя чox pиs mцbahиsя etmишdиlяr.
Az qala kцsяcяkdиlяr. Qulamяlи
haqlы olduьunu dяqиq bиlиrdи. Amma
nяyяsя gюrя Balacaxanыm mюhkяm
dиrяnmишdи. Яslиndя Qulamяlиnиn
dиnи mяsяlяlяrdя чox bиlиklи olduьuna яmиn иdи. Mцbahиsя Шeytanыn cиn
yoxsa mяlяk olmasы цstцndя dцшdц.
Balacaxanыm
deyиrdи
Шeytan
mяlяkdиr, Qulamяlи deyиrdи cиn.
Qulamяlи dцz bиlиrdи.
-Atam bu gцn ишdяn tez gяlяcяk.
Daha
yalan
danышmaqdan
bezmишяm.
Yerиmяyя
baшladыlar.
Hяr
gюrцшdяn яvvяl Balacaxanыm dostlarы haqda xяbяrlяrи чatdыrыrdы.
Balacaxanыm dedи-qodu elяyяn
deyиldи, bunlar sюhbяtя gиrиш иdи.
-Samиrяnиn toyu olacaq gяlяn ay.
-Kиmlя evlяnиr kи?
-Xalasыoьlu иlя "gюbяkkяsmя"
иdиlяr. Oьlan bu-gцn sabah gяlяcяk
Rusиyadan.
-Hя, get onda. Mюvlanя deyиb
kи, zarafatla olsa da yalan danышmayыn
-Mюvlanяnиn nяsиhяtиnя яmяl
etmяk цчцn mяn getmяlиyяm.
Onu yola saldы. Evя qayыtmalы
иdи. Avtobusa mиndи. Avtobusa
yolчu yыьan uшaqlarыn sяs-kцyц
alяmи gюtцrmцшdц, bиrdяn ona elя
gяldи kи, bu uшaqlar bиr gцn yoxa
чыxsalar шяhяr tяnha qalar.
Avtobusa mиnиb sevиmlи yerиndя
oturdu. Arxada яn kцncdяkи yerdя.
Bura avtobusda yeganя yer иdи kи, o
burda heч kиmя yer vermяyя borclu
deyиldи. Qarшыda oturan adam qяzet
oxuyurdu. Qяzetя baxdы. "Yenя qan
tюkцldц, yenя baш yarыldы" yazыrdы
qяzet. Шofer deyяsяn bцtцn yerlяr
tutulana qяdяr tяrpяnmяyяcяkdи.
Bu vaxt avtobusa bиr kишчи mиndи,
яlиndя dя dяmиr vanna. Yanыnda
oturanlar иsя Иsveчdяn danышыrdыlar.
Deyиrdиlяr kи, orda иnsanlarыn
rahatыnы pozmamaq цчцn axшam
saat 6-dan sonra avtobuslar ишlяmиr.
-Nя yaxшы.
-Atam o gцn gюrdц telefondan
asыlmaьыmы. Anamdan soruшub kи,
kиmlя danышыr? Anam da ишarя vurub
kи, sяnиnlя. O da anama deyиb kи,
bиr dя evdяn danышmasыn.
-Bяs nя edяk?
Axыr kи, avtobus getmяyя
baшladы. Bиr-иkи dayanacaq sonra
balaca bиr uшaq avtobusdan dцшdц.
Цzц elя sevиnclи иdи kи.. Yanыndakы
qadыnыn (yяqиn anasы иdи) ona verdиyи
pulu шюferя uzatdы. Pulu юzц
verdиyиnя gюrя sevиnиrdи. Ona baxыb
gцlцmsцndц. "Bиz dя яmяllяrиmиzя
gюrя Rяbbиmиzdяn cяnnяtи alanda
bu uшaq kиmи sevиnяcяyиk" dedи юzюzцnя.
16-18 иyul 2006
-Mяn юzцm sяnя qonшudan zяng
„
-Hя yadыma dцшmцшkяn deyиm,
bиr dя bиzя zяng elяmя.
-Nиyя?
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
31
SEVGИLИYЯ ЧEVRИLЯN DOST
HAQQЫNDA ШEИR
шерляр
SЯNЯ MESAJ YAZMAЬЫM GЯLИR
suyumuz gяlmиr
avtobusda da basa-basdыr
telefon da sюnцb aчыlmыr
bиr yandan da yaьыш baшladы
sяnя mesaj yazmaьыm gяlиr
kиrlи paltarlarыm yыьыlыb
цzцm dя tцklцdц
dцz 10 gцndцr
evdя kиmsя yox
kиtablar da maraqsыz
sяnя mesaj yazmaьыm gяlиr
bиr шey tapmaq olmur
evdя paltarlarыn arasыnda
corabыn bиr tayы яlиmdя
шalvarы tapa bиlmиrяm
stяkanыn da rяngи bиlиnmиr
sяnя mesaj yazmaьыm gяlиr
seчkиlяr dя belя getdи
mиtиnq dя tяxиrя salыndы
иcazяsиz aksиya da olmayacaq
sabah boшam deyя dцшцnцrяm
elя bu dяm
sяnя mesaj yazmaьыm gяlиr
ayaqqabы da qoшulur цmumи tona
o da tяmиzlяnmиr gюr nя vaxtdы
gцzgцmцz dя чиlиk-чиlиk oldu
яn bюyцk parчanы tapыram
sиfяtиmя baxыram
gюzlяrиmя yazыlыb
sяnя mesaj yazmaьыm gяlиr
32
yaxшы tanыyыrsan mяnи
nя qяdяr maaш aldыьыmы belя bиlиrsяn
daha юncя harda чalышdыьыmы da
atamы, anamы шяkиllяrdяn tanыdыn
bиr иnsan dostuna nя deyя bиlяrsя
artыq
demишяm sяnя
yatdыьыm fahишяlяrdяn
иш sonrasы macяralarыmdan xяbяrи
yox
(yaxшы kи, yoxdur)
tяblиьata ehtиyac yoxdu
plakatlar da lazыm deyиl
sяndя шяkиlиm чoxdu
gяlmишяm qapыna
sevиrяm sяnи
bиlmяdиm nя zaman oldu
fяrqиnя belя varmadыm
cиb telefonumun fakturasыnda
kяшf etdиm иlk юncя bu hяqиqяtи
bиr ay яrzиndя 47 dяqиqя sяnиnlя
danышmышam
65 dяnя dя mesajыmы almыsanmыш
hяr halda elя deyиr
яlиmdяkи uzun kaьыz
(kaьыz kaьыzlыьыynan
шahиdlиk edиr
sяnsиz dura bиlmяdиyиmя
bиr kaьыzcan olmadыn)
иш yoldaшlarыmыn
(bяzиlяrиnи tanыyыrsan)
иfadяlяrиnя gюrя
чox dяyишmишяm son zamanlarda
sяslяnяndя eшиtmиrяmmиш
hяmишя gцlцmsяyиrяmmиш
sяbяbsиz, durup dururkяn
artыq gяnc sekreterиmиz dя
mяnиmчцn maraqlы deyиlmиш
bufetчи qadыn da elяcя
иnanmыram sяn dя hиss etmяyяsяn bu
dяyишиklиyи
цstяlиk sяnя qarшы ola
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
bu hиsslяrиmиn adыnы mяhяbbяt
qoymuшam
чox иstяyиrsяnsя
"yataqdan qabaqkы ehtиras artыran
vиaqraya bяnzяr mяhяbbяtиn "
deyя bиlяrsяn
zaten sяndяn baшqa bиr шey dя
gюzlяmиrяm.
amma necя deyиm kи
gюzяlsиz keчdи юmrцm
чox tanыdыьыm var
aralarыnda sevgиlиm yoxdur
qыzыlca kиmи bиr sevgиyя ehtиyacыm var
bиr dяfяlиk
bцtцn bяdяnи
daшlaшmыш цrяyиmи tиtrяdяn
sonra bиr daha dюnmяmяk цzяrя
чыxыb gedяn
bиr sevgиyя
"mяn dя sevdиm" deyя bиlmяkчцn
bunu sяnя demиrяm
orasыnы юzцn dцшцn
„
Ряссам: Баби Бадалофф
Qan Turalы
Elektronиk sevdalarыm
Q. TURALЫ
Ган Туралы юзцнцн илк китабы
“Електроник севдалар” щаггында йазыр:
Y
- Yazar n z s r haqda yaz yazmaq
n n s yoxdur. sl nd bu ox n ml d r. M n b r ox yen l y mza atm am:
h l yaz lmayan roman t nq d etm k
bunlar n b r ola b l r. Bu g n z md n
dan acam. Yazar z d
sl nd b r
oxucudur, onun s r
nterpretas ya
etm k ans ba qalar n nk q d rd r.
Amma o ba qa oxuculardan lk oxucu
olmaq et bar l d se l r, b r d yazar
s r n nec yaz ld n da yax b l r. e r
yazma a ox gec ba lam am. y rm
ya mda. O zaman m n un vers tet n son
kursunda oxuyurdum, daha do rusu,
burax l
m n m daf s
n ver l n
son b r ay n
nd d m. M n lk n ml
t s r ed n a r n k m oldu unu dey
b lm r m, o zamana q d r e r oxuma
sevm zd m, n sr daha ox sev rd m.
N srd n s z d m k n, m n yazma a
el y rm ya lar mda n srl ba lam am,
o povest ba a atmay b, y q n k , he b r
zaman b t v b r s r k m ortada olmayacaq, lak n onun q lp l r n z sonrak
n sr s rl r md a qca h ss ed r m.
Povest n ad "Ay
" d . Amma b hs
etd y m d vrd
d b yyata mara m
k fay t q d r artm d , bunun s b bl r
ox z ld r. M n lk mpuls ver n Ras m
Qaraca oldu, onun "D rd e r " s z n
h q q m nas nda m n alovland rd ,
h tta lk yazd m e rd bu e rd n b r
m sra da var d . "B z nsanlar uydurmad qm ayr l q s z n " m sras , lb tt
k , nd k k m d rnaq
nd . lk e r m n
ad s "E q f ls f s " d , onda 20 ya m
vard . M n o zaman bel hesab ed rd m
k , (el nd d o f k rd y m) poez ya
m as r nsan n d nc s stem n anlamal d r, onu b t n x ttl r l ks etd rm l d r. M as r
nsan n d nc
s stem nd , el c d onun prakt k h yat nda n n ml yer tutan yalardan
b r d c b telefonudur. M n poez yan n
q d m pr yomunu
sald m. Bu pr yomun ad an m zmd r, y n nsana xas
olan keyf yy tl r n ba qa varl qlara
k
r lm s . H l folklorda bunun elementl r n rast g lm k olar: buludlar
a lad , G n g ld v s. Amma m nc ,
nsan t b varl q k m t b td n qopub, o
daha ox c m yy t n
r s nd d r. Buna
g r d nsana m xsus olan keyf yy t
hans sa da a, buluda, a aca dey l,
ham m z n h yat nda n ml yer tutan b r
yaya - telefona k
rm y q rara
ald m. Bu s zl r b r d ona g r dey r m
k , b z m n n v poez yada m vcud
olan an m st k elementl r nd d
saxlan l r.
kr m
yl sl n n
b r
hekay s nd
ron ya l yazd
k m ,
sevg l l r "uca da ba nda, t nha v l s
alt nda g r rl r". Amma nd n t nha
v l s oxucuya n s dey r, n d da
ba (A
m n he v l s a ac n da
tan m ram). O c r e r yazan adamlar n
zl r d c bl r nd telefon g zd r rl r.
Yazd m n b y k e r olan "Telefon"
e r bel yarand . Amma bu e r n
z r nd h dd nd n ox
l d y m d
dem l y m, bu e r n d z alt lyazma
var ant var. Yer vark n, Lamart n n
yax hesab etd y e r haqda dey rd k ,
bu e r n deyas gec me d a l ma
g l b, l nd n sonra onun arx v n
ara d ranlar bu e r n oxlu lyazmalar n
tapd lar, m lum oldu k , bu
e r
Lamart n n z r nd n ox l d y e r
m . Eyn aq b t "Telefon" e r nd d
ya am am, deya b rc anl a beyn
g l r, onun m k mm l b d formas n
tapmaq s zaman t l b ed r. Ba qa b r
m qam da m n d
nd r rd , m nc ,
k k e rl r yazmaq laz m d . Onlar n
h cm 160 ar d n ox olmamal d ,
nk b r mesajla ancaq bu h cmd m tn
yollamaq olard . B l , bu e rl r c b telefonu l g nd rm k
n yaz lmal d , bu
e rl r b r t r fd n yaz b, o t r fd n
g nd r rd m, b r oxunu da el yolla
ged rk n c b telefonumda yazm am.
Yaz rsan, g nd r rs n. d b yyat real
h yat n
n salmaq
n bundan effekt v yol b lm r m. Bu g n el adamlar var
k , telefonunun mesaj b lm s nd
m n m 30-40 e r m saxlay r. Onlar n
ham s n m n g nd rm m, Aq n n
s z olmas n, m n b t n oxucular m
zd n tan y ram. SMS e rl r m y zd n
oxdur, amma onlar n say tez-tez art r,
d zd r, redakt d olunur, karanda n
b r ucu k m rd rs , o b r t r f pozand r.
S nub r adl dostumun ad g n n t br k
etm y unutmu dum, a
, bu, nad r
had s d r, o da m n "Ad g n nd r,
mesaj yazm ram, et raz n loyal formas "
e r m g nd rm d . M ll f n z s r n
oxuyub, hans sa s hv n g r utanmas n n b r var ant da bu olsa g r k.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
" sg r n e r "n n b t n mot vl r n
q zetd n g t rm
m. Ad t n, m n
d rs ged nd q zet al ram, metroda
yol boyunca oxuyuram, d zd r, vaqonun
nd o q zet t r f boylananlar olur,
bunu b r d f Seymur Baycan yazm d ,
amma Seymurdan f rql olaraq, bu m n
ox s b l d rm r, q zetd yaz lanlarla
b rab r b r daha m n olursan k , s n
Az rbaycanda ya ay rsan. O g n s
s h r q zet almad m, d rsd n g l nd
q zet ald m, oradan oxudu um b r
had s m n ox k d rl nd rd : B r sg r
tez-tez gec n vb s n at b B rd n n
qa q n d rg s nd ya ayan sevg l s
l g r
ged rm , bundan duyuq
d
n q z n qohumlar onu ld rm d l r. X b r onlar n m hk m s
haqq nda d . Q zetd sg r n kl d
var d , he dem zd n k , bu c r fa r
g rk ml adam bel b r
tutar, bu
c sar t n y y s ola b l r. Y q n, ld rm s nl r dey , yalvar rm
qat ll r n ,
sona q d r q hr man k m qalmaq
olmur. Amma h r halda, ld rm d l r,
z d sevd y n g r . Bu, b r e r
n
k fay t d . Sonralar a rl rd n m n
daha ox t s r ed n Naz m H km t oldu.
Onun m bar z s , deyas v lb tt k ,
e rl r , e rl r nd k opt m st hvalruh yy , k sk n ct ma mot v m n ox
c lb ed rd . Ya ad m h rd k pol s
dar s n n yer n ancaq pasport alanda
yr nm d m, amma Naz m n t s r l
2005-c l n oktyabr nda "H bsxanadan
m ktub" e r m yazd m. lb tt , Naz m
m n ox do ma d , y q n k , h r zaman
bel olacaq. Amma m n bu e r
yazd ran o zamanlardak
meydan
h r kat
d , sl nd b z m bar z
dey nd ox m hdud eyl r d
n r k.
El b l r k k , ld b r d f "20 Yanvar"dan
"Q l b "y getm k m bar z d r. B z
sad c olaraq bununla ovunuruq. K tab
" n aat f hl s " e r l a l r, m lumdur
k , yal td n g l n g ncl r lk n vb d
t k nt d
l y rl r, burda
tapmaq daha
asand r. B r d f bel b r t k nt d
l y n
tan m m n q r b b r f xrl dan d k ,
eyn evd k ray d qald
u aqlara n sb t n, onun
asand r,
yer ev n
yax nd r v bu e r d bel yarand . e r
sevg mot vl r n z m lav etm m.
nd art q yal td k g ncl r Bak ya
zavodlarda, fabr kl rd
l m y g lm rl r, t k nt d
l y rl r. Ona g r bu
m vzunu aktual say ram. e rl r m
bar d bu q d r k fay td r. Son s z, t b
k , oxucunundur. lb tt , g r zaman
oxucunu m hv etm y bs ...
www.qantural. nfo
[email protected]
„
33
NORVEЧ*
БИР МЦЩАЪИРИН НОТЛАРЫ
Sиyamяk Sяbrи
Эцней Азярбайъандан олан сойдашымыз
Сийамяк Сябринин Норвеъдя башына эялянляр.
17
May 1905 cи иldя иlk dяfя baьыmsыz юlkя kиmи юzцnц dцnyaya бяйан едян Norveч
юlkяsи, bugцn dцnyada яn иrяlи getmиш vя yцksяk yaшam standartlarыna malиk bиr
юlkя olaraq tanыnыr. Dцnyanыn hяr tяrяfиndяn bu юlkяdя yaшamaqчцn qaчqыnlar
vя kючяrиlяr axыnыna шahиdиk. Sиyasи haxlar baxыmdan demяk olarkи Norveч vяtяndaшы яn yцksяk haxlara malиk vяtяndaшdыr vя demokrasиyanыn hяrtяrяflи mяzиyyяtlяrиndяn faydalana
bиlиr. Иqtиsadи baxыmdan dцnyanыn яn zяngиn olkяsи olan Norveч, юz vяtяndaшlarыndan яlavя
olaraq, bиr чox yoxsul юlkяlяrdяn dя maddи yardыmыnы яsиrgяmиr. Erkяk-Qadыn bяrabяrlиyи
vя uшaq haxlarы konusunda Norveч standartlarы dцnyanыn иlk 3 юlkяsи ичиndя yerlяшиr.
Devlяtиn verdиyи tяhsиl иmkanlarы, иш vя ишчи haxlarы, saьlamlыq xиdmяtlяrи olduqcan yetяrlи
sяvиyyяdяdиr. Иnsan haxlarы deyиlяn normalarыn real yaшama daшыnmasы baxыmdan, bu юlkя
bцtцn юlkяlяr arasыnda yenя dя yцksяk yerlяrdя durur. Heyvanlarыn haxlarыda bu юlkяdя
unudulmamыш vя onlarы qoruyan bиr чox devlяt vя юzяl organlar vardыr! BMT dиlиndяn desяk,
bu юlkя "yaшamaqчцn dцnyanыn яn gюzяl юlkяsи" sayыlыr vя bu mяqamы nadиr hallarda Canada
юlkяsиlя dяyишmяyя mяcbur olur. Ancaq bиrcя mяsяlяyя dиqqяt yetиrmяlиyиk kи, BMT bu
qяrarы verdиkdя ancaq vя ancaq statиstиk bиlgиlяrdяn faydalanmышdыr !
Tяbиkи bu юlkяnиn ana yasasыnda yazыlan qanunlarda hяmишя sюhbяt Norveч vяtяndaшыndan gedиr. Vяtяndaш olan hяr hansи bиr иnsan bцtцn bu иmkanlardan faydalana bиlяr.
Vяtяndaш olmayan шяxslяr , bu юlkяdя yaшadыqlarы sцrяdя bцtцn иnsan haxlarыnda qeyd olunan haxlarы tяlяb etmяyя qanunи иmkanlarы vardыr. Sиьыnacaq иstяyяn шяxslяrиn яrиzяsиnя
baxыlan sцrяdя dя иш haqqы alыb vя юlkяnиn bиrчox иmkanlarыndan faydalana bиlяrlяr. Ancaq
mяnиm zяnnиmcя bu юlkяnи dцnyada яn gюzяl юlkяkиmи tanыdan standartlara uyub vя bu
цzdяn hяr hansы иnsanыn arzu edяcяyи юlkя olmalыdыr dиyя dцшцnmяk, sadяlюvhlцkdцr !
Bugцnkц dцnyada statиkaya sюykяnяn bиlgиlяr bиr toplumu tanыyыb vя tanыtmasыnda nя
qяdяr юnяmlи rol oynasa da, bиr o qяdяr dя toplumun zяиf sяmtlяrиnи basыrmaqda rol
oynayыr. Belяkи sяvиyyя deyиlяn юlчц normasы hяmишя statиkanыn gюzцndяn uzaq durur.
Statиka rяqяmlяrdяn danышыr vя tяbиkи bиr чox bиlgиlяr яldя etmяyя yardыmcы olur. Ancaq
statиka sяlиqя vя sяvиyyя deyиlяn юnяmlи dяyяrlяndиrmя faktorunu nяzяrя almыr.
Muxatяbиn nя yaшda vяya hansы mиllяtdяn olmasыda statиkanыn umurunda belя deyиl! Bиr
cцmlяdя sюzц belя baшlayыmkи BMT statиkaya sюykяnяn bиlgиlяr яsasыnda deyиrkи :
"Norveч dцnyanыn яn gюzяl юlkяlяrиndяn bиrиdиr ". Ancaq mяsяlя burdadыrkи BMT
demиr: "Norveч юlkяsи kиmlяrцчцn vя nя sayaq toplumsal yaшam иstяyяnlяr цчцn dцnyanыn
яn gюzяl юlkяsиdиr! "
Omrцmцn яn gюzяl иllяrиnиn 6 иldяn coxцnц bц olkяdя yaшыyыb vяya cцrцtdцyцmц
bиlmяkчцn, bц юlkяdя yaшadыqlarыmы vя bu юlkя haqqыnda oxuyub vя topladыьыm bиlgиlяrи
sиzиnlя paylaшmaq qяrarыna gяldиm. Nюvbяtи yazыlarla bu юlkяnи sиzя tanыtmaьa чalышacam.
1 Mart 2001 gцnц Oslo aиrportunda oturan uчaqdan yerя endиm. Sankи uzun иllяr boyu
arzu etdиyиm юzgцrlцyя qovuшmuшam deyя dяrиndяn nяfяs alыrdиmkи atmosferи
qaчыrmayыm. 98.cи иlиn fevral ayыnda Azяrbaycan BMT-sиnя muracияt edиb vя 3 ay яrzиndя
bu tяшkиlatdan posиtиv cavab almышdыm. Qыsa zaman ичиndя Norveч юlkяsиnиn bacыmыn
yaшadыьы шяhяrиn dяvяtиn яldя etdиyиmя baxmayaraq, Azяrbaycan xarиcи ишlяr nazиrlиyи
tяrяfиndяn gяrяkяn чыxыш mюhцrцnц gюzlяmяk цzцndяn, bu fasиlяnи Bakиda qalasы oldum.
Zorakи qonaq qaldыьыm aylarыn xatиrяlяrи qalsыn bиr sonrakы dяftяrиn yazыlarыna, Norveчdя
kюnцllц yaшadыьыm иllяrdяn danышmaьыn daha maraqlы olduьunu sanыram.
BMT.nиn dedиyиnя gюrя Oslo aиrportunda mяnи qarшыlamaьa hazыr olan kиmsяlяr hazыr
* Бу ясярин бцтцн щагглары “Алаторан” журналына аиддир, изн олмадан чохалтмаг вя йайынламаг
йасагдыр.
34
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
olacaьmыш. Uчaqdan endиyиm zaman gюrdцm юlkяnиn torpaьыna addыm basmaqчцn bиr keчиdиn юnцndя sыraya durmalыyamkи bцtцn mцsafиrlяr orda toplanыr. Sыra mяnя
чatanda яlиmdя normal pasaport olmadыьи цzцndяn,
yoxlayan cяnab kиmяsя telefon aчdы vя bиraz sonra bиr
яfяndи bяy gяldи vя mяnи aиrportun polиs шюbяsиnя apardы.
Orda mяnиm gиrиш vиzamы vя bцtцn яшyalarыmы yoxladыlar vя
sonra gцlяr цzlя buraxdыlar. Mяn tяsяvvцr etmишdиmkи
ardыmcan gяlяn bяy яfяndи BMT ишчиsиdиr vя mяnя
yolчuluq etmяk qяsdиlя gяlиb. Sonralar bиldиmkи gиrиш
keчиdиndяkи bяy яfяndи mяnиm sяnяdlяrиmdяn шцpяlяnиb
vя polиsя zяng edиbdиr! Bu цzdяn dя mяn Norveч юlkяsиnя
addыm basmadan belя polиs tяrяfиndяn yoxlanыb vя
buraxыlmышam. Daha BMT ишчиsиnиn gяlmяsиnи gюzlяmяdиm
vя gedяcяyиm rayonun цnvanыnы lиstяlяrdяn tapыb vя
yolчuluьuma dяvam etmяk qяrarыnы verdиm.
Oslodan Flora шяhяrиnя uчmalыydыm. Aиrportda getmяm gяrяkяn "gate".иn harda yerlяшdиyиnи soruшduьum
zaman, gцlяr цzlя bиlgиlяr verяn иnsanlarla qarшыlaшdыqcan
sankи dцnyanыn hяqиqяtяn dя яn gюzяl юlkяsиndя olduьuma
иnanmaьa baшladыm. Kиmsя kиmsяnиn ишиnя burun soxmurdu, kиmsя kиmsяnи fыrlatmaqla mяшqul deyиldи, sankи hяr шey
qaydasыnda olduьu kиmи gюrцnцrdц. Яtraf olduqcan tяmиz
gюrцnцrdц. Иnsanlarыn sиfяtиndя hиrs, qяzяb gюrцnmцrdц.
Adres soruшduьum zaman sankи onlar maaш alacaqlarы ишlя
mяшqul olduqlarы kыmы, olduqcan soruya cиddиcяsиnя
yanaшыrdыlar. Uчaq oturmadan юncя pяncяrяdяn шяhяrя
baxыrdыm. Avropa юlkяlяrиnиn шяhяrlяrиnя uчaqdan
baxdыьыn zaman, uшaqlыqda qurmaq иstяdиyиmиz evcиklяrи
xatыrlayыrdыm. Sankи юlчц metrяsиnи яlя alыb vя hяr шeyи
metrиlя юlчцb bюlцblяr. Necя dя maraqlыdыr Avropa
шяhяrиndя иlk dolanыш vя яtrafы olduqcan optиmиst baxышlarla
gюrцb vя posиtиv dцшцncяlяrlя analиz etmяk! O anlar tяkrar
olmayasы qяdяr dяyяrlи sevиnc dolu hиsslяr yaradыr иnsanda.
Sevdиyиn иnsanlarыn boш yerиnи gюrцrsяn vя bu sevиncи onlarla paylaшa bиlmяdиyиnчцn цzцlцrsяn. Tяk baшыma юzgцrlцk
hиssиnи yaшayыrdыm. Юzgцr, hяmdя tяk!
Юrsta шяhяrcиyиnя uчmalыydыm. BMT-nиn aиlя bиrlяшmяsи qanununa яsasяn, bacыmыn yaшadыьы юlkяyя
gюndяrиlmишdиm. Tяbиkи шяhяr dя eynи olmalыydы. Oslonun
aиrportundan baшqa heч yerиn gюrmяyя иmkan olmadы.
Uчaьы qaчыrsaydыm avara sяrgяrdan qalacaьdыm. Иkи dяfя
uчaq dяyишmяlиydиm. Юmrцmdя иlk dяfя olaraq mиnиuчaqla uчmaьы tяcrubя elяdиm. Sonralar bиldиmkи
Norveчlиlяr юlkяnиn hяr yerиndя sяpяlяnиb yaшadыqlarыna
gюrя, ancaq bюyцk шяhяrlяr arasыnda uчan uчaqlar nиsbяtяn bюyцk olur. Qalan xиrda шяhяrcиklяrя 20-30 nяfяr
yerlяшяn uчaqlarla yolчuluq etmяk olur. Bяzяn 5 000
nяfяrlиk шяhяrcиklяrиn dя aиrportu olur. Юrstanыn 8 000
nяfяr nцfusu olduьun bиlиrdиm. Zatяn bu mяkan haqqыnda
bacыmdan aldыьыm bиlgиlяr dя bundan artыq deyиldи !
***
lkяyя addыm basalы иlk gцn olduьuna baxmыyaraq,
nяsя hиss olurdu kи Oslo aиrportunda цzlяшdиyиm
adamlar, Юrstaya uчan uчaqda oturanlardan bиraz
Ю
fяrqlяnиrdи. Uчaqlar kичиldиkcяn, иnsanlarыn sosиal davranыш
яhatяlяrи dя kичиlиrdи !
Nяhayяt иkи mиnи-uчaq dяyишяndяn sonra mяqsяdя
чatdыm. Bяlяdиyyя (Kommun) tяrяfиndяn bиr nяfяr qarшыlamaьa gяlmишdи. Tяbиkи bacыm da orda mяnи gюzlяyиrdи. Hяr
yan qar doluydu. Aиrport шяhяrcиyиn tam doьu tяrяfиndя
yerlяшиrdи. Bacыm da batы tяrяfиndя yaшayыrdы. Evя чatana
qяdяr yolun baшa baшыnda шяhяrcиyиn tam ortasыndan keчяn
kцчяdя 10 nяfяrdяn чox saya bиlmяdиm. Havanыn
soyuqluьunu sяbяb bиlиb vя bu haqda heч nя soruшmadыm.
Sonra anladыm kи, 8 000 nяfяr dedиyиn nцfus, шяhяrcиyиn
bцtцn яtrafыnda yaшыyanlarы nяzяrя alaraq yazыlыb. Ancaq
olduqcan maraqlы tяbияtя malиk yerиdи. Maraqlы deyиrяm
ona gюrяkи bиr чoxlarыna gюzяl adыna layиq tяbияt olsaydы
da, mяnиmчцn sadяcя maraqlыydы. Yaшыl daьlar, meшяlяr vя
bиr yandan da dяnиzя qovuшan kичиk kюrfяz, mяndя bиr o
qяdяr dя daиmи maraq tюrяtmиrdи. Bu maraq da иlk ayda
vяya hяftяdя иtиb getdи. Nяdя olsa omцr boyu yaшadыьыm
yerlяrиn hamыsыnda daь olmuшdur. Yaшыl, qayalы, meшяlи vя
axar чaylarы olan daьlarы gюrdцyцm иlk dяfя deyиldи.
Яslиndя mяn daha gюzяl tяbияtdя yaшamaqчцn юlkяnи tяrk
etmяmишdиm kи, tяbияtlя maraqlanыm. Eшиdиrdиm, bяzи
Afrиkadan gяlяn qaчqыnlar юmцrlяrиndя иlk dяfиyя qarыn nя
olduьunu Norveчdя gюrцblяr. Yяqиn bu цzdяndиr kи,
Norveчlиlяrиn yabancыlardan soruшduьu иlk sual belя olur: "
Sиzиn юlkяdя Qar olur ?!" Tяkcя qar deyиl, иndиkи
tяcrubяlяrиmя яsasяn arxayыnlыqla deyя bиlяrяm kи, bиr чox
Norveчlиnиn dцшцncяsиndя цчцncц vя hяtta иkиncи dцnyadan
olan yabancыnыn юlkяsиndя heч nя yoxdur. Cиblяrи vя
baшlarы boш иnsanlardыlar kи, юlkяlяrиnиn tяbияtи dя kasыbdыr.
Nя zaman bиzdяn sиvиlиzasиyadan nишanя gюstяrяn
davranышlar gюrsяlяr gюzlяrи dюrd olur vя иnanmaьa чяtиnlиk чяkяrlяr. Tяbrиzdя qarыn olduьunu sцbut etmяkчцn
dяrиdяn qabыqdan чыxыrdыm. Sonralar anladыm kи, Norveчlы
юz medиasыndan yayыnmayan bиlgиlяrя иnanmaqda olduqcan шцbhяlи yanaшыr.
Иlk иkи hяftяnи bacыma qonaq oldum. BMT tяrяfиndяn
gяlяn qaчqыnlara vя ya юlkяnиn юzцndя sыьыnacaq яrиzяsи
qяbul olan шяxslяrя gяrяkяn яшyalarla dolu ev vermяk
devlяtиn borcu sayыlыr. Bяzи шяhяrlяrdя яшyanыn pulunu
verиb vя alыb daшыmasыnы qaчqыnыn юz юhdяsиnя qoyurlar.
Юrstada qayda belяydиkи bяlяdиyyя юzц alыb vя evи
dюшцyяndяn sonra qaчqыna verиr. Bu цzdяndя иkи hяftяnи
gюzlяmяlи oldum. Norveч dиlи юyrяnmяk qaчqыnыn иlk
gюrяvиdиr, "gюzяl" tяbияtи bиr yana buraxыb hяmяn dиlи
юyrяnmяyя baшladыm.
Bиr чox Azяrbaycan gяnclяrи kиmи Avropaya addыm
basmadan юncя bu qиtя haqqыnda bиr чox utopиst
иnanclarыm varыdы. Юzяllиklя Avropanыn Skandиnavиya
adlanan юlkяlяrи mяnиm dцшцncяmdя иkи qat Moderen
юlkяlяr sayыlыrdы. Sankи bu юlkяlяrиn vяtяndaшlarы hяr bиrи
bиr fиlosof olmalыdыr sanыrdыm. Skandиnavиya юlkяsи olmaqdan яlavя, BMT tяrяfиndяn "dцnyanыn яn gюzяl юlkяsи"
adыyla юdцllяnяn Norveч, mяnиm rюyamda яn иntelиgent
vяtяndaшlar юlkяsи olmalыydы. Bu юlkяyя oqяdяr иdeal
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
35
baxыrdыm kи, hяtta yabancыlarыn ичиndя nяsя yaramaz
olabиlяcяyиnя belя иnanmaq иstяmиrdиm. Tяsяvvцr edиrdиm,
bu иdeal юlkяnиn yяqиn иdeal bиr araшdыrma mяrkяzи vardыr,
hяrhansы baшdan xarabыn bиrиsиnи юlkяyя buraxmaz.
Norveчlиlяrиn kцчя bazarda nяdяn danышdыqlarыnы
anlamыrdыm tяbиkи, ancaq belя tяsяvvцr edиrdиm kи, onlar
yяqиn dцnyada baш verяn юnяmlи hadиsяlяrdяn danышыrlar!
Nяdя olsa bleяnчи юlkяnиn vяtяndaшы vaxtыnы axmaq-axmaq
sюzlяrlя keчиrяn иnsan ola bиlmяz. Иngиlиscяm яn bяdяvи
sюhbяtlяrя yetяr-yetmяzиdи, Norveч dиlиnи dя юmrцmdя иlk
dяfя eшиdиrdиm. Aьlыmdakы bu иntelиgent mиllяtlя olduqcan
tez иlишgи qura bиlиm deyя, cиddиcяsиnя Norveч dиlиnи юyrяnmяyя baшladыm. Balыq dolu чaya dиzяcяn gиrmиш ac иnsanы
tяsяvvцr edиn, qarmaьы yoxdur deyя, lяzzяtlи яtи olan
sandыьы balыqlarыn gюzц юnцndя цzmяsиnя шahиd olsun !
Яtrafыmda hяrnя Norveчlи gюrцrdцmsя aьlыmda onu
savadlы vя dяrиn иnsan hesab edиrdиm. Bu fиlosoflarla danышmaq иstяyиrdиm. Nяdя olsa mяndя bиr иkи kяlmя fяlsяfяdяn
qыrыldadacam deyя sяbиrsиzlяnиrdиm. Ara sыra daha юncя
gяlяn qaчqыnlarыn dиlиndяn onlarыn bu юlkяdяn heч dя razы
olmadыqlarыnы eшиdиrdиm. Яn azы Юrstadan! Ancaq mяn
olarыn sюzцnя heч qulaq vermиrdиm. Deyиrdиm, yяqиn bu
onlarыn sяhvиdиrkи bu иnsanlarыn dцшцncя tяrzиndяn baш aчa
bиlmиrlяr. Dиlи юyrяnиm, onlara sяhv etdиklяrиnи subut
edяrяm. Bu sayaq dцшцnmяyя dяvam etmяyиn sяbяbи
varыdы. Hяlя Norveчlиynяn tanыш olmamышdыm. Ancaq Fars
vя Tцrk dиlиnи bиldиyиmчцn demяk olarkи bиr чox юlkяdяn
gяlяn qaчqыnlarla danышыb vя tanыш olmaq шansыm varыdы.
Яfqan etnиklяrиlя, Иran etnиklяrиlя, Tцrkиyя vя Tцrkиstan
юlkяlяrиndяn gяlяnlяrlя tam olaraq vяya azacыq anlaшa
bиlиrdиk. Kцrdlяrиn bиr чoxu Tцrkcя vяya Farsca bиlиrdиlяr.
Bu иnsanlarla tanыш olduqcan hиss edиrdиmkи nяsя burda bиr
yanlышlыq olmalыdыr! Ya mяn hяdsиz иdeal dцшцnцrяm vяyaxud nяsя bu sиstemdя bиr anlaшыlmazlыq olub. Hяr halda
belяnчи tanышlыqlar artdыqcan mяn яmиn olurdumku bunlarыn sюzlяrиnя иnanmaq aьыldan deyиl. Яgяr onlar razы
deyиllяrsя, Norveчlи taqsыrkar ola bиlmяz. Yяqиn kи,
Norveчlи dя bulardan razы olmamalыdыr. Burasыn dцz
anlamышdыm! Sonra anladыm kи, Norveч vяtяndaшlarы ичиndя
yabancы sevmяmяk sayы vя dяrиnlиyи иldяn иlя artыrmыш.
Ancaq mяn o zaman heч иnanmazdыm bиr gцn mяn dя eynи
sюzlяrи dиlиmя gяtиrяcяm !
***
яlяdиyyя yaшamam gяrяkяn evиn aчarыnы verdи.
Hardasa 50-55 kvm. bюyцklцkdя bиr yataq otaqlы
evиdи. Norveчdя buna иkи otaqlы deyиrlяr. Etajlarы saymalarыda bиzdяn fяrqlиydы. Norveчdя иkиncи etaj dedиyиn,
bиzdя bиrиncи etaj sayыlыr. Mяncя mяnиm evиm иkиncи etajda
vя bиr otaqlыydы ama Norveчdя ona цчцncц etaj vя иkи
otaqlы deyиrdиlяr. Bunu иlk dяfя eшиdяndя asla razы olmaq
иstяmиrdиm. Mяntиqя uyqun subutlar gяtиrиrdиm vя иkиncи
qatda, bиr otaqlы evdя yaшadыьыmы subut etmяk иstяyиrdиm.
Bцtцn ev яшyalarы yenи alыnmышdы. Hяtta pяrdяlяrи belя yenи
asmышdыlar. Mяtbяx яшyalarы hamыsы yerиndяydи, hяtta bиr
neчя tяzя dяstmal. Dolabыnda meyvя dolu ev alan qaчqыn
da olmuшdur. O zaman ayda 400 $ kиrayяsиydы. Ышыq pulu
яlavя olanda hardasa 500 $ yaxыn olurdu. Hamыsыnы
bяlяdиyyя юdяyиrdи. Bu юlkяdя su havayыdыr. Hяtta bиrиncи
иlиn TV abonentиnи dя bяlяdиyyя юdяyиrdи. Яlavя olaraq
B
36
yemяk ичmяk xarcиnиdя 500 $ verиrdиlяr. Ыkи dяfя paltar
pulu da verdиlяr. Hяr dяfя 200 $. Qaчqыnыn иlk vя son
gюrяvи mяktяbя gedиb vя Norveч dиlи юyrяnmяyиdи. Bяzи
bяlяdиyyяlяrdя bunu cиddи tuturdular. Mяktяbя getmяdиyиn gцnlяrиn pulunu aylыqdan kяsиrdиlяr.
Ev sahиbи olmuшdum! Цstяlиk dahи иnsanlarla danышmaьы
юyrяdяn dиl mяktяbиnя getmяyя belя baшladыm. Aldыьыm
aylыqla Bakыda qazandыьыm borclarы belя юdяyя bиlиrdиm.
Daha nя dяrdиm ola bиlяrdиkи?!?
Иlk hяfяtяldя kяsиnlиklя юzцmи yad bиr юlkяdя vяya yad
иnsanlar toplumunda hиss elяmиrdиm. Чevrяmdяkи иnsanlarыn hamыsыyla dostluq шansыm var deyя dцшцnцrdцm.
Ortada olan sadяcя bиrcя problem vardыr sanыrdыm : Dиl !
Norveч dиlиnи bиlmяdиyиmчцn юzцmц qыnamыrdыm tяbиkи.
Ancaq vaxtыnda Иngиlиs dиlиnя lazыmы dяyяrи vermяdиyиmчцn
юzцmdяn zяhlяm gedиrdи. Mяktяbdя 7 иl tamam bu dиlи
oxuduьuma baxmayaraq, Иranda orta mяktяbи bиtиrяn
bцtцn юyrяncиlяr kиmи bu dиldя danышmaqdan acиzиdиm.
Hяlя unиversиtяdя oxuduьumuz Иngиlиscяnи dя hesaba
salanda, durumun nя qяdяr utandыrыcы olduьu tam olaraq
ortaya чыxыrdы. Bu dиlи normal danышa bиlmяkчцn Bakыda da
bиr dяfя adыmы юzяl kurslara yazdыrdыm ama 3-4 dяfяdяn
чox sиnиfdя otura bиlmяdиm. Sankи bu mиras problem tиlsиmя dцшmцшdц. Hesab edиrdиm kи, яgяr vaxtыnda bu чatышmazlыqla mяшqul olsaydыm, Norvecя addыm basan kиmи
юzцmя bиr sцrц dost tapacaqdыm. Ancaq daha чox gec
olmuшdu vя yeganя шans Norvec dиlиnи tez юyrяnmяyиdи.
Lalыdыm ama kor vя kar deyиldиm. Чalышdиm kи, bu иkи
hиssdяn olduqcan faydalanыm. Юzяllиklя чevrяmdя baш
verяnlяrи tam dиqqяtlя gюz altыna alыrdыm. Sиmbollardan
faydalanыb vя onlarыn arxasыnda yatan anlayышlarы baшa
dцшmяyя чalышыrdыm. Hansы rяnglяrdяn daha чox иstиfadя
edиrlяr, nя sayaq paltarlar geyиrlяr, yemяklяrи necяdиr, bиr
bиrlяrиlя danышanda heч nя anlamыrdыm ama hansы tonla
danышmalarыna dиqqяt edиrdиm. Sankи dиlиnи bиlmяdиyиnиz
kиnoya baxыrdыm, юz dиlиmdя alt yazыsы da yoxdur.
Sиfяtlяrиndяkи mиmиklяr, яl ayaq hяrяkяtlяrи vя bиr kяlmя
dя desяm, gюrцntцlяrиnя baxыb vя nя haqda danышdыqlarыnы
bиlmяk иstяyиrdиm. Яmиnиdиm kи, baшa dцшя bиlmяdиyиm
sюzlяrdяn danышmыrlar, sadяcя konuyu bиlmяkчцn bцtцn
nишanяlяrи araшdыrmaьa чalышыrdыm. TV programlarы da
yardыmcы olurdu. Bu medиa vasиtяsиnя чox bel baьlamышdыm
ama demяk olar kи, иlk шoku bu medиa vasиtяsи mяnя yaшatdы. Norvecdя gцnцn bu gцnц 5 dяnя TV kanalы vardыr. 2
dяnяsи devlяt kanalыdыr vя 3 dяnяsи юzяldиr. Devlяt kanallarы axшam saat 4-5 cиvarы baшlыyыr vя gecя saat 12-01 olur
olmaz programlarы bиtиr. Bu kanallara baxmaqчцn o
zaman иldя 400 $ cиvarыnda pul юdяmяk gяrяkиrdи. Evиnиzиn
qapыsыnы dюyцb vя TV.nиz vardыr ya yox dиyя yoxlamalar
aparыla bиlяr. Kanallara baxыb baxmadыьыnыz devlяtиn umurunda belя deyиldиr. Gцndя 6-7 saat program yayыnlanыr
deyя TV varыnыzdыrsa юdяmяn gяrяk. Юzяl kanallar
bedavadыr vя hяmишя programlarы vardыr. Ancaq mяnиm
yaшadыьыm шяhяrcиkdя иkи dяnя kanala baxmaq olurdu. Bиrи
devlяtиn vя bиrи dя юzяl. Qalan kanallara baxa bиlmяkчцn
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
яlavя olaraq bиr dяnя daha юzяl anten gяrяkиrdи. Mяn
uydudan danышmыram. Adиcя юlkя kanallarыnыn hamыsыnы
seyr etmяkчцn 2 dяnя anten lazыmdыr. Sanыram orda hяlя
dя durum belяdиr. Maraqlыsы buyudu kи, hяtta 2 antenlя
belя 4 kanal yaxalamaq olurdu vя 5-cи yaxalanmaz kanal,
devlяt kanalыydы. Bu kanalыn dalьalarы kюkцndяn bиzиm
шяhяrcиkdя yayыlmыrdы. Ancaq bu mяsяlя abonementи tam
olaraq юdяmяyя maneчиlиk tюrяtmиrdи. Hamы юdяyиrdи !
Saatlarca TV qabaьыnda otururdum. Nяdя olsa lokal tv
programlarыndan bu mиllяtиn haqqыnda bиr чox bиlgиlяr
toplaya bиlяrяm dцшцnцrdцm. Qzetlяrdяn yararlanmaьa
шansыm yoxudu. Radиoda habelя. Bunlarыn hяr иkиsи
mцkяmmяl dиl bиlmяk tяlяb edиrdи. Zatяn юmцr boyu 5
dяnя qazet alыb almadыьыma шцbhяm var!
Mяnиmчцn яn maraqlы olan buydu kи, юlkяnиn adlыm
(tanыnan - red.) fиkиr sahиblяrиnи TV vasиtяsиlя tanыyыm.
Gцclu sяnяdlи fиlmlяr, dцnyanыn dюrd bucaьыndan vиdeo
xяbяrlяr, sиyasи analиzlяr, hяr konuyla baьlы tяnqиdlя
yanaшan programlar vя saиra. Dцnyanыn яn gюzяl юlkяsи
adlanan юlkяnиn tv-sиndяn bu programlarы gюzlяmяk
иdealиstlиkdиr bяyяm? Dцnyanыn яn demokrat юlkяlяrиndяn
bиrи olan Norvec, necя ola bиlяr kи, gцclu fиlosoflardan
bяhrяsиz olsun? Onlarы tv-dя gюrmяk иstяyи utopиstlиkdиr
bяyяm? Modern юlkяnиn adlыm sяnяtkarlarыnы harda gюrmяk mцmkцndцr? Bяyяm 3-cц dцnya юlkяlяrиdиr kи, яsl
sяnяtkarlarы tv-yя buraxmasыnlar?
Bяyяm mяn Modern юlkяyя gяlmяmишяm ?!?
Belяlиklя иlk ayda tv adlanan yaramaz medиanы bцkцb
bиr kяnara qoydum. Gцnцn bu gцnц dя Norveчиn tv kanallarы, bиr kяlmяdя, yaramaz kanallardыr. Kablo, tv vя ya
uydusu olmayan Norveclи, mяncя Norveч kanallarыnы
иzlяmяklя dцnyadan xяbяrsиz yaшayыb vя юlяcяk. Xяbяrlяr
haqqыnda demяk olar kи, Amerиka Яfqanиstana vя Иraqa
hцcum etmяsяydи, xarиcи xяbяrlяrdяn яsяr яlamяt gюrя
bиlmяzdиnиz. Tяbи kи, Avropa vя Amerиka adlanan
qиtяlяrdяn bяzяn xяbяrlяr almaq шansы hяmишя vardыr.
Ancaq Asиa vя Afrиkada nяlяr olub baш vermяsи xяbяrlяrя
gяlmиrdи. Sonralar bиldиm, hяftяdя bиr saat xarиcи xяbяrlяr
adlы program vardыr. Иlk baxышda hadиsяlяrи analиz edяn
program kиmи gюrцnsя dя, яslиndя hadиsя haqqыnda raportdan baшqa nяsя hиss olunmurdu. Иndи bu an bu sяtиrlяrи
yazdыьыm zaman ( saat 05:49 ) dюvlяt kanallarы иkиsи dя boшdur. Юzяl kanallarda hяrяsиndя 1 nяfяr yenиyetmя qadыn
oturub vя CD dяyишиr. Mahnыlarыn vиdeo klиplяrи dя
gюstяrиlmиr. Hяmиn gюzяl qиz sankи mahnыnы oxuyur deyя,
muьяnnиnи yansыlayыr. Dяrd burasыndadыr kи, bяzяn bu
gюzяl qadыnlarыn olmadыьы zaman, qaba bяylяrdяn bиrи bu
rolu юhdяsиnя alыr!
Bиr sюzlя, desяm Norvecиn юzяl kanallarы "papanыn gцl
balasы" olan qыz-oьlanlarыn at чapasы mяkanlardыr. Юlkяnиn
80%-и papanыn gцl balasыdыr deyя, demяlи bu kanallarda
иfaчыlыq etmяkчцn hamыnыn шansы vardыr. Bu kanallarda eшиtdиyиm яn maraqlы 2 xяbяrи unuda bиlяcяyиmи sanmыram.
Bиrиsи belяydи : Demяlи bиr neчя Arы bиr mяktяb bиnasыnыn 2cи qatыndakы pяncяrяnиn bucaьыnda yuva salыmышdы. Arыlar
юlmяlиydи. Bu ишиn uzmanы gяrяkяn paltarlarы geyиb vя ишиnи
baшlamadan юncя jurnalиstя bиr sыra юnяmlи bиlgиlяr verиrdи!
Tяbии, journalиst dя hяmиn paltarlarda nяrdиvanыn kяnarыnda durmuшdu. Sonra nяrdиvan 2 oldu. Чцnkи jurnalиst
hadиsяnиn baш verdиyи zaman cameranы hadиsя mяhяllиnя
zum etmяk иstяyиrdи. Uzman adam яlиndя bиr kичиk balon
sol yandan vя journalиst dя saь tяrяfdяn Arыlara hцcuma
keчdиlяr. Uzman adam balonu 2-3 dяfя fыsыldatdы vя arыlar
ичяrиdя oldцlяr. Sonra hamыsыnыn юlцmцndяn arxayыn
olmaqчцn, uzman adam dedи kи, bиr neчя dяfя artыq fыsыldatmaq lazыmdыr. Belя dя oldu vя hadиsя kиmsяyя zиyan
dяymяdяn bиtdи. Xяbяrlяr dяvam edиrdи...
***
ugцnkц tяcrцbяlяrиmя dayanaraq artыq иnanыramkи
иkиncи vя цчцncц dцnyada yaшыyan gяnclяrиn
tяxmиnяn hamыsы, Avropa adlanan qиtя haqqыnda fantazиya
dolu beyиnlя yaшayыrlar. Bu fantazиlяr bяzяn dяrиn иnanc
sяvиyyяsиnя gяlиb чatыr. O qяdяr dяrиn иnanclы gяnclяr olur
kи, hяtta bu юlkяlяrdя uzun иllяr boyu yaшayan
Azяrbaycanlыnыn bяzи tяnqиdlяrиnя belя иnanmaq иstяmиr!
Sankи allahыna toxunursan. Mяn юzцm dя bu qaydadan
иstиsna deyиldиm. Yaxшы yadыmdadыr kи hяr kиm kи
Avropanыn pozиtиv sяmtlяrиndяn danышardы, dиyяrdиmkи
шцpяsиz dцz olmalыdыr. Ancaq bиr balaca tяnqыd etsяydи,
dиyяrdиm yяqиn kи юz axmaqlыьыndan bu sorunlarы yaшыyыb.
Hesab edяrdиmkи Avropada hяrшey qaydasыndadыr vя
яdalяt иdeal sяvиyyяdя toplumda иcra olur. Hяr kиm яdalяtsиzlиkdяn шиkayяtчиdиrsя, demяlы юz sяhvиnи basыrыr vя
шцpяsиz юz gцnahыdыr. Zehnиmиzdяkи bu иdeal dцшцncяlяrиn
qaynaqlarыnы axtaranda olduqcan maraqlы sяbяblяrиn яsas
rol oynamasы ortaya чыxыr. Bu konuya sonralar qayыdacam.
Bu юlkяdя yaшadыьыm acы vя bяzяn шиrиn tяcrцbяlяrиn
mяnиmчцn verdиyи bиlgиlяrиn яn yararlы hиssяsи bu konuya
aиddиr. Nяdяn bиz belя dцшцnцrцk sualы adamы o qяdяr юz
baшыna fиrladыrkи axыrda иnsan mяcbur olur юz юlkяsи
haqqыndakи dцшцncяlяrи tam olaraq yenиdяn yoxlasыn.
Yetяrkи шцphя etmяk qabиlиyyяtиnи yenиdяn яldя edя
bиlяsяn.
Bu sюzlяrи xatиrяlяrиn sonunda yerlяшdиrяcяyиmи
sanыrdыm. Ancaq юzцmц sakиtlяшdиrя bиlmяdиm.
Baшlanqыcda oxucuya negatиv tяsиr edиcи sюzlяrи yazmиyacam demишdиm. Чцnkи yaшadыьыm faktlarы ortaya qoymadan, qяzavяt шansыnы oxucudan almaq иstяmиrdиm.
Bacardыqcan tяrяfsиz olaraq xatиrяlяrиmи yazmaьы planlamышdиm. Ancaq bu sюzlяrи yazan adam artыq иstяr-иstяmяz
yaшadыqlarыndan tяsиr alыb! Юzцmц unuda bиlmяdиm.
Neynяk ! Hяr halda Norvecиn pozиtиv sяmtlяrиndяn bиraz
yazыb vя hиsslяrи neytral hala qaytarmaьa чalышa bиlяrяm.
Nя dя olsa hиsslяrя uyan mиllяtиk. Dцшцncяmиzя tяsиr edя
bиlяn hяlя anasыndan olmayыb!
B
Dиl юyrяnmяkчцn qaчqыnыn mяktяbя getmяsи gяrяklиdиr
yazmышdыm. BMT tяrяfиndяn pozиtиv cavab almыш vя bu
юlkяyя gяlяnlяrиn yeganя gюrяvи budur. Qabaqlar юz baшыna bu юlkяnи seчиb vя юlkяnиn ичиndя sыьыnacaq яrиzяsи
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
37
verяnlяr dя kampda qaldыqlarы zaman bu xиdmяtdяn
havayы olaraq faydalanыrdыlar. Ancaq artыq bu шяraиt
onlarчцn yaradыlmыr. Keflяrи иstяrsя юzlяrи юyrяnmяlиdиrlяr.
Gяldиyиm gцndяn 3-4 gцn sonra Norveccя-Farsca
sюzlцyцnц яldя etdиm. Hяlя Norveccя-A.Tцrkcя sюzlцyцn
bazara gяlmяsи barяdя bиr sюz eшиtmяdиm. Quzeylиlяrdя
Norveccя-Rusca sюzlцyцnя qяnaяt etdиklяrиnи duydum.
Norveccя-T.Tцrkcяsиndя sюzlцyцn olmasыnы dцz 3 иldяn
sonra bиldиm. Farsca sюzlцk olduqcan sяvиyyяsиzиdи. Bunu
Tцrk olduьuma gюrя demиrяm. Doьurdan da belяydи. Son
zamanlarda bиr dяnя abыrlыsыn чыxarыblar. Sюzlцyц 4 gцn gec
яldя edяbиldиyиmчцn чox яsяblяnmишdиm. Nя dя olsa
Norveчlиlя danышa bиlmяkdя 4 gцn dalы qalmышdыm! Bu
fasиlяdя bяlяdиyyяdяn чaьыrdыlar. Bu gюrцшя bцtцn qaчqыnlar иlk gяldиklяrиndя dяvяt olurlar. Bяlяdиyyяnиn qaчqыnlarla mяшьul olan bиr neчя gюrяvlиsи olur. Sayыlarы baxыr
шяhяrиn bюyцk-kичиk olmasыna. Sayыlarы bиr qыraqda dursun
ama шцbhяm yoxdurkи hamыsы yenи qaчqыnы olduqcan gцlяr
цzlя qarшыlayыrlar. Mяn dя Norveчlиlя иlk gюrцшdя bunu
tяcrцbя etdиm tяbиkи. Sankи юlkя haqqыnda яskиdяn olan
bцtцn tяsяvvцrlяrиmя tяsdиq peчatы vuruldu. Bacыm tяrcцmячи olaraq mяnиmlя gяldи. Bu шansы olmayanlarчцn
devlяt xяrcиnя tяrcцmячи ишя alыnыr. Adam varkи 10 иldиr bu
юlkяdя vя hяlя dя devlяt xяrcиnя tяrcцmячиdяn иstиfadя
etmяlи olur.
Gцlцшц dodaqlarыndan цzцlmяyяn bиr yaшlы qadыn bиzи
qarшыladы. Sankи uzun иllяr boyu юz balasыnы gюrmяyиb! Hиss
elяdиmkи hяlя sandыьыmdan da 2 qat чox Sцt gюlц olan
юlkяdяyяm vя чevrяmdяkи иnsanlar hamыsы mяlяkdиr. Яn
pиsи bяlkя 1 qanadlы mяlяk ola bиlяr sanыrdыm. Hяlя baшqa
qaчqыnlarla tanыш olmamышdыm. Hяtta onlarы da иdeal
qaчqыnlar hesab edиrdиm.
Haxlarыmы bиr bиr saymaьa baшladы vя axыrda dedиkи
yenя dя hяr nя lazыm olsa gяl yanыma danышaq. Sonralar
bиldиmkи qaчqыnlarыn bиr чoxu иlk aylarda vя bяlkя иllяrdя,
dяfяlяrcя ora gedиb vя яlavя yardыmlar da alыrlar. Tяbи kи
yardыmlarыn яn sevиmlи vя populяr hиssяsи, яlavя maddи
yardыmlardыr. Heч olmasa юzцmцz юdяmяsи gяrяkяn faktoralarыn bиr hиssяsиnи dя devlяtиn baшыna salmaq чяtиn иш
deyиlmиш. Mиsalчцn telefon vя ya иnternet faktoralarы. Bunu
gec юyrяnmяyиmя baxmыyaraq, mяn dя bu bacadan bиraz
faydalandыm.
Иkи hяftя иstиrahяt et vя sonra mяktяbя gedяrsяn dedи.
Nяdяnsя hиss elяdи kи mяn bиraz tutqunam. O saat soruшdu: yяqиn kи buranыn qarы vя dяyишиk havasы sяnи sыxыr!
Dedиm axы! Norveclи иlk danышmada konuyu bиr tяhяr qara
baьlыyacaq. Ama bиr tяrяfdяn dя dцz deyиrdи bяlkя. Kичиk
aьaclarыn цstцndяkи qarы belя eшшяyя yцklяsяydиn, heyvanыn
belи sыnardы …
Hamы юmrцnцn иlk mяktяb gцnцnц bиr dяfя uшaxlыxda
yaшasa da, qaчqыn bunu 2 dяfя yaшыyыr ! …
Aman tanrыm ! Utopиa sandыьыn юlkяdя yaшamaq шansыn
яldя etmяk vя hяr шeyи yenиdяn vя цstяlиk иstяdиyиn kиmи
38
qurmaq gцcцnц яldя etmяyя иnanmaq, nя gюzяl bиr
duyьudur. Yetяr kи planыn olsun. Skandиnavиa юlkяlяrиndя
tяhsиl almaqчцn yaranan иmkanlar, olduqcan yetяrlи vя
hяrtяrяflиdиr. Mяnиm amacыm Antropology fakultяsиndя
yer almaqdan иbarяtиdи. Humanиtar elmlяrdя tяhsиl
almaqчцn, юlkяnиn dиlиnи иkи qat yaxшы bиlmяn gяrяkиr. Adи
ишlяrdя ишlяmяkчцn gцndяlиk sюzlяrи bиlmяk yetяrlиdиr.
Hяtta tяbии elmlяrdя tяhsиl almaqчцn dя юlkяnиn dиlиnи
mцkяmmяl bиlmяk gяrяkяn deyиl. Bunu bиldиyиm zaman
Norveч dиlиnи юyrяnmяkчцn иkи qat чaba gюstяrmяyя
baшladыm.
Mяktяbиn иlk gцnц maraqlыydы. Altыdan altmышa, hяr
rяngdя vя dцnyanыn bиr neчя fяrqlи юlkяlяrиndяn gяlяn
qaчqыnlar varыdы. Qaчqыnlar hamыsы Septamber ayыnda bu
юlkяyя gяlmиr tяbиkи. Bu цzdяndиr kи иlиn baшы vя yaxud
sonu olmasыna baxmayaraq, yenи юyrяncи sиnиfя яlavя ola
bиlяr. Bиzиm mяktяbdя цч gruppa varыdы. Tam yenи
юyrяncиlяr, orta sяvиyyяlи vя bиr dя dиlи nиsbяtяn danышa
bиlяnlяr. Tяbии kи tam amator grupun sиnиfиndя oturmlы
oldum. Mart ayыnыn ortalarыydы vя tяxmиnяn цч ay sonra
tяtиllяr baшlayacaqdы. Karи adlы bиr orta yaшlы qadыn bиzя
mяllиmlиk edиrdи. Sиnиfdя bиr neчя mиllяtdяn юyrяncи varыdы,
ama Яfqanlar vя Kцrdlяr demяk olarkи mяktяbdя hamыdan чoxudu. Gцnцydяn olduьuma baxmayaraq, юmrцmdя
иlk dяfиyя canlы olaraq Яfqanlы bиr иnsanla tanыш oldum.
Иranda яn azы иkи mиlyon Яfqan yaшыyыr ama Gцnцydя saylarы olduqcan azdыr. Sonralar bu иnsanlarla tanыш olduqcan,
onlarыn Иran adlы юlkяdя nяlяr yaшadыqlarыnы юz aьыzlarыndan eшиtdиm. Hяtta dяfяlяrcя onlara Tцrk olduьumu
dedиyиmя baxmayaraq, yenя dя hиss edиrdиm kи yaxыnlaшmaqdan чяkиnиrlяr vя bиr чox zюlяrиnи ичlяrиndя udub vя
mяnя demиrlяr. Hesab edиrdиlяr kи Иranlыyam vя bu
sюzlяrdяn xoшlanmaram! Bu haqda яtraflы yazmaьы sonraya saxlыyыram.
***
яn o zamanlarda иndиkи kиmи Иngиlиs dиlиndяn heч
nя anlamыrdыm. Ancaq Karиlя mцqayиsяdя bu dиlи
mцkяmmяl bиlиrdиm sankи. Bununчцn dя sюzlяrи vя dяrsи
anlamaqчцn, mяnиmlя onun arasыnda yeganя alternatиv
Pantomиm ишarяtlяr yardыmcы olurdu. Mяndяn юncя gяlяn
Яfqanlar vя Fars dиlиnи bиlяn Kцrdlяrиn yardыmыnы яlavя
edяndя, sюhbяt nяdяn gedиr dиyя bиr шeylяr anlыyыrdыm.
Яvvяllяr belя hesab edиrdиm kи, yяqиn bu grupdakиlar
hamыsы uzaq baшы keчяn иlи tяtиllяrdяn sonra gяlяn qaчqыnlardыr. Sonra bиldиmkи иkи vя hяtta цч иl mяndяn юncя
юlkяyя gяlяnlяrdяn dя bu sиnиfdя vardыr. Neчя yaшda
olmaq vяya neчя иl юlkяdя yaшamaq, grupun sяvиyyяsиn
tяyиn etmиrdи. Eynи sиnиfdя belя olanlarыn sяvиyyяsи dя
yetяrиncяk fяrqlи gюrцnцrdц. Baшqa formada olmasыnы
dцшцnmяk dя чяtиn иdи bяlkя. Axы иlиn baшыndan sonunacan
qapыsы aчыqolan sиnиfиn юyrяncиlяrи necя bиr sayaqda dяrs
ala bиlяrdиlяr kи? Gцneydя bиr чox kичиk kяndlяrdя ancaq
bиr dяnя mяllиm olardы. Sanыram иndи dя belяdиr. Onlar bиr
otaqda bиrиncи sиnиfdяn ta beшиncи sиnиfяdяk olan mяktяb
шagиrdlяrиn toplayarmышlar. Hяr sиnиfя baшqa baшqa dяrslиklяr verиb vя obиrиsиlяrlя mяшqul olarmышlar. Bиzиm bu dиl
sиnиfиdя olara bяnzиyиrdи. Ancaq hяtta o kяnd mяktяbиnиn
шagиrdlяrи bиr otaqda olsaydыlarda, fяrqlы sиnиflяrя bюlцnцb
vя fяrqlи dяrslиklяr alыrdыlar. Bиrdяkи bиr шagиrd yenи иl
baшlayandan ta bиtяnяcяn, hansы sиnиfdя olduьun bиlиrdи.
M
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
Bиzиm bu amatorlar grupundan mяn heч nя anlamadыm. O
gцnlяrи xatыrladыqcan bиlmиrяm gцlцm yoxsa aьlыyыm! Цч иl
bundan яvvяl bu Norveчdя yenи bиr plan hazыrladыlar vя
hяyata keчиrиrlяrkи belяnчи axmaq ишlяrиn bиraz qabaьыn ala
bиlsиnlяr. Bundan юncя qaчqыn gяlиrdи vя evиndя yerlяшиrdи.
Hяmяn hяmяn bиr dяnя Uydu alыb vя damda qoyurdu
yada kи duvardan asыrdы. Sonra da get mяktяbя! Yeganя
toplumsal aktиvиtet olurdu mяktяbя getmяk. Buda olduqcan yaramaz metodlarla ve habelя yorucu formada tяkrar
olurdu. Nяhayяt mяktяbя getmяyиn yeganя sяbяbи qalыrdы.
Getmяsяn bяlяdиyyя maaшыndan kяsяcяk !
Maraqlыydы! Юmrцmdя иlk dяfиyя gюrцrdцmkи иnsanlar
mяktяbя gяlиrkи pulun kяsmяsиnlяr. Sиnиfиn hamыsы fяhlяydи mяncя. Иkи nяfяrdяn baшqa qalanы hamыsы plan doldururdu ...
Norveч, шяhяr vяya mяktяb haqqыnda hяr hansы
qaчqыnla danышыrdыm, иstиsna olmadan hamыsы яn azы mяktяbи
vя шяhяrиn яhalиsиn sюyцrdц. Bиr gцn bu cцmlяnи hяmиn
шяhяrdяn olan bиr Norveчlи oxuyub hиrslяnяcяk dиyя sansor
edя bиlmяdиm. Tam gяrчяkdиr. Norveч haqqыnda posиtиv
dцшцnяnlяr dя hamыsы gюzlяrиnи Osloya, yяnи baшkяndя
baьlamышdы. Mяktяbи sevmяdиklяrиnи baшa dцшmяk bиr az
zaman aldы. Ancaq шяhяrиn яhalиsиnи sevmяmяklяrиnя hяlя
yetяrиncяk sяbяb toplayыb vя onlara haqq qazandыra
bиlmиrdиm. Belя dцшцnцrdцm kи, bu onlarыn юz чatышmazlыqlarыndan qaynaqlanыr. Yяnи dиlи yaxшы bиlmяmяk vя
Modern dцnyanы yaxшы anlamamq vя saиrя. Belяnчи dцшцnmяkчцn yetяrlи subutlar tapыrdыm. Mиsalчцn eшиdиrdиm kи
qaчqыnlarыn bяzиsи шяhяrиn qыzlarыnыn hamыsыnы fahишя bиlиr,
ona gюrяkи onlar alkol ичиr vяya nя bиlиm dиskoda atыlыr
dцшцr vя ...
Bяzи qaчqыnlar kюkцndяn bu mиllяtи kafяr hesab
edиr vя donquz яtи yedиklяrиnя gюrя vя onlarыn baxышlarыnda eybяcяr geyиnишlяrиnя gюrя, иlишgиyя gиrmяdяn belя
яhalиnи boykot etmишdиr. Hamы olarыn Rasиst olduqlarыn
deyиrdи vя bиzlяrи sevmяdиklяrиndяn шцphяlяrи yox иdи. Hяr
kяs ama hяr kяs o шяhяrdяn qaчmaьa can atыrdы. Hяtta
bиzlяrя pul verяn bяlяdиyyяnи dя sюyцrdцlяr. Bunlara иnanmaq чox чяtиnиdи. Bcardыqcan чalышыrdыm kи bu narazыlыьыn
sяbяbиnи onlarыn юz dцшцncяlяrиndя, yaшam tяrzlяrиndя vя
dцnya gюrцшlяrиndя axtarыm. Чox zamanlar bu araшdыrmanыn sonucu mяnя haqq qazandыrыrdы kи, sorumun bюyцk
hиssяsи onlarыn baxышlarы vя bяklяntиlяrиndяdиr. Hяtta olarы
яlя salыb, bяzяn цrяyиmdя vяya hяtta цzlяrиnя deyиb vя
gцlцrdцm. Mяnи яn чox gцldцrяn bиr nяfяr Mиsиrlиydи.
Яhalиnиn ona xarиcиdиr dиyя yuxarыdan baxmalarы onu elя
яsяblяndиrиrdи kи, hяr gцn deyяrdи kи Norveч pasportumu
alan gцn чыxacam kцчиyя vя pasportumu яldя saxlыyыb,
qabaьыma чыxan hяr hansы Norveчlиnиn baшыna чalacam.
Baшыna чalыb deyяcяm kи: bax, mяn dя Norveчlиyяm artыq.
Sяnиn mяndяn heч nя artыьыn yoxdur!
O yazыq deyяrdи vя яsяblяnяrdи, mяn dя gцlяrdиm.
Шяhяrcиyиn dцkkanlarы axшam saat 18:00 baьlanыrdы.
Saat 16:00 dan sonra demяk olardы kи, kцчяlяr bom-boш
olurdu. Ana kцчяdя яn чox sayda иnsan gюrmяk, ancaq vя
ancaq Шяnbя gцnlяrи mцmkцnцdцr. Saat 11:00 - 14:00
fasиlяsиndя. Sonra yenя dя kцчя boшalыrdы. Maraьыmы чяkяn
bиr mяsяlя varыdы. Mяn heч zaman gюrmяdиm hяmиn
шяhяrиn яhalиsиndяn bиr nяfяrи, bиr qaчqыnla bяrabяr adыm
atsыn ! Olan 2-3 nяfяr qara baш varыdы kи onlar da hяmиn
шяhяrdяn bиr qыzla evlяnmишdиlяr vя ayиlя kиmи gяzиrdиlяr.
Чox sonra bиldиm kи, hяmиn qыzlara da яhalи tяrяfиndяn
tяhqиr gюzиlя baxыlыr vя boykot olmuш durumda yaшыyыrlar.
Hяtta юz aиlяlяrи dя onlarы tяrd edиrdи bяzяn. Mяn bunlarы
bиlmиrdиm, ama kцчяdя gяzяrkяn yavaш yavaш hиss edиrdиm
kи, nяsя яhalиnиn baxышlarыnda pozиtиv hиsslяrи gюrmяk
olmur. Юz dцшцncяmdя яhalиyя nиsbяt tam olaraq pozиtиv
zehnиyyяtиm hяr hadиsяnи posиtиv sяmtя yormaьыma mяnя
чox yardыmcы olurdu. Hяtta aшkarcasыna tяrs baxanlarы da
yazыrdыm sяhv anlayышыn hesabыna. Deyиrdиm dиl bиlmиrяm
ondandыr. Dиl юyrяnяrяm vя sonra hяr шey yaxшы olacaq.
Mяktяb bиtяndяn sonra bиr baшa evя gяlиrdиm. Xыrda шяhяr
olduьuna gюrя demяk olar kи яylяncя mяrkяzlяrиndяn яsяr
яlamяt yoxudu. Mиsalчцn Bиlyard vя ya Шahmat klublarы
yoxudu. Яhalиnиn yeganя яylяncяsи Cцma vя Шяnbя
gecяlяrи dиskoya getmяkdяn иbarяtиdи. Qalan gцnlяrиn
axшamlarы gяnc oьlanlar vя qыzlar maшыnlarыnda oturub vя
kичиk mяsafяdя юz baшlarыna fыrlanыrdыlar. 200 metrяlиk
mяsafяnи sцrцb, bиraz dayanыb vя yenиdяn яvvяlkи yerя
qayыdыb vя maшыn ичиndя sиgaretlя musиqи dиnlяyиrdиlяr.
Axшamlarы gяnclяrиn иши peшяsи buyudu. Evdя oturanlarы da
sonralar bиldиmkи compцter oyunlarыyla mяшqul olurlar.
Qaчqыnlarыn hamыsы bu gяnclяrи sюyцrdц ama aчыьыn
deyиm kи, o zaman mяnиm olara цrяyиm yanыrdы. Aчыqcasыna gюrцnцrdц adamlar nяdяnsя bezиblяr kи belяnчи vaxt
юldцrmяyя чalышыrlar. Bu bezdиklяrи шey nяdиr deyя mяnи
maraqlandыrыrdы. Sonralar bu haqda yazacam.
Bahar yaxыnlaшыrdы. Mяktяbdяn evя gяlиb vя yemяkdяn
sonra dиlиnяn mяшqul olurdum. Axшam цstц чыxыb havamы
dяyишиrdиm. Bиr gцn axшamцstц gяzяndя hяmиn bu maшыnla
avaralananlarыn bиrи camы yendиrdи vя keчяrkяn orta barmaьыnы mяnя gюstяrdи. Gюzlяrиmя иnana bиlmиrdиm. Яtrafa
baxdыm gюrdцm mяndяn baшqa kиmsя yoxdur. Demяlи
mяnи nяzяrя almышdыr. Aьlыma sыьышdыra bиlmиrdиm kи, axы
bu yaratыq nяdяn bunu edя bиlяrkи! Artыq posиtиv zehnиyyяt
mяnя yardыmcы ola bиlmиrdи. Daha bunu sяhv anlayыш hesab
etmяk olmaz. Mяn bunu яlavя etmяlиyяmkи юlkяdя
xarиcиnи sevmиyяnlяrиn olduьundan xяbяrsиz deyиldиm.
Hяtta xarиcиdяn nиfrяt edяnlяrи dя eшиtmишdиm. Ancaq aьыl
deyиrkи иnsan rastlaшdыьы vя иlишgи qurduьu иnsanlarыn
arasыnda kиmsяnи sevя vя ya nиfrяt edя bиlяr. Mяnиmlя bu
yaratыьыn arasыnda nя zaman vя hansы яlaqя olub olmasыna
mat qalmышdыm.
Bu orta barmaq sankи mяnиm dяyяrlяndиrmя
sиstemиmиn tam ortasыna gиrdи. Иndиkи aьlыmыnan desяm
яgяr, o barmaьы qыzыla tutmaq gяrяkиrdи! Иmkanыmda olsaydы bцtцn Azяrbaycanlы aydыnlarыn adresиnи o barmaq
sahиbиnя verяrdиm kи barmaqыndan bиr foto чяkиb vя
onlara yollamaq шansыnы яldя etmиш olasun.
***
M
яktяbя arada sыrada bиr gedиrиm. Maraqlыydыkи
bяlяdиyyя aylыьыmdan kяsmиrdи. Mяllиmlяrиn sayы
artыrdы. Цч ay яrzиndя иkи qadыn vя иkи kиши mяllиmlя dиl
dяrslяrи keчиrdиk. Bяzяn getmяdиyиm gцnlяr eynи mяllиmиn
dяrs gцnlяrиnя dцшцrdц vя belяlиklя hяrdяn bиr hяftя
tamam bиr mяllиmи gюrmцrdцm. Bиrgцn bиrи sиnиfdя mяnя
"Шaxta baba" adы verdи. Иldя bиrdfя gюrцnяn yaratыqlara
bяnzяtdи mяnи. Tam mяsulиyyяtlя deyя bиlяrяm, Norveчdя
gцndяlиk yaшamda yumor hиssиndяn яsяr яlamяt gюrmяk
чox чяtиndиr. O zaman mяllиmиn atmacasыnы чox normal
qarшыladыm. Sonralar mиnlяrlя ona tay atmaca sюzlяrи
eшиdиb vя юyrяnяcяyиmи sanыrdыm. Yяqиn kи, Norveч dиlиdя
baшqa dиllяrя tay olaraq, иkи mяnalы sюzlяrlя dolu olmalыdыr
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
39
sanыrdыm. Ancaq иndи цstцndяn altы иldяn чox keчmяyиnя
baxmayaraq, hяlя ona bяnzяr vяya daha maraqlы atmaca
eшиtmяmишяm. Иndиkи tяcrцbяmlя dиyяbиlяrяmkи Norveч
dиlиndя tяxmиnяn atmaca yoxdur ! Яgяr Norveчlиlя
danышanda иkи mяnalы sюzlяrlя zarafat etmяk ишlяtsяnиz,
bюyцk ehtиmalla baшa dцшmяyяcяk vя ya sяhv baшa
dцшяcяk. Sиz dяrhal mяqsяdиnиzи aчыqcasыna demяlи olacaqsыzkи иkиnиz bяrabяr gцlmяk шansыn яldя edя bиlяsиz. Bu
haqda sonralar yazaram. Hяlяlиk bu qяdяr deyиm kи
Norveчlиlя zarafat etmяk иstяsяnиz, чox mцrяkkяb vя neчя
mяnalы sюzlяrdяn иstиfadя etmяmяnиz mяslяhяtdиr.
Mяktяbиn son ayыnda yenи bиr mяllиm gяldи. Mяn иndи
dя baшa dцшя bиlmяmишяm kи, amator dиl юyrяncиlяrиnя 3-4
mяllиmиn dяrs demяsиndя mцsbяt sяmt nяdяn иbarяt ola
bиlяr! Bяlkя amator юyrяncи yenи dиlи vя yenи sюzlяrи, yenи
mяllиmlяrlя daha tez юyrяnя bиlяr dиyя hesab etmишlяr. Hяr
halda mяnя belя gяlиrdи kи, sиnиfdя hamы чaш-baш
dцшmцшdц. Aчыqcasыna dиyя bиlяrяm, tяxmиnяn bцtцn
tanыdыьыm qaчqыnlar belя hesab edиrdи kи, Norveч dиlиnи
юyrяnmяk mцmkцn deyиl. Bu цzdяn dя kиmsя юzцnц yormurdu. Sиnиfdя hamы юz dиlиnи bиlяnlя иstяdиyиnи danышыrdы.
Mяllиmиn иши gцcц buydu kи, bиzиm yadыmыza salsыn: Norveч
dиlиndя danышыn! Bu uyarы neчя dяqиqяdяn чox dяvam
etmиrdи. Bиrиsи beш kяlmя Norveч dиlиndя dиyяndя, hяr
tяrяfdяn onun sяhflяrиn юz ana dиlиndя baшa salanlar
tapыlыrdы. Belя kи, bиr-bиrlяrиlя mцbahиsяyя gиrиb vя mяllиmи
heч oralarыna da saymыrdыlar. Mяllиmиn yenиdяn kontrolu
яlя almaьa чalышmasы yararsыz olurdu. Onu baшa dцшmяyяn
юyrяncи ona muracияt etmиrdи. Hяtta bяzяn gюrцnцrdц kи,
Norveч dиlиndя bиr baшqa mиllяtdяn olan юyrяncиylя
mubahиsя edиrdи vя bиr bиrlяrиn baшa dцшцrdцlяr. Ancaq
mяllиm baшa dцшmцrdцkи onlar Norveч dиlиndя bиr bиrlяrиnя
ne dedиlяr ! Bleяnчи hallara hяr yerdя rast gяlmяk olar.
Fяrqlи mиllяtlяrdяn olan qaчqыnlar demяk olar kи,
юzlяrичцn юzяl Norveч dиlи yaradыblar kи ancaq qaчqыnlar
bunu tam olaraq baшa dцшя bиlяr. Bu haqda sюhbяt etmяk
dя qalsыn sonraya.
Ancaq axыrыncы mяllиm tam baшqa formada sиnиfи иdarя
edиrdи. Kяsиnlиklя plan doldurmurdu. Yeganя mяllиmиdи kи
sиnиfdя hamыnыn fиkrиnи юzцnя cяlb edя bиlиrdи. Юzиlя sиnиfя
kaьыz gяtиrиb paylamыrdы, oturun bu tяklиflяrи yerиnя
yetиrиn demиrdи. Яn sadя kяlmяlяrlя hamыyla danышыrdы. Hяr
kяs bиldиyи kяlmяlяrи cцmlяyя чevиrmяk шansыn яldя edиb vя
hяtta onunla zarafat edиrdи. Sankи o da qaчqыn
Norveчcяsиn yaxшы bиlиrdи! Son gцnlяrdя bиraz danышa
bиlиrdиm. O dedи kи konцllц olaraq qыrmыzы-xaч quvvяlяrи
ичиndя яskи Yugoslavиyada savaш baшlыyanda oralarda olubdur. Afrиkada bиr neчя olkяdя kюnцllц xиdmяtlяr edиbdиr.
Tam atesиt bиr иnsanыdы. Mяn sonrala baшa dцшdцmkц o bu
tяcrцbяlяr цzцndяn qaчqыnlarыn яhval ruhиyyяsиnи yaxшы
baшa dцшцrdц vя qaчqыn Norveчcяsиnи bиlmяsи dя bu
цzdяnиmиш. Bu иnsanla raslaшdыqda mяndя яskи Utopиst
dцшцncяlяr yenиdяn gцclяndи. Mяktяbdяn, bяzи qaчqыnlardan vя hяtta yavaш yavaш шяhяrcиk яhalиsиndяn bezmяyя
baшlasaydыm da, yenиdяn яmиn oldumkи yяqиnkи baшqa
шяhяrlяrdя bleяnчи иnsanlar doludur. Yenя dя tяklиyиn яsas
sяbяbиnи "dиl bиlmяmяzlиyиn" hesabыna yazdыm vя яn pиs
durumda шяhяrи dяyишиb vя иstяdиyиm grupu tapacam
sanыrdыm. Bu dяyяrlи иnsan haqqыnda sonra mukяmmяl
olaraq yazacam. Tяxmиnяn иkи mяktяbdяn sonra hяmиn
иnsanla yenиdяn qarшыlaшdыm vя иkи иl sцrяsиndя bиr bиrиmиzlя
40
bиr чox konular barяdя danышdыq.
***
ay tяtиllяrиnиn baшlamasыna az qalыrdы. Onsuz da
mяktяbя getdиyиm gцnlяr ancaq hяmиn sayqы dяyяr
mяllиmиn saatlarыndan иbarяtиdи. Hяr шey yorucu olmaьa
baшladы. Artыq mяn dя bu qяnaяtя gяldиmkи bюyцk шяhяrя
kючmяlиyяm. Bu цzdяn dя tezlиklя иш tapыb vя kючmяkчцn
pul qazanmalыydыm. Ишlяmяk иstяyиrяm dиyяndя, bиr чox
qaчqыnlar bunu unut dedиlяr. Bяzиlяrи hяtta bunun
mцmkцn olmadыьыn deyиrdи. Maraqlыydи kи, kиmsя qяbul
etmиrdиkи яsas problem dиl bиlmяmяkdиr. Onlarыn dedиyиnя
gюrя Orsta яhalиsи qaчqыna иш vermяkяn чяkиnиr. Lazыmы
qяdяr dиl bиlяnlяrиn ишsиz qalmasыn gюrцrdцm ancaq yenя dя
hяmишяkи kиmи юzцm dяnяmяdяn qяbul etmяk иstяmиrdиm.
Qara ишdяn baшqa seчяnяk yoxdur deyиrdиlяr. Kичиk
чяhяrdя qara иш tapmaq olduqcan чяtиndиr. Иkи dяnя
restoran varиdи kи xarиcиlяr иdarя edиrdи. Bиrиsи Marokkolu
vя obиrиsи dя Иrak Kцrdцydц. Kичиk шяhяrdя Norveчlиlяr
иstяsяlяr dя qara иш vermяkdяn чяkиnиrlяr. Rяsmи qeydиyyatdan keчmиш fиrmada qara fяhlя ишlяmяk tяxmиnяn иmkansыzdыr.
Y
Ишяdцzяltmя иdarяsиnя getdиm vя orada ишlяyяnlяrиn
bиrиlя danышdыm. Dedи sяnиnчцn чox tezdиr. Gцlцmsцyцb
dedи: Get mяktяbя! Hяr шeyи baшa sala bиlяcяk qяdяr dиl
bиlmиrdиm tяbи kи. Onun dedиklяrиnиn hamыsыn anlamыrdыm
ama nя demяk иstяdиyиnи baшa dцшцrdцm. Qayыtdыm evя
fиkиrlяшdиm kи gяlяn dяfя bacыmы tяrcцmячи gюtцrцm, onu
yaxшы baшa salsыn. Fиkиrlяшdиm, o mяnи yaxшы baшa dцшmяdи
vя bu цzdяn mяnи cиddиyя almadы. Dиlи yaxшы bиlmяdиyиmdя
sюz yox, ama bиr чox ишlяr vardыr kи mцkяmmяl dиl tяlяb
etmиr. Mяn hяr иш gюrmяyя hazыrыdыm. Zatяn Tяbrиzdя bиr
чox adи ишlяrlя mяшqul olmuшdum vя aьыr яl ишlяrиndяn
qaчan deyиldиm. Bunlarыn hamыsыnы ona baшa salarsamsa
яgяr, sorun ortadan qalxacaq sandыm. Bacыmla bяrabяr
getdиk ama faydasы olmadы. O dedи kи яn azы 800 saat mяktяbdя olduьunu subut edяn sяnяd lazыmdыr ! Hяmиn gцn
baшa dцшdцm, orda da plan doldurmaqla mяшquldular.
Mяn heч baшa dцшя bиlmиrdиm kи иш baшыnda gяrяkяn , 800
saat mяktяbdя olmaьы subut edяn sяnяdmиdиr yoxsa
ишчиnиn nя sayaq ишlяmяsи! Pиlot kиmи ишlяmяk иstяsяydиm
яgяr, sяnяdlяrиn gяrяklи olmasыnы baшa dцшяrdиm.
Hamballыqчцn 800 saat mяktяbdя avaralanmaq, anlamsыzыdы mяncя.
Qadam ишяdцzяltmя иdarяsиnиn yardыmыna, deyиb юzцm
bиrbaшa fabrиklяrи dяnяmяk qяrarыna gяldиm. Bцtцn fabrиklяrи bиr bиr gяzdиm. Hamыsы gцlяr цzlя иnsanы qяbul edиr
vя яmяllи baшlы qeydиyyatdan keчиrиr. Ad, adres vя telefon
nюmrяsиnи alыr vя gцlяr цzlя deyиrkи nяzaman lazыm olsa
telefon edяcяyиk. Чox sevиnиrdиm. Deyиrdиm nя dя olsa
yaxыnda bиrиndяn xяbяr чыxacaq. Ancaq heч bиrиndяn bиr
xяbяr чыxmadы. Sonra eynи fabrиkя yenиdяn mцracияt
edяndя, yenя dя adamы gцlяr цzlя qarшыlayыb vя ишчи
gяrяkяn zaman telefon edяcяklяrиnи deyиrdиlяr. Sonra baшa
dцшdцmkц belяnчи mяdяnи sяvиyyяdя яrиzя qяbul edиb vя иш
иstяyяnи yola salmaq, tam formalиtя bиr davranышdыr. Bиzиm
юlkяdя gцlяr цzlя qяbul edиlmяk vя telefon vermяk,
tяxmиnяn ишя alыnmaq anlamыna gяlиb чыxыr. Norveчdя яgяr
hяr цzцnцzя gцlяn иnsanы, sиzя valeh olubdur hesab etsяnиz,
qыsa zamanda Narsиsиsm xяstяlиnя dцчar olacaqsыz.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
Bu gцlmяk mяsяlяsи чox юnяmlиdиr. Bиr чox hallarda
Norveчlи qadыn-qыzlarы bundan шиkayяt edиr kи,
yabancыlarыn цzцnя adиcя tяbяssцm edяndя, hяmиn gecя
onunla yatmaq иstяdиyиnи dцшцnцr ! Bunu da яlavя edиm kи
yabancы qadыnlar da шиkayяt edиr kи Norveчlи olanlar
onlarыn чяkиcи hяrяkяtиnи baшa dцшmцr! Maraqlы hallardыr .
Norveчlи qadыn tяbяssцmцn yataq sиgnalы olmadыьыnы bиlиr
vя yabancы qadыn da tяbяssцmlяrиnиn Norveч яrkяyиndя
tяsиrsиz olduьundan шиkayяtчиdиr. Tяbииkи mяn иstиsna hallarы hяmишя genяl sюhbяtlяrdяn uzaq tuturam. Bu haqda
яtraflы yazmaq da qalsыn sonraya .
***
N
orveчя gяldиkdя belя hesab edиrdиm kи mяnиmlя
bяrabяr bцtцn BMT dя verdиyиm mцsahиbяlяr
Norveчя gюndяrиlиbdиr. Яn azы 30 dяfя BMT dя mцsahиbя
olmuшdum. Sяbяbиnи araшdыrmaq qalsыn Bakы xatиrяlяrиnи
yazdыьыm zamana , ancaq o zaman hamы bиlиrdи kи mяn
pozиtиv cavabы чox tez aldыm. Mяnя dedиlяr kи, haqqыmda
toplanan bцtцn bиlgиlяr Jeneva шяhяrиnя gюndяrиlиbdиr vя
bиr bacыm Norveчdя olduьu цzdяn, hяmиn юlkяdяn pozиtиv
cavab almaьыmыn иmkanы yцksяkdиr. Guya BMT dя aиlя
bиrlяшmяsи barяdя bиr qanun vardыr kи hяmиn qanuna
яsasяn mяnиm Norveчя getmяk шansыm иkи qat olurmuш.
Yerи gяlmишkяn keчиcи olaraq deyиmkи mяn BMT dяn
pozиtиv alandan sonra, dяrhal Norveчdя Orsta шяhяrиndяn
BMTyя bиr mяktub gюndяrиldи kи, bиz onu qыbul etmяyя
hazыrыq. Ancaq buna baxmayaraq mяn 12 ay tamam
Bakыdan чыxmaьы gюzlяdиm!
Яmиn иdиm kи, haqqыmda BMT tяrяfиndяn Jenevaya
gюndяrиlяn bиlgиlяr, nяyиnkи Norveчиn xarиcиlяr цzrя ишlяyяn
шюbяsиnя, habelя gюndяrиldиyиm шяhяrиn bяlяdиyyяsи vя
polиsиndя dя olmalыdыr. Bu цzdяn dя юzцmц camaatыn
yanыnda qяrиb hиss etsяm dя, dюvlяt organlarыna addыm
basanda, sankи tanыш иnsanlar ичиndя gяzdиyиmи sanыrdыm.
Bяlяdиyyя, Polиs vя mяktяbиn mяndяn xяbяrsиz olduqlarыnы
sanmыrdыm ! Sonra шяhяrиnиn olduqcan kичиk olduьun gюrdukdяn sonra, belя hesab edиrdиm kи bu azacыq иnsanlara
qaчqыnlarы tanыtmaq olduqcan qolay иш olmalыdыr. Ancaq
getdиkcяn bunun tяrsиnи hиss etdиm vя yaшadыm. Azacыq
zamandan sonra bиldиm kи, qaчqыnlarla шяhяr яhalиsи
arasыnda tяxmиnяn heч bиr яlaqя yoxdur. Nяdяn bюylя
olduьu yenя dя sonrakи sюhbяtdиr, ama mяn bunu gюzцmlя gюrцrdцm vя eшиdиrdиm. Bиrdяfя bиr baшqa qaчqыnla
kцчяdя bиsиkletlя gяzиrdиk. Qarшыda yol цstцndя иkи dяnя
Norveчlи dayanmышdы. Mяn чox adи olaraq onlara xяbяrdarlыq etdиmkи yoldan чяkиlиn. Yanыmdakы qaчqыn az qala
цrяyи dayanacaqdы! Mяn hяtta onlarыn цstцnя sцrdцm vя
dolaysыyla onlara demяk иstяdиmkи yoldan чяkиlиn. Yol
bиzиmdиr! Mяnиmlя bяrabяr olan qaчqыn az qala yolun
dяyишиb vя evиnя dюnmяk иstяyиrdи. Belяnчи hadиsяlяr mяnи
baшa salыrdи kи, bu xarabada kиmsяnиn kиmsяdяn xяbяrи
yoxdur. Яn azы kиmsяnиn qaчqыnыn kиm olduьundan xяbяrи
yoxdur.
Bankada hesab aчa bиlmиrdиm. Чцnkц Norveч юlkяsиnя
ayиd olduьumu subut edя bиlяn шяxsи nюmrяm yoxudur.
Norveчdя bцtцn vяtяndaшlarыn ozцnя aиd bиr nюmrяlяrи
vardыr. 11 шиfrяlи nюmrяdиr kи, иlk 6 шиfrяsи vяtяndaшяn
doьum tarиxиn gюstяrиr vя son 5 nюmrяdя devlяt ona tяyиn
edиr. Bu nюmrяsи olmayan Norveчdя yaшыyanlar bиr чox
юzяl vя devlяt xиtmяtlяrиndяn faydalana bиmяzlяr. Mяnиm
qaldыьыm шяhяrcиyиn bankalarы da bu nюmrяsи olmayan
иnsana hesab aчmыrdыlar. Bu nюmrяnиn haчan mяnя
verиlmяsиn soruшduqda, mяnя deyиrdиlяrkи yaxыn zamanda
Polиs sяnи чaьыracaq vя formalиtя bиr mцsahиbяdяn sonra
sяn bu nюmrяnи alacaqsan. Polиsиn mяnиmlя nя mцsahиbя
aparacaьы mяnиmчцn maraqlыydы. Mяgяr bunlar bиlmиrdи
kи, шяhяrя kиm gяlиr? Yяnи mяnиm haqqыmda yetяrlи bиlgиlяrи yoxdur? Hяr halda bu mцsahиbя bяrи baшdan
mяnиmчцn anlamsыz gюrцnцrdц. Banka hesab vermяyяndя,
dюvlяt yardыmыnы gedиb юzцm almalы olurdum. Bu da
mяnиm heч xoшuma gяlmиrdи kи, hяr ay gedяm vя яlиmи
aчam kи, aylыьыmы юzцmя юdяsиnlяr. Nяhayяt bиr neчя ay
sonra polиsdяn bиr kaьыz gяldи, falan tarиxdя polиs
шюbяsиndя olmalыyam. Bяlяdиyyяnиn tяrcцmячиsи mяnиmlя
bяrabяr olacaьыnы mяnя yazmышdыlar.
Oturduq bиr ortayaшlы polиslя. Baшladы adыmы soruшmaьa. Mяn tяrcцmячиyя baxыb vя tяccцbцmц bиldиrdиm.
Necя yanы adыn nяdиr? BMT tяrяfиndяn gюndяrиlmиш vя
Jenevada Norveчиn ишчиsи tяrяfиndяn sяnяdlяrи tяsdиqlяnmиш vя цstяlиk шяhяrиn bяlяdиyyяsи mяnи qяbul etmяsиnи
bиldиrdиyи halda, adыmы soruшur?!?
Tяrcцmячи ardы kяsиlmяdяn mяnя deyиrdиkи bu
mцsahиbя tamamиlя formalиtяdиr! Cиddиyя almaq lazыm
deyиl. Bunlar bиr sыra kaьыzlarы qaralamalыdыrlar, bu qяdяr.
Mяn dя susdum vя adыmы vя soy adыmы dedиm. Sonra
mяndяn doьum gцnц vя hansы юlkяdяn olduьumu soruшdu.
Aчыqcasыna demяlиyяm kи bu suallar mяnи mazqи edиrdи!
Tяrcцmячи dя bunu gюrцb vя mяnиm atmacalarыmы vя hяtta
sюyцшlяrиmи sansor edиrdи. Чцnkи mяn 10 cцmlя dиyяndя, o
sadяcя 1-2 cцmlяdя bиtиrиrdи. Mяndяn soruшdu kи,
Norveчdяn юncя hansы юlkяlяrdя olmuшam. Mяn dя cavab
2 kяlmяdиr deyя tez dedиmkи Иran vя Azяrbaycan vя yaxamы qurtarmaq иstяdиm. Polиs dяrhal hansы цnvanlarda
olduьumu soruшdu?
Иш bu suala чatanda mяn artыq yцz faиz bиldиm kи bu
adam mяnи dolayыr vя yaxud kюkцndяn bu musahиbя
ancaq oyuncaqdыr. Dedиm kи Иranda 6 шяhяrdя yaшamышam
vя Azяrbaycandada bиr чox yerlяrdя. Bиr neчя шяhяrиn
adыnы Иranda verdиm vя bиr neчя rayonun adыnы Bakыda.
Dedиm kи heч bиrиnиn adresиnи xatыrlamыram. Sonrakы bцtцn
suallarы belяnчи baшdan sovma cavablarla bиtиrdиm. Axыrda
polиs mяndяn soruшdu: " Шяhяrи sevиrsяn? Orstada yaшamaqdan razыsan?" . Mяn derhal dedиm YOX ! Soruшdu
nиyя? Mяn dя tяrcцmячиyя bиr чox sюzlяr dedиm vя bяzи
tяcrцbяlяrиmdяn anlatdыm. Ancaq o yenя dя mяnиm uzun
sюzlяrиmи 1-2 cцmlяdя bиtиrdи. Mяn цzцmц tutdum polиsя
vя aчыqcasыna orta barmaьыmы ona gюstяrdиm vя dedиm kи:
яgяr sяn bиr yad шяhяrя getsяn vя sяnи belя qarшыlasalar,
sяn hяmиn шяhяrdяn razы qalarsan ?
Tяrcцmячи qurudu baxdы mяnя. Ama daha qaчa
bиlmяzdи. Polиs soruшdu vя o da dedи kи, buna orta barmaq
gюstяrиblяr vя bu шяhяrdяn razы deyиl. Hяr halda bu hиssяnи
dя polиsdяn чыxandan sora tяrcцmячи mяnя dedиkи polиsя
belя tяrcцmя etmиш. Mяn bu gцndя bиlmиrяm kи, o polиsя nя
deyиbdиr, ama bиlиrяm kи artыq sansor etmяk шansы yoxumuш.
Hяr шey bиtяndяn sonra polиs dedи kи, bu kaьazыn altыna
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
41
qol чяk. Tяrcцmячиdяn soruшdum, bu nяdиr? Dedи, чяtиn
tutma яши. Bu da sadяcя kaьыz bazlыqdыr. Bu юlkяdя bцtцn
qaчqыnlar buna qol чяkиr. Bu sыьыnacaq яrиzяsиdиr !!!
Axmaqlыьыna 2 subut toplamalыsan desяlяr, bиrиncи
sяnяdи hяmиn gцn o qondarma sяnяdя qol чяkmяyиmи ad
aparardыm. Qaчqыn sыьыnacaьы vermиш юlkяdя иnsana qaчqыn
sыьыnacaьы яrиzяsиn иmzalatmaq, son dяrяcяdя шяrяfsиzlиkdиr mяncя !
Hяmиn gцn tяrcцmячиlя чяkиш bяkишlяrиm tamamиlя
polиsиn qulaqыndan uzaq qalmышdыr sanыram. Иndиkи aьlыmla
deyя bиlяrяm kи hяmиn gцn polиsdя hяmиn anlamsыz sяnяdя
qol чяkяndя, aшaьыlыq bиr sestemиn doьru olduьuna qol
чяkdиyиmи sanыram ! Mяn Иran adlanan юlkяdя bиr dяfя
olsun belя qondarma seчgиlяrdя ишtиrak edиb vя sиstemи,
seчgиlяrи rяsmиyyяtя tanыmamышdыm. Ama Norveчdя mяnи
яmяllи baшlы axmaq hesab edяn Norveчиn qaчqыnlar цzrя
sиyasяtиnя rяsmяn sяs verиb vя qяbul etmишdиm! Lяnяt
olsun o gцnя ...
Gцnц gцndяn artыq hиss edиrdиmkи Orsta шяhяrиndя
qaчqыnlarla яhalи arasыnda Чиn duvarы qalыnlыqda bиr amen
vardыr. Qaчqыnlarыn яhalи arasыna яlaqя qura bиldиyи иnsanlar ya narkomanlarыdы vя ya pиyanиskalar! Malи durumlarы
yaxшы olan цч-beш xarиcиlяrdя шяhяrиn pozьun qыz-qadыnlarыyla иlишgиlяrи varыdы. Pozьun dedиkdя mяn bu adы o
qadыnlra vermиrdиm. Яhalиnиn юzц bu qыzlarы xarиcиlя иlишgи
qurublar dиyя pozьun adlandыrыrdы. Hяtta xarиcиlя яlaqя
yaradan vя ya hяtta aиlя quran Norveчlи qыzlar gюrdцmkи
aиlяsи tяrяfиndяn tяrd olunmuшdu. Hяmиn qadыnlardan bиrи
sonralar юzц mяnя danышdыkи hяtta onun rяfиqяlяrи belя ona
pиs gюzdя baxыb vя onunla oturmaьa hazыr olmamышlardы.
Burasы Neqыr qoxusu verиr dиyя onun yanыndan durmuшlar
vя o hяmишя юzцnц шяhяrdя tяk hиss etmишdиr. Tяbиkи 1-2
dяnя rяfиqяsи onunla яlaqяsиnи saxlamышdы ama genяl
olaraq xarиcиlя яlaqяdя olan qыzlaraыn Orstada gцnц qaraydы vя pozqun adы daшыyыrdыlar.
Getdиkcяn hиss edиrdиm, xarиcиlяr bu atmosferи necя
fяrqlи formalarda qarшыlayыb vя buna munasиbяt
bиldиrиrdиlяr. Bяzиlяrи kюkцndяn heч umrunda deyиldиkи
яhalиnyяn иlишgи qura bиlиb ya yox. Bunlarыn bиr чoxu evиndя
bиr sыra иmkanlar yaradыb vя ancaq vя ancaq юz mиllяtиndяn
olan xarиcиlяrlя bиr grup yaradыb vя юzцчцn yaшыyыrdы.
Чanaq anten duvardan asыlы, fax vя telefon vя compиuterи
evdя toplayыb vя юz юlkяsиnиn TV kanallarыna baxыb vя
юlkяsиndя olan qohum qonшuyla яlaqя saxlayыrdы.
Norveчиn ичиndя dя ancaq baшqa шяhяrlяrdя olan юz
hяmvяtяnlяrиlя danышыrdы. Norveчdя nя baш verиb vermяdиyи heч umurlarыnda belя deyиldи. Hяtta gцndяm xяbяrlяrи dя иzlяmиrdиlяr. Bunlarыn hamыsы gцnlяrи sayыrdы kи
иmkan яldя etdиklяrи zaman bюyцk шяhяrя kючцb vя юz
hяmvяtяnlяrиnиn daha чox sayda olduьu mяkana gedяcяklяr. Bunlarыn чoxu tяhsиlatsыz иnsanlarыdыkи иш peшяlяrи
Norveч Kronu toplamaqdan иbarяtиdи. Norveчя kючmяk
onlarda zяrrя qяdяr fиkиr vя dцnya gюrцшц dяyишmяsиnя
sяbяb olmamышdы. Necя vardыlar, elяdя dяvam edиrdиlяr.
Tam olaraq яskи baxышlarыyla чevrяlяrиnи dяyяrlяndиrиb vя
юz ишlяrиnи asan etmишdиlяr.
Bи baшqa grup gюrцrdцm kи, nиsbяtяn юzlяrиndя dяyишиk42
lяr yaradыb ama yenя dя hиss olurduku bunlar da olduqcan
muhafиzяkarcasыna чevrяnи araшdыrыb vя fиkиrlяrиnи
bяlяndиrиrdиlяr. Maraqlыydы, bu grupda yerlяшяnlяr чoxunluqda Иran adlanan юlkяnиn Fars vяtяndaшlarы olurdu !
Turk manqurtlarda varыdы ama onlarыn sayы 2 nяfяrdяn чox
deyиldи. Bиrиsи kюkцndяn Tцrk olduьunu danыb vя
gиzlяdиrdи vя baшqasы da Tцrk dиlиndя danышыb vя Tцrk
olduьunu danmыrdы. Bugцnkи tяcrцbяmя яsasяn, dцnyanыn
bиr чox mиllяtlяrиndяn olan иnsanlarla gюrцшцb vя tanыш
olandan sora, tam mяsulиyyяtlя deyя bиlяrяm, dцnyada
kяndиnи bяyяnmиш vяya daha dцzц, юz mяdяnиyyяtиnи yцksяk bиlиb vя baшqa mиllяtlяrиn mяdяnиyyяtиnя yuxarыdan
baxan иkи mиllяt olsa, bиrиncи Fransыzlardыr vя иkиncиsиdя
Иranlы Farslar ! Fransыzlarыn kяndиnи bяyяndиklяrи Avropa
юlkяlяrиndя mяшurdur. Шovиnиzm kяlmяsи dя яslиndя
Napleonun pяrяstишkarыnыn adыndadыr sanыram. Hяr halda
Fransыzlarыn kяndиnи bяyяnяn olduqlarыna bяlkя yцzlяrcя
tarиxи sяbяblяr tapmaq olar kи onlar hяmиn hadиsяlяrя fяxr
edиb vя юz mяdяnиyyяtlяrиnи daha yцksяk bиlиrlяr. Ancaq
Farslarыn nя sяbяbdяn юzlяrиnя aшыq olduqlarы hяlя dя
mяnиmчцn sualdыr.
Hяr halda bu konuya aиd olmayan sюzlяrи demяkdя
mяqsяdиm buydu kи, bu иnsanlarыn necя Norveчdя vя
Norveч toplumunda raslaшdыqlarы komplekslяrdяn
danышыm. Bunu da яlavя edиm, bu юzцnя vя иrqиnя aшиq
olmaq tяssцf, bugцn 80 иllиk assиmиlyasиya nяtиcяsиndя, bиr
чox qeyrи Fars Иran vяtяndaшlarыna da kючmцшdцr. O cцmlяdяn Gцneylиlяrdя dя bяzяn bu xяstяlиyиn яsяr-яlamяtи
hиss olunur. Bu psиkolojиynяn Avropada qaчqыn olmaq vя
юzяllиklя Norveч kиmи mono kцltцrяll юlkяnиn Orsta
шяhяrиndя yaшamaq bяzяn чox maraqlы hallar yaradыrdы.
Mяnиm dя qыsa zamandan sonra anladыьыm kиmи, bu иnsanlar da gюrцrdцlяr kи, яhalиnиn vя genяllиkdя Norveчlиnиn
xarиcиdяn xoшu gяlmиr. Bu цzdяn dя bunlar bacardыqcan
чalышыrdыlar юzlяrиnи xarиcиlяrdяn uzaq saxlasыnlar vя
belяlиklя яhalиyя fяrqlи olduqlarыnы gюstяrsиnlяr. Hяr
иnsanыn юzцnц fяrqlи gюstяrmяk haqqыna qarшы deyиlяm,
ancaq baxыr bu fяrqиn яsasыnы юz dцшцncяsиndя bиlsиn vя ya
иrqиndя vя юz mяdяnиyyяtиndя !
Юzцnц tamamиlя xarиcиdяn uzaq saxlayan bиr qaчqыn
mяnиm maraьыmы юzцnя чяkdи. Иlk юncя belя hesab edиrиm
kи, bяlkя bu иnsane da mяnиm kиmи юzцnц xarиcиlяr ичиndя
tяk hиss edиr vя bu цzdяn dя artыq bezиb vя bиrdяfя яlaqяnи
kяsиb. Gюrцrdцm, bяzи yenиyetmя Norveчlиlяrиnяn qaynayыb qarышыb. Цrяyиmdя deyиrdиm nя bacarыqlы иnsandыr.
Yяqиn kи, юz adяd-яnяnяvи kцltцrц vя Modern kцltцr
arasыndakи fasиlяnи doldura bиlиb vя юz kиmlиyиnи hиfz
edяrяk, яhalиnиn yenиyetmяlяrиndяn bиr neчяsиlяdя dostluq
edя bиlиr. Maraьыmы чяkяn bиr mяsяlя varыdы. Hяmиn oьlan
saчыnы Sarы rяnglяyиrdи. Bиraz eybяcяr gюrцnцrdц ama buna
da normal baxыrdыm. Hesab edиrdиmkи yяqиn sevdиyи rяng
Sarыdыr vя bиr dя kи bu onun юz ишиdиr. Ancaq qыsa zamandan sonra bиldиmkи bu oьlan dиnиnи vя hяtta adыnы da
dяyишиbdиr. Bu ишlяrиn hamыsыnы onun doьal haqlarы bиlиrdиm
ama artыq bиr acы gerчяk tam ortadaydы. Mяn яmиn oldum
kи bu yazыq юz baшыna qalmayan oyunu gяtиrиb kи bяlkя
toplumda юzцnя bиr иnsane kиmи yer aчa bиlsиn. Bиr иnsane
kиmи, bиr qaчqыn kиmи yox !
(арды вар)
„
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
Яyalяtdяn яdяbи prosesя bиr baxыш
D
D и v a nя Oz a n
иvanя Ozan kюhnя яdяbи yazыlarыndan qopanda bюyцk dиvar saatы 24.00-ц
gюstяrиrdи, demяk kюhnя gцn bиtmишdи vя yadыmdadы kи, mяn nяsя axtarыrdыm o sыrada.
Qяzяb vя nиfrяtdяn sonra vahиmя ичиndя Tцrk yяhяrиnиn tиbbи saьlamlыьы tяhtяlшцur ruhи
proseslяr vaxtы mяnя elя gяldи kи, deyяsяn dиktator oluram vя onda baшa dцшdцm kи,
чoxlarы mяndяn narazы qalacaq, mяn юzцm dя dцnyanыn saxta parыltыsыndan narazы иdиm
vя dиvardan asыlmыш Cяnubи Amerиka dяvяsи - lama шяkиlиnя baxanda яdяbиyyatыn
embrиonunun hиcrяtи, "Mяn nя etmяlиyяm?"dяn canыnы qurtarmaq цчцn hяddяn artыq
ekspansиvlиk etdи.
"Alatoran 5"dяkи" Zяhяr vя oyuncaq
цчцn darыxanlar" sиlsиlяsиndяn "Alatoran
7"dя чap olunan "rяnglяrи yemяk dя
mцmkцndцr"я qяdяr haracan иnkишaf
etdиyиmи bяlkя dя mяndяn yaxшы heч kиm
bиlmяz. Burada romantиka da var, sцrrealиzm dя, hяtta postmodernиzm dя.
mцhиtdяn
uzaqda
Tяklиk-яdяbи
olmaq1ыq шerlяrиmя юzцmцn mцxtяlиf
adamlarыn gюzц иlя baxmaьa mяcbur etdи
vя mяndя olan mяlumata gюrя onda o
шerlяrи o qяdяr adam oxudu kи, bu mяnиm
юzцmя dя maraqlы gяldи. Dиvarыn o
цzцndяkи oxucular dяyишdиyи цчцn mяnиm
шerиm dя dяyишdи. Hяyatla яlaqя vя
цnsиyyяt dцnyanыn qavranma manerasы vя
mцasиr иnsanыn daxиlи alяmи vя onun иdeallarыnыn яksи mяnиm цчun яsasdыr.
"Mяdяnиyyяt" qяzetиnиn 31-cи nюmrяsиndя Tofиq Abdиnиn "Mцstяqиllиyиmиzиn
boz яdяbиyyatы" sяrlюvhяlи yazыsы dяrc
olunub vя mцяllиf "Boz kиtablar"dan danышыr, ancaq ad чяkmиr vя hяmиn kиtablarыn mцяllиflяrиnиn YB цzцvlяrи olduьunu
юzц dя gюzяl bиlиr. Belя "Boz kиtablar"
яyalяtlяrdя dя чoxdur. Иndи YB цzцvlяrиnиn sayы 1000-nи keчиb vя цzцvlцyя qяbul
zamanы neqatиv hallarыn olduьunu bиrlиyиn
rяhbяrlяrи dя etиraf edиblяr dolasыyla.
Dяfяlяrlя deyиlmяsиnя baxmayaraq яdяbи
atestasиya keчиrиlmиr vя bцtцn bunlar azmыш kиmи яyalяtlяrdя yenи fиlиallar aчmaq
gцndяmdяdиr vя bu acыnacaqlы vя bиr qяdяr dя gцlmяlи bиr vяzиyyяtdиr, yяnи mяrkяzdя vяzиyyяt qeyrи normaldыrsa, яyalяtlяrdяkи, vяzиyyяtи tяsяvvцr etmяk чяtиn
deyиl.
Bиr gцn caьdaш Azяrbaycan tяnqиdи
bюhran иcяrsиndяdиr. Daha cox YB-dя
cяmlяnяn "peшяkar" tяnqиdcиlяr hяmиn
bиrlиyиn rяhbяrlиyиndяn, xususяn sяdr
Anardan qorxaraq dunya яdяbиyyatы иlя
ayaqlaшa bиlяcяk yenи яdяbи quvvяlяrиn
yazdыqlarы яsяrlяrя (hяmиn яsяrlяr daha
cox ALATORAN jurnalыnda dяrc olunur) etиnasыzlыq gostяrиrlяr vя bununla da
daha cox юz karyeralarыnы qoruyurlar kи,
bundan иtиrяn ancaq Azяrbaycan tяnqиdи
olur.
Tяnqиdcи Яsяn Cahangиr postmodernиzm haqqыnda nяzяrи yazыlar yazыr vя
tяrcцmяlяr edиr, lakиn onda prиnsиpиallыq
vя obyektиvlиk catышmыr, belя olmasaydы o
YB-nиn sяdrи Anarыn doьma qыzы Gunel
Anarqыzыnыn zяиf "Altыncы" povestи haqda
(Ulduz N4,2006) cыzmaqara "tяnqиd" yazmazdы.
Belя yazыlar caьdaш яdяbи tяnqиdя
utanc gяtиrиr vя daha cox marksиzmlenиnиzиm dцnyagюrцшцnя sюykяnяn яskи
sovet tяnqиdиdиr bu vя Яsяd Cahangиr
belя passиv yazыlarla яdяbи prosesи dцzgцn
qиymяtlяndиrdиyиnи zяnn edиr, чиfayda
sяhv, qeyrи obyektиv tяnqиd яdяbиyyatы
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
43
Nяrgиz Cabbarlы Ичtиmaи Televиzиyada
YB цzцvlяrи Vahиd Яzиz, Vaqиf Bяhmяnlи
иlя AYO цzvlяrи Qan Turalы, Seymur
Baycanы dяvяt edиr vя bu яlbяttя onda kи,
Nяrgиz xanыm dиl boьaza qoymadan
AYO-чularыn sюzцnц kяsиb, ona tapшыrыlanы deyиr, bax onda bu pиsdиr. Verиlишиn
sonunda иsя юzцnя vя YB-nя lazыm olan
sюzlяrlя deyиr.
gerиyя aparыr.
Tяnqиdчиyя nя lazыmdыr? Heч шцbhяsиz иlk nюvbяdя
иstedad яsasdыr, lakиn onu narahat edяn яdяbи problemlяr nюqsanlыdыr vя hяqиqяtяn uzaqdыr, suи-иstиfadяyя
aludя olmasыdыr kи, bu da doьru яdяbи nяtиcяyя
gяlmяkdя ona mane olur vя sonda tяnqиd vя onun
nяtиcяsи tamam basqa aspektdя, yяnи tяnqиdчиnиn юzunя
sяrf etdиyи kиmи araшdыrыlыr vя o bu yolda
G.Mayakovskиsayaьы var sяsиylя hayqыrыr.
Яsяd Cahangиrиn tяnqиdиndя heч шцbhяsиz mцasиrlиk
чatышmыr vя bununla da Azяrbaycan oxucusu чaьыn
estetиk mюvqeyиndяn qяsdяn uazaqlaшdыrыlыr vя tяnqиdчи
borclu olduьu sozц demяkdяnsя oxucunun gюzц
qarшыsыnda bяdии tяsяrrцfatыn lazыmsыz peyzajыnы canlandыrыr.
"Alma"qяzetиnиn 001-cи sayыnda Яsяd Cahangиrиn
"Plaqиat" yazыsыnы oxuyarkяn onun necя qeyrи-cиddи tяnqиdчи olduьunun шahиdи oldum vя bu mцlalиzяlяr basdan-ayaьa sяhv vя qeyrи obyektиv vя qяrяzlиdиr. Burada
hяqиqяt иfadя olunmadыьы цcцn oxucular tяrяfиndяn
qяbul edиlmиr, чцnkи burada qaranlыq meyar чoxdur,
tяnqиdчи obyektиvlиyи иsя yoxdur. Qяrяzlи tяnqиdиn dя
qяdяrи olmalыdыr, yoxsa bu sonda яdяbи mцhиtя dя
mяnfи tяsиr gюstяrяcяkdиr vя nяtиcяdя belя prиnsиpsиzlиk
чaьdaш saьmal яdяbи tяnqиdи nцfuzdan salacaq, yяnи bu
gцn Azяrbaycan яdяbи tяnqиdиndя yuxarыda qeyd
etdиyиmиz kиmи saьlam abи-hava yoxdur vя qeyrи saьlam
яdяbи tяnqиdи tяnzиmlяmяk чagыn яsas mяsяlяsи
olmalыdыr.
Belя qeyrи normal mцnasиbяt Яsяd Cahangиrиn яdяbи
tяnqиdи nцfuzuna zяrbя vurur vя bu gun o bunun
fяrqиndя deyиldиr.
Tяnqиddя obyektиvlиk son dяrяcя vacиbdиr. Ucuz
шюhrяt цчцn yazыlan tяnqиdи yazыlar tяnqиdчиnи hюrmяtdяn salыr.
Basqa sюzlя tяnqиdиn юzцnц dя tяnqиd etmяsяn bu
sonda ancaq zиyan gяtиrяcяkdиr. Tяnqиdчи o zaman
sяmиmи olur kи, юz qяlяmиndяn чыxan bяdии yazыlarы
keчиrиr.
Яsяd
Cahangиrиn
яdяbи
tяnqиddяn
"Azяrbaycan" jurnalыnda чap olunan шerlяrиnи oxuyarkяn orada xeylи ruhu tяsиrlяnmяlяrи vя kюcцrmяlяrи
aydыn gordцm, yяnи folkloru vя aшыq яdяbиyyatыnы,
klassиk vя mцasиr яdяbиyyatы yaxшы bиldиyиmdяn hansы
sюzun hardan gяldиyи mяnиm цчцn gцn kиmи aydыndыr,
lakиn Яsяd Cahangиr poezиyasы belя deyяk яdяbиyyatda
heч bиr aktuallыq kяsb etmиr vя caьdaш oxucunun maraq
daиrяsиndя deyиldиr, odur kи, onlarыn цstцndяn ancaq
sцkutla keчиrяm.
Professиonal яdяbи fиkrи azdыrmaq tяnqиdчи sяnяtиnя
ucalыq gяtиrmиr. Яdяbи dunyaya qeyrи-fяal mцnasиbяt,
bюyцk яdяbиyyat uьrunda mцbarиzя aparan vя caьdaш
Azяrbaycan яdяbиyyatыnы sonda xиlas edяcяk yazarlarы
иnkar, qeyrи hяqиqяtpяrяstlиkdяn baшqa heч nя deyиldиr
44
vя Яsяd Cahangиrиn bu yazыsыnda tяnqиdчиnиn tяsdиq
ruhu чatыsmыr.
Vaxtы иlя N.A.Dobrolyubov "Oblomovчuluq nя
demяkdиr?"adlы mяqalя yazmышdы, яgяr o saь olsaydы vя
Яsяd Cahangиrиn "Plagиat"yazыsыnы oxusaydы, heч шцbhяsиz "Яsяd Cahangиrlиk nя demяkdиr?" adlы cox sanballы mяqalя yazardы. Hяr halda tяnqиdчиnиn meydanы boш
gюrяrяk baш gиrlяmяsи bu mяqalяnиn яsas mюvzusu
olardы. Nя qяdяr qяrиbя gюrцnsя dя, Яsяb Cahangиrиn
tяnqиdи partиyalы tяnqиddиr. Marksиzm-Lenиnиzm metodologиyasы onun яsasыnы tяskиl edиr vя mяhz bu yazыda
kommunиst шцuru vardыr kи, bu da яdяbиyyatыmыzыn yenи
yцksяlишиnя manияdиr vя bu yazыda tяnqиdlя hяyatыn
яlaqяsи иtmишdиr hяm dя.
Tяnqиdиn dиgяr aktиv nцmayяndяsи Vaqиf Yusиflиdя
иsя tяnqиdи tяfяkkцr var vя o иstяsя mяlumat zяngиnlиyи
vя чaьdaшlыьы иlя dиgяr tяnqиdчыlяrdяn daha чox fяrqlяnя
bиlяr, ancaq o da яskи sovet tяnqиd mюvqeyиndяn яl чяkя
bиlmиr, bu mиnvalla o da gиrlи ola bиlmиr. Onun
rцbabыnыn tяrяnnцm etdиyи яdяbи tяranяlяr чox kюhnяdиr. Bu яlbяttя kи, sяrt desяk facияvи tяqlиdчиlиkdиr,
baьышlayыn..., tяnqиdчиlиkdиr.
Saьlam яdяbи tяnqиdlя onun arasыnda dяrиn bиr
uчurum vardыr. Яskи bяdии яhval -ruhиyyя yenи яdяbи
estetиk dяyяrlяrlя sяslяшиr. Hansыsa yazarlara цnvanlanan tяmtяraqlы яdяbи tostlar, sиmvolиka, dayaz яdяbиfяlsяfи dцшцncяlяrиn яksи. Bu hяmиn canlы, яslиndя юlц
yazarlara eqoиzиmdяn baшqa heч nя vermиr.Kюhnяnи
uчurmaq vя bundan иlhamlanыb yenиnи yaratmaq.
Яslиndя яsas qayя bu olmalыdыr. Tяnqиdчи Vaqиf
Yusиflиyя elя gяlиr kи, kюhnяlяrи чox yazmaqla юzunяxas
fяdakarlыq gюstяrиr. Axы o fasиlяsиz yazыr vя onun aydыn,
yenи estetиk kredosu olsa, o bundan qaчa bиlяr.
Professor Nиzamи Cяfяrovda fяal tяnqиdчи mюvqeyи
yoxdur, belя olmasaydы o da yazdыqlarыnыn hяlя ozц
tяrяfиndяn yazыlmasы mцbahиsя olan Hцseyиnbala
Mиrяlяmova "Cяza mцяllиfиnя aчыq mяktub" yazmazdы
vя onu tяbrиk etmяzdи.
Bu gцn чaьdaш яdяbиyyatыn daxиlи alяmиnиn vя иdeallarыnыn dцzgцn yazыlmasы Nиzamи Cяfяrovu qяtиyyяn
maraqыandыrmыr.
Sentyabыrыn 26 da rayon tяhsиl шюbяsиndя metodиstlяrdяn bиrи mяnя Nиzamи Cяfяrovun 11-cи sиnиf цчun
яdяbиyyat dяrslиyиndя getmиш, 20-cи яsrиn ortalarыndan
bu gцnя qяdяr Azяrbaycan яdяbиyyatы"(sяh. 145)
иcmalыnы oxudu vя mяn onu qeyd dяftяrиnя kючцrdцm vя
mяsяlя burasыndadыr kи, hяmиn qeydlяr Hцseynbala
Mиrяlяmov haqqыndadыr vя elя hяmиn gцn rayona 2 gцn
gec gяlиb чыxmыш "Alma"qяzetиnи 002 sayыnы aldыm vя
qяzetиn 17-cи sяhиfяsиndя Elnur Astanbяylиnиn "Bиr az da
dюz 2" kюшя yazыsыnda 11-cи sиnfиn яdяbиyyat
dяrslиyиndяn Hцseyиnbala Mиrяlяmov haqda olan qey-
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
dlяrи oxudum vя elя burada Elnur Astanbяylиnиn operatиvlиyиnя "яhsяn" dedиm vя bu gцn cяmи 2200 tиrajla
чыxan "Alma"qяzetиnиn oxuculara цnvanlanmыш hяmиn
иcmalыnы burada yazmaq mяcburиyyяtиndяyяm kи,
яldяn-яlя keчиb daha чox oxunaqlы olan "Alatoran" oxucularы da bu bиabыrчыlыqla tanыш olsun vя Nиzamи
Cяfяrova "яhsяn" desиn.
"Hцseyиnbala Mиrяlяmov"(1947)
Yaradыcыlыьa gяnc yaшlarыndan baшlasa da, яsяrlяrи
яdяbи-ичtиmaи mцhиtdя 80-cи иllяrиn sonu , 90-cи иllяrиn
H.Mиrяlяmov
яvvяllяrиndя
genиш
yayыlmышdыr.
Azяrbaycan xalqыnыn цmummиllи lиderи H.Яlиyevlя baьlы
bяdии publиsиstиk яsяrlяrиn, "Daьlarda atыlan gцllя",
"Xяcalяt", "Cяza" vя s. roman vя povestlяrиn mцяllиfиdиr.
Sosиal-mяnяvи, яxlaqи problemlяr qaldыran "Gяlиnlиk paltarы" romanы son иllяr яdяbиyyatыmыzыn яn dяyяrlи яsяrlяrиndяndиr."
N.Cяfяrov 11-cи sиnиf цчun "яdяbиyyat" dяrslиyи
sяh.145
Elя bиlиrяm яlavя шяrhя ehtиyac yoxdur vя elя иcmaldakы bu qeydlяrиnя gюrя Nиzamи Cяfяrova "Яhsяn"
dцшцr.
Onu da qeyd edиm kи, "Dramaturgиya"
bюlmяsиndя(sяh.145)dя Hцseyиnbala Mиrяlяmovun adы
чяkиlиr.
Nиzamи Cяfяrov "Sяnяt"qяzetиnиn 12-cи sayыndakы
mцsahиbяsиndя иsя deyиr: "Иlk nюvbяdя иsя yaradыcы mяhsuldarlыqla seчиlmяk lazыmdыr. Яn obyektиv, яn normal
vя яn etиbarlы mцbarиzя yolu budur."
Qяrиbя paradokusdur,deyиlmи?
Чagdaш tяnqиddя daxиlи saflaшma prosesи getmяlиdиr.
Tяnqиdиn цslub rяngarяnglиyиnя чalышmaq, yenи tяшяbbцslяrи doьru, dцzgцn, tяrяfsиz, qrup mяnafeyиnя
uymadan чюzmяk, яdяbиyyatыn yaradыcыlыq иmkanlarыnы
genишlяndиrяcяk, onu sяmяrяlи vя faydalы edяcяk.
Keyfиyyяtlи bяdии tяrcumяyя genиш oxucu kutlяsиnиn
bцtцn zamanlarda ehtиyacы vardыr. Burada hяddяn artыq
sяrbяstlиyя yol vermяk olmaz. Qeyrи peшяkarlыq vя
dиqqяtsиzlиk sonda nюqsanlы tяrcumя nцmunяsи ortaya
чыxaracaq.
Чagыmыzda yenи tяrcumячи necя olmalыdыr? Hansы
yenи яsяrlяr tяrcцmя olunmalыdыr?
Bu suallarыn doьru, dцrцst cavablarы olsa da, bяzи
tяrcцmячиlяr юz ишlяrиnя mяsulиyyяtsиz yanaшmaqla
qцsurlu tяrcцmя vя bяdии cяhяtdяn orjиnaldan qat-qat
zяиf чevиrиlяr ortaya qoymaqla юzlяrиnя vя oxuculara
hюrmяtsиzlиk edиrlяr.
YB-nиn sяdrи Anar "Xяzяr" jurnalыnыn 2006-cи sayыnda Mark Tvenиn "Tennesи шtatыnda jurnalиstlиk"
hekayяsиnи чevиrиb. Elя buradaca qeyd edиm kи, Anar
юzunun "Sиzsиz" naьыlыnda ("Dunya bиr pяncяrяdиr"
Gяnclиk-1986, sяh.397) yazыr:
"Atam bиzя Mark Tvenиn hekayяlяrиnи oxuyur.
Hansы hekayяlяrи oxuduьu da dяqиq yadыmda qalыb:
"Tennesиdя jurnalиstlиk" ... vя s. Gцlцrцk, uьunub
gedиrиk."
Anarыn юzцnцn etиraf etdиyи kиmи hekayя vaxtы иlя чox
uьurlu чevrиlиb. Belя olan halda hяmиn hekayяnи dцbarя
чevиrmяyя nя hacяt? Elя яsяrlяrи tяzяdяn чevиrmяk
lazыmdыr kи,vaxtы иlя uьursuz чevrиlиb. Bu anda mяnя elя
gяldи kи, Anar dяqиq bиlиr kи, Mark Tven иmzasы hяlя
uzun mцddяt dцnya яdяbиyyatы tarиxиndя yer tutacaq vя
belяdя Anar adы da Mark Tvenиn чevиrmяnи kиmи onun
kюlgяsиndя gюrцnя bиlяr. Buna oxшar vяzиyyяt
V.Шekspиrиn "Pyeslяr"(Yazычы,1989 sяhиfя 521) kиtabыnda
"Fыrtыna" pyesиnиn zяиf чevrиsиndя dя hиss olunur vя
mяlumdur kи, Sekspиr adы dцnya яdяbиyyatы xяzиnяsиnиn
uьurlarыndandыr vя yuxarыdakы fиkиrlяrи bura da шamиl
etmяk olar.
"Xяzяr" иn yuxarыda gюstяrdиyиm sayыnda Ezra
Paundun шerlяrи (Orjиnaldan чevиrи Aynur Sabиtova,
bяdии чevиrи Zakиr Fяxrи) bяrbad чevrиlиb. YB-nыn
цzцvlяrи olan yazычыlarыn zarafat kиmи bиr bиrиnя dedиklяrи mяшhur mиsralarы yadыma dцшцr:
Otururam hяr cцmя
Eylяyиrяm tяrcцmя
Ancaq bunlar чatmayыr
Xыrda-xuruш xяrcиmя
Eynи sюzlяrи jurnalыn hяmиn sayыnda getmиш Яbu
Hяmиd Яl Qяzalиnиn "Sяadяt иskиrи"яsяrиnиn anormal
чevиrиsи barяdя dя demяk olar vя hяmиn яsяrиn чevиrиsи
Afaq Mяsuda mяxsusdur kи, F.Dostoyevskиnиn
"Karamazov qardaшlarы" яsяrиndяn bиr parчanы da чevиrmяyя cяhd edиb. Bяlи, ancaq cяhd edиb...
"Alatoran"ыn 6-cы sayыnda bяdии чevиrи иlя baьlы hяyяcan tяblиmиzdяn nяtиcя чыxararq tяnqиdчи Яsяd
Cahagиrиn "Azяrbaycan" jurnalыnda yazacaьыnы nяzяrdя
tutduьu "Юylя bиr tяrcцmя kи", цmumи sяrlюvhяlи "Son
иllяr meydana чыxan яdяbи -bяdии tяrcцmяlяr haqqыnda
qeydlяr" sиlsиlяsиndяn bиrиncи yazыsы dяrc olunub. Hяmиn
yazы da "Bиr yarpaq. Turkиyя qadыn шerи antologиyasы
(Bakы,"Yurd"-NPB-2006) haqqыndadыr. Antologиyanы
Narыngцl "чevиrиb". Elя buradaca Яsяd Cahangиrиn
xatыrladиьыm чevиrи mяsяlяsиnя mцnasиbяtиmи bиldиrиm,
yяnи Яsяd burada Alatoranыn adыnы чяkmяmяyиnиn
sяbяbи bиrbaшa YB-nыn sяdrи Anarla bиrbaшa baьlыdыr,
baшqa sюzlя o, Alatoranыn adыnы чяkmиш olsaydы яlbяtdя
kи, bu Anarы qяzяblяndиrяrdи vя Яsяd Cahangиr buna
getmяz иndиkи mяqamda.
2-cиsи Яsяd Cahangиr "Bиrиncи yazы"sыnы Narыngцlцn
чevиrиdяn baшqa hяr шeyя oxшayan "чevrиsиnя" cяlb
etmяklя oxucularы чaшdыrmaq mяqsяdи gцdцr, yяnи
mяsяlяnиn kюklц hяllиndяn яdяbи иctиmayyяtи yayыndыrыr.
Яlbяtdя "Dцnya яdяbиyyatы books" serиyasыndan
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
45
kиtablar чap etmяk olar.
Mяsяlя burasыndadыr kи, respublиkada "Azяrbaycan
Tяrcцmя mяrkяzи" fяalиyyяt gюstяrиr vя яlbяtdя kи,
hяmиn mяrkяz dюvlяt tяrяfиndяn malиyyяlяшdиrиlиr vя
uzun иllяrdиr kи, oraya Afaq Mяsud rяhbяrlиk edиr.
Mяncя mяsяlяyя elя buradan baшlamaq lazыmdыr, yяnи
mяrkяzиn dиrektoru Afaq Mяsudu hяmиn ишdяn
kяnarlaшdыrmaqla Mяrkяzиn ишиnи yenиdяn qurmaq daha
mяqsяdяuyьun olar.
Azad Yaшarыn "Alatoran 7" - dя gedяn "Konseptual
шerlяr"иnи oxuduqdan sonra xeylи rahat nяfяs aldыm,
yяnи tez-tez sяslяnяn "Azяrbaycan шerи qurtarыb" fиkrиnя
Azadыn bu шerlяrи tutarlы cavabdыr vя fиkrиmcя onun bu
шerlяrи Azяrbaycan шerиnи dцnyanыn иstяnиlяn яdяbи
nюqtяsиdя tяmsиl edя bиlяr vя иndи buna чalышmaq
lazыmdыr kи bu яdяbи fakt чaьdaш Azяrbaycan шerиnиn
цsyankar ruhunu hяr yana yaya bиlsиn vя иnanыram kи,
Azad Yaшar яdяbи varlыьы onun hяr шeyиn fюvqцndя
dayanaraq яdяbи uчuшu uьurla davam etdиrяcяk.
Sevиnc Чыlьыn "Sяnяt" qяzetиnиn 10-cu nюmrяsиndя
чap olunmuш шerlяrиndяn Alatoran 7- dяkи шerlяrиnя
qяdяr fяal шaиr юzцnяmяxsusluьu ortaya qoymaьa
чalышmышdыr vя hяr yenи poetиk sиma sehиrlи bиr alяmиn
hadиsяsиdиr hяm dя vя bunun zяrurяtя чevrиlя bиlmяsи,
шaиrиn donma nяtиcяsиndя "kюhnя шerя yetяr" - deyя
bиlmяsи vя qяfиldяn hцcum, ayaьыnы yorьanыna gюrя
uzatmamaq cяhdlяrи, baшqa sюzlя яrишиn иpиnи яks
иstиqamяtdя toxumaq, gцndяn-gцnя (шerdяn-шerя)
lюhrяm яdяbи yerишdяn uzaqlaшmaq vя "иndи mяnиm
nюvbяmdиr"- deyиb ayaьыnы yerя bяrk vurmaq vя "sиz
mяnи xatыrlayacaqsыnыz" - dan sonra иrяlи чыxmaq, hяm
dя yenи яdяbи daш чыxarыlan yerя getmяk meylи, yandыrыcы
яdяbи maddяlяrdяn иstиfadя иlя tezalovlanan mяnalы vя
mяnasыz hяr шeyи bиrbaшa (azad, sяrbяst) deyя (yaza)
bиlmяklиk юzц цчцn yenи яdяbи yol aчmaqlыqdыr Sevиnc
цчцn hяm dя.
Azяrbaycan яdяbиyyatыnda bu gцn qadыn poezиyasы
surяtlи иnkишaf dюvrцnц keчиrиr. Юzgяlяшя bиlmяk,
nцmayишkяranя deyиm tяrzи, daha чox alt dцnyanы yazmaq vя яdяbиyyatы qaldыrmaq meylи qadыn шaиrlяrdя
gцclцdцr. Sevиnc Чыlьыn цчцn sюzцn dюnцш nюqtяsи onun
шerlяrиnиn heyrяtamиzlиyиndяn baшlayыr vя nя yaxшы kи, bu
шerlяr qurama deyиl.
"Azяrbaycan" jurnalыnыn kиtab rяfи bюlmяsи heч kиmя
gяrяk olmayan kиtablarы чox hяvяs vя иnadla tяblиь edиr.
Harda dцшцb sыndы шaиr qцruru -Vahиd Яzиzdяn
deyиrяm. O Vahиd Яzиzdяn kи, Space kanalыndakы "Azяrи
star" estrada yarышmasыnda mцnsцflяr heyyяtиnиn
tяrkиbиndя mцьяnnи Иlhamя Qulиyevanыn aьzыndan чыxan
hяr sюzя "Lяbbeyk" - deyиr.
Adиl Mиrseyиdиn Parиs hяsrяtи чox sцnиdиr. Aqшиnиn
Praqa mяsяlяsи иsя чox canlы vя adama yaxыndыr.
46
Elчиn Hцseyиnbяylиnиn kompиlyasиya romanlarы baш
alыb gedиr. Onun 4 romanыndan Qan Turalыnыn 4
hekayяsи yaxшыdыr vя sonuncunun hekayяlяrиndя postmodern elementlяr var vя bu юzцnцn uьurlu hяllиnи
tapыb.
Яhmяd Oьuzun "Hиdayяt: yerиn yurdun ruhu var"
яdяbи sюhbяtиndяn sonra юzц yazmыш "sualsыz cavab vя
ya 2 saatlыq sюhbяtя sюzardы..." olacaq yяqиn. Шяxsи
karиyerasыnda hюkmяn olacaq.
Azяrbaycan nяsrи Tцrkиyяdя "Sular gцnяшя шяrqи
sюylяrkяn" kиtabыnda Rяшad Mяcиd(?), Yaшar (?), Gцnel
Anarqыzы(?), Иlqar Fяhmи, Sяlиm Babullaoьlu(?),Elчиn
Hцseyиnbяylи(?) иlя tяmsиl olunub. Hяqиqяtяn olunubmu?
Nяrmиn Kamalыn romanы ortadadыr. Qurban Sяиdиn
romanыndan sonra mяn hяr halda oxucunu razы salan
иkиncи belя яsяr oxumamышam.
"Xяzяr 3"(2006) nюmrяsиndя BSU-nun aspиrantы
Rюvшяn Яlиyevиn "Mцasиr Azяrbaycan tяrcцmяшцnaslыьыn stratejи konsepsиyasы" чap olunub. Ancaq orada
yenи heч nя yoxdur, ylnыz yazыlanlarыn tяkrarыdыr bu,
baшqa heч nя deyиl.
Иlqar Fяhmиnиn чevrи dиlи чox qurudur vя oxucunu
mяtndяn uzaqlaшdыrыr.
Bиldиrиш
Azяrbaycanda normal vя saьlam яdяbи tяnqиd
mяdяnиyyяtи чatышmыr vя bцtцn яdяbи mяsяlяlяr azяrbaycansayaьы xыrdalanыr.
Чatышmayan azadlыq
Яdяbи tяnqиd azad olmalыdыr hяm dя.
Яbяdи qalan yaxud Professor Nиzamи Cяfяrova
yadasalma:
11-cи sиnfиn "Яdяbиyyat"dяrslиyи yenи tяdrиs иlиndя
tяkmиllяшdиrиlяrkяn Azяrbaycanda yenи яdяbиyyatыn
bцnюvrяsиnи qoyan "Dюrd dev"(mяnbя:Elxan Zal
Qaraxanlы"Dюrd dev") - Rasиm Qaraca, Hяmиd Herиsчи,
Murad Kюhnяqala vя Azad Yaшarыn yaradыcыlыqlarы
haqqыnda mяlumat vermяynиzиn vaxtыdыr dцшцnцrяm.
Zяnglяr kиmиn цчцn чalыnыr
(Mяnbя:Ernest Hemиngway "For whom the bell talls")
Yazычы - Tяnqиdчи Mehdи Hцseyиn bolшevиk иdeologиyasыnыn иfrat keшиyиndя
duran adam olub.
Mцяyyяn mяnada sadиst иdи hяm dя. Ona gюrя dя onu
YB-nиn sяdrи "seчmишdиlяr" vя sonda su sяnяyи suda
sыndы.
Note: Яdяbи tяnqиddяn (цmumиyyяtlя яdяbиyyatdan) heч bиr tяmяnnam vя иddиam yoxdur.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
„
***
ß íå ôàíàò ïîñòìîäåðíèçìà,
íî åñòü íàäåæäà - è âåñüìà ÷òî õàîñ, ñëîâíî êëèçìà,
íàø ìèð î÷èñòèò îò äåðüìà
òîòàëèòàðèçìà!
Íèäæàò ÌÀÌÅÄÎÂ
Ðóáàè
***
ß íå ñèëåí êàê Ðåìáî èëü Ðåìáî íè íà ðóêàõ è íè â ñòèõàõ ìíå íå âîçíåñòè òåáÿ,
ÿ äàæå íå... íå Âîçíåñåíñêèé, ÷òîá
ôàìèëèåé ñâîåþ ïîäåëèòüñÿ è
õîòÿ áû òàê ïîìî÷ü òåáå ïàðèòü,
íî ÿ ãîòîâ áåç ïðîìåäëåíüÿ
ñåé òåêñò ðàçìíîæèòü
ïîñðåäñòâîì Xerox è óñòëàòü
ïðîñïåêòû, óëèöû, äâîðû è òðîòóàðû,
îïåðåæàÿ òâîé êàæäûé øàã
...ïîäîáíûé ìèëëèìåòð ìíå ïî çóáàì...
Ïåñíü ëèòåðàòîðà
ß ëèòåðàòîð, ÿ îòñòîé.
Ïîãîâîðèë áû êòî ñî ìíîé,
à òî ìîè ïîäðóæêè
áóêâàøêè êíèã äà ìóøêè.
Ýõ, æèçíü ìîÿ - Êàøòàíêà,
òî÷íåé Ìóìó.  áîëîòî!
Æèâó ÿ êàê ïîãàíêà,
à ìíå áîëòàòü,
à ìíå áîëòàòü,
à ìíå áîëòàòü îõîòà!!
ß ëèòåðàòîð, ÿ îòñòîé!
Íå ÿ ìíå íóæåí, à ÄÐÓÃÎÉ.
Âíóòðè ìåíÿ öèòàòû,
ñíàðóæè ëèøü çàïëàòû.
Ïðîòèâíî?
Ýõ, æèçíü ìîÿ - Êàøòàíêà,
òî÷íåé Ìóìó.  áîëîòî!
Æèâó ÿ êàê ïîãàíêà,
à ìíå áîëòàòü,
à ìíå áîëòàòü,
à ìíå áîëòàòü îõîòà!!
I
Áóòûëêà øàìïàíñêîãî â äèêîé ñòðàíå
íå ðàçëåé âîäà ñ î÷êîì íåóãîäíûõ.
Çäåñü èìåííî òàê ñòàâÿòñÿ êëèçìû, äàáû
âûñâîáîäèòü èç ñûòûõ â ïîëüçó ãîëîäíûõ.
II
 ïðàâîé ðóêå øàóðìà, â ëåâîé àéðàí.
Äîåäàé, äîïèâàé, ïîòîì íà òàðàí
áàíæèõó âîçüìè, ïðîéäÿñü ïî âîêçàëó.
Îíà - òâîé íàðîä. Òû - åé òèðàí.
III
"Ñìåðòü íåèçáåæíà? - òû êðè÷èøü,
óêðûâøèñü ñ ãîëîâîé. Îòâåòü, îòâåòü, âîçëþáëåííûé ìîé,
ìèëûé, äîðîãîé!"
Íî ÷òî ìîãó îòâåòèòü ÿ - áåçóìíûé è áîëüíîé:
"Ïåé ïèâî, ïèâî ïåé è çàåäàé ÷èïñîé..."
***
Íàëåé, êðàñàâèöà, ñåáå ìíå íðàâèòñÿ äóïëèòü ïüÿíæó÷åê.
Íàïîìèíàþò ìíå îíå
ïóñòóþ âíóòðåííîñòü èãðóøåê.
Î äà! Íàïîìèíàåò ìíå
òâîÿ ñìåðäÿùàÿ áëåâîòà
î ñìåðòè, ìóêàõ, Ñóäíîì äíå,
è ÷òî çà íèì - òóïèê, áîëîòî!
Çàâèäåâ, êàê äàåøü òû òå÷ü,
ÿ ôàëüøü ñåé æèçíè çàáûâàþ.
Áåññâÿçíóþ óñëûøàâ ðå÷ü,
Êîêòî è Áàðòà âñïîìèíàþ.
Áóõíè, ìîÿ ðàäîñòü, áóõíè
è ïåðåñòàíåøü áûòü ïå÷àëüíîé:
ïîøèðå íîæêè ðàñïàõíè è ðàñêà÷àåì áåðåã äàëüíèé.
„
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
47
Aзяр ЯЩМЯДОВ
Америка Бирляшмиш Штатлары
D Ц NYA REKORD U
щekayя
Xяbяr agentliklяri xяbяr yaydыlar - Almaniya yeni dцnya rekordu qazanыb. Ыnternetdя bu xяbяri bir neчя dяfя gюrdцmsя dя цstцnя tыklayыb oxumadыm nя rekorduymuш bu.
Yalnыzca idmanla baьlы bir шey olduьunu ehtimal etdim deyя bilяrяm. Vя yenя dя
dцшцnцrяm, doьrudanmы ehtimal etmiшdim? necя?
Bir шeyя яminяm, o xяbяrin nя olduьunu юyrяnmяk istяmirdim. Yadыmdadыr ki,
tяkrar-tяkrar qarшыma чыxdы, YahooNews vя baшqa яn mцxtяlif xяbяr xidmяtlяrindя;
mяnsя hяr gюrdцyцmdя цstцndяn keчdim; istяdim bir sirr olaraq da qalsыn mяnimчцn.
Sonra yerli qяzetlяrdяn birini oxuyarkяn balaca bir yazыya rast gяldim vя bu dяfя nяzяrlяrimi qaчыrda bilmяdim, mяqalяni son cцmlяsinя qяdяr oxudum.
Futbol цzrя dцnya чempionatыndan sonra nюvbяti Avropa cempionatыnыn seчmя
oyunlarы baшlayыbmыш demя. Юtяn чempionatdan юz istяdiklяrini ala bilmяyяn hegemon
millяtlяrin yыьmalarы hirslяrini tюkцblяr cыrtdan юlkяlяrin цstцnя. Qoldan vur ki, vurasan.
Fransa Gцrcцstana 3-0 vurub, Ыngiltяrя Andorraya 5-0 vurub, bu tяrяfdяn yoldaшlыq
gюrцшцndя Ukrayna Azяrbaycana 6-0 vurub, vя buyurun, Podolskinin 4, Schweinsteiger,
Ballack, Hitzlsperger vя Klosenin hяrяyя 2, Friedrixin 1 qolu ilя Almaniya San Marinoya
13-0 hesabыyla qalib gяlib.
Bircя Ыtaliyanыn adы чяkilmir bu hяngamяdя. Чempion adыnы alыb qoyublar
baшlarыnыn altыna, kimя nя sцbut edяsidirlяr ki? Romada Litva kimi zяif bir takыmla sakit
bir heч-heчя oynadыlar, 1-1. Ыnsafяn Ыtaliyanы hegemon dюvlяt adlandыrmaq da olmaz.
Ыtalyanlar юzlяri haqda чox aшaьы dцшцnяn tяvяzюkar bir millяtdir. Afrikada 2-3
koloniyalarы olub, onun da fяrli-baшlы bir xeyrini gюrmяyiblяr.
Mяnim ilk uшaqlыq xatirяm futbol haqdadыr. 1978-ci il. Dцnya чempionatыnыn finalы,
Argentina-Hollandiya gюrцшmяsi. Yadыmda qalan Argentinanыn az qala qapы xяttinin
цstцndяn vurduьu qol vя hollandlalra argentinalыlar arasыnda yaшanan gяrginlikdir. Bir dя
nяsя чox tutqun bir sяhnя…. hяrdяn mяnя elя gяlir ki, aь-qara TV-nin qarшыsыnda dayanmышam, яtrafda adamlar var; futboldan vя digяr шeylяrdяn danышыrlar, kimsя bяrkdяn nяsя
dяyir, camaat gцlцшцr. Amma nя deyirlяr, nя danышыrlar? Argentinanыn чempion olmaьыna
sevinirlяrmi? Yoxsa Hollandiyaya yazыqlarы gяlir? Sюz-sюhbяtdяn heч nя yadыmda deyil.
Bяlkя bir sяs, ya bir jest? yox… yadыmda qalmayыb.
1978-ci ildя mяnim цч yaшыm vardы. Bu yaшda mяn nя Argentina tanыya bilяrdim, nя
dя dцnya, hakim, чempion, qapы xяtti kimi abstraksiyalarы qavraya bilяrdim. Bunlar
hamыsы olsa-olsa sonrakы illяrdяn yadыmda qalmыш sюhbяtlяrdir demяk.
Amma o sяhnя, aь-qara TV-nin qarшыsыnda oturmaьыm, TV-nin цstцnя qoyulduьu
masa, masanыn цstцndя aь-gюy rяngli dama-dama юrtцk, ekranda futbol gюrцntцlяri…
bunlardamы olmayыb?
Futbolu hяr zaman dяli kimi sevmiшяm. Dцnya чempionatlarыnda elя bil son dюrd
ilin dяrd-sяrini, azar-bezarыnы unudub юmrцn tяzя bir mяrhяlяsinя baшlayыram. Ыndi qanrыlыb arxaya baxdыqca юmцr чempionatlar arasы dюrdillik intervallara bюlцnmцш kimi
gюrцnцr mяnя - Argentina(1978) vя Ыspaniya(1982) arasы mяktяbя getdim, Ыspaniya vя
Meksika(1986) arasы kяnddяn Bakыya kючdцk, Meksika vя Ыtaliya(1990) arasыnda юzцmя
peшя seчdim, Ыtaliya vя Amerika(1994) arasыnda orta mяktяbi bitirdim, Amerika vя
Fransa(1998) arasы юlkяdяn xaricя getdim, Fransa vя Koreya(2002) arasыnda evlяndim,
Koreya vя Almaniya(2006) arasы qыzыm dцnyaya gяldi. Belяcя, 4-я bюlцnяn illяrin birindяn
o birisinя, qitяdяn qitяyя, stadiondan stadiona hoppana-hoppana keчib getmяkdяdir
hяyat.
48
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
- Mцmkцn deyil qяti. Gяrяk ??? on top fяrqi ilя
uda. Belя шey futbolda mцmkцn deyil.
- Mцmkцn deyil?
- Yox. Bircя ??? Malta ilя gюrцшdяn яvvяl top
fяrqindя 11 top geridяydi. Vя 12-1 uddular Maltanы.
Amma Malta nяdir ki? Mяhlя komandasыdыr Malta.
- Hяm dя gюr ee, ??? bir top boшlayыb qapыsыndan,
amma yenя dя istяdiklяri qяdяr vurublar.
- Hя. Malta mяhlя komandasыdыr.
Bu sюhbяt neчя ildir yaddaшыmda iliшib qalib.
Romblarыn vя kvadratlarыn yerinя yazыlasы takыmlarыn
adlarыnы unutmuшam.
Rяhmяtlik dayыmla aramыzdakы bu sюhbяtin doьrudan da baш vermяsinя mяn hяr zaman inanmaq istяmiшяm.
Hяm dя ayrы шeylяr dя yadыmdadыr. Danышdыьыmыz otaq,
otaqda soba yanmasы … baшqa nя? … sюhbяtlяr …
- Bax onun adыnы dцz de gюrцm deyя bilяrsяnmi?
- Elikyar.
- Yox.
- Elkiyar.
- Yox
- Bяs nя?
- Elkyaer! Onun adы Elkyaerdir, dцnyanыn яn gцclц
futbolчusudur bu dяqiqя.
Dцnya чempionatlarы mяnя dцnyanыn pozuq dцzяninя bir dцzяliш kimi dя gюrцnцr. Mяsяlяn, 2002-ci il чempionatыnыn ilk gюrцшцnц xatыrlayыn. Чempion Fransa neчя il
mцstяmlяkяsi olmuш Seneqala 1-0 yenilir. Dюrd il юz gцnlяrini lovьalanmaqla, eyш-iшrяtlя keчirяn Fransa millisi
чempionatda bir qol da vurmadan evя dюnцr. Яvяzindя
Tцrkiyя vя Koreya яn gцclц dюrd takыm sыrasыna чыxыr.
Yaxud, son dюrd чempionatda afrikalыlarыn mюhtяшяm
qяlяbяlяrini xatыrlayыn; bir-birinin ardыnca Kamerun,
sonra Nigeriya, sonra Seneqal, sonra Qana dцnyanы
heyrяtя salыr. 2006-ci il чempionatыnыn hяlledici Qana-ABШ
gюrцшц. Bir tяrяfdя dцnyanыn яn varlы юlkяsi. O biri tяrяfdя
яhalisinin яksяriyyяti elektriksiz qalыb bu gюrцшmяni seyr
etmяkdяn mяhrum olan kasыb bir mяmlяkяt.
1982-ci ilin чempionatы haqdasa mяn artыq чox шeyi
xatыrlayыram. Televizorumuz iшlяmяdяyindяn dostum
Чontalangildя baxыrdыm. Bяzяn gecя saat birdя-ikidя
gяlirdim evя, bяzяn qardaшыmы da юzцmlя gюtцrцrdцm.
яdяdlяrlя. Tяqvimi dя elя tarixi unutmamaqчцn kяшf ediblяr.
- Чюrяyinizi yemяdiniz?
Nя var o dцrmяyin
arasыnda?
- …
- Tяzяgцl! Sяnя шor dцrmяyi dedim, yoxsa yaь dцrmяyi?
- Nяnяm qoymur ee yaьa яl vuraq.
- Aaz, dedim ki, yaь dцrmяyi gяtir uшaqlara!
Mяtlяblя sonuncu dяfя 1986-cы ildя, Meksikadakы
чempionatыn qыzьыn bir чaьыnda gюrцшdцk, Bakыda. Dedi
чempion Danimarka olacaq, mяn dя sevincяk razыlaшdыm.
O vaxt Danimarka чox gцclцydц, qrup oyunlarыnda hяr цч
takыmы yenmiшdilяr. Elkyaer hяlя oynayыrdы. Amma
gюzlяnilmяdяn sяkkizdя bir finalda 5-1 uduzdular.
Maraqlыdыr, bu da bir rekordmu? Ыnternetdя arayыram.
Bяli, rekordmuш. Danimarka dцnya чempionatlarыnda heч
vaxt belя bюyцk hesabla yenilmяyib.
Almaniyanыn San Marino цzяrindяki qяlяbяsindяn
hяlя цч-dюrd gцn яvvяl mяn Ыngiltяrяylя Andorranыn oyununa baxыrdыm. Ыngilislяr ilk on beш dяqiqiяdя iki qol vurdular, mяn dя hesabladыm ki, bu gediшlя yazыq Andorranыn
qapыsыna 12 qol vuracaqlar. Hяmin andaca юzцmdяn soruшmuшdum: 12-0 hansыsa bir rekord filan olmaya? 12-1
hesabыnы xatыrlamышdыm, dayыm Firdovsiylя sюhbяtimizi
xatыrlamышdыm. Vя yalnыz indi mяnя aydыn olur ki,
Almaniyanыn rekordundan bяhs edяn o xяbяrlяri oxumaq
istяmяmяyimin tяk sяbяbi qorxu imiш. Ыstяmirdim
юyrяnяm ki, futbol tarixindя heч bir юlkя Maltanы 12-1 yenmяyib.
Чцnki bu sohbяtin doьrudan da baш vermяsinя
mяndя heч vaxt яminlik olmayыb. "Yanlыш yaddaш" deyilяn
bir anlayыш var psixologiyada, mяsяlяn, uшaq xatыrlayыr ki,
atasы bычaьы яlinя alыb anasыnы hяdяlяyir, anasы da qorxu
iчindя чыьыrыr. Яslindяsя, ata bычaqla hяyяtdяki toyuьun
baшыnы kяsirmiш, ana da hяyяtdяki itя чыьыrыrmыш. Elяcя dя
xoш duyьulu xatirяlяrimiz qurama ola bilir.
Mяqalя belя bir sonluqla bitirdi: "Almaniyanыn bu
qяlяbяsinя qяdяrki rekord nяticя Ыspaniya-Malta
gюrцшцndя qeydя alыnmышdы. Hяmin gюrцшdя ispanlar 12-1
hяsabы ilя qalib gяlmiшdilяr".
Otaqda чox vaxt Mяtlяb, mяnlя qardaшыm vя
Чontalan olurduq. Aramыzda iyirmi illik yaш fяrqi, amma
hamыmыz furbolu sevirik.
- Niyя yemirsiz чюrяyinizi?
Demяk, olubmuш belя bir шяy! Kvadratlarыn yerinя
adы yazыlasы takыm da Ыspaniyaymыш!
Boris Pasternak vaxtilя yazыb: "Biz цrяyimizdя
yaшatdыьыmыz xatirяlяrя sыyrыlыb юlяcяyik". Bunu bir
яdяbiyyat forumunda gюrdцyцmя яsasяn yazыram,
Pasternakыn belя bir sюz deyib-demяmяsini dяqiqlяшdirя
bilmяdim. Цrяyimizdя yaшatdыьыmыz xatirяlяr… юz-юzцmя
bir neчя dяfя pычыldayыram. Юlцm ayaьыnda o xatirяlяrin
hяm dя hяqiqяt olduьuna яmin olmamыz чoxmu vacibdir?
Mяtlяb hяm dя ruscadan tяrcцmя elяyirdi, biz rusca
danышыьы baшa dцшmцrdцk. SSRЫ-Yeni Zellandiya gюrцшц
yadыma gяlir, 4-0. Mяn heч googlя filan aramadan da deyя
bilяrяm ki, bu o zamana gюrя SSRЫ цчцn rekord gюstяricidir. (Meksika чempionatыnda Macarыstanы 6-0 yenib
tяzяlidilяr rekordu).
Bakыdakы ikiotaqlы mяnzilimizin geridяki otaьыndayыq. Soba yanыr, mяn vя dayыm futboldan danышыrыq.
Otaqda baшqa heч kim yoxdur. Gюrяsяn o hansы takыmmыш
ki, kimisя 10 qol fяrqi ilя yenmяsi gяrяkirmiш? Bunu da
юyrяnmяk mцmkцn olsaydы.
Yaddaшыmыza toplanmыш шeylяri biz nяylяsя assosiasiya edяrяk qoruyub saxlaya bilirik чox zaman, mяsяlяn,
Oktyabr 2006, Santa Barbara
„
- Tяzяgцl, Gцlцsц! Bu uшaqlara yaь dцrmяyi gяtirin!
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
49
ДЦНЙА ПОЕЗИЙАСЫ КОРИФЕЙЛЯРИ
W.S.Merwin mцasir Amerika шeirindя яn nцfuzlu fiqurlardan biridir. 1927-ci ildя Nyu Yorkda doьulub, Nyu Cersi vя Pensilvaniyada bюyцyцb. Ыspaniyada, Fransada, Ыngiltяrяdя, Meksikada vя Havay
adalarыnda yaшayыb. Gяncliyindя fransыz, ispan, latыn vя portugal dillяrindяn tяrcцmяlяr etmяklя
юzцnц dolandыrыb. Tяrcцmячilik sonralar da W.S.Merwin yaradыcыlыьыnыn mцhцm bir hissяsini tяшkil
edib.
20-dяn artыq шeir kitabы, чoxlu nяsr яsяrlяri, tяrcцmяlяr, esselяr чap etdirib. 1970-ci ildя Pulitzer
Mцkafatыnы qazanыb. Hяmin ildяn indiyя qяdяr Havay adalarыnda yaшayыr. Bu adalarыn fцsunkar
tяbiяti W.S.Merwinin son dюvr yaradыcыlыьыnda чox asan duyulur. W.S.Merwin яtraf mцhitin qorunmasы uьrunda mцbarizя aparan bir aktivist kimi dя tanыnыr.
60-cы illяrdя Vyetnamdakы mцharibя яleyhinя yazdiьi шeirlяr W.S.Merwini xalq arasыnda
mяшhurlaшdыrыb. Sonralar o, metrik nizamsыzlыq, durьu iшarяlяrinin yoxluьu vя vasitяli nitqdяn istifadяylя xarakterizя olunan юzцnяmxsus poeziyasы ilя Amerika яdяbi mцhitindя aparыcы mюvqe
qazanыb. Son dюvr шeirlяrindя ekoloji fяlsяfя vя buddizmя olan maraьыnыn tяsiri duyulmaqdadыr. 2005ci ildя чap etdirdiyi Migrasiya шeirlяr kitabi Milli Kitab Mцkafatыna layiq gюrцlцб.
ANANAS TARLASЫ ЮNЦNDЯ DAYANMЫШ TURЫSTLЯRЯ SUALLAR
Yediyiniz ananas xoшunuza gяlirmi salfet istяyirsizmi
sizя ananasi kim verdi o adamlar haqda nя bilirsiz
чoxmu ananas yeyrisiz hardan gяlmisiz
indi yediyiniz ananas яvvяl yediklяrinizlя mцqayisяdя necяdir
axыrыncы dяfя ananas yediyiniz yadыnыzdamы
bilirdizmi o ananaslar hardan gяlib qiymяti neчяyя idi
ilk dяfя ananas daddыьыnыz gцn yadыnыzdamы
ananasы tяzяmi xoшlayыrsыz yoxsa konserv qabыnda
qabыn цstцndяki шяkildяn nяsя xatыrlayыrsыzmы
o шяklя baxanda nя hisslяri keчirdiniz
nя daha чox xoшunuza gяlir шяkil yoxsa ananas tarlasы
ananasыn hardasa bitdiyini tяsяvvцr etmiшdizmi heч
bu ananas tarlalarы nяcяdir xoшunuza gяlirmi
яvvяllяr ananas tarlasы gюrmцшdцnцzmц heч
ananas bu adalarda qяdimdяnmi olub bilirsizmi
yerli яhali ananas yeyibmi bilirsizmi
yerli яhali ananas яkib-becяribmi bilirsizmi
bu torpaqlarы necя alыb ananas tarlasыna чeviriblяr
torpaьы tarlaya чevirmяkчun ona nя ediblяr bilirsizmi
neчя ay iшlяyiblяr torpaqda hansы dяrinlikdя шumlayыblar
bilirsizmi o maшыnlar nя цчцndцr sizi heyrяtlяndirirmi
bilirsizmi o konteynerlяrdя nя var sizi maraqlandыrыrmы
ananas tarlasыndan юncя burda nя vardы nя dцшцnцrsцz
tarlalarы inkiшaf gюstяricisi saymaq olarmы nя dцшцnцrsцz
orda bir kvadrat mil яrazidяki plastik qablar nя цчцndцr sizcя
mяhsul yыьыmыndan sonra bu plastik qablar hara gedir sizcя
mяhsul yыьыmыndan sonra torpaьa nя edirlяr bilirsizmi
siz heч яtrafda quш gюrdцnцzmц harda vя nя vaxt
hansы quш nюvц idi yadыnыzdadыrmы
burda яvvяllяr quш olubmu bilirsizmi
siz gяldiyiniz yerlяrdя quш varmы
sizcя bu vacibdirmi nяlяr vacibdir bяs
bura gяlяndяn bяri yerli яhalidяn gюrmцsцzmц heч
50
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
nя edirdilяr яyinlяrindя nя vardы
hansы dildя danышыrdыlar gecя klublarыndaydыlarmы
siz gяldiyiniz yerlяrdя aborigenlяr varmы
ananas tarlasыnыn шяklini чяkmisizmi hяч
istяrdizmi fotoaparatы mяn tutam
belяdя siz hamыnыz шяklя dцшяrdiniz
mяn sizin шяklinizi чяksяm etiraz etmяzsiz ki
elя burda durardыz ananas tarlasыnыn юnцndя
nя vaxtsa bir dя buralara gяlяcяksizmi
яn яsas nя sяbяbя bura gяlmяyя qяrar verdiz
nяsя bir шey цчцnmц axtardыьыnыz bir шeymi var
bu adalar haqda ilk dяfя harda eшtidiniz
siz onda hardaydыz neчя yaшыnыz vardы
adalarы hansы sюzlяrlя tяsvir etdilяr sizя
indi burda olduьunuz zaman o sюzlяr sizя nя mяna vяrir
siz nя iшlя mяшьulsuz чюrяkpulunuz nяdяn чыxыr
bu ananasыn yarpaьы hansы rяngdяdir siz nя deyяrdiz
siz cяrgяylя dцzцlmцш шeylяrя baxanda hansы hisslяr keчirirsiz
istяrdizmi yuxunuzda ananas tarlasы gюrяsiz
bu sizin birinci gяliшinizmi adalar xoшunuza gяlirmi
юz sюzlяrinizlя desяz adalarda яn чox nя xoшunuza gяlir
bir sяfяrя чыxanda цrяyinizdяn яn чox nяlяr keчir
bura nя vaxt gяldiniz nя qяdяr qalacaqsыz
gяlяndя adalarыn шяraitiniя uyьun paltar aldыnыzmы heч
nя qяdяr pul xяrclяdiz paltar tapmaq asan idimi
gяzmяkчцn юzцnцzцn planыnыz varmы yoxsa hansыsa qrupa mяnsubsuz
юzbaшыnamы olmaьы xoшlayыrsыz yoxsa qrupla olmaьы
qrupunuzda neчя adam var biletiniz neчяyя idi
ekskurisyalar da biletя daxilmi yoxsa яlavя pul юdяyirsiz
hotel maшыn yemяk necя onlardamы biletdяn kяnardыr
biletin pulunu odяmisizmi yoxsa sonra verяcяksiz
чeklяmi юdяdiz yoxsa kredit kartla
maшыnыnыzы gцnlцkmц kirayя etmыsыz yoxsa hяftяlikmi
bu maшыn daha rahatdыr yoxsa evdя surdцyцnцz maшыn
bir qallona neчя mil getmяk olur
bu adalarda hara qяdяr getmяk istяyirsiz
axыrыncы цч saatda haralarda olmusuz
axыrыncы цч mil яrzindя nяlяr gюrmцsцz
sяfяrdя vaxt azlыьы duydunuzmu heч
sizcя bura gяlmяyiniz verdiyiniz pula dяyяrmi
neчя yaшыnыz var evdяn юtrц darыxmыsыzmы heч
burda nя yeyirsiz istяdiyinizi yeyя bilirsizmi
юzцnцzlя evя nя hяdiyyяlяr gюtцrяcяksiz
o hяdiyyяlяrя nя qяdяr pul xяrclяyяcяksiz
artыq almыш olduьunuz bir hяdiyyя varmы
onlarы necя yerlяшdirяcяksiz bu haqda dцшцnmцsцzmц
o hяdiyyяlяrin hardan gяlmяsi haqda bir sюz deyяcяksizmi
ananas tarlalarы haqda bir sюz deyяcяksizmi
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
51
rяqs etmяk xoшunuza gяlirmi burda
yaьыш yaьanda nя edirsiz
bura istirahяt цчцnmц gяldiz чoxmu
iчirsiniz burda
юlkяnizdя yaшadыьыnыz yer xoшunuza
gяlirmi
ordamы doьulmusuz neчя il
yaшamisiz orda
o yerin adыnыn bir mяnasы varmы
яhalinin sayы artыtrmы
neyчцn orda yaшayыrsыz hяlя чoxmu
yaшayacaqsыz
eviniz kюhnя evdirmi satmaq
istяrdinizmi
saymaьы unutdunmu
юz yaшыnы da unut
sonra geriyя saymaьы unut
sonra yuvarlaq яdяdlяri unut
kяsrlяri unut
keч Roma rяqяmlяrinя
onlarы da unutduqdan sonra
kюhnя tяqvimi unut
ordan keч kюhnя яlifbanы unutmaьa
ordan da keч яlifbanы unut
ta o vaxtacan ki
hяr шey yenя dя
kяsilmяz gюrцnяcяk sяnя
bir zaman olduьu tяk
sizin fikrinizcя tяcrцbяnizя яsasяn
adalar siz yaшda adama perspektiv
vяd edirmi
bir dяyiшiklik varmы ki burda etmяk
istяyяrdiz
bura para yatыrmaq istяrdizmi burda
yaшamaq istяrdizmi
bцtцn ilimi yaшayardыz yoxsa ilin
bir hissяsin
ananasda sizcя bir mяnfяяt varmы
davam et
elementlяri unut
sudan baшlayaraq
keч yerя
hansы ki oddan yaranmышdы
odu unut
FONTAN
ЧALЫШMALAR
Яvvяl saatыn neчя olduьunu unut
bir saat яrzindя чalыш xatыrlamayasan
gцnцn hansы vaxtыdыr
ve bunu hяr gцn tяkrar et
sonra hяftяnin gцnцnц unut
hяr hяftя mяшq elя bunu
sonra da bir hяftя яrzindя
tez-tez unut ki hansы юlkяdяsяn
чalыш unutduьun intervallar
mцmkцn qяdяr uzun olsun
bцtцn bunlar sяnя kюmяk edяcяk ki
toplamanы
ya da чыxmanы unudasan
fяrqi yoxdur
birindяn yerlяri dяyiшmяklя o birisin
alыrsan
bunlarыn sayяsindя
bir hяftяyя filan
saymaьы unudacaqsan
52
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
Qяsяbяdя
alыcыlarыn sifяtinя
baxa-baxa
seks шoularыna bilet satan
qoca bir qadыn
юz mяtbяxindя
yaxыn adamlar vя onlarыn dostlarы цчцn
ziyafяt tяшkil elяyib
qonaqlarыn чoxunu tanыmыr da heч
amma hamыya qulluq edir
sцfrяdяki tort vя meringi
юz hяyяtinin yumurtasыndan
hazыrlanыb
bunu tяkrar-tяkrar юzц dя deyir ki
bir dяnя dя olsun sцni шey yoxdur
sцfrяdя
kцncdя чarpayыsы qoyulmuш
balaca oьlan da tяsdiqlяyir
dцzdцr nяnя dцzdцr
qadыn qapыnы da aчыb
axшamыn zяif iшыьыnda
hяyяtdяki fontanыn baшыna yыьышыb
dыrnaqlarы ilя qaшыnan
toyuqlarы da gюstяrir
ALATORANDA GЮBЯLЯK AXTARЫШЫ
Gцn hяlя чыxmayыb
mяn neчя яsrlik юlц
шabalыd yarpaqlarыnыn цzяrilя gedirяm
kяdяr yoxdur bu yerdя
amma oreol quшu
baшqa bir hяyatdan xяbяrdarlыq edir ki
mяn oyaьam
Qaranlыqda yaьыш yaьdыьы zaman
qыzыlы шanterellяr*
yuxunun iчяrisinя soxulub
mяni oyatdыlar
mяnim deyildi o yuxu
vя mяn onlarы tapmaqчцn
bu tяpяnin baшыna чыxdыm
Harda gюrцnцrlяrsя
elя bilirяm ki
orda nя vaxtsa olmuшam
mяn onlarыn yerlяrini
baшqa bir hяyatы xatыrlayыrmыш kimi
tanыyыram
deyir onlarla eyni шяhяrdя yaшayanda belя
ayda bir dяfя bяlkя daha az
gюrяrdim onlarы
mяn deyirяm ah elяdir
o deyir axыrыncы dяfя atamы gюrmяyя gedяndя
mяn deyirяm axыrыncы dяfя atamы gюrяndя
o deyir axыrыncы dяfя atamы gюrяndя
o mяndяn yaшayышыm barяdя soruшurdu
iшlяrim nеcяdir kefim nеcяdir
sonra o qonшu otaьa keчdi ki
nяsя gюtцrцb mяnя vяrsin
ah deyirяm mяn
atamыn яllяrinin soyuqluьunu
bir dя yenidяn hiss elяyirяm
deyir atam qayыtdы
vя gюrdц mяn qapыnыn aьzыnda dayanыb
qol saatыma baxыram
dedi bilirsяn mяn istяrdim sяn mяnimlя qalasan
sюhbяt edяk
ah bяli mяn deyirяm
Ah harda gяzirяm axы mяn
юzцmц axtara-axtara
ancaq sяn mяшьulsansa
istяmirяm юzцnц mяcbur edib
burda qalasan
tяk elя mяnя gюrя
CEYMS
Xяbяr verdilяr ki
чox uzaqlarda olan bir dostum
юlцr
pяncяrяdяn bayыra baxdыm
yaz otlarы arasыnda
balaca чiчяklяr чыxmышdы
vя mяn o ciчяklяrin adыnы
heч cцr xatыrlaya bilmirяm
DЦNЯN
Dostum deyir mяn yaxшы oьul
olmamышam
baшa dцшцrsяnmi
mяn deyirяm bяli baшa dцшцrяm
mяn heч nя demirяm
o deyir atam dedi
bяlkя
sяnin vacib bir iшin var
ya bяlkя kiminlяsя gюrцшцn var
istяmirяm iш-gцcцndяn olasan
mяn pяncяrяdяn чюlя baxыram
dostum mяndяn yaшca bюyцkdцr
deyir mяn atama dedim ki elяdir
getmяliyяm
vя onu tяrk etdim
halbuki deyir
nя getmяyя bir yerim vardы
nя dя gюrmяyя bir iшim
deyir mяn юz ata-anamы gюrmяyя
чox az-az gedяrdim bilirsяnmi
mяn deyirяm bilirяm
ў
*шanterel - gюbяlяk nюvц
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
53
Ряссам: Баби Бадалофф
54
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
INSАNLАRА ITHАF
Mяnim цчцn kечmiш dеkаbrdыr
Bu gцn hяrя bir cцr bяdbяхdir, mяn iki cцr
Qаlхыb pяncяrяni юrtцrяm.
Яsяn kцlяk hяyяtdяki kцknаr аьаcыnыn tоzunu
Оtаьа dоldurur,
Mяni tоz bаsmыш insаnа чеvirir
Gеc dоьmаlашыb, tеz юgеylяшяn tоz bаsmыш bir kiшiyя.
АГШИН
ИKИ MИN DЮRD YЦZ ИLDИR KИ...
(S d
n)
Q
яdim yunаn filоslаrыndаn biri dеyib ki,
Хошbяхtlik ikinяfяrlik mяsяlяdir.
Bяs hаnы о ikinci nяfяr, kimdir о, hаrdаdыr, hаnsы cяhяnnяmdя?
Ыki min dюrd yцz ildir ki, biz оnun yоlunu gюzlяyirik
Ыki min dюrd yцz ildir ki, biz tяkik
Ыki min dюrd yцz ildir ki,
Biz bашыmыzы yаzы yаzdыьыmыz mаsаnыn цstцnя qоyub
аьlаyыrыq.
Яsgяrdя оlаndа bizim hяrbi hissяyя
Ыkinci cаhаn sаvашыndа dоndurulmuш яt шаqqаlаrы gяlirdi
Bir sаvашdа dоndurulmuш яtlяri
Bашqа bir sаvашdа yеyirdik
Bяlkя еlя yыllаr юncя dоndurulmuш яt шаqqаsыdыr
Hяmin ikinci nяfяr.
О, mяnim qаrшыmа чыхsа
Bахmаrаm bюyrяklяrimdя dаш vаr
Bахmаrаm qаn аzlыьыndаn чяkdiyim аьrыlаrа
Яn аzы, юldцrmяyin nя оlduьunu bilmяyяn яllяrimi
vеrяrяm оnа dцшmяnlяrini юldцrmяk цчцn
аncаq о yохdur, hеч оlmаyаcаq dа.
Аdаm yоrьаnыn аltыndа dаhа yахшы аnlаyыr
Tяk qаldыьыnы
Sizi bilmirяm, шяхsяn mяn insаnы tяk gюrяndя
Чооооооооооооооооооооооооооооооооооох dаrыхыrаm
Lаp mаьаrа divаrыndаn sаllаnыb qыш yuхusunа gеdяn
yаrаsаyа dюnцrяm
Lаp о yаrаsаnыn bцzцшmцш dяri qаnаdыnа чеvrilirяm
Bаtаqlыqdа bаtsа bеlя insаnа kюmяk еtmяk, яlindяn tutmаq
Оnunlа bаtmаq lаzыmdыr.
Bаtаn, bоьulаn insаnы bеlя tяk qоymаq qяddаrlыqdыr, Sяdа
Bu gцn yаnvаr аyыdыr,
Mяn hяqiqяti yаlnыz
Dаdыn аlmа bоyuncа bяrаbяr pаylаnmаsыndа gюrdцm
Bашqа hеч yеrdя
Цzцmц uшаqlаrа tuturаm:
- uшаqlаr tаnыш оlun bu kяdяrdir!
Bizim еvlяrя яlidоlu gяlяn yеgаnя qоnаq
Diшlяriniz tюkцlяndя аьlаmаyыn, bu kяdяr dеyil
Оnlаrыn yеrindяn yеnisi чыхаcаq
О шеylяrin yеrinя аьlаyыn ki,
Оnlаrыn yеrindяn hеч vахt yеnisi чыхmыr.
Sяdа, gюzяl qаdыn,
Sяnя isя bircя sюz dеmяk istяyirяm,
Dцnyаdа gюzяllikdяn bоl hеч nя yохdur!
Hеч nя!!!
QАDЫN ЕV HЕYVАNЫDЫR
(
q ni H.
n)
О
шяhяrdя ki,
Dоьmа еvindя tцrmя hяyаtы yашаyаnlаr
Sеvdiyi qаdыnы юzgя аrvаdы kimi qucаqlаyаnlаr
Hаlаl чюrяyini яsir dцшmцш яsgяr kimi чеynяyяnlяr vаr
О шяhяrdя
Bашыmыzыn цstцndяki sяmа hяlя gюy dеyil
Аyаьыmыz аltыndаkы tоrpаq hяlя yеr dеyil
Bir аydыr ki, bizim еvdя sааt dоqquzdur
Pяncяrяdя vurnuхаn qаrа milчяyin vыzыltыsыnы dilimizя
чеvirirяm
Bilirяm ki, milчяk шцшяnin о biri цzц цчцn охuyur
О biri цzцndяkilяr цчцn охuyur
Nя milчяk tяkdir bu еvdя, nя dя mяn tяkяm
Dоьub, tюrяyя bilirsя, hеч bir cаnlы tяk dеyil
Dеmяk hяr bir cаnlыnыn iчindя bашqаlаrы vаr
Mаsаmыn цstцndя bir bошqаb sup buьlаnа-buьlаnа dцшцnцr
Sup dа dцшцnцr, mяn dя dцшцnцrяm
Dцшцnцrцk ki,
Vяtяn insаnыn dоьulduьu yеr dеyil
Vяtяn insаnыn оldцyц yеrdir!
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
55
Sяn gеdяndяn sоnrа yеrini аdыnыn чяkilmяsini istяmяyяn
Bir qаdыndаn sоruшdum
Qаdыn dеdi: "о, аdаm bяlkя dя еvimizin dаmыndа yашаyаn
Vяhшi gюyяrчinlяrin аrаsыndаdыr
Bяlkя dя yоl bоyuncа dцzцlmцш
Tоzlu kцknаr аьаclаrыnыn sыrаsыndаdыr
Еvdяn чыхаndа яynindя bоz pеncяk, qаrа шаlvаr
Аyаьыndа ipli аyаqqаbы,
Gюzцndя цmid vаrdы...
Hяftяnin tяk gцnlяri tаnrыyа inаnаr,
Cцt gцnlяri inаnmаzdы
Qышdа sоbаnыn dibindя bцzцшцb yаtаrdы
Qоnшudа tяzяcя dоьulmuш cоcuq аьlаyаndа yашаmаqdаn
qоrхаrdы
Еvdяn чыхаndа яynindя цmid vаrdы
Siqаrеtini bашqаsыnыn siqаrеtindя yаndыrmаz
Sааtыnы bашqаsыnыn sааtыylа qurmаzdы
Оnun dа qаdыnlаrы sяninkilяr kimi хяyаnяtkаrdы
Еvdяn чыхаndа iчindя цmid vаrdы"
Qаdыnа inаnmаdыm!
Mяn bilirяm, yеr цzцndя yаlnыz bircя qаdыn vаr
Yеrdя qаlаnlаr оnu yаmsыlаmаqlа mяшьuldur
Mяn bilirяm, qаdыn еv hеyvаnыdыr
Kiшi оnu tяbiяtdяn tutub яhillяшdirib
Qаdыnа inаnmаdыm.
Bizi tяrk еtmiш insаnыn ismin "Kim" suаlыnа yох,
"hаrа" suаlыnа cаvаb vеrdiyini dя bilirяm
Аtаm юldц. О, аrtыq yеrdir, оrаdыr
Gцnbаtаndыr
Еvimizdяn чыхаndа цstцndя цmid vаrdы.
Qаdыnа inаnmаdыm
Qаlхыb еvdя gяziшdim, юlkяmя bахdыm
Bu юlkя mяnя qаrnыndаkы cоcuьu yumruqlаyаn
Zаlыm аnаnы хаtыrlаtdы
Bu юlkя mяnя хяstя cоcuьun ikrаhlа yеdiyi yеmяyi хаtыrlаtdы
Bu юlkя mяnя аclаrы vя yохsullаrы
Dilяnчi оvcundаkы яzik pullаrы
Zibil yешiklяrindя qаynашаn siчоvullаrы хаtыrlаtdы
Bu юlkя mяnя
Bяzяn яlimdяki siqаrеtin kцlцnц чыrpmаьа yеr tаpmаdыьыm
dцnyаnы хаtыrlаtdы
Bu юlkя mяnя sяrчяlяr dяnlяmяsin dеyя
Kяnd аrvаdlаrыnыn gцnяbахаnlаrыn gцlцmsяyяn цzцnя
?nяk pохunu yахmаsыnы хаtыrlаtdы
Аrvаdlаrыn qаnахmаsыnы хаtыrlаtdы
Bаш gюtцrцb gеtmяk istяdim
Аncаq yеnя gяziшdim, dцшцndцm...
Gюrцnцr burdа dа kimsя оlmаlыdыr
Dоьmа еvindя tцrmя hяyаtы yашаmаlыdыr
Sеvdiyi qаdыnы юzgя аrvаdы kimi qucаqlаmаlыdыr
Hаlаl чюrяyini яsir dцшmцш яsgяr kimi чеynяmяlidir...
...DЫR, ...DUR, ...DЦR...
56
YЦZ QЫRХ YЕDDИ DЯNЯ SЯN
( ys l
n)
S
яn hеч "Nя цчцn qаnlа bашlаnыr qаdыn?" rоmаnыnы охumusаn?
Hаrdаn охuyаsаn, hеч bu rоmаnы yаzаn оlub ki?
Dцnяn gеcя dоstum Sаlаmlа аrаq iчirdik, sеvgidяn
dаnышыrdыq
"18 yашыnа чаtmаyаnlаrа sеvgi qаdаьаndыr" - dеyirdik
"Sеvgi iki nяfяr аrаsыnа чяkilmiш bяrаbяrlik iшаrяsi dеyil,
Bяrаbяrsizlik iшаrяsidir" - dеyirdik
"Ыki nяfяr аrаsыndаkы yеgаnя bяrаbяrlik tяklikdыr" dеyirdik
"Bяrаbяrlik iшаrяsi riyаziyyаt еlminin fыrыldаьыdыr,
Hяyаtdа bяrаbяr оlаn iki hеч nя yохdur" - dеyirdik
Rus аrаьы iчirdik.
Sяn hеч юz еvciyindя gildяn insаn dцzяldяn
bаlаcа tаnrы gюrmцsяn?
Bu gцn еvdя dаrыхdыm, qаlхыb yцz qыrх yеddi dяnя "sяn"
sаydыm
Yцz qыrх yеddi dяnя sяn
Biz bir yеrdя оlаndа hеч bu qяdяr чох dеyildin
Nяsя bir аz аz idin
Kцlяkli hаvаdа аьzыmdа хыrчыldаyаn qum dяnяsi qяdяr аz.
Mяnim еvim yох idi
Mяnim dюrd kцncцm vаr idi, hяr kцncdя bir hюrцmчяyim
vаr idi
Bашыmыn цstцndя bir dаmыm vаr idi
Bir qаpыm, iki pяncяrяm vаr idi, sяn gяlяnя qяdяr.
Sяn gяlяndя mяn tяk idim, pivя iчirdim
Nяfяsimdя qurudulmuш duzlu bаlыqlаr цzцrdц
Yаlnыz sяnin bяdяnin idi, mяnim tяkliyimin mаyа dяyяri
Yаlnыz sяnin bяdяnini юdяyib
Sаtыn аlmаq оlаrdы mяnim tяkliyimi
Юz mаyаsыnа sаtdыm sяnя tяkliyimi
Sяn gяlяndя mяn tяk idim, nяnяmi dцшцnцrdцm
Sяn gяlяndя nяnяmin gюzlяri bizi чохdаn unutmuшdu
Nяnяmin gюzlяri tяk qаlmышdы
Оnun iynяsini sаplаyаn biz cоcuqlаr
Bu qоcа аrvаdа gюzlяrindяn girib чыхыrdыq
Nяnяmin gюzlяri biz оnun iчindя оlаndа юrtцldц
Biz nяnяmin iчindя аьlаша-аьlаша qаldыq
Ыnsаnыn pаrча-pаrча юldцyцnц hеч kim dеmяmiшdi bizя
Bizя dеmяmiшdilяr ki,
Dюшlяrindяn bашlаyыr юlmяyя
qаdыn bяdяni
Dеmяmiшdilяr ki,
Яn ахыrdа qаdыnыn аyаqlаrы юlцr
Biz gюzцmцzц ачаndа nяnяmin dюшlяri чохdаn юlmцшdц
Sinяsindя bаsdыrmышdы юlmцш dюшlяrini nяnяm
Nяnяm юlяndя аdаmlаr яllяrinя tцpцrцb, bеli gюtцrdцlяr vя
dеdilяr:
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
- шцkцr sяnя ilаhi, чохdаn idi ki, yахшы аdаm bаsdыrmыrdыq.
Sяn gяlяndя tяk idim, insаnlаrа mяktub yаzыrdыm
Yаzыrdыm ki, еy insаnlаr,
sizinlя bir dцnyаdа yашаmаq
Еvinizin yаnыndа еv tikmяk, sizя qоnшu оlmаq
Hеч bilirsiniz nеcя чяtindir?
Sяn gяlяndя sяnя dеmяk istяyirdim ki, dаrыхmа
Kцlяklяr sяni чох sеvdiyindяn
Hаmыdаn чох цшцdяcяk
Yаьышlаr sяni hаmыdаn чох islаdаcаq
Dяniz sяni чох sеvdiyindяn
Hаmыdаn tеz bоьаcаq sulаrыndа
Bаlыqlаr sяni чох sеvdiyindяn
Hаmыnыn cяsяdindяn tеz gяmirяcяklяr cяsяdini
Tоrpаqlаr bцtцn sцmцklяrdяn tеz чцrцdяcяklяr
sяnin sцmцklяrini
hяr шеy, hяr шеy sяni tяlяsdirяcяk ki,
Mяnя tеz qоvuшаsаn
Sяn gяlяndя mяn cаnlы dеyildim, аdаm dеyildim
Mяn sяnin gяlib чыхdыьыn yеr idim!
Sяn gяlяndя mяn tяk idim
Ыndi хаtыrlаmаdыьыm kimisя unudurdum
(S ym r B yc n
n)
АT ЯTЫNDЯN DОST
S
еmir, hаydы
Юzцmцzя qоyun яtindяn qаdыn yаrаtmаьыn vахtы gяldi
Яti insаn яtindяn оlаnlаr чох ucuzdur
Яn bаhаlыlаrы gеcя bаrlаrыndаdыr
Vахtы gяldi, dоstumuzu аdаmlаrа gюstяrib dеmяyin:
- tаnыш оlun, dоstumdur, хаlis аt яtindяndir, юzцm yоьurmuшаm
Sеmir,
Ыkinci insаnы birincinin qаbыrьаsыndаn yаrаtdы tаnrы
Bяs цчцncцnц ikincinin hаrаsыndаn yаrаtdы?
Bяs dюrdцncцnц?
Bяs bешincini?
Bilmяk istяyirяm ki,
Mяn indi аtаmыn hаrаsыndаnаm?
Sеmir, bilirsяn nя цчцn dаrыхыr insаn?
Еlя bil bu qяdяr quшun, оtun, hяшяrаtыn аrаsыndа
Nяsя чаtышmыr,
Еlя bil kimsя yохdur
Mяn hяmiшя bяdяnimin qаbаq tяrяfiylя dаrыхыrаm
Bяdяnimin qаbаьыylа gюzlяyirяm оnu
Sеmir, bu gцn аvtоbusdа bir qоcа юz-юzцnя dеdi ki,
Владимир СОРОКИН
Владимир Эерэийевич Сорокин
1955-ъи илдя Москванын Быково
гясябясиндя доьулуб. Нефт вя Газ
Институтуну битирся дя, ихтисасы цзря
щеч вахт ишлямяйиб. Техники
китабларын бядии тяртибаты иля мяшьул
олуб. Насир, опера либреттолары
мцяллифи, кинодраматург, дизайнер
вя ряссам кими фяалиййят эюстяриб.
Илк китабы 1985-ъи илдя Парисдя няшр
олунуб, Алманийа Мядяниййят Назирлийинин мцкафатыны
газаныб. Русийада илк ясяри 1990-ъы илдя ("Дцшбяря" пйеси), илк
китабы ися
1992-ъи илдя чапдан чыхыб.
Бош дярс
( щ е к а й я )
Черныш уьунараг гачан Эерайа сойунма отаьынын кандарында чатды, йахасындан йапышыб ону эери дартды:
- Эял бяри… сонъуглама… инди щяр шейи ушаглара ачыб
дейяъям…
Эцлмякдян юзцнц сахлайаммайан Эера тахта мящяъъярдян йапышды:
- Кюмяйя эялин! Кю-мя-йяяя!
Онун эур сяси мяктябин бомбош дящлизини башына эютцрдц.
Эеранын мцряккябя булашмыш яллярини мящяъъярдян дартыб
айырмаг цчцн эцъянян Черныш пычылдады:
- Эял бяри дейирям… Йохса Сашканы да чаьыраъам…
якишдирмяйи бяс дейил, щяля бир эцлцр дя…
- Кю-мя-йя эя-лин!
Эера эери ганрылды, бойнунун ардыйла Чернышын чянясиня
бир дяня илишдиринъя йенидян гящгящя чякди.
- Вай сяни яълаф! - дейян Черныш ону юз ардынъа сцрцдцб
апарды.
Тцнд эюй рянэли мяктябли пенъяйи Эеранын эялиб башына
чыхмышды, кафел дюшямядя сцрцшян чякмяляри ися ъцйцлдяйирди.
- Йахшы, Черныш, бурах… ешитмирсян… йетяр даща.
- Сонъуглама…
Архадан дикдабанларын шух таггылтысы ешидилди.
Дящлиз бойу: - Чернышев! - нидасы якс-сяда верди.
Черныш айаг сахлады.
- Бу ня щянэамядир беля? - дейян Зинаида Михайловна
ъялд йахынлашды, йахалыьындан тутараг ону Эерадан айырды. Бу ня демякдир?! Сяндян хябяр алырам!
Йолдашынын ъайнаьындан гуртулан Эера дикялди, пенъяйини
сащмана салмаьа башлады.
Бурнуну чякян Черныш бахышларыны дивара дикди.
Эера да эюзлярини ейни сямтя зилляди.
Яллярини юнцндя чатаглайан Зинаида Михайловна сорушду:
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
57
- Нийя дярсдя дейилсиниз?
- Зинаид Михална… биздя о… бизи
бурахыблар… дярсимиз бошдур.
- Кимдя, йяни "биздя"? Бешинъи
"Б"дями?
- Щя.
- О нийя еля? Нийя дярс бошдур ки?
- Светлана Николайевна хястяляниб.
- Щя-я… доьрудан ща. Щя, ня олсун
ки? Демяли, онда сиз юзбашыналыг етмялисиниз? Эерасименко! Бу ня ойундур?
Нийя чыьыртынла бцтцн мяктяби лярзяйя
салмысан?
Эера дивара бахмаьындайды.
- Татйана Борисовна бизя мясяля
щялл етмяйи тапшырыб эетди.
- Щя, ня олсун ахы? Нийя мяктяби
учурдурсунуз? Щя?
- Зинаид Михална, биз фикирляшдик
ки…
- Бяс ев тапшырыглары? Ев тапшырыьыныз
да йохдур ки? Йохдур? Юзцнцзц щарада
зянн едирсиниз ки?
Ушаглар сусурду.
Зинаида Михайловна кюкс ютцрцб,
Чернышевин чийниндян йапышды:
- Эерасименко, синифя эет. Чернышев,
сян ися ардымъа эял…
- Зинаид Михална, нолар…
- Эедяк, эедяк! Эерасименко, синифдякиляря де сяс салмасынлар. Бир аздан
эялиб сизя баш чякяъяйям.
Эера йериндян эютцрцлдц.
- Эедяк, Чернышев. Беля эюрцрям ки,
сян лап сыртылмысан. Дцнян Болшованы
инъитмишдин, буэцн ися Эерасименкону
йерля сцрцдцрсян…
58
- Зинаид Михална, нолар, бир дя елямяйяъям…
- Эял, эял эюрцм. Баш-бейними апарма. Дцнян Болшова мцяллимляр отаьында аьлайырды! Бир дя, йери эялмишкян,
дцнян нийя дярсдян сонра йаныма эялмядин? Щя? Бяйям сяня тапшырмамышдым ки?
- Мян эялмишдим, Зинаид Михална,
сиз йериниздя йох идиниз.
- Йох идим? Щяля эюзцмцн ичиня йалан да дейир. Бярякяллащ сяня.
Зинаида Михайловна кабинетиня чатыб
гапыны ачды.
- Кеч эюрцм.
Чернышев цсуллуъа ичяри кечди.
Онун ардынъа отаьа дахил олан Зинаида Михайловна гапыны юртдц.
- Демяли, беля. Сяс-кцйцнцз мяним
отаьымдан да ешидилирди. Бцтцн мяктяби
башына эютцрмцшдц сясиниз.
Гадын ачарларыны масанын цстцня атараг отурду, Чернышевя башыйла ишаря етди:
- Йахын эял.
Оьлан цркяк-цркяк масайа йанашыб,
гадынла цзбяцз дайанды.
Зинаида Михайловна эюзлцйцнц чыхартды, гашларынын арасыны овушдурду, йорьун-арьын оьланы сцздц:
- Ахы, мян сянинля неъя баш едим,
Чернышев, щя?
Башыны ашаьы салан Чернышев сусурду.
Бцрцшцк пионер галстуку сцрцшяряк эедиб чийниня чыхмышды.
- Адын нядир?
- Серйожа.
- Серйожа. Щялялик бешинъи синифдя-
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
сян. Щарадаса ики ил сонра сяккиздя олаъагсан… Бяс сонра? Бялкя еля билирсян
ки, бу ъцр давранышла биз сяни доггузунъу синифя кечиряъяйик? Давранышдан
гиймятин нечядир?
- Цч…
- Бяс ъябрдян?
- Дюрд.
- Чох шцкцр… бяс ядябиййатдан?
- Цч.
- Рус дилиндян?
- Цч…
- Буйур. Бялкя пешя мяктябиня эетмяйи дцшцнцрсян? Нийя сусурсан?
Чернышев бурнуну чякди:
- Йох. Еля бурда охумаг истяйирям.
- Сяня бахан буну демяз. Бир дя ки,
бу ъцр гиймятлярля щеч биз дя буна разы
олмарыг. Вя цстялик, беля давранышла.
- Зинаид Михална, амма щяндясядян вя рясмдян гиймятлярим бешдир…
Зинаида Михайловна эюзлцйцнц гылыфына гойду:
- Галстукуну дцзялт.
Ял щавасына галстукунун дцйцнцнц
тапан Чернышев ону йериня гайтарды.
- Валидейнлярин нячидирляр?
- Атам мцщяндисдир. Анам ися сатыъы ишляйир. "Москва" универмаьында…
- Щя. Бяс онда нийя юзцнц беля апарырсан? Бялкя о Куликовдан нцмуня
эютцрцрсян? Дейяк ки, о йетимханада
бюйцйцб, сянин ки, ата-анан вар. Она бир
тярбийя верян йохдур, бяс сяня ня олуб?
Бялкя сянин неъя охумаьын валидейнляринин веъиня эялмир?
- Йох, веъиня эялир…
- Атан эцндялийини йохлайыр?
- Йохлайыр.
- Ня дейир ки?
- Данлайыр…
- Бяс сян ня едирсян?
- Нолар… Зинаид Михална, бир дя
юзцмц беля апармайаъаьам…
- Ня беля тутугушу кими дил-боьаза
гоймурсан? Ахы, сян пионерсян, йекя
адамсан артыг! Сянин бир дя беля едибетмяйяъяйин бир еля ваъиб дя дейил, ясас
одур ки, беля эется, сяндян ня чыхаъаг?!
Анлайырсан буну?
- Анлайырам… чалышаъам юзцмц
дцзялдим…
Зинаида Михайловна кюкс ютцрдц.
- Щеч инанмаьым эялмир, Чернышев.
- Доьру сюзцмдцр.
- Щя, сянин бу доьру сюзцн дя ки… дейя эцлцмсцнян гадын йериндян галхыб, пянъяряйя йанашды, цшцдяряк ири
чийинлярини чякди. - Бяс дцнян Болшова
иля ня ойун чыхартмышдын?
Чернышев дурухду:
- Садяъя… мян…
- Ня садяъя? Садяъя гызын хятриня
дяймишдин? Садяъя хятриня - елями?
- Йох, мян буну истямирдим… биз
юз арамызда гачды-тутду ойнайырдыг…
- Чернышев, ойун эюз йашларына эятириб чыхартмамалыдыр…
- Мян ону аьлатмаг истямирдим ахы.
- Она эюря гызын туманыны дартырдын
ки?
- Мян дартмырдым… садяъя…
Зинаида Михайловна она йахынлашды:
- Щя, онда де эюряк, буну ня мягсядля едирдин бяс?
- Зинаид Михална, яввял о юзц мяни
чимдикляди, кцряйимя-кцряйимя вурду…
- Сян дя онун туманыны ашаьы дартдын? Сян дя, пионер ола-ола, онун туманыны сыйырдын? Щя, Чернышев? Яэяр буну
о кцчя ушаьы Куликов елямиш олсайды,
мяня йер елямязди. Сяня ня олуб?! Сян
ки, кечян ил щяндяся цзря шящяр олимпиадасына эюндярилмишдин! Инди ися галхыб
туман сыйырырсан?
- Амма бу биръя йол…
- Ахы нийя? Ня цчцн?
- Билмирям…
- Йахшы, бундан фикрин, мягсядин ня
иди ахы? Бялкя онун алтында ня олдуьуну
эюрмяк истяйирдин?
- Йох…
- Бяс онда ахы нийя сыйырырдын?
- Билмирям…
- Сян дедин - мян дя инандым! Ахы
нийя сыйырырдын? Йохса буну етираф етмяйя ъцрятин чатмыр? Юзцн дя эяляъяйин комсомолусан!
- Мян садяъя…
- Садяъя онун алтында ня олдуьуну
эюрмяк истямишдин? Эял, киши кими
дцзцнц де! Дцз тапмышам?!
- Щя…
Зинаида Михайловнаны эцлмяк тутду:
- Яъяб сарсагсанмыш… Бяс сянин юз
шалварынын алтында ня вар?
- Ичдону…
- Гызларда да ичдону вар. Бяс сян ня
зянн етмишдин - бялкя йун кюйняк олмалыйды? Бяйям сян билмирдин ки, гызлар да
ичдону эейинирляр?
- Билирям… билирдим…
- Онда, яэяр билирдинся, нийя сыйырырдын?
- Ахы, о да мяни чимдикляди…
- Амма сян еля индиъя бойнуна алдын ки, туманын алтда ня олдуьуну эюрмяк истяйирдин!
Чернышев сусурду.
Зинаида Михайловна башыны йырьалады:
- Чернышев… Чернышев… Нийя мяня
кяп эялирсян, щеч утанмырсан?
- Кяп эялмирям, Зинаид Михална.
- Кяп эялирсян! Нюмря эялирсян! Гадын она сары яйилди. - Бяйям эерчяйи
бойнуна алмаг сяндян ютрц беля гялиз
олуб? Кяп эялирсян! Чцнки сяни туман
вя йа ичдону йох, мящз онун алтындакы
марагландырырмыш!
Чернышев башыны бир аз да ашаьы саллады.
Зинаида Михайловна чийниндян йапышыб ону силкяляди:
- Сяни бу, мящз бу марагландырырмыш!
Чернышев мызылданды:
- Йох… йох…
- Айыб олан щеч дя бу дейил. Яксиня
бу, чох тябиидир… Айыб одур ки, сян эерчяйи мяндян эизлядирсян! Бах, бу - айыбдыр!
- Эизлятмирям… эизлятмирям…
- Йох, эизлядирсян!
- Эизлятмирям…
- Онда буну ачыгъа де мяня.
Зинаида Михайловна масанын архасында яйляшяряк, ялини чянясиня сюйкяди.
Чернышев бурнуну чякиб, ялини йанаьында эяздирди:
- Демяли, мян…
- "Демяли" артыгдыр!
- Демяли… мяни марагландырырды…
мян садяъя марагланырдым ки…
Башыны йырьалайан Зинаида Михайловна она кюмяйя эялди:
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
- Чернышев, нечя йашын вар?
- Он ики.
- Он ики… Йекя адаммышсан. Баъын
неъя, вар?
- Йох.
Зинаида Михайловна карандашыны ойнадараг:
- Йох… - дейя тякрарлады. - Гулаг
ас! Кечян щяфтя сян Нина Зачепина иля
дя далашмышдын! Онун да ичдонунун алтына бахмаг истяйирдин?!
- Йох… щеч дя йох… онда мян…
онда тамам башга шей цстя…
- Щайды, дцз эюзляримин ичиня бах.
Бары инди эоплама.
Чернышев башыны ашаьы саллады.
- Чцнки онда да сяни ейни шей марагландырырды. Дцздцр? Щя?
Оьлан башыйла буну тясдиг етди.
Зинаида Михайловна эцлцмсцндц:
- Чернышев, сян еля билмя ки, мян сяня истещза едирям вя йа бундан ютрц сяни ъязаландыраъаьам. Бурада вязиййят
чох фярглидир. Сян он ики йашын ичиндясян. Щяр шейля марагланан вахтындыр.
Щяр шейи эюрмяк, билмяк истяйирсян.
Мяним дя ня вахтса он ики йашым олуб,
буну йахшы анлайырам. Йохса сян еля
зянн едирсян ки, баш мцяллим еля анаданэялмя баш мцяллим олур? Мян дя гыз
олмушам. Амма мяним юзцмдян
бюйцк гардашым да вар иди. Ады Володйа
иди. Вахты эяляндя о да мяня баша салмышды оьланла гызын фяргини. Мян дя она
эюстярмишдим бу фярги. Бах, беля. Чох
садя бир шейдир. Она эюря дя о, юзэянин
туманыны сыйырмаьа ещтийаъ дуймамышды. Нормал адамлар кими бюйцмцшдцк.
Инди о, мцлки авиасийа пилотудур, мян
ися мяктябдя баш мцяллимяйям. Бах,
беля.
Чернышев гашларынын алтындан гадына
эюз гойурду.
Зинаида Михайловна эцлцмсямяйиня давам едирди:
- Эюрдцйцн кими, щяр шей чох бяситдир. Разысан бунунла?
- Щя…
- Гощумларда сянинля йашыд щяр щансы гыз ушаьы вар?
- Йох. Халаоьлум вар… халагызым
ися йох…
59
- Бяс гызлардан бир ряфигян, йахын ряфигян неъя, вар? Щягиги мянада ряфигян, йяни щягиги достун вар? Ки, она
щяр сиррини етибар едясян?
- Йох. Йохдур…
Зинаида Михайловна ялиндяки карандашы бир тяряфя гойуб, эиъэащыны гашыды:
- Яъяб яфял-бичаря нясил бюйцйцр.
Ня баъылары вар, ня дя ряфигяляри… Он
сяккиз йаша эяляндя башлары айылаъаг,
онда да башлайаъаглар гатыгламаьа…
Бир дягигялийиня сусан гадын галхыб
гапыйа тяряф йюнялди, ачары ики дяфя бурмагла гапыны ичяридян килидляди. Сонра
ися ити аддымларла Чернышевин йанындан
ютяряк пянъярянин пярдясини чякди:
- Буну щямишялик йаддашына йаз,
Чернышев: щеч няйи долайы йолларла юйрянмяйя ъан атма. Бу йолла юйряндийин
билэидян сян щеч вахт, щеч вядя хейир
эюрмязсян. Йахын эял.
Чернышев цзцнц она сары дюндярди.
Гадын пянъярядян араланды, яйниндяки гящвяйи туманы йухары галдырыб,
чяняси иля сахлады, ашаьы чырмаладыьы колготкасынын алтындан мави ичдону
эюрцндц.
Чернышев башыны чийинляринин арасына
гысараг эери-эери чякилди.
Зинаида Михайловна колготкасыны
ашаьы чякди, сонра щяр ики ялини ичдонунун ичиня салды. Йанбызыны ойнатмагла,
ичдонуну дизиня гядяр сыйырды.
Чернышев она арха чевирди.
- Дайан! Дайан, сарсаг! - бир ялийля
туманыны сахлайыб, диэяр ялийля оьланын
голундан йапышараг ону юзцня сары дюндярди. - Щяддин вар цзцнц йана чевир!
Мян бурда сяндян ютрц чалышырам, эиъгулу! Бах!
Тотуг дизлярини аралайараг, Чернышевин голуну бир дя дартды:
- Бах! Сянинляйям! Чернышев!
Чернышев бир бахыб, йенидян цзцнц
чевирди.
- Бах! Бах дейирям! Бах!
Айагларыны аралы гойан гадын оьлана
тяряф йериди. Додагларыны бцзян Чернышев зырылдады.
- Бах! Юзцн эюрмяк истяйирдин дя!
Инди буйур… бах…
Гадын туманыны бир аз да галдырды.
Цзцнц пенъяйинин голуйла юртян
60
Чернышев щюнкцртц вурду.
- Нийя аьлашма гурмусан, Чернышев.
Кяс! Бу дягигя мумла. Ня олду, горхдун йохса? Кяс… кяс демядим сяня?..
Гадын ону диварбойу дцзцлмцш стуллара тяряф дартды:
- Отур. Отур, юзцня тохтаглыг вер.
Чернышев стула чюкдц, яллярийля
цзцнц тутуб щюнкцрдц.
Туманыны ъялд ашаьы салан Зинаида
Михайловна онун йанында яйляшди:
- Чернышев, щя, ня олду ки, сяня? Ня
олду ахы, Серйожа?
О, оьланы чийинляриндян тутуб гуъаглады.
- Ди бясдир, ешидирсян? Бялкя гызбибисян, щя? Йа да о биринъилярдянсян?
Чернышев аьламаьындайды.
- Щеч бир эюр утаныр?! Бясдир, сян ъанын. Ахы, сян юзцн буна ъан атырдын. Бу
дягигя кяс! Лап аьыны чыхартдын! Мумла!
Гадын ону силкяляди.
Сон кяря ич вуран Чернышев сусараг
отурдуьу йердяъя бцзцкдц.
- Бах, беля… эюзцнцн горасыны сыхма… беля дя зырылдамаг олар?.. Евцяъян, сяни…
Йенидян ич вуран Чернышев йумруьунун далыйла эюзцнц силди. Зинаида Михайловна онун башыны сыьаллайараг деди:
- Ня олду сяня? Нейчцн горхдун ки?
Щя? Диллян дя. Щя? Диллян.
- Билмирям…
- Бялкя сян еля билирдин ки, сянин бу
сиррини щамыйа ачыб сюйляйяъяйям? Ахмаг. Мян билярякдян пянъярянин пярдясини чякмишдим. Сяня шяряф сюзц верирям ки, буну щеч кяся демяйяъяйям.
Инандын? Щечъя кимя. Мяня инанырсан
да? Инанырсан?
- Инанырам…
- Бяс онда нядян горхдун ки?
- Билмирям…
- Щяля дя горхурсан? Доьрудан, бялкя щяля дя горхурсан?
- Горхмурам… - дейян Чернышев ич
вурду.
Зинаида Михайловна онун гулаьына
пычылдады:
- Партийачы сюзц верирям ки, буну
Кимсяйя демяйяъяйям! Ясил партийачы
сюзц! Билирсян дя, бу "партийачы сюзц"
нямяня шейдир?
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
- Щя… билирям…
- Сян мяня эцвянирсян? Щя? Диллян.
Эцвянирсянми? Ай сарсаг, мян дя еля
сяндян ютрц чалышырдым да байагдан. Сонрадан "саь ол" дейяъяксян мяня. Щя,
эцвянирсян мяня?
- Щя дя… эцвянирям…
- "Щя дя, эцвянирям" йох! Де ки,
эцвянирям, Зинаида Михайловна.
- Эцвянирям, Зинаида Михайловна.
- Даща аьлашма гурмайаъагсан ки?
- Йох.
- Сюз верирсян?
- Сюз верирям.
- Ясил пионер сюзц вер ки, даща аьлайыб-сытгамайаъаг вя бу сирримизи щеч кяся ачмайаъагсан!
- Ясил пионер сюзцмдцр.
- Ня "ясил пионер сюзцндцр" ки?
- Даща аьлайыб-сытгамамаг вя бу
сирримизи щеч кяся ачмамаг…
- Бах, беля. Йягин байаг сян еля билирдин ки, мян сяни яля салырам… бойнуна ал, еля билирдин? Еля билирдин, йа йох?
Еля дя билирмишсян, вай сяни эиъгулу,
дцз тапыбмышам, щя? - дейя хымыр-хымыр
эцлцмсцнян гадын, онун чийнини силкяляди.
Чернышев: - Бир ара, - сюзлярини мызылдайараг эцлцмсяди.
- Яъяб сарсагсан, Чернышев. Йяни
доьруданмы, щеч бир гыз сяня орасыны эюстярмяйиб ки?
- Йох… щеч бириси…
- Вя сян дя щеч кимдян буну ъанидилдян хащиш елямямисян, елями? Бары
эюзуъу эюрмяк цчцн?
- Йо-ох…
- Амма эюрмяк истяйирдин, елями?
Дцзцнц де, истяйирдинми?
Чернышев чийинлярини дартды:
- Билмирям…
- Йалан демя! Ахы, биз сянинля
дцзцнягулу данышырыг! Истяйярдинми?
Ясил пионер сюзц кими! Щя, дцзцнц де!
Истяйярдин?
- Дейяк ки… истяйярдим…
Гадын цсуллуъа туманыны галдырыб, тотуг айагларыны аралады:
- Еля ися бах… бах, цзцнц йана тутма…
Чернышев гашларынын алтындан дейилян
тяряфя бахды.
Гадын узунбоьаз чякмяляринин
цстцня дцшян колготкасыны вя ичдонуну
гайдайа саландан сонра дизлярини бир аз
да аралады:
- Бах. Яйил, лап йахындан бах…
Бурнуну чякян Чернышев яйилди.
- Щя, эюрцрсян?
- Эюрцрям…
- Бяс нийя яввял-башдан горхурдун
ки? Щя?
- Билмирям… Зинаида Михайловна… бялкя лазым дейил…
- Щеч эюр утанырсан?! Индиъя юзцн
няйи бойнуна алмышдын, щя? Йахшы-йахшы
бах.
Чернышев лал-мат бахмалы олду.
Гадын она тяряф яйилиб хябяр алды:
- Йахшыъа эюря билирсянми?
Эюрмцрсянся, бах, беля дя дайана билярям…
Гадын онун лап юнцндя дурду.
Чернышев гара тцклярля сымсых юртцлц
гасыьа нязяр салды. Бир аз цстдя, йамйасты гарнын ортасында гадынын ири эюбяйи
эюзя дяйирди. Резинин онун гарны цзяриндя ачдыьы дярин шырым ашкар сезилирди.
- Яэяр мейлин чякирся, тохуна билярсян… яэяр истяйирсянся, тохун… горхма.
Зинаида Михайловна онун эюзйашларыйла исланмыш ялини эютцрцб, юз гасыьына
гойду:
- Истядийин кими тохун… щя… тохунсана…
Чернышев мамырлы тяпяъийя тохунду.
Пюртмцш
Зинаида
Михайловна
эцлцмсцндц:
- Эюрдцн ки, бунда гярибя щеч ня
йохдур? Эюрдцн, йохдур? Щя? Эюрдцн?
Сяндян сорушурам?
Гадынын башы йырьаланыр, бойалы додаглары ися истямсиз сяйрийирди.
- Йохдур.
- Еля ися йеня тохун. Ашаьылара да.
Ашаьылара да тохун. Горхма…
Гадын сяйримяйя башлайан айагларыны даща да аралады.
Чернышевин яли онун габармыш ъинсиййят додагларында долашды.
- Йеня тохун… йеня… нядян горхурсан ки… гыз-зад дейилсян ки… щяр
неъя олса, артыг пионерсян ахы…
Чернышев овъуну гадынын мящрям
йериндя эяздирди.
- Архайа да тохуна билярсян… орадан даща йахындыр… бах, беля ща…
Гадын далыны оьлана сары чевирди, туманыны йухары галдырды.
- Архадан да тохун… тохунсана…
Чернышев ялини саллаг йанбызларын арасында эяздиринъя йенидян о ислаг мящрям йеря эялиб чыхды.
- Бах беля… тохун… истядийин гядяр тохун… инди ися йенидян габаг тяряфя тохун…
Чернышевин яли габаг тяряфя кечди.
- Инди йеня дя архадан… бах, беля… бир аз сярт тямаса кеч… црякли
ол… ня горхагсан беля… орада дар бир
йуваъыг вар… бармаьынла ону тап…
йох, ашаьыларда… щя, о. Дцрт ичяри…
беля…
Чернышев бармаьыны тапдыьы дялийя
йеритди.
- Беля. Эюрцрсян… тапдын… йуваъыьы… - дейя Зинаида Михайловна йанбызыны даща да дикялтди, эюзлярини тавана
дикяряк пычылдады. - Йох… бир аз ичяридя
сахла… бах… галх да айаьа… нийя
отурмусан ахы?!
Чернышев айаьа галхды.
- Бир ялинля архада эязиш, о бириси иля
юндя… бах, беля…
Оьлан щяр ики ялини ишя салды.
- Бах, беля. Истяйирсянся, мян дя сянинкиляря тохунум? Истяйирсян?
- Билмирям… бялкя… буна эяряк
йохдур…
- Мян билирям ки, истяйирсян… еляъя
тохунаъам… сян мянимкиляря тохунурсан ахы… мяня дя мараглыдыр ки, бяс
сянин…
Гадын оьланын няфяйини йохлады,
дцймяляри ачыб, ялини ичяри салды:
- Бах… бах… эюрдцн ки… сянинки
щялялик балаъадыр… амма сян бюйцйяндя… йяни о бюйцйяндя… бах, беля
ща… онда сян ону… йеня ялля, горхаг
олма… бах, беля… вя онда сян онунла
чох дяликляр фятщ едяъяксян… беля…
инди ися щяля тездир… нийя ялини чякдин
ки… бир аз да тохун…
Зянэ вурулду.
- Щя, бу гядяри дя йетяр… - Гадын
йериндя дикялди, колготкасы иля ичдонуну
ъялд йухары чякди, туманыны сащмана
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
салды. - Бясдир… щя, сян щеч кяся бу
барядя щеч ня демязсян ки? Доьрудан?
- Йох, демярям…
- Ясил пионер сюзцндцр?
- Ясил пионер сюзц.
- Бу, бизим сирримиз кими галаъаг,
елями?
- Щя.
- Ушаглара да демяйяъяксян?
- Демярям.
- Анана да?
- Анама да.
- Анд ич. Ялини галдыр вя де - пионер
сюзц верирям.
Чернышев йапышганлы ялини алнынын
юнцндя тутду:
- Пионер сюзц верирям.
Зинаида Михайловна маса архасындакы дивардан асылмыш Ленинин портретиня
сары дюнцб деди:
- Партийа сюзц верирям…
Зянэ бир дя чалынды.
Баш мцяллимя дилхор щалда сорушду:
- Бу, тяняффцс зянэидир, йохса дярся
башлама зянэи?
Чернышев:
- Тяняффцс зянэидир, - деди.
Зинаида Михайловна пянъяряйя йанашыб, пярдяни ачды, сонра Чернышевя сары дюндц:
- Чох да пюртмямишям ки?
- Йох…
- Йох? Еля ися якил бурдан. Бир дя
дялядузлуг елямя…
Гадын гапыны ачды.
- Сцрцш… Дайан! Няфяйини дцймяля.
Оьлан архасыны она чевириб, няфяйини
баьлады.
- Сиздя инди щансы дярсдир?
- Тябиятшцнаслыг…
- Он сяккизинъи отагда?
- Щя, орда, йухарыда…
- Щайды, эет.
Гадын йенидян гапыны ачды.
Ешийя чыхан Чернышев дабанына
тцпцрдц.
Дилимизя чевирди - Азад ЙАШАР
„
61
tиyar
x
я
B
lы
Yara
Qazax r-nu
ДЮЗЦМЛЦ ХАЛГЫН МЯDHИЙЙЯСИ
M nd e d r m
Tez-tez: d z ml xalq q
D z m n t p r ms n n
D z, d z mlu xalq q
Be -alt agac n k s lm s n d zm d k
aya a qalxd q
be -alt m n m z n ba k s ld -d zd k
b z d z ml xalq q
Ceyran qa an, c y r m l y n da lar -d zl r burax b
lan m l y n d zl r g ld k
Anam z m l ts d
d z-d z ml xalq q
ШAИRLЯR VЯTЯNИNDЯ
Qazaxda al m d oxdu, h k m d , mu ll m d
a qlar var m cl s-m cl s
a rl r var toyxana-toyxana
s yas t l r var ayxana - ayxana
q r z, bolluqdu qarda
b rc m n m e rl r m n lk oxucusu atm r
M n ’y z-y z’ ya ay ram
s n d ya ayasan y z-d z ml xalq q
d z m n t p r ms n n
d z, d z ml xalq q
„
Ba na taxta d n,
d l xanaya du n
n b l m z b l du n, burda a r olur
V t n e r ad na
gerb m zd k pal d yarpa na
e r yaz rlar sevg
r ad na
g l yarpag na e r yaz rlar
Amma x ng l yarpa na a d olur
O k md anq r r tr bunada
gost r n g z nd k t r buna da
vers l r d b tr bunala
burda a rl r lum k s l r
Ey g nc dostum
bunlar n agz na bax nca
nazlana-nazlana ged n b r can yanm
dal nca bax, dal nca
yoxsa s n d ba larsan rl m y
62
Ряссам: Баби Бадалофф
H rd n bu a rl r
ot ma n na doldurulan xotma k m
ma na doldurub t db r apar rlar
ot
nd g l n lan k m
l r nd lan q vr l r-haz rla r
t db rd s zu z h rl m y
n
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
DЯHШЯT DOЬURAN
KUKLALAR
Babи Badaloffla mцsahиbя:
Necя oldu kuklalar janrыnda ишlяmяyя baшladыn?
Sяn bиlиrsяn, yaradыcыlыq axtarыш ичяrиsиndя
olmaq demяkdиr, daha doьrusu bяdии yaradыcыlыq иnsan
axtarышlarыnыn, xцsusиlя яgяr sюhbяt иdeal hяqиqяt
axtarышыndan gedиrsя, mяn deyяrdиm kи, яn цstцn formasыdыr. Hяr bиr yaradыcы иnsan, sяnяt adamы da юzцnцn
maksиmal иfadя цslubunu axtarыr, bu hяr kяsdя bиr cцr
alыnыr, mяsяlя daxиlиndяkи yaradыcыlыq enerjиsиnя tam sяrbяstlиk vermяk, onun qanadlanmasыna, bцtцn шиddяtиylя
цzя чыxmasыna шяraиt yaratmaqdan иbarяtdиr. Mяn uzun
иllяrиn yaradыcыlыq tяcrцbяsи nяtиcяsиndя artыq юz potensиalыmы яn yaxчы шяkиldя kuklalarda иfadя edя bиlиrяm.
Tяsdцfи deyиl, kuklalar bиzиm uшaqlыьыmыzla baьlы bиr
anlayышdыr, sankи uшaqlыьыmыzla bиrlиkdя bиrdяfяlиk
keчmишdя qalыb, ancaq яslиndя uшaqlыьыmыz bиzиm varlыьыmыzda gиzlи olduьu kиmи kuklalar da bиzиm alt шцurumuzda юz gиzlи hяyatlarыnы sцrdцrцrlяr, mяn kuklalar
dцzяldяrkяn юz uшaqlыьыma tяhtяlшцur bиr sяyahяt tяшkиl
edиrяm vя onlardan zюvq alan иnsanlara da belя bиr
sяyahяtиn zюvqцnц daddыrыram.
Sяnиn kuklalarыn яn yaxшы halda яcaиbdиr, onlarы
bиr uшaьыn oyuncaqlarы olmaqdan daha чox, hяyat adlы
dяhшяtlи hadиsяnиn yuxulardakы eybяcяr proyeksиyasы
adlandыrmaq daha doьru olardы.
Шяxsяn mяnиm юz uшaqlыьыm gюrdцyцnцz bu
kuklalarda яks olunub. Mяn heч vaxt valdeynlяrиmиn
sюzцnя baxmamышam, onlarыn gюrmяk иstяdиyи kиmи
olmamышam... Mяn kukla dцzяldяrkяn aчыq, demonstratиv шяkиldя oynayыram, юzцnциfadяnиn bu formasы
mяnя lяzzяt verиr, sankи яvvяllяr necя valиdeynlяrиmиn
sюzцnя baxmыr юz uшaq oyunlarыmы davam etdиrиrdиm,
иndи dя cяmиyyatиn kanonlarыna, satu-kvoya etиraz
olaraq mяn yenя sюzя baxmыram, юz oyunuma davam
edиrяm, bu cцr olmaq mяnиm цчцn var olmanыn иdeal
шяklиdиr, bu cцr yaшamaqdan, hяqиqяtяn lяzzяt alыram.
Babи, sяnиn yaratdыьыn bu kuklalara, mяn
bиdиyиmя gюrя шяhяrиmиzdя yaшayan xarиcиlяr daha чox
maraq gюstяrиrlяr, bu yaxыnlarada Иngиltяrяdя yaradыcыlыq
sяfяrиndя olarkяn nя qяdяr kukla satыn alыndыьыnы mяnя
danышmышdыn, bunu necя иzah etmяk olar?
Bиzиmlя Qяrb иnsanыnыn estetиk qavrayышы arasыnda bюyцk fяrq var. Toplum olaraq parыltыlы, bяzяkdцzяklи шeylяrя meyllиyиk, zahиrи effekt, tяmtяraqlыlыq
bиzиmчцn bюyцk яhяmиyyяt daшыyыr. Bиr avropalы vя ya
amerиkalы belя deyиl, belя шeylяr onlar цчцn keчиlmиш
mяrhяlяdиr. Цmumиyyяtlя, bиr az oxumuш, иncяsяnяtи
baшa dцшяn, aьыllы иnsanlar kцtlяvи иstehsal mяhsulu olan,
serиyalы yaradыcыlыq nцmunяlяrиnи qяbul etmяzlяr, o шey
kи, tяk bиr nцsxяdиr, yalnыz bиrcя dяfя yaradыlыb, artыq
иstяsяn belя иkиncи dяfя eynиsиnи yarada bиlmяzsяn,
qиymяtlиdиr. Mяnиm kuklalarыm da belяdиr, mяn onlarы
satanda юz юvladlarыmdan яbяdи ayrыlыrammыш kиmи hиsslяr keчиrиrяm. Bu kuklalarыn hяr bиrи tяk bиr nцsxяdиr.
Babи, sяnиn kuklalarыn gцldцrmяkdяn, яylяndиrmяkdяn daha чox иnsana fяlakяt, facиanяlиk hиssи aшыlayыr,
bu nяdиr, sяn bиr rяssam kиmи, hяyatыn facиanяlиyиnиmи
gюstяrmяk иstяyиrsяn, yoxsa sяnиn юz шяxsи hяyatыn belя
facияlяrlя doludur?
Bяlи, иnsanlar юz яmяllяrиylя bиzиm hяyatыmыza
чoxlu facия gяtиrиblяr, bиzиm uшaqlыq dцnyamыzы eybяcяrlяшdиrиblяr. Mяnиm kuklalarыm dяhшяt doьurur, onlar
absurd fиqurlardыr, bununla mяn bиzиm baшыmыza nя
oyun gяtиrиldиyиnи gюstяrmяk иstяyиrяm. Mяnиm kuklalarыm, яgяr belя demяk olarsa, bиzиm ич dцnyamыzыn
шяklиnи tяcяssцm etdиrиrlяr...
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
„
63
Яlи Нurи
Я rdя bи l ( 1 9 8 8 )
1
balarы
ayaqlarыmыn sяsиnя
bцtцn savaш yerlяrиndя yaшayan sevdaшlarыma
susqun kцчя
kцчя susub
vя цчцnчц evиn qapыsыndakы aьaclar
gцndяkиndяkиndяn gцdя gюrsяnиrlяr
yalnыz mяnиdиm
vя иndи
yellя sovrulan qяzetlяrdя gяlиbdиrlяr
bиlmяm nяdяn mяn sяnи
tяkcя
qяzetlяrиn hadиsяlяr sяhиfяsиndя gюrdцm
3
sыьara
gecя gюzц
иldиrиskи ышыьыnda
aь geyиmlи bиr boy gюrцшцr
vя sяn
mяnи alышdыrыb qaranlыqda иtиrsяn
aay deyиrlяr sыьara sяrяtan gяtиrиr
4
2
gюrцш
57
58
59
60
saat12
yeddи gюz kюrpц
kюlgяm utanыr mяndяn
tяpиlиr ayaqlarыm altыna
gяlиr uzaqdan
tutuшur baxышlarыmыz
gяlиr
sovuшur
ayrыlыrыq
o saьdan gedиr
mяnsя soldan
qalиlейиn fяrzиyяsи dцz чыxmышdыr
mяn yenя onu gюrяcяyяm
яyяr dиskиnmяsяlяr sяrhяddиlяrdя mиn bom64
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
oyanыш
qяlяm
radyo
mиz цstц saatыm
toxunublar qorxulu bиr xalчanыn
boшluqlarыna
uчmadan tяpиlиr yerя
qat bя qat
tabut
lяhяd
torpaq
daш
salam
necяsиz
bиtиbdиrmи иcяrиmdя doьulan gцnlяr?
HEKAYЯ
Rafиq Taьы
И Л K D ЦШ M Я N И M (МЕМУАР)
Hяsяnaьa on yaшыnda юldц. Юldц dя yox, gяbяrdи,
gяbяrdи dя yox, xosunvay oldu.
Иndи mяn юz keчmиш yaшыdыmdan - иlk dцшmяnиmdяn dцz
45 иl bюyцyяm. "O, rяhmяtя getdи", "o, haq dцnyaya qovuшdu", - bu cцr-bu sayaq шиrиn-шяkяr иfadяlяrdяn dя zяndeyиzяhlяm gedиr. Dцzц, artыq elя mяdяnи sюzlяrя mяndя
hюvsяlя qalmayыb. "Mяdяnи" deyяndя - чцrцk vя boш, шиt,
sцnи-bцrokratиk sюzlяr.
Oьlan ad gцnцndяn bиrcя hяftя sonra suda batdы.
Pudluq daш kиmи чayыn palчыqlы-lиllи dиbиnя getdи...
Boьulanda, onu bиr uшaq gюrцbmцш. Hяmиn uшaq иndи
durur vя 50-nи hяlя tяzя haqlayыrsa da, yцz иldи mцsиnn
qocalara oxшayыr. Allah canыnы salamat elяsиn,
Hяsяnaьanыn юlцm anlarыndan da bиr tяk "bul-bul" yadыnda qalыb. Deyиr, "bul-bul" onun vяsиyyяtи kиmи bиr шeydи.
Hя, юlцmц tяntяnяsиz baш verиb. Yox, bиr dayan, чay
sяthиnиn lиllяnmяsиnи bяlkя tяntяnяyя bяnzяtmяk olar da.
Sarы-bulanыq daиrя narыncы xяttя чevrиlяrяk чay aшaьы
axmaьa baшlayыb. Yяqиn bяd xяbяr gedиb dяnиzя dя чatыb.
Hяr halda, Hяsяnaьanыn hяlakы bu юtяrи tяbияt
mяnzяrяsиnи oьlanыn yaddaшыna hяkk edя bиlиb.
Иыk dцшmяnиmdяn yeddи gцn kичиkdиm deyя, onun
юlцmц bиr hяdиyyя kиmи gяlиb ad gцnцmяcя dцшdц.
Tamamиlя tяsadцfяn. Bиr zяrurяt kиmи dя anam ad gцnlяrиmиn yaraшыьы, daиmи шюhrяtи saydыьы шahanя bиr plov
asmышdы. Plov qыpqыrmыzы boranыsыyla buludlu-yaьышlы hяmиn
qara gцndя Gцnяши rяmzlяndиrиrdи.
Иlk dцшmяnиm tez sыradan чыxdы, чыxdaш oldu vя desяm,
qыlыncыmыn qaшы dцшmяz kи, юz юlцmцylя mяndя gяlяcяyя
bюyцk цmиdlяr doьurdu. Artыq rahatca yaшamaq vя axыrda
da qol-qычыnы uzadыb rahat юlmяk mцmkцn gюrцnцrdц.
Xoшbяxtlиk - dцшmяnи olmamaqlыqdы. Hяsяnaьa sankи
dцшmяn olan kяsиn kиmlиk vя necяlиyиnи mяnя anlatmaq
цчцn hяyata gяlmишdи. Gяldи, anladыb da getdи. Hяm dя o,
hяyata gяlmяsяydи vя gяlиb dя tezbazar getmяsяydи,
mяndя gяlяcяyя цmиdlяr hardan yaranardы! Юzцdя bu
tezlиkdя. Onun sayяsиndя mяn цmиdиn шяhdи-шяkяrиnи duy-
dum, яsl lяzzяtиnи gюrdцm. Цmиdlяrиn иncяlиk vя zяrиflиklяrи
mяnя чatdы.
Яllяrиmи qaldыrыb etиraf edиrяm: mяnя havayы-kalam
qяlяbя nяsиb olmuшdu.
Kиmиn yadыnda deyиl: uшaqlыqdakы dцшmяn adama hяdsиz qorxunc gюrsяnиr. Иlk dцшmяn ortaya чыxdыmы, sankи
qarшыsыna mяqsяd qoyub, uzaq baшы, bиr-иkи hяftяyя mиfolojиlяшиr. Цstяlиk, gecяlяrи saymazyana yuxuna gиrиr, orda
uzun-caydaq ayaqlarыyla azad-asudя gяzиr. Mяncя, иlk
dцшmяn юmцrlцk uyumur vя uyumursa da, demяk, sяnя
pusqu qurur. O, yuxularda qurduьu pusqudanca hяmlяlяr
edяr, sяnя hяyatda xяtяr-xяsarяt, sяdяmя yetиrя bиlяr.
Яfsus, иlk dцшmяnиmиn юlцmцndяn gяlяn sevиnc uzun
sцrmяdи - vur-tut bиr иl чяkdи. Maьыl юzцm цчцn шellяnя-шellяnя gяzиrdиm. Hяtta Hяsяnaьanы yamsыlayыb ona-buna
sataшыrdыm da. Ta orasыnы demяzlяr kи - ичиmи yeyя-yeyя.
Hardasan-burdasan, sonrakы ad gцnцmdя oьlan, keчяl
baшы da sankи yaьlanыb, yumшaqca vя sяssиzcя fиkиr-xяyalыma soxuldu. Onun dцшцncяlяrиmи zяbt etmяsи aчыqca bиr
zorakыlыq aktы, qяsbkarlыqdы. Get-gedя dя Hяsяnaьanыn
zorakыlыqlarы hяr dяfя yenи halqada vя yenи keyfиyyяtdя цzя
чыxыrdы. 15 иyullar, ad ьцnцm yox, bиr nюv, yetиmчя
Hяsяnaьanыn anыm gцnlяrи oldu. Ишя bax, o mяnя nя dяyиr,
hяtta nя xяtrиmя dяyиrdиsя dя, иlbяиl onun xofu canыmы
цzmяkdя, цrяyиmи saplaьыndan qoparmaqdaydы.
Plov da - hяmишяkи qыrmыzы. Deyиrdиn, яlbяt, keчяn иlиn
bu иldя kserosurяtи чыxarыlыb.
Baшaьrыsы olmasыn, Hяsяnaьa bu dцnyadan 10 yaшыnda
иtmишdиsя, ad gцnlяrиmdя иllиk-юmцrlцk bиtmишdи. O mяnиm
hesabыma hяr иl bиr gцn hяyata юz яlavяsиnи yaшamaqdaydы.
Dost-doьmalarы onu unutmaqda, yeganя dцшmяnиsя getgedя daha parlaq xatыrlamaqdaydы. Юz юlцmцylя bиrgя
Hяsяnaьa ad gцnlяrиmиn gцldяstяsиydи. Иndяn belя dя otuz
иl yaшasam, otuz иl юmr edяcяk, яllи иl yaшasam - яllи. Яl
чяkяnя oxшamыr. Saьlыьыnda ad gцnlяrиmя vыz atmazdы,
юlяndяn sonra... mazata mиnmишяm. Qaчa-qaчa, dяvяtsиz
gяlиr. Юlцb nяcиblяшmишdи. Ad gцnцmя hяdиyyяsи dя nя ola
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
65
- gяtиrиb цrяyиmя sancdыьы vahиmяlяr чяlяngи. Artыq mяn ad
gцnlяrиmи ancaq onunla keчиrиrdиm. Tяkbяtяk. Tet-a-tet.
Bиr tяk onunla mяшьuldum. Buna mяcbur иdиm. Evdяkиlяr
gюzцmя kюlgя kиmи gюrsяnиrdиlяr. Bяlkя heч yoxdular da.
Hяsяnaьa realdы, qohumlarыm иrreal.
Doьrudan da, yetиmчяnи mяndяn baшqa hamы unutmuшdu. Kяnddя dя, bяlkя elя юz evlяrиndя dя. Durub
soruшsan, anasы da (atasы yoxdu), elя bиr cцt qaraqarьa
bacыsы da nяиnkи onun doьulduьu gцnц-ayы, ya иlи, hяtta
юzцnц-цzцnцdя dumanlы xatыrlayar. Mяnsя Hяsяnaьanы
unutmaq nяdи, юldцyцgцnцbelя saatыna-dяqиqяsиnяcяn
dяqиq bиlиrdиm. Aчыьы, иlk dцшmяn kиmи o mяnя юz doьmalarыna - ana-bacыsыna olduьundan dяyяrlи иdи. Onun varlыьы bиr zaman mяnиm цчцn hяyatи яhяmиyyяt kяsb edяrdи;
elя иndи dя edиr. Vaxt-bиvaxt o mяnи vяhшяtlы olum-юlцm
dиlemmasы qarшыsыnda qoyub; yenя qoyur. Sиnяmя hяr
чюkяndя, elя bиlmишяm иndи-bu saat ишиm bиtdи - яlvиda,
hяyat.
Gяl gюr, belя bиrиsиnиn юlцmцgяlиb sяnиn ad gцnцnя
dцшя...
Dцшmяn dostdan unudulmazdыr.
Pяrvяrdиgara, mяn ad gцnlяrи nevrozuna tutulmuшam!
Artыq ovuclayыb atdыьыm trankvиlиzatorlar qяtиyyяn kar
elяmиr. Dяrman-zad Hяsяnaьanыn da yanыndan yel olub
юtmцr. Onu nяиnkи yatыrtmыr, heч mцrgцlяtmиr dя. Amma
иstяrяm barы ad gцnцmdяsя o yata; elя mяn dя. Ad
gцnцmцheч dя шad gцnцm kиmи qeyd etmяk иstяmяzdиm.
Mяnиm ad gцnцm artыq чoxdan yalnыz nяzяrи cяhяtcя шad
gцndцr. Boranыlы plov Gцnяши rяmzlяndиrиrsя dя, шadlыьы
zяrrяcя яks etdиrmиr. Rяdd olsun ad gцnlяrиm! Mяn onlarы
bиlmяrrя unutmaq иstяrdиm. Qoy hamы elя bиlsиn kи, hяlя
heч doьulmamышam. Barы bиr nяfяrи doьulanlar
cяrgяsиndяn sиlsиnlяr. Yalvarыram! Nя olar? Mяn bunu
юzцmя bиr hюrmяt, yaxшыlыq sanaram. Иstяrяm qяvи dцшmяnи
ad gцnцmdяcя fыs vurub yatan gюrцm. Dцшmяnи yatыlы gюrmяk necя xoшdur... Onda onu hяyatdan lяkя kиmи sиlmяk
dя asan olar. Yox, юlя dя, mяn onu saь qoymaram! Ad
gцnlяrиmиn bиrиndя onu leш-boьaz edяr, qяtlя yetиrяrяm,
иnшallah! Bычaьы reallыqdan vиrtuallыьa - bиrbaшa цrяyиnяcя
saplayacaьam. And ичmишяm!
Elя 4-5 yaшlarыndan fыrыldaьыn cюvhяrи, qudurmuшun
yekяsиydи. Yekяbaшdы. Gюz-baшы cиvя kиmи qaynayardы. Bиr
dя gюrdцn kиmиnsя dalыna bиr tяpиk - uшaq zыr-zыr aьlamaьa
baшladы. Яsas da baшыaшaьы-яlaчы uшaqlarыn belиnя qalxыrdы.
Kяndиn qoч-qoyununu at kиmи чapardы. Bиzlяyиb-yerиtmяyя hюvsяlяsи чatmadыьыndan, bиr tяk eшшяyя mиnmяzdи.
O, eшшяklяrя юlяnяcяn bиganя qaldы. Onlar da - buna.
Hяsяnaьanыn baшы - hazыrcana kub. Hяvя dишlяrи цst
dodaьыnы юnя иtяlяdиyиndяn, aьzы яksяrяn aчыq qalыrdы.
Цzdяn ana sюyцшцsюyяnя oxшayыrdыsa da, иnsafяn, heч vaxt
dиlиndяn elя bиr sюz qaчыrtmadы. Яksиnя, ana sюyцшцsюyяnlяrиn qяnиmи иdи. O юz anasыnы da sюyцшlяrdяn hяlяlиk ancaq
sankи dяmиrdяn dцzяldиlmиш yumruqlarыyla qoruya bиlиrdи.
Hamыnыn ondan иt kиmи qorxmasы mяnя bиr tяsяllи иdи.
Qorxaqlыqda tяk deyиldиm.
Lakиn baшqasыyla nя ишиm, dюymяk Hяsяnaьaya, elя
bиlиrяm, dюyцlmяksя ayыb-ayыb bиr tяk mяnя xas
xцsusиyyяtdи. Юlяn gцnцnяcяn mяn onun hяr yay цlgцclя
qыrxdыrdыьы baшыna elgюzцnя yцngцl bиr чыrtmasa da vurmadыm. Яksиnя, юzцm onun yumruq-tяpиklяrиnи, шиllя66
qapazlarыnы "ишtahla" yedиm. Barmaьыnыn tиnиylя tяpяmи
dюyяclяyяndя, az qalыb beynиm fяvvarяlяr kиmи gюyя uчa.
Шalvarыm tяpиk yerlяrиndяn alabяzяkdи. Ayaqqabыlarыnыn
altы dalыmda mюhцr шяklиndя иz buraxardы. Bиr dяfя dя
tяpиklяrиndяn sonra qayышыmdan quш lяlяyи sallanыrmыш.
Hamы aьzыnы ayыrыb qaqqanaq чяkиr - "Bunun dalы lяlяklяyиb,"- deyиrdи. Яlbяttя, dюyцlяnя gцlяrlяr. Яcяb dя
elяyяrlяr. Vя yяqиn gцcsцzя kюmяk dяmшяklиk, ya sяfehlиk
sayыldыьыndandы kи, hamы Hяsяnaьanыn tяrяfиnи tuturdu.
Mяn elя o vaxtdan hцquq qanmayan, hцquqa qыsnadыlmayan uшaqlarы sevmиrяm. Onlarы gюrmяyя gюzцm yoxdur.
Uшaqlarda hяr шey vяhши tяbияtlя hяmahяngdиr. ...Hяmишя
dя evя шalvar-kюynяyиmи чыrpыb-gцl kиmи tяmиzlяyяndяn
sonra qayыdardыm. Qorxurdum ata-anam onun adиcя sюzцdava olan anasыyla (atasы yoxdu) dиllяшяr, юzцmцrdяшиr
ишlяyяn, danышanda цzцpomиdor kиmи qыzaran, boyun
damarlarы barmaq yogunluqda шишяn arvad onlara cыrmaq
atar.
Mяncя, tяhqиrlяrя dюzmяklя dцnya mцharиbяlяrиnиn dя
qabaьыnы almaq mцmkцndцr.
Amma яcяb Hяsяnaьa xortdayыb gяlя, bиr onu salam
tяpиyиmиn altыna. Qabыrьalarыnы sыndыrmaqla dяrsиnи verяm.
Namxuda, artыq юkцz boydayam, onu bиrcя dяqиqяyя
xяшиlя dюndяrяr, cяhяnnяmя vasиl edяrяm. Qoy elя
qыnasыnlar-sюysцnlяr mяnи: qыllы-яjdaha bиr kиши sarыqыlчыq
bиr yetиmиncя цstцnя dцшцb. Pah, onun dишlяrиnи xцsusи lяzzяtlя qыrыb qarnыna tюkяrdиm! Demяzsиnиz, vцcudumda at
gцcцylя hesablanasы qцvvяtlяr yatыr. Я, mяn onu
ovuclarыmda atыb-tutub oynadaram! Цzцyuxarы da elя tullayaram, cяmdяyи gedиb gюy qцbbяsиnя yapышar. Чox da
xofu hяlя canыmdadыr.
Bиr yandan qorxurdum da hяr шey tяrsиnя alыna: uшaq
uшaqlыьыynan arxamы vura yerя.
Hяr ad gцnцmdя mяn Hяsяnaьanы bиr baшqa cцr xatыrlamышam. 30-35-dя bиr olan Allahdan onun dиrиlиyиnи arzulayardыm. Bu иllяr onunla haqq-hesabы чцrцtmяk цчцn яn
mцnasиb vaxtdы. Qayышbaldыr чaьlarыmdы. Яfsus, sonra иrи
addыmlarla xяstяlиklяr gяlиb чыxdы, qocalыq mяnи haqladы,
gцc-mцc getdи ишиnиn dalыnca. Burda bиrcя yaxшы cяhяt var
kи, dиrиlяrsя, o elя uшaq kиmи dя dиrиlяcяk vя onda mяn o
uшaьы, "dюymяk" o sюz deyиl, dяlи mal kиmи tapdayacaьam.
Ancaq o bюyцyяrdиsя, bиr vaxtlarыn sяhvяn zиrяklиyиnи,
ona-buna xox gяlmяklиyи bяlkя юzцyerя qoyacaqdы.
Uшaqlыqda aьzы gen yerdяydи. Шцbhяsиz, sonra hяyat sыxыb
suyunu чыxarar, onu muma dюndяrяrdи. Hяsяnaьanыn
ondakы qoчaqlыqlarы bцsbцtцn anlamazlыqdandы. Bюyцk dя
anlaшыlmazlыqdы. Baшы яhlяt daшыna dяyяndя, qorxaьыntцlkцnцn yekяsи olacaqmыш. Qara kяnd ишlяrиndя belи яyиlяr,
donqarlarы kюynяyиnи yыrtar, bax, onda иkи яlи, bиr gиc baшы
olardы. Nяdяnsя, mяn onun yaшlы чaьlarыnы mяьmun
tяsяvvцr edиrяm. Sosиal vяzиyyяtи dя nя ola - qиda чatышmazlыьы, avиtamиnozlar. Vяrяm dиspanserиnиn pasиyentи olub
da, nяfяsиndяn saчыlan tubazиd qoxusuyla ьяzяcяkdи.
Aчыьы, tяzяlиkcя mяn onu юzцmя dost seчmишяm
(юlцmцndяn sonra). Yяqиn artыq qяbrи иtиb dя, ya hяmиn
qяbиr durursa, цstцnцot-яlяf, qanqal basыb. Bиnяva nя
yatdы kи, nя dя yuxu gюrя. Gюzlяrиnи dцnyaya aчыb bиr tяk
uчuq-sюkцk evlяrиnи gюrdц; яylяncяsи bиr yanы salxaq, bиr
yanы qalxaq eyvanda sцrцшmяk, ekskursиyalarыsa barы
Lяnkяrana-Masallыya da yox, yalnыz qonшu kяndя oldu:
xalasыgиlя. Heyranlыьы bюyцk tяbияtиn ancaq юz
sovetlиyиmиzя dцшяn parчasыnaydы.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
Onun hяyatda gюrdцyцяn ekzotиk шey "Bakы-Astara"
qatarы sayыla bиlяr.
Artыq mяn Hяsяnaьanыn hяr pиslиyиnя "neynяk"
deyиrяm. Olan olub, keчяn keчиb. Torpaq altda иynя-иynя
sцmцklяrи qalan bиr cиnbalayla kиn-kцdurяt saxlamaq nя
dяrяcяdя doьrudur! Mяnи eшшяk kиmи чыrpmaqda cиnayяtzad gцdmцrdцkи. Elяcя mяzяlяnиrmиш. Tяbияt qanunlarы
onda daha barиz цzя чыxmышdы. Bu qanuna яsasяn gцclцgцcsцzцdюymяlи vя яzmяlиdиr, dи vяssalam, o da neylяyиr dюyцr vя яzиrdи. Heч nя ondan asыlы deyиlmиш. Mяnя яl
bulaшdыrmaqda bиr qяbahяtи yoxmuш. Tяbияtя uyьun belя
hяrяkяtlяr яslиndя gюzяllиk sayыlmalыdыr. Onsuz
bюyцdцkcя, ondakы olan-qalan bu gюzяllиk tяdrиcяn иtяcяk,
tяrzи-hяrяkяtlяrи sosиallыьa kюklяnяcяk, belя deyяk, ayы
boyda bиr kиши sичanbяyи bиrиsиnиn qabaьыnda quyruq
bulayacaqdы. Ancaq hяrdяn dя beynиmиn qurdu tяrpяnиr,
"elя yaxшыdы, vaxtыnda gorbagor olub", deyиrdиm. Kиm bиlиr,
bяlkя bюyцyцb kиllerdяn-reketdяn olacaqdы. Zиyanxah bиr
varlыьa чevrиlяrdи. Yox, яcяb olub ona; gюydяkи kиши onu bu
dцnyadan yaxшы rяdd elяyиb. Иnsanlar onun nazыyla
oynayasы deyиldи. Bяшяrиyyяt Hяsяnaьanыn юlцmцsayяsиndя
xeylи иrяlи dцшdц. Ыndи heч fяrz edя bиlmиrяm dя kи, o, saь
qalsaydы, юlkяm hansы tarиxи bataqlыqlarda eшяlяnиrdи.
Hardan yadыna dцшdцsя, bиr gцn qыzыm gцndяlиklяrиnи
mяnя oxumaьa verdи. Orda dюrd gюzlя юz ad gцnlяrиmи
aradыm.
1-cи 15 иyul:
Bu ьцn atamыn ad gцnцdцr. Bиz bu ad gцnцnцyubиley
adlandыrdыqsa da, atam sevиnmяdи. Nяdяnsя, o, nиgarandы.
Gюzlяrи yol чяkиrdи. Yяqиn elя ona gюrя dя 50 иllиyи
maraqsыz keчdи.
Mяn atamda yubиleylяrя bиganяlиk kяшf etdиm.
2-cи 15 иyul:
Atam hяmишя deyяr kи, plov ad gцnlяrиnиn чыraьыdыr.
Neчя-neчя aylar fиkиr verиb nя gюrdцm: hяqиqяtяn dя,
plovun boranыlыsы qыrmыzы, boranыsыzы aь lampaya bяnzяyиr.
Ышя bax, bu яzиz gцndя atam ишtahsыzdыr, "qыrmыzы lampa"ya
gюzucu da baxmыr. "Elя bиl dиpdиrи bиr cюngяnи yeyиb durmuшam", deyиr.
Yox, bu dяfя plov evиmиzя bayram gяtиrmяdи.
3-cц15 иyul:
Bu gцn o, sцbhцn gюzцaчыlandan юzцnцbиlя-bиlя
sevиncяk gюstяrиrdи kи, bиz dя ona baxыb sevиnяk, atыlыbdцшяk. Onun dodaьы qaчdыmы, evиmиzdя hamы qanad taxыb
uчmaьa qalыr. Qaш qaralыb pяncяrяlяr alышandasa, onun
sevиncи sюndц.
Atam yaxшыca maska taxыbmыш; mяn ondan heч belя шey
gюzlяmяzdиm.
4-cц15 иyul:
Atam юz ad gцnцndя aьladы. Bяhanяsи dя gюr nя oldu:
mahnыdan tяsиrlяnиb. Axы, hanы mahnы? Hansы mahnыdan?
Bиz elя bиr шey eшиtmиrdиk. Bиrdяn dalaьыm sancdы kи, mahnыnы цrяyиndя oxuyurmuш.
olur?
Burda yorulub dayandыm. Hя, ad gцnlяrиm
Hяsяnaьanыn mюvcudluq gцnlяrи иdи. Mяn gюrцrdцm kи,
Hяsяnaьa qыzыmыn "Gцndяlиy"иndя aчыqca юz tяsbиtиnи
tapыb. Qыzыmsa hяr иlиn mяhz bu яlamяtdar gцnцndя
ovqatыma soьan doьranmasыnыn motиvиnи hяlя tapmamышdы.Yцz иl qala, heч cцr tapa bиlmяzdи dя. Чцnkи nиyя
- mяnиm bиabыrчы tarиxчяmdяn xяbяrsиzdи. O, Hяsяnaьa
юlяndяn dцz 30 иl sonra dцnyaya gюz aчыb. Hяsяnaьanыn
юlцmц, facияlи olmuш olsa da, sonrakы юlцm hadиsяlяrиnи
цstяlяyя bиlmяmиш, barы yцngцl xяbяr шяklиndяsя gяlиb ona
чatmamышdы.
Юlцm яfsanяyя dюnmяdиsя, xяbяrи yerиndяcя qalar.
Hяsяnaьa чayda batan gцnц sellяmя yaьыш yaьыr,
sarayыmыz damыr, ичяrиdя musиqиyя oxшar boьunuq, bиr az
da qorxunc rиtmlяr yaranыrdы. Ыnяyиn belиnя dцшяn damcыlar
чиlиklяnиb яtrafa sяpяlяnиrdи. Kяndиn aшaьы baшыnda nagahan шиvяn qopdu. Aьыzlarыn hansы sяmtя dцшmяsиndяn asыlы
olaraq da, sяslяr artыb-azalыrdы. Цstяlиk, aьlaшma damcыlarda яks-sяda verиr, sиntezator effektиndя qяnшяr evlяrя
чatыrdы. Yenя deyиrяm, яcяb oldu ona. Xam tapmышdы mяnи!
Яclafыn yumruьu elя dя aьыrdы... Daшdы elя bиl! Bиr yol sol
qulaьыmыn dиbиnи necя alышdыrdыsa, elяcя цstdяn aшaьы цrяyиmяcя aьrыlar doldu. Dцz цч ay cиn-шяyatиn sяslяrи
ичиndя чabaladыm. Цrяk tяrяfdяkи qulaьыm иndиyяcяn
mayыfdы. Hяsяnaьa sankи qulaьыmыn ичиndя oturub, hяyatdan gяlяn sяslяrиn qabaьыnы alыr.
Artыq onun boyda nяvяm var; batmыш hяrdяn elя dя
zиrяklяшиr, qaчыb mяnи yumruqlayыr. Dюymцr kи..., elяbelя... mяzяlяnиr. Daha dюyцlmяk vaxtыm keчиb. Qurana яl
basaram kи, bu saat bиr kяs mяnя чыrtma da vurmaz. Xahиш
etsяm belя. Kиmиn nяyиnя lazыmam? Hяm dя yenя xatыrladыram: yaш mяsяlяsи. Tяsadцfяn цst-цstя qalaqlanmыш
иllяr mяnи xиlas edиr, hяr cцr travmatиzmdяn uzaqlaшdыrыr.
Mяnя яl qaldыran oьlan tapыlarsa da, dяrhal иctиmaи qыnaьa
tuш gяlяr. Aьsaqqallыьыma ишarя vurar, hяmиn yaramaza
"юl, utan", deyяrlяr. Lap bu yaxыnlaracan yaшamaq mяnя
qorxunc gяlяrdи. Hяyatda dяlи-qudurmuш nя чox, иstяnиlяn
vaxt gяlиb qarnыnы balыq qarnы kиmи yыrta bиlяrlяr. Юzцdя
sяbяbsиz-fиlansыz. Bиrи elя bu Hяsяnaьa kиmи. Zor elя ona
gюrя zor sayыlыr kи, adamы oturduьu yerdяcя qamarlayыr,
ram edиr. Яlhяmdцlиllah, mяn uшaqlыq vя gяnclиyиmи xatabalasыz yola vermишяm. Юlцm-иtиmdяn bиrtяhяr qurtulmuшam. ...Qocalыьыm da яmиn-amanlыqda keчяr, иnшallah!
Artыq иlиn 364 gцnцnцюlцb, tяkcя bиr gцn - mяnиm ad gцnlяrиmdя sag qalan, elя hяmиn gцnlяrdя batdыьы чaydan
baшыnы qovzayыb boy gюstяrяn Hяsяnaьanыn varlыьы mяnи
qыcыqlandыrmыr. Dцшdцyцm halla barышmышam.
Amma
hamы elя bиlиr o, иl boyu - hяr gцn юlцb...
Dцzdц, mяn юlяndя, иstяdи-иstяmяdи, onu da qяbrя
mяnиmlя bиr quylayacaqlar. Hяsяnaьa dиrи qaldыьы bиrcя
gцnцndя dя юlцb gedяcяk. Maьыl gцman olunur kи, mяnиm
цstцmdя ayda-иldя bиr yol aьlayacaqlar, onunkunda - яsla.
O mяnиmlя bиr qяbиrdя olsa-olsa иldя bиr gцn keчиrиlmяyяn ad gцnцmdя qol-boyun "yatacaq". Yarяb, o
da aьlaшmalarla цst-цstя dцшя, ya dцшmяyя, mяnиm цчцn
tюkцlяn gюz yaшlarыndan ona da beш-цч damcы чata, ya yox.
Qalan vaxtы o hamы tяrяfиndяn hяr gцn unudulub. Hayыf.
5-cи 15 иyul:
Atamыz hяrdяn dишlяrиnи xыrчыldadыr. Gюrяn, nиyя? Uшaq
da deyиl kи, deyяm qurdu var. Sual: bюyцklяrdя dя qurd
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
20.06.05 - 13.10.06
„
67
Гадын портретляри
Эцнел
Кафйа гары
Cаван ата-аналары
Севинмяйя гоймаздын
Кюрпяляри доьулан кими
Онлары чапыб-таламагла
Йеня дя бцтцн кюрпяляри
"Кцчцк" дейя чаьырыр
Валидейнляря
Ушаглары тящгир етмяйин мцмкцнлцйцнц
Баша салырдын
Эюзцмц дцнйайа ачар-ачмаз
Сянин нифрятинля гаршылашдым
Ганлы ялляринля мяни шилляляйиб
Сясини чыхарт, кцчцк - дейя гышгырдын
Мяня еля эялди ки
Сонрадан мяни тез-тез беля чаьыран анам
Ювладыны тящгир етмяйи сяндян юйрянди
Бцтцн cаван аналар кими
Аьлым кясмяйя башлайанда
Сяня олан нифрятими
Эизлятмядим
Кянд арасында сяня раст эялирдим
Мяни юпмяк цчцн яйиляндя
Йанагларыны дишляйирдим
Дишим ятиня кечяня гядяр
Узагдан эюряндя
Балдырларыны даша тутурдум
Бу ушаг гудуздур - дейирдин
Сян араланан кими
Мяни йеня дюйцрдцляр
Сяня эюря
Вя сяня олан нифрятим бир аз да артырды
Бюйцдцкcя
Дцнйайа эяляр-эялмяз
Мяни алчалтдыьыны унутдум
Инди сяня башга шейляря эюря нифрят едирдим
Сян йашландыгcа ган ичяня чеврилмишдин
68
Сянин щекайятини
Мяня лап бюйцйяндя данышдылар
Щяля cаван вахтларындан
Кяндин ян йарашыглы кишиси олан ярин
Сяня хяйанят едирмиш
Кяндин бцтцн cаван гадынларыны
Юзцня рягиб билирмишсян
Щяр дяфя ушаг доьуздурмаьа эедяндя
Доьулан кюрпядя яриндян бир шей ахтарыр
Чох вахт да тапырмышсан
Амма сясини чыхартмаз
Севдийин ярини яля вермязмишсян
Кюрпяляря нифрят етмяйя
Эцнащсыз варлыглардан
Щейиф чыхмаьа
Инсанлары
Доьулан ушаьын севинcини йашамаьа гоймамаьа
О вахтдан башламысан
Амма щеч вахт ялиндя ушаг юлмяйиб
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
Ешитдиклярим сяня олан нифрятими азалтмады
Бир дяфя сяня щяр шейи билдийими дедим
Вя сяндян
"нийя, нийя юлдцрмцрдцн о ушаглары?!" дейя
сорушдум
Сяндян яълафъасына бир йалан ешидяъяйимя яминдим
Кафтар ганъыг!
Сянся о гядяр гоъалмышдын ки
мяним цзцмя беля бахмаьа щейин олмады
башыны галдырмадан
"Аллащдан горхурдум, бала, Аллащдан!" дедин
Яря эедирди
Ушаг доьурду
Сонра бошанырды
О щяр дяфя бошананда
Гоъа ата-анасы севинирди
О бири гызлары кцсцлц эяляндя
Гоъа гызлырыны дюйцр, яр евиня гайтарырды
Гызлар аьлайырдыларБяс Сянубяря щеч ня демирсян?!
Гоъанын цзц бир анлыг ишыгланыр
О сизин кими дейил - дейирди
О Сянубярди!
Бири Сянубярди
Сянубяр гярибя гызды
Аьрыйанда кимсяйя демирди
Кимсянин йанында гаш-габаг тюкмцрдц
Щамыныn гайьысына галыр
Кюмяйиня эялирди
Амма кимсянин досту олмурду
Гоъанын беш гызы варды
Дюрдц бир-бириндян эюзялди
Бири Сянубярди
Гоъа юзц беля дейярди
Башгалары ондан соршанда
Дюрд гызыны эюрянляр
Бешинъи дя беля эюзялди - дейя сорушардылар
Гоъа щейран-щеран узаглара бахарды
Йох-дейярди эцлцмсяйяряк
- Бешинъиси Сянубярди
Сянубяр о бириляриня охшамырды
Билмирям о неъяйди
Йа даща эюзялди
Йа бир аз чиркин
Дейя билмярям
Биръя буну билирям ки
Щамы цчцн
О садяъя Сянубярди
Сянубяри щамы севирди
Амма анламырды
Сянубяр китаб охуйурду
Иняк саьырды
Халча тохуйурду
Гарьыдалы сачаьы гурудурду
Гоъа атасы цчцн
Цч ушаьы варды
Щяряси бир яриндян
Онларла ана кими давранмырды
Тямиз, тох сахлайыр
Дярсляринин гейдиня галыр
Дярдлярини динляйирди
Амма башларыны сыьалламаз
Гуъаьына алмаз
Ширин бир сюз демязди
Сянубяр ъаван юлдц
30 йашында
О юляндя
Мян гябир цстцндя
Ня "гызым" фярйады ешитдим
Ня "баъым"
ня "йазыг эялин"
Цч ушаьы беля
"ана" дейил
"Сянубяр" дейиб аьлайырды…
„
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
69
Щ я м и д
Щ е р и ш ч и й л я
м ц с а щ и б я :
Иlk dяfя pоstmоdеrnizmlя bаьlы yаzыlаrыn dяrc оlunmаsыndаn ("Cаhаn" jurnаlыndа) tяqribяn 10 il kечir.
Pоstmоdеrnizmin bu yubilеyini kiminlя qеyd еdяk, оnun шяrяfinя dоlddurduьumuz tаrаш stяkаnlаrы kiminlя tоqquшdurаq?
Sоn 5-6 ildя Аzяrbаycаndа юzцnя pоstmоdеrnist dеyяnlяrin sаyы hяdsiz аrtsа dа, yаdыmыzа hаmыdаn яvvяl Hяmid Hеrisчi
dцшdц. Bu gцnlяrdя 45 yашыnы mцdrikliyin zirvяsindя hаqlаyаn qоcаmаn yаzычыmыz illяrdir ki, pоstmоdеrnizmя "оturub".
Mцdrikliyin zirvяsindя…
Hяmid, Аzяrbаycаn юz pоstmоdеrn nаьыlыnы yаrаdа
bildimi? Hяr hаldа 10 il bir igidin юmrцdцr…
Pоstmоrdеrnistlяrin qаrшыsыndа durаn яn аьыr
mяsяlяlяrdяn biri хаlqыmыzыn яn ахmаq nаьыlы оlаn
"Cыrtdаn"ы tяzяdяn yаzmаq vяzifяsidir. Bu dяfя Div qаlib
gяlmяlidir. Cыrtdаn юz cыrtdаn yеrini tutmаlыdыr. Vя yахud
bашqа cцr: bu sцjеtin hяr iki vаriаntы юz hяllini tаpmаlыdыr.
Hяlя ki, оnun bir vаriаntыnы yаzmышыq - Cыrtdаnа qяlяbя vеrmiшik. Divlяrя qаrшы dцшmяn mцnаsibяtdяyik. Bu, nаьыldаn
gяlir. Яdяbiyyаt isя, hяr iki tяrяfin lаyiqli qяlяbяsini tяmin
еtmяliydi. Ruslаr, аnqlоsаkslаr, itаlyаnlаr bu cцr trаvеstik
цsullаrlа юz яdяbiyyаtlаrыnыn bцtюvlцyцnц tяmin еtmiш,
Divinkini Divя, Cыrtdаnыnkыnы Cыrtdаnа vеrmiшlяr. Bеlя
trаvеstik оyunlаrы Аzяrbаycаn яdяbiyyаtы hяyаtа kечirmяk
istяmir. Bunun dа bашыndа dеdiyim hяmin "cыrtdаnlаr pаrtiyаsы" dаyаnыr. О cыrtdаn hяr birmizin kюnlцndя
dоminаntlыq qаzаnыb. Biz юz Divimizя qаrшы tаm яdаlяtsizik.
Siz "Div" dеdikdя nяyi nяzяrdя tutursunuz:
insаnыn шцurаltыsыndа gizlяnяn titаntыlаrыmы, Nаzim
Hikmяtin dеdiyi "Mаvi gюzlц Dеv"imi? Yохsа Rаmшtеynin
"Аnа" klipinin bаш qяhrяmаnы - mяhbяsя аtыlmыш Аtlаntы?
Sizin чох gюzяl gюrmя qаbiliyyяtiniz vаr. Яsgяrlikdя snаypеr оlmаmsыnыz?
Yох, minаmyоtчu оlmuшаm.
Оndа, vахsеy. Divlяrin qаnы gеtdi ki! Nаzim
Hikmяtin Mаvi gюzlц Divi sяni gюrцncя, "Sаhil" bаьыnыn
аьаclаrы аrаsыndа gizlяnяcяk. Nя sяn оnun fаrkыndа
оlаcаqsаn, nя Cыrtdаnыn fаrkыndа. Pоlis isя АYB-nin
qаpыsыnы - cыrtdаnlаrы qоruyаcаq!..
Yахшы, bu Cыrtdаnы Divя dоьru nеcя dеkоnstruksiyа
еtmяk оlаr? Ахы цч min ildi, оnun bоyu аrtmыr ki, аrtmыr.
Dеkоnstruksiyаnыn
qаnunlаrы
Аzяrbаycаn
яdяbiyyаtыndа hяmiшя mюvcud оlub. Gюtцrяk klаssik
яdяbiyyаtdа qяzяllя mеyхаnа mцnаsibяtlяrini. Sоnuncusu
klаssik divаn mюvzulаrыnыn dеkоnstruksiyаsы dеyil, bяs
nяdir? Аncаq bu dеkоnstruksiyаlаrdа yеnя dя cыrtdаnlаrыn
mаrаqlаrы tяmin оlunub.
Bеlя чыхыr ki, indiki cыrtdаnlаrыn "vаizi" Nаmiq
Qаrачuхurludur?
Hяmin uzun siyаhыdа Nаmiq яn ахыrыncы pillяni
tutur.
Bяs birinci - Аnа Cыrtdаn kimdir?
Аnа sюzцnя "r" hяrfi яlаvя еt…
70
Аnаr Nаьыlbаz?
Юzцdцr ki, vаr! Yох, yох, Sizdя яsl snаypеr
istеdаdы vаr, minаmyоtчu kimi tяyinаtыnыz tаm yаnlышdыr. О
ki, qаldы Аnаr Nаьыlbаzа, yаlnыz оnun simаsыndа bцtцn
аnаrlаrыn nаьыllаr аlяmi ilя, cыrtdаnlаrlа, cыrtdаnшцnаslаrlа
gizli яlаqяlяri цzя чыхdы. Аnаrnаьыlbаzlаrыn hаmыsы, юzlяri dя
bilmяdяn, pоstmоdеrnistdirlяr. Yяni шцursuz pоstmоdеrnistlяr. Ыndi isя sяnяt аlяminя шцurlu pоstmоdеrnistlяr
gяlir. Оnlаr nаьыlыn, nаьыlbаzlаrыn, trаvеstik оyunlаrыn, bir
sюzlя nаьыlыn sirrini ачыb fаш еdяn insаnlаrdыr.
Оndа bu gцn qыzышаn яdяbiyyаt dаvаsыnnыn kюkцndя
dя bu dururmuш dа: bцtцn kюhnя nаьыllаrыn yеnidяn yаzыlmаq
qоrхusu…
Qоrхusu nюyчцn? Sеvinci vаr, imkаnы vаr! Milli
яdяbiyyаtыmыzыn qяzяl-mеyхаnа яnяnяsi bu yоldа bizя
yаrdыmчы оlа bilяr. Gюrdцyцmцz kimi, яdяbiyyаtыmыzыn
pоstmоdеrn яnяnяlяri чох qяdimlяrя gеdib чыхыr. Biz yеni
dюvrцn mеyхаnяlяrini yаzыrыq!
Siyаhыnы uzаdаq. Sizя еlя gяlir ki, milli mяdяniyyяt
tаriхimizdя intеrtеkstuаllыьыn аnаlоqu оlmаyыb?
Gюtцrяk tяtbiqi incяsяnяtimizdяn qurаmа sяnяtini.
Kюhnяlmiш, yыrtыlыb tюkцlmцш kюhnя pаl-pаltаrlаr yеnidяn
bir-birinя cаlаnаrаq hяyаtа qаytаrыlыr. Tаriх hяrdяn юz
sаrsыntыlаrы ilя юzц bunа шяrаit yаrаdыr. Аzяrbаycаndа
qurаmа sяnяtinin yеnidяn dirчяlmяsi 1990-cы ilin Qаnlы
Yаnvаr hаdisяsi ilя birbаша bаьlыdыr. Hяmin gеcя цrяyi
kяdяrdяn pаrчаlаnаn хаlчачы ustа Хаlidя Hаsilоvа - kюhnя
Bаkыlы qаdыn dцшdцyц vяziyyяtdяn о qяdяr sаrsыlыr ki, чыхыш
yоlunu kюhnя pаl-pаltаrlаrы bir-birinя tikmяkdя tаpыr.
Gюrdцyцmцz kimi, tяtbiqi incяnяtimizdя bu cцr intеrtеkstuаllыq vаr. Yаzыlы sюz яdяbiyyаtыmыzdа dа еlяcя. Bцtцn
nаьыllаr, sцjеt mоtivlяri cаnыnа яski mоdеllяri hоpdurаrаq
gцnцmцzя gяlib чаtmышdыr. Yяni оnlаr dа bir nюv
qurаmаdыrlаr.
Аmmа bizdя qurаmа bir аz pis mяnаdа sяslяnir е…
Bizdя hяmiшя yахшы iшi "pis" sюzц ilя dаmьаlаyыrlаr.
Cыrtdаnlаr bu iшdя mаhirdir. Аncаq Оrхаn Pаmuk kimi
yаzаrlаr юz qurаmачыlыьыnа, yяni intеrtеkstuаllыьыnа хцsusi
fikir vеrmiшlяr. Оnun "Qаr" яsяrindяki intеrtеkstuаl qаtlаrа
fikir vеrяk: Hоmеrin "Ыlliаdа"sы, Kаfkаnыn "Qяsr"i,
Kаmyunun "Tаun"u, Firdоvsinin яfsаnяlяri vя sаis vя
ilахыr. Qяdim Yunаn яdяbiyyаtыndа qurаmаyа "sеntоn"
dеyirdilяr.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
Siz bununlа dеmяk istяyirsiniz ki, pоstmоdеrnizm
bizim milli yаddашыmыzа yаd dеyil?
Hяttа яzizdяn яzizdir. Чаьdаш Аzяrbаycаn
яdяbiyyаtыndа qяribя bir vяziyyяt yаrаnыb. Яslindя biz
pоstmоdеrnizmi юzцnя pоstmоdеrn dеyяnlяrin яsяrlяrindя
yох, hяmin яsяrlяrin яtrаfыndа yаrаnmыш яcаib яhvаlаtlаrdа,
sяrgцzяшtlяrdя ахtаrmаlыyыq. Gюtцrяk Kаmаl Аbdullаnыnыn
hяr iki яsяrini. Pоstmоdеrn еlеmеntlяr оnun tяbliьаtыndа
dаhа чохdur, nяinki яsяrindя. Bu, bilirsiniz, mяnim yаdыmа
nяyi sаldы? Tаrаntinо, Fеllini kimi rеjissоrlаr чох zаmаn bir
sцjеtdяn istifаdя еdirdilяr - оnlаr filmin чяkilmя prоsеsinin
filmin юzцndяn mаrаqlы оlduьunu dцшцnцr vя bu prоsеsi
чяkib аyrыcа filmя чеvirirdilяr. Yяni film iчindя film.
"Yаrыmчыq яlyаzmа" vя "Sеhirbаzlаr dяrяsi" юz яdяbi tяrяfi
ilя dеyil, hяyаti tяrяfi ilя mаrаqlыdыr.
Sizcя, pоstmоdеrnizmin imkаnlаrы hаrdа dаhа
чохdur - pоеziyаdа, yохsа nяsrdя?
Pоеziyа mоdеrnizmя аid mяsяlяdir. Оnun vяtяni
mоdеrnizmdir. Pоstmоdеrnizm yаlыnz nяsrin яsаs qаyяsi
оlа bilяr. Mоdеrnizm яski mоdеllяrin lяьvinя tяrяfdаrdыr.
Pоstmоdеrnizm isя яski mоdеllяri lяьv еtmir, dяyiшdirir.
Pоstmоdеrnist hеч vахt mцяllif dеyil, hяmiшя hяmmцяllifdir. Yаlnыz Pоstmоdеrnist tаlе ilя hяmmцяllif оlmаq
hцququ qаzаnыb.
Bеlя чыхыr ki, mоdеrnistlяr ilkin sцjеtlяri, sizin tяbirinzcя dеsяk, tаlеyin юzцnц lяьv еtmяk istяyirmiшlяr.
Hяr hаldа pоstmоdеrnizm tаlеyi lяьv еtmir, оnu
yаlnыz dяyiшir. Оnun яdяbi sцjеtlяrя mцnаsibяti bu fяlsяfiаntоlоji qаyяdяn qаynаqlаnыr. Bizim хаlqыn яbяdi istяyi dя
bu dеyildimi: tаlеyi lяьv оlunmаsыn, dяyiшsin! Gюrdцnцz,
хаlqы dа pоstmоdеrnist чыхаrtdыq. Аmmа хаlqа qаrшы
snаypеr аtяшi yох, minаmyоt аtяшi lаzыmdыr. Bах, burаdа sizi
minаmyоtчu gюrmяk istяyirяm. Ахы biz hяmiшя хаlqа - cыrtdаnlаr kцtlяsinя yаltаqlаnmышыq. Аncаq mяn ruhяn, fikrяn
mоdеrnizmi dя hаqlы sаyыrаm. Fяqяt оnun qяlяbяsi yаlnыz
ruhi аlяmdя mцmцkцndцr. Gяlin оnu яdяbiyyаtа gяtirib
uьursuzluьа dцчаr еtmяyяk.
Bяs hаrdа sахlаyаq bu yеtim mоdеrnizmi? Ахundоv
kitаbхаnаsыnыn tоzlu rяflяrindяmi?
яnяnяvi
Hяr
hаldа
Divя
qаrшы
оlаn
dцшmяnчiliymizi mоdеrnizmя qаrшы yюnяltmяmяliyik.
Аrtыq оrtаlыqdа mоdеrnizim-pоstmоdеrnizm qаrшыdurmаsыnыn iшаrtыlаrы dа gюrцnmяkdяdir.
Pоstmоdеrnist яsяr qаnunlаrа rяьmяn dеyil, zidd
оlаrаq yаrаnыr. Pоstmоdеrnizmdя qаnunlаr yох, tюvsiyyяlяr
vаr. О, dаhа dеmоkrаtikdir. Pоstmоdеrnizmlя Аzяrbаycаn
milli mяclisinin yеrini qаrышыq sаlmаyыn.
Suаlыm cаvаbsыz qаldы. Ахы bu mоdеrnizmin yеrini
yеnя tаpа bilmяdik. Hаrdа yашаmаlыdыr о? Mяnim kirаyя
qаldыьыm еvdяmi?
Яdяbiyyаtdа еviniz vаrdыr, bяsinizdir. Аmеrikаdа
hяr bir yаzычы яsяrini yаzаndа юzцnя bir еv kirаyяlяyir vя
оrаdа юz яsяrini yаzыr. Bir sюzlя, dяrviш kimi qаpаnыr, bаtinя
чяkilir. Qяdim Hindistаndа yоqlаr яtrаflаrыnа dаirя чяkib
dцz оnun оrtаsыndа оtururdulаr. Еlя bilirdilяr ki, оturduqlаrы yеrя gюydяn bilgilяr юtцrцlяcяk. Bizim шаirlяrin nя
Аmеrikаlыlыr kimi еvlяri vаr, nя dя yоqlаr kimi tохunulmаz
dаirяsi.
Nеyniyяk dеyirsяn, indi яtrаfыmыzа hind yоqlаrы
kimi dаirя чяkяk, hеч kimi burахmаyаq yаnыmыzа? Чаrя yаlnыz budur?
Яdяbiyyаtdа bunu еtmяk lаzыmdыr. Mоdеrnizmlя
pоstmоdеrnizmin tохunulmаz dаirяlяri bir-birlяrinя hяm
чох yахыn, hяm dя чох uzаqdыr. Pоstmоdеrnizmlя яlаqяdаr
mяni dцшцndцrяn bir bашqа mяsяlя dя vаr.
Pоstmоdеrnizmlя яdяbiyyаtdа filоsоflаrыn dюvrц bаша чаtыr,
filоlоqlаrыn dюvrц bашlаyыr. Bцtцn pоstmоdеrnistlяr ilk
nюvbяdя filоlоqdurlаr. Filоlоqun filоsоfdаn цstцnlцyцnц ilk
dяfя Nitше sцbut еdib. Unutmаyаq ki, о, filоlоq idi. Bцtцn
dцшцncяlяrinin qаynаьы dа filоsоfiyа yох, filоlоgiyа idi.
Frаnsа sеmiоtik mяktяbi sцbut еdir ki, hяr bir millяt юz
dil оyunlаrыnыn qurbаnыdыr. Hяr bir millяt bir dil оyunu
оynаyыr. Yаpоnlаrdа bu, yаpоn dili, bizdя isя аzяrbаycаn
dili аdlаnыr. Hяr bir yеni zаmаn kяsiyindя yаzычыlаr bu
оyunu yеnilяшdirmяklя mяшьuldurlаr.
Аzяrbаycаndа kimi pоstmоdеrn yаzаr hеsаb
еdirsiniz?
Murаd Kюhnяqаlаnы. Яn юndя gеdяn pоstmоdеrnist mяhz оdur. Аncаq о, yаzыlы яdяbiyyаtlа dеyil, fоlklоrlа
uьrашыr. Bu dа аz dеyil. Mяncя, Murаd Tяhsil Nаzirliyinin
bцtцn dяrsliklяrini - bоtаnikаdаn tutmuш, cоьrаfiyаyа
qяdяr hаmыsыnы dеkоnstruksiyа еtmяk istяyir.
Bяs Siz юzцnцz nя qяdяr pоstmоdеrnistsiniz?
Mяn ахmаq dеyilяm ki, tаm pоstmоdеrnist оlum.
Чцnki tаm ахmаq vя tаm pоstmоdеrnist ifаdяlяri sinоnimdir.
Yяni yаrыmчыq… Bu ifаdя sаnki nяyisя хаtыrlаdыr…
Gяlin bu suаlыn cаvаbыndа bir dяqiqяlik sцkut еlаn
еlяyяk.
Bir dяqiqя sоnrа… Fikirlяшdim ki, mцsаhibяni burdаcа
yаrыmчыq kяsib, dцnyаdаkы bцtцn bir dяqiqяlik sцkutlаrыn
аcыьыnа, hеч оlmаsа юz sцkutumuzu yаrыmчыq qоymаyаq,
оnu dяqiqяlrin яlindяn аlыb dа яbяdiyyяtя qоvuшdurum.
Qоy bu sцkutun юmrц АYB-nin юmrц qяdяr uzun оlsun!
Bir sюzlя cыrtdаnlаr cыrtdаnlыьыndа, Divlяr Divliyindя qаlsыn…
Hяmsюhbяtim mцdrik insаn kimi яlini чяnяsinя
qоyаrаq, mцdrikliyin zirvяsindя itib-bаtmышdыr…
Чюldя yаьыш yаьыr…
Pяncяrяlяr kюvrяlib…
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
Sюhbяt: Z.Яzяmяt
"Sяnяt Qяzeti" 15 iyun 2006
71
" A l a t o r a n " d a
g ю r ц ш l я r
A
vqustun 6-da Yenи Galereyada
"Alatoran" jurnalыnыn tяqdиmat
mяrasиmи keчиrиldи. Mяrasиmdя Tцrkиyяdяn vя Gцrcцstandan qonaqlar
ишtиrak edиrdиlяr. 6-cы saydan baшlayaraq
"Alatoran" яdяbиyyяt jurnalы "Jurnal
ичиndя Jurnal" layиhяsиnи gerчяklяшdиrиrяlи
mяkdяdиr.
Layиhяnиn
sцrцlmяsиndя mяqsяd Azяrbaycan
respublиkasыna yaxыn coьrafиyalardakы
mцstяqиl яdяbиyyat jurnallarыnы qardaшlaшdыrmaqdan иbarяt olmuшdur.
Tяdbиrя qatыlanlar, цrяk sюzlяrиnи
sюylяyяnlяr dя bu cцrя яlaqяlяrиn son
dяrяcя zяrurи olduьunu dиlя gяtиrdиlяr.
Mцstяqиl яdяbиyyat jurnallarы hяr yerdя
юz varlыqlarыnы чяtиnlиklяn sцrdцrцrlяr,
adяtяn bцtцn qцvvяsиnи yaшamaq
uьrunda mцbarиzяyя hяsr edяn bu jurnallar vя onlarыn яtrafыndakы mцяllиflяr
yaxыn coьrafи mяkanda yerlяшяn
юlkяlяrdя belя tanыnmaq иmkanыndan
mяhrum olurlar. Murad Kюhnяqala,
Hяmиd Herиsчи, Sяfяr Alышarlы юz
чыxышlarыnda yenи nяsиl яdяbи qцvvяlяrиn
tamamяn yenи яdяbи яlaqяlяr yaratmasыna bюyцk ehtиyac olduьunu,
яdяbиyyatыn bяшяrи mиssиya daшыdыьыnы
иfadя etdиlяr.
A
чыq Cяmиyyяt Иnstиtutu Yrdыm
Fondunun dяstяklяdиyи "Jurnal
ичиndя Jurnal" layиhяsи 2 mяrhяlяdя hяyata keчиrиlmяkdяdиr. "Alatoran" jurnalыnыn 6 vя 7-cи saylarыn Tцrkиyяdя
yayыnlanan "Kaшkar" vя "Hece", Gцrcцstanda yayыnlanan "Alternatиve" vя
Иran Иslam Respublиkasыnda yayыnlanan
"Yarpaq" jurnallarы genиш шяkиldя tяq-
72
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
dиm olunub, bu jurnallarыn яtrafыndakы
100-я yaxыn yazarыn иmzasы Azяrbaycan
oxucusuna tanышdыrыlыb. Tяkcя bu nяшrlяr
bиzя yaxыn coьrafиyada necя canlы bиr
яdяbи prosesиn olduьunu sяrgиlяmяkdяdиr. "Alatoran" jurnalыnы 8 vя 9-cu
saylarыnda layиhя davam etdиrиlяcяk. Bu
layиhя cяrчиvяsиndя 8 xarиcи яdяbиyyat
jurnalы Azяrbaycan oxucusuna qazandыrыlmыш olacaq.
L
ayиhяnиn davamы olaraq, adы
чяkиlяn jurnallarыn redaktorlarы
vя tяmsиlчиlяrи Bakыya dяvяt olunмушlar. Tяkcя "Yarpaq" dяrgиsиnиn
nцmayяndяsи mцяyyяn sяbяblяr цzцndяn щямин tяdbиrdя ишtиrak etmиrdi.
"Hece" jurnalыnы tяmsяlяn baш redaktor
Иbrahиm Чelиk vя jurnalыn naшиrи Necиp
Evlиce, yazычы-fиlosof Turan Koч,
Gцrcцstanыn "Alternatиve" jurnalыnы
tяmsиlяn baш redaktor Шota Иataшvиlи vя
Zvиad Ratиanи tяqdиmat mяrasиmиndя
ишtиrak edиrdиlяr.
4 gцn davam edяn proqram чяrчиvяsиndя Azad Yazarlar Ocaьы цzvlяrиylя Tцrkиyя vя Gцrcцstan yazычыlarы
arasыnda ayrы-ayrыlыqda yaradыcыlыq gюrцшlяrи keчиrиlmиш, gяlяcяkdя bиrlиkdя
чalышmanыn yollarы araшdыrыlmышdыr. Rasиm Qaracanыn tяklиf etdиyи Qafqaz PenKlubunun yaradыlmasы иdeyasыnы gцrcцstanlы yazычыlar maraqla qarшыlayыblar.
"Hece" dяrgиsиnиn redaktoru Hцseyn Su
da юz nюvbяsиndя, иldя bиr dяfя HeceAlatoran ortaq dяrgиsиnи Tцrkиyяdя
yayыnlanmasыnы юz цzяrиnя gюtцrdц.
Bundan baшqa, "Hece"nиn naшиrи Necиp
Evlиce Yazarlar Ocaьы цzvlяrиnиn
kиtablarыnыn (иlkиn olaraq 3 kиtab; Gцnel
Mюvludun, Sevиnc Pervanяnиn vя Qan
Turalыnыn шer kиtablarыnы) "Hece" nяшrиyyatыnda dяrc edяcяyиnя sюz verdи.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
73
HЕLЕNLИ АХШАM
SЮZ BОYАSЫNDА PАYЫZ
Bяyаz gяmи quш uчurdu Bоьазичиndяn
юzlяyишиn dаlьаlаrы Vаrnаyа vаrdы.
Sеvdаmыzыn qаьаyыlы pычыltыlаrы,
аdаlаrыn sцkutunu qыdыqlаyыrdы.
Elxan Zal
Yоrьunluьun gюydяlяnи
mиn gюzlя bахыr pяncяrяlяrdяn,
buludlаrыn nяnnиsиndя
uyumа яhvаlыndаdыr gцnяш,
gцndцzlя-gеcя аrаsыndаkы dоdаqlаrы
sоyuq tиyяsиylя аyыrаndа qыlыnc,
yаrpаqlаrыn qаnахmаsы bашlаdы
аy bашы tаmаm оlmаdаn,
zеytunlаrыn gюzlяrиndя
йumrucа yuvа qurdu tоrаn,
kеfcиl шяhяr sяrчяlяrи
budаqlаrdа bоyаt rиyаn,
цfцq kюшkцndя шюlяn vаr,
еnlи bиr tеrrаsdа mаnqаl yаnыr,
kишnяшяn аvtоmоbиllяrиn qаzы
gюydяlяnиn bашыnа
чаlmа-чаlmа dоlаnыr,
sааtlы qцllяlяrdя
vахtыn аьаcdяlяnи
dиmdиklя dиvаr yоnur,
mяn pаyыzа bцkцldцkcя
еhtиrаslаr sоyunur,
чиnаrlаrыn чиyиnlяrи
gюydяlяnиn mиn gюzц юnцndя
цryаn,
bяbяklяr bяdяn yаlаyыr,
bиr kиmsяdяn utаnmаdаn,
hаvаdа ешq qохusu qurtаrmаz,
mаndаtlа qяlbя gиrmяz sеvиш,
sеvdа zиkrиnиn hяzzиndя
qаlа bцrclяrи иrишиr dиш-dиш,
buludlаr bашыndа аsmа qяsrlяr,
kаbuslаr аdаmvаrи оlub,
gеrblи cяngаvяr bаyrаqlаrы sаrы,
Иrtыш sаhиllяrиndяkи bиr kюydяn,
шаmаn rяqsиnиn rиtmlяrиnи
yоrьunluьа pаy gяtиrиr
yаddашыmыn dиkuчаrы,
yаrpаqlаr, hяr yаndа yаrpаqlаr
yоllаrы kцlяyя bulаyыr fыrfыrа,
mяn dяnиzиn gюzlяrиndя
mаvи kцmbяz иstяyиrяm,
mиnаrяsи qоша durа,
yаrpаqlаr, qаnlы yаrpаqlаr,
шаmаn rяqsиnиn rиtmиylя
yоl аzыb аzаn sяsиndя,
юrцlяn dоdаqlаr qum dаdыr,
Аvrоpаnыn bцrclяrиnя
qаrmаьыnы аtаn шяhяr
yаrpаqtюkяn durumdаdыr.
Хош gцnlяrиn gцlцшlяrи gюy rяngиndяdи
kоrsан ruhu sеvdаylа dа аlыnmаz sаtыn.
Dаlьа хоru zиkrиmиzи оvsunlаyаndа
mюvlаnяnи хаtыrlаyыr dяspиnя хаtыn.
Саkиt qаfаlаrdа hяzиn mцzиk vаr,
rаhаtsыz sааtlаr hаy-kцyя pяrчиm,
иш-gцc оlmаyаndа vахtыn lешиnи
аrmudu stяkаnlа sюkцr yаlquzаq.
MUTLULUQ АT BЕLИNDЯ
Gюyя buynuz аtаn еvlяr еvkаlиpt,
kеnquru hяvяslи аnlаr hоppаnыr,
иzdиhаm tаkt tutur dаlьа rиtmиnя
kцtlя dаnышаndа sюz dя quruшdu.
Юpцшlяrиn шяrbяtи
gцllяr цstя dаn suyu.
Шяrqи яsrиklиyиndя
qucаqlаrdа dаns uyur.
Uчаqlаr dаlыncа yеl qоvur sяmа,
yаlыnы оynаdыr аvtоmоbиllяr,
gяzиnmя hяvяsи аt иyиndяdиr
mаdyаn mаcяrаlаr kяmяnd иstяyиr.
Gеtmяyя bиr оdа yох
qоllаrыmыz sаrmашыq.
Sыьаllаr цksцk-цksцk
юpцшlяr qашыq-qашыq.
Ишlяr пlеybеyvаrи, bиnаlаr kцbаr,
юmцr tеаtrоsu bцrkцlц bохcа,
hяzrяtи bиznеsиn sаksаullаrы
bцtцn gиrишlяrи gюlgяlяyиblяr.
Mutluluq аt bеlиndя
tяtиkdя durub yаrаq.
Sеvишиn sоnu оlmаz
gяl bеlяcя qurtаrаq.
Dяblяr sяrgиlяnиb fоntаn bаьыndа,
аь mаyа qыzlаrыn gюbяyи цryаn,
sеvdаlы duyьulаr yаtыrыmында,
bахышlаr хяrclяyиr krеdиt kаrtыnы.
Yоsmа dаlьаlаrыn чаlыsы чыlьыn,
qаyьыlаr qumundа аьnаyыr шяhяr,
Ыzdиhаm tаkt tutur dаlьа rиtmиnя,
kцlяyиn sяsиndя sюz dиlиmlяnиr.
ИZMИR ШИVЯSИNDЯ SЫЬАL
Gцlцш sяsи иz sаlаndа Bоsfоrа
аdаm bиr аz чаьаlаnmаq иstяyиr.
Sаrmашыqlы gюrцшlяrиn gцldаnы
dоdаьыndа qоша yаrpаq иstяyиr.
YАLNЫZ GЯZИШMЯDЯ KЕNQURU HЯVЯSLИ АNLАR
Аc оlsаq dа nя hаcяt vаr nаhаrа
sеvdаmыzыn gюy dumаnы lоkаntы,
аdаlаrыn хяlvяtи оrmаnыndа
tяklиk dя qurtаrdы, sюz dя tыхаndы.
Gцnяшdя dоymаsа sяhrа bоzаrmаz,
Ышыьыn ичиndя tаp qаrаnlыьы
dяvя gюvшяyиndя яzиlиr sцkut,
kцlяyиn sяsиndя sюz dиlиmlяnиr.
Rаkыdаn dа, vоdkаdаn dа tцnd оlur,
цrkяk юpцшlяrиn dаdlы pиvяsи.
Mяnиm qulаьыmа хош gяlиr yаmаn,
qаdыn sыьаlыnыn иzmиr шиvяsи.
74
Sеvишlяrиn kаyutundа Аy yеmиш dаdыr,
цrkяk hеlеn sыьаlыnыn bиzаnslыьы dul.
Yцzиllяrиn аrхиvlяшяn qаrаnlыьыndа
sеvgиlяrи kюrpцlяdиr qоcа Иstаnbul.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
ШЯHЯRЯ YАХЫN
Hяlя цч-dюrd sааtlыq krеdиt
qаlыb sяhяrdяn
mutluluq sаndыьыndаn ахчаlаr
tюkцr yаьыш.
Ыlаhя Иnаnnыаnыn mяmяlяrи tяk
шuх tяpяlяrdяn
gюrцnmяz gюzlяr bахыr,
mяnя оnlаrdаn dаnыш.
Gюrцnmяzlяr gюrцnmяz,
ешqlяr qumаr охшаrы
яllяrиnи vеr mяnя rulеtkаnы hяrlяyяk.
Ычиmdя yоl yеllяyиr аrqаmаk иlхыlаrы
fыrlа, fыrlа kяmяndи, bиrиnи yяhяrlяyяk.
Ulduz tюkцr gюy цzц, dаlьаlаr
dюllяnmяdя
qаьаyы dиmdиklяrи yыьыr bаlыq pulunu.
Bиz dцnyа zяngиnиyиk yаpаcаьыq yеnя dя
bоzqыr vя dяnиzlяrиn оrtаq Ыstаnbulunu.
„
ЩЕКАЙЯ
Щязи Щясянли
ЕШШЯКЛЯР
АРПА ЙЕЙИР
Эцняш Айбатан даьынын архасындан тязяъя
бойланырды. Нахырлар юрцшя чыхыр, сцрцляр архаъда эюйшяк
вурур, кюпякляр йалланыр, пишикляр сыьалланыр, ешшякляр
чулланыр, атлар налланыр, арылар эцллярдян шящд-ширя чякиб
балланыр, адамлар да ешшяк арылары кими гайнашыр, щяря бир
тяряфя йолланырды.
Кяндин 8-10 йашында оьлан ушаглары да юз ишляриндя
иди. Щяряси бир ешшяйин белиндя, кимиси булагдан су эятирир,
кимиси мешядян одун, кимиси дя бичянякдян от шяляси.
…Узун гыш эеъясиндя Ешмяддинля Ешнийар ширин-ширин
яр-арвад сющбяти елийяндя евин бюйцк оьлу Ешгымыш да
ямялли-башлыъа гулагларыны шякляйиб ешитмишди ки, бяс атасы
дейир:
- Ай арвад, бизим бу эядя ешшяк бойда олуб,
юйляндирмяк лазымдыр. Бир онун аьзыны ара, эюр бяйяниб
елядийи вармы? Пайыз бу ешшяйи евляндиряк.
,,, Бу сющбятин цстцндян фясилляр ютцрдц. Амма анасы
Ешгымышын цряйини юйрянмяйи йадындан чыхармышды. Ешгымыш
да эюрмцшдц ки, анасындан бир щярякят йохдур, юзц
мясяляни ачмаг гярарына эялмишди:
- Няня ,йадындадымы, гышда дядямля бир сющбят
елямишдиниз?
- Ня билим, юйцм-ешийим, дядянля узун гыш
эежяляриндя о гядяр сющбят елямишик ки. Щансыны дейирсян?
- Ону дейирям ай няня, ешшяк мясялясини..
- Щя, даьым-араным, онуму дейирсян? Бир эежя
дядянля башымыз сющбятя о гядяр гарышды ки, аз галмышды
ешшяйи ъанавар йесин…
- Йох, о дюйцл.
- Бяс щансыны дейирсян, диряйим-дайаьым? Щя демишди
ки, бу йай гураг кечяжяк. Эяряк ешшяйи щяр эцн чимиздиряк
ки, чохлу йаьыш йаьсын. Йохса чюлляр, коллар од тутуб йанар.
- Йох, о да дюйцл. Ямбя онун да йандырыб-йахмаьы
вар.
- Щя, кяндим-кясяйим. Дядян дейирди ки, Эцн кяндин
ортасында кечял башлары йандырыб - йаханда бизим ешшяк биръя
дяфя ангырыб саат бир тамам олдуьуну хябяр верир.
- Ещ, ай няня, ня саат, ня ангырты? Дядям демишди ки,
пайызда … ешшяк…
- Бый, тапдым, малым-мцлкцм. Дядян дейирди ки,
пайыз ешшяйимиз далава эяляжяк. Годухларымыз чохалажаг,
малымыз-мцлкцмцз артажаг…
- Йох… йох…йох…
… Эцняш Эюнцгалын кяндинин дцз ортасына
санъылмышды. Ешмяддин дя хаталы кими дцз Эцняш санъылан
нюгтядя дцмдцз дайанмышды. Еля билярдин ки, ханчал удуб.
Бирдян гядди яйилди. Яйилиб хром чякмяляринин боьазына
санъдыьы гамчыны щавада йеллядя-йеллядя, ити аддымларла
евлярин цст йанындакы тяпяйя чыхды. Ешнийары сясляди:
- Ай ешшяйин гызы, щеей! Дан атды, эцн батды, Ешгымыш
щарда йатды? Ешшяйи чулла, бура йолла…
Эюнцгалын кяндиндя ешшяклярин сайы адамларын
сайындан чох иди, гоншу ъамааты да Эюнцгалын кяндини
"ешшякли кянд" адландырырды.
Эюнцгалынлылар ешшяк сюзцнц щяр кялмябашы
ишлядирляр. Эцнц-эцзяраны ешшяк белиндя кечян кянд ящлинин
мяълисдя, мярякядя сюзц-сющбяти дя ешшякля баьлы олур.
Ики Эюнцгалынлы щал-ящвал тутанда дейир:
- Гаш-габаьын йерля эедир.Ешшяйинми юлцф?
О бири дя гайыдыр ки:
- Дцнян эежя ешшяк кими ишдямишям… Йорулмушам
дана…
- Еля мян дя йорьунам сян юл! Дейирям эцнцмцз
ешшяк эцнцдц.
Еля ки, цчцнъцсц эялир, сющбят дя узаныр:
- Айя, сиз тойа эетмялисиниз ки…Биз ешшяк йериня дя
ишляйирик, ат йериня дя… Еля она эюря адам йериня гойан
йохдур бизи.
Булаг башындакы эюнцгалынлы арвадларын сющбятиндян:
- Ушаг йаман сарылыг тутмушду.Биръя байда ешшяк
сцдц ичиртдим. Бцтцн аьры-ажысы ъанындан чыхды эетди;
- Филан яр-арвад щеч йола эетмирляр. Щяр эцн евдя
гырьына чыхырлар. Дейирляр йазыьын яриня ешшяк башы йедирдифляр;
- Дейирляр, Ешназын боз ешшякдя эязян эядяси еля
йыхылыф ки, ямэяйи йеря дяйиф.
Евдя ата оьлуну сясляйир. Сюзцнц вежя алмайан
доьмаъа оьлуна ата беля дейир:
- Ешшяйин белиндян эялян щеч ганыф гандырмер…
Оьлундан сющбят ачан щямкяндлиси санки о биринин
дярдини тязяляйир. О да юз оьлунун нагислийиндян сющбят
ачыр:
- О эцн оьлумун цстцня бир балажа щирсляндим.
Ешшякоьлу гайыдыф маа ня деся йахшыды?
- Ня деди?
Йер-йердян башгалары да диллянир:
- Ня деди?
- Ня деди?
- Ня деди?
- Яши, ня дейяжящ, дейилясидими дейим?
- Бир де эюряк дана…
- Щя, ноолду?
Башына ъям оланларын мараьынын цстцн эялдийини
эюрян нагис оьулун атасы байагдан дейяъяйи сюзцн
адиляшдийини дцшцнцб, диниб-данышмыр.
Гылыьына эирмяк цчцн чалышанлар лап ялдян-дилдян
дцшцрляр. Белядя онларын да "ешшяк аьзы" ачылыр:
- Айя, ешшяк кими гулахларыны ня саллайыфсан,
ешитмирсян?
- Айа, ешшяк кими эюзлярини нийя дюйцрсян? Бу гядяр
адамы эюрмцрсян? Бир ъаваб вер дана.
Бири дя цзцнц о йана тутуб дейир:
- Ешшяк оьлу ешшяк, лап ешшяклийиня салыф…
- Айа, ешшяк юлцсцнц ортайа атдын…Цряйимизи цзмя,
де эюряк оьлун годух саа ня деди ?
- Вай дядя эял, няня эял. Айа, бу гядяр адам сянин
цчцн ешшяк- заддымы?
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
75
- Бизим бу ешшяйя ъанымыз йаныр. Эюрясян оьлу буна
ня дейиф. Бу да хам ешшяк кими еля бил нохталаныб.
Hя дана, бир диллянмир ки, эюряк буна ня дейиф, биз
дя эедиф о ешшяйин башына аьыл гойах.
- Хызыр щаггы, бу еляжя Хаъъа халамын хашал ешшяйи
кими йахшы - йаман ганан дюйцл.
- Ешшяк бойун йеря эирсин.
- Йахшылыьа йаманлыг, боз ешшяйя саманлыг.
- Айа, эедин, калафадан бир-ики ешшяк гангалы йыьыф
эятирин, аьыз-бурнуну гангалла далайын. Бялкя дили ачылды.
Бялкя ангыра билди? Бу щеч ангырмаьы да башармер?
Байагдан бяри лал олмушун дили ачылыр :
- Нийя башармерам айа ?! Бя нийя оьлум маа еля
дейирди?
- Nя дейирди?
- Щееч.
Топлашанларын сайы эетдикъя артды.Тязя эялянляр даща
бюйцк марагла сющбятя гошулдулар.
- Айа, бурада нолуфду? Ешшяйинизми юлцфдц?
- Айа, олмуйа кабаб ийиня эялиф, даьланан ешшяк
эюрцфсцнцз?
Кянддя щамы бир-бириня дяймишди.Яслиндя бура
ахышанларын аьзында еля бил ешшяк сюзц битмишди.
- Сян юл, ешшяк бойда адамы бир гяпиклик елядиляр.
- Ай-щай, ня ганерсан? О эцн базарда боз годуьу бир
ятяк пула сатдылар.
Годух демишкян, бахыб эюрдцляр ки, ушаглар да
бурададыр, нларын шулуглуг салдыьыны эюрцб тяпиндиляр:
- Айа, годухлар , ешшяк балалары кими хонъухламайын
. Хаварыныз йохдуму, годух ойнайанда гар йаьар…
- Ешшяй ушаьына сюз дя тясир елямир.
Бир дястя ушаг да аралыда янзяли, ешшякбели ойнайырды.
… Башыпапаглыларын щамысы евляриндян ялимйандыда
чыхыб эялмиш вя бурада илишмишдиляр. Щяр евдя арвадлар да
бир-бириндян хябярсиз ейни ъцр эилейлянирдиляр.
- Бый, башыма хейир… Ики ешшяйин арпасыны бюля билмир,
харавасына да вахтында эялмир. Чяр дяймиш ешшяк дя чюлдя
галды.
Чюлдя галан ешшяклярин байрамы иди. Колхозун тахыл
зямисини хырман йериня дюндярмишдиляр.
…Бахыб эюрдцляр ки, кяндарасы йолда тозанаг гопду.
Бир атлы чапараг еля эялир ки, атын налы да гыьылъым сачыр. Бу
кянддя ат минян биръя няфяр варды, о да колхоз сядри иди. Ат
дейяндя, готур бир йавысы варды колхоз сядринин. Колхоз
сядри йетирща-йетирдя ешшяк йийяляри сарфаларыны уддулар.Сядр
онлара ешшяйин абрыны верди.Ялиня кечяни ешшяк кими чырпды.
Зямини хырмана дюндяриб ращатланан ешшякляр кими, йийяляри
дя ращатландылар.
Сядр дя тювшцйя-тювшцйя алнынын тярини силди. Сонра
да арыг Йавынын йящяриня дирсякляниб маддым-маддым
ешшяк йийяляринин цзцня бахды.Белядя ешшяк йийяляри
цряклянди.
-Ай сядр, бизим ня эцнащымыз вар ? Ешшяйя эцжцн
чатмер, паланы дюйяшляйирсян…
Арайа йеня сцкут чюкдц…Ону "старшы гаровул"ун
айаг сясляри позду:
- Сядр, ешшяклярин щамысыны долдурмушам тювляйя,
гой ажындан юлсцнляр…
Бу сюзляри ешидян сядр юзцнц Йавынын белиндя йох,
санки ъин атынын белиндя щисс етди. Еля бiл кцмясиня од дцшдц.
"Старшы гаровул"ун хябяри йох иди ки, сядр хейли вахтдыр
76
тювлядян анбар кими истифадя едир.
…Сядр Йавынын белиндян ениб, ъялд тювлянин гапысына
йахынлашды.Гапыны ачыб ичяри эиряндя ня эюрся йахшыдыр?
Ешшяклярин щярясинин башында бир торба. Демя,
ешшякляр колхозун бир иллик арпа ещтийаты йыьылмыш кисяляри
дешиб, арпаны сон дянясиня кими йемишляр.
Иши беля эюрян сядр "старшы гаровул"а беля деди:
-Алтыmдакы гатырла сянин фяргин йохдур…
Сонра да Йавыны гамчылайыб эюздян итди. "Старшы
гаровул" да сивишиб арадан чыхды.Йийяляри ешшяклярля цз-цзя
эяляндя хорла эцлцшдцляр.Эцлцш хоруна бянд имиш кими,
ешшякляр дя хорла ангырдылар.Эюнцгалынлылар данышырлар ки, щеч
бинейи гядимдян беля ангырты ешитмяйиблярмиш.
Щяря юз ешшяйини минди вя цз гойду евиня.
…Кяндин йол айрыъына чатанда дайандылар. Бцтцн бу
олайларын тюрямясиня сябябкар олан gюнцгалынлынын бу дяфя
башга ъцр гылыьына эирдиляр:
- Сян олмасайдын ешшякляр арпа йемязди.Бир де эюряк
оьлун сян щирсляняндя ня демишди?
Нагис оьулун атасы юзцня бир эюркям верди, бир
эюркям верди ки, еля бил гырх ешшяйи варды.
- Оьлумун цстцня щирсляняндя маа демишди ки,…
- Щя, ня демишди?
- Ня демишди ?
- Ня демишди ?
- Демишди ки, ешшяк кими ангырма!!
- Айа, оьлун гялят еляйир! Сян щяр эцн ангыр, бялкя
ешшякляр йеня арпа йедиляр…
…Щамынын ешшяйи эялмишди, бир няфярдян башга. О
да чыхмышды Айбатан даьынын зирвясиня. Орадан кянди
щарайлайырды. Сяси Айбатан даьындан уъалыб, Гурдбасан
гайасынын синясиня дяйиб гайыданда бцтцн кянд ешидирди :
- Айа, бизим ешшяйи эюрдцнцзмц, щууй!
…Сящяр тездян ися …Ешгулу дамын цстцня чыхыб
чяпяр гоншулары Ешмалыны сясляйирди :
- Айя, мешядян одун эятирмяк цчцн дцнян дядям
дядяня ешшяк демишди…
Адам да истямишди…Ноолду?
- Дядям деди ки, биздян ешшяк олду, адам
олмайажах…
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
Hяbib Mцntяzir
A l m a n i y a
E-Y
YAZЫ
Konturum qurtarmamыш bir sms yarя yazыm,
Yetir юzцnц chata, dяrdimя et чarя yazыm.
Hяyяcandan messengerin шifrяsin unutmuшam,
Gяlmяmiшdяn mяni sяn etmisяn avarя, yazыm.
Girib messengere dilxor vяziyyяtdя yenя mяn,
Yetirim hicrimi vяslя, gцlц rцxsarя yazыm.
Barmaqlarыm klavyяdя sanki piano чalыr,
Sюzlяrim rяqs elяyir, heч bilmirяm harя yazыm.
Dяli шeytan deyir ki, Webcamыn istя gюzяlin,
O gюzяl gцl цzцnцn mяdhinя ibarя yazыm.
Hяbibя sevdiyini etiraf etsяn dяxi sяn,
Mяn gяrяk sevdiyimi status, шцarя yazыm!
SЯN GET, SONRA GЯL
Sяn get McDonaldsda
BigMac boьmalan
sonra gяl mяnя
antisemitizmdяn
lovьalan
Sяn get Coca-Cola
zяhяrlяn
sonra gяl Amerikaya
qяhяrlяn
adы dindar
юzц mundar
Sяn get xaricdя
ermяni gяdasы ilя
bacы-qardaш olub
шellяn
sonra gяl
Xocalы soyqыrыmыnda
ermяnistan sяfirliyi
юnцndя mitinq edib
veyillяn
adы vяtяnpяrvяr
юzц gюdяnpяrvяr
Sяn get tяlяbяdяn
rцшvяt qыrp
sonra rцшvяt almamaq
barяdя
mцhazirя oxuyub
цzцnя чыrp
adы Professor
юzц rцшvяtxor
Sяn get vяtяn uьrunda
юlmяkdяn danыш
sonra gяl dцшmяnlя
sцlh etmяyя
чalыш
adы яsgяr
юzц peysяr
Sяn get Hipokrata
and iч
sonra bяdbяxt xalqыn
boьazыnы, cibini
biч
adы cяrrah
юzц cяllad
Sяn get namusdan,
qeyrяtdяn dяm vur
sonra gяl Dubaya
gюndяrmяyя
zяnani-ordu qur
adы Qяmlo
юzц Papakarlo
Sяn get
bayramdan-bayrama
qaчqыn qeydinя qal
sonra gяl
Qыrmыzы Xaчыn
qaчqыn yardыmыndan
cibinя sal
Sяn get...
gюrmяmiш oьlu gюrmяmiш!
Siyasяtя keчmяmiш...
Heч gяlmя!
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
ў
77
Gцrcцstаndа "Yаzычыlаr Bиrlиyи" dеmяk оlаr kи, kаьыz цzяrиndя mюvcuddur
ZVИАD RАTИАNИ:
"BИZ ЯDЯBИYYАTЫ QАDЫN
VЯ KИШИ ЯDЯBИYАTЫNА
BЮLMЦRЦK"
Х
Август айында
"Аzаd Yаzаrlаr
Ocаьы"
"Аlаtоrаn"
jurnаlыnыn 7-cи
sаyыnы, "Jurnаl
ичиndя jurnаl"
lайиhяsиnи tяqdиm
еtmяk, еynи
zаmаndа yаzаrlаr
аrаsыndа яlаqяlяr
yаrаtmаq
mяqsяdи иlя gцrcц
vя tцrk
yаzаrlаrыnы Bаkыyа
dяvяt еtdи.
4 gцn яrzиndя
qоnшu юlkяlяrиn
yаzаrlаrы шяhяrdя
bиr sыrа
gюrцшlяr
kечиrяrяk
Azяrbайcаn
яdяbиyyаtыnыn
gяnc sиmаlаrы иlя
tаnыш оldulаr.
78
аtыrlаdаq kи, Gцrcцstаndаn qоnаq gяlmиш yаzаrlаr hяlя kечяn иl
Bаkыyа sяfяr еtmишdиlяr. "Аltеrnаtиvа" jurnаlыnыn bаш rеdаktоru,
yаzаr, tяnqиdчи Шоtа Иаtашvиlи vя шаиr Zvиаd Rаtиаnиnиn шеиrlяrи dиlиmиzя tяrcцmя еdиlmиш vя чаp оlunmuшdu. Hяmиn gюrцшdяn bиr иl kечиr vя gцrcц yаzаrlаrыnы аzяrbаycаn яdяbиyyаtы vя оnun чаьdаш nцmаyяndяlяr hаqdа fиkиrlяrиnи
bиlmяk, еynи zаmаndа Gцrcцstаndаkы яdяbиyyаt fаktоru hаqdа bяzи
mяlumаtlаr аlmаq иstяdиk. Bunа gюrя dя, оnlаrlа sюhbяt еtmяk vя bu sюhbяtи
охuculаrа dа чаtdыrmаq mаrаqlы gюrцndц.
Mцsаhиbиmиz иndиyя qяdяr 8 шеиrlяr kиtаbыnыn mцяllиfи, шаиr Zvиаd Rаtиаnиdиr.
- Zvиаd, яn чох bиlmяk иstdяdиyиmиz шеy budur: Gцrcцstаndа "Yаzычыlаr Bиrlиyи"
vаrmы, vя яgяr vаrsа, nеcя fяаlиyyяt gюstяrиr?
- Gцrcцstаndаkы "Yаzычыlаr Bиrlиyи" dеmяk оlаr kи, sаdяcя kаьыz цzяrиndя
mюvcud оlаn bиr qurumdur. Оrаdа bиr nечя gцlmяlи, kюhnя, яyаlяt tяfяkkцrlц
аdаm tоplашыb kи, оnlаr dа яdяbиyyаtа dяхlи оlаn hечbиr ишlя mяшьul оlmur.
Bunun яvяzиnя hяmиn bиrlиyиn аltеrnаtиvи оlаn, оnlаrыn еdя bиlmяdиklяrиnи еdяn,
gяnc, mцаsиr bахышlы yаzаrlаrdаn иbаrяt оlаn яdяbи qurumlаr vаr. "Yаzаrлаr
Bиrlиyи"nиn цzvlяrиnи иsя bиz чохdаn kаrиkаturа qяhrяmаnlаrыnа чеvиrmишиk.
- Dеmяlи bиrlиyиn цzvlяrи yашlы nяsиl яdяbи qцvvяlяrdиr?
- Yох. Bиlиrsиnиz, bиzdя nяsиllяr аrаsыndа оlаn mцnаsиbяtlяr bиr qяdяr
fяrqlиdиr. Mяsяlяn, "Yаzычыlаr Bиrlиyиn"nиn цzvlяrи о qяdяr dя yашlы аdаmlаr
dеyиl. Аmmа, яdяbи bахышlаr mяsяlяsиndя kиfаyяt qяdяr kюhnяdиrlяr. Yеnиlиkчи
cаvаnlаrа dа mцnаsиbяtlяrи yахшы dеyиl. Yашlы nяslиn nцmаyяndяlяrи иsя яksиnя,
bиzиmlя dаhа чох hяmfиkиrdиrlяr.
Оnlаr оrtа nяslиn nцmаyяndяlяrиndяn dаhа чох bиzиmlя цnsиyyяtdя оlurlаr.
Yяqиn kи, bu оnlаrыn cаvаnlашmаq аrzusundаn иrяlи gяlиr.
- Zvиаd, Аzяrbаycаndа еpаtаj характерли ясярляр аqrеssиvlиklя qаrшыlаnыr. Sиzdя
беля мцяллифляр вармы вя онларын неcядир, ачыг-сачыглыьы нормал гаршыланырмы?
- Яlbяttя, vаr. Mцnаsиbяtlяr иsя yеnя fяrqlиdиr. Bиzdя еpаtаj яdяbиyyаt
yаrаdаnlаrа mцnаsиbяt gяlиb bu sяvиyyяyя чаtmыr. Yяnи mцnаsиbяtи bеlя хаrаkАЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
tеrиzя еtmяk оlаr: "Nя yаzыr, qоy yаzsыn"
- Bяs qаdыn яdяbиyyаtы? Оnlаr yеnиlиkчиlиyя,
cяsаrяtlи аddыmlаrа mеyиllиdиrlяrmи?
- Bиz яdяbиyyаtы qаdыn vя kиши яdяbиyyаtlаrыnа
bюlmцrцk. Yяnи nяsя yаzаndа yаzаrыn qаdыn vя yа
kиши оlmаsы mяncя чох шеyи dяyишmиr. Hаzыrdа bиzdя
10 nяfяrя yахыn qаdаn yаzаrыn аdыnы чяkmяk оlаr kи,
юz mяtnlяrи иlя nя cяsаrяtdя, nя dя yеnиlиkчиlиkdя
kишиlяrdяn gеrи qаlmыrlаr.
- Gцrcцstаndа yаzаr юz mяtnlяrи иlя yашаmыnы
tяmиn еdя bиlиrmи?
- Шяхsяn mяnя шеиrlяrиm цчцn pиs qоnоrаr vеrmиrlяr. Яvvяllяr, gяnc vахtlаrыmdа nяшrиyyаtlаrdаn
bиrиndя rеdаktоr ишlяyиrdиm, vя qаzаncdаn dа
шиkаyяtиm yох иdи. Ыndи иsя mяn mоbиl яlаqяlяr kоmpаnиyаsыndа mоntаjчы mцhяndиs kиmи чаlышыrаm.
Yахшы qаzаnыrаm, аmmа burаdа qаzаncа gюrя
ишlяmиrяm. Vахtыmыn чохunu иnsаn оlmаyаn yеrlяrdя kечиrиrяm. Yа dа яtrаfыmdа оlаnlаr еlя аdаmlаr оlur kи, яdяbиyyаtа hеч bиr dяхlи оlmur. Yаzаr
dоstlаrыmыn bunа gюrя mяnя yаzыьы gяlиr. Mяn иsя
tаmаm яksиnи dцшцnцrяm. Hяr zаmаn аrzulаmышdыm
kи, yаzmаqdаn яlаvя dя bиr pешя sаhиbи оlum. Аrtыq
yеddи иldиr kи, bu ишlя mяшьulаm. Ыndи bеlя qяnаяtя
gяlmишяm kи, mяn yахшы яlяqяlяndиrиcи оlduьum
qяdяr yахшы yаzаr dеyиlяm. Bиlиrsиnиz, mяnиm ишиmdя
hяr шеy чох mцrяkkяbdиr. Bu ишdя hяttа яn аz
pешяkаr оlаn, vя чох аz bиlяn аdаm dа оlduqcа чох
bиlиr. Yяnи bu иши bиlmяmяsи mцmkцn dеyиl. Bu ишdя
"sыfыr" dеyиlяn sяvиyя yохdur. Аmmа яdяbиyyаtdа
bеlя dеyиl. Яdяbиyyаt sаhяsиndя оlаn еlя аdаmlаr
vаr kи, bu bаrяdя hеч nя bиlmиr аmmа иrяlи gеdя
bиlиr.
Bunа gюrя dя mяn vахtыmыn чохunu яdяbиyаtа
dяхlи оlmаyаn, аmmа яlа иnsаnlаrlа kечиrdиyиmя
gюrя mяyus dеyиlяm. Mяn аzаdаm, иstяdиyиm аdаmlа dоstluq еdиrяm, fяrqи yохdur, о yаzаrdыr, yа yох.
- Bяlkя ишиnиzиn rоmаntиk bиr tяrяfи dя vаr, оnа
gюrя ишиnиzи bеlя чох sеvиrsиnиz?
- Bяs nеcяц Mяn яlаqяlяndиrиcиyяm. Sиz mоbиl
tеlеfоndаn иstиfаdя еdиrsиnиz, еlяmиц Ыndи fиkиrlяшиn
kи, sиzя mиnlяrlя kиlоmеtr uzаqdаn gяlяn sяs mяnиm
чяkdиyиm nаqиllяrlя dяnиzиn аltыnа еnиr, sоnrа yцksяklиyя qаlхыr, mяsаfя qяt еdиb bиr аnыn ичиndя sиzя
чаtыr. Burаdа hяr sяs шиfrяdиr, vя оnu юtцrmяk цчцn
mяn hяyаtыmы rиskя аtыrаm. Rоmаntиkdиr, еlяmи?
- Sиz bunlаrы yаzыrsыnыz?
- Hяlя kи yох.
- Nиyя?
- Bиlmиrяm, yа иstеdаdыm чаtmыr, yа dа vахtыm.
Аmmа, цmиd еdиrяm kи, nя vахtsа bunlаrы
яdяbиyyаtа чеvиrяcяm.
- Юtяn иl dя Аzяrbаycаnа gяlmишdиnиz. Аzяrbаycаn
яdяbиyyаtы hаqdа nя kиmи tяssцrаtlаrыnыz vаr?
- Mяn burаdа bиr чох mаrаqlы, иstеаdlы yаzаrlа
tаnыш оldum. Dоьrudur, dеyя bиlmяrяm kи, mцаsиr
аzяrbаycаn яdяbиyаtы hаqdа tаm tяsяvvцrя
mаlиkяm. Аmmа, mяnиm dоstum, " Аltеrnаtиvа"
jurnаlыnыn bаш rеdаktоru Шоtа Ыаtашvиlи sиzиn bиr sыrа
yаzаrlаrыnыzы tяrcцmя еdяrяk mцаsиr аzяrbаycаn
шаиrlяrиnиn шеиrlяrиndяn иbаrяt оlаn bиr аntоlоgиyа
hаzыrlаyыb. Hяmиn шеиrlяrи mяn dя охudum. Dеmяk
оlаr kи, hаmыsы хошumа gяldи. Rаsиm Qаrаcаnыn,
Hяmиd Hеrиsчиnиn, Nиcаtыn шеиrlяrи mяnи чох tяsиrlяndиrdи. Mяncя, sиzdяkи pоеzиyа qоnшu хаlqlаrыn
pоеzиyаsыndаn gеrиdя qаlmыr.
- Яdяbиyyаtdаn kяnаr bиr suаl: kечяn иl dя Bаkыdа
иdиnиz, bu иl hаnsы dяyишиklиklяrи gюrdцnцz?
- Sюzцn ачыьы, yаnыmdа yеrlи аdаm оlmаsа, mяn
иndи шяhяrdя аzа bиlяrяm. О qяdяr yеnи, hцndцrmяrtяbяlи bиnаlаr tиkиlиb kи, kюhnя шяhяr dеmяk оlаr
, оnlаrыn аrаsыndа иtиb. Bunlаrы gюrяndя, Bаkыnыn
kюhnя цslцbdа оlаn еvlяrи цчцn dаrыхdыm. Bиr dя
шяhяrиnиzdя оlduqcа чохlu fяvvаrяlяr gюrdцm.
Dоьrudur, bиzиm prеzиdеnt Sааkашvиlи dя fяvvаrяlяrи
чох sеvиr, аmmа bиzdя hяlя bu hцndцrlцkdя
fяvvаrяlяr yохdur.
- Bиr dаhа bиzя qоnаq gяlmяk иstяrdиnиz?
- Bюyцk mяmnunиyyяtlя.
Gцnеl Mюvlud
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
„
79
HЯSЯN SЯFЯRИ
Hяsяn Sяfяrи Яlи oьlu 1973-cц иl noyabr ayыnda Tяbrиz
шяhяrиndя doьulub, alи tяhsиlиnи
Bakы шяhяrиndя davam etdиrmиш vя
hal-hazыrda AMEA-nыn dиssertantыdыr.
hseferи[email protected]
Nя bиlиrsяn Ayxan?
Hяlя nя bиlиrsяn Ayxan
nя bиlиrsяn?
Yarы uшaqlыq,
dцzlцk,
ananыn юyrяtdиyи mehrиbanlыq,
vя yarы
atanыn gюstяrdиyи mяrdlиk
vя иnsanlыq.
Hяlя nя bиlиrsяn Ayxan
nя bиlиrsяn?
Yenи dцnyalar,
yenи иnsanlar
vя иnsan adlыlar gюrяcяksяn,
gюzlяrиnя kцsяcяksяn Ayxan
gюzlяrиnя kцsяcяksяn.
Иkи цzlцlцklяr,
yaltaqlыqlar gюrяcяksяn
цrяyиn aьrыyacaq
darыlacaqsan Ayxan
darыlacaqsan.
Sцrtцk цzlцlяr,
hяyasыzlar
utanmayan
utanmazlar gюrяcяksяn!
Шяrяfиnя цz чevиrяnlяr
vиcdansыzlar
daь ayыsы
qanmazlar gюrяcяksяn
od tutub yanacaqsan Ayxan
yanacaqsan.
Иnsanlara pay verяsи sevиncиnи,
dodaьыnda gцl basmasы gцlцшlяrиnи
dяrяcяk,
sevяn цrяyиnи sыndыracaqlar Ayxan
sыndыracaqlar.
80
Mиn bиr oyunla
saflыьыna qыyacaqlar,
aldadacaqlar,
umudunu qыracaqlar Ayxan
umudunu qыracaqlar.
Kюvrяk duyьularыnы donduracaq,
чыrpыnan цrяyиnи
dayandыracaq,
gюydaшыna dюndяrяcяklяr Ayxan
gюydaшыna dюndяrяcяklяr.
Arzularыnы yasaqlayanlar,
qыsqanclar gюrяcяksяn,
haqqыnы yeyяn zalиmlяr,
gюzц gюtцrmяyяnlяr,
яlиndяn yeyяn
nankorlar gюrяcяksяn Ayxan
nankorlar gюrяcяksяn,
vя иnsanlыьыna qыyacaqlar
qova-qova
namяrd edяcяklяr sяnи Ayxan
namяrd edяcяklяr.
Xoш arzularыnы
иyи nиyyяtlяrиnи
bиr-bиr
цrяyиndя yarqыlayыb asdыracaqlar Ayxan
asdыracaqlar.
Baxышыnы иnsanlara
цrяyиnи юzцnя
kцsdцrяcяklяr.
Цstяlиk
sяnиn tцrkцlяrиn qan aьlar
rюyalarыna duman чюkяr!
bиlяn olsa qan yaш tюkяr Ayxan
qan yaш tюkяr!
Юlkяlи юlkяsиz
ulusu yeyяsиz
dюvlяtdяn yetиm,
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
bяlkя dя bиr шeydиn
чыrpыnыb-чыrpыnыb
nяfяsdяn dцшяn bиr kяpяnяk.
Sяn nяydиn?
nя?
Bяlkя dя aьrы-acыydыn
шиrnиyyat qutusunda!
yeyяsиz
bиlяn olsa qan yaш tюkяr Ayxan
qan yaш tюkяr.
Sяnи mяn yaratdыm
Sяn
Allahыn
yeddи qat gюyцndяn dцшяn
ay parчasы
vя yaratdыьы
xяyallar mяlяyи dя deyиldиn.
Mиlyonlarca
baxmadыьыn
иnsanlarыn bиrи kиmи
bиr иnsandыn,
adи иnsan.
Sяnи mяn yaratdыm
duyьularыmla
ruhumun
dop-doьma balasы kиmи
яslиndя dцшmяnиm
qatы dцшmяnиm.
Sяnи mяn yaratdыm
Duyьularыmla,
юzцmцn duyduьum
mяlяyиm kиmи.
Mяnя elя baxma
Gюzяlиm
mяnя elя baxma,
mяn dя
tutuшan цrяklяrиn
qыzmar sevdasыndan
чыxmышam.
Mяn dя
шиrиn xяyallarda
yoьrulmuшam,
xяyallar bяbяyи olmuшam
doьulmuшam
yaradыlmышam
lap sяnиn kиmи!
Ax vяtяnиm
Sяn nяydиn?
Sяn nяydиn?
nя?
Bяstяlяnmяmиш bиr mahnы
чяkиlmяmиш bиr rяsиm
vя bяlkя tanыnmamыш bиr evrяndиn?
Nяydиn?
nя?
Bяzяn "Pиnokиo"ydun
bяzяn Pиnokиonun юzцnц aldadan formasы.
Mиn иllяrиn яzabыndan
tяzя doьulmuшdun bяlkя,
bяlkя dя mиn иllяrиn яzabыna.
Цrяyиn sevda saxlancы
sevdan barыt qoxuluydu
vя gюzlяrиn yaшarmaьa aчar
цrяyиnя hяsrяt mиsrasы tюkяrdиn.
Bяzяn tцkяnmяyя tяlяsяrdиn
bяzяn tцkяnmяkdяn qorxar
vя aьlardыn.
Vulkandыn
чыlьыnlыqdыn
vя sonda
Ax...
gюzlяrиmdя
yalnыzlыq hцznц,
цrяyиmdя qяrиblиk aьrыsы,
dиlиmdя
tцkяnmяyяn tцrkцlяrиn
vя цrяyиmdя bиtmяyяn sevdan
ax vяtяnиm!
Qucaьыnda bяslяdиyиn
dцшmяnlяrиn qяdяr
Mutlu olsaydыm!
Цrяyиmи qыfыlladыm
Dцn
Param-parчa цrяyиmи qыfыllayыb
duyьularыmыn zяmhяrиr odasыna atdыm,
чиlяlяrиm ичrя
юmrцmцn qыш yuxusuna batdыm
vя bюylя kцskцn
юfkяlяrиmdя yatdыm.
Of...
Sяn hardan gиrdиn цrяyиmя?
Hardan?
vя nяyя?
Цrяyиmи иsиdиb
qыrыb getmяyяmи?
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
„
81
АLИYЯ
аvqustdаn mяktub
....dоstlаr
qоcаlmыш gilаslаr dяrdim
аvqustun birinci gцnц
cыr budаqlаrdаn
bюyцrtkяn kоllаrы
cыzыb аyаqlаrыmы
dаrыхыrаm...
еlя bir yеrdi ki,
sяn dя оrdа yохsаn
sоruшmа
tаnыmыrsаn...
оvcumu uzаtsаm
чюrяklя bяslяdiyim cцcяlяr
яlimdяn gilаslаr dяrяcяk
iчimdя bir hiss vаr
guyа bu yаy
hеч vахt bitmяyяcяk
яvvяllяr
uydurub sеvmяk vаrdыsа
indi sеvdiyini uydurmаq
istяyi
bеlя-bеlя
vя bеlя hяzzi uydurmаq kimi
fаhiшя vяrdiшlяri...
bir gцn yоrаndа sizlяri
bюyцk qоnаqlыqlаrdа
gюzяl gцldаnlаr dцzцn
mаsаlаrы birlяшdirdiyiniz yеrя
itirdiyiniz dоstlаrыn шяrяfinя...
...bюyцmяdiniz
hяnuz bюyцmяdiniz яslа
tяlяskяn sеvgilяr цzцndяn
цzrlцyяm nеcя dя оlsа...
аvqustа qаlmыш
bцzцшmцш gilаslаr
qоcа nяnяm kimidirlяr
sяrчяlяr bеlя оnlаrlа mаrаqlаnmыr
tяkcя kюrpяlяr hяr шеylя mаrаqlаnыr
mяndяn bеш dяfя kiчik
оn dяfя шяn qыzcыьаz
hюvsяlяsi чаtаnа qяdяr
аь vяrяqlяrя cыzmа qаrа sаlыb
qоcа qаrыyа
"nяnяnin цzц
yаzыq-yаzыqdы" dеdi
аcgюzlцyцnц gюrцb
"nяnя yаzыqdы" dеdi...
Еvlяrin цstцnя
"dаm"
dеmяsяydilяr
яgяr,
dаmmаzdы
indi bu yаьыш
еvin iчinя.
sяnя sеvdаm dеmяsяydim
qяsdяn bir dяfя
sеvmяzdim sяni
bir dаmcы qяdяrindя...
аmmа mяnяm ахы
yаьышdаn чыхыb
yаьmurа dцшяn
pяsdяn bir nяьmя
dаmsыz
sеvdаmsыz
kюhnя аdаmsыz...
82
еtirаf
yаzmаdыьыm
bцtцn шеrlяrя аnd оlsun
bцtцn еtirаflаrdа
bir riyа vаr
цzя gцlяn
gюzя dцrtцlяn
guyаlаrы яzяn
bu ilаnы
tяkcя gюrmяk lаzыm idi
gюz yашlаrыmыn pаrыltыsыndа...
Ряссам: Баби Бадалофф
...vя
lеntя yаzыlmыш
юzgя sяslяri
nеcя qоrхunc tяsяllidi
аьыr yоrьаn аltdа
yаtа bilmяyяn qаdыnа
...sяhяrlяr pяncяrяsindя
gцnяш ахtаrаnыn
iчindя
qаrа bir gеcя vаr
sяhяrlяr yаtаьыndа
qаdыn ахtаrаn kiшinin
iчindя sоyuq bir sяhяr...
bu yаy bяlkя bitяr dеyя
цmid еdirяm
sяni gюrяcяyim gцnц
sеvirяm
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
B
XALQЫN NAЬЫLЫ
MИRMEHDИ AЬAOЬLU
иrи var иdи, bиrи yox. Яgяr иmkan tapsam sиzя bиzиm zяmanяdя yяnи, Иsanыn
doьumundan 2006, Buddanыn doьumundan 2563, Mяhяmmяdиn hиcrяtиndяn
1384 иl sonra yaшayan lopabыь, peysяrи hяmишя цlgцclц, ayrыc saчlы, motal шoruyla, kцftя-bozbaшla, dana bassыrmasыyla, nehrя yaьыyla, tяndиr чюrяyиlя bюyцmцш, beш,
yeddи, on dюrd yaшlarыnda sцnnяt toyu olsa da, axыr kи, on altы yaшыnda "mцsяlman"
olmuш, mяktяbя юmrцndя иkи dяfя - bиrиncи vя son zяnglяrdя getmиш, яsgяrlиyиnи saysыz
mяzunиyyяtlяrlя mяmяsиnиn yanыnda keчиrmиш, иlk keyfиnи kяnd чobanыnыn eшшяyиlя
yaшamыш, иyиrmи bиr yaшыnda evlяnяr-evlяnmяz arvadыnыn gюzцnцn altыnы qaraldыb sonra
bиr dяfяyя иkи bala almыш, nяиnkи "D" kateqorиyasы heч sцrцcцlцk vяsиqяsи olmayaolmaya sяrnишиn daшыyan QAZEL sцrцcцsцndяn danышacam. Dяqиq bиlmиrяm naьыl
bцtцnlukdя ondan bяhs edяcяk ya yox, amma naьыla onunla baшlayыram. Belяlиklя
mиnиn getdиk.
Sцrцcц gцnlяrиn bиrиndя sяhяr tezdяn qalxыb motal шorundan, nehrя yaьыndan
yeyиb gяlиr ишя, hяmишяkи kиmи QAZELи bardaчokacan adamla doldurub maqиntafondan gяlяn hяzиn musиqи sяdalarы altыnda Moskva prospektи иlя sцrяrkяn necя
olursa ишыqforu qыrmыzы ишыqda keчиb yandan gяlяn avtomobиllя toqquшur. Burnu
qanayan, baшы parpresdяn чыxыb partlayan, gюzц чыxan, qolu sыnan olsa da шцkцr allaha юlяn olmur. Allah иraь elяsиn, hadиsя yerиndя чox dayanmayaq, xяsarяt alanlar
pиrя, sцrцcц dя mяhkяmяyя yollanыr. Daha doьrusu gяtиrиrlяr (arada mяnя elя gяlиr
kи, bu bиnяvalarыn da qollarыndan kиmlяrsя tutub mяcburяn pиrlяrя, ocaqlara
gяtиrиr. Amma mяnя gяlяnиn heч kяsя dяxlи yoxdur).
Tяyиn olunan gцn mяhkяmя qurulur, kяnddяn mцttяhиmиn ata-anasы, arvaduшaьы,qohumlarы axышыb gяlиr doluшurlar mяhkяmя salonuna. Mцttяhиm dя qohum
qardaшыn qarшыsыnda xar olmamaq цчцn kostyum geyиnиb, цzцnц qыrxыb bыьыnыn
bюyцr-baшыnы qяшяngcяnя dцzяldиb, qыzыl dишlяrиnи fыrчalayыb яylяшиr mцttяhиmlяr
kцrsцsцnя.
Hakиm mцttяhиmdяn soruшduqda kи, nяdяn bu qяdяr dиqqяtsиz davranыb qыrmыzы
ишыqda gюzlяmяyиb cavab verиr kи, onda gцnah yoxdur. Dиqqяtsиz davranmaьыna
sяbяb marшrutun sonuncu dayanacaьыndakы musиqи dцkanыndan aldыьы kaset sяbяb
olub. Hakиm яlиndяkи чяkиcиn sapы иlя gиcgahыnы qaшыyaraq bиr qяdяr dцшцnцr vя:
- Satыcыnы bura gяtиrиn!- deyя gюstяrиш verиr.
Satыcы mяhkяmя zalыna daxиl olarkяn zaldakыlara elя gяldи kи, boynu, bиlяyи,
barmaqlarы qыzыla tutulu bu adam deyяsяn musиqи dцkanыnda deyиl, zяrgяrlиk
dцkanыnda ишlяyиr. Qara kюynяyиnиn aчыq yaxasыndan fышqыran tцklяrиn arasыnda sallanan чячяlя barmaьыm yoьunluьunda qыzыl boyunbaьы sыx meшыlиyиn ortasы иlя
чяkиlmиш torpaq yola bяnzяyиrdи. Zaldakыlarыn aьыr nяzяrlяrи altыnda satыcы da gяlиb
яylяшdи mцttяhиmlяr kцrsцsцndя sцrцcцnцn yanыnda. Hakиm:
-Cяnab fиlankяsov, nя цчцn mцttяhиm fиlankяsov fиlankяsя fиlan kasetи satmыsan?
Satыcы da яsassыz yerя hяbs olunduьu haqda uzun-uzadы zяvzяdиkdяn sonra
cavab verdи:
-Mяn satыcыyam studиya nя kaset verиrsя onu da satыram. Gцnahkar sяs yazma
studиyasыdыr. Mяndя gцnah yoxdur uшaqlarыmы saxlamaq цчцn bиr tиkя чюrяk pulu
qazanыram, vяssalam.
Fasиlяdяn sonra salona иkи nяfяr daxиl oldu. Яlиndя dиplomat tutmuш шяxs vяkиllяr цчцn ayrыlmыш kцrsцdя яylяшdи. Hцndцrboy, bazburtlu o bиrи иsя telefonla danышadanышa gяlиb яlи dиplomatlыnыn yanыnda яylяшdи. Qeyzlи olduьu dцyцnlц qaшlarыndan
aчыq-aшkar bяllи иdи. Яlи dиplomatlы adam onunla nяsя xыsыn-xыsыm danышыb sonra
цzцnц hakиmя tutub чыxыш цчцn sюz иstяdи. Uzun-uzadы юlkяdя gedяn иnkишafdan, юlkя
иqtиsadиyyatыnыn pardaxlamasыndan, mяhkяmя, иqtиsadи, sиyasи, sosиal sahяlяrdяkи
иslahatlatlardan, юlkя prezиdentиnиn xarиcи sиyasяtиnиndяn, Qarabaь mцnaqишяsиnиn
hяllи sahяsиndя яldя olunan naиlиyyяtlяdяn, qыsasы шяhяrdя tиkиlяn чoxmяrtяbяlи
bиnalardan tutmuш kяnddя bu иl yetишmиш яn bюyцk balqabaьa qяdяr uzun-uzadы
чяnя dюyцb nяиnkи zaldakыlarыn, elя mяnиm dя, bяlkя lap sяnиn dя baшыnы aьrыtdыqdan sonra axыr kи, mяtlяbя keчdи.
- Mюhtяrяm Hakиm bazar иqtиsadиyyatыnda yaшayыrыq, bиz tяlяbя uyьun hяrяkяt
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
83
edиb mяhsullarыmыzы иstehsal edиb tяklиf edиrиk. Bиz nя
edяk kи, mцььяnиnиn albomu bиzиm studиyada yazыlыb.
Belяlиklя bцtцn шцbhяlяr mцьяnnиnиn цzяrиndя cяmlяndи. Vяkиlиn yanыnda яylяшmиш bazbrutlu adam иsя
hяlя dя telefonla nяsя danышыrdы.
Naьыl ayaьы yцyrяk olur deyиrlяr. Чox keчmяmиш
mцьяnnи dя tяшrиf buyurdu mяhkяmяyя. Zalыn qapыsыnы
qara eynяklи, buьa boyda bиrи aчdы. Bяdяnиnя yapышmыш
kюynяyиnиn цzяrиndяn qoltuq, qarыn, kцrяk яzяlяlяrи
apaydыn hиss olunurdu. Nяfяs alыb verdиkcя nяhяng zиndana bяnzяyяn sиnяsи qalxыb enиrdи, elя bиl иndиcя
mяhkяmяnиn bиnasы qabaьыnda юzц boyda bиr buьayla
gцlяшmишdи. Heyf иndиkи naьыllarda padшah fиlan olmur,
yoxsa bundan yaxшы bиr xacя dцzяltmяk olardы.
Mцьяnnи vя tяbии kи, produsserи dя ичяrи daxиl olduqdan
sonra cangцdяn ardlarыndan keчиb qapыnы юrtdц.
Produsserиn qucaьыnda tutduьu шabalыdы rяnglи pekиness
oьrun- oьrun dюшlяrиnиn arasыna sallanan цzяrиnя
"allah" yazыlmыш klonu yalayыrdы. Hec cцr cцrяtи чatmыrdы
deyяsяn pekиnessиn mяtlяbя keшmяyя. Yarычыlpaq
qadыnlarыn dюшlяrиnиn arasыnda "allah" yazыlmыш klonlarы
(bu an adamыn цrяyиndяn allah olmaq keчиr), telefonlarыnda mцqяddяs yerlяrиn шяkиllяrиnи, evlяrиndя, maшыnlarыnda bыьlы-saqqallы mцqяddяslяrиn portretlяrиnи
gюrяndя yadыma hяmишя bиr lяtиfя dцшцr. Amma
юncяdяn xяbяrdarlыq edиrяm mяtиndя ermяnи obrazы
var, hцrkmяyиn.
Eчmияdzиndя bиr qarьa hяr gцn gяlиb qonurmuш kиlsяnиn gцmbяzиndяkи xaчыn цzяrиnя onu batыrыb- yяnи
цstцnя sычыb uчub gedиrmиш. Bиr belя, beш belя bundan
qяzяblяnяn keшиш elяmя tяmbяllиk bиr gцn cцbbяsиnиn
яtяyиnи qatlayыb dыrmaшыr kиlsяnиn baшыna vя xaчыn yanыna kasada чaxыr sцzцb qoyur. Yenя dя hяmишяkи kиmи
dцnyanы gяzиb dolaшdыqdan, tцlkцlяrlя mяzяlяndиkdяn
sonra qarьa sычmaq vaxtы gяlяndя gяlиb qonur xaчыn
baшыna. Kasadakы чaxыrы gюrяn qarьa xaчa sычa-sычa
яmяllи baшlы keyf elяyяndяn sonra keflяnиb kяllяmяyяllaq gяlиr gцmbяzdяn yerя dцz dцшцr keшишиn ayaqlarы altыna. Keшиш dя qanadыndan tutub юzц sяvиyyяsиndя
qaldыrыb dцz sиfяtиnя baxa-baxa- xaчpяrяstsяn xaчы nиyя
batыrыrsan, mцsяlmansan чaxыr nиyя ичиrsяn?- deyиr.
Katиblяr rяsmиyyяt xatиrиnя bиr-иkи qeyd aparana
kиmи gяl mяn dя sяnя bиr az da mцьяnnиdяn danышыm. Bu
mцьяnnи elя gюzяl иdи kи, yemя, ичmя onun xяttи-xalыna,
gцl camalыna tamaшa elя, цzц ay kиmи gиrdя, ceyran
gюzlяrи canalan, qaшlarы kaman, dюшlяrи Novruzacan
qalmыш nar, baldыrlarы balыq kиmи sцrцшkяn, budlarы иsя
cяrco yemиши kиmи dцmaь vя шиrиn иdи. Qяddи яlиf, nяfяsи
яnbяrbu иdи, pцstя dяhanы шяkяr иdи, o elя gюzяl иdи kи,
aya deyиrdи: sяn чыxma mяn чыxыm. Elя bиl sяma ulduzu,
ya qыzыldan tиkиlmиш gцmbяz, ya da duvaqdan чыxmыш
gяlиn иdи, bu barяdя шaиr yaxшы deyиb:
Qara zцlfцndяkи parlaqlыqdan
Sцbhцn aydыnlыьы solьun gюrцnцr.
Nazиrlяr onunla yataqlarыnы bюlцшmяk цчцn qanlы
qovьalara gиrяr, sponsorlar klиp чяkmяk цчцn nюvbяyя
durardыlar. Onun jurnallardakы yarиmчыlpaq шяkиllяrиnя
baxa-baxa yenиyetmяlяr kяflяmя atar, gecяlяrи sцbhяcяn onun xяyalы иlя yataqda fыrlanardыlar. Yяqиn kи,
onun bцtцn bunlardan xяbяrи yox иdи, o юzц bu gecяnи
иkи nяfяrlя keчиrmишdи. Bяdяnиndяn sцstlцk hяlя dя
чяkиlmяmишdи.
Hakиm hadиsяnи tяfяrrцatы иlя danышdыqdan sonra nя
цчцn qяmlи, иnsanlarы dцшцndцrяcяk, xяyalalra
qapdыraraq toylarыnы, kяnddя bыraxыb gяldиklяrи
valиdeynlяrиnи, baшqasыna яrя gedяn sevgиlиlяrиnи andыran
mahnыlar oxuduьunu soruшdu. Mцьяnnи dя:
-Mюhtяrяm hakиm fцrsяtdяn иstиfadя edиb burdan
xalqыm salamlamaq иstяyиrяm, hяr bиrиnи ayrы-ayrыlыqda
юpцb baьrыma basыram, mяnи sevяnlяrя, fanatlarыma
demяk иstяyиrяm kи, цzцlmяyиn, mюhkяm dayanыn bu
mяnи sevmяyяn, sяnяtиmя paxыllыq edяn sяnяtчи
yoldaшlarыmыn ишlяrиdиr. Ayaьыmыn altыnы qazыmaq иstяyиrlяr. Mяtиn olun, allah юzц kюmяyиmиz olacaq. Bиzиm xalq
sяnяtkara qиymяt verяn xalqdыr, xalq bиlиr kиm яsl
sяnяtkardыr kиm yox. Bu yerdя hakиm mцьяnnиnиn
sюzцnц kяsяrяk bиr az qыsa danышmasыnы xahиш elяdи.Mюhtяrяm hakиm, mяn gцnahsыzam, aь kaьыz kиmи
lяkяsиzяm - gюzlяrи yaшarmыш, boьazыnы qяhяr bцrцmцшdц
- mяn mцьяnnиyяm, mцьяnnиnи xalq yaшadыr, xalqыm da
nя иstяyиr onu oxuyuram, bu vaxta kиmи onun иradыna
mцxalиf heч nя oxumamышam!
Hakиm lap baшыnы иtиrmишdи. Demяk иndи dя xalq
gяlmяlи иdи mяhшяr ayaьыna. Xalq salona gиrяr-gиrmяz
hakиmdяn иznsиz-fиlansыz baшladы danышmaьa:- Qarabaь
mцharиbяsиndяn baшlayыb чadыr шяhяrcиklяrиndя, Dяdя
Qorquddan baшlayыb Babяkdя, Koroьluda, ana laylasыndan baшlayыb tarиxи lap qяdиm dюvrlяrя gedяn
muьam sяnяtиndяn (bu yerdя xalqыn arasыndan buxara
papaqlы, яlиndя qaval tutmuш bиrи чыxыb bиr-иkи aьыz
SEGAH oxumaq иstяsя dя hakиm иcazя vermяdи),
Nиzamиdяn baшlayыb Bяxtиyarda dayandыlar. Bиr xeylи
ишsиzlиkdяn, Bakы-Ceyhan boru xяttиndяn, xalq цчцn
tяшkиl olunan konsertlяrdяn, seчkиlяrdя baш alыb gedяn
saxtakarlыqdan, tяhsиldяkи bюhrandan, korrupsиyadan,
иdmanчыlarыmыzыn uьurlarыndan, Olиmpиya komplekslяrиndяn, yenи salыnmыш yollardan, bahaчыlыqdan,
yarmarkalardan, ишыq pulunun, qaz pulunun чoxluьundan..... xalq danышana kиmи mяn dя gedиm Quba zяhmяtkeшlяrиnиn tяшkиl etdиklяrи Yarmarkadan цч dяnя
alma alыm bяlkя axыrda lazыm oldu.
„
Qardan aь dишlяrи sяf-sяf dцzцlцb,
Andыrыr dцrrц, ya kиprиk gцlцnц.
84
Cцmя, 8 Sentyabr 2006 19:27:53
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
"Cаnя cаn gиrmяklя cаndаn яskиk
оlmаz cаn, еy шаhыm,
Чох duаlаr qыldыm yеtmяkчцn dяrgаhыnа,
еy шаhыm".
3.Sаzlы шаиr dиlиndяn:
"Mиnиllиk yоl gяlиb, dаstаn bаьlаdыm шаnыnа,
Аl sаzыm, чяk nаzыm, иzn vеr, gиrиm bоstаnыnа".
Gиrяyяnlиk
Nurяddиn Иsmаyыl
4.Sюzlц шаиr dиlиndяn:
"Mяn шаиrи - qаbиlяn, sюzцm dеyяrяm,
mяrdаnя,
Gиrяnlяr, gиrmяsиn, mяndяn яvvяl mеydаnя".
s a t и r a
F
иzиоlоjи аьrыlаr kоmplеksиnи
юzцndя еhtиvа еdяn gиrяyяnlиk mяfhumu hаqqыndа
хяyаlа dаldыqcа mяnиm bu hаlяtи
yашаyаn Аzяrbаycаn vяzиfяbаzlаrыnа,
hяmчиnиn bu gиrиntиlи-чыхыntыlы lаbrиntиn
аludячиsи оlаn dиgяr vцcudи-bияmяllяrя
yаzыьыm gяlиr. Яslиnя qаlsа gиrmяk
sюzцnц bашqа dиllяrя hяrfи tяrcцmя
еtsяk о qяdяr dя bияdяb sяslяnmиr.
Zаmаnыndа bиzиm dиlиmиzdя dя hеч bu
sюzцn qяbаhяtи yох иdи. Mяsяlяn,
qяhrяmаnlыq nцmunяsи оlаn "Kоrоьlu"
dаstаnыndа Kоrоьlunun yеddи qаzаn аш
yеyяndяn sоnrа mеydаnа gиrиb, sultаn
qошunlаrыnы lеш-lеш цstцnя qаlаmаsыnа
kиm nя dеyя bиlяr? Vя yахud rеjиmя
qаrшы mцbаrиzяdя аrdыcыl dяstи-хяttи иlя
sечиlяn pаrtиyаlаrыn bиr blоkа gиrиb
"Аzаdlыq" blоku yаrаtmаьыnа kиm pиs
mяnа vеrя bиlяr? Hеч Аzяrbаycаn
hюkumяtиnиn bиr sыrа юhdяlиklяrlя
Аvrоpа Еvиnя gиrmяsи dя pиs yоzulа
bиlmяz. Sаdяcя "qыsqаnc" mцхаlиflяr
оnun qаzаndыьы hаkиmиyyяt hаqqыnы
fцrsяtlяyиb, zоrlа яlиndяn аlаn
rяqиblяrиnя pаtаlоjи yаnашdыьыnа gюrя
иqtиdаrdашlаrыn hаkиmиyyяtя чаtmаq
yоlundа gиrmяklиyиn цzцcц яzаbыnы
dцzgцn qиymяtlяndиrmяyи юzlяrиnя
rяvа bиlmиrlяr. Sюhbяt юz аrаmыzdа,
gяlиn bиr аnlыьа юzцmцzц mцnsиflяr
hеyяtиndя tяsяvvцr еdяk. Gюrяk,
hаkиmиyyяtя чаtmаq yоlundа kиm
dаhа чох bяlа gиrdаbыnа yuvаrlаnыr.
Hюrmяtlи mцхаlиflяr иqtиdаrdаn yаnыqlы
оlduqlаrыnа gюrя bu sаhяdя юzlяrиnи
dаhа чох cяfаkеш gюstяrяcяkdиr. Mяn
dя cаnыm hяr иkиsиndяn yаnыqlы bиr
yаzаr kиmи bu ишя "prоtиv" gеdяcяm.
Vя bеynяlхаlq tяшkиlаtlаrыn gюrцmcцl
mцшаhиdяsиnя яsаslаnыb sцbut еdяcяm
kи, mцхаlиfяt оlаrаq ачыq sяmа аltыndа
rяqиblя цz-цzя gяlиb kиши kиmи
dюyцшmяk dаhа чох аsаndыr, nяиnkи
mиllи sяrvяtиmиzиn dяyиrmаn dашы tяk
цyцdцldцyц шаh mяdяsиnиn цzц ашаьы
hяrяkяt еdяn "еlеvаtоr"unа цzцyuхаrы
gиrиb pаrаzиt hяyаtыnы yашаmаq. Яlbяttя, kяnаrdаn bахаnа dюyцш аsаn gяlиr.
Mцхаlиfяtчиlяr yаddаn чыхаrmаmаlыdыrlаr оnlаrыn mцbаrиzя mеydаnlаrыnа gеdяn yоllаrы gеnиш, zаvаllы
rяqиblяrиn hаkиmиyyяt pиllяsиnя dыrmашаn cыьыrlаrы иsя dаr-dцdцkdцr.
Gиrmяyиn vя gиrиnmяyиn yоllаrы
mцхtяlиf оlsа dа, оrа gеdяn yоl bиrdиr,
rцtbяsиndяn, vяzиfяsиndяn vя еlmи
dяrяcяsиnяd аsыlы оlmаyаrаq cцmlя
sцrtцklяrиn yоlu о gиrишdяndиr. Vя юzяl
gиrиb-gиrишmяk dяst-хяttиn оlmаsа иllяrlя nюvbяdя cаnыn чцrцmяlи оlаcаq.
Mяmlяkяtиmиzdя vяzиfяbаzlыq vя rяhbяrbаzlыq mяrяzиnя dцчаr оlаnlаrыn
sаyыnыn аz оlmаdыьыnы nяzяrя аlsаq bu
prоsеdurаnыn hеч dя аsаn bаша
gяlmяdиyиnи хяyаlяn fяhm еtmяk оlаr.
Dиqqяtlи охucunu gиrиntиlи-чыхыntыlы
mюvzu gиrdаbыndа rяncиdя еtmяmяk
цчцn sаdяcя, хцsusи gиrяyяnlиk dяstхяttи иlя sечиlяn иqtиdаrdашlаrыmыzыn
pоеtиk sыrаsыnы dцzmяklя Dиbачяnи
"dеdиlяr-dеdиm" sоnluьu иlя bиtиrmяyи
mяslяhяt bиldиk.
Dеdиlяr:
1.Bаш mяmur dиlиndяn:
"Mяn шаhlаr yоlundа cаnlаr vеrиb gяlmишяm,
Gиrmяk dяrsиn ustаdыmdаn аlыb, gяlmишяm".
2.Yаlаnчы шеyх dиlиndяn:
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
5.Sяnяtчи nаzиr dиlиndяn:
"Bцlbцlц zаrяm, qаlmышаm nаlаn,
gюzцm gиryаnя,
Gеtdи шаhыm, аmаn, sаldы zцlm иlя
mяnи zиndаnя".
6.Аktyоr, dеputаt dиlиndяn :
"Gиr kи, gиrmяk gяrяkиr, gиrmяlи
kаrхаnяlяrя,
Gиrяyиb sюz qошаlыm, bашqаnы
bцtхаnаlяrя".
7.Hяkиmbашы dеputаt dиlиndяn :
"Bяlа gиrdаbыnа gиrиbяn, gиrиftаr оlаlы,
Mяn bиr tяbиb иkяn gцnbяgцn rяngиm sаrаlы".
8.Tаrихчи аlиm dиlиndяn :
"Mяn tаrихи zяmаnяdяn Zоhhаk dяrsиn
аlmышаm,
Sцflи bиr yоl qяtи иlя bашыm bяlаyа
sаlmышаm".
9.Fцzul bиr dеputаt dиlиndяn:
"Yоl vеrиn mяn dя gиrиm dцkkаnы-bаzаrыnа,
Qоymаyыn cаnыm dцшsцn hиcrаn аzаrыnа".
Dеdи:
"Cаn аьrыsы sиzdяn хошdur mяnя еy rяfиq,
Vяslя yеtmяkчцn dяrdя dюzmяk gяrяk,
еy rяfиq.
Mяn nя kаrяyяm qыlаm sиzя еtиrаzыm,
Sиzdяn gцc аlыr mяnиm kцllи еhtиrаsыm.
Mяnи sиzlяrsиnиz dиngиldяdиb-dиndиrяn,
Ыlhаm аtыmы mиllяt цstцnя sцrdцrяn.
Sиzиnlя cаnbиr оlmаqdа dаиm sяrяfrаzаm,
Аyrы dцшsяm sиzdяn yаrыtmаz bиr nаtаrаzаm".
„
85
Âëþáëåííîñòü
Áàõòèÿð Ìàìåäîâ
www.hayam.spinners.ru
e-mail:[email protected]
Âëþáëåííîñòü - ýòî áîëüøå, ÷åì ëþáîâü,
Îíà íàìíîãî âûøå âåðíîé äðóæáû.
Îíà ÷èñòà, áåññìåðòíà, ÷åì ëþáîâü,
Ëþáîâü ñî âçãëÿäà ïåðâîãî íàâåêè.
Âëþáëåííîñòü íå ïîçâîëèò íèêîãäà,
Îáèäåòü òó, ÷òî ëþáèøü áåç çàáâåíèÿ.
È íå äîïóñòèò íè ñëåçèíêè íèêîãäà,
×òîá ïîÿâèëîñü â íåé îò íåäîóìåíèÿ.
Âëþáëåííîñòü - ýòî ìèã è íàâñåãäà,
Ïîäàðîê íåîæèäàííûé, ÷òî æäåøü òû.
Îíà âîçäåéñòâóåò, ñâÿòàÿ êàê âîäà
Ñìûâàåò ãðÿçü âñåé æèçíè, ÷òî æèâåøü òû
Âëþáëåííîñòü êàê íàðêîòèê íà çåìëå,
Òåáÿ âåäåò ïîä ñòðîãèì íàáëþäåíèåì.
Òåáÿ íå áðîñèò íèêîãäà íèãäå,
Òû áóäåøü íå îäèí ñðåäè îêðóæåíèÿ.
Âëþáëåííîñòü çàñòàâëÿåò âñåõ ëåòàòü,
Íå ÷óâñòâóÿ àæ çåìëþ ïîä íîãàìè.
Îíà íàñ âûíóæäàåò ðàçðóøàòü,
Âñå ïðèíöèïû, ïðèäóìàííûå íàìè.
Âëþáëåííîñòü êðàñèâåå, ÷åì ëþáîâü,
Îíà íàñ äåëàåò ê ëþáèìûì âåðíûì.
Âëþáëåííîñòü - ýòî ïüÿíàÿ ëþáîâü,
Íàìíîãî ëó÷øå, ÷åì áûòü â æèçíè òðåçâûì.
Âëþáëåííîñòü - ïåðâûé øàã ê áîëüøîé ëþáâè, Âëþáëåííîñòü ñîçäàâàëî âñå âîêðóã,
Ëþáîâü æå ëèøü ïîääåðæèâàëî ýòî.
Îíà ïðè÷èíà áåñêîíå÷íîé ñòðàñòè.
Âëþáëåííîñòü ñ÷àñòüå ïðèíîñèëî âäðóã,
Îíà íå òðåáóåò âçàèìíîñòü ó ëþáâè,
Ëþáîâü æå ëèøü ïîäïèòûâàëî ýòî.
Îíà íå òðåáóåò âçàèìíîñòè ó ñòðàñòè.
Âëþáëåííîñòü íàñ òîëêàåò ñîçäàâàòü,
Îíà âñåãäà ïðè÷èíà âäîõíîâåíèÿ.
Íàì íå äàåò â äåïðåññèþ âïàäàòü,
Íàì ïîìîãàåò íå òåðÿòü ìãíîâåíèÿ.
Âëþáëåííîñòü è ëþáîâü - ýòî âåñíà,
Âëþáëåííîñòü áåç ëþáâè êàê ïðîñòî ëåòî.
Ëþáîâü æå áåç âëþáëåííîñòè ïóñòà,
Õîëîäíà êàê çèìà, êàê îñåíü áëåêëî.
Âëþáëåííîñòü çàáûâàåò â æèçíè çëî,
Îíà ïðè÷èíà ëèøü äîáðà òâîðåíèÿ.
Îíà ïðîùàåò âñåì ëþáîå çëî,
È âñåì âî âñåì äàåò áëàãîñëîâåíèå.
Âëþáëåííîñòü íå ïðîõîäèò íèêîãäà,
Ïóñòü äàæå íåòó ðÿäîì ÷åëîâåêà.
Ëþáîâü æå èñ÷åçàåò èíîãäà,
Õîòÿ æèâåøü òû ðÿäîì ñ ÷åëîâåêîì.
Âëþáëåííîñòü - ñîñòîÿíèå Äóøè,
Êîãäà òû õî÷åøü æèòü è òîëüêî äóìàòü.
×òî ñäåëàòü äëÿ ëþáèìîé îò Äóøè,
×òîá áûëî åé ïðèÿòíî, ÷òî ïðèäóìàòü.
Èãðà âî âëþáëåííîñòü î÷åíü êîðîòêà,
Âëþáëåííîñòü âå÷íà äàæå áåç îòâåòà.
Âëþáëåííîñòü âûäàþò âñåãäà ãëàçà,
À âîò ëþáîâü ìåðòâà, êîëü áåç îòâåòà.
86
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
„
севинc пярваня
yeni шerlяr
аналыг синдрому
-эцъ вер, що
-эцъ вер…
индиъя башы чыхаъаг
эцъ вер, що
-бу нядир, бцтцн эцъцнц сифятиня вермисян
гыпгырмызы хоруза охшайырсан
-эцъ вер, що
бир аз да
аща, азъа галыб
бу дям алтдан
сяня доьру йерийян
эинекологун ялъяксиз яли
вя маникцрлц дырнаглары
"аьрыкясиъи" кими
чырпылыр бятниндяки аьрылара
-эцъ вер, що
"йохса, ушаг юлцр!"
бу дям дцшцнмяйя дя
вахт тапырсан
"аман, 9 айлыг язиййятим эетдими бада?!"
бир йандан да
щятта ималядян сонра да
алтыны батыра биляъяйин горхусу
тярк етмир сяни бир ан
будур, ири бир гайчыйла
щяким сяня йахынлашмада
айагларын "фалаггада"
зярря олду ки, бу
аьрыларынын йанында
сяни бир ясэи кими
неъя кясдиклярини
ганыны неъя ахытдыгларыны
эюрмяк имканын йох…
эцзэц эятиряси дейилляр ки…
щякимин: "ахырынъы дяфя
мющкям эцъ вер, що"- демясийля…
илащи, рущму бядяндян хилас олду
узун гябизликдян сонра
баьырсагларынымы динъялтдин
щямин ан
дейя билмирсян
там башга дуйьудур бу
юнъя балаъа баш пейда олаъаг
гычларынын арасында
сонра сян ей язямятли гадын
эюряъяксян
онун зцщур мярасимини
байаг ъырдыглары йердян
йеня ясэи кими
ийняляйиб тикяъякляр сяни
бир достумдан 8 дяфя
аборт етдийиня эюря
язиййят чякян гадына…
бунунла битмир бу иш
доьушдан сонра
сол эюзцмдя чяплик йарандыьыны
эюзцмцн тез-тез сяйридийини
щамыдан
хцсусян дя гайынанамдан
эизлятмяйим траэифарсдыр
бился о, мяни
В елементин юзц кими
тяшвишля гаршылайар чцнки…
чыхардыьым эемаройданса,
яримин дя хябяри йох
неъя дейярляр,
щцнярли адам архасындан
шикайят етмяз…
сол дюшцмцн саь дюшцмя нисбятян
кичилмясини
цстялик салланмасыны ися
о, щеч бяйянмяди…
буну эизлятся дя билирям
бцтцн бу щянэамядян сонра
гадынларын щяля дя доьмаг
истяйиня вя баъарыьына
щейрятлянмяк олар анъаг
вя йашлы нянялярин дя бу ишдя яли вар:
доьдугъа арвадын ъаны йцнэцлляшяр дейимлярийля
билирсянми, гадын достум
сяня нийя дейирям бунлары?
мян щамиляйкян
кимся сюйлямяди бу барядя
щятта щякимляр дя
анъаг дюлцн дурумуйла марагландылар
щямишя додагларымы юпцшя бойайан яримся
анъаг эюбяйимдян юпмяйя башлады…
инсанлыг щаггында
бяд-бяд фикирляря дцшдцм
алдадылдыьымы зянн етдим
вя йалныз о анда анладым ки
танры тяряфиндян
чох эюзял дцшцнцлмцш
ещтирас вя севэи
тялядя йем имиш садяъя
мяним инкубатор ролу дашымама…
даща сонра
йухусуз эеъялярин башлайаъаг
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
дейилян наьыллардакы
балоьлан яшряфовун охудуьу мащнылардакы
кими
дюзцмлц олмайаъагсан…
бир дя айылаъагсан ки,
аз гала боьуб юлдцрмяк истяйирсян
сяня язаб верян кюрпяни
онун аъизлийи
вя ширинлийи
бялкя дя доьмалыьы
сахлайаъаг яллярини
анъаг анлайаъагсан ки,
инсанларынын щамысы
невроз олан бу юлкядя
доьулан кюрпяляр дя невроз олмалы
ясябинля ойнамалы
о заман баьышлайаъагсан
вя севяъяксян о кюрпяни
гыз, йа оьлан олмасындан асылы олмайараг
сутканын дюрддян цчцнц
она сярф етдийин
юмрцнц санийябасанийя
кюрпяня баьышладыьын щалда беля
йалныз севяъяксян
сачларыны дарамаьа
йуйунмаьа
туалетя эетмяйя беля
заманын олмадыьында да севяъяксян…
щям дя севиняряк
о, бюйцдцкъя
язиййятинин бир щиссяси
архада галды дейя…
ян писи дя одур ки,
бу эцнядяк сяня ял галдырмайан севэилин
мящз о кюрпяйя эюря
сяня илк силляни вураъаг
амма сян севмяйя давам едяъяксян
чцнки Стеfан Свейгин дедийи кими
биз инсанлары
онлара етдийимиз
йахшылыглара эюря севирик
ейни мянтигля
87
етдийимиз писликляря эюря
нифрят елямялийик…
Ar яш Sa и
***
Mяn Arяш Saи, 1981-cи иldя Tяbrиz шяhяrиndя
anadan doьulmuшam.
Alи tяhsиlatыmы Elektronиka teknesиyяnи olaraq bиtиrmишяm.
Яdяbи yazыlarыm шeиr elяcя nяsr sahяsиndяdиr,
demяlиyяm kи neчя vaxtdыr dastan (roman)
sahяsиndя oxumaьa baшlamышam
ama hяlя yazmaьa cяsarяt etmяmишяm.
Bиr neчя mцddяtdя Yarpaq dяrgиsиlя
яmяkdaшlыq etmишяm. Ancaq mяnи dцnyada tяkcя
yaшatdыran bиr шey varsa
o da яdяbиyyatdыr.
www.qapqara.blogfa.com
ичимдян чюля фырладын
инди щансыса гушун
гырылмыш ганады гапым…
***
ушаьын мянасыны дярк етмядян
ъинсиййят цзвцнц ялляшдириб
онанизмля мяшьул олдуьу кими
сян дя ясяблярими ялляшдирирсян…
билмядян щяр шейин
сяня баща отураъаьыны
индиъя эялян гатарын
алтына итяляйяъяйям сяни…
TOPRAQ TANRЫ
***
юзцмц хяйанят етмямяйя
зорладыьым йай эеъяляри
йухумда танымадыьым
кишийля севиширям
сабащадяк…
вя сящяря доьру
чийними гуъаглайыб
мяня сохулан яримя
пычылдайырам аъизъя:
индиъя йухуда эюрцрдцм сяни.
***
гызымын алтыны дяйишиб
зибил гутусуна атдыьым
няъисли памперслярини
аъындан юлмямякчцн йейян Шарикин
юзцнц тящгир етдийини
дцшцнсям дя юнъя
хатырладым ки…
арыларын ифразатыны йейян инсанлар
щеч буну юзляриня тящгир саймырлар
мясялян, биз бирисини
язизляйяряк сюйсяк, мцтляг дейяъяйик:
"аьзына ары поху!"
йахуд да
"филанкясин поху дадлыды
мянимкися йох"-дейя
тез-тез тяяссцфлянирик
эюрясян, биз щардан билирик
киминкинин дадлы
киминкинин дадсыз олдуьуну…
***
йаьышы ъанына чякян
мяндилди
йашадыьым евин диварлары
щеч романтика йох бу йаьышда…
„
88
Bиr neчя atdыmыmla
Gecя evиndя
Цzцlцшmяk duraqыndayam
Sиzlяrdяn , yaшadыьыnыz evrяndяn .
Tanrыsыz yaшayacaьam
Bundan bяrи . . . цzцlцшmяk durumunadяk
Yazыram
Bundan bяrи . . . yazmamaьы ,
Yaшayышыm
Vя цzцlцшmяk melodиsи
Sцzцlцr
Dцшцncяmdяn, ичиmя;
Yaшыma qяdяr acыlarы
Damla-damla gюzlяrиmdяn
Topluyub, qorumaqda
Elя kи bиr kяrяdя ичяm
Vя Topraq-Tanrыmы юpяm .
Aьac olmaq иstяmиrяm
Ayaь цstя
Yaшayыb, юlmяyи ,
Nяиsяyи юldцrцbsя юzцmdя
Юzцmdя юlmяdяn
Yenиdяn yaшamaьы sevиrяm
Mяn Topraq-Tanrыmы sevиrяm .
Иyиnя yerиklяyиrяm
Yaz чaьы yaьmuru юpяndя .
Topraq-Tanrыmыn qurtuluш damьasы
Dцnяnиmdя mяnи uydurmuш
Иndиsя yaшayышыmыn varaqlarыnda durur
Belя kи yazmamaьы yazыram
Bundan bяrи . . . ;
Цzцlцшmяk duraьыndayam
Yasaq olur adыm
Evrяn varaqlarыnda .
Yalnыz bиr durum
Юtmяmdяn юncя ,
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
Bиrиsиnиn юldцrmяk peшиndяyяm
Bиrиsи !
Adы Yaxшыlыq
Sormuшam aьыzlardan adresиnи
Onu юldцrmяk zorundayam
Dodaqlarы юldцrmяk peшиndяyяm . . .
Usanmadan, Topraq-Tanrыmы юpmяk
иstяyиrяm .
Baьыrmaq иstяyиrяm uьurumu
Torpaq-Tanrыmы юpmяk dюnяmиndяyяm
Gecяdиr,
Gecяnиn evиdиr
Цzцlцшmяk halыndayam
Topraq-Tnrыmы юpmяk halыndayam
Цzцlцшmяk melodиsи
Durur gecяnиn dцшцncяsиndя
Hяlя dя!
Gecяdиr
Цzцlцшmяk halыndayam
Burasы gecяnиn evи
Topraq-Tanrыm юpmak иstяyиr mяnи . . .
"SON DЮNЦM"
Orada
O dюnцmdя
Иkи zиbиl daшqasы юnцmdя
Чцrцmцш, yaшlы
Иkи zиbиl daшqasы
Sarы kюynяklи
Kиrиmиш , soyuq dяstяklи;
Sцpцrgяsи parчalanmыш
Dяyяrsиz buraxыlmыш
Иkи zиbиl daшqasы.
O dюngя son dюnцm
Xяzяllяr artиst
Addыmlar yюnяtmяn
Yaшam ekran olur
Bюlцm-bюlцm.
"O dюngя son dюnцm"
Adlы bиr bюlцm:
Mяn ekrandayam
Цrяyиm xяzяl qoxusu
Tцpцrcяyиm ьusl edиr onu
Ayaq qabыm kюksцmdяn
Bиtиrиr yolu
Чюkdцrцr dиzlяrиmи sonsuz bиr seks zoru,
Xяzяl sюyцnцr
Mяnиm kюksцmdя
Mяn ekrandayam
Иnan!
Qaldыrыmlar
Taqqa-tuq dиnlяdиr bunu;
"O dюngя son dюnцm"
Burada
Gecяdя
Sяndя
Adlы bиr bюlцm . . .
Orada
O dюnцm
Bиrиsи, иkи zиbиl daшqasыndan dиnlяyиr юlцm
Gecяlяr шяhvяt шиrnяшиr duvarlarыna
Gцndцzlяr qoxu qovrulur sabahlarыna
Orada
O dюnцm
Bиrиsи bel baьlayыr uzaqlarыna
Bиrиsи
Odur bяlkя!
Иkи zиbиl daшqasы, bиrиsи
Odur bяlkя
Orada
Bel baьlayыr uzaqlarыna . . .
Orada
O dюnцm,
Иntиhar dюnяmи
Aшmыш иkи zиbиl daшqasы
Qaчmыш sцpцrgячи яmи
Qurtulmuш bиr fяnяr saatdan
Qыrыlmыш pandoldan, zaman
Bцrцnmцш xяzяldяn mяkan
"Yaшayыш"
One - two - there
Яkшыn!
Baшlanыr yaшam:
Ovuc - ovuc pыlakard
Xы . . . ш , xыш , xышыltыlar alqыш;
Xяzяl
Addыmlar
Kюksцm
Юpцш-юpцш
Bяdяn-bяdяnя
Ekran . . .
Orada
O dюnцm
Bиrиsи
Иkи zиbиl daшqasы
Orada
O dюnцm
Иntиhar dюnяmи
Aшmыш
Qaчmыш
Qurtulmuш
Qыrыlmыш
Bцrцnmцш
Daшqa
Яmи
Saat
Zaman
Mяkan
Dayan!
Dayan!
Kat!
Bиr dя
Orada
O dюnцmdя
Иkи zиbиl daшqasы varmыш
Yavaш-yavaш яkшыn
Bиrdяn bиrя kat!
BИZИM ШЯHЯR
Шяhrиn gecяlяrиndя иntиhar qoxusu var
Vя sяn nя bиlиrsяn
Hяr gecя
Bu шяhяrdя mиnlяrcя suчsuz kюrpя
Чюrяk dяyяrиnя satыlыrlar
Yяnи;
Ana seks semboludur
Vя ata bafыr ayaьыnda
Qara dumanlar цчцn naьыl deyяn
Чяn yatыb шяhrиn hяr bиr yerиnя
Vя ышыq dolu bиr evdя шяnlиk
Susmadan sevиnc bцrцyцb hяr yanыnы ;
Nя юzцn
Nя anasыn
Nя sabahыn
Sanыr o durum
Yalnыzca
Ичgи
Seks
Hяшиш
Ev dя dalьalanыr
***
- Burada bиlgиsayar qovuшdurur
Bиzlяrи
Bиr neчя dцymяnиn basmasы иlя ;
Vя ayыrыr bиzи
Bиrи _bиrиmиzdяn
Bиr dцymяnиn basmasы иlя. Burada yaшamaq, sevda vя юzlцk
Чalьыlardadыr,
Hяr gцn yuxudan durarkяn
Dяyишиk шяkиlя чevrиlmиш dяmиrlяrlя
Иlgиlяnиrlяr иnsanlar
Vя o...f , чичяk daha bиr tюhfя deyиl
Bиrи-bиrиnи яzиzlяtmяyя.
Telgraf sиmlяrиndя gюrцшmяk,
Duyьusuz яllяr ,
Abunmanlarыn uduzmuш keчяrlяr,
Aldatan ay ,
Yalqыz baxышlar,
Tanышlыq heykяlи,
Acы dodaqlardan bиtmиш acы юpцшlяr ,
Bиzиm шяhяrиn eyn tяrиfиdиr.
***
***
Yalnыzca bu gecя sиzиnlя sыrdaшam
Ta atыm-atыm mяn иlя gecя durumlarыnыn
arasыnda nя olduьunu
Sиzlяrя sюylяyяm:
Чяn yatmш, шяhrиn hяr bиr yerиnя
Vя acы qaranlыq, uшaьыn gюzlяrиnя
Keчяr dя bиr kиши kartonla basdыrыlыb
soyuqdan !
Nя юzцn
Nя anasыn
Nя sabahыn
Dцшцnцr
Yalnыzca soyuq uydurub onu.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
Dышarыdan evя qayыdarыm
Gцzgцdяn baxышыm dиkиlиr gюzlяrиmя,
Gюzlяrиm hяyatыn rяngиnи uduzmuш.
Fиkrя cumanda
Dцшцncяm hяr atыmыmla sяrиlиr
ayaqlarыmыn altыna.
Чяnlи шяhяrиn hяr bиr yerи eyndиr.
Чяn yatmыш шяhяrиn hяr bиr yerиndя
gюzlяrиmи yumanda;
Gюrцrяm:
Bиr dar kяndиrиnи qoca sюyцdя baьlayыrlar,
Sыx bиr orkestra "Юlцm sяmfonиsи" yapыr,
Mяn qara geymишяm
89
Gцzgц яlиmdяdиr
Vя son baxышlarыma baxыram.
Sonra kюlgя kиmи bиr иz
Qulaьыma pычыldayыr:
Bunlarы sяnиn ичиn yapыrlar.
Betondan aьиr atdыmlarыmы yerdяn ayиrиram
Ap-aydыn чaydan keчиrяm
Dar kяndиrиnи boynuma salыram
Qoca sюyцd aьlayыr,
"Юlцm sяmfonusu "yaranыr
Vя mяn юlцrяm...
Mяnи bиr kюtцk kиmи odlara yaxыrlar,
Odlardan dышarыda
Uzaqlarda bиr qыz durub,
Barmaqlarиlя bozqurd sembolu чяkиr
Vя яllяrиn aчыr
Mяnи baьrыna чaьыrыr . . . !
Qaчыram . . .
Odlarыn son atdыmы haradadыr ?
Hяr addыmыm иsя odlar bиr atdыm uzanыr ;
O yanmыr ,
Mяn yanыram . . .
Юzlцyцm tapыlыr
Цrяk bucaьыnda
Юzgцr yaшayыb, sяrbяst oluram
Elя bиl юzцmя yaшayыram mяn dя
Amma чяnя bцrцnmцш шяhяrdя
Gerчяklяr yaшayыr:
Bиrи kartonla basdыrыlыb
Юzцnц uduzmuш ,
Bиrи seks sembolu olur
O bиrиsиdя uyuшdurucu цчцn naьыl deyяn
Чяnя bцrцnmцш шяhяrdя
Юzlцk ,
Aь kиtabыn sиlиnmиш yazыlarы kиmиdиr.
Elя kи юzцmц dцшцnяn durum
Чыlьыn bиr gцlцш yelи qopur
***
Durumlar qan doьur
Qulaqlar yalnыzca "Юlцm sяmfonиsиnи" duyur
Vя чяn yatыb шяhяrиn hяr bиr yerиnя . . .
***
Oyanыram
Чяnя bцrцnmцш шяhяrи yenя gюrцrяm
O qыzы dцшцndцkcя,
Yaxud
Ыnanmaq иstяmиrяm.
Yaшar Яsяn
SAYЫQLAMAQ
Kaш kи,
Amerиkada doьulsaydыm
Vя ya
Parиsdя.
Onda
Hяr шey gюzяl ola bиlяrdи
Hяtta sex.
Bu gecя
Sяhяrя qяdяr yazmaq иstяyиrяm
Bяlkя dя sayыqlamaq.
Sяnи sevdиyиmи demяk
vя bundan юlmяk.
Bu cыndыr dцnyaya
Olursa baьlanmaq
Amma sevmяk
bu dцnyalыq dяyиl.
Bunu bиldиm,
Sevgиlиm.
Bиzиm dцnyamыz
Yasaqlarla yaranmыш
soyuq bиr gцndя
Deyиrlяr 7 gцndя.
Dцzdцr
Qar da gюzяldиr
Amma чoxluq
Korluqdur.
Vя bиzиmkи,
qяhbя bиr dцnya.
90
29.1.2006
QЯQЯШ
Sяn иsя
telefon etmяkdяn dя чяkиnиrsяn.
Bяlkя dя юlmцшяm,
acыmdan
yaxud
acыьыmdan .
Bяlkя dя hяr шey gюzяldиr
vя mяn
dцymuram bunu.
Yox sevgиlиm
Sevmяk bu dцnyalыq dяyиl
Vя baшqa bиr dцnyanыn
olduьuna ыnanmыram.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
Kцчяyя zиbиl atma
Zиbиlя dцшяrsяn.
Bяsdиr yerя tцpцrdцyцn
Tцpцrcяyя boьularsan.
Vя bяsdиr
Kишиlиkdяn danышdыьыn
Orqanыnы qaшыyarkяn.
Sюyцш sюyяn aьzыnы baьla
Ыylяndиrdиn havanы
Bиr dя sиqaretиnиn dumanы.
Vя ичdиyиn
Cыndыr araьыn qoxusu.
REKLAM QЫZЫ
Yox sюylяmя fиkrиnи
Чцrцmцш beynиnиn zиbиlиnи
Xotdarkяn Jиqulиnи.
13.2.2006
QOYUNLAШAQ
Metronun dиvarыndan
Asыlan reklam tablolarы
Heч dя qaчmыr gюzdяn .
Dцnяn eшшяk olmaq иstяdиm
Bиlmяdяn чapdыrdыlar alяmиn yцkцn
Vя ишlяtdиlяr durmadan.
Anqыranda qamчыladыlar
Mяnя bax
Mяnи seч
Mяnи al
Baьыrыrlar .
Ancaq hяrdяn yoncama bиr az arpa
qatdыlar
Bu mяnя yetяr dedиm.
Bиr qыzыn fotosu
Reklamlarыn ичиndя
Gюr necя dя gюzяldиr
Vя mяn vuruluram bиr anda ,
Reklam qыzыna .
Bцgцn юkцz olmaq иstяdиm
Sormadan ,
Dиnmяdяn
Шomlatdыlar mяnя
Yиyяsиz torpaьыmы
Buda yetmяzmиш kиmи
Kяsdиlяr mяnи
Vя яtиmи , sцdцmц , sцmцyцmц
шeyиmи bele yedиlяr .
Vя ...
vя sabaq qoyun olmaq иstяrяm
Bиlmяdяn
Sormadan
vя dцшцnmяdяn
Sцrsцnlяr mяnи
иstяdиklяrи yerя
Bиr чoban vя kюpяkdя olsun.
Bяslяnmяk ...
Bяslяnmяk
Kяsиlmяyя
Vя yцn vermяyя
Budur mяnиm gюrяvиm
mяn иsя otarmalыyam
Baшыmы qaldыrmadan
Dиk baxmadan
Yяnи
Onlarыn иstяyи kиmи bяslяnmяlиyяm .
Budur mяnиm
vя mяnиm шяrяflи xalqыmыn
keчmиши ,
gяlяcяyи.
Nя xoшdur
Bunu uшaqlarыmыzada юyrяtmяlиyиk .
Atalarыmыzыn bиzя юyrяtdиyи kиmи
Artыq qoyunlaшmaq zamanыdыr
Haydы ...
Qatar юz gurultusu иlя gяlиr
Taka-taka tuk ...
Taka-taka tuk.
Vя qalыr шяkиl arxasыnda .
Durmadan vaqona mиnиrяm
Vя hяr шey arxada qalыr
Unudulmaьa doьru
Bцtцn olaylar kиmи .
SЯNИ MЯNЯ YAШATMASЫN
Bиr evиm olsun иstяrdиm
Buчaьы olmasыn
Dиrяnmяk цчцn
Sцtunu olmasыn.
Bиr dяrdиm olsun иstяrdиm
Bиrazcиk sяnя oxшasыn
Yяnи vяfasы olmasыn.
Bиr gцnцm olsun иstяrdиm
Sяnи heч bиlmяsиn,
Sevишяrkяn odamda
Sяnи mяnя yaшatmasыn .
юylя bиr sяn иstяrdиm
Sяnи heч ...
Amma heч tanыmasыn .
GЯL ЮPЦШЯK
Sяnи юpmяk иstяyиrяm
Hяrkяsиn юnцndя .
Bцtцn яnяnяlяrя
Vя sыxыcы tяrbиyяlяrя qarшы .
Qoy poxqafalыlar
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
Bиzи sюysunlяr
Amma bиz durmadan sevяk
Vя юpцшяk
Цstяlиk dodaqdan.
SЯN YOX ИDИN
Mяn vя sяn,
Sяn heч anlamadыn kи, mяnи
Vя sevmяdиn.
Amma mяn,
Nя иsя ...
sevdиm sяnи.
Hяrшey sяnиn цчцn bиr oyun
Vя sadяcя bиr tanышlыq.
Mяnиm hиsslяrиm
Elиt tиcarяt
Yaxud
Eylяncя mяrkяzи.
Bиr (Dиrol) saqqыzы
Yяnи qяrшиyиb
Vя tollanmaqmыш taleиm.
Sяn yox иdиn
Vя olmadыn acы gцnцmdя.
Pиs gцnцm
heч bыraxmadы kи, mяnи .
Sяn nяyиn юcцnц aldыn mяndяn?
Yaшamadыьыn sevgиnи ,
Yaxud
Qыrыlan xяyallarыnы.
Vя bu arada
Mяnиm suчum
Tяkcя sяnи sevmяkmиш.
Sяnиsя dцyma.
Nя иstяyиrsяn dedиn
Amma bиlиrdиn иstяyиmи.
Gяl yalqыzlыьыmы paylaшma
Vя tцpцr цzцmя,
Bиr lama kиmи.
Amma heч dцшцnmя etdиklяrиnи.
Sяn Yenи Rakы qяdяr belя
Bиlmяdиn hиsslяrиmи
O иsя nя canlыdыr
botulkada
vя nя canlы иdиn
юlцmцmdя.
20.2.2006
91
Seymur Baycan
seymurbaycan@gmaиl.com
esseляр
qaralыr, belи qыrыlыr. Vя nя yaxшы kи, heч olmasa bu xaraba
qalmыш Azяrbaycanda Murad kиmи 10-15 adam yaшayыr hяlя.
Bиzиmlя bиr gюyцn altыnda nяfяs alыr.
Иtя dюnmцш zиyalы
Eskalatorda mяn yuxarы qalxarkяn
anasыnыn qucaьыnda aшaьы enяn
anasыnыn чиynи цstяn arxaya baxan
o monqolsиfяt kюrpяyя
nя qяdяr яl elяsяm dя, mяnи gюrmяdи.
Ay Allah, onun o domba gюzlяrи
elяcя ишыqlara, ишыqlara, ишы
qlara baxыrdы.
Murad Kюhnяqala
Deyиrlяr Bишr Hafи adlы bиr sufи hяmишя ayaqyalыn gяzиrmиш.
Ayaqyalыn gяzdиyи цчцn heyvanlar yolu murdarlamazmыш. Bиr
gцn sяhяr юrцшя gedяn heyvanlardan bиrи yolu batыrыr.
Heyvan sahиbи цzцn cыrыb, saчыnы yolur kи "Bишr Hafи юldц".
Sahиl parkы, Axundov kиtabxanasыnыn hяndяvяrи mяnя boz,
cansыxыcы gюrцnяndя bиlиrяm kи, Murad Kюhnяqala шяhяrdя
yoxdur, nюvbяtи uьursuz xoшbяxtlиk axtarышыna чыxыb, цz tutub
harasa gedиb. Яgяr sиz чиynиndя balaca, kюhnя чanta, baшыnы
aшaьы salыb иtи, qыsa addыmlarla yerиyяn adam gюrsяnиz, bиlиn
kи, o, Murad Kюhnяqaladыr.
Murad Azяrbaycan яdяbиyyatыnыn canlы klassиkиdиr. O,
anadangяlmя yenиlиkчиdиr. Murad "Gцmцш kuzя"dяn "Quш
qrиpиnя yoluxmuш xalq шaиrи" poemasыna qяdяr az qala bцtцn
janrlara чox ustalыqla mцracияt edиb.
Murad yazmыr, o, шяkиl чяkиr. Onun hekayяlяrи, шeиrlяrи чox
konkretdиr, yenиdиr, aktualdыr. Murad hяr шeydяn яvvяl
яqиdяlи иnsandыr. Tanrы bu иnsana sяxavяtlя иstedad verиb.
Muradы gюrяndя gцlцmsяmяmяk, цzц kцlяyя qarшы dayanmamaq mцmkцn deyиl. Чoxdan bu adam haqqыnda yazы yazmaq
иstяyиrdиm. Onsuz da qulaьы bиrkalы xalq шaиrlяrиnиn o qяdяr
trиbunasы var kи... Mяn dя Muraddan yazmayыm, bяs kиm
yazsыn?
Muradыn hяyata, mцbarиzяyя sяslяyяn, optиmиst ruhlu шeиrlяrиnиn nцvяsиndя юldцrцcц pessиmиzm var. Adam gцvяndиyи,
nиkbиnlиyиnя heyrяt etdиyи adamlarы kяdяrlи gюrяndя gюzц
92
Яhvalыm pиs olanda Muradыn "Dяrdalgиn" шeиrиnи oxuyuram:
Ey gцnяшlи yurdun шяrqlи иnsanы!
Nя vurulmusan bu qяmlяrя,
Dяrd-bяladan hяzz alыrsan,
Manyaksanmы?
Kюynяyиn cыrыqdыr - cяhяnnяmя kи,
Bиr az da cыrыq kюynяklя gяz;
Dabanы sцrtцlmцш, цstц sюkцlmцш,
Su buraxan ayaqqabыnla
Bиr tяpиk иlишdиr dяrdиn dalыna.
Oьlunun keчяnиlkи шalvarыnы geyиn sяn
Bиr az da gюdяk olsun,
Qыzыnыn keчяnиlkи ayaqqabыsыnыn
Sюkцlmцш yerlяrиnи юzцn tиk
Sяn sapы dишиnlя dartdыqca
Uшaqlarыn gцlцшяcяk
Necяdиr, gюzяl deyиlmи?
Yazыnыn qяrиbя mиstиkasы var. Ola bиlsиn yazы zяиfdиr, amma
sяmиmи yazыlыbsa, hansыsa hadиsяdяn doьulubsa, yцz faиz
oxucunun ичиnи tяrpяdяcяk. Hяtta mяtn mцяllиfиn sиqaret
чяkиb-чяkmяdиyиnи, gecя, yoxsa sяhяr tezdяn ишlяdиyиnи
gюstяrиr. Hяssas oxucu mцяllиfиn yazы yazarkяn hansы hиsslяr
keчиrdиyиnи duymalыdыr. Duymursa, o, eшшяkdиr. Иnsanlarы
gцldцrmяyя hesablanmыш, hяyata sяslяyяn bцtцn шeиrlяr,
hekayяlяr kяdяrdяn doьur. Mяn yцz yox, mиlyon faиz
bиlиrяm Murad qыzыnыn keчяnиlkи ayaqqabыsыnыn sюkцlmцш yerlяrиnи tиkяndя, sapы dиши иlя dartanda uшaqlarы gцlцшцb. Bяlkя
dя Murad "Dяrdalgиn" шeиrиnи иntиharыn bиr addыmlыьыnda
yazыb. Amma o monqolsиfяt uшaq kиmи elяcя ишыqlara,
ишыqlara, ишыqlara baxmaьa mяcburdur. Kamyu demишkяn,
"юlяndя dя mцqavиmяt gюstяrmяlи". Bиz hamыmыz nиkbиn
olmaьa mяhkumuq.
Yazыnы Muradыn "Nиtq" hekayяsиnиn sцjetиnи qыsa yazmaqla
bиtиrmяk иstяyиrяm. Bиr vиcdanlы zиyalы qonшunun kartondan
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
dцzяltdиyи budkasыndan borca vermишel, toyuq budu, qяnd vя
dиgяr hяyatиvacиb яrzaq alыr. Vяdя bиtиr, qonшu pulu tяlяb
edиr. Zиyalы axшam ишdяn qayыdanda Allaha yalvarыr kи, onu
иtя dюndяrsиn. Allah onun duasыnы eшиdиr, zиyalы иtя dюnцr. O
atlana-atlana, sяrbяstcя budkanыn юnцndяn keчиr, hяtta
sevиndиyиndяn bиr aьыz da qonшunun цstцnя hцrцr. Lakиn bu
xoшbяxtlиk uzun sцrmцr. Hяyяt uшaqlarы иtи (oxu: zиyalыnы)
daшa basыrlar. Sonda mцяllиf uшaqlara mцracияt edиr kи, heч
vaxt kцчя иtlяrиnи daшa basmasыnlar. Kцчя иtlяrиnиn чoxu borc
яlиndяn иtя dюnmцш vиcdanlы zиyalыlardыr.
Haradasan, ay Murad? Bяlkя sяn dя иtя dюnmцsяn?!
...Dцnяn "Praqa" restoranыnыn qarшыsыnda 242 nюmrяlи
marшrut yolu keчяn bиr иtи vurdu!
Koroьlu vя Hacы Mяmmяdov
Gяlиn saz lazыm olanda qыlыnc, qыlыnc lazыm olanda saz чalan,
юzцndяn zяиflяrя qan uddurub, юzцndяn gцclц иlя qarшыlaшanda sazыnы яlиnя alыb "and ичmишяm bu gцn dюyцш olmasыn"
mahnыsыnы oxuyan Koroьluya шиddяtlи xalq mяhяbbяtиnиn
sяbяblяrиnи araшdыraq. Bиrиncиsи, o, tacиrlяrи soyub kasыbkusuba paylayыrdы. Ыkиncиsи, yeyиb-ичяn kиши иdи, Чяnlиbeldя az
qala hяr gцn kef mяclиsи tяшkиl edиrdи. Цчцncцsц, Koroьlu
bяy юz dюvrцnцn яn saz шeylяrиnи (canlarы) yыьmышdы Чяnlиbelя.
Onun шяnиnя aшыqlar dastan qoшub, bюyцk Цzeyиr bяy
Hacыbяyov opera yazыb. Bиr oturuma yeddи qazan plov yeyиb,
sonra aшpazы qazana basan Koroьlunun шяklи цstцnя vurulmuш kюynяklяrи cяnubda soydaшlarыmыz яyиnlяrиnя geyиnиb
kцчяlяrя чыxdы. Bu da sevgиnиn bиr formasыdыr. Koroьlu
haqqыnda hяlяlиk bu qяdяr.
Bиz Hacы Mяmmяdovun иstиntaq иfadяlяrиnи dиqqяtlя oxuyub,
mяhkяmяnиn gedишatыnы nяfяs dяrmяdяn, чox maraqla
иzlяyиrиk. Mяn daha yazmыram Hacы bяy dцz dюrd иl oьurluq
maшыnda necя Daxиlи Ишlяr Nazиrlиyиnя, ишя gяlиb-gedиb.
Azяrbaycandыr, burada tяяccцblц heч nя yoxdur. Sadяcя
mиllяtиn bцtцn sayыlan qяlяm яhlи Hacы Mяmmяdov
mюvzusunda qяlяmlяrиnи sыnayыblar, mяn dя baшыmы baшlara
qoшmaq иstяyиrяm.
Baшa dцшя bиlmиrяm, mяhkяmяdяn reportaj yazan jurnalиstlяr necя Hacы Mяmmяdovu cиnayяtkar adlandыrыrlar?
Axы onun Koroьludan nяyи kяmdиr? Цzцndяn nur tюkцlцr.
Varlыlarы soyub юzцnя dцшяn payы kasыblara verиrmиш. O da az
qala hяr gцn Koroьlu kиmи Qarabulaqda kef mяclиslяrи tяшkиl
edяrdи. Mцьяnnиlяrи baшыna yыьыb hяyatыn dadыnы чыxarыrdы.
Gedиn Qusara vя gюrцn camaat Hacы bяyиn xяtrиnи nя qяdяr
иstяyиr. O, hяbs edиlяndяn sonra neчя-neчя qadыn mцьяnnиnиn klиpи yarыmчыq qalыb. Яgяr юlkяyя иcazяsиz bиr lax
yumurta gяtиrmяk mцmkцn deyиlsя, Hacы bяyиn oьurladыьы
adamlar mиlyonlarы necя, hansы цsullarla qazanыblar?
Deyиrlяr юlяn adam haqqыnda ya xoш sюz sюylяmяlи, ya da
susmalыsan. Bиz susmayacaьыq, nя dя xoш sюzlяr
sюylяmяyяcяyиk. Ad чяkmяdяn deyя bиlяrиk kи, Hacы bяyиn
qяtlя yetиrdиyи mяlum mяrhum adam xeylи bяdbяxtиn cиbиnя
nяшя atыb onlarыn yaxыnlarыnы soymuшdu. Mяrhumun cиbиnя
nяшя atdыьы adamlar иndи Hacыnы sevmяsиn bяs nя etsиn? Hacы
nяиnkи Koroьludan kяm oьlandыr, bяzи parametrlяrя baxanda ondan hяtta цstцndцr. Ona gюrя dя bu adamlardan bиrиnи
xalq qяhrяmanы, o bиrиnи cиnayяtkar adlandыrmaq tarиxи
яdalяtsиzlиkdиr.
Hacы bяydя yeganя qяbul etmяdиyиm hяrяkяt mцьяnnиlяrя
hяddяn artыq pul xяrclяmяsиdиr. Gяrяk bиr az da vяkиllяr,
jurnalиstlяr, шaиr-yazычы tayfasы цчцn tяrlяyяydи. Belя olsaydы,
иndи Hacыnыn шяnиnя иkи roman, цч poema, yeddи dastan, bиr
opera qoшmuшdular.
Bиz o vaxt (1995-2005-cи иllяrdя) bиlmиrdиk kиm kиmи
oьurlayыr. Heydяr Яlиyev sabиtlиyиndя heч kиmиn aьlыna
gяlmяzdи kи, hansыsa dяstя gцndя bиr adam oьurlayыb mиlyon-mиlyon dollarыnы alыr. Nя bиlяk, bяlkя elя bu gцn dя hansыsa namяlum dяstя adamlarы oьurlayыr vя yaxыnlarыnы soyur.
Bu dяstя Иlham Яlиyevиn иkиncи prezиdentlиyи dюvrцndя иfшa
olunacaq vя xalq baш verяnlяrи чox normal qяbul edяcяk.
Яgяr bu yazыnы hяmиn dяstяnиn цzvlяrиndяn bиrи oxuyacaqsa,
lцtfяn yazыnыn mяzmununu dяstяnиn baшчыsыna чatdыrsыn. Qoy
bu gцn adam oьurlayan dяstяnиn baшчыsы Hacы
Mяmmяdovun yeganя sяhvиnи tяkrarlamasыn. hяrdяn шaиryazычы, jurnalиst, bяstяkar tayfasы цчцn dя tяr tюksцn. Hяlяlиk.
Oьrudan oьruya halaldыr. Tanrы ишиnиzи avand etsиn!
Vaьzal, gюmrцk,sяrhяd vя tualet
Yol sцpцrяn qadыnlar
Ot bичяn kишиlяrя parodиyadыr.
Murad K.
Hяr hansы юlkяnи tanыmaq цчцn vaьzaldan bиlet almaq
(xцsusяn dяmиryolu vaьzalыndan), kюmrцk mяntяqяsиndя beш
dяqиqя dayanmaq, sяrhяddяn keчmяk vя иkи-цч dяfя шяhяrиn
(xцsusяn paytaxtыn) mцxtяlиf yerlяrиndя yerlяшяn tualetlяrя
(Zamиn demиш, ayaqyolu чox romantиk sяslяnиr. Yцz faиz
razыyam) baш чяkmяk kиfayяtdиr.
Rasиm Qaracanыn sюzцnя иnansaq, beш-altы Norveч jurnalиstи
bиr-neчя ay яvvяl цч Cяnubи Qafqaz respublиkasыnы gяzяrяk
yцzlяrlя иctиmaи tualetиn шяklиnи чяkяrяk юz gюzяl mяmlяkяtlяrиnя qayыdыblar. Onlarыn nиyyяt vя mяqsяdlяrиnи шяrh
etmяk иstяmяzdиm. Heч narahat olmayыn, hяr цч respublиkada vяzиyyяt eynиdиr.
Vaьzaldan baшlayaq. Kassalarda kompцter arxasыnda
яylяшяn qadыnlarыn geyиmи, saч dцzцmц, zahиrи gюrцnцшlяrи иlя
ишиmиz yox. Hяr halda, kassalarda nяzakяtlи, gюzяl xanыmlar
bиlet satsaydы, lap pakиzя olardы. Чox adи шeylяr adamыn
ovqatыna xoш tяsиr gюstяrиr, ишиn uьurlu alыnmasыna, Az.TVnиn tяbиrиncя desяm, юz tюhfяsиnи verиr.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
93
Bиzиm Bakы vaьzalыnda kassиr vяzиfяsиndя чalышan qadыnlarыn
bяzиlяrиnиn meymuna oxшamalarы bиr yana (юzцmц sыьortalamaq цчцn qяsdяn "bяzиlяrи" yazыram. Doьrusu, kassиrlяr чox
qorxulu mяxluqlardыr), adama heч adam balasы kиmи cavab
da vermиrlяr. Elя bиl bиletи qapыb pulunu vermяyяcяksяn.
Яksяr hallarda tяbии bиlet yoxdur. "Yoxdur"u dodaqlarыnыn
ucu иlя sюylяyиb arxalarыnы adama sarы чevиrиrlяr. Onlarыn
dиlиndя "yoxdur" kяlmяsи ...dиr (lцtfяn, nюqtяlяrиn yerиnи
юzцnцz doldurun) kиmи sяslяnиr.
keчяndя юzцmlя yalnыz vя yalnыz bиr чanta alt paltarы
gюtцrяcяm. Юzц dя xeylи иstиfadя olunmuшlarы.
Oнун бу мяшяггятлярдян
хябяри йохдур
(Kиmlиyиndяn asыlы olmayaraq, qadыn цstцndя bычaqlanan vя
bычaqlayan bцtцn zяrяrчяkmиш шяxslяrя иthaf olunur)
Юmцr bиr qurшunla bиtиrsя
Bюlgяlяrdя vяzиyyяt lap aьlamalыdыr. Sraьagцn иkи rayonda Qazax vя Aьstafada bиlet tapa bиlmяdиm. Adam hяr шeyя
gюrя vяsиqяnи gюstяrmяk иstяmиr. Onsuz da jurnalиstиn иt
qяdяr hюrmяtи qalmayыb. Bиr dя kи, axы nяyя gюrя bиlet alanda mцtlяq vяsиqя gюstяrmяlиyяm?
Шeиr yazmaьa,
yuxu yozmaьa
Sevdиyиmиz qadыnlarыn
Nя иsя, saь olsun яyalяt dostlarы, bиrtяhяr, mиn zцlmlя bиlet
tapыb mяnи qatara dцrtdцlяr. Gиrdиm vaqona, kupelяrиn
yarыsы boшdur. Vя alver baшlayыr. Bяlяdчиlяr yerlяrи иkиqat
bahasыna satыrlar. Sяrnишиnlяr dя kassalara, bяlяdчиlяrя
bяlяddиrlяr. Bиlиrlяr kи, zяhmяt чяkиb kassaya dar deшиkdяn
baш soxmaьыn mяnasы yoxdur. Elя bиrbaшa stansиyaya gяlиrlяr. Ишverяnlиk-zad elяmиrяm, amma doьrudan da чox иyrяnc
mяnzяrяdиr. Pul qazanыb bala saxlamaьыn mиn yolu var.
Cяhяnnяmя, heч olmasa bиletиn 70 faиzиnи satыb 30 fazиnи
юzlяrиnя alver цчцn saxlasыnlar.
Qaldы kюmrцk vя sяrhяd. Иkиsи dя bиr-bиrиnиn tayыdиr. Yenя
sraьagцn Qыrmыzы Kюrpцdя sяrhяdи keчиrяm. Hяrя яynиnя bиr
forma geyиnиb. Formalыlardan bиrи pasportuma baxыb
soruшur:
baшыmыz цstцndяn asmaьa, dяyяrmи
Federиko Qarsиa Lorka?
Elчиn Иsgяndяrzadя
Qarpыz чox mцsbяt enerjиlи gиlяmeyvяdиr. Bюyrяyя чox xeyиrlиdиr. Daшы, qumu yuyub aparыr. Hяm dя dяhшяt sяrfяlиdиr.
Lap naьыldakы kиmи, tumunu toyuq-cцcя, qabыьыnы eшшяk, ичиnи
иsя adamlar yeyиr. Bиr az qabиlиyyяtlи qadыn tapыlsa, hяlя
eшшяyиn payыndan kяsиb dadlы mцrяbbя bишиrяrяk qышa tяdarцk
gюrяr.
Qarpыzla baьlы xeylи xoшmяramlы uшaqlыq xatиrяlяrиm var. O
vaxtlar bиz иndиkи kиmи qarpыzы kиloyla deyиl, maшыnla alыrdыq.
Qarpыzlarы maшыndan boшaltmaьыn юzц gюzяl bиr яylяncя иdи.
Bиz юzцmцzя qarpыz seчиrdиk. Sonra qarpыzыn ичиnи yeyиb
qabыьыnы шиrяlи-zadlы baшыmыza keчиrиrdиk. Daha sonra hяmиn
qarpыz qabыьыnda toyuq-cцcяyя su verиrdиk. Toyuq-cцcяnиn
dиmdиklяyиb deшиk-deшиk etdиyи qarpыz qabыьыna dиqqяtlя
baxыn vя onda gюrяcяksиnиz dцnya necя dя fanиdиr.
- Hardan gяlиrsяn?
- Tиflиsdяn.
- Xeyиr ola?
- Semиnarda ишtиrak edиrdиm.
Semиnar adы eшиdяndя цzцnц turшudur. Sonra bu formalы
adam чantamы aчыb qurdalanыr. Yolda oxumaq цчцn
gюtцrdцyцm kиtabы (Mиlorad Pavичиn son romanы) vя bloknotumu vяrяqlяyиr. Mяn иsя sяbrlя ona baxыram. Bloknotdakы
qeydlяrи oxuyanda dюzmяdиm.
- Cяnab baш leytenant, bloknotdakы qeydlяrи oxumaq tяrbиyяsиzlиkdиr.
- Mяn narkotиka axtarыram.
- Hяrflяrиn arasыnda? Hanы sяnиn иtиn-pишиyиn, qoy gяlиb
чantanы иylяsиn.
Baшыnыzы чox aьrыtmayыm, baшqa bиr formalы adam mяnи
tanыyыr vя deyиr kи, чantanы gюtцr get. Bиr sюzlя, bиabыrчыlыq.
Sюz vermишяm, nюvbяtи dяfя Qыrmыzы Kюrpцdя sяrhяdи
94
Sevdalы шяkиllяrиn
Bu mцsbяt enerjиlи tяrяvяz bиtkиsи (bиr dяfя gиlяmeyvя yazdыq,
яvяz-яvяz oldu) иlя yцklяnmиш maшыnlar шяhяrиmиzdя peyda
olanda qanыmыn иt qanыna dюnmя prosesи baшlayыr. Bunun
чox axmaq, xeylи subyektиv sяbяbи var. Яslиndя mяnиm
qarpыza mюvsцmи nиfrяtиmdя qarpыzыn юzцnцn heч bиr gцnahы
yoxdur. Tanrыdan gиzlи deyиl, sиzdяn nя gиzlяdиm. Hяrdяn
darыxanda getdиyиm mяkanda иkи dяfя mяnя xяbяrdarlыq
edиblяr kи, цчцncц dяfя sяnи buralarda gюrsяk, юzцndяn kцs,
bычaqlanacaqsan. Sevanыn (ad шяrtиdиr - S.B.) yaшadыьы
bиnanыn sakиnlяrи aшыrы dяrяcяdя qeyrяtlиdиr. Mяsяlя ondadыr
kи, yay aylarыnda bиnanыn яn qeyrяtlи sakиnlяrи yыьышыr kюшkя
vя qarpыz-pendиrlя araq vururlar. Gecя saat цчя qяdяr yatmыrlar. Bu mяnada яn яlverишlи fяsиl qышdыr. Saat 9-dan hamы
sяrчя kиmи doluшur yuvalarыna. Чяrшяnbя axшamы vя чяrшяnbя
gцnlяrи mяnиmчцn яsl bayramdыr. Яn avara sakиnlяr belя
hяmиn gцnlяr Чempиonlar Lиqasыnыn oyunlarыna baxыrlar.
Mяn dя чox rahat, heч bиr tяhlцkя hиss etmяdяn qalxыram
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
dюrdцncц mяrtяbяyя.
Yaxшы kи, Sevanыn цstцndяkи mяnzиlи tяlяbяlяrя kиrayя
verиblяr. Hяrdяn юzцmц arsыzlыьa qoyub, tяlяbяlяrя qarышыb
цzцmdя "detdomskи ulыbka", cиbиmdя "tяlяbя bиletи"
mяrtяbяlяrи unиversиtet bиnasыnыn pиllяkяnlяrи kиmи aшыrыram.
Яn gюzяlи lиqa oyunlarыnыn keчиrиldиyи gцnlяrdиr. Amma gяrяk
hяmиn gцnlяr Шtиrlиs kиmи dяqиq olasan kи, fasиlяyя
dцшmяyяsяn. Yoxsa bиnanыn bцtцn sakиnlяrи fasиlяdяn иstиfadя edяrяk, balkona чыxыb sиqaret чяkиrlяr. Bиr dя gюrdцn
zыrramanыn bиrи yuxarыdan sиqaretиn kюtцyцnц atdы adamыn
baшыna. Yadыnыzdadыrsa, юtяn иl axmaьыn bиrи sиqaretи чяkиb
kюtцyцnц Bakы zooparkыnda "Allah" qышqыran шиrиn baшыna
atmышdы. Nяtиcяdя zoopark яmяkdaшlarы bиr vedrя su tapыb
gяtиrяnяcяn, шиrиn saчыnыn bиr hиssяsи yanmышdы.
Sevanыn bцtцn bu mяшяqqяtlяrdяn heч xяbяrи yoxdur. Nя
vecиnя, mяn evя gцlя-gцlя gиrиrяm. O hardan bиlsиn kи,
bиnanыn qarшыsыnda qarpыzla araq vuranlarыn zяhяrlяnиb
юlmяlяrиnи necя шиddяtlя arzulayыram. Qarpыzla araq vurmaq,
balla yemиш yemяk qяdяr tяhlцkяlиdиr.
Keчяn иl bu vaxtlar olardы. Yenя bяrk darыxыrdыm. Gecя saat
1 radяlяrиndя bloka gиrmяk иstяyяndя mяnи arxadan
чaьыrdыlar. Чaьыrышdan яvvяl bu sюzlяrи eшиtdиm: "Bu keчи
saqqal kиmdиr bura gяlиb-gedиr". Arxaya чevrиlяndя gюrdцm
иkи nяfяr yenя balaca kюtцyцn цstцndя oturub, qarшыlarыnda
balaca masa, qarpыzla araq vururlar. Qarpыzыn hяlя dиlиmlяnmяmиш иkиncи yarыsыna bычaq sancыlыb. Tяbии, юzцmц heч nя
olmamыш kиmи aparыram. Kиши gиrишsиz-zadsыz, hec bиr sюhbяt
xыrdalamadan, bычaьы para qarpыzdan чяkиb цstцmя gяldи.
Yuxarы qaчa bиlmяzdиm. Чцnkи yuxarыdakы mяnи яmяllи-baшlы
cяsarяtlи adam kиmи tanыyыr. Bu vaxt иkиncи kиши цstцmя gяlяnи
arxadan tutub masaya tяrяf sцrцdц vя dedи: "Bиr tиkя чюrяk
yeyиrиk. Sяn Allah, qanыmыzы qaraltma! Bиr azdan dцшяcяk.
Aшaьы dцшяndя bычaqlayarыq".
Mяn artыq юlmцшdцm. Яn dяhшяtlиsи o иdи kи, onlar чox rahat
шяkиldя taleyиmи mцzakиrяyя чыxarmышdыlar. Mяnи bычaqlamaq
иstяyяn kиши иkиncи kишиnиn sюzцnя o dяqиqя qulaq asmadы.
Azca mцbahиsя etdиlяr. Bиrи dedи иndи bычaqlayaq, o bиrиsи
иsrar edиrdи kи, qanыmыzы qaraltma, onsuz da bиr azdan aшaьы
dцшяcяk, onda rahat bычaqlayarыq. Elя bиl Sяmяd Vurьun
kolxoz sяdrиnиn evиnя qonaq gяlиb vя ev yиyяsи qonaьыn
шяrяfиnя erkяk kяsmяk иstяyиr. Sяmяd Vurьun da tutub
bычaьыn tиyяsиndяn tez-tez bu cцmlяnи tяkrar edиr: "Sяn
Allah, dяymя, hяlяlиk bиr-иkи чolpa kяs, sonrasыna baxarыq".
Mцbahиsя bиtdи. Qяrara gяldиlяr kи, mяnи aшaьы dцшцndя
bычaqlasыnlar. Bиrtяhяr yuxarы qalxыram. Allah kяssиn belя
mяhяbbяtи! Gцcцm yalnыz шиddяtlя dюyцnяn цrяyиmи
sakиtlяшdиrmяyя чatыr. Gecяnи чox яzabla yola verиb sяhяr
dцшцrяm aшaьы. Baxыram bиnanыn qarшыsыndakы kюшkdя heч
kиm yoxdur. Kюшkцn яtrafыnda da qarpыz dиlиmlяrи
sяpяlяnиb...
P.S. Yazы Medиada Vяtяndaш Hцquqlarыnы Mцdafия Fondunun
Mяtbuat Шurasы иlя bиrgя jurnalиstlяr arasыnda elan etdиyи mцs-
abиqяyя tяqdиm edиlиr. "Soros" Fondunun malиyyя dяstяyиlя
keчиrиlяn mцsabиqяnиn яsas mяqsяdи jurnalиstlяrиn dиqqяtиnи
qadыnlarыn иnkишafы, onlarыn problemlяrи vя hцquqlarыnыn
mцdafияsиylя baьlы mюvzulara yюnяltmяkdиr.
Salam, qoz aьacы
Mцsavat Partиyasыnыn baшqanы Иsa Qяmbяr xalq шaиrи
Bяxtиyar Vahabzadяnи doьum gцnц mцnasиbяtиlя tяbrиk
edиb. "Yenи Mцsavat" qяzetиnиn 16 avqust 2006-cы иl tarиxlи
sayыnda dяrc olunmuш tяbrиkdя deyиlиr: "Hюrmяtlи Bяxtиyar
mцяllиm! Doьum gцnцnцzц tяbrиk edиr, Sиzя uzun юmцr, can
saьlыьы arzulayыram (burasы aydыndыr.-S.B.). Sиz Azяrbaycan
яdяbиyyatыnыn, bцtюvlцkdя XX яsr dцnya poetиk fиkrиnиn
gюrkяmlи nцmayяndяsиsиnиz. (bиr az pafosludur.-S.B.).
Mяшhur "Gцlцstan" poemanыzda иkиyя bюlцnmцш xalqыmыzыn
dяrdlяrиnи dиlя gяtиrиb rus vя fars шovиnиzmиnиn ишьalчыlыq
sиyasяtиnи иfшa edяrkяn uzun mцddяt tяzyиq vя tяqиblяrlя цzцzя qalmыsыnыz. Lakиn xalqa, mиllяtя olan hцdudsuz sevgиnиz
Sиzи bu yoldan nяиnkи чяkиndиrmяyиb, яksиnя, qяlяmиnиzи
daha иtи vя kяsяrlи edиb. Xalqыmыz цчцn aьыr vя hяlledиcи
mяqamlarda Sиzи hяmишя юn sыralarda gюrmцшцk".
Bиr hяftяdиr bu qяbиldяn mцxtяlиf adamlarыn, xцsusяn
partиya sяdrlяrиnиn Bяxtиyar Vahabzadяyя цnvanlanmыш 10-a
yaxыn tяbrиkиnи oxumuшam. Яslиndя bu yazыmыn barыtы чox
olmalы иdи, amma sыrf subyektиv sяbяbdяn чalышacam kи, maksиmum nяzakяt nцmayиш etdиrиm.
Яvvяla, hяr шeydяn юncя mяnи hюrmяtlи Иsa bяyиn sadяlюvh
yanaшmasы tяяccцblяndиrиr. Yяnи doьrudanmы Иsa bяy
Bяxtиyar Vahabzadяnиn mиllяt davasы aparmaьыna vя bu
цzdяn dяfяlяrlя tяqиblяrя, tяzyиqlяrя mяruz qaldыьыna иnanыr?
Yox, яgяr Иsa bяy yazdыьыna юzц dя иnanmыrsa, sadяcя etиka,
sиyasяt, protokol qaydasы namиnя pafoslu cцmlяlяr uydurursa, onda Mяzahиr Pяnahovun rяqяmlяr цzяrиndя etdиyи saxtakarlыq daha baьышlanasы, daha zяrяrsиzdиr.
Bu gцn Azяrbaycanda чox шaиr, yazычы юz cяsarяtlи
keчmишиndяn danышыr, яzabkeш obrazыnы yaradыr. Шaиrи dar
aьacыnda, чarmыxda, sцrgцndя gюrmяk xяstяlиyиnя yoluxmamышam, amma Bяxtиyar Vahabzadя mиllи dava apardыьыna
gюrя hяyatыnыn heч bиr dюvrцndя hяbsxanaya dцшmяyиb, tam
яksиnя, "яleyhиnя чыxdыьы" sovet иmperиyasы onu mцkafat
yaьышыna tutub. 1974-cц иldя яmяkdar иncяsяnяt xadиmи,
1975-cи иldя respublиka, 1984-cц иldя SSRИ Dюvlяt Mцkafatы
laureatы adlarыna layиq gюrцlцb. B.Vahabzadя beш dяfя
Azяrbaycan parlamentиnя deputat seчиlиb, daha dяqиqи
seчdиrиlиb.
Necя olurdu kи, sovet иmperиyasы яleyhиnя "Gцlцstan" poemasы yazan шaиr иmperиyanыn яn gяzmяlи vя gюrmяlи kurortlarыnы qarыш-qarыш dolanыrdы?
Yaxшы, tutaq kи, Vahabzadя иmperиya яleyhиnя fиkиrlяrиnи mиsralarla kodlaшdыraraq KQB-nиn nяzarяtиndяn, "Qlavlиt" adlы
qurumun qayчыsыndan bиrtяhяr yayыndыrыrdы. Bяs sadя xalq
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
95
bu mиsralarыn altqatыnы necя asanlыqla qavrayыrdы?
sankи bu bayaьы mahnыlarы
dиnlяmяyя mяcburdur sяrnишиnlяr
amma sяrnишиnlяr dя quzu kиmи
yox, yox, чaшdыm
яsl qoyun kиmи
sяslяrиnи чыxartmayыrlar
sяbrиm tutmadы
kяsdиrdиm maqnиtofonun sяsиnи
ancaq юz sяsиm dя kяsиldи
bиr yandan sиqaret bиr yandan eqzos
юhю, юhю, юhю…
sцrцcц ho-ha, ho-ha kиmи anladы
maшыnы saxladы
mяn dя dцшцb getdиm
heч pulunu da vermяdиm.
Яslиndя bu cцmlяlяr Nяrmиn Kamalыn "Aь vя qara Bяxtиyar
Vahabzadя" yazыsыnыn yanыnda чox cыlыz gюrцnцr. Bяxtиyar
Vahabzadяnиn kиm olduьunu bиlmяk цчцn hяmиn yazыnы oxumaq kиfayяtdиr. (bax. www.alatoran.org)
Sovet dюvrцndя шишиrdиlmиш иcazяlи dиssиdentlяrиn юz mиssиyasы
vardы. Чяkиcи, cяlbedиcи mюvzularla xalqыn sevgиsиnи qazanan
шишиrdиlmиш иcazяlи dиssиdentlяr lazыmи mяqamlarda qorxaqlыq
nцmayиш etdиrmяlи vя иnsanlarda natamamlыq kompleksиnи
daha da dяrиnlяшdиrmяlи иdиlяr. Nиyя sovetlяr bиrlиyи daьыldыqdan sonra Чиngиz Aytmatov Qыrьыzыstanda, Oljas Sцleymanov
Qazaxыstanda, Bяxtиyar Vahabzadя Azяrbaycanda dиktaturaya, zora dayaq oldular? Qыsasы sual belя qoyulur: шam bu
gцn nиyя yanmыr?
Mяnиm bu suala юz cavabыm var. Чцnkи шamыn oьlu, yeznяsи
vяzиfяdяdиr. Dostum vя qardaшыm Zamиn Hacы Яkrяm Яylиslиyя yaxшы иlишdиrmишdи: "Bu gцnц qoyub nя 37-cи иlи tяftиш
edиrsиnиz?".
Ичи юzцm qarышыq hяlя bиr adam gюrmяmишяm desиn kи, mяn
яsgяrlиkdя "чumo" olmuшam. Hamы komandиrи
dюymяyиndяn, "podyom"da qalxmamasыndan, hяrbи hиssя
яrazиsиndя yay-qыш шяpиtdя gяzmяsиndяn danышыr. Amma
kиmиn orduda necя xиdmяt etmяsи hяrяkяtlяrиndяn bяllиdиr.
Sovet иmperиyasы яleyhиnя "mubarиzя" aparanlar иmperиyanыn
ortabab bиr kadrы Heydяr Яlиyevиn яlиndяn nиyя bяh-bяhlя
duz yaladыlar? Mиllяtиn anasыnы quru-quru aьladыrlar, bяs 6070-cи иllяrdя mиllи dava aparanlar nя яcяb sяslяrиnи soxublar
ичlяrиnя?
Ezop dиlи qul dиlиdиr. Иstяnиlяn fиkrи kontekstdяn чыxarыb
иstяnиlяn cцr yozmaq olar. "Sяn kиmsяn, nячиsяn юzцn
bиlяrsяn / Mяn tцrk qanыmla tцrk oьlu tцrkяm".
Dиllя baьlы mцzakиrяlяr aparыlanda bu mиsralar bиr az dяbdя
иdи. Mяn haradan bиlиm vя necя mцяyyяnlяшdиrиm kи, bu mиsralar gцrcц mцьяnnиsи Manana Caparиdzeyя, futbol yыьmamыzыn keчmиш mяшqчиsи Karlos Alberto Torresя, yoxsa
Heydяr Яlиyevя цnvanlanыb? Orxan Fиkrяtoьlu da qыш
gecяlяrи яl-qolunu юlчя-юlчя, qaшыnы oynada-oynada ANS-иn
efиrиndяn цnvansыz rяnglи tяnqиdlяr buraxыr. Bu mяntиqlя
Mиkayыl Mиrzяnиn "Nя qяdяr чяkяcяk bu dяhшяt aman" mиsrasы Heydяr Яlиyev rejиmиnя qarшы yazыlmыш яn kяskиn mиsradыr. Hяlяlиk. Sиzя uьurlu vя mяnalы иstиrahяt arzulayыram.
Sarы чичяyиm
Bu gцn maшиna mиnяndя
kalqotkam иlишdи dяmиrя
dишиmиn dиbиndяn чыxanы dedиm sцrцcцyя
allahdan sяsиnи чыxartmadы
yoxsa kablukumla deшяcяkdиm tяpяsиnи
canыm чыxdы иkи dayanacaq yol gedиncя
Nazpяrиnиn kasetиnи oxudur hяrиf
96
Иradя Dяstяrxanlы.
Bu gцn tamam baшqa mюvzuda qaralama yapacaqdыm,
иmkan vermяdиlяr. Redaktorlarыn mяnиmlя ишlяrи yoxdur,
redaksиyaya gяlиncя ovqatыmla bяrabяr yazыnыn mюvzusu da
dяyишdи. Sяhv etmиrяmsя, dostum vя qardaшыm, цmummиllи
kюшя yazarы Zamиn Hacы bиr dяfя yazmышdы kи, Qarabaьы
ermяnиlяrdяn tяmиzlяmяzdяn яvvяl Bakыnы "QAZel"lяrdяn
tяmиzlяmяk lazыmdыr. Mяrhяba, gюzяl иdeyadыr!
Qardaш, demяk dцnяn evdяn чыxыb dцшцrяm dayanacaьa. 147
saylы marшrut gяlиr, яl edиrяm saxlayыr. Sцrцcцnцn baшы цstцnя
mцxtяlиf чяkиlи seyиdlяrиn, populyar vя qeyrи-populyar
mцьяnnиlяrиn шяkиllяrи vurulub. Hяvяskar rяssamыn чяkdиyи
orta юlчцlц rяsm яsяrиndя gюzdяn bиr damla yaш axыr. Bu
qяmlи rяsmиn altыndan sцrцcцnцn mobиl telefonunun nюmrяsи
vя "mяnи unutma" sюzlяrи yazыlыb. Guya bomba oьlandы,
marшruta mиnяn tяlяbя qыzlardan яn gиcи bu romantиk
sцrцcцyя vurulub mesaj yazacaq. Sцrцcцlяr sevяndя sяrnишиnlяr mяшяqqяt чяkиrlяr.
Bиr gиc mahnы чыxыb, "Sarы чичяyиm". Nя qяdяr dиqqяtlя qulaq
asыramsa, "sarы чичяyиm" sюzцndяn baшqa heч bиr kяlmяnи
ayыrd edя bиlmиrяm. Dцnяn sцrцcцyя deyиrяm, qardaш,
mцmkцnsя, o sarы чичяyиn bиr az sяsиnи al. Nяsя mыzыldanыr
dodaьыnыn altыnda. Mahnы bиtиr, amma sцrцcц deyяsяn, чox
dяhшяtlи sevиr. "Sarы чичяyиm"и dala чяkиb bиr dя qulaq asыr.
Belя sиtuasиyada nя etmяlиyяm? Nя qяdяr mцbahиsя etmяk,
dalaшmaq olar?
"Lяnяt шeytana" deyиb, dишиmи-dишиmя sыxыb "Qaqarиn" kюrpцsцnцn yanыnda dцшцrяm aшaьы. Bиr sиqaret чяkиb nюvbяtи
147 saylы marшruta яl edиrяm. Nя zцlцmdцr, qardaш, bu
sцrцcц dя "Sarы чичяyиm"я qulaq asыr.
Bax, belяcя, hяr ay bиr gиcdыrnaq чыxыb beynиmиzи чeшиdlи
чичяklяrlя xarab etmяlиdиr. Elя olur kи, mяnzиl baшыna
чatanacan иkи-цч maшыn dяyишиrяm. Bиr dя gюrdцn sцrцcц
иntervalы pozdu, gиrdи o bиrиsиnиn dяqиqяsиnя. Maшыnlar yanaшы
dayanыr, arvad, uшaq, qoca, cavan saymayыb bиr-bиrиnиn yeddи
arxa dюnяnиnи qяbиrdяn чыxarыb, yuyub, kяfяnlяyиb tяzяdяn
basdыrыrlar. Adam юzц cяhяnnяm, yanыnda яylяшяnlяrdяn
utanыr. Belя kяfяnlяmя mяrasиmиndяn sonra "qonkи"
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
baшlayыr. Sяrnишиn salona ayaьыnы atыb юzцnя yer etmяmиш,
maшыn sцrяtlя yerиndяn gюtцrцlцr. Nяtиcяdя sяrnишиn
mцvazиnяtиnи иtиrиb dиgяr sяrnишиnlяrdяn hansыnыnsa qucaьыnda oturur. Bцtцn mцqяddяslяrя and olsun, neчя dяfя юzцm
gюrmцшяm kи, avtobus qяflяtяn tяrpяnиb, kюk arvad qoca,
sыsqa kишиnиn qucaьыna gиrиb. Kиши dя ya zяlzяlяdяn, ya da
vяlvяlяdяn cыqqыrыnы da чыxarmayыb. Bиr sюzlя, bиzиm marшrutlarda azad perelцd atmosferи hюkm sцrцr. Qabaqlar cяhяnnяm, Nяqlиyyat Departamentи vardы. Adam яsяbиlяшяndя
zяng edиb цrяyиnи boшaldыrdы. Иndи departamentи dя lяьv
edиblяr. Nя baшыnыzы aьrыdыm, юzцnцz hяr gцn marшruta
mиnиrsиnиz, vяzиyyяt aydыndыr. Hяr gцn evя saь-salamat gedиb
чыxmaьыmыzыn юzц bюyцk mюcцzяdиr. Яsgяrlиkdя tank sцrяnlяrиn hamыsы иndи Bakыda ичи sяrnишиnlя dolu "QAZel"lя
avtoшluq edиrlяr.
Яждаща гардаш юзц биляр
yцzlяrlя шadlыq evlяrи, restoranlar, kafelяr yerlяшиr.
Ermяnиstana gedяnlяr vя getmяyяnlяr bиr-bиrиnи dиdиrlяr.
Яjdaha hяm dя adamlarы udur. Amma elя adamlar var kи,
юzlяrи иstяsя belя, яjdaha onlarы yemиr. Чцnkи zяhяrlиdиrlяr.
Hюrmяtlи oxucular, yazыnы baшqa cцrя bиtиrяcяkdиm. Amma
tяlяsmяlи oldum. Rast яjdahadan sюhbяt dцшцb, yazыnы bиr
lяtиfяylя bиtиrmяk иstяyиrяm. Hяm dя hяftя sonudur, pиs
olmaz.
Bиr яjdaha gиrиr kяndя, camaatы dцzцr sыraya vя deyиr:
- Kишиlяrи sevиb, qadыnlarы yeyяcяyяm.
Qadыnlardan bиrи astaca etиraz edиr:
- Olmaz kи, яjdaha tarиxи яnяnяnи pozmasыn, qadыnlarы sevиb,
kишиlяrи yesиn?
Bu vaxt kишиlяrиn arasыndan bиr nяfяr иkи addыm юnя чыxыr vя
utana-utana deyиr:
- Яjdaha qardaш юzц bиlяr kиmи yeyяr, kиmи sevяr.
Hяlяlиk. Sиzя uьurlu vя mяnalы иstиrahяt arzulayыram.
Bиr hяftя яvvяl magиstral yolun kяnarыnda yerlяшяn чayxanada яylяшиb yoldan gяlиb-keчяn maшыnlarы dиqqяtlя mцшahиdя
etdиm. Bakыya qoyun, keчи, иnяk daшыyan yцk maшыnlarы
mяndя belя bиr tяяssцrat oyatdы - sankи цч mиlyon иnsan
Bakыya yыьышыb yalnыz яt yemяklя mяшьuldur. Иzahedиlmяz bиr
mяnzяrя vardы. Azяrbaycanыn heyvanlarы dиrи vя ya юlц
шяkиldя Bakыya daшыnыr. Bakыya daшыnan "KamAZ"ыn
цstцndяn boylanan heyvanlar eynяn Tяpяgюzцn maьarasыna
aparыlan sцrцlяrdи, vallah. Budur, maшыnыn цstцndя иkи qoyun
anи fцrsяtdяn иstиfadя edиb sevишиr. Hяmиd Herиsчи demишkяn,
яgяr qarnы yekя yol polиsи яlиnи qaldыrыb "KamAZ"ы saxlamasaydы, mяn dя bu mяnzяrяnи gюrmяyяcяkdиm. Maшыnыn
yцk yerиnиn ortasыna taxta dюшяyяn sцrцcц daшыnan heyvanlarыn яmsalыnы иkи dяfя artыrыb.
Sиz magиstral yolun kяnarыnda azы yarыm saat dayanыb
mцшahиdя aparmasanыz, heч vaxt tяsяvvцr edя bиlmяzsиnиz kи,
Bakыda nя qяdяr heyvan yeyиlиr. Bakы bюyцk bиr яjdahadыr.
Bиbиheybяt dя Bakы adlы яjdahanыn aьzы. Яjdahanыn qarnыnda
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
Ряссам: Баби Бадалофф
Beш иl яvvяl "Uшaqlыьыn son gecяsи" fиlmиnя baxanda dцz bиr
ay юzцmя gяlя bиlmиrdиm. Fиlmиn sonunda baш qяhrяmanlar
яl-яlя tutub Шыxov чиmяrlиyиndя gяzишиr, kadr bюyцyцr vя bиz
Bиbиheybяt tяrяfdяn шяhяrя daxиl olan maшыnlarы gюrцrцk.
Fиlmdя sяslяnяn mahnы da цrяyиmи sыxыr, hяmиn kadrы yadыma salыrdы. Axmaq bиr fиkиr gиrmишdи beynиmя, eynяn
"Чovdarlыqda uчurumdan qoruyan" яsяrиnиn qяhrяmanыna
bяnzяyиrdиm. Hяmиn яsяrdя kollec tяlяbяsи иstяyиr kи, mиlyonlarla uшaq чovdarlыqda oynasыn, o da uчuruma doьru
gedяn uшaqlarы tutub gerи qaytarsыn. Selиncerиn mяшhur
яsяrиnи oxuyanlar цчцn bu xatыrlama чox yersиzdиr, amma
yenя dя - axы uшaqlar oynayanda юzlяrиn unudur.
Polad Bцlbцloьlunun sяsиn eшиdяn kиmи yenя Bиbиheybяt
tяrяfdяn paytaxta gиrяn maшыnlarы xatыrlayыrdыm. O maшыnlarыn sahиblяrиnи necя tapmalы vя цzlяrиnя necя demяlи kи, ay
bяdbяxt, sяn o fиlmdя bяlkя otuz dяfя юzцnя baxmыsan,
xяbяrиn yoxdur. Nя qяrиbяdиr, adam юmrцnцn axыrыna qяdяr
bиlmяyяcяk kи, onu fиlmя чяkиblяr. Uzaqdan kadra dцшяn
hяmиn maшыnlarыn sahиblяrи yяqиn dцnyadan kючцblяr. Elя
иndиnиn юzцndя dя fиlmdя юzцndяn xяbяrsиz kadra dцшяn
adamlarы gюrяndя цrяyиm sыxыlыr, юzцmц чox pиs hиss edиrяm.
97
.
`
98
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
:
Haydar H a k s a l .
"ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ"
Али Haydar Haksal
yed и и kl и m@yah o o .co m
Salam Qurtuluш яrlяrиnя
L vanda v F l st nd ba ver nl r, ld r l n cocuqlar, qad nlar v ya l lar olay ndan sonra, s yl n c k olan
s z: "Bu b r sava dey ld r. Bu b r q tl amd r, b r soyq r md r" dey l b l r. Yer z nd bunun k m b r rn k yoxdur.
Bunun ad sava dey ld r, bu b r soyq r md r, b r q tl amd r. Sapand da lar yla raketl r n, tank l cocuqlar n, bombard man u aqlar yla, m sket bombalar yla m daf s z ya ay b lg l r nd k xalq n sava ola b lm z.
D n oldu u s yl n n v d n adam oldu u fad ed l nl r t r f ndan u aqlar n v qad nlar n l m n f tva
ver rl rs bunun anlam budur. F l st nd , L vanda, Sur yada v lb tt sl m co rafyas nda do an h r u aq
Y hud l r
n b r t hl k d r. Eyn l F ronun l m n Hazr t Musadan olaca n yr nd
n, do an h r u aq
b r Musa olaca ndan, el s b t n u aqlar h l do ar-do maz lm l d rl r. Y hud l r n bug nk davran
bundan
bar td r.
Qana’da ya ayan h rk s Yahud l r
n b r t hl k d r.
M sl man co rafyada do ulacaq olan h r u aq b r t hl k d r.
Bunun
n Hahamlarca ver l n f tvalar da buna uy un olmal d r. D nyan n g zl r n nd ya anan bu
v h t sey rc qal nmas v s s xar lmamas , dolay s yla sad c s yl nm l rd n bar t qal nmas da nsanl n
yen y z n g st r yor.
S yon zm n d nya g m nl y n soyunmu olmas n n b r fad s d r.
Yen D nya d z n n n yen vers yonudur.
Bu etk d k bat c ayd nlar n z x tl r n v q l ml r n ks olan b r bax d r. Rol g r y arada b r q rurlan b
arxa planda: " l n z sa l q n yax ed rs n z" n b r bax t rz d r.
Bu s nsanl n l m d r.
slam d nc s n n, duy usunun, m d n y t n n n q d r g r kl oldu unun g st rg s d r. G st rg l r
tan mlay c d r.
K pr Bar H r kat s ras nda toplanan B rl m M ll tl r sava n durmas
n h m n q rar verm t .
T rk y y embarqo t tb q ed lm d .
T ss fl r olsun k , ya anan bu q tl am qar s nda B rl m M ll tl r z n qoyulmur. Anla lan budur k ,
B rl m M ll tl r sra l n, Amer kan n v hak m Bat d vl tl r n n haqlar n qoruyan b r qurulu dur. El s , bu
anla lmaqdad r: B rl m M ll tl r M s lmanlara v m zlum xalqlara qar qurulmu olan b r t k latd r.
Yahud l r n sah p oldu u d n n, fad ed l n v q bul ed l n n lah m n l olmad
ger y n ortaya xar r.
H zr t Musa nsanl
F ronun zulm nd n v q tl am ndan qurtarmaq z r F l st nd n xard , ll r getd . F ron
s o m zlum xalq n soyunu qurutma a al rd . Bu g n F ron b r t v rl oran n m zlum xalq n q tled r. Ruh
bax m ndan eyn d rl r.
nsanl k, nsanl
zul md n qurtaracaq Musas n g zl y r. F l st nl h r u aq b r Musad r lb tt . H r
M s lman b r Musad r lb tt .
Salam s z olsun Ey Musa soyundan g l n rd ml l r .
Salam s z olsun o m q dd s aya n d yd y qutlu h r n nsanlar na.
Salam s z olsun qaranl a d r n n ayd nl q zl l r .
Salam, s z salam olsun dey nl r .
H r da n z bab ll r n d md kl r nd k da lar q vv t nd olsun.
H r da n z F l st nl cocuqlar n m zlum ll r nd n at lan da lar k m k sk n n anl olsun. nk onlar da lardan qorxurlar. nk onlar b r g n da lar n arxas na g zl n c k b r ruha sah pd rl r. nk onlar qorxunu yed kl r nd da y rlar. Qorxunun yans mas s f tn d r.
Salam s z olsun ey g l zl u aqlar.
Ey Allah n yolunda olan s zl r salam olsun.
„
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
99
GЦNЦN-GECЯNИN VЯ AXAN
SULARЫN ШERИ
Kиrlи bиr gцn sonu vя bиr ulduzsuz gecя
sиs vя dumanla gиrиrяm шerя
gюy qaranlыq, mяcburam.
Atиlla Maraш
Mяn
bяlи mяn dedиm hяr necяsя
evdя kиmsяlяr yoxdur
yalnыz, tяk baшыnayam mяsяlяn
kиmlяrиnsя sяsиdиr, gяzиnиr dиvarlarda
gяrиlяn mяnяmmи yoxsa
bu чarpaz чarmыxa
tцkяnmяz acыlarla
чцrцmяmяk
bu чяtиndиr bax.
Bюyцyцr vя чoxalыr zamanla
sevgи kюnцllяrlя, gюz baxышlarla
susursa
bяllи, vurulan bиr neчя gюyяrчиndиr
bяlkя bиr neчя eшq sяhиfяsиdиr qeybolan
amma hяrf bиtяrmи, kяlиmя bиtяrmи
o mяhsuldar o ceyran dиldя
hиss edиrиk azalыr gцndяn gцnя sularыn
bяrяkяtи
fыratda, nиldя...
Bax sularыn gюzdяn dцшdцyц bиr gцndя
qurшanыrыm bunalыmsыz sevgиmи
vя tяrtяmиz цsyanыmы цstцmя
boшaldыram artыq tяbииdиr
юfkяmи lava kиmи zulmцn цstцnя
davranышыmdakы bu qan hяsrяtи
mяcburиdиr.
Araya gиrmяsиn zaman
Vя mяsafяlяr
Иnsan sevdanы deyиl
Sevda иnsanы unudur.
Чox rяnglи yuxularda sevda
Bиr gюrцnцr, bиrdяn bиrя qeyb olur
Цrkяk bиr ceyran kиmи suya enmяdяn
Gedяr daь baшыnda xoyrad
Bиr ovчuya vurulur.
Sevda gяlиb чatыrr bиr gцn
O hяybяtlи daьdan
Bu tяnha sahиlя
Hяr чaba boшdur artыq
Яl yetmяz qяrяnfиlя.
NЯSЯN SЯN
Masmavи gюylяrиn parlar ulduzu
Dяlиksиz yuxuda яn sehиrlи dцш
Sяn eшq иqlиmиnиn яn gюzяl qыzы
Sяn saf altыn sarы bяmbяyaz gцmцш
Иssыz gecяlяrиn pяmbя шяfяqи
Sevgи dяnиzиnиn mor lиlparыsan
Hяsrяt qarmaьыnыn kюpцkdяn toru
Юzlяdиyиm gюlцn nиlufяrиsяn
Qap-qara bu qыш gecяsиndя
иtиlяnяn bиr qиsas var цstцmdя
oyanaraq gяrяksиz yuxulardan
boшaldыram mиsralara yцkцmц
ичиmdя шer qaynayыr
qovьa deyиr dostumun bиrи
ruhumda yanardaьlar partlayыr
bиr dя baxыram
durьun gюl sularы harяkяtlяnиr.
Sяn gюzяllиyиn canlы tиmsalы
Qяlb aьrыlarыmыn sяbяbиsяn sяn
Kюnlцmя saplanan bиr eшq xяncяrи
Yaralы quшlarыn чarяsиsяn sяn
SEVDA SЮZLЯRИ
Ичиmdя sevgиdяn иrmaqlar axar
Bulaqlar sяnяdиr su sяnя doьru
Bиtиmsиz arzular bиtmяyяn nazlar
Durnalar sonalar hey sяnя doьru
Sevda
Qapqara saчlarыyla
Bиr pяrи naьыlы kиmиdиr
Яsas gцndцzцn deьиl
Gяcяnиn шerиdиr.
100
Sevda
Hцcuma uьramыш
Sarышыn sяlиqяlи uшaqdыr
Bяlkя bundan bиraz da
Sыzыldamaьa hazыr, hяrиs
Baшыmыzda dolanan sиs
Vя bиr nazlы buluddur.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
Sяnsяn ah hяr gecя rюyama qonaq
Yoxluьun nя ишlяr aчar baшыma
Иnsanlar skelet иnsanlar donuq
Bиr чarя tapыlmaz arayышыma
Gяl artыq ey gюzяl bиtsиn bu vцslяt
Ичиm чюlцm gurbяt чцrцmяkdяyяm
Tцkяndиmи yoxsa harda o шяfqяt
Tel-tel sюkцlmцшяm, яrиmяkdяyиm.
"ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ"
Иsmayиl Kыllыoьlu
Qazanыn
PЫQQЫLDAMASЫ
Sunay Akыn
Ocaьa qoyulan su dolu qazannиn altыndakы alov gur ya da zяиf
olsa da bиr mцddяt sonra qaynamaьa baшlar. Suyun qaynamasы,
buxarlaшmaьa baшlamasы, sudakы potensиal gцcцn hяrяkяt gцcцnя
dюnцшmяsиdиr. Qazannыn qapaьыnы qapataraq bяllи bиr sцrя bu
gцcц, enяrjиnи kontrol altыnda tuta bиlяrsиnиz, amma uzun mцddяt
deyиl. Яyяr qazandяkы suya baшqa bиr maddя, mяsяlяn kartof,
mяrcиmяk ya da makaron яlavя etsяnиz yeyяcяyиnиz bиr yemяk
яldя edяrsиnиz. Dolayыsыyla hяyatыnыzы sцrdцrя bиlяrsиnиz.
Bunu da edя bиlяrsиnиz: Qazannыn qapaьыnы bиr az aralayar vя
ya heч qapatmazsanыz, qaynayan suya hяr hansы bиr maddя dя
яlavя etmяzsяnиz, su buxar olaraq havaya qarышыr. Sяrf ettиyиnиz
atяш gцcцnцn boшa yanmasы da чabasы.
Belя bиr durumu, az bиr tяcrцbяsи olan, yaxшыyla pиsи, faydayla zяrяrи bиrи-bиrиndяn ayыrd edяbиlяn hяr иnsan aьlabatan hesab
etmяz. Bundan яlavя, яn aшaьы sяvиyyяlи bиr zehиn belя bu cцrя
bиr durumu dцшцnmяz.
Sиyasяt fяlsяfяsи vя elmи, иctиmaи elmlяr (sosyologиya, иctиmaиyyяt) tarиx vb. bяшяrи elmlяrdя юnяmlи dяrяcяdя qяbul edиlяn
vя organиk, bиyolojи teorи olaraq adlandыrыlan gюrцшя gюrя
toplumlarыn yapыsы vя varlыьы, иnsan vцcuduna bяnzяdиlя bиlяr.
Platon bu gюrцшцn иlk юnяmlи vя qurucu fakиr adamы olaraq
qяbul edиlиr. Dюvlяt baшda olmaq цzяrя dиьяr bиr чox dиyaloqlarыnda bu qayda иstиqamяtиndя aчыqlamalar verиlиr, mцzakиrяlяr aparыlыr. Bяzы mцsяlman alиmlяrи vя bиlgиnlяrи dя orqanиk
qaydaya bяnzяr ya da yaxыn gюrцшlяr иlяrи sцrmцшlяrdиr.
Яgяr nяzяrи bиlgи vя gюrцшlяrя, dцшцnmя fяalиyяtиmиz ичиndя
bиr dяyяr verиrиksя, orqanиk nяzяrиyyяlяr kиmи daha baшqa
nяzяrиyyяlяrи dя dиqqяtя almaq, яn azыndan bиlgиnи bиr dяyяr saymamыzыn qaчыnыlmaz gяrяyиdиr. Eynи zamanda bиzиm иnsan olaraq
uymamыz gяrяkяn яxlaqи bиr tutumdur.
Yox, bиlgиnи, elmи, saf anlamыnda иnsanыn duyma vя dцшцnmя
hadиsяsиnи bиr dяyяr olaraq gюrmцrsцnцzsя, dolayыsыyla qaba
gцcц vя onun иstяr-иstяmяz baьlы qalmaq durumunda olacaьы
tяsadцfц hяyatыn, bиr baxыmdan, яsasы sayыrsыnыzsa, dartышыlacaq
bиr mюvzu da yox, demяkdиr. Иnsan vя toplum, daha genяl olaraq
tяbияt, kaиnat, hяyat, bиlgиsиzlиk, elmsиzlиk, cяhalяt, mяqsяdsиzlиk,
иdealsыzlыq vя qaba gцч яsas alыnaraq nя kяrtяdя anlaшыlыr,
qavranыr, dяьяrlяndиrиlиr?
„
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
Dodaq Payы
Чay bardaьыnda
Buraxыlan dodaq payы
Qяdяr belя
Uzaq qalamam
Gюzlяrinя
Yaxыn olsun istяrяm
Яllяrimя яllяrin
Yanыndakы beton binaya
Yaslanmasы kimi
Kюhnя bir evin
Sяni bir mismar
Kimi чaxdыm
Чцnkц beynimя
Vя toplayыb
Bцtцn kяlbяtinlяri
Atdыm dяnizя
„
101
Bцlent Ata
h e k a y я
Kяnd
B
gюzlяyиr.
elя olacaьы hяlя яvvяlcяdяn bяllиydи. Чoban kюpяklяrи susmuш. Zыnqыrovlar susmuш. Rяzяlяr, чиvиlяr
olmasa nя bu qapыda qalыr, nя qalxыb gedяr. Belя
tozlu bиr yolda yaьmuru gюzlяyяr kиmи olacaьы
Qadыnlar dиvarlara vururdu. Яllяrиnиn vurulabиlяcяyи hяr
yerиylя. Sяslяrи чыxmыr gюzlяrи vurur. Bцtцn gцчlяrиylя canfяшanlыqla yardыm иstяyиrlяr. Arxalarыnda юlцmdяn betяr,
acы bиr lokma. Bцtцn bu danышacaqlarыm yaшanmamыш ola
bиlяrdи. Amma artыq чox gec.
Baшaqlarыn kяnarыnda oturur. Gюzlяrи buludsuz.
Dodaqlarыnыn arasыnda bяllи bяlиrsиz bиr ыslыk, яllяrиnи
gюzlяrиnя sиpяr edиb toz buluduna baxыr. Kяndиn yaslandыьы
tяpяlяr "harada qaldыn" deyиr... davamыnы gяtиrmяyяrяk.
Bяyaz tяpяlяr. Kяndя gяlяn yolu seyredиr. Uzaqlarda bиr
yol hяlя var. Avtomobиllяrиn gedя bиlmяyяcяyи, qonшu
kяndlяrdяn gяlяn gиrиntиlи-чыxыntыlы, pozuq bиr yol. Kяndиn
ишыqlarы sюnяndя, sюhbяtlяr rцzgara mиnиb gяzиnяr, ulduzlar
yorьan olub цstlяrиnя юrtцlяrdи. Xышыldayan cevиz
yarpaqlarы gюrmцш. Adam, qaчыb чыxartmaьa чalышarkяn
heyvanи bиr юmцr xяrclяdи. Чox aьlayanы oldu. Heyvan
deyиldи balчыьa saplanan. Qяdяr. цstцnя yapышan bиr uьursuzluq kиmи, bиr canavar kиmи tцnяdи ocaqlarыna.
Юzцmlя baшara bиlmяdиm. Onu sevdиm. Mяn yalanчы
deyиldиm. Zavallыydыm bяlkя. Nя цчцn sevиlиrdиm
bиlmиrdиm. Dиlиm tutulmuшdu. Bu kцчяdяn keчmяsяm
ичиmdя bиr шeylяr durmadan yalan sюylяyиr. Dedиm, mяn
yalanчы deyиlяm. Nя olursa olsunц Anam "alarыq" dedи.
Almaq deyиl, qяhr olmaq иstяyиrяm mяn. Baшqalarыna getdиkcя. Ulduzlarыn uzaqlaшtыьыnы hиssetdиkcя. Sяhяr
цstцmdяn hяrarяtlяr getdиkcя. Gюyяrчиnlяr mяscиdи tяrk
etmиш. Qaчыrtdыьыm hяr шeyиn bиr иpи var. Boшluqda sallanan
vя suчlayan. Иsterdиm. Atamla aynы sцfrяdя olaq. Иllяrcя
яkиlmяyяn tarlalar kиmи. Bиrlиkdя otursaq belя sцfrя
bezиndяkи geyиk naxышlarы, чюrяk qыrыntыlarы, чay lяklяrи
mяnя daha yaxыn. Bu шяkяrlяr, чay qaшыьы mяnя gцlцmsяyиr. Atam getdи. Hяr getmяk bиr az gяlmяkdиr. Hяtta
dцpbя-dцz gяlmяkdиr яslиndя. Atam иllяrdиr gedиr. Hяlя bиr
gяlиш bиrиkmяdи. Sюyцd yarpaqlarы bцtцn bиr шяhяrи buraya
чaьыrыr. Gяlиn sevиn bu uшaьы. O sevиlmяyи иstяyиr. Sюyцd
yarpaqlarы цzцmя budaqlarыnы vurur.
Qaшda dюшяklяrя uzanыb radyo dиnlяyиrиk. Caz saatы.
Kanallar arasыnda xышыldayan sяslяr. Uzandыьыm ulduzlar.
Rцzgar. Bиr tцrkц sяsиndя цzlяr gevшяyиb yataqlarыnda yer
102
bяyяnиr. Adы Яhmяddи. Var gцcцylя asыlыr. Heyvanыn
gюzlяrи fыrlamыш. "Mяn юldцm" deyиr. Яhmяd bu gюzlяrи
bиlиr. Yalvarышыnы. "Sяnиn suчun bu" deyишиnи. Var gцcцylя
asыlыr. Tutunduьu aьacы buraxsa иkиsи bиrdяn mыrыьa
gюmцlяcяk. Anasы bиr payыz almasы kиmи quruyub getdиydи.
Чalыnmыш bиr su kиmи. Onu bяklяdи. "Anam" demяk цчцn.
Aьaclarыn dиbиnи aчыb ocaqlara gedяn su yollarыnda bu
Qara Яhmяd... qopacaq qollarы. "Anam" deyяcяk. Bиr qurtulsa buradan bиr Bafra yaxacaq. Sяrgиdя bиr Samsun
vardы. Юgяy qardaшыnыn gяtиrdиyи. Anasыnыn oьlu. Onu bиr
юvlad kиmи sevdи. Xayыn deyиl. Arvadы xayыn. Яbяcцk aьыzlы.
Bиr doьru arvad tapa bиlmяdи kи... Яllяrи boшalыr. Tuta
bиlmиr. Sцrцшцb gedиr юllцьцn kюrц. Anasыnыn oьlu. цrяyи
qoptu qopacaq. Bиrи yetишsяydи. Buradan чыxыm юz яlиmlя
vuracaьыm. Vurularmыц Vurulmazmыц Mяn bиtmишяm
atam...
Hяrkяsи bиr yana buraxdыm. Bцtцn qohumlarы. Mяn belя
qala bиlяrяm gerиdя. Hяr getdиyиn yerdя bиr mяbяd, bиr
gюzяl torpaq, bиr doьum rцzgarы яsяr. Ayrыlыq kцrяyиnи
sюykяdиyиn aьacdыr. Bu ишыq... gяcя boyunca yanыnda
qalandыr. Sяnиn nяfяsиnи alыr. Gюzlяrиnиn fяrиnи. Sevdиyиm
bцtцn qadыnlar aьzыmda acы bиr dadla quruyur. Eшq hansы
aynaya baxыrsan bax sяndяn keчяcяk. Buraya gяlmяk цчцn
юzцnц sыnaman gяrяkиrsя durma. Oraya gedяn yolu
soraraq tapa bиlmяzsяn. Qardaшlяrыnы axtarыrsan.
Qardaшlяrыn qopduьun yerdя deyиl dцшdцyцn yerdя olacaq.
Atasыnыn юldцyцnц bиlmиrdи. Qardaшыyla baьlы haklыydыn.
Belя olacaьыnы kиmsя bиlmиrdu. Yalnыzca bu юlцm... baшqa
шeylяrи yada saldы. Sяnяlяr яvvяl юlяn цч adamы. Иkи Qardaш
sиlahlarыyla bostana gedиrlяr. Bostanda цч nяfяr onlarы
gюzlяyиr. Qardaшlardan bиrи heч sиlahыna davranmadan
vurulur. Dиgяrи, adamlardan иkиsиnи haklayыr. цчцncц adam
qaчыb jandarmaya xяbяr verиr. Hяtta anlaшыlan o kи kиmsя
vurulmadan qaчыb yola dцшцb o. Nяysя... Bюyцk qardaшыnыn юldцyцnц anlayыnca bиzиmkи aradan cыrmыш. Artыq
haraya getdиysя... bиr sцrя qaчaq yaшadы, yaxalandы. Bиr
neчя иl ичяrdя qaldы. Sonra buraxdыlar.
Bu bиzиm...
Bяlи o.
Bиr sцrя qan davasы gцddцlяr. Nяdяn sonra Яhmяd Aьayla
elчи oldular. Hяr шey yaxшы kиmиydи. Sonra bиr шeylяr tяrs
getmяyя baшladы. Яhmяd Aьa bиlиrdи amma kиmsяyя
demяdи. Heyvanы qurtarmaьa чalышarkяn dцnцrц yetишmиш.
Heyvanы чыxarmышlar. Amma vя lakиn Яhmяd Aьa evя
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
"ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ"
gяlиncя fяnalaшmыш. Rяhmяtlиk цrяyиndяn getdи deyиrlяr.
Keшkя buraxsaydы heyvanы.
Adamcaьыz hansы bиrиnи buraxsыn.
Bцtцn gecя aьlamalar dиnmяdи. Onlar dиvara vurduqчa
aьlыm baшыmdan gedиr. Яlиmdяn nя gяlиrц Qapыdakыlar quldur. Gavurun dюllяrи. Kиm olduqlarы bяllи. Nя edя
bиlяrяmц Kиmиn яlиndяn nя gяlиrц Шцbhяsиz sиlahlarы var.
Gяlиnlяr aьlayыr. Mяn onlara dedиm. Demяdиmmиц Oьlum
baшqa zaman gedиn шяhяrя deyя. Ara qarышыqdыr. Bu
Яhmяd sюz dиnlяmиr. Nя olacaq иndиц Yazыq! Tfu namussuzlara! Mauzerи alsam... Hяlя yenи gяlиn. Namussuzlar!
Vay baшыma gяlяn!
Sonraц
Mauzer sяsиnи duyunca qaчmышlar.
Yaxшы kи, heч olmasa.
Bяlи. Mauzer sяsи yaxшы bиr hekayяdиr.
Hekayяmи!
Bяlи. Devrиlяn traktor da, иkи nяfяrи haxlama da.
Yaxшы яslи nяdиr bu ишlяrиnц
Яslи... Яslи budur. Bu uшaq nиyя dюndц шяhяrdяnц
Adnanmыц
Bяlи...
Bиlmиrяm kи... Yaxшы bяs qadыn, qыzlarыц
Шяhяrя getdиlяr, bиr bиnada qapычыlыq edиrlяrmиш. Tяmиzlиyя
fиlan gedиb... dцzdцr qыzlarы bиlmиrяm. Amma qurtardы
onlar. Tцkяndиlяr. Neчя dяfя hяm dя... Bu kяnddя
gюyяrчиnlяr vardы яskиdяn. Чяkиlиb getdи. Amma kиmsя
danышmaq иstяmяz bunu. Nяysя...
Gюyяrчиnlяr havalandыьыnda aьacdan gerиyя nя qalыrdыц
Atamdan gerиyя nя qalыrdыц Чюrяyи qatыqdan ayыrsa...
Adnan. Adnan saчlarы цч numara dиz чюkmцш sцfrяdя.
цzцm dяnяlяrиndяn gerиyя nя qalыrdыц Sюkцlmцш pиllи radyodan gerиyя qalanlarц Quш tцklяrи. Qяlяmtиraш tюkцntцlяrи.
Sиlgиlяr. Oxulun nяrdиvяnlяrи. Heyva aьaclarы. Dиvar boyu
axan sular. Zeynяb olmasa nя qalыrdыц Cevиzя doьru
yцrцyяn bu yol olmasaц Qalxыb gerи gяlиrdи. Gerи gяlsя onu
sevmяsи keчяrmиydиц Dиши aьrыdыьыnda sabahlaradяk uyumadыьыnda vя sonra keчtиyиndя unudurdu yenя. Zeynяb
hяr an hяr шey. Иllяr keчsя Zeynяb bиr yerdяn yenя чыxыb
gяlиr. O bиlmяz. Bиr daш olar. Bиr daшыn sычrayышыna mяktub
yazar. Bюyцk bиr qaya "mяn onu sevdиm" deyиr, atяшиn
baшыna чюkmцш. "Qыzыm kиmиydи." Oturub danышarsan.
Gюzlяrdя toplanan mяьlubиyyяtlяrиn sяyиrmяsиnи иzlяrsяn
vя sonra kяdяrlи чяkиlmяsиnи umudsuz qaranlыьыna. Dalыb
gedиncя bиr xeyиrsиzя bиr daш sычrar юndяkи yцk maшыnыndan
шak deyя чиlиk-чиlиk edяr camы. Cam dedиyиn Zeynяb, daш
dedиyиn Zeynяb. Sarыldыьыn Zeynяb, qorxtuьun Zeynяb.
Adnan yola чюkmцш Zeynяbи dцшцndц. Gюyяrчиnlяrи sormuшdu. "Tяkчamыn yanыnda" demишtи. "Elя шey olar!"
demишdи Zeynяb. "Burada, mяscиdиn damыndadыrlar."
Xeyиr, gюyяrчиnlяr orada. Tяkчamыn orasыnda. Zeynяb
Adnanы cevиz kиmи ovcunun arasыnda яzdи. Baxышlarы pцfцrpцfцr. Bиr sяrиnlиk yaxdы ичиnи. Adnan gюlmячяyя qяdяr
qaчdы. Qollarы sovrula sovrula. Yanaqlarы. Dodaqlarы.
Sяrxoш. Hamыsыnыn ичиndяn bиrdяn soyundu. Kиm var kиm
yox atdы qumlara. Gюlцn sularыna daldы. Eшq, sularыn ичиndя
su buraxmadы. Hяr шey ишыq dяmяtиnя qarышыb qeyb oldu.
Adnan sяrиn sularыn ичиndя. Adnan dышыnda Adnanыn. Sular
Adnanыn ичиndя dюvrя vurub dюnяn, tюkцlяn. Adnanы
arayan. Adnan qaчan, qovalayan. Adnan gюlmячя.
Qumlarыn bиttиyи yerdя, bu halqanыn ичиndя, aчыlan qapыnыn
eшиyиndя, qыvrыlыb yatmыш. Boшluqda yellяnяn bиr tцk. Bиr
kяlиmя. Bиr kяlиmя zяrrяsи. Bиr hяrf belя deyиl. Bиr cцmlяnиn kюlgяsи. O kиtabыn qoxusu. Adnan Zeynяbиn boyadыьы. Zeynяb Adnanыn aьzыnda чeynяdиyи dиl.
Soyuq bиr axшamdы. Yaшlы qadыn pяncяrяnиn kяnarыnda
qaranlыьa baxыr. Soyuqdan чяnяlяrи taqqыldayыr. Яllяrи
qoltuq altыnda иrяlи-gerи gedиb tиtrяmяsиnи keчиrmяyя
чalышыr. Kяndиn bцtцn ocaqlarыnы yaxsan, hяtta kяndи atяшя
versяn bu иnsanlarыn canы qыzmaz. Onlara yaxшы gяlяcяk шey
bиr ayaqqabыdыr bяlkя. Bиr dяsmaldыr, Шяhяrя dцшцb
gяtиrиlmиш. Eшqя toxunan bиr an. Bиr uшaьыn цrяyи uчmaq
иstяrsя ona nя uчaq gяrяkиr nя pиst. Amma bюyцklяr yaxшы
bиlиr uчaьыn qalxamayacaьыnы, qanat boyunun yetmяyяcяyиnи, yanacaьыn olmadыьыnы... Bиr sцrц иmansыzlыk
иcad edя bиlиrlяr yяnи. Qalx uч desяlяr, yox. Bиr suчlayыcы
evdяn чыkabиlsя, sokaьыn dиьяr sokaьa kavuшtuьu yerя dяk
yцrцyяbиlsя... keчяcяk. Hяr шey keчяr. Amma yцrцmяyяn
bиrи цчцn bцtцn kцчяlяr eynиdиr. Bцtцn kюшяlяr qonшuya
gedиb saatlarca gяlmяyяn ana. Axшam olsa nя olarц
Qыlыnmayan bиr namaz sяnи чaьыrmыrsa, baшqasыnыn sяnя
sюylяdиyи nяdиrц
Bunu иstяmяmишdи. Чayыnы qarышdыrarkяn dцшцncяlяrи юz
yanыna чaьыran bиr чoban kиmи, bиr usta kиmи. Bu иш bиr
azdan onun dedиyи kиmи olacaqdы. Qaшыьы kяnara buraxыb
чayы alarkяn sorduц
Nя deyиrsяn Яhmяd Яfяndиц
Иlgиsиz, чayыnы ичdи. Bardaьы aьzыndan чяkяrkяn qaчacaq bиr
yer buraxmadan sordu. Buraxsa nя olar, buraxmasa nя
olarц Qыz mяnиm qыzыm, mяnиm юvladыm. Canыmы иstяsя bu
qяdяr zor gяlmяz. Bu adam hяr шeyиmи alacaq. Baxчanы,
qыzыmы, oьlumu, arvadыmы. Xeyиr desяm... Allah bяlasыnы
versиn sяnяdlяrиn. Ah oьlan! Yaxdыn ocaьыmы!
Toydan sonra kиmsя bunun haqqыnda чox danышmadы,
kиmsя шиkayяt dя etmяdи. Kиmsя pычыldamadы belя. Belя bиr
vяrdиши yox иdи...
Qadыn vя qыzы sabahыn aчыlmasыnы gюzlяyиrlar. Gцnlяrdиr
belя edиrlяr. Eynи evdя eynы otaqda amma bиrlиkdя deyиllяr.
Qeyb etmишlяr bиrи-bиrlяrиnи. Bиr ananыn balasыnы qeyb ettиyи
zaman gюzlяrи nя olarц Balasыna uzanan bиr яl. Qopasыca
bиr яl. Bunun цчцn юz canыnы heч чяkиnmяdяn verяr. Amma
bиr qadыn юzцnц qяdяrя qaptыrыnca yalnыzca seyr edяr. Acы
чяkmяyи, dadmasы gяrяkяn bиr шey kиmи, иncя-иncя bиr
yarpaq kиmи saralar. Sonra buyur edяr erkяklяrя, qadыn
erkяklяrя, bцtцn cazqыr taxыmыna. Gюzlяyиrlяr. Azan
sяsиylя qыpыrdanыb doьrulmaq keчиr ичlяrиndяn. Rцtubяtlи
hava cиyяrlяrиndя bиr шeylяrи sыxыr. Gюz-gюzя gяlmяkdяnsя
юnlяrиnя, keчmишя, qaranlыьыn aчыq qapыsыna чevиrиrlяr
baxышlarыnы. Bиr heчя yumurlar gюzlяrиnи.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
103
Oyandыьыnda gedя bиlяcяyи bиr yer olmalыydы. Bu rюyanыn
ona anlatmak иstяdиyи иdи. Solan mяlяfяlяrиn... Gцllяrиn
rяngиndяkи dяyишиklиyи umursamayan иnsanlarыn. Atasыnыn
юzsцndяn baшqa ичяn olmadыьы halda saxladыьы Samsun
paketиnиn, bюyцyяn pишиk balalarыnы, artыq юzцnц sevdиrmяyяn pишиklяrиn bиldиyи bиr шey olmalы. Gюrdцklяrи bиr шey.
Getdиklяrи vя artыq dяyишяrяk gяldиklяrи bиr yer. Azalan
gюyяrчиnlяr цчцn. Onlar цчцn deyиl яslиndя юzц цчцn bиr шey
yapmalыydы. Mцяllиmиnиn belя ondan gюzlяmяdиyи... Bunu
edя bиlяrdи. Иstяsя. Иstяmиrdи bax. Ertяlяyиrdи. Bu шey onun
bиr яl olmasыnы иstяyиrdи. Bиr qapыnыn hяr zaman dышыnda qalmaq. Atasы olduьunu sиqaret qoxusundan bиlяrdи. Adnan
sиqaret чяkmиrdи. Adnanыn sюylяdиyи yol... bиr-иkи sяfяr o
tяrяfя getmишdи. Amma bиr шey yoxdu orada. Hяey gerи dюnmцшlяrdи. Atalarыna aш gюtцrяcяk olsalar o, onlarы чeшmяnиn
baшыnda qarшыlar, gerиsиn gerи savardы. Cяbишgиlиn evиnя
чatana qяdяr иzlяrdи onlarы. O yol haraya gedяbиlяrdи kи.
Gюyяrчиnlяr nяdяn getsиnlяr orayaц Yorьanlarы dяmяtlяyиp
yцklцyя yыьdы. Yer mиndяrlяrиnи dцzяldиb yцklцyцn
qapыlarыnы sыxышtыrarkяn oxulun bиr daha gerи gяlmяyяcяyиnи
dцшцndц. Yцklцyя sюykяnиb bиr mцddяt elяcя qaldы.
Haraya getsяm bu zыrыltы. Gяlmишlяrиnи keчmишlяrиnи yaxшы
ettиyиmиn... Hяrkяsиn иши bиzиk. Gюzlяrи цstцmцzdя. Yerиsяk
bиlиrlяr. Qaчsaq bиlиrlяr. Olmayan aьыllarыyla ишиmиzя qarышыrlar. Gяlmиш "etdиnmиц" deyиr. Sяnя nя! Sяn kиmsяn kи! Mяn
sяnиn oьluna qыzыna qarышыrammыц O gavurun dюlц yoxdurmuц Adnanы baшыma saran. Hey sяnиn цzцndяn. Hey. Oh
olsun! Sяnя azdыr bunlar. Gяlmиш traktoru иstяyиr.
Tяkяrиndя pulunmu var sяnиn ay heyvяrя! Nя verdиn dя nя
иstяyиrsяnц Sяn шяhяrdя sцrtяrkяn bиz buranы adam etdиk
adam...
Yolun kяnarыnda иsmи bиlиnmяyяn kичиk чичяklяr, tиkanlar
var. Hяr bиrи kичиk sыxыntыlar halыnda юbяklяnmиш, yolun
kяnarыnda qalmыш. Иsmиnиn bиlиnmяmяsи buralы olmamaqdan.
Buralы olduьun halda иllяrcя dышarыda qalmaqtan. Bu torpaq.
Topraьыn rяngи, иnsan vя heyvan цzlяrи иsиmlяrиn yerиnи alыr.
Bu чичяk, sяhяr hяyяtdя gюrdцyцm oьlaq. Bu чичяk dя
Mяnяvшя Xala. Bu daш, Osman Яmи. Bu daш parчasы,
Cяmиlя. Bu tиkan Hцseyиn Yeznя. Bиr zamanlar bu yolun
burada olmadыьы, gedяnlяrиn getdиklяrи yerи bиlmяdиyи
anlamыna gяlmиr. Kяpяnяklяr чarpыb yюnlяrиnи dяyишtиrиncя
rцzgцrыn gяtиrdиyи qoxudan anlayыrsan. Orada kиm nя demиш,
kиm цrяyиndяn ata bиlmяdи bиr dяrdи, hayqыrdы. Kиm
pычыldamыш ичиndяn чиban arayan cяrahяtи... O bиrи tяrяfя
yaxыnlaшdыqca bюyцyяn bяyaz tяpяlяrиn vя bodur aьaclarыn
duruшunda bиr oturaqlы heybяt var. Gюyяrчиnlяrиn topladыьы
ruhlar, xяstяlиklяr.. gюzlя gюrцlmяyяn kичиk bиr dцnya qurmuш. Dышarыda qalanыn ичяrиyя hяps edиlmиш cюvhяrи. Burada
цzlяшmяk цчцn bиrиkmиш o qяdяr чox шey var kи. Kиmи bиr
cevиz aьacы gюrцr burada kиmи Tяkчamы. Mяnsя vadиnи
gюrцrяm. Yaьmur sularыnыn gяlmяsи цчцn deyиl. Eшq цчцn
orada olan. Suyun qaynaьыna яyиlиb цrяyиmи qovaqlardan
юtяyя чevиrиncя gюrdцm. Eшq deyиrdи. Eшq. Яlиnи bиrdяn
чиynиnя apardы vя dиzlяrиnиn цstцnя чюktц. Qanlы яlиnи gюrdц.
Gюzяldи deyя dцшцndц acыyla. цzцqoyun yerя qapaqlandы.
„
104
Kamиl Eшfaq Bяrkи
Qara yelяklи Barышa vя onun
qara yelяklи gиtarasыnыn
aьlayышыna qяzяl
Цrяyи yuxulu analara vя atalara
Uшaqlarыn цzцnц шиllя kиmи шappыldadan
Qara yelяklяrи юz yelиnи юzц яsdиrяn
Eшиtdиyи musиqиnи qяlbиnиn ucunda durduran
Qяlbиndя bиr anda doьan bиr anda yapan
Bиr anda yapdыьы цчцn bюyцklцyц durmadan daшan
O bиrиlяr gцnbя-gцn tцkяndиrяrkяn yurdunu
Цrяyиnи qoyzn tяmиz sularыna yurdunun
O nяшя nяydи o urяkdяn baьlыlыq nяydи
Ичиndя o yeynи daь ya o yeynи daь
Axtarыb tapardы havalarы mahnыsы gцnяшlи
Xatиrяsи yalan deyиl
Gиtarиst o gece nece aьlayыrdы
O sevmяk o baь o yeynи daь
Eшfaq sяnиn dadыn цrpяrmяkdиr
Barыш sюylяr Barыш qara yerdя toz
Eшfak! Gцn gяlяr o bиrи gцn gяlяr
Barыш qalxar Barыш цчцn шяhяrdя xoruz
Adыn Яhmяddиr elя deyиlmи qardaшыm
Шыk aьladыn saь ol!
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
„
"ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ"
Turhan Toy
SЯNИ SЯNЯ TЯRK EDИRЯM
Necat
Чavuш
gecяlяr tяlaшla qaчыrdы kюlgяmя
bir gecя quшu daha uчurdu ovuclarыndan
yыrtыrdы gecяnin qaranlыьыnы bayquш sяslяri
яrz inlяyirdi ulduzlarыn яksinя
яn sadя surяtini qoyub boxчama
atыb чiynimя
sяni sяnя tяrk edirяm...
E q o и s t l и k
bozqыrыn qoynunda dяli dolu at sцrяn mяn
tюkцlяn sentyabrlara soxdum gюy цzцnцn maviliyini
ayыn dolmuш halыydы son dayanacaьыm
iчimdяki qatarlar чoxdan devrildi, vagonlar darmadaьыn
чatlamыш dodaьыmы шerlяrlя isladыb
sяni sяnя tяrk edirяm...
qanыyыr ayaq uчlarыm dilimя inad
qaчыrыram baxышlarыmы alov kцrяsindяn
bычaqlar sцrцшkяn torpaqlarda itilяnяrkяn
gecяyя sыzan bir neчя damla qan
gюzlяrimdяn цrяyimя sяssizcя axan
яn шiddяtli zяhяri dяrdlяrimя qatыb
sяni sяnя tяrk edirяm...
Gecя kиmи baшыmыn цstцndя dur
Gюzlяrиn mяnиm olsun
Dяnиzlяrиndя tut qяlbиmи
Яllяrиn mяnиm olsun
Naьыl alяmlяrиnи fяthя чыx
Zяfяrlяrиn mяnиm olsun
Aьzыndan tюkцlяn daшan
Иncиlяrиn mяnиm olsun
qaldыrыm daшlarыnda uyutduьum xяyallarы
bir atыmlыq barыt qoxan sяbrimi
gцn gюrmяmiш xяyallarыma vururam
tцstцyя mяhkum pяtяkdяn oьul almaq
zыr dяli шяfяqlяrя aьlamaq
mяnяmi qaldы yar
sabahla gedirяm, balыmы pяtяklяrя satыb
sяni sяnя tяrk edirяm...
neчя kalibr idi boynumdan vurduьun sюz
doьrudan ceyranlar nяdяn hяmiшя boynundan
vurulur
kюlgяm qan itirmяkdяn юlmяkdя
qыrыlan bir qяlяmin hяsabы чяkilяrmi
sevdam цrяyimdя musallaya яyilib
sяni sяnя tяrk edirяm...
Gяl чиynиmя sюykяn uyu
Yuxularыn mяnиm olsun
Mяn иndи sяfяrя чыxыram
Шerlяrиm sяnиn olsun
„
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
105
HAYRИYЯ ЦNAL
SЫLA-Ы RAHИM (Baш чяkmяk)
Mюvsцmцdцr, tunc heykяllяr yaьmurla yuyular
Qaranquшlar hяnцz gюrцnmяmиш gюy tяkиndяn
Harlemlи zяncиlяrиn qlиkoza batmыш saчlarы ичиn
Memarы цчцn sяnи sяndя ayaqda tutan dиrяyиn
Чatlamaz qцbbяlяrиn яsnяmяz kяmяrlяrиn sancmalarыn цчцn
Tяtиkdя dur яn saьlamыnы seч belиndяkи xяncяrиn
Kи bиr nяfяs dяrиm bиr nяfяs цчцn
Mиn bяlasыyla hяr gцn yцzlяrcя nяfяrиn
Hяr nяfяrdя tяtиkdя durmaqdan yorulan bиlяklяrиm
Devraldыьыnda bu nюbяtи hяm gюnяnиr hяm dиnlяnиr
Цzцm var dцnyaya qarшы hяr kяsя hяr zaman mиlyon bяrяkяtlя
Цzцlsяm belя цzgцnlцyцm bиr az qolaya qaчmaq bиr az da nяzakяtdяn
Юzцnц bиl demяdиlяrmи, dedиlяr sana Bиll
Bunu unutma heч unutma saqыn unutma
Юzцndяdиr aчarы baшqalarыnыn
Sяn юzцndя mяnя doьru upuzun bиr yol tapacaqsan
Юzцnц azarlamadыqca яrmяьan olamazsan qonшuna
Bиr uшaьa qadыna bиr sиlah arkadaшыna sыla-ы rahиm
Rяhbяrsиz bиr toplumun ortasыnda zamansыz bиr zиl
Dцшmana чяkиlяcяkkяn яn sevgиlи gюzlяrdяkи mиl
Bu xыrчыn bu uslanmaz bu яr gюvdяsиnя чяlишиk dиl
Sяn olacaqsan pozuq tиlavяtиnlя faиlи bu farz-ы kиfayяnиn
Sыnanmaz aшk heч unutma tutulmaz atяшя dцшяn dяmиr
Yanarsan yangыnыnla sevяrsяn mяnиmlя bюyцyяcяksяn
Amma hey bюyцyяcяksяn bu sяnиn dяyишmяz qadяrиn
Sяndя gюrdцm bu яyиlиm mayana qatыlmыш
Bяrяkяtи anыmsatan dostluqla ишыldayan gюz bяbяklяrиn
Xяyanяtи doьallыqla yadsыyan bиr bяdяnиn var
Bu юnяmlи bu яrzиn dюnmяsи gцnяшиn bиzи hиrslя
Dцnya nemяtlяrиnиn bиzи arzuyla quшatmasы kиmи bиr шey
Bиz quшatыldыqca hяr quшatmadan necя чыxtыqsa
Yavaшca чюzцlяcяk sыnыrdakы dцyцnlяrи erkяk яllяrиn
Qurшun necя иrяllяrsя иnsanыn яtиndя yavaшчa
Beynя saplы mяrmи чяkиrdяyи necя saь qoyar da иnsanы
Юlяr eшиnиn ardыndan sыrf tasadan bиr yaшlы
Mяn o qurшunam budur шeиrdя sяndя Tцrkcяdя yaшayan
Yavaшca юldцrmяdяn ama шцphяsиz hey gцc qataraq
Sяnи Tцrkcяnи шeиrи qыlчыqlы edяn sцnи edяn
O mяnяm mяndяdиr yaшamanыn da yazmanыn da sиrrи
Mяnяm юmrя bяdяl gюzaьrыsы цrяk aьrыsы
Aьlamaьы baшarыrsansa son qurшunu sana saxlaram
106
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
ў
"ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ"
ЪАЩИТ КЦЛЕБИ
(1917 - 1996)
Ъащит Кцляби чаьдаш тцрк шериндя кянди, кяндлиляри, кяндчи щяссаслыьыны,
ъаныйананлыьыны эятирян, халг шериндян усталыгла йарарланан, анъаг буну едяркян
сейрчи дурумуна дцшмяйян, йени шерин юзялликляриндян узаглашмайан бир шаир
олараг гыса бир заманда иътимаиййят тяряфиндян гябул едилмиш вя севилмишдир. Йени
шерин яняняйя гаршы чыхаркян эиришдийи форма ахтарышларындан тамамиля узаг бир
шерин зящмяткеши иди. Яняняви цслубда йазан эянъ тцрк шаирляринин истинад йери олду
узун илляр.
ЩЯСРЯТ
Инди тарлаларда эцняш вардыр
Гарлар доnмушдур отларын уъларында
Артыг ахшамлар динъяля билмирям
Башым овуъларында
Ичи горху долу гыш эеъяси
Щеч йатаьын йохму сыъаг!
Даьлары долдуран чюл чичяйи
Щансы кцлякляр сяни гохлайаъаг!
Сачларымы кясиб кцляйя атаъаьам!
Та ки хябяр апарсын бир эцн сяня!
Ичимдя бир шейтан вар, дейир ки:
Аьлына эяляни етсяня.
Мян бу шери йаздым ат мяшгиндя
Олдуьум шящяр Истанбулду,
Аьыр-аьыр гар йаьыр
Атымын йалы булуд рянэиндя.
ЮЛЦМЛЦ ИНСАНЛАР ЦЧЦН
Щамыныз юляъяксиниз!
Танры гатына чыхаъагсыныз утанмадан!
Рущларыныз гойуб гачаъаг сизи!
Торпаглара кюмцляъяксиниз.
Гурдлар, бюъякляр, сохулъанлар
Севинъля ъумаъаг цстцнцзя.
Ялляриниз бомбош галаъаг,
Кимся бахмайаъаг рясминизя.
Севилмиш гадынларын хяйалы
Думанлар кими даьылаъаг;
Файдалар, шющрятляр, мярщямятляр
Сизя тяряф вармайаъаг.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
107
Эюзляриниз йох артыг!
Дцнйамызы эюрмяйяъяксиниз!
Охшамаг, эцлмяк, данышмаг
Олмайан бир селдя цзяъяксиниз,
Йаваш-йаваш чцрцйяъяксиниз.
ПАРИС
Парис дейинъя аьлыма
Боьуг сясли бир гадын эялир.
Шаркы сюйляр йухусузлуьа
Синяси бир енир, бир йцксялир.
Цряйи сыхылыр мцштярилярин
Йеня дя щамысы гадыны динляр,
Вяфасызлыьа аид бир шаркы
Ахы неъя галхыб эетсинляр.
Ишыглар гядящлярдя
Ичилмяйи бякляр гапгара,
Су гатылмыш ракы кими тцстц
Чюкцр цстялик сокаклара.
Бу гадын дурмадан сабаща гядяр
Црякдян юз шаркысыны сюйляр,
Мян эетмядим анъаг Парися
Эедянляр эюрдцляр.
АТИЛЛА ИЛЩАН
Тцркийя чаьдаш шеринин ян танынмыш
сималарындан бири Атилла Илщандыр. Назим Щикмят
ядяби мяктябинин давамчысы А.Илщан 1925-ъи илдя
Истанбулда анадан олуб, 2005-ъи илдя 80 йаш
тамамында дцнйасыны дяйишиб.
СЯНЯ НЯ ЙАПДЫЛАР
О сабащмы чыхмышдын бир эцн юнъями
Бир бычаьын аьзында йерийир кими идин
Дямирлярин сойуглуьу сольун додагларында
Эюзляриндя гаранлыьы дар щцърялярин
Сяни эюряр эюрмяз юзэцйлцйцмдян утандым
Сюйля ня ичярсян чаймы, гящвями
Чох дяйишмишсян бирдян таныйамадым
108
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
"
—
—
—
"
Сачларын узунду чийинляриня ахарды
Кюнлцмцз шянлянирди сарышынлыьындан
Онлармы кясдиляр, сянми гысалтдын
Эцлярдин ичимизя айлар доьарды
Эюрцнмяз даьларын архасындан
Яски эцлцмсямяни бищудя арадым
О сабащмы чыхмышдын бир эцн юнъями
Чох дяйишмишсян бирдян таныйамадым.
Бир чай ичярмисян йохса гящвями
Кибритим йох демяк сигаретя башладын
Яллярин дя титряйир бир дярдинми вар
Бюйля бир гыз дейилдин сян яскидян
Сяня ня йапдылар, сяня ня йапдылар
Кирпиклярин исланыр дуруб дуруркян
О сабащмы чыхмышдын бир эцн юнъями
Чох дяйишмишсян бирдян таныйамадым.
1977
БЮЙЦК ЛЕЙЛА
Нечя дяфя сюйлядим бюйцк Лейланын
Пренсес олмадыьыны, фащишялийини
Затян ишыглары да йанмыйор
Ян кютц йериндя бир гаранлыьын
Данышыр дуруб эянълийини
Архайын юлцмцнц йашыйор.
Щалбуки онун илк заманлары
Шар гядящлярдя ичилян конйак
Чилчираглар алтында севиб гадынлары
Ат йарышларында бюйцк ойнамаг
Пера ичляриндя италйан шаркылары
Щяр эеъя бир барон кяндини асыйор.
Айналара чюкмцш Истанбулда
Он сяккиз йашындан бир кач тябяссцм
Эюз йашлары бцтцн шампанйаларда
Бир кюлэя кими кач кяря эюрдцм
Долашдыьыны диб одаларда
Бялкя дя кяндисини арыйор.
1960
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
109
ТУРГУТ УЙАР
(1927 - 1985)
Тцрк шериндя 1955-ъи иллярдя Икинъи Йени адлы ядяби ъяряйан
юзцнц эюстяриб. Бу ъяряйанын апарыъы сималарындан бири Тургут
Уйар олуб. Юзцнцн сон дяряъя щалдан-щала дцшян цслубу иля о,
охуъуларыны щяр заман щейрятляндириб. Икинъи Йени ядяби ъяряйаны
ичярисиндя йайьын олан "анламсыз шер"ин ян эюзял нцмунялярини
Тургут Уйар йарадыб. Лакин о, шерляриндя мянаны щеч дя тясадцфцн
ихтийарына бурахмайыб. Яксиня, образларла, гапалы ифадялярля мяна
анлайышына даща дярин, даща йени юзялликляр газандыра билян бир шаир
кими ад чыхарыб.
ЪИЙЯБАЗЫН ТЕЛ ЦСТЦНДЯКИ ЩАЛЫ
Сизин алыныз ал инандым
Морунуз мор инандым
Танрыныз бюйцк сюзцм йох
Шериниз аьыллы башлы шер
Тцстцсц дя мцф
Амма сизин адыныз нядир
Мяним дянэями позмайыныз
Бцтцн аьаъларла уйушмушам
Гялябялик ща олмуш ща олмамыш
Кцчялярдя итирмиш ъибимдя тапмышам
Амма аьаълар еля имиш
Амма кцчяляр беля имиш
Амма сизин адыныз нядир
Мяним дянэями позмайыныз.
Ешгим дя дяйишя биляр эерчяклярим дя
Пырыл-пырыл дальалы бир дянизя гаршы
Йахынлашмышам дизбойу сулара
Щамыныза хош ниййятля эцлцмсяйирям
Щеч биринизля дюйцшя билмярям
Сиз ня дейирсиниз дейиниз.
Мяним бир эизли билдийим вар
Сизин алыныз ал инандым.
Сизин морунуз мор инандым
Мян там дцнйайа эюря
Мян там юзцмя эюря
Амма сизин адыныз нядир
Мяним дянэями позмайыныз.
ў
110
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
"ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ"
Osman Юzbaxчa:
1971-cи иldя Konyada doьuldu. Иlk vя orta tяhsиlиnи Konyanыn Ыlgыn иlчяsиndя tamamladы. Ыlgыn Иmam Hatиp Lиsяsи (1986) vя Ankara
Unиversиtetи Иlаhиyat Fakцltяsи mяzunu (1991). Evlиdиr. Bиr qыzы, bиr oьlu var. Иlk шeиrи, Yenи Taшova gяzetиnиn яlavяsи olaraq чыxan Kцltцr
vя Яdяbиyat dяrgиsиndя yayыmlandы (Mart 1990). Шeиr vя yazыlarы sыrasыyla Ayane, Dяrgаh, Yedи Иklиm, Kayыtlar, Иkиndи Yazыlarы, Yarыn
Яdяbиyat, Hяcя, Чяraь, Яdяbиyat Ortamы, Atlыlar, Bumяrang, Okuntu, Huruч vя Kюklяr dяrgиlяrиndя yayыmlandы. Kюklяr dяrgиsиnиn
yayыn yюnяtmяnиdиr. Yayыmlanmыш яsяrlяrи: Uzun Yцrяklи Nяhиr (шeиr / 1999), Dцшmanlыk (шeиr / 2004), Чaьыnыn Mиmarы Mиmar Sиnan
(bиoqrafи / 2003).
ARXADAШLЫQ BИTDИ
Amma da sadяlюvhmцшяm ha!
Шeиr yazmasa юlяcяk bиr can
Daшыdыьыma иnanmышam
Arxadaшlarыm damarlarыmda axan qan
Mяn, arxadaшlarыm vя шeиrи
Bиrbиrиndяn ayыrarsam
Dцnya baшыma чюkяr sanыrdыm
Bиr gцn
Яl fиkrиylя gяlишяn bиr шeиr yazmaq иstяdиm
Яlиn barmaqlarыmыn dышыnda
Pяnчя vя yumruq
Yurd vя hяr kяs
Kяrя vя dяfя vя sяfяr vя su vя nюvbяt olduьunu kяшfetdиm
Яl pяnчя vя yumruqdur, yurd vя yumruq
Hяrkяs vя yumruq, kяrя vя yumruq, dяfя vя yumruq
Su vя yumruq dedиkcя
Yumruqlarыmыn yalnыz vя yapyalnыz bиr yumruq
Olduьunu kяшfetdиm qarnыmы yarыb
Yassы bиr daш
Yapыlmaq иstяdиm kяdяrиndяn юlцcц bиr шey
Иllяrcя rabиtяsиz qalmыш bиr cцmlя
Hяr gцlяшиn carчыsы
Hяssas bиr шиmшяk
Olaraq dolaшdыm
Nя etsяm dя bиr-bиrиnя yaxыnlaшan иkи gяmи, yaxыnlaшmalarы hич bиtmяyиrdи
Иkи daь dalьalarы yararaq dцnyanы daшыran
Bиr-bиrиnя qovuшmayыrdы bиr шeyи bиr шeydяn daшыran
Mиnlяrcя qarышqa, sяssиz
Mиnlяrcя aь sичovul, sяssиz
Mиnlяrcя daш sяrt
Vя dцzцlmишlяr яtrafыma, sяssиz
Юzцmц hяr sяfяrиndя
"Yaxшы komanda hakиmи dя yenяr! Hяr kяsи yenяr!"
Deyя baьыrarkяn yaxalayыrdыm
Aьlыm hяr sяfяrиndя
Gюvdяmdя gяrяksиz
Bиr yaьmuru baшladыdы
Bиz amma mюhkяm, amma чevиk adamlardыq
Bиr tans, budur ahяng dedиklяrи шey, bиr hяrяkяt
Bиzиm gюvdяmиzи yenиdяn, hey amma hey yenиdяn
Yaradыb durardы
Gюvdяmиz sцrяtlя dяyишяrdи bиr шeyиn zamanыndan юncя
Durmadan pozulan bиr gюvdя canыmыzы sыxardы
Durmadan yaradыlan bиr gюvdяdя olmaq
Sцrяt чox sonradan
Bиzя яklяnяn
Bиr шeyи zamanыndan юncя яlиmиzdяn alan
Nя чox ишиmиzя yaradы bиr bиlsяnиz bиzя sonradan
Hayatda sцrяtlи olmaq
Чиl чиl daьыlmaq kиmиsи varmы
Ичlяrиndя bиr tяk mяn
Dяmиr mыx kиmи baшladыьы yerdя чaxыlы qalan
Bиr tяk mяn
Daшыdыьыma иnanmышam mяgяr qan, qala, savaшmaq
Чыxa-чыxa ичlяrиndя bиr tяk mяn
Gюzц qapalы axmaq
Fяqяt and ичяrяm
Шeytandan vя Amerиkadan dиksиnяrdиk
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
111
Hяyat bиr dиl sцrцшmяsиydи bиzиm цчцn
Amma bиr gцn havadan
Durub цzяrиnя basa-basa tяkrarladыьыmыz bиr kяlmя
Saf saf enяn mяlяklяr kиmи
P?rц-pаk edяrdи dиlиmиzи damaьыmыzы
Ишя gиrdиk, dцkkan aчыb sarышыn
Hяm sяhиv sяcdяsи nяdиr bиlmяzdиk bиz
Vя чыn-чыn edяn qыzlarla evlяndиk
Deyиlmи kи gюvdяmиz
Sandыq kи bu tиcarяt bиzя gerчяk
Yaratmanыn sцrяtиndя yapыlmыш bиr чыnqы
Xяta pozan иstиsna иdиk чцnkц hamыmыz
Sычrayan bиr atяшdиk danышarkяn, yцrцrkяn
Tаdиl-и яrkаn цzяrя namaz qыlardыq
Bиr tяk qыzlara baxarkяn topallardыq
Yalan цzяrиnя иttиfaq etmяlяrи иmkansыz bиr topluluq
Sanыrdыq kи bиr oьlan bиr qыza baxыnca topallar
"Bax burda!" deyяrdиk hяr kяsиn statиstиk etdиyи bиr чaьda
Bunun bиr yanыlqы olduьunu anladыq чox sonradan
Halbukи gerчяk 1. Mяn иndи bиr bиnanыn 5-cи qatыnda otururam.
Иndи arxadaшlыq bиtdи, budur шeиrи bиr
Gerчяk 2. Evиmиn qapыsы qяhvя rяngиdиr.
Aьыl aчыqlыьы, bиr dяrиn qavrayыш, bиr dиsиplиn, bиr vиcdan vя
Gerчяk 3. Qapы zиlиndя adыm yazыlmayыb.
mяrhяmяt olaraq
Gerчяk 4. Mяnя qapыnы arvadыm aчar.
Danышыram sadяcя bиr axlaq vя яdalяt
Gerчяk 5. Qыzыm boynuma atыlar.
Юnцmя qoyub dяrgиlяrи
Gerчяk 6. Mяn gяlmяdяn arvadыm sцfrя sяrmяz.
Tap-tarap oxuyuram hamsыnы
Gerчяk 7. Qыzыmыn sяs чыxaran kuklalarы var.
Шeиrlяrиnиzи oxuyarkяn qяlяmиmdяn qarьыdalы partlamasы
Gerчяk 8. Mяnиm kиtablarыm, kasetlяrиm, dяrgиlяrиm var.
sяslяrи
Gerчяk 9. Mяn bиr gцn evlяndиm.
O saat baшlayыb o saat bиtяn sяslяrи
Gerчяk 10. Bиr gцn arvadыma
Gяlиr bиr neчя dяqиqяlиk юmrцnцz
"Mяnя dцшцnmяdяn yapabиlяcяyиm bиr шey sюylя," dedиm
Bu bиr neчя dяqиqя mяnя nя komиk
"Bиr yumruqda bиr daьы devиrmяk!"
Nя dayanыqsыz bиr hяyat bиr bиlsяnиz
"Qыrmыzы bиr yangыn kцrяyиylя bu
Bиr neчя dяqиqalиk bиr geyrи шяxsи иradя
qara baxtыmыzы tam ortadan иkиyя
Yetиr bax sиzиn ruhunuzu oxumaьa
ayыrmaq иstяyиrяm..."
Amma qolay ruhunuz, amma qolay
Suyunuz, sцrahиnиz, bardaьыnыz, varoluшunuz
Bиr gцn, sяrt bиr gцndц, bиr kюpяk ulamasы eшиtdиm
Bцtцn zяkamы, yumor gцcцmц toplayыram genя dя
Ulama durdurmuшdu mяnи. "Uuuuuuu!" etdиm kюpяyя;
Bunu necя, sиzи bu qяdяr qыsacыq yapan
чцnkц яl fиkrиylя gяlишяn bиr шeиr
Yetяnяk nяdиr
yazmaq иstяdиyиm gцnц xatыrlatmышdы mяnя ulama!
Bяn "Uuuuu!" edиncя kюpяk susdu. Rцzgаr da qыpыr-
Bяlkя dя mяndиm arxadaшlarыma bиr saflыq qatan
damadan durdu
Ичlяrиndяkи яn cиn, яn fыrlama
bцtцn otlar vя aьaчlar vя evlяr vя иnsanlar vя чoluq чocuk
Hяr yemяk nюvbяtиndя
vя hяrkяs susdu
Яlиnи uzadыb kцs yapan, oyun pozan
kиmsя danышmayыrdы, kиmsя qыpыrdamayыrdы
Чцnkц mяn bиr uьursuzluqdan
"Hяr kяs mяnи eшыtmяk иstяyиr," dedиm
Dua yazdыrmыш mavи muncuq taxan
Danышmaq цчцn yumruqlarыmы sыxыnca
Gцndцzlяrи uyuyub gecяlяr fala baxan
Yumruqlarыmыn yoxsulluqdan daha sяrt olduьunu
Yuxularыna ahяngsиz bиr шeylяr qatan
anladыm
Kцчяyя чыxыb hяr gecя
Bиr kюpяyи qulaьыndan dишlяyяn
Balыьыn evи sulardandы, bиzиmkи havadan
112
„
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
"ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ"
Nazыm Hиkmяt
Sevяrmишяm mяgяr
62-cи иl, martыn 28-и
Praqa-Berlиn qatarыnda pяncяrяnиn yanыndayam
axшam dцшцr
dumanlы иslaq ovaya axшamыn yorьun bиr quш kиmи
enишиnи sevяrmишяm mяgяr
axшamыn enишиnи yorьun quшun enишиnя
bяnzяtmяyи sevmяdиm
torpaьы sevяrmишяm mяgяr
torpaьы sevdиm deyя bиlяrmи onu bиr dяfя olsun sцrmяyяn
mяn sцrmяdиm
platonиk bиrcяcиk sevdam da buymuш mяgяr
mяgяr иrmaьы sevяrmишяm
иstяr belя qыmыldanmadan axsыn qыvrыla-qыvrыla
tяpяlяrиn яtяyиndяn
zиrvяlяrиnя шatolar qondurulmuш Avropa tяpяlяrиnиn
иstяr uzansыn gюz ala bиldиyи qяdяr dцm-dцz
bиlиrяm eynи иrmaqda чиmmяk olmaz bиr kяrя belя
bиlиrяm иrmaq yenи ишыqlar gяtиrяcяk sяn gюrmяyяcяksяn
bиlиrяm юmrцmцz at юmrцndяn azacыq uzun
qarьanыnkыndan nя qopara bиlsя
bиlиrяm mяndяn юncя duyulmuш bu kяdяr
mяndяn sonra da duyulacaq
mяndяn юncя sюylяnmиш bunlarыn hamыsы mиn kяrя
mяndяn sonra da sюylяnяcяk
gюy цzцnц sevяrmишяm mяgяr
qapalы olsun aчыq olsun
Borodиno чюlцndя Andreyиn arxasы цstя seyr etdиyи gюy qцbbяsи
Hяbsxanada tцrkcяyя чevиrdиm иkи cиldиnи Hяrb vя Sцlhцn
Qulaьыma sяslяr gяlиyor gюy qцbbяsиnдяn deyиl meydan yerиndяn
nadzorlar bиrиnи dюyцr yenя
aьaclarы sevяrmишяm mяэяr
чыrыl-чыlpaq qayыnlar Moskva dolaylarыnda
Peredelkиnoda qыш fяslи
чыxarlar qarшыma tяvazюkar kцbar
qayыnlar rus sayыlыr qovaqlarы tцrk saydыьыmыz kиmи
Иzmиrиn qovaqlarы
tюkцlцr yarpaqlarы
bиzя dя Чaxыcы derlяr
yar fиdan boylum
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
113
yaxarыz qonaqlarы
Иlqaz ormanlarыnda иl 1920 bиr kяtan mяndиl asdыm
bиr шam budaьыna ucu ишlяmяlи
yollarы sevяrmишяm mяgяr
asfaltыnы da
Vera rul arxasыnda Moskvadan Kыrыma gedиrиk
Koktebelя яsиl adы Gюytяpя elи
bиr qapalы qutuda иkиmиz
dцnya axыyor иkи yandan dишarыda dиlsиz uzaq
heч kиmsяylя heч bиr zaman belя yaxыn olmadыm
quldurlar чыxdы qarшыma Boludan enяrkяn Gяrяdяyя
qыrmыzы yolda vя yaшыm on sяkkиz
yaylada canыmdan qeyrи alacaqlarы яшyam da yox
vя on sяkkиzиmиzdя яn dяyяrsиz яшyamыz canыmыzdыr
bunu bиr kяrя daha yazmышdыm
palчыqlы qaranlыq kцчяdя bata-чыxa Qaragюzя
gedиyorum Ramazan gecяsи
юndя kюrцklц kaьыz fяnяr
bяlkя belя bиr шey olmadы
bяlkя bиr yerdя oxudum sяkkиz yaшlы bиr oьlanыn
Qaragюzя getmяsиnи Ramazan gecяsи babasыnыn
яlиndяn tutub, babasыnыn baшыnda fяs
vя яbasыnыn цstцndяn samur yaxalы kцrkцnц
geymиш vя hяrяm aьasыnыn яlиndя fяnяr
vя mяnиm ичиm-ичиmя sыьыmыr
sevиncdяn
чичяklяr gяldи aьlыma nяdяnsя
lalяlяr, kaktuslar, nяrgиzlяr
Иstanbulda Qadыkюydя nяrgиz tarlasыnda юpdцm Marиkanы
aьzыndan acы badam иyи gяlиrdи
yaшыm on yeddи
lяngяr vurdu цrяyиm yellяncяk buludlara gиrdи чыxdы
чичяklяrи sevяrmишяm mяgяr
цч qыrmыzы qяrяnfиl yolladы mяnя
hяbsxanya yoldaшlar 1948
ulduzlarы xatыrladыm
sevяrmишяm mяgяr
иstяr aшaьыdan yuxarыya seyr edиb onlarы чaшыb qalam
иstяr uчam yanba-yan
kosmos adamlarыna suallarыm var
чox daha иrи-иrиmи gюrdцlяr ulduzlarы
qara mяxmяrdя yep-yekя cяvahиrlяrmиydиlяr
turuncuda qaysыlarmы
lovьalanыrmы иnsan ulduzlara bиr az daha yaxыnlaшыnca
rяnglи fotoqraflarыnы gюrdцm kosmosun
Oqonyok jurnalыnda
ancaq hиrslяnmяyиn dostlar konfиquratиvmи desяk
mцcяrrяdmи desяk bax o soydan
yaьlы boyalara bяnzяyиrdи bяzиsи
yяnи dяhшяtlи fиquratиv vя mцcяrrяd
114
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
"ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ"
иnsanыn цrяyи aьzыna gяlиr qarшыlarыnda
hяsrяtиmиzиn aьlыmыzыn яllяrиmиzиn sяrhяdsиzlиyи onlar
onlara baxыb dцшцnя bиldиm юlцmц belя
bu qяdяrcиk kяdяr duymadan
kosmosu sevяrmишяm mяgяr
gюzцmцn юnцnя qar yaьышы gяlиyor
aьыr-aьыr dиlsиzи dя, quшbaшlыsы da
buram-buram tиplиsи dя
mяgяr qar yaьышыnы sevяrmишяm
gцnяши sevяrmишяm mяgяr
иndи bu vишnя mцrяbbяsиnя bulaшыb batarkяn belя
gцnяш Иstanbulda da bяzяn rяnglи шяkиllяrdяkи kиmи batar
ancaq onun rяsmиnи sяn elя чяkmяyяcяksяn
mяgяr dяnиzи sevяrmишяm
hяm dя necя
amma Ayvazovskиnиn dяnиzlяrи bиr yana
buludlarы sevяrmиш mяgяr
иstяr altlarыnda olum, иstяr цstlяrиndя
иstяr dиvlяrя bяnzяsиnlяr иstяr aь tцklц heyvanlara
ay ишыьы gяlиyor aьlыma
яn цzцlmцш-яldяn getmиш яn yalanчы яn burjuasы
sevяrmишяm
yaьышы sevяrmишяm mяgяr
tor kиmи dя ensя цstцmя vя damlayыb daьыlsa da
pяncяrmdя цrяyиm
mяnи olduьum yerdя buraxar torlara dolaшmыш ya da
bиr damlanыn ичиndя
vя чыxar yolчuluьa xяrиtяdя cыzыlmamыш bиr mяmlяkяtя gedяr
yaьышы sevяrmишяm mяgяr
amma nяdяn bиrdяn bиrя kяшf etdиm sevdalarы
Praqa-Berlиn qatarыnda pяncяrяnиn yanыnda
altыncы sиqaretи yandыrdыьыmdanmы
tяk bиrcяsи юlцmdцr mяnиm цчцn
moskvada qalan bиrиsиnи dцшцndцyцmdяnmи gяbяrяrяk
saчlarы saman sarыsы, kиrpиklяrи mavи
zиl qaranlыqda gedиyor qatar
zиl qaranlыьы sevяrmишяm mяgяr
qыьыlcыmlar uчuшur lokomatиvdяn
qыьыlcыmlarы sevяrmишяm mяgяr
mяgяr nя чox шeyи sevяrmишяm dя altыmышыmda
fяrqиnя vardыm bunun
praqa-berlиn qatarыnda pяncяrяnиn yanыnda
yer цzцnц dюnцlmяz bиr yolчuluьa чыxmышam kиmи seyr edяrяk
19 aprel 1962
чevиrи:R.Q.
„
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
115
.
`
116
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
:
.
"ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ"
ТОМАЗ БАДЗАГУА
ЦЧЦНЪЦ САЩИЛДЯ
ш
1
Бу йол щара эедир, щардасан Ряббим,
Нейляйим, лцт-црйан нимфалар кими
Бу баьлы табутдан мян чыха билим.
Щяля адамларын эялир кцйляри,
Гапысы баьлыдыр щяля эюйлярин
Зцлмят ващимяли вя гатгашгадыр.
Гаранлыг эюзцмц сцртцб аьардыб,
Щарада гуртарыр зцлмятин арды,
Суал ейляйирям - ай гощумларым
Няся галаъагмы бизлярдян йарын?
Щаны рящм долу гялб дюйцнтцсц,
ъящянням гохусу чаьырыр бизи.
Тцкянян севэимиз цркяк бир килкя,
Горхуну горхудуб гяшш едяк бялкя.
Гой дцнйа фырлансын, титрясин ъаным,
Сонуъ ня олаъаг, сюйля ай ханым?
Юлмцндя эцнащкар билмя кимися,
Бир тийя цстцндя эяздик щямишя,
Юмцр йашандыгъа, ипякгурду тяк
Эор йапдыг юзмцзя бу тянимиздян,
Юлцмя юлцмля галиб эяляряк.
е
р
л
я
р
… узаг арзуларын эюз йашлары тяк
Яллярин дизинин цстдя дцшяъяк.
Фягят мян бир даща дюнмяйяъяйям
Тювбя масгасыны гойдуьум йеря,
Орда рущум галыб, ишыгсыз рущум,
Орда юмрцм галыб, ямяксиз юмрцм,
Орда гаршыдурма, саваш чарпышма, Йох мян оралара дюнмярям даща.
4
Азман юлцмцмц итирмишям мян
Ону бяслямишдим шяфяг нурунда
Доьулуш эцнцмдян бу эцня гядяр
Она няфясимля щяйат вермишям
О мяндя йашарды, садигди мяня
Мян ону дуйардым бир ата кими,
Онун баласыйдым, бахышларында
Даим щисс едирдим даш сцкутуну
Мян юз юлцмцмц итирдим бир эцн
О мяня атайды, балайды мяня
Йалнызам ичими титрядир эеъя,
Юлцмцм юлцбдцр, мяним юлцмцм.
2
Зцлмяти йардыгъа бахыш йелкяни
Эяляъяк эцнлярин язяъяк сяни,
Орада щарайым тябил чалаъаг,
Сясимся йаныма бош гайыдаъаг.
Зцлмятин гырында дайанмышам мян
Башым еля бил ки, мязар дешийи
Щяр дяфя сян ора дахил оланда
Цзцн чоъуг кими тябяссцм эейир.
Ещ йорьун щарайым чатмаз бир йана
Сясим гаранлыгда илишиб галыр,
Торпаг сяма кими янэинляшмядя,
Сяма да йер кими тамам гаралыр.
3
5
Ъисминдян бир юлц ахшам кечяндя,
Соьулъан дамъылар отдан дцшяндя,
Сян онда, бах онда анлайаъагсан,
Юлцм йенди сянин бяхт улдузуну.
Ичиндян гаранлыг сяня бахаъаг
Дамарындан гара юлцм ахаъаг
Шаэирд щювсяляси йашайыр сяндя,
Ябяди бошлуьун гачма юнцндян.
Бяс онда эюрясян сясин нолаъаг
Щансы бир бядяндя мянзил тапаъаг
Башымда одлу таъ, сян щарда варсан,
Йарамын цстцндя ганад вурарсан
Ъисмини севэийля сейр едяр юлцм,
Еля бил бцлбцлдц, гохлайыр эцлц.
чевири: Елхан Зал
Юлцм вадисиня учур булудлар
Щесабы баьламаг заманы эялиб.
Узанан йолларын гаршы уъундан
Торпаг уйгусу тяк йорьун чай ахыр
ў
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
117
ТАМРИ ПХАКАДЗЕ
КОНФЛИКТ ЗОНАСЫНДАКЫ
( ЩЕК АЙ Я )
БОСТАН
Онда конфликт зонасы адында щеч бир шей йох иди, гатсо!
Дцзцнц ахтарсан щеч конфликтин ийи дя йохду. Ади, кцляйин
отларыны о йан-бу йана ясдирдийи бир йер иди. О вахт сарсаг
гардашым олмасайды, иш ямирийди… Йохса…
Орда, бах орда, инди ки, ирялидя вя эеридя автоматлар
арамсыз гаггылдашыр… Бах орда, кяндин гыраьындакы о ев
бизим иди… Онда орда тякъя тойуглар гаггылдашырды…
Сющбят ки, гаггылдашмаьа эялиб чыхды… Оду гушлар йеня
дя эюйдя сцзцр, тяййарялярся еляъя йерляриндя дуруб…
Эяряк кимся эяля. Бунлары апарыб учура…
Ики мяртябяли ев аь кярпиъдян тикилиб. Гаршысында йахшы
щяйят-баъасы, бостаны, баьы-баьчасы вар…
Бизимкиляр ки, щяля саь иди, ата-анам беля истяйирди…
Аллащ онларын рущуну шад елясин, гябирлярини нурла
долдурсун…
Дядям
йерли-дибли,
кюклц-кюмяъли
эцръцйдц… Сайыб-сечилян, бу тяряфлярдя мяшщурду. Дузчюрякли, дилли-дилавяр иди. Анам, бир дя осетин олан няням
варды - Ериа. Гысасы, няням бир аз башга гандан иди. Амма
о вахт буна ким бахырды, гатсо! Башдан бир-биримизя
гайнайыб гарышмамышдыг?!
Анам кими эюзял гадын яля дцшмязди. Щейиф…, щеч
олмаса ону явяз едян бир гызы да олмады… Амма
гардашым Заликонун гаш-эюзц бир чалым анама охшайыр…
Бойумуза эюря атамыза чякмишик… Узундраз, бойлубухунлу, арыг, гуру чяртдяйик…
Атамла-анам юмрцндя бир дяфя дя олсун бир-бириня
сяслярини галдырмадан йашадылар. Бир-бирляриндян аралы чюряк
кясиб, оъаг чатмайыблар. Бир аз залым дамарлары да варды…
Бизи бюйцтдцляр, охутдулар, киши елядиляр. Сонра сцкута гярг
олмуш бу ев-ешийи, щяйят-баъаны ющдямизя гойуб ял-яля
тутуб о бири дцнйайа кючдцляр…
Гардашым Залико Тифлисдя мешячилийи, мян дя
агрономлуьу гуртардым. Бир рус бабулийасынын евиндя, бир
отаглы мянзилдя кирайядя галырдыг. Бабулийа ложада, бизся
отагда йатырдыг. Ахшамлар бирэя бабулийанын смоварындан
чай ичирдик. Щя дя, арвад еля щей бир дяфя казак атаманы иля
валс елямяйиндян, бир дя Берлиня гядяр язик-цзцк танкла
эетмяйини наьыл едирди.
Пащ, гяфилдян, гардашым Залико арвад алмаг ешгиня
дцшмяди? Эедиб цзбяцз корпусда олан Купатадзеляря
йезня олмады? Беляъя бабулийа иля тяк галдым. Бир ил ютцб
кечмямиш дюнцб бахмаьа да имкан олмамыш бу йазыг
арвад йыхылыб юлмяди? Бир дя ки, эуйа бахсам,
юлмяйяъякди? Ня ися бабулийанын бир отаглы мянзили ичинин
олан-галаны иля мяня галды.
О вахт, охумаьын ки, йолуну тутдум, инди дипломум
118
вар, агрономам, дюрдцнъц илди ятрафын йашыллашмасы цчцн
тяр тюкцрям. Амма инди юз дядя-баба йурдума гайытмаг,
юз ев-ешийими тязялямяк, кянддя юз йерими тапмаьы
дцшцнцрям… Ня ися… фикирляширям ки, бабулийанын
щядиййяси олан бу мянзили кирайяйя верярям, бир-ики гяпик
йыьарам вя йаваш-йаваш юз кюкцмя гайыдарам… Щя дя…
Бах еля бу вахт гардашым Залико эялиб чыхды вя зарымаьа
башлады:
Робинзон… няся йахшы дюйцлям…
Еля бил башымда няся гырылыб охаланды.
Нийя, биъо? Ня олуб, ня баш вериб…
Бахдым ки, ирзи-ирянэи йериндя дейил. Цзц созалан булуд
кими саралыб. Сясини чыхара билмир.
Бир анлыьына башыны чевирди. Вай, киши ялдян эедир ки!
Вай, ев-ешик, арвад-ушаг… Ня билим, даща ня…
- Хястяйям - Залико деди, стула чюкдц, эюзцнц
бабулийасынын смоварына зилляйиб сусду.
Неъя, хястя…
Щя… йягин тезликля… - вя сяси батды.
Вай сяни Робинзон! Ким бизим эцнащымыздан кечяъяк,
биъо! Дейишиб дилляшмяйя олуб-галан биръя гардашым вар, о
да эюз-эюряси ялдян эедир…
Ня сайыглайырсан, биъо! - Гяфилдян Нинойа тяряф
дюндцм. Щяя, ди имдада чат, мцгяддяс…
Щяким деди ки… - Сясиндя щяйяъан варды.
Щякимми?
Щя, ня деди…
Деди ки, башында няся вар…
Ее! О йахшы ня дейя биляр, биъо-йерсиз дилляндим Аба, бу йахшыйды ки, дейяйди башын бошду, ичиндя щеч ня
йохду?.. Буна севинярдин?
Башыны ашаьы салыб. Алны бабулийанын смоварына йапышыб,
сонра беля деди:
Йа тяъили операсийа лазымды… Олмайанда да…
Ня… - щава силкялянди.
Олмайанда да…, щащ-щащ, беш-алты айлыьам…
Вай мяним башыма эялянляр! Оьлан, Робинзон бейним
даьылыр, вахтында кяся фикирляш, оьлана цряк-диряк вер.
Щяр щалда, щякимя нийя эетдим, сяни ня наращат
едирди?
Юз аьрыларым, Робинзон! Юз! Мяни гынама,
йохса… Щяр щалда бу сон вахтлар…, бу сон вахтлар…
Манана эеъяляр тяк башына сызылдайыб эюз йашы тюкцр…
Манана…
Манананын наращатлыьы сяни цшцдцр! Арваддыр,
наращат олмалыдыр, бяс неъя!
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
"ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ"
Икиъанлыды…
Биъо, Заал, инди щякимляря йох, бир аз да мяня
гулаг ас…
Щя… - Башыны галдырды, цмид долу эюзлярини мяня
зилляди.
Операсийа-филан, бейнинин ичиндя бычаьын-зад
сапланыб елямяси лазым дюйцл…
Бяя?
Бя дя, беля арвадынын ялиндян тут, эедяк юз
кяндимизя… Оранын тяк щавасынын йанында, биъо,
операсийа ня гялят еляйя биляр сяня!.. Тяк орда еля… Орда
еля.
Дурдуьун йердя нийя щирислянирсян? - Залико
баьырды.
Йеня ясябляширям. Системсиз данышдыьымдан фикрими
топлайыб ахыра чыха билмирям.
- Биъо… Заал.., бяри бах… Агроном адамам, онун
анасыны аьладым… Биръя сезону орада кечиряк! Мяним бу
комамы кирайя веряк, гардаш, икиликдя мещрибанлыгла пул
йыьаг, бир йахшы, бабулийасайаьы иняк алаь… Сянин
Мананан саьсын, пендир тутсун, гапы-баъада сяси эялсин…
Бязисиня сян бах, ня башын аьрысын… Еля ки, сянин о отлары
топуьа чатан щяйятиня эирдин… О щава ки… О су ки… О
гушлар ки…
- Пащ! - Гардашым гызьынлыгла сюзцмц кясди - Мяня
штатларда операсийа лазымды… Сян дя башламысан щава иля
иняйи бура сохмаьа… - Йеня алныны смовара диряйиб ятрафа
дюйцнмяйя башлады…
Ня… ня эюзцнц сийидирсян, биъо - Эет-эедя сюзляр
боьазымы тыханырды.
Айаг цстя галхды, гапыны архасына чякиб эетди.
Эет-эедя эюй цзцндя щава гаралды. Фикирляримля эеъя
иля бирэя галдым. Башымдан еля щей Америка, иняк,
Манана, кирайянишинляр, тойуглар, лажет-мажетляр, бостан,
йеня Америка, йеня кяндим кечирди.
Сонракы сящяр онлара эетдим, йолум йумрулайды.
Гардашым даща да саралмышды вя даща да кюлэя кими
титряйирди.
Эедирям, Робинзон… - батыг сясля деди вя цзцмя
бахды.
Сянин ня эетмяк вахтынды, биъо-цряйим гопду, бу дярдля ким эедиб, нийя цряйимизи цзцрсян?..
Америкайа эедирям, биъо. О дцнйайа йох…
Нямлянмиш эюзцмц силиб юзцмя эялдим.
Щара, биъо?
Америкайа, операсийайа. Манана да мяннян
эедир…
О… бя икиъанлыйды?
Орда доьса йахшыды, ушаг ора вятяндашлыьы ала
биляр…
Дайан бир, бяс пул-пара?
Вааарымды - Залико башыны ашаьы салды вя онун
саралмыш цзцндя гырмызылар ямяля эялди.
Щарадан? - Цзя дурмушдум.
Варымды, гатсо… Ня истяйирсян сян…
Щеч нядян шикайятим йохду, Робинзон, тяк бу
оьланы хилас еляйяк - Манана сющбятя гошулду, - щеч
щамилялийимдян дя наращат дюйцлям, ня дя бир суткалыг
учушдан, тяк бу хилас олсун…
Бееля де… Залико, дайан дур, сянин йериня
арвадын дилманълыг елясин…
Ня вахт эедирсиниз… - Ахыр-ахыр дилляндим.
Бири эцн - Манана кюмяйя чатды.
Беля гяфил, нийя…
Рейс бири эцняди… - Гардашым фысылдады.
Цряйим аьзыма эялди. Ня галды ки… Эюз йашымыз вя
гцссямиз кюмяйин олсун. Щям дя буннан йанашы
фикирляшдим ки, ахирятя эетмякдянся, Америкайа эетмяк
йахшыды! Щям дя киши операсийайа эедир… Еляйярляр,
гуртарар эедяр, гайыдыб эяляр, гачыб щара эедясиди ки…
Ялимля кцряйини вурдум.
- Эет, гардаш, эет! Башынын чарасына бах. Мянъя…
сян… Сизин эялишинизя гядяр, эюрцм бизим дядя-бабадан
галанлары нейнийирям! Гайыдыб эялярсян, щейрятлянярсян,
гардаш дейярсян щаралардайдым, инди эюр щардайам!
Ъяннят баьына дюндяряъям бизим гардашлыьымызы!
Ъяннятя! Тяк, сян саь ол, еля ки, эялдин, Адям вя
Щявванын эюрдцйц тяк данышаъагсан ичяридян…
Сонку эцн эялдим вя узун мцддят щавада учан
тяййарянин архасынъа ялими йеллядим.
Икинъиси дя, ня оласыды, цчцнъц эцн автобуса отурдум вя
ата-баба йурдума йола дцшдцм.
Артыг о вахтды ки, биздян о йандакы кяндлярдя суйу
буландырыблар, амма бярилярдя ня су буланмасыды. Бу
тяряфдя дя, артыг бир аз эярэинлик щисс олунур. Щащащ…
конфликт зонасы елан еляйибляр… Анъаг йеня дя чятин дюйцл
ща, чюлдц, якин йериди, бяридя Лиахвиди , юкцздц, инякди,
халг эедир-эялир, саламды-кяламды.
Гысасы, эедирям, автобусун чах-чуху алями эютцрцб…
Йолчулар ня елясин… Отуруб юз дярдими фикирляширям.
Апрелди, йаьыш йаьыр, эедиб щяля дя йахшы вязиййятдя олан
евими тапарам… Дцшцнцрям.., ещ, ня вахтлар варды, бизим
дя баъадан тцстц чыхарды, анам ки, кюмбя, йаьлы, ширин
чюряк биширирди, йолдан кечянляр айаг сахлайырды… Аба инди
эет, Робинзон, бишириб-дцшцрян эюрмязсян о гыша дюнмцш
евдя, сясиня ки, бир кимся "бала" дейиб юзцнц цстцня
салмайаъаг, голун-ганадын йанына дцшяъяк. Ещ…
Йолда бу ъцр фикирляширдим.
Автобусдан дцшдцм. Евимизя сары бойландым, говаг
ъярэялярини кечдим, сонра дярялярин гашыны ютдцм,
моруглугдан адладым вя Щащ!!! Йеримя мыхланыб галдым.
Адам горхудан йериндя юляр! Буду, мяним евим, кяндин
гыраьында, бах орда гатсо, баъадан да тцстц чыхыр! Щяйятдя
гат-гат йцйцлцб сярилмиш палтарлар асылыб!..
Вай, сянин эцнцня, Робинзон! Айагларым ясди, амма
иряли эетдим. Юзцмц йухудакы кими щисс едирдим. Эащ
анамы, эащ атамы эюряъяйими зянн едирдим. О тяряф
ъянубду, бу тяряф дя… вя икиси дя бир-бириня охшайыр.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
119
Йцйцрдцм вя бах, буду, мяним дарвазам да рянэляниб,
биъо! Олег бизим щяйятдя одун йардынмы? Олег, Зойанын
оьлу. Бизим гоншу. Онун йекя йанчаглы арвады
пиллякянлярин башында дуруб: - Ъип-ъип, ъип-ъип - дейя
тойуглары сясляйир.
Дарвазадан кечдим. "Олег!" - дейя баьырдым. Олег
мяня сары дюндц вя баа… сянсян, Робинзон? Щардан эцн
доьуб?
Мян юз евимизя эялмишям, ня щардан эцн доьуб?
Сян юзцн де, бурда, мяним щяйятимдя ня эязирсян? дедим.
Щям дя бир тящярям. Щяйят-баъа дяйишиб танымаз щала
дцшцб.
Олег паъахы кцнъя гойду, яллярини шалварына силя-силя
мяня сары эялди.
Ееещ.., билирям, сяня дя чятинди, Робинзон…
Сянин оланы башгасында эюрмяк чятинди, анъаг ня еляйим.
Аллащ сяни севиндирсин, гардаш, эял гонаьым ол.., цз
чевирся…
Башым фырым-фырым фырланыр. Щяйят бир тящярди, щяр шей
фырланыр, бу оьрашы щеч ъцр таныйа билмирям, вааах!!! нядянся бейгафыл растлашдыг. Ъюйцз аьаъы йохду! Йохдур,
бюйцк нянямин басдырдыьы ъюйцз аьаъы… щяйятин
ортасында! Щяйят, гапы-баъа чиркинляшиб, щяр йан щяйасыз,
сойундурулмуш гадын тяк лцт-црйанды.
Бу ня щадисяди, Робинзон, сянин башына эялир, ща? инди
дяли олмайасан, биъо? Сянин ки, башында операсийалыг бир
шей йохду?
Биъо! Ня истяйирсян, мяним щяйят-баъадан? Олегя дедим.
Кишинин рянэи-руфу дяйишди.
- Сян… беля… щягигятян, бир шей билмирсян?
Няйи билмялийям?
Сатын алмышам, биъо, Залико бу мцлкц ики ай олар
мяня сатыб. Няди, сян щеч ня билмирсян, гатсо?!
Ня тящярся эцлдцм. Щям дя кцряйимдян сойуг тяр
эялди.
Ня эцлцрсян, гардаш, щягигят беляди - Олег
дейирди.
Ня тящяр беляди?
Буралар артыг мяним адыма гейд олунуб. Щяр шей.
Мян еля биляйдим, деди, Робинзон разыды, эялмяйя вахты
йохду, ишляйир. Пул верилиб, гардаш, сянядляр гейдиййатдан
кечиб, амма ня биляйдим, деди разыды! Дайан, щара
эедирсян, биъо… Отур, сющбят еля, динъини ал, бир тикя чюряк
йе… Арвад, онлары эятир… Щара эедирсян, гатсо! Сяни беля
щирсли щара бурахарам… Робинзон! Робинзон! Мян
онун… щя, мян щардан билярдим, деди, разыды!
Ъюйцзц нийя кясибсян? - Гяфил чеврилиб сорушдум.
Сясимдян горхду. Цз-эюзц тамам йад иди.
Яйлян, биъо! Щара эедирсян?! Отур. Адама бир
стякан ич…
Кясмямяли идин.
Щяр щалда, бу кимин аьлына эялярди? - Олегин
йоьун йанчаглы арвады эюзцнц гыйараг деди - Инди башламаг
ки, нийя кясибсян, нийя йыхыбсан, эеъди, бу бизим юз
120
ишимизди.
Еляди - Олег онунла разылашды.
Дарвазадан чыхдым вя моруглуьа сары эетдим. Сонра
дяря бойуну, говаг ъярэясини кечдим, автобуса миндим
вя эери гайытдым.
Бир щяфтяди евдян байыра чыхмырам отуруб сарсагъасына
тавана бахырам. Таванда эащ атамы, эащ анамы, эащ Олеги,
Эащ Заликону, эащ бабулийаны, эащ Лиахванын сащиллярини
эюрцрям… Сонра щяр йер гаранлыглашыр вя бошлуьа дцшцр.
Беляъя вахт йаваш-йаваш ютцб кечир.
Бир айын тамамында Америкадан, Заликодан мяктуб
эялди. Ачыб охудум: "Робинзон! Билирсян ки, юзцмя
бахдырмаьа эялмишдик вя сян дцзсян. Анъаг билирям, сян
буна разы олмаздын, мян ися бурда бир бяхтими сынайым
дедим. Сян буранын ейбяъярликляриня дюзмяздим. Мяннян
Манана бурда ишлямяйя башладыг. Ешшяк тяк ишляйирик,
анъаг бурда гайда беляди. Доллар алырыг. Сяня дя аз-аз
эюндяряъям. Биъо, бу гатмагарышыг йердя юйц, щяйятбаъаны нейнирсян. Башдан-айаьа шяр-хатады. Ламисада дава
щяля эедир. Ламисадан халг бура гачыр, сянин дя о тяряф
цчцн цряйин эедир, биъо! Бязисини бурда эюрдцм. Бурда
халг неъя дя фираван йашайыр. Айда щялялик 50 доллар
эюндяряъям, сонрасына бахарыг. Йыь. Йайда ремонт еля.
Юзцня дя бир шящярли кукла арвад ал, гардаш, беля йаь-бал
кими йаша. Ня зювг, ня сяфа? Эюрмцрсян, бяри тяряфин
кяндляри йаваш-йаваш бошалыр? Мян мяннийимля буну
бурда ганырам, сян щяля йох? Бура бах, дцнйада
эцнбяэцн тамащкарлар артыр. Биъо, йалан йердян, мяним
операсийамы юзцня дярд елямя. Операсийалыг няйим варды
ки, гардаш. Онда сян буну цряйиня салдын. Йохса мяни бура
асанлыгла бурахмаздын. Белядир, Робинзон. Щяр шейи
нязяря ал вя сянин хейирхащ цряйин, ня билим валла, йягин
мяни баьышлайар. Ким билир, бир-биримизля ня вахт
эюрцшяъяйик, амма буну бил, гардаш, бил ки, сяни црякдян
истяйирям вя Манана да сянин ящвалыны сорушур. Сянин
гардашын Залико бурда "ехо"дан сорушдуг, оьланды дедиляр.
Адыны эяряк Майкл гойам. Бура гайдасы атам Мишанын ады
беляди. Сянин гардашын Залико".
Ня гядярся беля давам еляди, вахт юз ахары иля ютцб
кечди. Кюксцз аьаъ кимийям. Билмирям нявахт кцляк
ясяъяк, ня вахт башымы эютцрцб буралардан гачаъаьам.
Билмирям… бу фани дцнйа, бабулийанын бинасы нийя башына
фырланыр… Щеч ня сорушма. Мяним кюкцм щарадыр, кимям,
дейирям, дцшцнцрям, ким?
Апрел ютдц вя майын биринъи щяфтяси автобуса отурдум
вя эетдим. Щара, няйя эюря, кимин цстцня - билмирям!
Цряйим бярк-бярк дюйцнцр, айагларымса эедирди. Аьыла
гулаг асан кимди?!
Автобусдан дцшдцм вя бизим тяряфин сазаьы цзцмя
вурду. Саь тяряфя дюндцм, говаг аьаъларынын ъярэясини
кечдим, дярянин йанындан ютмцшдцм ки, эюрдцм
кяндчилярим мяня сары эялир. Бири йухары мящялляли Севера,
о бириси "Мухос" дедикляри Мухран иди.
Пащо, Робинзон, Робинзон… - щай-кцйля
эюрцшдцляр, амма икиси дя бахышларыны йайындырырдылар, йяни
ня билейдик ки, беля олаъаг… Эцнащкар адам кими
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
"ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ"
бахышларыны йеря дикир, дишлярини гыъайырлар.
Биъо, юз евини ня тящяр елядин, биъо… - Севера
сорушду.
Буралар цчцн адамын ичи эедир, биъо, бурда адамын
рущу динъялир, буну ня тящяр елядин, биъо, ща? - Мухо да
сюзя башлады.
Олегя вермяйя дяйярдими, дцздц, аллащ сахласын,
йахшы ямяксевяр оьланды, амма сянин дядя-баба
йурдунда Олегин ня иши вар? Билирсян кянддя она ня
дейирляр…
Ъюйцз чцрцйц - дедим.
Щя… - бир-бирляриня бахдылар - беля..., адамын
цряйи дюзмцр. Бура чох эярэинди, Робинзон. Эащ адамы
эиров эютцрцрляр, гардаш, кимися, эащ да малы дартыб
апарырлар, эащ да няся олур…
Анъаг еля бир мяним Датавам кими буралара айаг
басмайанлар бах бураъанды! - Мухо ялини хиртдяйиня чякди.
Еля бир термометр чырпырды - Йох, гардаш! Беля щеч ким
еляйя билмяз… Ня осетин, ня рус, ня франсыз, ня дя
иноплетийан… Эизлятмяли бир шей галыб? Амма ахыра кими
дайанаъаьыг. Ким бизим кими язаб-язиййят чяксяйди, таб
эятиря билмяз, ев-ешийи гойуб гачарды, гардаш. Щеч ким
дайанмазды. Щяр щалда дайанырыг, Робинзон! Беляди… "Цряйинин башындакы ъибиндян "Астра" чыхарды вя ахырадяк
чякди.
Мян ня кюмяк елийя биллям - сорушдум.
Сян? Сян… бе…
Неъя, йяни, сян… Сян беля?
Гысасы, соруб, сорушдурдулар. Ъаваб вермядим. Тяк
галдым. Моруглу тяпядя, гоъа ъюкянин бюйрцндя отурдум
вя ятрафа бахмаьа башладым. Эюз йашы хиртдяйимя долуб
аъышдырырды. Гяфил севимли ойунъаьы ялиндян алынан ушаг
кими щюнкцрдцм…
Бир бах, ня эюзялди! Бир бах… Тязя-тяр отлар торпагдан
неъя галхыблар… Лиахванын тязя-тяр сулары май эцняшиндян
неъя парлайыр… Бах, адамлар бичиня эедир… Бах, Олег
цзцмлцкдя ня эцндя гурдаланыр… Бах, эцняшин диварларыны
йаладыьы мяним евимя… Щяр шей гызылы рянэя чалыр. Оохх,
Заликооо… Охх Заликоо… Нейлядин, биъо, бизим дядябабамызы няйя дяйишдин! Щя , гардашымын башында
щягигятян дя операсийалыг иш варды, буралары дяйишмяк еля
операсийалыгды. Инди нейляйим, биъо?! Бах, халг якинябичиня эедир. Мян нейняйим, сяня ня дейим! Мян щараны
яким-бичим… Инди бурда мян кимин тулуг торбасыйам…
Айаьымы щара басым! Ощ, Залико, Залико… Инди бурада
мещманханада гонаг галан дилянчи кимийям…
Пырпызлашма бах, эюр неъядир! Мухонун цзцня баха
билмирям, она ня дейим? Бурада унудулуб эетмишям…
Щяр щалда дуруб эюзляйирям… мян ня эюзляйирям, сян…
сян… инди дцнйанын о башында олан гардашымы неъя
данлайым?
Отуруб ятрафа дюйцнцрям. Цряйим сыхылыр. Эюз йашындан
нямлянмиш сифятимя сярин кцляк вурур. Кцляк еля бил мяни
язизляйир. Ссуу о… Робинзон, сссууу… - дейя гарьыш едир.
Щяя… беля - фикирляширям - Щеч дя данышылан кими дя
дюйцл… Кянди мцдафия едирляр, щардан десяк адам вар,
гошун, полис… Щя…, сяня ня дцшцб, бурда ки, гапы-баъан
йохду… Анъаг ноолсун, сяни ки, бурда таныйырлар. Ясас
одур ки, эцръцсян, щара эетсяк, сяни торпаг эерийя
сясляйяъяк… Ай йазыг, сяни ня чаьыраъаг, дядя-бабандан
галан ялиндян чыхыб, зцрйятин дя йохду…
Гяфил башымын гурдлары тярпянмяди?! Бу моруглугдан
башы ашаьы, енишя сары эет, ордан ашаьы ен…, Олегин
дарвазасынын аьзыны кясдир…
Олега! - Мцмкцн гядяр тохтаг сясля баьырдым Олег! Олег!!!
Олег чахыр зирзямиси тяряфдян чыхды. Рянэи гачмышды.
Йягин ону юлдцрмяйя эялдийими зянн едирди.
Йеня сянсян, Робинзон? Иш ня йердядир…
Олег! - Ятрафа бахдым - Гулаг ас, биъо, эюр ня
дейирям, - инди-инди юзцмя эялирдим, - ня олуб олуб, биъо…
Бах, инди конфликт зонасындайыг вя бура мцдафия лазым
олса… Бураны мян мцдафия елясям?! Щаа?! Аьлына батыр?
Мцдафия елясям, биъо?! Ща???!!!
Олег сакит дайаныб гулаг асыр мянъя. Ъаваб
эюзляйирдим. Эюрдцм бунун йанчаглары йоьун арвады чахыр
зирзямисиндян чыхды, бизя сары эялди вя юзцнямяхсус
тямкинля деди:
Биз юзцмцз щяр шейи йахшы горумаьы баъарырыг!
Кюмяк лазым дейил - вя Олегя бахды. Бунун да дили ачылды:
Еляди, щя… Яэяр сян лазым олсайдын, Робинзон…
Анъаг.., гардашым, бир шей олса юзцм мцдафия едярям.
Яэяр… ня ися…
Эюзцнц щяля бурдан чякмяйяъяксян?.. - Арвад
сющбятя гошулду.
Щяйят-баъа бир аз башга ъцр, лоту адамын башы тяк иди…
Ичмиш… Ганады гырыг. Йад вя тамам башга ъцр.
Ее, дайан, биъо… Щара эедирсян? Шящярдян
эялмишсян, гатсо, йа аъсан, йа сусуз…
Ъюйцзц нийя кясдин? - сорушдум вя цзцмц чевириб
эетдим.
Моруглуьа гядяр неъя аддымладыьымы хатырламырам,
еляъя айагларым мяни апарырды вя бах, биъо, онда башыма
бир фикир дцшдц! Бомба кими ичяри дцшдц, бомба кими!
Бостан дцзялтмялийям!
Ща? Ня дейирсян, биъо? - юз башымдан сорушдум.
- Бостан! Брстан!! Бах, орда! Беля! Чейиллийя гядяр олан
йердя… Юзц дя ора щеч кимин дейил, гардаш, щеч ким дя
ораны истямир, щеч ким дя ялиндян алмаз, сатмаз, ня дя
сяняд-зад щаггында фикирляшмяк лазым дейил… Щеч ня…
Садяъя… беля… Сабащ балаъа бир бостанын бинясини
гойарам вя бу да олар сянин цчцн бостан! Ким сясини
чыхара биляр! Щеч ким!
О йеря бахмаьа эетдим. Балаъа тиканлыгды вя ятрафда
чяйирткяляр эязирди. Аща… он аддым о йана, он аддым бу
йана… Бу да сянин бостанын, Робинзон!!
Йери эюзалтыладым вя бармаьымла торпаьа нишан
гойдум. Нишан гоймаг няйимя лазымды, онсуз да няйин
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
121
ня олдуьуну йахшы билирдим. Няйин ня олмасыны, щя? Ялим
ашаьыды, бура да хам торпагды, ямялли-башлы бахым-эюрцм
елямялийям.
Дайан, ня еляйирсян? - юзцм данышыб юзцм
ешидирям - Сян, щяля дайан… Эюзля… Бир-ики айа юзцн
юзцнц таныйа билмяйяъяксян! Щяля … щяля дайан… Сяни
тямизляйяъяйям. Сонра якяъям, тохум сяпяъям,
кцбряляйяъям… Сонра шитил якяъям… Тохалайаъам…
Яйлян… Мяннян щара гачаъаг ки! Щяля бу щарасыдыр ки,
бура тамаша елямяйя эяляъякляр! Эялмясяляр… Дилянчи,
пай уман гонагларыса щяндявяриня гоймайаъам.
Цзляриня еля тяпиняъяйям ки, бир дя…
Цмид ичиндя, цряйим ращат шящяря, бабулийадан
галма сыьынаъаьыма гайытдым. Щяйат ешгим юзцмя
гайытмышды. Йенидян тямиз фикирляря дюнмцшдцм. Ора-бура
гачырдым. Эащ эцбря йыьырам, эащ эюй дашы, эащ тоха, эащ
кярянти. Гысасы, ня лазымдыса йыьдым, инди мямнунлугла
шянбя-базар эцнц ора эетмяк оларды.
Тярпяндим. Шянбя эцнц чыхдым. Щара бахырам бостан
йерим растыма чыхыр… Щя дя, эюзцмцн габаьында
фырланыр… Ора кярянтими дя апардым. Щяр йан тиканлыг, ъод
отлугду. Оралары тямизляйиб эюзялляшдирдим. Сонра бичиня
башладым.
Май айыды. Щава йахшыдыр. Ишлямяк адама хош эялир.
Бахдым, Мухо йанында Севаре, бир дя кимся, щя,
тракторчу Заур эялир.
Ваа, Робинзон? - Сыра иля баьырдылар.
Салам-калам, биъебо, - дедим.
Отурдулар. Эуйа мяним иш-эцъцмцн гулпундан
йапышыблар.
Бурда нейляйирсян? - Севара сорушду.
Бостан салырам.
Бостан??! - Додаглары гачды.
Щюкумят еви-зад тикмирям ки, бостан салырам дедим.
Севара гырмызы бурнуну гашыды:
Робинзон… Бура бу бойда шей эятирмяк няйиня
лазым иди… Ня вахт ня лазым олса, эял… Памидор, эюйэюйярти, ня лазым олса, эял… Юз баьын, бостанын кими ичяри
эир, гатсо… Бир-биримиздян башга кимимиз вар?
Мяннян дя ня лазымдырса… - Мухо деди.
Мяннян няди? - Заур деди.
Олсун… неъя баша дцшцрсцнцз еля олсун - Мухо
кянара атылмыш белин цстцндя отурду.
Бары йери тракторла якяк, биъо - Заур деди - юзцня
язиййят вермяк няйя лазымды.
Щым… олсун, беля мяслящятди - ъаваб вердим вя
чумбузу эютцрцб кянардакы чюкяйя атдым.
Йахшы, аллащ ишини аванд елясин - дедиляр, йола
дцзялдиляр - Ня лазымолса биз щазырыг…
Икинъи щяфтя шитилляр эятириб сыра иля басдырдым. Щяр йери
тохаладым. Дейясян арзума чатмышдым.
Сонракы щяфтя дцлэяр алятлярини йыьыб эятирдим. Орданбурдан тахта-тухта йыьдым, галын тахталардан алятляри
йыьмаг цчцн бир ири сандыг дцзялтдим, цстялик ону
баьламаг цчцн ачар йери дя гойдум. Бир аз няфясими
дярмяк цчцн хясис Карапетсайаьы йухары баша кечиб
122
отурдум.
Бцтцн эцнц гцрдаландым, ахшам юзцмц сон автобуса
зорла чатдырдым.
Цзцмцзя эялян щяфтя бостанымын гыраьына якдийим
гарьыдалыларын дибини тохаладым. Аз гала ганадланыб
учурдум.
Буралар, конфликт зонасы дейил? Бу оьраш конфликт кимя
лазым иди… Анъаг бязиси гырагдан, бязиси дя ичяридян араны
гатды, осетинлярля бизим бейнимизи долдурдулар вя эетдик…
вя башлады дра-бра…
Памидор коллары дизя галханда ики эюз истяйирди
бостаныма бахмаьа. Еля о вахт орда-бурда автоматлар
шаггылдады. Юзцмц гарьыдалылыьа вериб торпаьа узандым вя
донгулданмаьа башладым.
- Горхма… Бурдайам… Айаьыны бурдан гыраьа атан
намярдди… Бурда беляъя сявярикли дураъаьам… Сян бир
яйлян…
Щямин эцн бостаны тохаламышдым вя гяфилдян ведрядян
тюкцлян сайаг йаьыш башлады. Ащу! Севинирдим… Торпаг
артыг сусузлугдан чат-чат олмушду. Суварыласыйды, су
лазымды. Тюкдц! Тюкдц! Йаьыш кюмяйя чатды. Уъундан тут
эюйя чых. Бир аз кечяндян сонра дяли олдум. Бу щава да…
Булудлар гатылашды, долу эялди. Бир уъдан чатачат тюкцр.
Эюйдя илдырымлар ойнашыр:
"Щя, бу андыр кясяня охшамыр" - фикирляшдим.
Бахдым ки, Олег мяня сары йцйцряряк эялир. Чякмя
эейиниб, башына брезент юртцб, тювшцйя-тювшцйя гачыр вя бу
сел-суйун алтында вар сяси иля баьырыр:
Башыны бурах!! Бу язаб-язиййятин башыны бурах!
Эял! Эял!!
О голларыны эениш ачараг бура сары гачыр, мянся ону
эюрмямязлилийя вуруб цзцмц о йана тутмушам.
Ня истяйирсян, гатсо? - Эуйа ки, щеч ня анламырам.
Эял! Сянин бахышын мяни юлдцрцб гящр еляйир. Эял,
дюй, сюй! Бизимкиляри дя дюй…
"Кухх" еля йаьыш кяссин…
Щаа? - баьырыр. Кцляк, йаьыш онун цзцня чыпылыр.
Ъюйцзц нийя кясдин!? - Бу дяфя мян баьырырам.
Бу дяфя кцляк вя йаьыш мяним цзцмц дюйцр. Еля бил
икимиз дя дальалы дянизин ортасында дуруб дейиширик.
Щаа?!! - Олег гулаьыны шякляйир.
Ъюйцзц! Ъюйцзц!
Олег ялини йелляди вя чеврилди. Йюндямсиз шякилдя вахты
иля мяним, инди ися онун олан евя сары гачырды. Йенидян
нялярся йадыма дцшдц: - Залико, Залико, - дедим, - айаьын
йер цзцндян цзцлсцн.
Пайыз эялди. Мяни йашыллашдырма идарясиндян сентйабра
гядяр мязуниййятя бурахдылар. Заликонун да эюндярдийи
50 доллар эялиб чыхды. Яввял эери эюндярмяк истяйирдим.
Сонра фикрими дяйишдим. Фикирляшдим ки, эюндярдиклярини
йаваш-йаваш бир тяряфя гойарам. Йыьылар, эяляндя дя юзц
биляр. Ня билмяк олур, дцнйады, ня олар, ня олмаз! Ола
биляр, ня вахтса Олегдян мяним гапы-баъамы эери алды…
Бу эцн сатмыр, ола биляр сабащ сатсын, гатсо…
Ийулун сонунда сяссизлийя сон гойулду. Неъя дейярляр,
инди конфликтин няьд зонасындайыг. Бцтцн дцнйа буну билди.
Телевизорда, радиода, автобусда, щяр йердя бундан
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
"ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ"
данышырлар. Буну Залико Америкадан ешидиб телефонла зянэ
еляди.
Ало, Робинзон.
О саат таныдым. Аба, гардашымы неъя танымыйым, амма
юзцмц еля тутдум ки, эуйа сяс эялмядийиня эюря щеч ня
баша дцшмцрям.
Ало, ало! Ало! Ало-ало! - дейирям, ъаным сыхылыр,
азъа тохдамаьа чалышырам. Истямирям онун дюнцк цряйи
сыхылсын. Бир балаъа инъиклик вя мязяммятин сясимдя
галмасыны истямирям.
Робинзон! Ало! Заликойам, биъо!
Щяя… - зорла дилляндим.
Неъясян, юиъо? Йахшысан, йох? Ня баш верир биздя
биъо, ня хябярди?! Ордан гач, орда адам галмайыб.
Юлдцрцлмямиш йа гяфил эиров эютцрцлмямиш ордан якил…
Сянин щансы бойевикин вар, щям дя… Робинзон! Ало!
Ало - алчаг сясля дедим, - ало, ало…
Тфу! Сяс эетмир, бунун… - Залико пялтякляди вя
дястяйи йериня гойду.
Дярд-кядярля тяк галмышам. Бир аздан айаьа галхаъам,
балаъа стяканла араг сцзцб ичяъям. Дуруб мятбяхя
кечдим, бабулийанын шалварына бахдым вя онун хашал
гарнында юз сифятиня тамаша елядим. Бахдым - армуда
охшайырдым. Додагларым зянъи додаьыды ки вар. Эюзлярим
дана эюзц тяк. Юз-юзцмя эцлдцм. Ипяк дишлярим аьарды.
Мяня еля эялди ки, йазыг бабулийанын рущу бу
самовардыр. Юзц цчцн кючцб бура йерляшиб. Бармаьымла
самовара тохундум.
Щей!.. Бабулийа… Здес ти, щя - дедим, щям дя
армуда бянзяйян сифятимя, дана эюзцмя бахдым. Ня
эцндяйдим!
Залико пазванил сичас. Баша дцшцрсян?
Америкадан. Гаварит, ни хади туда, вайнадыр… Очен
харашо зделал, что прадала. Щя! Яйлян, бирини дя сцзцм.
Бурда дур. Падажди…
Айаьа дуруб стякана йеня араг сцздцм вя йеримя
гайытдым.
Щу!
Сифятим самоварын эцзэцсцндя эюрцнян тяк дюйцл ки!
Гой бязиляри сакитляшсин, онда эюрярляр!
Араьы еля бил алышан кюзцн цстцня атан тяк башыма
чякдим.
- Слушийа, бабулийа… Тебе харошо, орда, щя? В
самоваре. Аллащ сяня рящмят елясин! Щя дя, мне там
харашо… Прадал Залико? Прадал! Ня олду, олду… Щяр щалда
брат, панимайеш? Инди, инди, бабулийа, агарод у минйа там.
Бостан! Памидор, гарьыдалы… Ня ися… Дайан бирини дя
сцзцм. Приду сичас…
Бирини дя сцздцм. Кющня гайдада самовар бабулийанын йанында отурдум.
- Залико гаварит, вайна там вя орда олмаьы алчаглыг
щесаб еляйир! Инди севинир ки, еви вахтында сатыб, хиффяти-зады
башындан говуб эедиб.
Щущ!
- Ничево, Залико ни знает! Ничево! Там… там… Бах
инди, ораны ки эюря, бабулийа… Эюря ки, йер-йурд неъя
сялигя-сащмана дцшцб… Неъядир?! Йазыг дюйцлмц инди,
орда ясир кимидир?! Инди она аъымаг лазымдыр, мяним эюзялэюйчяк бабуличкам… Щя, йахшы, ди бясди, Жужука тяк эюз
йашыны ахытма…
Бир эеъя орда галырам. Беляди ишляр! Даныласы ня вар, орда
йазыг эцня галыб… Бир буну орда бился… Инди эедибэялмяк вахты дюйцл! Йа орда, гардаш, ахыра гядяр дюз, йа да
щяр шейя тцпцр, папаьыны башына гой, йалла…
Щя… Ня дейирсян, бабулийа?.. Яэяр бился, эцнц сабащ
эяляр, мяним скамейкамда отуруб ятрафа бахар! Щя, бах,
беля… Отурсун юз башына вя эюз йашыны ахытсын беля…
Панимаеш, бабулийа! Щя дя, эеъя, там буду…
Отурун беля, смовара якси дцшмцш щалда… Ишыглашана
гядяр, шяля-шцлянин арасында. Артыг эялмяйя дя ъан аьрысы
чякир, гатсо… Эет-эял… Орда полис, бурда гошун, бцтцн
дцнйанын адамы йыьышыб ора тюкцлцб, шящяр халгы ялиня
кечянля силащланыр, орда камералы журналистляр ора-бура
тцйцнцрляр… Щюкумят машынларынын бири эедир, бири эялир…
Зонады, бя, аьзында конфликт дейирсян. Щя дя, мян дя
ордайам, мющкям дайанмышам.
Ткач… - Эцлля ачылыр.
Ткач… - шейтан лимонкасы ачылыр.
Бум, бум, бум - Гаубитсалар эурулдайыр.
Ордайам. Айаьымы тярпятмярям. Неъя дейярляр,
гаравулчуйам вя ялиндян-айаьындан бир иш эялян адам
кими йеримдя дайанмышам. Онларын анасыны аьлатмарам?
Гой бири эялсин! Мян ирялидян, сян архадан! Гой няся
десин! Эюйдя гушу аьзымла тутарам! Бунун да цряйи мяня
йаныр ки, орда автоматлар гаггылдашыр. Буна бизим ушаглар
дейярляр, е.., буралары мющкям сахлайырлар. Щяля ган да
тюкцрляр… Ня ися… олаъаг. Щяля аьылларына эялмир,
эюрцнцр няся чатышмамазлыг вар. Йохса ня вар, бир аз
йухары штаба сары ъуммаг олар!
Мяним гярарэащымса бостанымды. Орда о бурахылыш
мянтягяси, цстялик дя щяр шейди. Щяля башыны кола сох
эизлят… Ахыр-ахыр дядямдян галма ов тцфянэими чыхарыб
синямя галдырырам… Заликонун дурбинини дя цряйимин
башындан асарам… бах беля… Манананын сырьасыны
сатандан сонра Купатадзелярин ложасында эями капитаны
кими дуруб башга гадынлара бахырды. Мян ки, бабулийанын
ложасында дуруб беля гялят иш тутмурам…
Бир дяфя бахдым ки, мяним бостаныма ямимоьлу
Омарла арвады эялди.
- Биъо! Бурада кохадан-заддан няся гарала. Хябярин
вар, бцтцн кянд сяннян данышыр? - Омар деди.
Ня данышырлар? - Бир аз сясими уъалтдым.
Ня билим, биъо, эуйа бурда щяр шей сяниндир, сянин
бостанын о цздядир! Щай еля, щай беля, Робинзон юзцня
бостан салыб вя …
Гочаг, гочаг Робинзон - Буну да Омарын арвады
Натиа дейирди.
Няди, бу тяряфляри чох севирсян, биъо? Заликонун
башы батсын… Биъо, нечя дяфя сяня дедим, гатсо, щеч
олмаса эеъя биздя гал. Щеч олмаса нювбяйнян… Бурда
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
123
тяк сяни щеч ким юлдцря билмяз…
Олсун… Бурда галаъаьам - дедим - Бурда штабым
вар.
Бу ъцр сющбятдяйик, кюк торбасынын аьзыны ачыб
башладым, ня башладым! Эцлля выйылтысы вя снарйадлар бураны
башына эютцрдц. Зарафат елямирям, юзцн ки, билирсян! Бир аз
кечмяз мешядя башымы эирляйярям. Щай анасыны!..
Белялярини бир йахшы такка-тукла бурда сахламаг олар!
Цчцмцз дя торпаьа чюкмцшцк. Мян Омар вя онун
арвады. Онларын диши дишиня дяйир.
Атышма еля ки, кясди, ара сакитляшди вя кянддя дя щайкцй гопду: аба, кимин дамында ня олуб, кимин щасары
учуб… Баханда ня эюрсям йахшыды! Олег ахсайа-ахсайа,
яли иля балдырыны тутуб йортур… Ган булаг кими фышгырыр. Киши
йараланыб!
Бизим ушаглар, ясэярляри дейирям, тяъили машынла брезент
хярякля эялиб чыхдылар. Силащлар йенидян атды. Башланды…
- Олег, - дедим, - дейирям, щеч нядян дярд чякмя,
биъо… Сянин щяйят-баъана юз бостаныма бахан кими
бахаъам!..
Арвад ушаьы артыг башга йердя эизляниб. Гапы-баьчада
щеч ким галмайыб. Итди-пишикли гачыблар…
Олег бюйрц цстя дикялди. Ятрафа бахды. Гурумуш дили иля
додаьыны йалайыб деди:
Ъюйцзц кясмямялийдим…
Олеги машина гойуб апардылар.
О эцндян цзцмц шящяря сары чевирмядим. Щеч
билмирям, орда щяр шей йерли-йериндядими… Бурадайса
бостаным, Олегин ев-ешийи, говагларын сырасы, моруглуг,
бцтцн щяр шей… мяним ющдямдядир.
Ютян щяфтя бостанымдакы помидорлар гызарды. Хейли
истиот, кявяр, сармысаг, эюй-эюйярти йыьыб гярарэаща,
ушаглара апардым. "Ауу, сян ня ъан-ъийярсян" - ясэярляр
чийнимя вурур вя мяни эери бурахмырлар. Бирэя чюряк
йедик. Сонра гярарэащ ряиси бир автоматы бюйрцмя гойду,
цстялик мяня йарпаглы бир ясэяр кепкасы баьышлады… Аба,
гардаш, аба сян билярсян… ъан-ъийяр…
Бу кянддя о гядяр "Робинзонун бостаны" дедиляр ки,
дцнян ахшам цстц камералы журналистляр цстцмя
тюкцлмядими?
Эащ бостаны, эащ автоматы, эащ дурбини, эащ да мяним
лобйа-помидоруму чякдиляр.
Сизин бу бостаны салмагда мягсядимиз няди?
Щя - дедим - бостанды.
Бу бостан сизин цчцн тякъя бостандыр, йохса
бостандан даща артыг…
Щя, даща цстцн бир шейди, - дедим, -ня билим…
Конкрет олараг…
Конкрет ки, истяйирсиниз, бурда гаггулту-гуггултудур.
Ялими автоматымын цстцня гойдум вя эцлляни ятрафа
йаьдырдым.
… Яэяр мяним бостаным, яэяр Олегин гапы-баъасы…
Сизин ананыз, сизин ананыз - дейирям эюз йашы тюкцб
титряйирся, онда мяннян ня истяйирсиниз. Сиз беля ев, беля
гапы эюрцбсцз? Беля бостан эюрцбсцнцз??? Бирдян сянин
гапы-баъан йериндян гопур - дедим, - эюрцбсцз беля
шейляр? Сиз бунун аьрысыны юз дяриниздя щисс едибсиниз? Ня
124
истяйирсиниз, бу щарасыдыр ки, буралары эенишляндиряъям,
вахты эяляндя онларын аналарыны аьладаъам - дедим.
Сонра эеъя дцшдц. Эюй цзцндя улдузлар еля ямин-аман
эюрцнцрдц ки, эуйа бурда щеч ня олмайыб… Сакитлик
дцшдц… Гарьыдалыларым мещдян йырьаланыр, чейиллик
тяряфдян гурбаьаларынн гурултусу ешидилирди… Лиахванын
сяси узагдан мещ кими буралара эялиб чатырды…
Гарьыдалыларын бу тяряфиндя, отлугда отурдум, сонра
сявяриб кцряйими торпаьа гойдум… Улдузлу сямайа
бахмаьа башладым… Эюйдя о гядяр улдуз вар иди, о гядяр,
биъо… Бири щяр щалда, еля бил мяним бяхтим иди… Еля бил
мяни щифз еляйянди…
Юз-юзцмя: - Бурадайам, - дедим, фикирляшдим, бах, щяр
щалда бурдайам… йеня дя бурдайам…
Вя йухуладым.
Йухуда эюрдцм ки, бостанымда ъюйцз аьаъы чыхыб…
Бах бу бойда, Олег ки, мяним ата-анамын басдырдыьы аьаъы
кясмишди, бах ону бойда… Ъюйцз аьаъына бахыр, севинир
вя аьлайырдым.
Эцръц дилиндян тяръцмя:
Ейваз Яллязоьлу
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
ў
"ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ"
Дато Барbакадзе________________________________________
чаьдаш эцръц ядябиййатынын истедадлы нцмайяндяляриндян биридир;
насир, шаир вя тяръцмячидир; 1966-ъы илдя анадан олуб; "Дато
Барбакадзенин журналы" адлы ядяби видеожурналын баш редактору олуб;
Тифлисдя фялсяфя вя мянтиг тарихиндян дярс дейиб; 2001-ъи илдя
Алманийайа, Мцнстеря кючцб; ики роман, чохсайлы ясяр вя шеир
топлуларынын мцяллифидир.
СЕВЭИ ЕТИР
АФЫ
Фрагмент
Мян, sяnin гадын olduьunu sюylяyirdim вя сянин ахшам суларыйла islanmыш bяdяnin sудан
чыхмаьа ъан атан балыг кими сцрцшцб qollarым арасындан чыхмаьа ъящд едирdi…
Биз учушдан айрылыб
эцнащсыз гушларын учуша неъя галхыб-ендиклярини
излядийимиз заман
вя щамысынын да - бизdя олмайан - юз учушлары варды,
щамысы йа биръя дяфя учурду, йа да qanad aчmыrdы heч;
Бах о zaman, о вахт ки,
бизим ялляримиз вя айагларымызыn
biri-birinя gяrяkli olduьunu anladыq
Elя o vaxt, o gцndяn йоллар вя ъыьырлар ачмаьа башладыг,
Gяряк тярк етмяйяйдик o заман биз бирi-биримизи
вя хяйанят етмяйяйдик бизя yol gюstяrяnя,
щеч олмаса бир-биримизи чяkindirяydik yanlыш щярякятлярdяn;
он биринъи дуа китабына эялиб чыхмыш бизляр
эяряк хилас едяйдик
щяйатын аьырлыьына вя истисиня дюзмяйян,
yad diyarlara эедянляри,
юlцmц юz gюzцylя эюрянляри,
ona галиб эялянляри…
Лиа Стуруайа___________________________________________
Неъя дя щцндцрдя йашайырсыныз!
Бяс горхмурсунуз?
Бирдян ачыг пянъярядян булуд эирди ичяри,
Йа йыр-йыьыш еляйяндя
Эцняшин эюзцня тоз дцшдц.
Гушлар Сиздян ашаьыда учушурлар,
Кяпянякляр онлардан да ашаьыда.
Фявварялярин чичяк ачмасына,
Биринъи мяртябядя
Шцшянин парылдайараг сынмасына
Бахмаг цчцн
Яшйаларыныз бармаглары цстцндя дурублар.
Неъя дя щцндцрдя йашайырсыныз!
Ня гушлар, ня топлар, ня фявваряляр
Сизин пянъярянизя чата билмир.
Щярдян дарыхан пярдяляр
Азадлыьа чыхыр,
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
125
Отагларынызын ганадлары кими йеллянир.
Неъя дя щцндцрдя йашайырсыныз!..
Звиад Ратиани_________________________
Итирилмиш шящяр
Атам цчцн щязин елеэийа
Бах, еля бу аьаъ мяним атамдыр
Тяяъъцбляндин?
Палыд эюряъяйиними дцшцнцрдцн?
Йох, мяним атам еля бу аьаъдыр
Бу назик эювдяли
Вя щяля чох ъаван
Гашда сярвахт йатан
Йазын илк сыъаьындан ойанан бу аьаъ
О щяйятин йарысына эюлэя салмыр
Вя башга аьаъларын ишыьыны кясмир
Онун эюлэяси аьыр дейил
Вя сюзябахандыр
Щятта ян зяриф пайыз эцняши
Ону эювдяси ятрафында фырладыр
Амма йайда-биздя щядсиз исти оланда
Онун кюлэяси беш-алты няфяри асанъа горуйа биляр
Бу бизя бясдир. Биз даща чох дейилик. Даща чоху
щеч лазым да дейил.
Мяним мящяббятим
Гар, гар. Щяйат эюзялдир
Щяйат эюзялдир. Йеддинин йарысында ойандым вя
йолкамызын ишыгларыны йандырдым, эюзялдир
онун рянэбярянэ ишыгларынын парылылтысы. Щяйат эюзялдир.
Ушаглар йатыр. Еля бюйцкляр дя. Гар ,
биринъидир дейясян, йаьыр бу фясилдя. Гар йаьыр вя щава ишыгланыр. Отуз
дюрд дейя- юз-юзцмя пычылдайырам. Йох,кюмяк елямир. Отуз дюрддейя тякрар едирям, инди
бир аз бяркдян. Йеня дя кюмяк етмир. Няйися
хошума эялмир бу рягямин, ахы
бу эцн еля бу гядяр йашым тамам олур. Ян аз
йарым саат мяним ихтийарымдадыр, бу вахт ярзиндя
мян сакит отура вя йаза билярям. Йох,
баъармырам. Пянъяря архасында ит еля шювгля щцрдц ки, о
щяля чох шей щаггында щцряъяк - дцшцндцм, амма о тез сусду.
Щяйат
эюзялдир. Щава даща сцрятля ишыгланыр,
вя мян щяля яввялъядян бу эцнц
мящз бу эцнц йашамаьа яринирям. Буну
щяйат щаггында демирям. Щяйат эюзялдир.
Щяйаты мян севирям. Мян мящз буну, цзцмя ачылан бу эцнц
йашамаьа яринирям. Йашамаг, палчыг ичиндя аддымламаг-ахы бу
шящярдя гар тез ярийир. Аддымламаг вя тябрик ешитмяк, "саь ол"
демяк. Щава сцрятля ишыгланыр.
Вя эцн ишыьында о гядяр дя
126
эюзял дейил рянэбярянэ йолка ишыгларынын
парылтысы. Гызым
пянъяряйя тяряф гачыр
вя "гар, гар" дейя ев бойунъа гачыр, оьлумса
щяля балаъадыр, щеч ня анламыр
амма о да севинир
дикялир юз чарпайысында. Мян
беля бир эцн башланьыъыны эюзляйирдим
Ахы йеддинин йарысында ойанмыш вя пянъяря
архасындакы гары биринъи эюрмцшдцм. Мяним балам,
бу гар еля дя йахшы дейилбир-ики саат кечяр вя палчыьа чевриляр
бу гар 34 рягями кими ъансыз
эцн ишыьындакы йолка ишыглары гядяр гялбсиз
йазы масасы архасындакы ата кими гысырдыр
Амма бу сюзляр, мяним балам, пис сюзлярдир
гар ися йахшыдыр, еля сянин атан да.
Неъя ки евдян, гарын щяля тапданмадыьы вя тямиз олдуьу
кцчяйя чыхмайыб, она няся бир шей де,
ня олдуьу ваъиб дейил, истядийин бир сюзц-лап еля отуз дюрд дейя
пычылда
О, олдуьундан даща йарашыглы олаъаг,
ярийян гарын цзяриндя даща асан аддымлайаъаг
вя щеч олмаса бир мцддят щяйатын неъя чятинляшдийини,
арзуларын неъя адиляшдийини унудаъаг.
Щяйат эюзялдир.
Бу ит
Аьлым кясяндян
Щяр эеъя евимин йанында щцрцрдц
Нечя дяфя итмишди-ябяс йеря
Нечя дяфя юлмцшдц-ябяс йеря
Щяр эеъя евимин йанында щцрцрдц
Нечя ев дяйишдим…
Щяр эеъя
Евимин йанында щцрцрдц
Бир дяфя неъя олдуса
Мян юзцм юлдцм
Севинъля гаранлыг лаьымларда долашыр
Юлянлярими ахтарыр вя тапырдым
Тяяъъцблянирдим
Онлар мяни хатырламайанда
Щардаса щяйат давам едирди
Кимлярся бялкя дя мяним цчцн дарыхырды
Евимин йанында
щяр эеъя бир ит щцрцрдц
Амма бу-башга ит иди
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
Тяръцмя: Эцнел Мювлуд
ў
"
—
—
—
"
Эеорэий
Лобjанидзе_______________________________________________
истедадлы вя кифайят гядяр мяшщур эцръц шаири, шяргшцнас-теологу; 1974-ъц илдя анадан олуб;
Тбилиси Университетинин шяргшцнаслыг факцлтясини вя Тещран Университетинин дин тарихи цзря
аспирантурасыны битириб. "Гурани Кяримдя Иса вя Мярйям" мювзусунда намизядлик
диссертасийасы мцдафия едиб; Гураны эцръц дилиня тяръцмя едиб; цч шеир китабынын мцяллифидир;
"Гафгаз еви"ндя ислам мядяниййятинин юйрянилмяси мяркязиня рящбярлик едир.
Сющраб Сипещрийя - о дцнйайа
Сянин тянщалыьынын кювряк сахсысыны
ким сындырды,
Сяня йад олан дилин гийафясиня ким салды?
Мяйяр бир юмцр вя бир дил бяс етмирдими?
Мян сянин тяръцмячин идим,
Сянин щяйатыны вя сянин дилини
Юз дилимя вя щяйатыма чевиряркян
парчаланды сахсы.
Мян тянщалыг эцнбязиня кцляйин гондурдуьу бир
хашхаш дянясийдим,
Сян итялядин мяни,
Ня гядяр ки, щавадайдым
Учуш чох эюзялди.
Щцндцрлцкдян щямишя горхмушам,
Вя шяргя учаркян яллярими щямишя гярбя
узатмышам мян,
Беляъя айпарайа вя хача охшамышам мян.
Будда сайыблар мяни,
Щавада, одда вя суда мювъуд олан Салим, Сющраб, салам!
Эеоргий олмаг мяни усандыранда
Сяни йенидян уйдурмушам ичимдя,
Сяня юз ичимдя ев гурмушам,
Сящрада йолчулугда икян
Йолуну йцнэцл етмишям,
Ялвида сяййащ!
Гой гумсаллыгдакы йад гумм дяняляри
Улдузлара чеврилсин,
Ишыг тутсунлар сянин тиканлы йолуна
Вя башына юртцк салмыш эеъяйя.
Ахы сянин дя эеъяляриндя йасямянляр солурду.
Салам, Сющраб!
Мян сяни дирилтдим, данышмаьа сювг етдим,
Ешидяндя ки, эетмяк истяйирсян
сахлайа билмядим,
Беляъя сцрцшцб арадан чыхдын Мяним инадкар Пигмалионум.
Саламат галл, Сющраб!
Сян бцтцн гялбимля севдийим йеэаня
шяхсян ки, дилин
Беля ширин-ширин доланырды аьзымда,
Эцръц балынын дамъылары тюкцлцрдц
фарс гяндиндян,
Та о вахтаъан ки, ляимдян гопуб чыхдын,
Щяр шей бир дягигянин ичиндя олду,
Амма сян йеня дя
Бейинляри айдынладан,
Чяни-чискини гопан йеданя идин, тяк идин
Вя мяним идин.
Сянин ардынъа учурдум,
Амма сян йох олурдун щяр йердя,
Бу дцнйада да,
О дцнйада да.
Вя будур кашан мязарлыьында
Мян нящайят ки, сянин щяйатынын
Яшйайи дялилини тапдым Баш дашы йазысыны:
"Йаныма эялян,
Аддымыны астаъа ат, ещмалъа,
Аллащ елямясин, йохса чатлайар
Тянщалыьымын кювряк сахсысы"
Бу енсиз дюшямя дашы - гапыды,
Сяни йанына эятирян йолун гапысы,
Мян тапдым ону,
Амма ача билмядим…
Кашан сящралыьында тяк дайанмышам,
Йаьыш йаьыр,
Шеир пычылдайырам юз-юзцмя,
Гафамда сяс-кцйля чатайыр сахсы.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
ў
127
Заза Тварадзе_________________
чаьдаш эцръц ядябиййатынын 90-ъы иллярдя чап
олунмаьа башлайан истедадлы нцмайяндяляриндяндир;
1957-ъи илдя анадан олуб; насир вя шаирдир;
"Сойугдакы рягсляр", (2003) вя "Сяййащ" щекайяляр
китабы ишыг цзц эюрцб; ясярляри бир чох дилляря тяръцмя
олунуб; "Сюз" повести XX ясрин ян йахшы эцръц
повестляри" серийасына дахил едилиб; эцръц ПЕН
мяркязинин вя "Арили" ядяби бирлийини цзвцдцр.
Зибилликдяки эцняш
Машынлар шящяримин позур тясвирлярини,
Даландарлар ялиндя сцпцрэя санки низя.
Дялмядешик едирляр барылары, кцчяни
Кюрпцляри вя сонра гурдтяк итирляр эюздян.
Гоъа ушаглар да… Гоъа ушаглар.
Гонаг олдум бир евя. Диварлар учуг.
Гадын щалсыз иди, кишися тутгун.
Башлар синя цстя, беллярся бцкцк.
Башга щеч ня эюрмядим, щеч ня йохуйду.
Ей, сян эюзялчя!
Гоъа яр-арвадды йалныз эюрдцйцм.
Бу дцнйа да гоъалыб - щава да, су да
Ушаглыг гоъалыб, гоъалыб ишыг.
Йаш дюшямя цстцндя йерийир гоъа,
Гоъа, ялдян дцшмцш, кимсясиз гадын.
Ей, сян old woman!
Бу чцхурдан бахзан ити бахышын
Нийя зиллянибди сюйля цзцмя;
Ня сяня боръум вар, ня башгасына.
Йадымдады, дальалы сачларын варды,
Йадымдады - чох эюзял бядянин дя.
Кянддя дяниз кянарында евдя галмаьын,
Йадымдады ганлы мцщарибя дя
Йадымдады зялзяля, о юлц сайан,
Арабайа ъясяди долдуран гоъа.
Деширляр ейванлары, щамар щямайилляри,
Йолу, йол чантасыны, чиркли тапдаг релсляри.
Эеъя дешик вагона долур сойуг йелляри,
Бир дя бярги лаъивярд Сулу эюзял дянизин.
Сцгутдур, фаниликдир бу эцн эцняшин ады.
Даландарлар да бу эцн эетдикъя вящшиляшир.
Щеч билмирям йаныма онлар неъя йол тапды,
Вя неъя дюндярдиляр яляйя кечмишими.
Шумлайыр шящяримин кцчясини машынлар машынлар,
Даландарлар ялиндя сцпцрэя низяди лап.
Дюврямя зибилляри топлайыбды мящз онлар,
Вя эцняшди бойланан онларын арасындан.
Ещ, ай гоъа, сянин дя кимсян галмайыб.
Адамайовушмаз олмусан йаман.
Йаьышлар шящярин рянэини йуйуб.
Рянэсиз кцчялярдя эязир гоъалар.
Госгоъа, госгоъа, гоъа адамлар.
Ей, сян эюзялчя!
Ъаныны тапшырыр габаьындаъа
Гоъа адамлар.
ў
Гоъа ушаглар
О эцн кцчяйя чыхдым, истийди йаман.
Гачгынлар тиъари кюшк гурмушдулар.
Гушлар ъящ-ъящ вурурду, ятраф ял-ялван.
Эюзцмя саташды щалсыз гоъалар.
Ей сян, эюзялчя!
Эюзцмя саташды щалсыз гоъалар.
Йамаъа да дырмандым. Сярин мещ варды.
Артыг узагдайды бцркц-боьанаг.
Шящяринся пислийи ашаьыдайды.
Эюзцмя саташды щалсыз гоъалар.
Ей сян, эюзялчя!
Эюзцмя саташды щалсыз гоъалар.
Кюрпц иля эязишдим. Ушаглар чохду.
Гаратойуг охуйурду будагда,
Аьаъдакы гырышлара валещ олмушду
Гоъа ушаглар да… Гоъа ушаглар.
Ей, сян, эюзялчя!
Фото: Эурам Тсибакашвили
128
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
"ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ"
Давид Чихладзе______________________
мяшщур шаир, насир, арт - тяшкилатчыдыр;
1962-ъы илдя анадан олуб; чаьдаш эцръц
поезийасына, поетик дцшцнъясиня истигамятвериъи тясир эюстяриб; щал-щазырда НйуЙоркда йашайыр; "Йолуну азмыш дамъылар", "Реаллыг китабы" шеир топлуларынын
мцяллифидир.
Итян тапылмыр
Бом! -Кали-Кали: Мриданга охуйур, мриданга эцняш,
Мриданга dюйцнцр, мриданга - цряк!
Бом! - йер цзцндян бцтцн изляри силинмишляри щардан тапаг?
Бом-Будда,
Шанаэцллядя милйон илдя отуруб эюрмяйя дя билярсян
Чибуну?
Чцнки шящяр варса, онун сяндян дя мцряккяб олан
метросу вар,
Меторо онун шцуралтысыдыр.
Милйон илляр ярзиндя мювъуд олмуш гадынларын щамысы
Еля мяхсус олдуьун щямин биръяъик гадындыр,
Бом! Эюрдцйцн бцтцн эцняшляри хатырла - онларын щамысы
ейнидир - Бирдир!
Чярхи фяляк юз ишиндядир…
Гуру пейда олур вя дбейир ки,
Бу эцн итирдийин щяр шейи сабащ тапаъагсан.
Мян ися сизя бу эцн билдирирям: мяним гялбим Чибунун да
дахил олдуьу кими
неандертал маьарасыдыр; милйон ил яввял илк дяфя дахил
олдуьу кими эиряъякдир ора.
Мяним гялбим намялум унудулмуш торпаьын бятниндяки
гуйу кими сцкун ичиндядир ичиндядир вя дяриндядир.
Бом! - Бу булудлар, чайлар, машынлар вя галактикалар - онлар
Гардашъасына мащны охуйараг щара цз тутублар.
Бом! - шящярин кцчяляри алов сачан кцряляри хатырладыр,
Ня бир ан итирмяк олар,
Ня дя щеч ня.
Бом! - цфигдя илк гарла йаьышын тойудур.
Бом! - Эюрцрсян, бащара сяслянир гялбим, йатмыш эюзялин
синяси кими шишкинди.
Бом! Ким хилас олуб юлцм, автомобил вя секс инстинктиндян?
Космик йоллардакы абортлар-чевряляр.
Автострададакы иткиляр - мцгяддяс космик ишыгларын
дювриййясидир;
Ня бир шейи, ня дя щеч няйи унутмаг мцмкцн дейил.
Бом! - Гялбим дцн доьана гядяр тямиздир,
Сонра эянъ ишыьа вурулаъаг. Эцняшин ясяблярини вя
одуну удаъаг.
Бом! - мяним гялбим ряггасдыр, рягсдир, эцняш кими…
(инди о сянин шяффаф синяндяки йашанмыш юмцрлярин
яйри пиллялярини эюрцр,
бу пиллялярля бир вахтлар мян антик эцл дястяляри
ялимдя гачырдым).
Юскцряйин вя дцшкцнлцйцн гурумуш лабиринтиндя
мяним гялбим Эцняшин ойунларына ряьмян Евя саламат дюняъяк эямидир.
Сонра шейпурлар сонунъу йорьунлуьа гядяр щярби маршлара
рящбярлик едяъяк.
Юпцшдян ъязайа гядяр, айрылыьа гядяр.
Онунчцн дя дейирям: om ah Buddha - бу щяр шейдян асандыр,
Шанаэцллядя милйон илдя отуруб Чибуну эюрмяйя дя билярсян.
Мяня айдындыр ки, Уитмен тарихюнъяси медузаларын
дюврясиндя
Неъя йашайырды. Дянизлярин дибиндя, мави чохайаглы
медуза оланда,
Океанлар цчцн тящлцкя йараданда, Посейдонун
мцгяввасы оланда,
Дяниз тысбаьасы иля достлуг едяндя…
Инди йягин ки, сяма пиллякянляри иля галха-галха,
Дюврясиндяки гадынларла бирликдя йа щалва йейир,
Йа да даим арзуладыьы щинд щяшишини дадыр.
Буну эюряндян сонра эялиб дейяъяйям:
Сон мящяббятин исти сящяр йемяйи дяйишмяз галыб унудулмуш эцнлярин радиосу да.
Аналар, аталар, гардашлар, баъылар ая цмумиййятля бензин,
Керосин, мящяббятин мяъуну.
Биздя алман тяркибли мантра вар - Лиебестод.
Гялб атышы: Лиебестод вя мантра-дюнцшц
Калийя севэилилярин:
Бом! Кали-кали (мриганда охуйур, мриганда эцняш,
мриганда дюйцнцр,
мриганда - цряк): бизим сонунъу пайымызы, щядиййямизи
эютцр,
Амма достлары бир мцддят ращат бурах (гялби лябля, бядяни
бядянля).
Бизим ганымызы, тяримизи, эюз йашымызы эютцр, ким билир
сян щачан
Бир дя мяни гурбан веряъяксян.
Вя будур сонунъу пай вя щисся.
Мриганда охуйур: om ah Buddha,
Чох асандыр милйон ил шанаэцллядя отурмаг
Вя Чибуну эюрмямяк,
Онун ки, гялби сцбщ чичяйидир,
Сямадакы гарангушдур…
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
ў
129
ГУРАМ ПАНЪИКИДЗЕ
ГЫЗМАР АВГУСТ ЭЦНЦ
ЩЕКАЙЯ
Отар Сирадзе йумру мющцрля тясдиг едилмиш езамиййят вярягясини ъибиня гойуб автобус
ваьзалына йолланды. Ваьзалда адамлар гайнашырды. Ятрафда автобус эюрцнмцрдц. Дайанаъагда
йалныз Келаурийя тяряф эедян бир балаъа автобус тапды. Онун да ичи адамла долу иди. Отар
нядянся гяфил гярара эялди ки, Келаурийя эетсин, орадан да доьма кяндиня баш чяксин. Он йедди
ил оларды ки, о тяаяфя цз тутмамышды. Автобус еля тярпянмяйя щазырлашырды ки, Отар чох эютцр-гой
етмяди, гапыны ачыб, ири дяри чантасы иля юзцнц эцъля ичяри салды. Автобус тярпянди вя Отар еля о
анда пешман олду. Келаурийядяк бу басабасын ичиндя няфяси чыхарды. "Щяр щалда мяни шейтан
йолдан чыхартды" - фикирляшди.
Бир аз да дюзцн, Ерсо ашырымынын йанында чох адам дцшяъяк, - сцрцъц айаг цстя
дуранлара тясялли верирди.
Кваиси архада галды. Отар ган-тяря батмышды. Ерсода доьрудан да чох адам дцшдц. Отурмаг
цчцн архада эцъля балаъа бир йер тапды.
Йаваш бала, тойуглары айаглама, - гоъа гадын онун дизляриндян йапышды.
Отар ашаьы нязяр йетиряндя айаглары баьлы аь инкубатор тойугларыны эюрдц. Басырыгдан
дарыхмыш тойуглар аьызларыны ачараг эцъля няфяс алырды. О, айагларыны ещтийатла тойугларын алтына
сохду, бир тящяр отуруб чантысыны дизляринин цстцня гойду. Киминся архайа гойулмуш йекя
чамаданы она мареячилик тюрятдийиндян сцйсцнцнц иряли яйяряк бу ъцр дурду.
Щяля сящярдир, амма эюр бу зящримар неъя гызыб. - Кимся исти щавайа ишаря иля деди.
Йандырыб йахаъаг щяр шейи! - Боьазы фырлы бир киши онун сясиня сяс верди.
"Мяня щагг олур, Тбилисийя эедя билмядим!" - тамам ган-тяря басмыш Отар ясябиляширди.
Автобус Риони кюрпцсцнц архада гойуб Келаурийя эиряндя саат бир оларды. Бир доьма цз
эюрмяк цмиди иля Отар пянъярядян адамлара бахырды. Анъаг ятрафда щеч бир таныш сифят эюзя
дяймирди. Тезликля мещманхана эюрцндц. О, он йедди ил бундан яввял олдуьу кимийди гарангуш зыьы иля буланмыш диварында йазы вя ашаьыда, йемякхананын эиряъяйиндя мави рянэли
каьызда гырмызы карандашламы, йохса бойа илями йазылмыш афиша.
Автобус балаъа мейданчада дювря вуруб дайанды. Сцрцъц щоппанараг дцшдц, автобусун
юртцйцнц ачды. Орадан чыхан бухар онун сифятиня вурду.
Ня гайнатды сяни, андыр! - сцрцъц нярилдяди. Радиаторун гапаьыны ещтийатла ачса
гайнанмыш су дярисини йандырды. Сцрцъц щирсляряняк ялини щавада йеллятди.
Август айы иди. Истидян йарпаглар йаныб йапрыгмышды. Отар автобусдан щамыдан сонра дцшдц.
Чамадан вя тойуглар эютцрцляня кими о, отураъагдан галха билмяди. Балдырлары цйцшмцшдц.
Аьрыдан аз галды язялялярини овхаламаьа башлады. Автобусдан ахсайа-ахсайа енди. Ятрафа
бойланды. Миник эюзляйян адамлар балаъа аьаъын алтына йыьышмышды. Тойугларын гаггылтысы,
чошгаларын баьыртысы ешидилирди. Йахшы ки, таныш адам раст эялмяди. Отар бундан ращатланды, тоза
буланмыш шалварыны чырпды. Сонра дясмалыны чыхартды, тярлямиш цзцнц, бойнуну силди. Аь дясмал
о андаъа гап-гара гаралды. Отар тяяссцфля дясмала бахды.
"Рядд олуб Тбилисийя эедя билмядим"! - щирсиндян аз галды щцндцрдян чыьырсын.
"Йеня йахшы ки, таныш адама раст эялмядим!" - фикирляшди, ятрафа бахды, - щя дя, лакин щара
эедим? - Отарын санки бирдян йадына дцшдц.
Онун няняси чохдан вяфат етмишди, кянддя бибисиндян башга щеч кимся галмамышды. Башга
адамын ися евиря эетмязди. Бибисиэиля эетмякдянся юлцм йахшы иди. Мцщарибя вахты аьаъын
дибиня тюкцлян алмалары йемяйя гоймайан бибисинин щярякятляри йадына дцшдц. Онун пайыны
нянясинин иняйинин белиндя гырдыьыны хатырлады.
Бу фикирляря гярг олмушду ки, гулаьына киминся сяси эялди:
130
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
"ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ"
Батоно, чамаданыны эютцрцм!
Дюнцб бахды, бцтцн районда танынан сяфещ Ангийа иди.
"Эюрясян нийя мяня биринъи бу дяли раст эялди" - Отар
фикирляшди. Сонра бирдян горхду ки, Ангийа ону таныйар, аъыгла:
Ди, бурадан итил, - деди.
Баьышла, батоно! - Ангийа илан чалмыш кими орадан
якилди.
Отар еля о анда тутдуьу ишя пешман олду. Мцщарибя вахты
атасынын ъябщядян гайытмаг хябярини Ангийанын эятирдийи
йадына дцшдц. Гырх цчцнъц илин гышы иди. Отар евин далындакы
балаъа йамаъда хизякля сцрцшцрдц. Эюзлянилмядян гышгырыг
сяси ешидилди. - Ольа, Ольа, Ладимир эялди". Цряйи гопмуш
няняси галошларыны таппылдада-таппылдада пиллякянля дцшдц вя
доггаза тяряф гачды. Доггаза тяряф чатмамышды ки,
йцйцрмякдян няфяси тянэимиш, тамам ган-тяря батмыш
Ангийа юзцнц щяйятя салды.
Ольа, муштулуьуму вер, оьлун эялди, оьлун.
О вахт няняси муштулуг цчцн Ангийайа гырмызы цч
тцмянлик вермиш, цстялик араг да ичиртмишди.
Отарын овгатын тялх олду. Юзцнц итирди. Даща билмирди
ки, щара эедир. Гейри-ихтийари мещманханайа тяряф йюнялди.
Бирдян эцлцш сяси вя донуз баьыртысы ешитди. Чеврилиб бахды.
Кися гачырды, кисяйя донуз салмышдылар. Ангийа кисянин
далынъа дцшдц, юзцнц она йетириб цстцндян йапышды. Донуз
ийрянъ гышгырты гопарды.
Ня етдин, эядя, айаьыны гырмадын ки! - алнына йайлыг
баьламыш гадын юзцнц йетирди.
Отар йеришини йейинлятди. Мещманхананын йанында
ийирмийядяк такси дурурду. Сцрцъцляр бир йеря йыьылыб сющбят
едирдиляр. Бязиляри машынын гапысыны ачыб она дирсяклянмишди.
Сцрцъцляр бир йеря йыьылыб сющбят едирдиляр. Бязиляри машынын
гапысыны ачыб она дирсяклянмишди. Сцрцъцляр Отары эюрян кими
сющбятляриня ара вердиляр. Щамысы бахышларыны йад адама
зилляди. Ота горхурду ки, сцрцъцлярдян щансыса досту чыхар, йа
ону таныйар. Инди бир кимляся данышмаг щявясиндя дейилди.
"Беля тоза буланмыш щалда танышлар эюрся адым бяддам олар",
- дцшцндц вя гейри-ихтийари гящвяйи рянэли, пагонлу кюйняйини
дцзялтди. Мещманханайа тяряф эетмяйиня эетди, лакин
билмирди ки, ня етсин. Ийирми сцрцъцнцн ийирми ъцт эюзц
щярисликля йад адама дикилмишди. Ийирми адамын сусамыш
щявяси разылыг эюзляйирди.
Отар чантасыны йеря гойду вя эуйа щеч ня олмамыш кими,
ъибиндян ращатъа сигарет чыхарыб, алышганла йандырды вя
дяриндян няфясини дярди. Алышганы ъибиня гойду вя
чантасындан йапышды. Архасынъа йолуна давам етди. Ъюкя
аьаъынын алтында костйум эейинмиш, галстук баьламыш эянъляр
эюрдц. Онларын явязиня Отар истилянди.
"Инди истясям дя таныш ялиндян гача билмярям" Бядяниндя хошаэялмяз црпяшмя щисс етди. Лакин даща эери
гайытмаг олмазды. Хошбяхтликдян бир аз о тяряфдя гязет
кюшкц эюрдц. Юзцндя бир сярбястлик щисс етди, кюшкя тяряф еля
эетди ки, санки доьрудан да ора истигамят эютцрмцшдц.
Оьланлар сющбятя ара вериб Отара нязяр йетирдиляр.
"Аллащ сяня шцкцр, хятадан гуртардым, щеч кими танымады",
- ращатъа няфяс алды.
Тязя гязетляр верин! - Отар золаглы вя ев халат
эейинмиш гадына манатлыг узатды.
Ня тязя, ня дя кющня гязет йохдур, цч эцндцр ки,
щеч ня алмамышам.
Онда журналдан-заддан вер! - Отар бу дяфя сатыъыйа
"сян" дейя мцраъият етди.
Адам дюврцндян галмыш "Огонйок" алды, эери дюнцб бир
аз аралы дурду вя эуйа охуйурмуш кими журналы вяряглямяйя
башлады. Щягигятдя ися "Инди мян ня едим!" - фикри бейнини
деширди. Кяндя эетмяк истяйиндян ваз кечди. "Ня мянасы вар,
кимин йанына эедим". Схартула кюрпцсцня чыхарам вя орадан
да кяндимиз йахшы эюрцнцр, сонра бялкя бир шейя отуруб
Тбилисийя эедярям", - фикирляшди.
Дящшят аълыг щисс етди, аълыг, сусузлуг.
Бирдян мащны ешидилди.
"Реро, гогона, кокроъинао, реро …"
Бахыб эюрдц ки, Ангийа мащны охуйа-охуйа эялир.
Сцрцъцлярдян щансыса она тяпик вурду. Оьланлан эцлмякдян
кечиндиляр.
Ишыглашмамыш, щарда зящирмарланмысан, ай йийяси
юлмцш - кимся она саташды.
Йад адамын диггятини ъялб етмяк истяйян оьланлар Отара
баха-баха эцлцшдцляр.
Сабащ цстцмя ачылмасын, яэяр биръя дамъы
ичмишямся - Ангийа гымышды.
Бяс бу истидя сянин ешгини домбалдыб охудан нядир,
- ай андыр - кимся деди, - бура эял эюрцм.
Ангийа щисс етди ки, оьланларын дюврясиня дцшцб вя зорла
эетмякдянся, цзцсулу эется йахшыдыр, иряли аддымлыды, щцндцр
чийинляри батмыш оьлана:
Дилим цшцдц, сигарет верин! - деди, ялини онун гара
пенъяйинин ъибиня узатды.
О йана чяк, кирли ялини! - Чийинляри батмыш оьлан
гышгырды вя Ангийанын яли дяйян йери чырпа-чырпа ийняйяряк
эери чякилди.
Бу заман ъантараг оьлан Ангийанын анхасында эизляниб
бир ялини онун сцйсцнцндян, о бири яли иля шалварындан йапышыб
йазыьын юзц сивишиб чыхана кими йцйцртдцрдц, сонра ону
тяпикляди. Цст-башына чюкмцш тозу тямизляйирмиш кими яллярини
бир-бириня чырпды, эцля-эцля оьланларын йанына гайытды.
Ангийа ган-тяря батмышды, няфясини эцъля алырды. О, йахшы
билирди ки, оьланлар эцлмякдян доймайынъа щеч йана гача
билмяз.
- Сигарет верин! - Ангийа фаьыр сясля йеня тякрар етди. Щям
дя бахышлары иля онлара санки "эцлдцнцз ки, инди бясдир даща" дейирди.
Чийинляри батыг олан пенъяйинин ъибиндя "Казбеки"
гутусуну чыхартды, бир дяня папиросу еля туллады ки, Ангийа тута
билмясин. Ангийа эцлмяли щярякятля папироса сары атылды, лакин
ону тута билмяди. Тоза бялянмиш папиросдан эюзцнц чякмяди.
Сонра ону эютцрмяк цчцн яйилди. Еля бу ан оьланлардан бири
айагларынын уъунда киримишъя она йахынлашыб эери йанындан бир
тяпик вурду. Ашаьы яйилмиш Ангийа мцвазинятини итирди, сякини
кечяряк газона йыхылды.
Оьланлар эцлмякдян гяшш етдиляр.
Отар анлады ки, ня гядяр ки, бурадан эетмяйяъяк оьланлар
да Ангийадан ял чякян дейилляр. О, журналы гатлады, чантасындан
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
131
йапышыб йемякханайа тяряф цз гойду. Оьланлар сусуб онун
анхасынъа бахдылар.
Йемякхана мещманхананын алтында йерляширди. Йухарыдан
столларын цстцня милчякгыран йапышганлы каьызлар салланмышды.
Отар журналла говду, милчякляр учдулар. Лакин щярляняряк
йеня стола гондулар. Отар йеня журналыны йеллятди.
- Нащаг юзцнц йорурсан, батоно, ондан бир шей чыхмаз! офисант ону сакитляшдирди.
Отар йемяк сифариш верди, сонра скамйаны еля истигамятдя
чевириб яйди ки, кяндлярини йахшы эюря билсин. Йамаъда
сяпялянмиш гяшяшянэ евляр доьрудан да йахшы эюрцнцрдц. О,
инди мцщарибянин аъы илляриндя ушаглыгда кечирдийи щиссляри
кечирирди. Доьрудан да о, бу кянди он йедди илдян сонра
эюрцрдц?
Щеч ня фикирляшмирди. Онун бейниндя електрон щесаблайыъы
машынын гырмызымтыл йумру ишыьы кими бир фикир фырланды, - "Еля
ки, эялирдим, бяс кимин йанына эялирдим? Чюаяйими инди
йейярям вя Тбилисийя тяряф эедян бир шей тапыб минярям.
Кимин йанына эедим? Мяни бурада бир кимся эюзляйир? Ола
билсин ки, щеч танымасынлар. Бибим мцщарибя илляри чцрцк
алмалары да бизя гыймырды. Инди мяним эялишимя севинярми?" фикирляшди, сонра сигарет чыхартды.
Офисант хюряк эятирди.
Тбилисийя бир шей эедяъякми, яэяр билирсянся? - Отар
сорушду.
Ахшамцстц автобус эедяъяк.
Учуш олмайаъаг?
Офисант пянъярядян сямайа бойланды.
Ганунла эяряк тяййаря учсун. Лакин онун цмидиня
дцшмянин галсын. Таксиляр дя эедир.
Таксилярин эетдийини билирям.
Офисант узаглашды. Тбилисийя кими такси иля эедя билмяйян
адама бурада щюамят етмирдиляр. Отар анлады ки, офисантын
эюзцндя гиймятини итирди.
Чюряк йейя-йейя кяндляриня тяряф бойланырды: кянд лап
йахында, километр йарымлыг мясафядя иди.
"Щяр щалда мцщарибя дюврц гышда ня гядяр гар йаьырды,
инди доьрудан да рузиэар дяйишилиб" - Отар эцлцмсяди. Ат
гылындан гуш тутмаг цчцн тяля гайырдыьы да йадына дцшдц.
Гапынын юртцлмяйи ону фикриндян айылтды. Ангийа салона
дахил олду.
- Саламлар олсун, сяня, Амбако! - буфетчийя йахынлашды.
Амбрко хийар доьрайырды. Ангийайа ъаваб вермяди. Щеч
башыны да галдырмады.
Саламлар сяня, Амбако! - Ангийа тякрар етди.
Сян еля буну демякдян ютрц эялибсян?
Аща бу да пул, чахыр сцз! - Ангийа пиштахтанын цстцня
ики дяня он гяпик гойду.
Бизим завод ийирми гяпийя щяля чахыр сцзмцр Амбако деди вя бычагла пиштахтаны сийириб он гяпикляри
дюшямяйя туллады. Сонра архайынъа чеврилиб хийар долу бошгабы
сойудуъуйа гойду.
Ангийа яввялъя дюшямяйя дийирлянян он гяпикляря
эюзлярини дикди. Щарада дайандыьыны йягин едяндян сонра
бирдян юзцндян чыхды.
- Нечя ил вердиляр сянин ийлянмиш директоруна, билирсян? Ангийа истещза иля сорушду.
Ня гядяр ки, саь-саламатсан, итил бурадан!
132
Горхма, директоруна нечя ил вердиляр!
Нечя ил вердиляр, цч ил иъбари, щеч гырыг да салмадылар.
Доьру дейирсян, биръя ил наьд верся идиляр,
щамысындан артыг иди! - Ангийа тяяссцфля деди вя пулларыны
йыьыб гапыйа тяряф йюнялди.
Ангийа - Отар гяфлятян ону чаьырды. Ону чаьырмаьына
юзц дя тяяъъцблянди.
Ангийа дайанды. Бир анлыьына карыхды, билмяди ня етсин.
Тяяъъцблянмиш Анбако йад эянъя баха-баха галды.
Эял бура, - Отар юзцнц сындырмады.
Ангийа она тяряф эетди, Отар скамйа тяклиф етди вя офисанты
сясляди.
Ня йейяъяксян?
Ангийа ъаваб вермяди. Яввялъя Отара, сонра офисанта,
сонра йеня Отара бахды.
Харчо йейярсян? - Отар сорушду.
Харчо йох ки, паслы килидляри дя йейярям, - Ангийа
гышгырды.
Она бир харчо, бир шцшя чахыр, кабаб да чяк. - Отар
буфетчийя деди.
Ангийа Отара диггятля бахды. Бирдян эюзляри ишыгланды вя
скамйадан атылды.
Ладимирин оьлу дейилсянми сян?
Щансы Ладимир, - Отар гясдян эцлдц, щям дя
гящярлянян тяк олду. "Бу сяфещ мяни таныды".
Сян Ладимир Сирадзенин оьлу дейилсянми? Отар? Ангийа дягигляшдирди.
Щяр щалда демяйяъяксянми, Ладимир Сирадзе
кимдир? - Отар йеня сорушду. Лакин сясиндя яввялки инам йох
иди.
Баьышла, батон, йанылдым.
Офисант чахыр вя харчо эятирди. Ангийа ялини чахыра узатды
вя Отарын стяканына сцзмяк истяди. Отар яли иля стяканы юртдц:
- Сцзмя, - деди, ъибиндян сигарети чыхартды. Сигарет гутусунун
алтындан чыртма иля вурду вя йухары дикялян сигарети дамаьына
гойду. Сигарет гутусунун алтындан - деди, ъибиндян сигарети
чыхартды. Сигарет гутусунун алтындан чыртма иля вурду вя йухары
дикялян сигарети дамаьына гойду. Сигарет гутусуну ъибиня
гоймаг истяйирди ки, Ангийанын байаг сигатер истядийи йадына
дцшдц, сигарет пачкасыны она узатды. Ангийа гутуну алды вя
щярисликля бахды.
Щаранындыр, батоно?
Щамысы сянин олсун. - Отар ъаваю явязиня деди.
Ангийа сигарети тцстцлядя-тцстцлядя эюзлярини Ангийайа
зиллямишди. Ангийа аъэюзлцкля йейирди. Цздян гырх беш йаш
вермяк оларды. Лакин сифятдян чох гоъа эюрцнцрдц. Сары
сачынын йарысы йарыгмышды. Гырхылмамыш цзцндя вя
сцйсцйцнцндя кин-пасаг гат баьламышды. Бядяниндян тяр вя
кир ийи эялирди.
Отар онун сифятиндян ийрянди. Бир даща хюряйя ял вурмады.
Ангийанын харчону йейяндян сонра чахыр йадына дцшдц.
"Саь олсун" деди вя далбадал ики стякан ичди. Эюзляри бирдянбиря суланды. Чахыр она тясир етди. Стяканы йеня долдурду вя
кабаб йемяк цмиди иля ятрафа дюйцкдц. Офисант кабабы
эятирди. Ангийа офисантын бошгабы столун цстцня гоймасына
маъал вермядян аъэюзлцкля кабабын цстцня дцшцб саралмыш,
гырыг дишляри иля яти дидишдирмяйя башлыды.
Отар она бахмаьа даща дюзя билмяди, айаьа галхды.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
"ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ"
Пянъяряйя йахынлашыб йеня эюзцнц кяндляриня сары зилляди. Бир
мцддят беляъя доруб галды. Чевриляндя Ангийанын бахышы иля
тоггушду.
Ладимирин оьлу дейилсян, сян?! - Ангийа инамла
сорушду.
Отар башыны йырьалайараг "йох" деди. Лакин еля о ан да
фикирляшди ки, эюрясян нийя алдадырам, юзцмц нийя данырам.
Щя, сян щягигятян Ладимир Сирадзенин оьлусан, Отар.
Анд верирям анана, бойнуна ал ки, мян щаглыйам.
Доьру дейирсян - Отар башыны йырьалады.
О дягигя таныдым, - Ангийанын эюзляри парылдады, Эюрян кими о дягигя таныдым. Анд верирям анана, о дягигя
таныдым, йохму?! Киши кими де, таныдым, йохму. Сяни эюрян
кими таныдым …
Отар разылыг яламяти олараг йеня башыны йырьалады.
- Нечя ил оларды ки, сяни эюрмямишям. Йягин ийирми беш ил
олар. - Ангийа бир аз да артырды. - Эюрян кими таныдым.
Цряйимдя юз-юзцмя дедим ки, Ладимир Сирадзенин оьлу
олмаса башымы кясярям.
Ангийа севинъиндян атылыб-дцшцрдц, йериндя динъяля
билмирди.
"Бу йийяси юлмцш няйя эюря беля шадланыр. - Отар
фикирляширди, - инаным ки, мяни эюрмяйиня беля севинир. Она
йеня бир шцшя чахыр алыб сонра юз йолумла эедярям".
Лакин Отар биррдян бу фикирдян ваз кечди.
Нянямин гябри щарададыр, билирсян? - Ангийадан
сорушду.
Неъя йяни билмирям. Йазыг йахшы гадын иди. Ольа.
Отар яли иля офисанта ишаря етди ки, щагг-щесабы чяк.
Сяккиз манат, батоно.
Отар пулу столун цстцня гойду, чантасыны эютцряндя
Ангийа деди:
Сяндян бир хащишим вар, эедяк нянямин гябрини
мяня эюстяр!
Йемякханадан байыра чыхан кими, ийирми сцрцъцнцн
ийирми ъцт эюзляри йеня Отара дикилди. Ангийа чантаны онун
ялиндян алмаг истяйирди. Лакин Отар разылыг вермирди.
- Ял чяк, о адамдан! - Кимся ъантараг бир киши гырмызы
эюзлярини сцздцрдц.
Отар бахышлары иля кишийя билдирди ки, фикир вермяйя дяймяз,
гой ъящянням олсун. Сонра таксийя йахынлашды. Чантасыны
иряли, сцрцъцнцн йанына гойду, дал гапыны ращатъа ачыб
Ангийаны иряли бурахды. Сонра юзц кечиб яйляшди. Сцрцъцляр
бир-бирляриня бахдылар. Лакин йад адамын хатириня щеч ня
демядиляр.
Ерубана эедяк, - Отар цзцнц сцрцъцйя тутуб деди.
Машын тярпянди, Ангийа башыны йарымачыг пянъярядян
байыра чыхартмышды. Севинъиндян билмирди ки, нейнясин. О, такси
иля эетдийини санки щамыйа эюстярмяк истяйирди. Кюрпцнцн
цстцндя эюзц гызлара саташды.
- Перо гогона кокроъиано, перо … - Ангийа охумаьа
башлады. Лакин Отар яли иля онун йахасындан йапышды, эюзляринин
ичиня еля бахды ки, йазыьын дили гарнына дцшдц.
Мцщарибя илляри доьрудан да чохлу гар йаьырды. Отар анлайа
билмирди ки, гарын мцщарибя иля на ялагяси вар иди. Дамларын
гарыны эцндя ики дяфя тямизляйирдиляр. Щяр щалда, бухаранын
йанында йанмаг неъя дя ширин иди. Няняси онун айагларыны
йумаг цчцн мис тештин ичиня гойанда йухудан йалныз онда,
ала-мадар ойанырды. Сонра няняси ону далына алыб беляъя
йатаьа апарырды. Мин ъцр кясик парчалардан тикилмиш йорьанла
онун йанларыны йахшы-йахшы бцрцйцрдц. Хач чякир, алнындан
юпцр, додагалты няся хейир-дуа верирди.
Нянясинин дяфниндя иштирак етмядийиня эюря цряйи бир
тящяр олду. Онда Русийада тяърцбядяйди. Атасы она йазмышды
ки, нянян рящмятя эетди, эялян базар эцнц дяфн едяъяйик.
Сифяти алланыб йанды, йадына дцшдц ки, щямин оьланлар бярабяр
кинойа эетмишди.
Ерубана кимляря эедирсян? - сцрцъц сцкуту позду.
Гябирстанлыьа дяймяк истяйирям.
Тяяъъцблянмиш сцрцъц йад адама диггятля нязяр салды.
Отардыр. Сирадзе. Ладимирин оьлу, таныйа билмядин? Ангийа сцрцъцдян сорушду.
Ня данышырсан, ди щардан таныйайдым, щяр щалда он
беш ил олар ки, эюрмямишям.
Мян эюрян кими таныдым! - Ангийа гымышды.
Ольанын гябри цстцня эедирсян?
Щя, - Отар гыса ъаваб верди, сцрцъцйя зяннля бахды
ки, онун кимлярдян олдуьуну мцяййянляшдирсин.
Йазыг, йахшы гадын иди Ольа - сцрцъц деди, машынын
пянъярясини ачды, сясини бир даща чыхарматмады. Юзцнцн кими
олдуьуну да демяди.
"Йягин ахыра кими она эюря танышлыг вермяди ки, сонра пул
ала билмяз" - Отар фикирляшди.
Машын кяля-кютцр йолла эцъля эедирди.
Бирдян тяййарянин эурултусу ешидилди.
Ахыр ки, эялди! - сцрцъц юз-юзцня бяркдян деди.
Тезми эедяъяк? - Отар наращат олду.
Бир саата эери гайыдаъаг.
Отар саатына бахды, билмирди ки, нейлясин, эери гайытмаьа
хяъалят чякирди. "Ким билир няйин-няйисидир, сонра ел ичиндя
адамы бяддам едяр, бу ъинли".
Гардашымсан, сцряти артыр.
Няйя артырым, артыг эялиб чатдыг. Бурдан эяряк айагла
чыхасыныз.
Отар таксинин дайанмаьыны эюзлямяйиб гапыны ачды, ъялд
машындан дцшдц. Ангийаны эюзляди вя сонра йамаъы йцйцряйцйцря йухары галхды. Ангийа бир мцддят кювшцйя-кювшцйя
онун архасынъа эялирди. Сонра онунла айаглаша билмяди,
йорьунлуьа дюзя билмяйяряк йанларыны тутду. Отар ишаря етди
ки, йейин эял. Ангийа йеня тювшцйя-тювшцйя онун архасынъа
эетди.
"Ня йаман бцркцдц. Бурада щеч олмаса мещ яссин эяряк"
- Отар фикирляшди вя саатына бахды. Сонра тярини силди. Неъя
олдуса Ангийа эялиб юзцнц она йетирди вя яли иля ишаря етди ки,
о тяряфя эедяк.
Бир гября йахынлашдылар. Даща доьрусу, бурада вахтиля
гябир олубмуш, инди ися торпаг галаьынын цстцндя йалныз
тиканлыьын ичиндя итиб-батмыш занбаг эюзя дяйирди.
"Алдатмыр ки, бу сяфещ" - Отар дцшцндц вя сынайыъы нязярля
Ангийайа бахды. Сонра йадына дцшдц ки, артыг йедди илдир атасы
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
133
кяндя эялмяйиб, утанды. "Йахшы ки, бу сяфещдян башга
гябирстанлыгда щеч кяс йохдур", - о, дцшцндц. Бир мцддят
беляъя дуруб гября бахды. Сонра - Ди, эетдик! - щцндцрдян
деди вя йамаъдан ашаьы енди.
Сцрцъц онлары эюряр-эюрмяз мотору ишя салды. Отар машина
йахынлашанда архайа бахды. Ангийа йары йолда да дейилди.
Йазыг ениш ашаьы эцъля диряня-диряня эялирди.
Отар щирсля саата бахды.
Отур яшши, Эелаурини эялиб тапаъаг, - сцрцъц гышгырды.
Отар дурухду, йеня саатына бахды.
"Ъящянням олсун, яшши" - ахырда фикирляшди вя машина
отурду.
Он дягигяйя Эелаурийя чатдылар. Районда артыг тяййарянин
эялиши щисс олунурду, щамы ялиндя гязет тутмушду.
- Сусузлугдан юлдцм, - сцрцъц деди вя машыны булаьын
йанында сахлады.
Отар да яммяллиъя сусамышды, о да машындан дцшдц.
Оьланлан йеня орада идиляр, йалныз инди кюлэянин йери
дяйишдийиндян о бири тяряфя кечмишдиляр.
Отар суйу ичян заман киминся эюзцнцн она зилляндийини
щисс етди. Гамятини дцзялтди. Ирялидя, дюрд аддым аралыда юкцз
кими саьлам бир оьлан дуруб она бахырды. Отар бахышыны
йайындырды. Йаш додагларыны сол ялинин архасы иля силди вя
тялясик аддымларла машина тяряф йюнялди. "Аьрымаз башымы
нийя аьрыдым" - фикирляшди.
Йад адам йолу кясди:
Отар дейилсянми сян, Сирадзе? - сорушду.
Бяли, - Отар ъаваб верди вя йад адамын эюзляриня
бахды.
"Ня бойдады, бу йийяси юлмцш", дцшцндц вя онун ким
олдуьуну щеч ъцр йадына сала билмяди.
Бяс таныйа билмядин мяни?
Таныйа билмядим, - Отар бойнуна алды.
Неъя олду ки, таныйа билмядин! - О, чымхырды вя тцклц
пянъяси иля Отарын кцряйиня вурду. - Резойам, Челидзе.
Отар онунла ял тутду, унутдуьу достуну йенидян таныйан
бир адамын тябяссцмц иля эцлцмсцндц, амма щягигятдя щяля
дя Резо Челидзенин ким олдуьуну йада сала билмирди.
Елгуъа, Амиран! - Резо кюлэядяки оьланлары ады иля
чаьырды.
Вейилляр дястясиндян ики няфяр иряли чыхыб онлара тяряф
эялди.
Сиз неъя, таныйа билмядиниз, Отардыр, Сирадзе!
Ня данышырсан! - Оьланларын икиси дя ейни вахтда
алчагдан дедиляр. Отар онлары да таныйа билмяди. Вейиллярин
ону танымасына да ямин дейилди.
Бурахаг бу таксини, йохса йайлагалтына эедяк? Резо оьланлара тяряф чеврилди.
Яэяр мян бу тяййаря иля эетмясям, щеч ъцр
мцмкцн дейил! - Отар билдирди. О, сясиня даща чох ъиды, билирди
ки, бу сяфещлярин ялиндян асанъа чыха билмяйяъяк.
Бизи лаьа гойма, гардашымсан!
Йох, гадан алым, яэяр сизин йанынызда бир балаъа
хятрим варса, бурахын мяни. Бу эцн ахшамцстц Тбилисидя
олмасам мцмкцн дейил. - О, цзцнц Резойа тутуб деди:
Йахшы, батоно, эедяк аеродрома.
Отар кечиб ирялидя отурду, Резо таксинин арха гапысыны ачды,
оьланлары иряли бурахды, ахырда юзц отурду.
134
Сцр аеродрома!
Беш дягигядян сонра онлар аеродромда идиляр.
- Щоппан инди сян, аеродромун ряисини бура йаныма эятир,
- Резо Елгуъайа ямр етди.
Отар сцрцъцйя пул узатды.
- Эютцрмяздим инди буну мян … - Сцрцъц гымышды, пулу
ъибиня тяряф апарды.
- Эери гайтар пулу, гонагла гонаг йийясини таныйа
билмирсян, андыр! - Резо сцрцъцдян пулу дартыб Отарын ъибиня
дцртдц. Сонра сцрцъцйя гырыш-гырыш олмуш гырмызы тцмянлик
туллады, бир дяфя йеня эюзлярини аъыгла сцздцрдц.
Елгуъа аеропортун ряисини эятирди.
- Димитричя ешг олсун! - Резо ряиси гаршылайараг ири
пянъясини она тяряф узатды.
Бу кишини таныйырсанмы?
Дмитрич алтмыш йашында алчаг, ъантараг бир киши иди.
Саралмыш, узун бурну тохумлуг хийар кими быьларынын цстцня
йапыхмышды. О, ялини Отара тяряф узадыб эюрцшдц, Резойа тяряф
чеврилиб:
Таныйа билмядим, - деди.
Владимир Сирадзенин оьлудур, Отар. Йахшы мцщяндис
вя эеологдур. Йахшы оьлан вя йахшы иэиддир.
Ня данышырсан, эял бала юпцм сяни, илащи, бу бойда
идин, инди машаллащ бюйцк оьлан олубсан. Айыб олсун, бала
атана, айыб. Кянди белями йаддан чыхартмаг лазымдыр?
Маладес, Резо, Аллащ сяни севиндирсин, неъя ки, инди бу оьланы
эюрмякля мяни севиндирдин! - Димитрич бу дяфя Резойа тяряф
цз тутараг деди: - сонра будур, бюйрцндяки ресторан тикдирдин,
бу кишинин эялмяйини гейд етмяйяк?!
Буна ня данышыг лазымдыр, а киши!
О данышыг лазымдыр ки, бу тяййаря иля Тбилисийя учур!
Ня данышырсан! - димитрич саатына бахды вя фикря эетди.
Ощ, ощ, ощ, бу эцн Колйа билирсян ня базар чолпалары
эятирди - Резо ону тамащландырды. - Чахыры бу сящяр
сойутдурдум.
Димитрич суйулду.
- Анана анд верирям, - Елгуъайа цз тутду, - щоппан
Антушайа де елан етсин ки, тяййаря бир саатлыьа эеъикир.
Бир саат ня йетяр? - Резо диллянди.
Аман верин, бала, сонра ки, эюйцн цзц тутулсун,
тяййаря уча билмясин. Мясулиййяти цзяриня эютцрцрсянми?
Щяля бир саат елан едяк, ъамаатын цряйини хараб етмярик ки,
сонра йеня сямайа бахаг.
Сцфряни щяр щалда басырыглы отагда ачдылар. Димитрич юз
сюзцнц йеритди ки, байырда ъамаат эюряр, йахшы дцшмяз.
Масабяйлийи дя юз цзяриня эютцрдц: - Мян вахты да йахшы
мцяййян едирям, беля йахшыдыр - деди.
Юзц балаъа стяканла ичмяйя башлады, лакин щамыдан тез
кефлянди, эюзляри суланды, дилиня дям верди. Эянълийи йадына
дцшдц, солмуш тяфяккцрцндя вятянпярвярлик щцъейряляри ъана
эялди.
Кял буйнузу! - Эюзлянилмядян ямр верди.
Офисант лап ушаг иди. Он йедди йашы йа оларды, йа олмазды.
Ъялд йериндян эютцрцлдц вя кял буйнузуну эятирди.
Суйла йахаладын, ит оьлу. Фин мцщарибясиндян бяри бу
кял буйнузу иля чахыр ичилмяйиб.
Бяри вер, чахырла йахалайарам, - Резо эюзлярини
сцздцрдц. Кял буйнузуну чахырла йахалайыб офисантын цзцня
тюкдц. - Индян беля билярсян ки, ъамаата неъя гуллуг етмяк
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
"ЖУРНАЛ ИЧЯРИСИНДЯ ЖУРНАЛ"
лазымдыр! - Сонра кял буйнузуну долдуруб аеропортун ряисиня
узатды.
Балаларым, сизя баханда севириням, юз эянълийим
йадыма дцшцр … Сизи бойда оланда эюйдя учурдум,
тясяввцрцмя эятиря билмяздим ки, дизлярими ня вахтса
ревматизм йейяъяк. Ня етмяли, щяйат беля имиш, сизи эюряндя
эюзлярим севинир. Чох юлкяляр эязмишям. Эцръцляр кими эюзял
сюз дейиб, сюз ешидян халг щеч йердя эюрмямишям. Инди бизим
тарихя, кечмишимизя, эяляъяйимизя бир няфяр али савадлы дцшцр?
Билмирсиниз?
Билирик, Дмитрич, нийя дя билмяйяк, - Резо деди.
Билмирсян Резо, аман вер, гардашымсанса. Ди инди о
тяряфляря нязяр йетиряк. Еля эютцряк Бразилийаны. Инди юзцня
эцъц чатан да, чатмайан да бу юлкядян данышыр. Сян
билирсянми ки, Бразилийада щяр адамбашына беш тимсащ,
крокадил дцшцр. Мясяля бундадыр. Йашасын бизим балаъа
Эцръцстан!
Еля ки, кял буйнузуну она узатдылар "щагг олур мяня" Отар фикирляшди.
Ики кялмя демямиш щирсли-щирсли чахыры галдырды, ичиб
гуртаран кими тярляди, башы щярлянди.
Мяълисдя демяк олар ки, тякъя аеропорт ряиси вя Резо
данышырды. Галанлары сакитъя отурур, стяканлары бошалдырдылар.
Отар йалныз суаллара ъаваб верирди. Елгуъа чох ъящд етди ки,
сющбятя гарышсын, лакин мцмкцн олмады. Еля ки, щазырлашырды
эащ Резо сюз алырды, эащ да масабяйи сющбятиня давам едирди.
Нящайят, ахырда неъя олдуса, эирявя тапды:
Нутса юлцб, Николаишвили! - эюзлянилмядян уъа сясля
деди.
Нядян юлдц о бядбяхт? - Резо сорушду.
Нядян юляъяк, аълыгдан - аеропорт ряиси эяйиряэяйиря деди - онун кими гарачы, хясис арвад бизим районда ня
эязирди. Гонаьы демирям, йемяйи юзцня дя гыймырды. О ев
даьылсын ки, тойуьу юз яъяли иля юлцр.
Йахшы инди ниф тюкмя эюряк - Резо она бахыб
эцлцмсяди.
Ушаглары юзцндян дя писдир, хяръя дцшяряк дейя
щяким чаьырмадылар.
Буну лап аь етдин, Дмитрич, Тбилисидян ки, эятирдиляр,
онлар щяким дейиллярми? - Амиран илк дяфя сясини чыхартды.
Щя, доьру дейирсян - аеропорт ряиси истещза иля деди, щякими о вахт эятирдиляр ки, артыг онун бядяниндя ийня вурмаг
цчцн ят галмамышды.
Отар онларын сясини ешитмирди. Тез-тез саатына бахырды.
- Дмитрич, бурнуну чякмя инди, гонаьын саьлыьыны буйур! Резо деди вя ири пянъяси иля чолпаны парчалайыб йарысыны Отарын
бошгабына гойду.
- Баьышла ки, бала, сянин саьлыьына балаъа стяканла ичирям.
Инан ки, сяни эюрмяйимя неъя севиндим. Аллащ да сяни еля
севиндирсин. Атана де ки, Дмитричля ичдим. Аллащ Эцръцстана
сянин кими чохлу кишиляр версин. Сизя еля бир дювр гисмят олуб
ки, балалар, йалныз бир балаъа щярякят еля, ялини тярпят йер
цзцндя адам олаъагсан. Мян сяни бойда оланда, йатмаьа
ямялли-башлы чарпайым да йох иди. Мининэитлийи айагцстя
кечирирдим. Инди бу ушаглар костйум тикдирмяк цчцн Тбилисийя
эедирляр, бурадакы дярзиляри бяйянмирляр. Мяним цтцм йох
иди, цтц! Овъумун ичини аловда гыздырыр палтарымы еля
цтцляйирдим. Сян бала, бу тяряфи дя йадындан чыхартма! Дмитрич стяканы бошалтды вя айаьа галхды, - Инди мян
эедяъям, балалар, йарым саата сиз дя чыхын. Даща артыг олмаз.
Резо ири пийаля эятирди, Отарын саьлыьына ичди. Елгуъа вя
Амиран да пийаляляри бошалтдылар. Резонун ири пянъясиндя
пийаля балаъа эюрцнцрдц, лакин Отар еля ки, пийаляни ялиндя
тутду, чашыб галды. "Щяр щалда бир литрлик олар" вя горхудан аз
галды цряйи эедя. Тярлямиш алныны силди, гямли-гямли пийаляйя
бахды. Щям дя язаб чякирди. Лакин щеч ъцр айдынлашдыра
билмирди ки, Резо Челидзе, бу Елгуъа, Амиран кимдир, ондан
ня истяйирляр.
О, пийаляни ара веря-веря ичди. Сонра айаьа галхды вя
байыра чыхды. Бирдян эюзцнц зяндля гаршысындакы адама диряди.
Бир аз аралы Ангийа дуруб гымышырды. Гябирстанлыгда ону гойуб
эялдийи йадына дцшдц. "Эял ня ки, пулум вар веряъяйям" дейя цряйи йумшаглыгла гярара эялди вя азъа сяндяляйяряк
Ангийайа тяряф эетди.
Аеропортун йахынлыьында ала-бязяк йайлыглы гадынлар алма
сатырдылар. Кимся бир гадын язилиб-бцзцляряк Отарын габаьына
чыхды.
Салам, Отар.
Салам, - Отар щушуну итирмиш щалда ъаваб верди.
Гадын щисс етди ки, Отар лап лцлгянбярдир.
- Сян дя таныдынмы! Мян дя эюрян кими таныдым, о дягигя
таныдым! - Ангийа гымышды.
Гадын яйилиб сябятдян балаъа бир алма сечди. Донуна силиб
утана-утана Отара узатды.
Эютцр, бизим кяндиндир.
Саь олун! … Отар ням-нцм етди вя эюзлянилмядян
эяйирди.
Баьышлайын! - щушсуз щалда йеня эцлцмсяди.
Бир шей дейил эютцрцн, - гадын алманы онун ъибиня
гойду.
Эцняш гцруба енмишди, мещ йарпаглары хышылдадырды. Щава
да бир йандан онун бейнини гарышдырырды. Бундан сонра
тяййаряйя неъя минди, йадына дцшмцр. Ара бир хатырлайырды ки,
юпцшцб айрылан заман Резо аз галырды ки, алт додаьыны
эямирсин.
Тяййаря йеря еняндя о эюзлярини ачды вя щушсуз щалда
пянъяряйя сары бахды.
- Истямяз, бала цряйин буларын - онун архасында отуран
гадын диллянди.
Отар гадынын сюзцня бахды вя папирос пачкасыны гайтардыьы
ан яли ъибиндяки алмайа тохунду, чыхарыб бир мцддят щейрятля
чопурлу алмайа бахды. - Щагдыр мяня, - донгулдады вя
отураъаьа йайханды.
Эцръц дилиндян тяръцмя едяни:
Мирзя Мяммядоьлу
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
ў
135
Albalы aьacыndan чiчяklяnmiш albalы,
Чay isя axdыьы yerdяn uчub.
Salome Salomedяn gedib,
Salome Salomedяn uчub…
Mamuka Tsiklauri
Dustaq kimi qaldы yaram
Mяnя gюzlяriylя yox,
Цrяyinin yarasы ilя baxdы,
Baшsaьlыьы verdim vя чыxdыm
…
Qarшыsыna uzandыrmышdы
Иki gцllя ilя qяtlя yetirilmiш oьlunu:
Bir gцllя qatilin,
Digяri isя biyabыrчыlыьыn idi.
20 yaшыnda oьlu чяkirdi,
Чыlьыn idi…
Qaynayыb daшыrdы keyfindя…
Qapыnы sыndыraraq,
Kiminsя evindя
Dayandы silahla
Qadыn vя uшaqlarыn baшыnы aldы
Evi taladы vя qapыdan чыxarkяn
Atяш aчыldы
…
Mяnя gюzlяriylя yox,
Цrяyinin yarasы ilя baxdы,
Baшsaьlыьы verdim vя чыxdыm.
O isя iчяridя qaldы.
O hяmiшя iчяridя olacaq.
Чцnki azadlыьa
Чыxa bilяmmяz dustaq…
***
Mяn vя Salome
Kюhnя tяqvimdя qaldыq,
Pяncяrяdяn baxыrыq…
Salome gedib.
Salomedяn Salomeni aparыbdыr.
Иndi isя bu simada olan
Yalnыz qocalmыш bir qarыdыr…
Mяnя baxыr, "Salomeyяm"-deyя
Vя tяkrarlayыr:
"Mяn Salomeyяm…"
Mяhяbbяtin dili
Bax budur mяhяbbяt, mяhяbbяtin dili.
Qaynar gюzlяr vя oxlar vuruшu,
Balыn axmaы,
Qanыn axmaьы vя
Qarьa uчuшu…
Onlarыn sevgisini qasыrьa taladы,
Onlarыn mяhяbbяtindяn tufan yarandы
Yaxud яvvяl dя vardы.
Vя qurban oldular
Hяr ikisini tufan apardы.
Oьlan kяndirя dцyцn salaraq
Юzцnц asdы.
Иkinci gцn isя
Hяmin aьacda, hяmin budaqda
Юzцnц asmыш qыzыn yasыdыr…
Mяn orada idimAьacы kяsяndя…
"Bu aьacda шeytan yaшayыr"Biri belя dedi
Vя aьacыn kюkцnя
Balta endirdi.
Sonra isя aьacыn yыxыlmыш aьacыn цstцndя oturaraq
Siqaret чяkdik vя
Onlar barяdя sюhbяt etdik:
"Kaш hяr ikisi bir yerdя basdыrыlardы…"
Amma bu sюzlяri dя kцlяk apardы…
Kцlяk aь baьlar цzяrindя
Sцrяtlя uчdu.
Kцlяk…
Яjdaha чюllяrdя qovaladы yorьun ayы…
Bizi isя tamamilя islatmышdы,
Yaьышыn юlцm payы…
Bax budur mяhяbbяt, mяhяbbяtin dili.
Qaynar gюzlяr vя oxlar vuruшu,
Balыn axmaьы,
Qanыn axmaьы vя
Qarьa uчuшu…
Nя isя deyir, adam qanammыr,
Nя isя axtarыr amma tapammыr.
Kцlя dюnцr, solub saralыr…
Фото: Илико Зауташвили
136
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
Тярcцмя : Сялим Бабуллаоьлу
ў
"MЯN QABИLИYYЯTSИZ
ЧEVИRИLЯRDЯN CИNLЯNИRЯM"
Tяrcцmячи Qиya Чumburudze иlя
Иnna Bezиrqanovanыn sюhbяtи.
Bu gцnlяrdя TVS bankыn ofиsиndя "Yenи чevиrиlяr"
яdяbи almanaxыnыn 6-cы sayыnыn vя bцtцn nяsиllяrиn
mяишяt romanы Cerom Devиd Selиncerиn "Uчurum
цzяrиndя"
romanыnыn
Qиya
Чumburudzenиn
чevиrиsиndя prezentasиyasы oldu. Bundan baшqa 2
peшяkar yarыш qalиblяrиnиn adlarы яn gяnc чevиrmяnиn
vя 1 шerиn яn yaxшы чevrиsиnиn adlarы elan olundu. 1-cи
qalиb Salome Benиdze, Xatuna Mozaшvиlи vя Ketevan
Todadze oldular. 2-cи qalиb Batu Danelиya, Шalva
Bakuradze, Qиya Чoxadze иdиlяr kи, onlar Иosиf
Brodskиnиn "Beшиk nяьmяsи" шerиnиn чevиrmяnlяrи
иdиlяr. Qalиblяrи "Yenи чevиrиlяr" almanaxыnыn baш
redaktoru yazычы-naшиr Beso Xvedelиdze tяbrиk etdи vя
yarышы Gцrcцstanыn "Mяdяnиyyяt, Arxиtektura
mцhafиsяzи, Иdman Nazиrlиyи"nиn tяшяbbцsц иlя
Gцrcцstan Aчыq Cяmиyyяtи Fondununn kюmяklиyи иlя
elan etdи.
- Яdяbи materиal цzяrиndя ишlяyяrkяn hansы чяtиnlиklяrlя
цzlяшиrsиnиz?
- 1989-cu иldя Entonи Bercsиn "Ишя salыnmыш mandarиn"
яsяrиnиn чevиrиsи zamanы problemlяrlя цzlяшdиm - deyиr Qиya
Чumburиdze. Иndи иsя hяr hansы bиr jarqonu baшa
deшmяdиkdя vя sиtuasиyanы aydыnlaшdыra bиlmяdиkdя tez
lцьяtя baxыrsan vя heч bиr sorun olmur. O vaxt "Ишя salыnmыш mandarиn" яsяrиnиn nя rus dиlиndя чevиrиsи, nя dя lцьяt
var иdи.
- "Uчurum цzяrиndя" 1951-cи иldя ишыq цzц gюrdц. Bu gцn иsя
roman oxucular vя чevиrmяnlяr, hяmчиnиn Sиzиn tяrяfиnиzdяn
kюhnя bиr шey kиmи qяbul edиlmиr?
- Яn bюyцk komplиmentи dostumun oьlundan aldыm.Onun
15 yaшы var. Kиtabы mяnиm чevиrиmdя oxuyarkяn dedи: "Bu
иdиot Xoldenя kollecdя qrammatиkanыn gяlяcяk zamanыnы
baшa salmayыblar? Nя цчцn o hяmишя keчmишя baxыr? Bu
cavan oьlan romanы son sяtrиnя kиmи oxuyub vя orjиnal
kиmи qяbul edиb, baxmayaraq kи, o иngиlиscяnи яla bиlиr.
Чevrиnиn юzgяlяшmяsи problem olmadы vя bu mяnи чox
sevиndиrиr.
- Sиz oxucularы яsяrя yaxыnlaшdыra bиldиnиzmи?
- Mяn ona mцяssяr oldum kи, dostumun oьlu da bu
romanы amerиkalы kиmи oxuyur.
- Bu keчmиш epoxa, keчmиш dцшцncя tяrzи иdи?
- Sиzя belя gяlиr kи, иnsanlar homo sapиens prиnsиpи иlя
dяyишя bиlиr? Fиkrиmcя yox. O,zahиrяn dяyишиr. Keчmишdяn
иsя чox bиldиyиnя gюrя qayыdыr.Uшaqlarыm иndиkи yaшыmdan
10 yaш boyцk kишиlяr kиmи geyиnиrlяr. Mяgяr nяnяlяrиn
sandыqlarыndan kюhnя qadыn paltarlarы чыxarыb иndи yenиdяn
dцzяltmиrlяr?
- Demяlи retro anlayышlar yoxdur? Amma dиl kи, dяyишиr?
- Ekvиvalentи tapmaq lazыmdыr. Яgяr чevиrи vaxtы gяnclиyиm
dюvrцndя ишlяdиlяn sюzlяrdяn иstиfadя etsяm, uшaqlarыm heч
nя baшa dцшmяyяcяk. Ona gюrя dя, mцasиr sюzlяrи tapmaq,
lakиn onun matreala elя yerlяшdиrmяk lazыmdыr kи, bu
hяmиn dюvrцn kontekstиndя qяbul edиlsиn.
- Bu gцn иngиlиs dиlи Xoldenиn "Uчurum цzяrиndя"яsяrиndя
ишlяnяn иngиlиs dиlиnя oxшamыr.
-QЯlbяttя,
ya mяsяlяn "Cheese" amerиkanlar цчцn artыq "Qыz"
sюzцnu иfadя etmиr. Bu 60-cы иllяrdя иdи.
umburudze:
- Necя dцшцnцrsцnцz Gцrcцstanda чevrи иши enmяdяn sonra
yцksяlяcяkmи?
- Demяk чяtиndиr, sadяcя яvvяllяr чevrиlяr romantиklяшdиrиlиrdи, 2 ton yuxarыdan aparыlыrdы. Buna gюrя dя
Robert Sturua Шekspиrиn яsяrlяrиnя quruluш verяrkяn o
yenя dя aшaьы nюv чevиrи sиfarиш etdи.19-cu яsr чevrиsиnи ишlяtmяk mцmkцn deyиldи, baxmayaraq kи, o чox яla иdи.
- Selencerиn kюhnя чevиrиsи dя, romantиzиmdяn fяrqlяnmиr?
- Otar Чelиdze senzura иlя barышmaьa mяcbur иdи. Lцьяtlя
bиrbaшa kontakt da mцmkцn deyиldи. Чevиrmяn чox шeyи
sadяcя olaraq baшa dцшmцrdц.
- Baxmayaraq kи, gцrcц dиlиnя чevиrи rus dиlиndяn keчиrdи, elя
deyиlmи?
- Яlbяttdя, mяsяlяn Nиko Kиasaшvиlи иlk dяfя olaraq Cems
Coysun "Cakomo Goys" hekayяsиnи orjиnaldan gцrcц
dиlиnя чevиrdи. Rus чevиrmяnи yox иdи. Иkиncиsи "Ишя salыnmыш
mandarиn"и чevиrdиm. Bununla da praktиkи olaraq hяr шey
qurtardы. Nя vaxt kи, yaponcadan, чиn vя иsveч dиlяrиndяn
bиrbaшa чevиrиrlяr, mяn buna иnanmыram. Цmumиyyяtlя
mяnи belя чevиrи az qanи edиr. Hяr шey bиrя-bиr olmalыdиr.
Mяsяlяn, heч kяs dedektиvи yaxшы чevиrя bиlmиr. Чevrи dиlи
чox lakonиk, dиnamиk, иncя olmalыdыr
- Sиz detektиv яsяrlяrи чevиrиrsиnиzmи?
-Mяn bu иши чox sevиrяm. Mяnя sиfarиш edиrlяr. Sonra иsя
mяnиm чevrиlяrиm mцxtяlиf nяшrlяrdя чap olunur. Ancaq
tяssцf kи, kиmиn чox pulu var, onlar kиtablardan heч nя
anlamыrlar, yaxud da яksиnя. Kичиk daиrя яmяlя gяlиr.
Bцtцn jurnallar hansы kи, mяn юz чevrиlяrиmи чap etdиrиrяm,
3-4 nюmrяdяn sonra malиyyя problemlяrи цzцndяn nяшиrlяrиnи dayandыrыrlar, Salman Rцшtцnцn "Шeytan
ayяlяrи"romanыnы чevиrmяk иstяdиm. Amma 800 sяhиfяnи
чevиrmяk - bu cяhяnnяm яzabыdыr. O vaxt чevиrяrяm kи,
mяnя yaxшы pul юdяsиnlяr.
- Poezиyanы da чevиrиrsиnиz, elяmи?
- Mяnиm dиgяrlяrиndяn fяrqlи olaraq aьlыma gяldи kи,
poezиya чevrиsи mяnиm ишиm deyиl.
- Sиz юz чыxышыnыzda sюylяmишdиnиz; чevиrи иncяsяnяt deyиl,
peшяdиr.
- Иndи tez-tez eшиtmяk mяcburиyyяtиndяsяn:gяnc чevиrmяn.
Sиz nя vaxtsa gяnc dяmиrчи haqda eшиtmиsиnиzmи? Яsasяn dя
sюhbяt onun bacarыьыndan deyиl, yaшыndan gedиrsя?
Dяmиrчиyя gцclц яzяlя, cяldlиk lazыmdиr kи, gцn яrzиndя 10
saat ишlяsиn. Bu hяlя hamыsы deyиl. Mцtlяq tяcrцbя yыьmaq
lazыmdыr. Чevиrmяnя яlbяttя daha чox oxumaq, sonra иsя
чevиrи ustalыьыnы юyrяnmяk lazыmdыr. Mяn yaxшы gцndяn (aь
gцnя) чevиrmяyя baшlamadыm. Яvvяlcя redaktor oldum,
sonra иsя mяzmunsuz mяtиnlяrdяn яsяbиlяшdиm vя юzцm
чevиrиyя gиrишdиm. Ancaq mяnиm ишиm, peшяm redaktяdиr.
Яvvяlcя kичиk hekayяlяrdяn, sonra иsя formaca boyцk
яsяrlяrdяn baшladыm. Demяlи gяnc чevиrmяn - bu oksuyumoron "gяnc" vя "чevиrmяn" - tяrs mцtяnasиb
anlayышlardыr. Tяяssuflяr olsun kи, bиzdя чevиrи ustalыьы
krиterиyasы yoxdur. Krиterиya иsя bиrdиr-чevиrи mцtlяq oxunmalыdыr, ona gюrя kи, tяkrar nяшrя ehtиyac olsun.Vя burada
heч bиr mцkafat kюmяk etmиr.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
Ruscadan: Dиvanя Ozan
ў
137
Фото: Константин Сулаберидзе
138
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
Чaьdaш Tцrk шerиndя k и m l я r v a r ?
Чaьdaш Azяrbaycan шaиrlяrиnиn yenи иfadя иmkanlarы
axtarышыnda daha чox Tцrkиyя Cцmhuryyяtиndя gяlишяn
яdяbи prosesя иstиnad etmяlяrи tяbииdиr, eynи dиl aиlяsиndя
olmaьыmыz bяdии yaradыcыlыq mяsяlяlяrиndя dя hяr zaman
юzцnц gюstяrиb.
Tцrkиyяdяn eшиtdиyиmиz hяr yenи nяfяs Azяrbaycanda
maraqla qarшыlanыb, чaьdaш Tцrkиyя шerиndя nяlяr var sualы,
bцtцn dиgяr xarиcи юlkяlяrlя mцqayиsяdя daha aktual olub
hяr zaman. Sovetlяr dюnяmиndя belя, яn mяhdud шяraиtdя
Azяrbaycan шerи Tцrkиyя шerиnиn aчыq tяsиrи altыnda olub,
daha doьrusu Tцrkиyя poetиk qavrayышы Azяrbaycanda
hakиm olub. Bu fиkrиn tяsdиqи цчцn tяkcя Nazиm Hиkmяиn
Azяrbaycan яdяbиyyatыndakы roluna baxmaq kиfayяt edяr.
Яlbяttя, Tцrkиyя иctиmaи dцшцncяsиnя azяrbaycanlы aydыnlarыn tяsиrиnи, Яlи bяy Hцseynzadя, Яhmяd Aьaoьlu kиmи
mцtяfяkkиr иnsanlarыn Tцrk dцшцncя tarиxиndяkи иzlяrиnи dя
gюz ardы etmяmяk lazыmdыr, hяr halda qarшыlыqlы tяsиr
haqqыnda danышmaq daha чox hяqиqяtя uyьun olardы.
Lakиn sюz aчmaq иstяdиyиmиz mюvzu tamamen fяrqlиdиr.
Чaьdaш Tцrk шerиndя nяlяr var, яn avanqard иmzalar
kиmlяrdиr? Яdяbи yaradыcыlыqla yaxыndan иlgиsи olan иnsanlarы bu suallar hяr zaman dцшцndцrцb, hяmиn иmzalarыn
Azяrbaycanda tanыtdыrыlmasы цчцn mцяyyяn чaba
gюstяrиlиb. Bu yaxыnlarda, "Azad Yazarlar Ocaьыnыn
kиtabxanasы" serиyasыndan ишыq цzц gюrяn Tцrkиyяlи gяnc
mцяllиf Yeшиm Aьaoьlunun "Юzlяm Шяhяrlяrи" adlы шerlяr
kиtabы modern Tцrk шerиnиn mцasиr durumunu gюzlяr
юnцndя canlandыrmaqdan юtяrи яn yaxшы nцmunя sayыla
bиlяr.
Yeшиm
Aьaoьlu
Иstanbulda
anadan olub, Иstanbul Unиversиtetи
Яdяbиyyat Fakцltяsи Arxeologиya
bюlцmцnц bиtиrиb, Иstanbul Unиversиtetи Иletишиm Fakцltesи Radиo-TV Sиnema bюlцmцndя yцksяk иxtиsas
qazanыb. 18 yaшыndan bяrи шerlяrи
чeшиdlи яdяbиyyat vя sяnяt dяrgиlяrиndя yayыnlanыr. Lиman yayыnlarыnda
чыxan 5 шer kиtabыnыn mцяllиfиdиr.
Beynяlxalq PEN yazarlar Dяrnяyиnиn vя BESAM-ыn
(Bиlиm vя Яdяbи Яsяr Sahиblяrи Mяslяk Bиrlиyи) Иdarя
Heyяtиnиn цzvцdцr. 1996-cы иldяn baшlayaraq mцxtяlиf
sяnяt cяrяyanlarыnы bиrlяшdиrmяk yoluyla sяnяt чalышmalarыnы sцrdцrцr. Bu qяbиldяn olan sяnяt яsяrlяrиylя NyuYorkda, Polшada, Daшkяnddя, Sofиyada, Bakыda vя
dцnyanыn bиr чox baшqa xarиcи юlkяlяrиndя dцzяnlяnяn
sяnяt festиvallarыnda ишtиrak edиb.
2004-cц иlиn noyabr ayыnda Bakыda Rяssamlar
Bиrlиyиndя aчыlan Ы Beynяlxalq Postmodern Sяnяt
Sяrgиsиndя vиdeo, fotoqraf vя enstalyasиon чalышmalarыyla
ишtиrak edиb.
Yeшиm Aьaoьlunun шerlяr kиtabыnыn Bakыda nяшr olunmasы tяsadцfц olmayыb onun Azяrbaycanla baшlanan sяnяt
иlишkиlяrиnиn davamы kиmи dяyяrlяndиrиlmяlиdиr. Bundan
яvvяl Yeшиmиn serlяrи "Alatoran" dяrgиsиndя dяrc olunmuш,
onun yaradыcыlыьы цzяrиnя genиш bиr mяqalя bu dяrgиdя
yayыnlanmышdы.
2006 sentyabr ayыnыn 10-da Yenи Gallery Иncяsяnяt mяrkяzиndя "Юzlяm Шяhяrlяrи" kиtabыnыn tяqdиmat
шюlяnи keчиrиldи. Azad Yazarlar Ocaьыnыn bu tяdbиrиndя mцяllиf Yeшиm Aьaoьlu Tцrkиyяdяn qonaq gяlmишdи vя
Aьaoьlu nяslиnиn Bakыdakы dиgяr nцmayяndяlяrи dя ишtиrak edиrdиlяr.
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
139
Kюnlцnя gцn dцшяndя
Gюzlяrinin iчindя
Шяklim imzasыz qalыb
Adыm dilindяn dцшцb
Dilindя duzsuz qalыb.
Tяndirinя yapmadыn
Kцtя verdin sevgimi
Sяndяn uca tuturam
Sяnя olan eшqimi.
Яли Щаъы
Sovurdu чяkdiyin ah
Yenя цmцd yerimi
Yollar яsir gюtцrdц
Ayaьыmы, яlimi
Duman qovan baxышыm
Цz-gюzцmц suladы.
Dilim dilin чыxardыb
Юz yarasыn yaladы.
Keчdi яlяkdяn gцnцm
Yaшadыm dюz adыna.
Su чяkirяm kюnlцmя
Kanalы kюz adыna.
***
Mяn su olum, sяn dя od
Yan eшqinя dцnyanыn.
Yanыb цzяrlik kimi
Tut tцstцnя dцnyanы.
Цst-цstя yыьaq dяrdi
Yыьaq qurudaq dяrdi.
Bu saь, bir varaq dяrdi
At цstцnя dцnyanыn.
Duzsuz olsam bil, yaшat
Юz acыna bal yaшat.
Sяn ocaq ol, gяl yaшat
Юz istinя dцnyanыn.
***
Bu gцn sяnin ad gцnцn
Mяnim dя юlцm gцnцm
Tanrы belяmi yazыb
Belяcя юlцm gцnц.
140
Bu gцn sяnin ad gцnцn
Шяrab sцzцm юzцmя.
Mяn dя юldцrцm gцnц,
Belяcя юlцm gцnц.
***
Heч kimsяyя demя Tanrыm!
Mяni mяnя burax gedim,
Adamlыqdan dua yeri Oda, suya yarpaq gedim.
Das dilindя danышmaьa
Odla birgя alышmaьa.
Юzцmц qarшыlamaьa
Burax, mяndяn qabaq gedim.
O var adlы ruh evimin
Cыrыb daьыtdыm kяfяnin.
Bu цzцndяn dцnyanыn
O цzцnя quraq gedim
Mяnim adыma namazы
Qoy qыlmasыn dяrdя asi
Dursun dюrd kitab hamыsы
Bircя kitab torpaq gedim.
Heч kimsяyя demя Tanrыm!
Mяni mяnя burax gedim.
Mяni чюlя atasan
Юzgя baxышlarыna
Яksimi cыrdыrarsan
Sяn dя nя gцnah axы
Sяnя inandы hяr gцn
Mяnim dя mяn olmaьыm.
Qurban verib unutdum
Dilin dil olmaьыnы.
Dilim mыxыn чalmadы
Gюzlяrindяn asыlan
O gцnahsыz шяklimя
Get sяni qurban verim
Иndiki tяkliyimя.
***
Bu il yaьыш yaьdы
Yayыn yaxasыnы cыrdыьы vaxtы
Цшцdц hяr шey
Aьaclar meyvяsini unutdu.
Bu il
Yerindя oxuya bilmяdi
Quшlar xяstя dцшdц
Цrяyimin tяsяllisinя
чiчяklяr sevinmяdi
aьladы dяrilmяmяsinя.
Dяrilmяmiш bir чiчяkяrя getmяmiш qыz kimidi.
Bu il yaьыш yaьdы
Yayыn yaxasыnы cыrdыьы vaxtы,
Gюzlяrimlя юzцmя
Yorulduьum vaxtы!
***
Dan sюkцlяndяn sonra
Vaxdыm azdы, gюzlяmя
Aylы gecя цzцnя
Vaxtыm yoxdu, gюzlяmя.
***
Яksimi saldыm gюzцmя
Gцndя mяnя baxasan.
Gцl vermяdim ki sяnя
Soldurasan, atasan.
Яksimi saldыm gюzцnя
Hяr gцn tozun alasan
Dilimi dinc saxladыm
Ondan razы qalasan.
Daha demяdim sяnя
Kюnlцnя gцn dцшяndя
Qar яriyяnя yaxыn
Цstцnя gцn dцшяndя
O kюnцlsцz kюnцldяn
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
Saxtadы salыnan yol,
Qadasы alыnan yol.
Belecя yolinяn yol
Saxtыm yoxdu, gюzlяmя.
Duydum qabaqkы deyil
Vaxdыm qabaqkы deyil,
Dцnya mяnimki, deyil
Taxdыm yoxdu, gюzlяmя.
„

Benzer belgeler

Heyat davam edir.qxp

Heyat davam edir.qxp - Yox, dцnyaya gяlmиш hяr bиr иnsan Uca Tanrыnыn ona vermиш olduьu юmцr payыnы hюkmяn yaшamalыdыr. Hяyat шиrиndиr, иstяr pиs olsun, иstяrsя dя yaxшы, ondan яl чяkmяk mцmkцn deyиl. Иnsan nяyиn hesab...

Detaylı

Будапешт "Венгерский колорит" 9 дней/ 8 ночей + 2 экскурсии из

Будапешт "Венгерский колорит" 9 дней/ 8 ночей + 2 экскурсии из Будапешт "Венгерский колорит" 9 дней/ 8 ночей + 2 экскурсии из Екатеринбурга c авиаперелётом Aeroflot в аэропорт Будапешт, прибытие каждое воскресенье период: 21.02-20.12.2016 Внимание новинка! Пак...

Detaylı

Ehkam 1.pmd

Ehkam 1.pmd vя иtaяtkarlыq nишanяsи olan namaz vя onun kиmи bиr sыra яmяllяrи yerиnя yetиrяk. Budur dиnиn gяtиrdиyи vя bиzи ona dяvяt etdиyи qayda-qanunlar! Belя kи, onlardan bяzиsи яqиdяvи, bяzиsи яxlaqи vя b...

Detaylı

7 - turan-sam: turan stratejik araştırmalar merkezi

7 - turan-sam: turan stratejik araştırmalar merkezi Ращатщулугум сандын бялкя, боьазында галар, йаваш! Аьырындан йапышмысан юз башына дцшяр бу даш... Эеъя-эцндцз су тюксян дя, эур оъаьы сюнян дейил. Гардашдан да дюнся Тябриз ингилабдан дюнян дейил!....

Detaylı

c авиаперелётом Tarom в аэропорт Бухарест

c авиаперелётом Tarom в аэропорт Бухарест DHSR Sovata 4* (Sovata) Deluxe with lake view/HB DBL

Detaylı

Термальный курорт Велинград 8 дней / 7 ночей

Термальный курорт Велинград 8 дней / 7 ночей Термальный курорт Велинград 8 дней / 7 ночей из Екатеринбурга c авиаперелётом Aeroflot в аэропорт София период: 10.08-01.12.2015 В стоимость тура входит: Aeroflot (SU): Екатеринбург - Москва (SVO)-...

Detaylı