FE * ENG - La bibliothèque numérique kurde (BNK)
Transkript
FE * ENG - La bibliothèque numérique kurde (BNK)
Mustafa GAZI FE * ENG Kurdî-Tirkî msOm I Enstîtuya Kurdî ya Amedê Mustafa GAZI FERHENG Kurdî - Tirkî Enstttuya Kurdî ya Amedê Wesanên Enstîtuya Kurdî ya Amedê: 5 Ferheng: 1 FERHENG Mustafa GAZÎ Sererastkirin: Semra Ozbey Serwet Denîz Berg & Rûpelsazî: AzadZAL Çapxane: Berçem Çapa Yekemin: Gelawêj 2006 ISBN: 975-98532-4-8 Edubba Sosyal Bilim Bilgi İletişim Merkezi Basın Yayın Reklamcılık Eğitim Sanayi Ve Ticaret Limited Şirketi Huzurevleri Kalem Sokak No: 32 Kayapınar / DİYARBAKIR Mustafa Gazi FERHENG 3 PESEK Ev berhema di desti we de encama keda salan e. Berhevkar seri xwe pi re êşandiye û xwestiye ku keda xwe tevlî karen ku li ser zimani kurdî hatine kirin bike. Bi guman karekî bi rûmet e. Mirov dikare bibije karekî taybet û yekaneye. Her çiqas wek FERHENG hatibe binavkirin jî, wek fer- hengên heyî nîn e. Ev ferhengeke herimi ye. Gotinin ku di nav hozekî de û li herimeke teng pi tin axaftin hatine tomarkirin. Ji ber vi yeki jî divi bi çavi ferhengeke giştî li neyi nihirtin. Ev xebateke sînorkirîye. Hin peyv û bilivkirina wan dişibin herimin din li hinek jî xweser in. Me çima pidivî bi çapkirina berhemeke bi vî rengi dît? Heta niha li ser zimani kurdî gelek xebatin cihi hatine kirin li bi baweriya me kimasiyin berbiçav kimasiyan jî xebatin herimî ne. hene. Yek ji van Lewre her herimeke me xwedî hinek taybetî û cihirengiyan e. Ji bo ku em zimani xwe baş binasin ûji hev veçirînin divi em her hoz û herima xwe tir û sertir vekolin. Li gor encamin ku derkevin holijî pirsgirikin zimani xwe çareser bikin. Bi gotineke din di vi pivajoyi de pidivî bi xebatên hür û kûr heye. Ji bervi pidiviyi jî em vi berhemi çap dikin û digihînin ber desti we kurdîhezan. Diferhengi de gelek mijarin nîqaşi hene. Amadekar bixwe jî hinek mijar destnîşan kirin e û di dawiya ferhengi de bicih kirine. Ev mijar û wekî dinijî divi baş bin vekolîn da ku em bigihîjin encamin baş. Em i karin xweyin bi vî rengî bidomînin. Enstituya Kurdî ya Antede Du gotin: Ev xebata min xebateke herêmî û taybetî ye. Min vê xebatê tenê di nav hin mensûbên eşîra Keja de çêkir. Li gor fıkra min ev ferheng ji bo zimanzanan, akademîsyenan, Enstîtuyên Kurdî, hwd. divê nimûneyeke balkêş be. Ku piçek be jî feydeya min bigihîje zimanê Kurdî ez ê gelekî şad û bextewar bim... Mustafa KISALTMALAR: bkz. bakınız çd. çocuklar dilinde d. dişil e. eril GAZI a 1) Hayret sözcüğü, a ji te ra ha: alif e. Yem, hayvan yemi. Hoppala! Buyur bakalım! alif kirin Hayvanları yemlemek. 2) -im, -in malikiyet sıfatı, a bi aliqîn Birine veya bir yere takıl¬ xêr hebû: Sevindirici bir mak, ez çûm qehwê, aliqîm durum, güzel bir rastlantı wir: Kahveye gittim, oraya olarak; "iyi ki." takıldım. abûqat Avukat. alî e. Taraf, yön. aciz Bezgin, bezen, bıkkın. alî Yardım, yardım etme. alî hev aciz bûn Bıkmak, sıkılmak. aciz kirin Bıktırmak, bezdirmek. kirin: Yardımlaşmak. aBk: Bir taraf. acizî d. Bıkkınlık. alî kirin Yardım etmek. ad d. Ahit, yemin, bi ad û wehd alme Laçka, laçka olma. be: "Yemin olsun, ahdolsun" anlamında yemin biçimi, li min bi ad be gi ez îdî qahwê alme bûn Laçka olmak, nigê sendelyê alme bûye: Sandalyenin ayağı laçkalaşmış. vexum: Bana ahdolsun ki artık alûc d. Erik. kahve içmeyeceğim. alvêr d. Alışveriş, alım-satım. adard Mart. amojn d. Amca karısı. ad kirin Ahdetmek,yemin etmek. anê/anik çd. Anne. afatî d. Musibet, felaket, bela. angorî -a göre. afır e. Hayvan yemliği, yem tek¬ anha Şimdi. nesi, yemlik. anîn Getirmek, anîn cî: Yapmak, afsun Bileme. gerçekleştirmek; yerine afsun kirin Bilemek. getirmek (bir şeyi.) anîn dunyê: ajnê Yüzme, suda yüzme. Dünyaya getirmek, doğurmak. ajnêber Yüzücü. anîn serê wî: Başına beklen¬ ajnêberi d. Yüzücülük. medik, şaşırtıcı bir olay vb. ajnê kirin Yüzmek, suda yüzmek. getirmek, bi anîn dan: ajo Sürücü. Getirtmek. ajotin Sürmek, (dajo, bajo) anka Şimdi. ajotî Sürülmüş olan tarla vb. ap e. Amca. akincî Yerleşik, göçebe olmayan. apardûman d. Apartman. alastin Yalamak, (dalêse, balêse) apo Amcaya hitap şekli. alemûn bkz. "bafûn" apo çd. Baba. alemyon bkz. "bafûn" aqil avêrin Aklını yitirmek. Hemo aqit aqil avêtiye: Hemo aklını yitir¬ miş. aqit bkz. "dims" aqûbet d. Akıbet, aqûbetî li serê te be: darısı başına. ar e. Ateş. ar ji laşê (bedena/canê) av ağrımak, serî li min arya: Başım çatlıyor, başım çok ağrıyor, (diare, biare) asas Aslında, aslına bakılırsa. asê Sarp, asi, yalçın. asilin Mahsur kalmak. Elo û Silo wî çûn: Çok ateşi çıkmak, vücut di çiyê da asilin: Elo ve Silo harareti normalden çok olmak, dağda mahsur kaldılar, (diasile, arê wî ketin: (Hasta için) Vücut biasile) ısısı azalmak, ateşi düşmek, arê asrax e. Tavan. Xwedê: "Allah'ın ateşi" anlamı¬ aş e. Değirmen. na gelen bu söz haşarı, yaramaz aşêf Toprağı çapalama işi. çocuklar için söylenir. aşêf kirin Toprağı çapalamak ve araqîf/ İçki. araqxur Ayyaş. arav d. Çamaşır yıkandıktan sonra geriye kalan artık su, çamaşır suyu. yabani bitkileri ayıklayıp temizlemek. aşiq Çingene. aşiqtî d. Çingenelik. aşît d. Çığ. aravî d. bkz. Arav. aşortmen e. Eşofman. ard e. Un. aştîrf Barış. ardû e. Yakacak. aşt kirin Barışmak, barış yapmak. arema İskambilde, elliiki oyunun¬ da son el, son oyun. argûn e. Ocak, ateş ocağı, şömine. me aşt kir: Biz banştık. aşûjin d. İçi doldurulmuş çuval¬ ların ağzını dikmekte kullanılan ve bu iş için yapılan ip. arî d. Kül, ateş külü. aşxane d. Lokanta. ar kirin Arlanmak, uslanmak. atare Yalan, aslı astan olmayan arkolk e. Ateş karıştırmada kul¬ lanılan sopa. arode Uyuşuk kimse. arsim d. Nezle, bi arsimê ketin: Nezleye yakalanmak. şey. atare tuneye: Yalandır, asılsızdır; aslı astan yok. atle nekirin Ara vermemek, hiç duraksamam ak. av d. Su. av ji devê wî çûn: arsimî Nezleli. Ağzının suyu akmak, ağzı arsimî bûn Nezle olmak. sulanmak, ava ruyê wî rijyan: arvan e. Un, genel olarak un. Utanma duygusunu yitirmek, arvvane d. Dişi deve, maya. hayasızlaşmak. av fi av aryan (Özellikle baş) Şiddetle Tümden, hiç geri gelmemece- azırın ava mak, (diawiqîne, biawiqîne) sine. ava bayındır, şen. ava bûn 1) Bayındır olmak, şenelmek. 2) Güneş, ay ve yıldı¬ zların batması. awiqîn Gecikmek, aksamak, mîz le awiqîye: idrar Zorluğu çekiyor, (diawiqe, biawiqe) awir d. Dik bakış. ava firngiya Domates salçası. ax d. Toprak. ava îsota Biber salçası. ax Hayıflanma sözcüğü, ah! ava kirin Bayındır hale getirmek, şeneltmek. axatî d. Ağalık. ava lamo bkz. "qazaxî" ava reş Glokom, kara su. ava şamika bkz. "ava firngiya" avdan Sulamak, su vermek. avdest d. Abdest. avdestxane d. Abdesthane, hela. avdew d. Ayran, su katılmış ayran. avêtin Atmak, axa Ağa, yörenin başı, aşiret reisi, (davêje, bavêje) avis Gebe. avis bûn Gebe olmak. avisî d. Gebelik. avis kirin Gebe bırakmak. avî d. 1) Sulak toprak 2) Çiy, şeb¬ nem. avîtin atmak, (davîje, bavîje) axbandir d. İlkbaharda tarlalarda biten yapraksız, çiçeksiz olup pişirilerek yemeği yapılan bir bitki. axbanî d. Bir çeşit kadın başörtüsü. axifîn (Yara) İrin bağlamak. (diaxife, biaxife) axirê Nihayet, sonunda, axirê çû: Nihayet gitti, axirê em jê pa bûn: Nihayet ondan kurtulduk. axîn d. Ah çekme, hayıflanma. axîn kirin Ah çekmek, hayıflan¬ mak. avlik d. Sperm, meni. axret d. Ahiret. avnisêl d. Süzgeç. axretî Ahretlik. avrênc bkz. "meşk" avrî d. Yiyecek içecek artığı. avsinîk d. Arsenik. avsîrk d. Sarımsaklı papara. avşî d. Ark vb. yerlerin kenarların¬ da yeşeren ot, çimen vb. şeyler. avşo d. İçecek artığı. avşolik Küflü. avzêm d. Su kaynağı. avzûm d. Toka. awiqandin Geciktirmek, aksat axur e. Ahır. ax û wax Ah vah. ay ay, Ah, of. ayid Ait. ayîn d. Ah, beddua. az d. Başsağlığı ziyareti. azeb Bekâr. azebî d. Bekârlık. azirîn (Yara) Azmak, yaranın azması, (diazire, biazire) B ba e. Rüzgar, yel. bayê bezê: Çabucak, acele olarak, hızlı bir şekilde, bayê bezê here bîne: Acele olarak, koşa koşa git getir, bayê kur: Şimal rüzgarı, lodos, bayê pîrê: Kocakarı fırtınası, ber bê ketin: Rüzgara kapılmak. li ber bê çûn: Rüzgara kapılmak. bajarîko Şehirlivari, şehirli usulü. bajarvan Kırdan şehre gidip gelenlere denir. bakevn d. Koyun ve sığırlarda romatizma. ba kirin Yellendirmek, rüzgara savurmak, sallamak. bakur e. Kuzey. babaegîd Babayiğit. bakurî Kuzeyli. babed d. Çeşit, tür. bal d. Dikkat, dikkat etme. bala babilûk d. Siğil. badan Bükmek, burmak. xu dayin: dikkat etmek, gözlemlemek. badok d. Büküm. balcan e. Patlıcan. bafûn e. Alüminyum. Balcîqa d. Belçika ve Belçika bagirtî Şişik, şişmiş olan. malı bir çeşit tabanca. bahol d. Bavul. balgî e. Yastık. bahoz d. Fırtına, bora. balgîyê mara Yılanyastığı otu. bahr-bahr d. Meleme. balîf bkz. "balgî" bahryan Melemek, (dibahre, bibahre) bajar e. Şehir. bajarî Şehirli. balo Hiç olmazsa, bari. banandin Alıştırmak, (dibanîne, bibanîne) bane d. Koyunların ilkbahar befş ban kirin otlağı. başwala Donsuz, kil otsuz. ban kirin Çağırmak. batî e. Testis. banyan Alışmak, (dibane, batofk d. Diyarbakır bibane) bapêş d. Nezle. Türkçesinde "batof' şeklinde telaffuz edilen, ilaç olarak da bapîr e. Dede. kullanılan bir bitki. Bitkinin baq d. Demet. toprak üstünde kalan kısmı baq-baq d. Gıdaklama, tavuğun kurutulup kurt düşürmede, "git git gıdak" diye ses çıkar¬ yarayı iyileştirmede, sarılık ması. hastalığını gidermede kul¬ baqil Uslu, akıllı. baqil bûn Uslanmak, akıllan¬ mak. lanılır. (Lat. Herba Hyperici) bav e. Baba. bavmarî e. Üvey baba. baqilî d. Usluluk, akıllılık. bavo Babaya hitap şekli. baqîn d. Tepki. bavtî d. Babalık, baba olma bar e. Yük. bi bara: Sürüyle, pek çok. baran d. Yağmur, baran sekinî durumu. bav û kal Ecdat, ata, cet. bawer İnanan, inanmış olan. ga cil kir: İş işten geçtikten bawer bûn İnanmak, güvenmek. sonra davrananlar için bawerî d. İnanç, iman, güven. söylenir, ji ber baranê revya bawer kirin İnanmak. ber çironekê: Güç bir durum¬ bawî Romatizmalı. dan kurtulayım derken daha bawîşk Esneme. kötüsüyle karşılaşmayı anlatır. baxçe e. Bahçe. barandin Yağdırmak. baxdenos d. Maydanos. barçêmk e. Yarasa. baz e. Şahin. barîn Yağmak. bazar d .1) Pazar (günü). 2) bar kirin Yüklemek, taşınmak. Pazarlık. bask e. Kanat. bazar kirin Pazarlık etmek. bastiq e. Pestil. bazdan 1) Koşmak. 2) Halay baş İyi. çekmek. baş bûn İyi olmak, iyileşmek. bazin e. Bilezik. başî d. İyilik. bazinê huştu Köprücük kemiği. baş kirin İyi etmek, bec Yabani, susuz toprak parçası. iyileştirmek. beden d. 1) Sur. 2) Vücut. başqe Başka. bedew Şuh, alımlı, çekici. baştir Daha iyi. befş Kaval kemiği. beg beqa nekirin 10 beg Bey. belhazirî Hali hazırda. bcgtî d. Beylik. beli-reş Siyah renkli ve dik behc d. Kızgınlık, öfke. behecandin Kızdırmak, öfke¬ lendirmek. kulaklı hayvan. belk d. Yaprak. belka guh Kulak tozu. behecîn Kızmak, öfkelenmek. bel kirin Ayakta işemek. behr d. Deniz. belovacî Tersyüz. behs d. Bahsetme. beloxwarî Eğri büğrü. behs kirin Bahsetmek. belqitandin Gebertmek. behzî Bembeyaz, apak kimse. bejn d. Boy. bejn revandin: (dibelqitîne, bibelqitîne) belqitîn Gebermek, belqityê: Boy atmak, boyu uzamak. Geberesice! (kadın için). bejn û bal: Endam, boy pos. belqityo: Geberesice! (erkek bel Kulakları dik olan hayvan. bela d. Bela. bela xu dîyin: için). belût Domalma. Yaptığı kötülüklerin karşılığını belût bûn Domalmak. bulmak; belasını bulmak, bela belût kirin Domaltmak. xu tê dan: (Biri) Başına bela belxem d. Balgam. olmak, (ona) belasını sürmek. ben e. ip. benê sola: Ayakkabı li bela xu geryan: Belasını aramak, li belê geryan bağı. bencik d. Yabani haşhaş. Bela aramak. bend d. Sınır taşları. bela Dağınık. bendazik İri göbekli kimse. bela bûn Dağılmak. bende Birini veya bir şeyi bek¬ bela kirin dağıtmak. belakir Belalı kimse. belaş Bedava, mift î belaş: Çok ucuz, sudan ucuz. bclaşî Bir şeyin bedava olması durumu. belatewş Boşuna, beyhude. leme. bendik d. Peynire katılan bir bitki. bendike d. Çuldan oluşturulan büyük torba, büyük çuval. bend kirin Taş dizmek, taşlar¬ dan set yapmak. belek Alaca. bengulî d. Saç bağı. belek bûn Alacalaşmak. benîşt e. Sakız. belek kirin Alacalaştırmak. benkulabe Sabanın, öküzün belekî d. Alacalık. boynuna takılan halka kısmı. belengaz Yoksul, perişan. beq e. Kurbağa. belengazît/. Yoksulluk, perişanlık. beqa nekirin Anında, sesini bile beqê bccî beref kirin // çıkaramadan ölmek. beqê becî Kara kurbağası. berbazin e. Bileziğin önüne takılan süs boncuğu. ber d. 1) Kilim. 2) Aşiretin kolu. berbejn d. Boy muskası. ber e. Astar. berber Takas etme, değiş tokuş. ber Ürün anlamında yalnızca berberoşk bkz. "geneg" "sêberî" (üç defa doğum yap¬ berbijêr Aşağıya doğru. mış, üç defa ürün vermiş berbijor Yukarıya doğru. koyun), "çarberî" (dört defa berbû e. Gelin alayı. doğum yapmış, dört defa ürün berçem Paytak, paytak bacaklı. vermiş koyun) gibi kelimelerde berçok d. Çoban kepeneğinde kullanılır. ber Ön, ön taraf, ber xu nedîyin: Rahat yüzü çobanın sopasını koyduğu bölüm. berdan Bırakmak, salıvermek. görmemek, berê xu bi wî da bera hev dan: Birbirine kirin: Ona yüzünü dönmek. düşürmek, birbirine bırakmak. berê xu guherandin: Yüzünü berde binê te erd e!: (Biri (birinden) çevirmek. aşırı yalan söylediğinde) "Ha beredayî Serseri, başıboş kimse. beradayîtî d. Serserilik, başıboşluk. beran e. Koç. berate e. Leş. berayîd. En. beraz e. Domuz. berbangî d. Sabah vakti koyun otlatması. berbar İş yapabilme gücü. ji berbarê xu da ketin: Elden ayaktan düşmek, diya min ji berbarê xu da ketîye: Annem elden ayaktan düşmüş. berbat Berbat. berbat bûn Berbat olmak. berbatî d. Berbat olma durumu, berbatlık. berbat kirin Berbatlaştırmak. söyle ha söyle kimsenin inandığı yok zaten." berdê berdê: Kim kime dum duma. berdayî Bırakılmış, salıverilmiş olan. berdelav kirin Koyunları su kıyısına götürüp su içmelerini sağlamak. berdest Düşkün, aciz. berdevk e. Kapı önü. berdêl Karşılıklı kız alıp verme, takas etme. berdêlî d. Karşılılı kız alıp verme biçimindeki evliliklerde evlenen kızlardan her biri. berdêlî kirin Karşılıklı kız alıp vermek, takas etmek. berdilk d. Göğüslük. berdîr bkz. "berindîr" beref kirin Toplamak, bir araya bervînek 12 berembîlo berindîr d. 3 Yaşındaki dişi getirmek, derlemek. berembîlo d. Parabellum marka koyun. beri -den önce. beri nîvro: tabanca. berê Önce, eskiden, ji berê da: Öğleden önce Uzun zamandan beri, eskiden berjer Aşağı doğru. beri, öteden beri. berjor Yukarı doğru. berêberê İlk önce. berket d. Bereket. berê kemberê İlaç olarak da berketin Üzülmek. berketî Meftun, ez ne berketiya kullanılan bir ot. te me: Sana meftun değilim. berêvarê Akşamüstü. berf d. Kar. bermal d. Kilim. berferatî Fırat nehri kıyısında bermalî d. Ev hanımı. bermirad Evlenme çağına oturanlara denir. berga 1 Yaşını geçmiş, döllenme çağına gelmiş olan dişi sığır. bergend Karşılık, değer, ez ê li bergendî solên te sê cot göre bidim te: Ayakkabılarına gelmiş olan. bermîl Yiyilebilen bir bitki. bernîr Çift öküzlerinde boyun¬ duruk ipi. bero e. Meşe palamudu, bero ji karşılık üç çift çorap vere¬ ceftê da ket, go dev î çere ceğim sana. Asê bergendî deh ye!: Soyunu hor görenler için söylenir. keçika ye: Asê on kıza beroş d. Kazan. bedeldir. berger d. Yalvarma, yalvarış. bergeryan Yalvarmak, ez pir li ber bavê xu geryam, dîsa jî beroşk d. Güneşlik yer, güneşe bakan yer. berpal Yokuşlu. nenermijî: Babama çok yal¬ berrî d. Çöl. vardım, yine de yumuşamadı. berrînî Çöllük. bergiro bkz. "geneg" berserî Başucu. bergirtin Hayvanların gebe bersîf d. Yanıt. kalması. bergîr d. 1) Beygir 2) İnatçı kadın. berguherk d. Şafak öncesi koyun otlatması. beridîn (İnsan, hayvan ve bitki için) Olgunlaşmak, gövermek. (diberide, biberide) bersîf dan Yanıtlamak. berşoşk Mide ekşimesi. berşoşkî bûn Midesi ekşimek. bertir Daha önceki. bertîl d. Rüşvet. ber vî -e doğru, ber vî min bîne: Bana doğru getir. bervînek d. Kadınların, yün berwar bêdawî 13 eğirirken yanlarına takıp iği bexdadî d. Bir kefiye çeşidi. üzerinde kaydırdıkları kösele bexşîş d. Bahşiş. parçası. berwar e. Yamaç. berx Kuzu. berxudan Direnmek. berxudar Berhudar, berxudar bext e. 1) Güvenirlik. 2) Baht, talih. bextreş Bahtı kara, kötü talihli. bextreşî d. Bahtı kara olma durumu, kötü talihlilik. be: "Hoş geldin" sözüne beyar d. Ekilmemiş arazi. karşılık olarak söylenir; "hoş beyîk d. Döven veya benzeri bulduk", "safa bulduk." berxudarîd. Selamet, esenlik. berxur d. Koyunların etek kıs¬ araçların, hayvana bağlanan iki uzun ağacı. beytar Veteriner. mında oluşan bir tür kaşıntı bez e. İçyağı. hastalığı. bez d. Koşu. berzendk d. Kol yakası. beza Koşucu. berzewac Evlenme çağına bezyan Koşmak. gelmiş olan. berzik d. Etek kılları. bes Yeter. bê Gayrî, -den başka, -siz. bê lome be: "Allah saklasın" anlamındaki söz. bes bûn Yeter olmak. bêar Arsız. best d. Derin olmayan vadi. bêav Susuz, suyu olmayan. beşt e. Kalın direk, kiriş. bêbav Babasız. bet d. Toy kuşu. bêbcr Ensiz. beta fiso Bir tür toy kuşu. bêbext 1) Bahtsız. 2) Kalleş, betal İşsiz güçsüz, işi olmayan, boşta olan. betalî d. İşsiz güçsüz olma, boşta olma durumu. hain. bêbextî d. Kalleşlik, hainlik. bêcî Yersiz, yeri olmayan. bêçar Çaresiz, zavallı. betal kirin Paydos etmek. bêçare Çaresiz. betan e. Elbise astarı. bêçarî d. Çaresizlik, betanî d. Battaniye. bêçik d. Ellik, ekin biçenlerin betilandin Yormak, yorgun düşürmek. kullandığı ellik aleti. bêçî d. Parmak, bêçiya şehdê: betilin Yorulmak. İşaret parmağı, bêciya xu di betin e. Ana rahmi. her qulî (qulikê) ra kirin: betr d. Şakak. Bexda d. Bağdat. Burnunu her işe sokmak. bêdawî Sonsuz, sonu olmayan. bêdeng bêsiûd 14 bêdeng Sessiz, sakin. bêmal Evsiz. bêdengî d. Sessizlik. bêmehd Keyifsiz, moralsiz. bêderd Dertsiz, tasasız. bênamûs Namussuz. bêdest Elsiz. bên av Adsız. bêdê Anasız. bênder d. Harman. bedii Gönülsüz. bêpar Paysız, mahrum. bêdîn Dinsiz. bêpî Kolsuz. bêesl Soysuz, asılsız. bêpîr Soysuz. bêguman Şüphesiz. bêpîrtîd. Soysuzluk. bêgune Suçsuz, günahsız. bêr d. Kürek. bêhal Halsiz. bêrç d. Keileri sağıma sürme işi. bêhawe Biçimsiz. bêrç kirin Keçileri sağıma bêhemd Gayri ihtiyari, bilmeyerek, istemeden. bêhemdî İstek dışı olan, bilmeyerek olan, doğal olmayan gelişme. bêheş Sersem, akılsız. bêheş bûn Herhangi bir neden yüzünden zihni karışmak veya zekâsı uyuşmak, ne yaptığının farkında olmamak, sersem¬ leşmek. sürmek. bêrê Yolsuz, yolu olmayan. bêrik d. 1) Küçük kürek. 2) bkz. "pîr berim d. Küçücük göl. bêrî d. Cep. bêriya kefen tüne: "Para, ölürken götürülmez" anlamında cimriler için söylenir. beri d. Koyun sağımı ve koyun sağımının yapıldığı yer. bêheşî d. Sersemlik. bêrî kirin Koyunları sağmak. bêheş kirin Sersem etmek. bêrîvan Koyun sağan kız. bêhêl Yansız, tarafsız. bêr kirin 1 ) Küremek. 2) bejin Kansız. bêjing d. Kalbur, elek. bêjing kirin Elemek, kalburdan geçirmek. bekar İşsiz. bêkes Kimsesiz. Koyunları sağıma sürmek. bêruh Ruhsuz, cansız, beti benzi kalmamış olan. bêruh mayin: Yüzü sararıp solmak, cansız ve güçsüz kalmak. bêrû Yüzsüz, yüzü olmayan. bêkesî d. Kimsesizlik. Bêrût d. Beyrut. bêkêf Keyifsiz, neşesiz, moral¬ bêsemt Terbiyesiz, görgüsüz siz. kimse. bêkêr Yararsız, faydasız. bêsilme Beslemelik (kimse). bêlûg d. Bölük, askeri bölük. bêsiûd Talihsiz. bêsî bêsî Karların çukur yerleri doldurması. bêş d. Salma, salma parası. bêşewq Işıksız. bêşîr Sütsüz. betam Tatsız. bêtar 1) Aslı astan olmayan yalan, büyük yalan. 2) Çok iri, azman. betili Parmaksız. bêtir Daha çok. bêtirs Korkusuz, korkusuzca. bêtîn Isısız. bilind kirin 15 bi heve bûn İki şeyin birbirine yapışması, birbirine tutturul¬ ması, ("bi hev ve bûn"dan) bi heve kirin İki şeyi birbirine yapıştırmak, birbirine tuttur¬ mak, ("bi hev ve kirin" den) bi hev ketin Aralarında anlaş¬ mazlık çıkmak, birbirine düşmek. bi hev xistin İliklemek, birbirine tutturmak, qunçikê xu bi hev xe: Düğmelerini ilikle. bihîstin duymak, bihîstina gi bêwec Yüzsüz, uğursuz. min bihîst...: Duyduğum odur bêwext Vakitsiz. ki... bêxatir Hatırsız, kıymetsiz. bihîv d. Badem. bêxew Uykusuz. bih kirin "Höt" demek, yıldır¬ bêxwedê Allahsız. mak. bêxwedî Sahipsiz. bihost d. Karış. bêxwedîtî d. Sahipsizlik. bihost kirin Karışlamak. bêxwê Tuzsuz. bijang e. Kirpik. bêxwîn Kansız. bijare Seçkin. bêyom Uğursuz. bijartin Ayıklamak. bêzar 1) Dilsiz. 2) Bezgin, bijê/bijo çd. Çiş. bıkkın. bijmar e. Kırkayak. bêzar bûn Bezmek. bijok İmrenen. bêzar kirin Bezdirmek. bijyan İmrenmek, (dibije, bibi- bêzaro Çocuksuz. je) bi ile, Göre, vasıtasıyla. bikir Bakire. bi ber xistin (Olumsuz yönde bilbil e. Bülbül. birine) Yol göstermek. bilbizîq d. Yabani lale. bi cî Yerli, yeri olan. büikçd Pipi. biçûk Küçük. bilind Yüksek. biçûk bûn Küçülmek. bilind bûn Yükselmek, yüksek biçûk kirin Küçültmek. olmak. biçûktî d. Küçüklük. bilindî d. Yükseklik. biheş Akıllı, zeki. bilind kirin Yükseltmek, yüksek bilî bûn etmek. bilî bûn Oyalanmak, meşgul olmak. biriqandin 16 binî alt, Dip. binî girtin: (Yemek) Dibi tutmak. binketin Mağlup olmak. ew bi bilo çd. Pipi. ser ketin, em jî bin ketin: bilq-bilq d. Fokurdama, fokurtu. Onlar galip geldiler biz ise bilqik d. Su kabarcığı. bilqyan Fokurdamak, (dibilqe, bibilqe) bilûr d. Kaval. yenildik. binkoz d. Yeni doğmuş kuzu¬ ların altına serilen kurumuş ot, sap vb. şeyler. bilûrvan Kavalcı. binrax d. Yere serilen yaygı. bilxur d. Bulgur. bir d. Kısım, grup, sürü. bilxurhêr Bulgur öğütme maki¬ bira e. Erkek kardeş. nesiyle bulgur öğüten kimse, bira -sun (emir sözcüğü) bulgur öğütücüsü. bira bi Olsun! Tamam! bilyan Oyalanmak, meşgul birabir Kardeş götüren, kardeşi olmak. Hêlîn bi bûka paçîn kardeşten ayıran, kardeşi baba dibile: Hêlin bez bebekle evinden götüren. (Kadınlar oyalanıyor. için söylenir.) bimbarck Mübarek. birak e. Ahbap, dost. bi min Bence, bana sorarsan, birakose Yüzde dost kalpte hain fikrime göre. bin Alt. binê xu şil kirin: Altını olan kimse. bira qe Olsun! ıslatmak, ji bin: Alttan, dipten. birastî Gerçekten. ji bin da: (Mecazi) Kökten, biraştin Izgara yapmak, kızart¬ temelden. mak, (dibirêje, bibirêje) binav d. Dişbudak ağacı. biratîd Kardeşlik. binçeng d. Koltukaltı. dan birazê Erkek kardeş çocuğu. binçenga: Yaltaklanmak, yağ bire d. Burç. çekmek; koltuğuna vermek. birçî Aç. bi zikê birçî: Boş bindarî d. Kadınların toplu bir mideyle, aç karnına. şekilde ağaç gölgesinde iğ birçî bûn Acıkmak. eğirmeleri. birçî kirin Acıktırmak. bindest el Altında olan. birçîtî d. Açlık. binerdik d. Yer elması. birek d. Testere. binevş d. Menekşe. birin Götürmek. binê xetê Sınırın öte tarafı. birine d. Pirinç. binge d. Temel, esas. biriqandin Parlatmak. biriqîn biriqîn Parlamak. birin d. Yara. bîllesebeb 17 bişkul d. Keçi, koyun ve deve dışkısı. birîndar Yaralı. bi te Sence, sana göre, fıkrince. birîndar bûn Yaralanmak. bitir 1) Olgun (daha çok birîndarî^. Yaralıhk. birîndar kirin Yaralamak. birk d. Karasaban tutağı. birnotîrf Burunotu. birq d. Katran. yetişmiş olan bitki, hayvan) 2) Saygısız, terbiyesiz kimse. bitir bûn Olgunlaşmak, yetişmek. biv/bive/bivitê Küçük çocukları birqonek Parlak. ateş vb. tehlikeli şeylerden birrîn Kesmek, biçmek. uzak tutmak için kullanılan birû e. Kaş. birûsîn Işıldamak, (dibirûse, bibirûse) birûsk d. 1) Yıldırım. 2) Alnın sözcük. bivir d. Balta. bixaltî e. Teyze oğlu. bixawî d. El ve ayak bileği. ortası, iki kaş arası, li birûska bizaştîr d. Meleş. eniya wî xistin: Alnının bizdandin Ödünü koparmak. ortasına (çatına) vurmak. bi ser ketin Yenmek, mağlup bizdyan Ödü kopmak. bizin d. Keçi. etmek, ez bi ser wî ketim: bizir Bezir. Onu yendim. bizmar e. Çivi. bi ser xistin Yenmek, mağlup etmek, başarmak, min bi ser bizmik e. Koyun ve keçi yavru¬ larının süt emmesini önlemek wî xist: Onu mağlup ettim. için ağızlarına takılan tahta min bi ser xist: Başardım. çubuk, bir çeşit burunsalık. bisilman Müslüman. bisilmantî d. Müslümanlık. bizmikê kon Çadırın parçalarını birbirine tutturmakta kullanılan bisk e. Zülüf. ve bir çeşit düğme görevi bismîla Bismillah. yapan tahta çubuklar. bist Sağ, esen, zinde. bişkaftin (Dikiş) Sökmek. (dibişkive, bibişkive, bişkaft) bişkivandin (Dikiş) Sökmek. (dibişkivîne, bibişkivîne) bizorê Zorla, güçbela, zar zor, zoraki. bî d. Söğüt ağacı. bî Dul. bîh d. Kaparo, peşinat. bişkivîn (Dikiş) Sökülmek. bîlle Billahi. bişkofk d. Düğme. (bkz. bîlleheq Haksız yere. "qunçik") bîllesebeb Sebepsiz yere. bîn bîn d. 1) Koku. bîn ketin: İçine bîvil 18 dikeve: Vatan aklıma koku düşmek, kokuşmak, bîna geldiğinde gözlerim yaşarıyor. fisa bi ser xistin: Yenmek, bi bîra wî xistin: (Ona) fena mağlup etmek; "duman Anımsatmak, ji bîra wî çûn: etmek", bîn û buxar: Unutmak, hatırlamamak, aklın¬ (Hamam, banyo mutfak vb. dan çıkmak, tê bîra min nayê yerlerde) Buharla karışık bîra min ...: Bildim bileli, bunaltıcı kokular. 2) Soluk, kendimi bildim bileli. nefes, bîna wî çikandin: Nefes alıp veremez duruma bîra bûn Unutulmak, em ji bîra bûn: Unutulduk. getirmek, nefesini kesmek. bîra kirin Unutmak. bîna wî çikyan: Nefes alıp bîr anîn Akla getirmek, anmak, veremez duruma gelmek, hatırlamak. nefessiz kalmak, nefesi bîrawir Reşit. kesilmek, bîna wî fire bûn: bîr birin Akıl etmek, hatırlamak. Sıkıntısı, tasası dağılmak; içi te sol anî? na, min qet bîra rahat etmek, içi ferahlamak. wira nebir: Ayakkabı getirdin bîna wî nehatin ber wî: Nefes mi? hayır, onu hiç akıl alamamak, bîna xu fire girtin: Gönlünü ferah tutmak, bîna xu edemedim. bîr bûn Aklı ermek, çevresinde girtin: Dinlenmek, bîna xu olup bitenleri, doğruyu yanlışı teng kirin: Kızmak, öfkelen¬ anlamaya başlamak, ez îdî mek, sinirlenmek. bîra her tiştî dibim: Benim bînfire Gönlü ferah, rahat, tahammüllü. bînfıreyî d. Gönül ferahlığı, tahammüllülük. herşeye aklım eriyor artık. bîrik d. Küçük kuyu. bîri d. Özleme, hasret. bîrî kirin Özlemek. bîn kirin Koklamak. bîrovd. Sedef hastalığı. bînteng Asabi. bîst d. Süre, zaman, kısa zaman bîntengî d. Asabilik. bînvedan Hızlı hızlı soluk alıp vermek. bîr d. 1) Kuyu. 2) Şuur, bilinç, us. bi bîra wî ketin/ketin bîra parçası. bîst e. Yirmi. bîstan e. Bostan. bîstik Bir süre, kısa bir süre. bîvil d. Burun, bîvila xu wî: Aklına düşmek, aklına hilkirin: Beğenmemek, gelmek, gava welat bi bîra küçümsemek, "burun kıvır¬ min dikeve hêsir bi çavê min mak." bo bo İçin. boçik d. Kuyruk ve kuyruk sokumu. boçikî Bel kayması olan kimse. bolvir Savurgan. bolvirî d. Savurganlık. bona İçin. boncî Süs köpeği, fino. boraq d. Kurban bayramında kesilen kurban. borê qer Kürt mitolojik masal¬ larında adı geçen bir at. borî d. Boru bor kirin Dürmek. libûnkar kulava bor dike: Keçeci keçeleri duruyor. boş Bol. boş bûn Bol olmak. Bota Botan aşireti, Botanlılar. botı.. Ufak yapılı keçi. Botî Botan aşiretine mensup olan kimse, Botanlı. boxe e. Kısırlaştırılmamış öküz. boyax d. Boya. boyax kirin Boyamak. boz Açık sarıya çalan renk. bozik Sarışın erkek. bozo Sarışın erkek. buha e. Fiat, eder. buha Pahalı. buha bûn Pahalılaşmak. buha kirin Pahalılaştırmak. buhar <i Bahar. buhartin bkz. "buhurandin" buhayî d. Pahalılık. bûyin 19 buho çd. Böcek. buhuk d. Böcek. buhur d. Akarsu geçidi. buhurandin Geçirmek. (dibuhurîne, bibuhurîne) buhurîn Geçmek. bujîı/. Yele. burxî d. Vida. buxçe d. Bohça. buxt d. İftira. buxtan d. İftira. bûk d. Gelin, bûka paçîn Bezden yapılmış oyuncak bebek. bûkik d. Gözde oluşan arpacık. bûktî d. Gelinlik, gelin olma durumu. bûm Baykuşun bir çeşidi bûn Olmak, bû birq û birûsk: Kaybedilen (veya kaybolan) birşey bir türlü bulunamamak; "sanki yer yarıldı da içine girdi." bûn kenê xelkê: El aleme alay konusu olmak, bûn merî: Bir kimse, kendini yetiştirip topluma yararlı duru¬ ma gelmek; adam olmak, bûn mina barûtê: Aşırı kızmak. bûr-bûr d. Feryat. bûrîn d. Feryat, feryat etme. bûryan (İnek ve öküz) Böğürmek, (dibûre, bibûre) bûtbût bkz. "dîksilêman" bûyin Olmak. cab d. Yanıt, cevap. cab dan Yanıtlamak. cabhazir Hazırcevap kimse. camêr Centilmen, alicenap. cangiranî d. Ağır canlılık, üşen¬ genlik. canik Hanımefendi, terbiyeli ve münasip bayan. camêrî d. Centilmenlik. canî d. Gençlik. can e. 1) Can, ruh. 2) Vücut. cankos Zangoç, çan. bira canê te sax be: Çeşitli canzerik d. "zerik" denen kayıplar karşısında "sen sağsın böceğin insan ve özellikle ya, önemli olan bu" anlamında koyunlara bulaştırdığı sarılık teselli sözü; "canın sağ olsun!" hastalığı. çik û can: Capcanlı, taze, canzerkî Sarılık olmuş koyun. zinde, ji canê xu aciz bûn: car d. Defa, kez, sefer. Canından bezmek, ölümü göze carê/carkê: Bir sefer alacak kadar sıkıntı içinde ("carekê"den). cara berê: olmak, canından bezmek, Geçen sefer, cara di: Geçen canından usanmak, min canê xu li erdê nedîye: Bu sıkıntıya sefer, pir cara: Çoğu kez. cara Hiçbir zaman, asla. min katlanmaya, bu tehlikeye atıl¬ cara jê ra tiştik xirab nego: maya hiç niyetim yok; canımı Asla ona kötü birşey demedim. sokakta bulmadım. car car Bazı bazı. can Genç, taze, zinde. carcim d. İşlemeli kilim. canbaz Hayvan tüccan. cardi Yine, bir daha. canbazî d. Hayvan tüccarlığı. caris Haşin, arsız. can dan Can vermek. carna Bazen. canfeda Canını feda eden. carût d. Soba vb. için kullanılan cange e. Dana. cangiran Ağır canlı, üşengen. küçük kürek. caw e. Bez. cawin cilik 21 cawîn Bezden yapılmış olan. cem Nezd, yan. cax d. Parmaklık, cağ. cem Yükün bir tarafı, denk. cax kirin Parmaklıklı hale cemed d. Buz. getirmek. cemidandin Dondurmak. caxkirî Parmaklıklı, çağlı. cemidîn Donmak. ce e. Arpa. cem kirin Yükü denk hale cebar Kırık çıkık hekimi. getirmek. ccbilxane d. Cephane. cemi d. Cemre. cebirandin Kırık çıkık organları cenan Yarıcı, ortakçı. onarmak, kaynaştırmak. cebirîn Kırık çıkık organların onarılması, kaynaşması. ceft d. Deri boyamada kullanılan bir ağaç kökü. cehcek d. Çöreğe katılan bir bitki. cenanî d. Yarıcılık, ortakçılık. cendirme Jandarma. ceng d. Savaş, cenk. cengawer Cengaver. ceng kirin Savaşmak. ceribandin Denemek, sınamak. cewahîr Değerli taşlar. cehde d. Cadde. cewr bkz. "cewrik" cehdû d. Cadı. cewrik Köpek ve tazı gibi hay¬ cehemand/in bkz. "cehnimandin" vanların yavrusu. ceyran d. Elektrik, cereyan. cehemîn bkz. "cehnimîn" cezer Arpaların sararma zamanı. cehnimandin Gebertmek. cêbkêsan Yankesici. cehnime d. Cehennem, cehnima cênîg d. Favori. wî kirin: "Defolup gitmek, cêwî İkiz. cehenneme gitmek, cehenneme cibe d. Cüppe. kadar yolu olmak" anlamında cihdan e. 3 Yaşındaki erkek öfke sözü. cehnima wî kiriye: deve. (Onun) Cehenneme kadar yolu cine Ayrı. var. cihê bûn Ayrılmak. cehnimî Cehennemlik. cihê kirin Ayırmak. cehnimîn 1) Cehennem olmak, cihîz e. Çeyiz. defolup gitmek. 2) Gebermek. cihûd Yahudi. cehnî Tay. cil d. Yaygı, çul vb. şeyler. cehtirî d. Kekik otu. cil e. Giysi. celb d. Çamur. cilct d. Jilet. celewî d. Atlarda oluşan ölümcül cilik d. Yaygıcık, küçük çul vb. ruam (sakağı) hastalığı. şeyler. cilik cilik e. Giysicik. cilq Cıvık (kimse). cilqî d. (İnsan için) Cıvıklık. cilqîn Tokat vururken çıkan ses. cil û caw e. Manifatura. cilûq e. Erkek hindi. cimbûş d. Cümbüş. cimêlî bkz. "devşewitî" cin e. Cin. bi cina ketin: Cin çarpmak, cin tavilê digê zara: Cinler çocukları çok çabuk çarpar, cin pê girtin: Cin çarp¬ mak. cinavvir e. Canavar. cinaze e. Cenaze. cindar Cinli, cin çarpmış olan. cinet d. Cennet. cinetî Cennetlik. cinh e. Ucu kalın (dövüş için kullanılan) sopa. cino e. Cinli, cin çarpmış olan erkek. cir (Birinin) Öfkesini yatıştırma, öfkesini dindirme. cir e. Su testisi. cirbûh İri sıçan. cirdîxezal Kuş yavruları ve küçük fareleri yiyerek besle¬ nen iri bir tür sıçan. cirdon e. Sıçan. cirîng Tokat sesi. cirîngî jê anîn: Tokat şaplatmak, (şamar) vurmak (sesli bir şekilde.) cirm d. Cereme, suç bedeli, ceza. cisn e. Cins, tür. civandin Yığmak, bir araya 22 ciq getirmek. civyan Yığılmak, bir araya gelmek. cixare d. Sigara. cixcixe d. Jelatin. cixilandin Öfkelendirmek, kızdırmak, (dicixilîne, bicixilîne) cixilîn Öfkelenmek, kızmak. (dicixile, bicixile) cixîz d. Çizgi. cixîz kirin Çizmek, çiziştirmek. Cizîr d. Şırnak'ın Cizre ilçesi. cizlawît Eskiden giyilen bir tür lastik ayakkabı cî e. Yer. bi cî bûn: Yeri bulun¬ mak, yeri tespit olmak, bi cî kirin: Yerini bulmak, yerini tespit etmek, ciyê ar lê tüne be dû jê ranabe: "Ateş olmayan yerden duman çık¬ maz", cî cî: Yer yer. cî dan: Yer vermek, cî girtin: Yer almak, cî bi cî: Yer yer. di cî da: Anında, yerinde, di cî xistin: Yerine koymak, yerine oturtmak, ez ê derî di cî xim: Kapıyı yerine oturtacağım, li ciyê rehetî: Boş yere, gereksiz yere, durduk yerde. cîgercf. Ciğer. cîmêr Ergenlik çağına girmekte olan erkek çocuk. cînciq d. İncik boncuk. cîq Çocukla oynarken gözler bir süre kapatılıp aniden açılarak söylenen sözcük. ciq cunı 23 cîq d. Karkuşu. curn e. Kurna (soku.) cîran Komşu. cuzbe d. Zikir, bi cuzbê ketin: cîranbehecî Komşu çatlatan, Tann'nm adını art arda tekrar¬ komşu kıskandıran (giysi vb. layıp kendinden geçmek, şeyler için söylenir.) zikretmek. cîrantî d. Komşuluk. cüzdan e. Cüzdan. co d. Kanal, ark. cû Tavuklara yem vermeye col Koyun sürüsünden bir grup. comerd Cömert. çağırırken söylenen sözcük; "bili bili." cömerdi d. Cömertlik. cûcî/cûcû çd. Tavuk. cot Çift, "tek"in karşıtı. cûm d. Sakız kalıbı. cot e. Ekim işi, toprağı işleme. cûn Haki renk. cotarî Çiftçi. cûnik bkz. "cûn" cotik İkiz. cûre Bodur, kısa. cot kirin Çift sürmek. cûyin (Ağızda) Çiğnemek. cuher e. Atın yem torbası. cünî e. Dibek taşı. culhet d. Cesaret. ça Ne kadar, ne kadar da, ne de ("çaryek"ten) ça rind e!: Ne kadar da çarmêrkî Bağdaş oturma şekli. güzeldir! ("çuqa"dan "ça"ya çarnig Dört ayaklı. dönüşmüş.) çarox d. Çarık. çahm Bence, galiba, bana sorarsan. çarparsû Azıdişi. çarpî Emekleme, dört ayak çakêt e. Ceket. üzerinde yürüme, bi çarpiya çakil Ucu eğri sopa. dimeşe: Emekleyerek yürüyor, çakûç e. Çekiç. çakût bkz. "çakûç" çal d. Çukur. dört ayak üzerinde yürüyor. çarsibe Öbür gün değil daha öbür gün. çalik d. Çukurcuk. çarsid e. Dört yüz.' calim d. Afi, caka. calim firotin: çarşef d. Çarşaf. Caka satmak. çalmîş Sakar. çarşemî d. Çarşamba. çarşî d. Çarşı. Çarşya Şewitî: çandin Ekmek, ekin ekmek. Diyarbakır'ın Balıkçılarbaşı çandir d. Çadır. semtinde bulunan ünlü bir çanqal d. Çengel. çanqal kirin Çengellemek. çapik d. Ağaçtan yapılmış kap çarşı. çav e. Göz. çav berdan: Göz koymak, göz dikmek, çav çaqmaq Tüfek horozu. kirin: Gözle işaret etmek; göz çaqo bkz. "kêr" etmek, min çav kir wî: Ona çar e. Dört. bi çar çava giryan: göz ettim, çav qurç kirin: "İki gözü iki çeşme" ağlamak. çaralî Dört taraf. Göz kırpmak, çav lê gerandin: (Bir şeye) çardax d. Çardak. Üstünkörü bakmak, şöyle bir çarde e. On dört. bakmak; göz gezdirmek, çavê çare d. Çare, çözüm. te ronî!: "Seni sevindiren olay çargoşe Dörtköşe, dörtgen. kutlu olsun; gözün aydın!" çarik d. Kadın başörtüsü. anlamında, çavê wî bar çarîk d. Dörtte bir, çeyrek. nebûn: Gözü doymamak, çavê wî birrîn çelepêş 25 wî birrîn: Gözü kesmek, çavê çavtêr Tokgözlü. wî lêketin: Bir şeyi rastgele çavtêrî d. Tokgözlülük. görmek, "gözüne ilişmek". çavtirsyayî Gözü korkmuş olan. çavê wî li rê mayin: Sevilen çawa Nasıl. bir kimseyi özlemle beklemek; çawîş Çavuş. gözü yolda kalmak, çavê wî çax d. Zaman, çağ. çaxa dîk rijyan: Gözü yaralanıp kör birçî dibe erse bi bîrê dikeve: olmak; gözü akmak, çavê wî İnsanlar yoksunluğunu çektik¬ tirsandin: Yıldırmak, gözünü leri şeyler için olmayacak korkutmak, çavê xu jê neku- kuruntulara kapılır, di çaxa tan: Gözlerini üzerinden ayır¬ (...) ra: -nin yaşlarında. Eyşik mamak, (ona) gözlerini dahi di çaxa Miho ra ye: Eyşık kırpmadan devamlı bakmak, di Miho'nun yaşlarındadır. bin çava ra: Göz altından, ji çaxa bkz. "çaxka" çava da ketin: Gözden çaxka -diği zaman, çaxka tu çû: düşmek, min çavê te xwaro/ê: Okşamalık olarak kullanılır. Sen gittiğinde. çaydan e. Demlik. çavbeloq d. Dikenli bir bitki. çayxane d. Çayhane. çavbeloq Patlak gözlü. Çebaxçûr d. Bingöl ili. çavbirçî Açgözlü. çeç çd. El. çavbirçîtî d. Açgözlülük. çefi d. Kefiye. çavçirtonek d. Saklanbaç oyunu. çehço çd. Göz. çavhişin Mavi gözlü. çek e. Giysi. çavik d. Gözlük. çekem d. Bir cins çam. çavî d. Gözenek. çekur e. Eskimiş ve işe yaramaz çavînok Nazar sahibi, nazar değdiren kimse. çavînokî Nazar değmiş olan. hale gelmiş olan tulum. çek û çol Giysi, pılı pırtı vb. şeyler. çavînokî kirin Nazar çel d. Bir bebek hastalığı. değdirmek, nazara uğratmak. çel e. Kırk. çelê wê/wî qedyan: çavnezerî Nazar sahibi. (Lohusa, bebek, ölü için) çavnûtik Kenegöz. Doğum ya da ölümünün çavpeqle Bakla gözlü kimse. üzerinden kırk gün geçmek. çavqûnde Fasik. çele d. Ocak ayı. çavreş Kara gözlü. çeleng Hoş, zarif, çevik. çavsor Gözünü kan bürümüş çelepaş d. Kasım ayı. olan, belalı kimse. çelepêş d. Ekim ayı. çelîn çe 26 çelîn Lohusa. çer Nasıl. çelînîd. Lohusalik. çerçî Gezgin satıcı, çerçi. çclpandin (Köpek yemek çerçîfe d. Çerçeve. yerken) Şapırdatmak. çerçîtî d. Gezgin satıcılık. çelp-çelp d. Şapırtı. çerez d. Çerez. çelqandin Çalkalamak. çerez kirin Çerez yemek. çelqyan Çalkalanmak. çergî -i gibi, nasıl ki ... çergî çeltûg d. Çeltik. çelziman Dilli, konuşkan. çem e. Nehir, çem û çem: Tümden, hiç geri gelmemecesine. çemçik d. Derin kepçe. çeml e. Kap vb. şeylerin kulpu. çend Kaç, birkaç, çend ro di wê da: Birkaç gün sonra. Çendakî: Bir süre, bir süreliğine. Hêlîn bira çendakî li mala ket, mir: Düştüğü gibi öldü. çerixandin Döndürmek, çevirmek, (diçerixîne, biçerixîne) çer m e. Deri. çermandin Deriyi bıçak veya benzeri bir şeyle yüzmek. (diçermîne, biçermîne) çerm kirin Deriyi bıçak veya benzeri bir şeyle yüzmek, {bkz. "çermandin") me bimîne: Hêlin bir süre çerx d. Çark, torna. bizim evde kalsın. çerx kirin Çarka vurmak. çeng d. Doldurulmaya hazır durumdaki avuç. cenge d. Çene. cenge avêtin: can çekişmek, azraille pençeleşmek, cenge davêje: çetinî d. Zorluk. çetlastîk d. Çatallastik. cevval e. Çuval, çewalê geltikî: Bir çeşit çuval, çewalê nîkê: Bir çeşit çuval. Can çekişiyor, azraille çevvlîg d. Hafif çimenlik. pençeleşiyor. çewt Eğri, ters, çarpık. çep 1) Sol. 2) Sapa, ters. çepel Pis, murdar. çepik Alkış, li çepika xistin: Alkış çalmak. çepil e. Kol. çepo Solak (erkek.) çeporasto Çapraz, çaprazlama. çeqel e. Yengeç. çeqilmast d. Yoğurda su katarak oluşturulan ayran. çewt bûn Eğri olmak, ters olmak, çarpıklaşmak. çevvtî d. Eğrilik, terslik, çarpık¬ lık. çewt kirin Eğri etmek, çarpık hale getirmek. çewto mewto Eğri büğrü, çarpık çurpuk, ters. çexşûr d. Yiyilebilen bir bitki, çê İyi. çêbûn çêbûn Yapılmak, oluşmak, iyi olmak, düzgün olmak. çêkirin Yapmak, oluşturmak, bi çêkirin dan/dan çêkirin: Yaptırmak. çêkirî Yapılmış olan, mamul. çêle Yavru. çind 27 çiçikd. Meme. çiço çd. Meme. çiftexas Patiska. çikandin (Su kaynağı, çeşme vb. yerlerin suyunu) Kurutmak. çik kirin (Direk, ağaç vb.) Dikmek. çelik Yavru. çikos Cimri. çêlkew Keklik yavrusu. çikosîrf. Cimrilik. çêlrû Terbiyesiz. çikyan (Su kaynağı, çeşme vb. çêrandin Otlatmak. yerlerin suyu) Kurumak. çêre d. Otlak. çilek Pisboğaz. Çêrmûg d. Diyarbakır'ın Çermik çilekîc/. Pisboğazlık. ilçesi. çileqe Geveze. çêryan Otlamak. çileqî d. Gevezelik. çêtir Daha iyi. çilfis Hırsız. çêtir kirin Daha iyi etmek. çilfisandin Çalmak, aşırmak. çêtî Et parçası, çêtî ji hev kirin: (diçilfisîne, biçilfisîne) Birbirini kıyasıya dövmek, bir¬ çilfısîr/ Hırsızlık. birini perişan etmek veya bir¬ çilik d. Kadın cinsel organı. biriyle çok sert bir biçimde çilk d. Damla. dalaşmak. çilkandin (Sıvı vb.) Sıçratmak. çêtî kirin Eti parçalamak. çilkyan (Sıvı vb.) Sıçramak. çêyî d. İyilik, çêyiya Keja ye, li çilm bkz. "lîçik" pist Mila ye: İyiliği biz yap¬ tık, karşılığını başkası aldı. çi Ne. çi çax: ne zaman, çi çilmisandin Soldurmak, soluklaştırmak. çilmisîn Solmak, soluklaşmak. feyde: Artık geçmişte kalan çilmo bkz. "Kço" bir durum karşısında, öne çilo e. Yapraklan dökülmemiş sürülenin ya da istenenin olan ağaç dallan. geçersizliğini, işe yaramzlığını çilope bkz. "çilo" göstermek için söylenir; ne çim e. Uç. fayda! çi heye, çi tüne ye?: çima Neden, niçin. Hangi haberler, ne gibi çimaq e. Ateş yakmada kul¬ havadisler var? ne var, ne yok? lanılan bir cins taş. çi heyf: Çaresi yok, elden ne çimik e. Uç. gelir, ne çare. çind Zıplama, sıçrama. xu çind çıngın kirin: Zıplamak, sıçramak. çingîn Şıngırtı, çingînî ji tasê hat: Tas şıngırdadı. Çingûş d. Diyarbakır'ın Çüngüş ilçesi. çinîn Biçmek, ekin biçmek. (diçine, biçine) çip-çip d. Suyun damlama sesi. çipisk d. Fiske. çixsor 28 çitonî Nasıl, ne şekilde. çiv d. 1) Zikzak. 2) Hile, oyun, düzen. çivandin Büzmek, (diçivîne, biçivîne) çiv û dolab Hile, düzen, dala¬ vere, üçkâğıt. çixe İneği sağıma sürerken söylenen sözcük. çiq "Tık" tesi. çixir d. Karda açılan yol. çir d. Bir yudumluk sıvı. çixlik d. İçi kof çıkan kurumuş çir Diri, zinde. nohut. çira Neden, niçin. çiya e. Dağ. çirandin Yırtmak, (diçirîne, çiyayî Dağlı. biçirîne) çizirik d. Kuyruk yağı veya çiravk d. Su kaynağı. içyağının eritilmesinden sonra çirçirî kirin Yırtmak ve parça geriye kalan posası. parça etmek. çirçirk d. 1) Cırcırböceği. 2) Hallaçhanc. çire d. Çira. çizirîn Sızmak, su sızmak. (diçizire, biçizire) çiz kirin çd. 1) İşemek. 2) Yakmak. çirge bkz. "çiravk" çîçik Az. çirik d. Küçük su kaynağı. çîk d. Uzun namlulu bir çeşit çirî d. Meme ağzı, meme deliği. silah. çirnî Zayıf ve kara kuru kimse. çîk Şey. çironek d. Su oluğu, çörten. çîksayî Apaçık (hava.) çirtik 1) Hafif kadın, hoppa çîkufte d. Çiğköfte. kadın. 2) Parmak şaklatma. çirtim d. Salkımdan bir parça, salkım parçası. çimen Çimen. çîp d. Baldır. çîprût Çıplak bacaklı. çirt û virt bkz. "tirt û virt" çîr Kayısı kurusu. çirûsîn Parıldamak. çît d. 1) Çadırların etrafına dik¬ çirûsk d. Parıltı. ilen çubuklar. 2) Bezden kadın çiryan Yırtılmak, başörtüsü. çist Canlı, hareketli, zinde. çîvandin (Kurşun) Vınlamak. çişo çd. Çiş. çîv-çîv d. Vınlama. çito Nasıl. çîxsor d. Yiyilebilen bir bitki. çuz-çuz 29 ço ço e. Sopa. çurûg Çürük. ço Eşek, katır gibi hayvanlara çuxur d. Tezek kalıbı. hızlı yürümeleri için söylenen çûç! çd. Otur! sözcük. çûçik Küçük. çoçik d. Derin kepçe. çûçik d. Serçe, serçegiller. çoço çd. Eşek. çûçî kirin çd. Oturmak. çog d. Diz. çûk d. Kuş. çoganî Çökerek, dizüstü. çûk Küçük. çogerî Dizleri tutmaz olan. çûktî d. Küçüklük. çogerî bûn Dizleri tutmaz olmak. çûn Gitmek, çûn deste (...): çol d. Çöl, kır, kırsal alan. çol û (...) elini öpmek, çûn heyfa bavê pol: Çöl, kır. çol û çepel: bkz. qûna dê dan ser: Daha iyi "çol û pol" şeyler elde etmeye çalışırken çolbir d. Kestirme yol. çolik Bir sürü, pek çok. çolik peya: Bir sürü erkek, çolik zarê hûr: Bir sürü ufak çocuk. elindekini de kaybetmek; "Dimyat'a pirince giderken evdeki bulgurdan olmak" çûn rehmetê: Rahmetli olmak, çoqal Eli sakat kimse. vefat etmek, çûn sala xu: çoqal bûn Eli sakat olmak. (Çocuk) Bir yaşını doldurmak. çoqalî d. Eli sakat olma durumu. çûn ser qismetê xu: (Gelin çoqal kirin Elini sakat etmek. olacak çağa gelmiş kız) çort Kaba, kırıcı (söz.) Kocaya varmak, kısmeti çıkıp çortan e. Çökelek kurusu. evlenmek, çûn zora wî: çortanî d. Çökelek kurusundan Ağırına gitmek, gücüne git¬ yapılan bir tür kışlık ayran çor¬ bası. mek. çûr Bir koyun çeşidi. çuqa Ne kadar. çûyin Gitmek. çuqas bkz. "çuqa" çûz-çûz d. Sıçan, fare gibi hay¬ çurmîş bûn bkz. "rizyan" vanların çıkardığı ses. D dabançe d. Tabanca. daçikandin Bağ, bahçe ekimi. (dadiçikîne, daçikîne) daçivandin Büzmek, (dadiçivîne, daçivîne) daç kirin Dikmek, dik duruma getirmek. Tekmeyle dövmek, dan dest: Ele vermek, yakalatmak. Beko ez dam dest: Beko beni ele verdi, yakalattı, dan pê: Ardına koyulmak, takip etmek, peşinden gitmek, dan rê: Yola koyulmak: dan rû: Kabahatini, kusurunu dadan 1) Ateş yakmak. yüzüne karşı söyleyip ayıpla¬ 2) Kapmak. mak; yüz(ün)e vurmak, dan dager d. Dönme, sapma. dagerandin Döndürmek. dageryan Dönmek, sapmak. dagirtin 1) Doldurmak. 2) Salamura yapmak, (diya min penêr dadigre, meta min jî îsota dadigre) dagirtî Soldurulmuş olan. dahatin İnmek. dak d. Anne. sûndê: Yemin ettirmek. dangî d. Kuzuları emzirme zamanı. danhûrk d. Dövülmüş buğdaydan arta kalan ufak, kınk vb. kırın¬ tısı. danizilandin Süzmek, (dadinizilîne, danizilîne) danizilîn Süzülmek, (dadinizile, danizile) daketin İnmek. danîn 1) Bırakmak. 2) Kurmak. daketî İnik, inmiş olan. danîştin 1) İnmek, yere konmak. dakirin Sokmak, hapsetmek. 2) Dinmek, sakinleşmek, yatış¬ daliqandin Asmak, (didaliqîne, mak. bidaliqîne) dan kirin Kuzulan emzirmek. daliqandî Asılı, asılmış olan. dankut e. Buğday döveceği. daliqîn Asılmak, (didaliqe, danok d. Dişbuğdayı. bidaliqc) damarı d. Üvey anne. damîş bûn Dayanmak. dan el) Dövülmüş buğday. 2) Günün üçte biri, öğün. dan Vermek, dan ber gulla: danrijî d. Dövülmüş buğdaydan yapılan yağsız pilav. daqultandin Yutmak. (dadiqultîne, daqultîne) dar d. Ağaç. dar e. Sopa, çubuk vb. şeyler. Kurşun yağdırmak, dan bin darbest d. Sedye. çenga: Pohpohlamak, yağ çek¬ darçîn d. Tarçın. mek, dan bin pihîna: (Birini) darda kirin Asmak. darê dunyayê darê dunyayê Darıdünya. darê zorê Kaba kuvvet. darik e. Sigara ağızlığı. delxe 31 birîne, bidebirîne) debirîn Barınmak, (didebire, bidebire) darîn Ağaçtan yapılmış olan. debo e. Bidon. darloq e. Dam loğunu çekmeye def d. Davul. yarayan üçgen ağaç. defin kirin Defnetmek. darmoqe d. Darbuka. deh e. On. darniklok Ağaçkakan. dehdeh çd. At. das d. Orak. dehf d. At, katır gibi hayvanların daşir d. Hela, kenef. uzun kuyruk kıllan. daşîr d. Süt anne. dehfık d. Kuş tuzağı. daş kirin Yün taramak. dehf kirin Defetmek. daw d. 1) Koyun kuyruğu. 2) dehful bela Def-i bela. Elbisenin etek bölümü. dawet d. Düğün, daweta ruvî: dehl d. Böğürtlen ormanı. dehş Mz."dehşik" Hava güneşliyken bastıran dehşik Sıpa. yağmur. deh_w d. Dava. dawî d. Son. dehvvî Davalı. dawrivandin Süzmek. dehvv kirin Bir şeyin davasını (dadiwrivîne, dawrivîne) dawrivîn Süzülmek, (dadiwrive, dawrive) dawşandin Silkelemek, çırpmak. (dadiwşîne, dawşîne) gütmek, iddiasında bulunmak, istemek. dek Hile, aldatma. dek û dolab Hile, düzen, katakulli, dalavere. daxistin İndirmek. delal Aziz, sevgili, değerli, güzel. dax kirin d Dağlamak. delalî Şımarık. daxme Dama. delav d. Çok ufak göl, gölcük. dayê Anaya hitap şekli. deling Kadınların giydiği uzun dayik d. Anne. don, şalvar vb. paçası, daw û dayin Vermek, dayina Xwedê: deling hilkişandin: Bir işe gir¬ Allah vergisi. de Haydi, de ji xu ra ha!: Hoppala! Buyur bakalım! işmek için hazırlanmak; paçaları sıvamak. delme d. Topaç. debar d. Geçim. delo d. Beştaş oyunu. debax d. Dabak. delxe d. 1) Moral, keyif, neşe. 2) debax kirin Dabaklamak. Alay, istihza, dalga, delxê xu pê debirandin Danndırmak. (dide- derbas kirin: (Onunla) Alay Derê Mêrdînê 32 delyan etmek, dalga geçmek. delyan (Mide açlıktan) Kazınmak. (didele, bidele) dem d. Zaman. dendik d. Çekirdek. dendî Dilim, tane. deng e. Ses. bê deng û hes: Sessiz derabe d. Kepenk. derax d. Esirgeme, diriğ. derax kirin Esirgemek, diriğ etmek. derb d. 1) Darbe. 2) Kere, kez. 3) Mermi, silah mermisi. derbas bûn Geçmek. sedasız bir şekilde, deng girtin: derbas kirin Geçirmek. Ses almak, ses kaydetmek. derbasok d. Su geçidi. denge defe ji dûr ve xweş e: derben e. Çuval kulpu. "İşin içinde olmayanlar o işi derbend d. Sarp geçit. kolay ya da kârlı sanırlar; davu¬ derbkanî Sapan taşı, sapana lun sesi uzaktan hoş gelir". denge wî birrin: Sesini kesmek. konulup fırlatılan taş. derbûn Sivilce veya çıbanın (ayn- denge wî ketin: Sesi düşmek, ca burun vb.) patlayarak irinin ses kısıklığı, dengê xu vê ra (ya da kanın) dışan akması; sıvı nekirin: (Onunla) Konuşmamak, dargın olmak. şeylerin kapalı bir yerden baskı nedeniyle dışarı çıkması. dengbêj Ses sanatçısı. derd e. Dert. dengbêjî d. Ses sanatçılığı. derdiyan e. Öteberi. dengiz d. Deniz. der dor d. Etraf, çevre. deng kirin Ses etmek, konuşmak. derdû e. Öteberi. dengvedan Aksetmek, yankı. derem d. Dirhem. dengxweş Güzel sesli. deremît d. Dinamit. deq d. Dövme, vücuda yapılan dereng Geç, geç olma. dövme . deqa-deq Ucu ucuna, santimi san¬ timine. derengî Geçlik, geç olma. dereng ketin Geç olmak, gecik¬ mek. deqandin Dövme yapmak. dereng xistin Geciktirmek. deqdeqî Benekli, benek benek, derew d. Yalan. nokta nokta olan. deqe d. Dakika, deqe carê: İkide bir, zırt pırt. derewçîn bkz. "derewîn" derewîn Yalancı. derewînö d. Yalancılık. der d. Yer, mahal. derex d. Sıkışık an, dar vakit. der Dış, dışan. Derê Çiyê Diyarbakır'ın kapıların¬ derab Yorgan, döşek gibi şeyleri dikmek. dan biri ve Dağkapı semti. Derê Mêrdînê Diyarbakır'ın Derê Ruhayê kapılanndan biri ve Mardinkapı semti. Derê Ruhayê Diyarbakır'ın destbela 33 ıgnesı. derzîdank d. İğnelik. desbirak e. Ahbap, dost. kapılanndan biri ve Urfakapı desgul d. Koz. semti. desmêj d. Abdest. desmêj girtin: dergîstî d. Nişanlı kız. dergûş d. Bebek. derhal Derhal. deribandin Yorgan ve benzeri şey¬ leri ortasından dikmek. Abdest almak. dest e. El. bi dest ketin/ketin dest: Ele geçmek, bi dest xistin: Ele geçirmek, dan dest: Ele vermek, yakalatmak, dest desta dişo derizandin Çatlatmak, yarmak. vedigere ser çava dişo: Bazı derizîn Çatlamak. durumlarda yardımcısız iş derî e. Kapı. (Bu sözcük çok az ve yapılamayacağını anlatır, dest fi o da gerektiğinde kullanılıyor, nig jê da ketin: (El ve ayaklan) bunun yerine Türkçe "qapî" kul¬ Soğuktan (veya yorgunluktan) lanılıyor.) üşümek veya bitkin düşmek. derketin Çıkmak. destê sibê: Sabahın körü, derkirin İçinden çıkarmak, dışla¬ ortalığın daha ağarmamış olduğu mak, kovmak. dermalok Evde oturmayı sevmeyen kimse. derman e. Derman, ilaç. dermanê kulora: Çörek ilacı. derman kirin İlaçlamak, pan¬ suman yapmak. vakit, destê wî jê nebûn: Bırakamamak, vazgeçememek, terkedememek. deste xu dan hev: El sıkışmak, deste xu li quranê xistin: Kuran'ın üzerine elini koyarak yemin etmek, ant içmek; kuran'a el basmak, dest dernixûn Ters, tersüstü. dan ser: El koymak, dest dernixûn bûn Ters dönmek, hilanîn: El kaldırmak, karşı koy¬ tersüstü dönmek. dernixûn kirin Ters döndürmek, tersüstü döndürmek. mak, karşı gelmek, dest vegirtin: El açmak, avuç açmak, ji deste wî fılitîn: Birinden kaç¬ derpê e. Don, kilot. mayı başarmak; "elinden kurtul¬ der fi ber Etraf, çevre. mak", ji deste wî hatin: Elinden der ve Dış, dışan, hariç. derxistin Çıkarmak. derz d. Çatlak, katı cisimlerde oluşan çatlak. derzî d. İğne. derziya eba: Yorgan gelmek. destav d. Helaya çıkma destava biçûk: Küçük abdest. destava mezin: Büyük abdest destbela Belalı, belayı seven dest dan kimse. dest dan Elle dokunmak. desteng Eli darda olan, maddi sıkıntı çeken kimse. devliken 34 beklenmedik bir durum gelenler benzer durumlar karşısında çok ihtiyatlı davranırlar; "sütten ağzı yanan yoğurdu üfleyerek yer". destengî d. Eli darda olma durumu. devê xu li ber wî xwar kirin: destfire Eli darda olmayan, maddi Bir şeyi -ondan- yalvanrcasına sıkıntısı olmayan. destfireyî Eli darda olmama duru¬ mu. destgirtî Cimri, elisıkı. istemek; ağız eğmek -ona- devê xu li xêrê veke!: Kötü ihti¬ mallerden söz edenler için söyle¬ nen söz; ağzını hayra aç! devê deştik e. Dibek dövme kolu. xwe pê nekirin: (O şeyden) Hiç destî d. Tutam. yememek, "ağzına sürmemek", ji destî e. Kulp, kabza. devê xu revandin/filitandin: dest pê kirin Başlamak. Söylemek istemediği bir şeyi boş dest û mist İşinde karışanının bulunup söyleyivermek; ağzın¬ olmaması, işinde sorumsuz olma durumu. Asê bi dest û miste xu ye: Asê işinde sorumsuzdur, karışanı, müdahale edeni yoktur. destura. İzin. dan kaçırmak. devbelaş Boş ve gereksiz şeyler söyleyen kimse. devbelaşî d. Boş ve gereksiz şeyler söyleme durumu. destur dan İzin vermek. devbest d. Vadi ağzı. desrvala Eli boş. devbikef Ağzı köpük saçan, ağzı destvalayî d. Eli boş olma durumu. deşil bûn Yayılmak, dağılmak. dest d. Ova. köpüklü. devçarox Çarpık, iri ve biçimsiz ağızlı (hakaret yollu kullanılır.) deştî Ovalı. deve e. Deve. dev e. Ağız. devê rûvi negiya tirî, devekî Dizüstü, deve misali oturuş. go tirş e: Elde edemedikleri şeyi hor göstermeye kalkışanlar için söylenir, devê vvî ji hev çûn: deveko Deve gibi, deveye yaraşır şekilde, kaba bir şekilde. develik d. Deve barınağı. Hayretten ağzı açıkta kalmak. devi d. Funda. devê wî li hev piçikîn: dev jê berdan Boşvermek. Korkudan, hastalıktan ya da devkivil Beceriksizce konuşan, sarhoşluktan söyleyeceği şeyi bir türlü anlatamamak; "dili dolaş¬ mak", devê wî ji şîr şevvitiye ji tirsa pifi dêw dike: Başlarına konuşmasını beceremeyen. devkox Üst çenesi alt çenesinden ileride olan. devliken Güler yüzlü. devmesîl devmesîl d. Küçük vadi. devnerm Tatlı sözlü, yumuşak sözlü kimse. devnermik Yumuşak ağızlı kimse (alay yollu kullanılır.) devpozix Küfürbaz. devşekal Çarpık, iri ve biçimsiz ağızlı (hakaret yollu kullanılır.) devşewitî d. Yağda kızartılan pekmeze doğranan ekmekten oluşan yemek. devşil Ağzı salyalı (hakaret yollu söylenir.) devşo d. Ayran artığı. dêjnik 35 dews d. Yer, birinin veya bir şeyin işgal ettiği yer. dewsîrk d. İçine ezilmiş sarımsak katılan ayrana doğranan ekmek¬ ten oluşan yemek. dewx d. Baygınlık, baş dönmesi. dewxa wî çûn: Baygınlık geçirmek, başı dönmek. dexîl d. Masa gözü, çekmece. dexl e. (Birine) Sığınma, (ocağına) düşme, ez ketime dexlê te: Ocağına düşmüşüm, sana sığın- ' mışım. dey d. Ot yığını. devxwar Eğri ağızlı. deyax d. Dayanma, dayanma gücü. dew e. Ayran. deyax kirin Dayanmak. dewar e. Büyükbaş hayvan sürüsü, deyn e. Borç. deyn û dû: "Borç sığır. dewarkî bkz. "dewarko" dewarko Sığırcasına, öküzvari, kaba bir şekilde. vb." anlamındaki söz. di bin deyna da mayin: Borcu çok olmak; "borca batmak." deyndar Borçlu. dewçink d. Ayran tulumu. deyndarî d. Borçluluk. dewijn d. Tereyağ eritildiğinde deyn kirin Borç etmek. üstte oluşan köpüğü. dezge d. Tezgah. dewixandin Baygınlaştırmak. dezgedar Tezgahtar. dewixîn Baygınlaşmak. dezî e. Dikiş ipliği. devvkil Ayran yayan kadın. dê d. Anne. diya mera tim lawa dewkîs e. Torbaya konularak süzdürülen ayran. devvl d. Kova. nayne/tim û tim diya merya Iawa nayne: Durum ve koşullar her zaman uygun gitmez, fırsat¬ devvlet d. Zenginlik, servet. lar da ele seyrek geçer, ji diya dewletî Zengin, servet sahibi. xu bûn: Dünyaya gelmek, doğ¬ dewr d. 1) Zaman, dönem. 2) Yasin süresi. dewran d. Zaman, dönem. dewrêş Derviş. dewrêştî d. Dervişlik. mak. dê/tê Ta (uzaklık ifade eden sözcük.) mala vvan dê li ku ye: Evleri ta nerdedir. dêjnik d. Tereotu. dêl diran 36 dêl d. 1) Kuyruk. 2) Bedel, ivaz. 3) Dişi kurt veya köpek. dêlgur d. Dişi kurt. delik d. 1) Kancık. 2) Kadınlar için wî neçûn: (Yiyecek, içecek vb.'yi) Canı istememeki, canı çekmemek, dilê wî xweş kirin: İsteğini yerine getirerek sevin¬ hakaret anlamında kullanılan ve dirmek; gönlünü hoş etmek, ji "kancık" anlamına gelen dil: Gönülden, içtenlikle, ji dilê safî: Gönülden, içtenlikle. sözcük. dêlîn (Kurt ve köpek için) Dişil. dilbijok İmrenen. dêmax Demek, demek ki, şu halde. dilbirehm Merhametli. dêr d. Kilise. dilêş Kalp veya gönül acısı çeken. Derik d. Mardin'in Derik ilçesi. dil girtin Sevdalanmak. Dersim d. Dersim, Tunceli. dil kirin İstemek, arzu etmek. dêw Dev. dilnerm Yumuşak kalpli, şefkatli. di Başka. dilop d. Damla. di ber ... -den önce. ez di ber wî dilop kirin Damlamak. hatim: Ondan önce geldim. di ber ... da -nin yerine, min di dilreş Kötü kalpli, fesatçı. dilreşî d. Kötü kalplilik, fesatçılık. ber wî da jî da: Onun yerine de dilşa Mutlu, şen, sevinçli. verdim. dilşevvitî Yufka yürekli. dihin çd. Makina. dik d. Seki. dikan d. Dükkân. dil e. Kalp, yürek, gönül, dilê dilteng Hoşnut olmayan, içinde sıkıntı olan, yüreği daralan. diltengî d. Hoşnutsuzluk, canı sıkkın olma durumu, iç sıkıntısı. şivan bixwazc di gunnê nêrî da dilûl Çift hörgüçlü deve. gulmastê çêdike: Bir işi bitire¬ dilxwestik Canı isteyince yapan cek kişi, isterse olmayacak gibi istemeyince yapmayan, isteğine görünen işlere çözüm yolu bulur. göre davranan kimse. dilê wî bijyan: Canı çekmek, dilxweş Memnun. imrenmek, dilê wî buhurîn: İçi dilxweşîd. Memnuniyet. geçmek, dilê wî çûn (xwarinê, dims d. Pekmez. vexwarinê): (Yiyecek, içecek din bkz. "di" vb.'yi) Canı istemek, canı çek¬ diqdiqandin Gıdıklamak. mek, dilê wî hîştin: Kalbini kır¬ (didiqdiqîni, bidiqdiqîni) mak, gücendirmek, dilê wî ketin diran e. Diş. diranê heftsaB: Yedi (yekê): Gönlü düşmek, sevdalan¬ yaş dişi. diran ê êqil: Azı dişi. mak (birine), dilê wî mayin: diranê wî nişin narin: Dişi çık¬ Kalbi kırılmak, gücenmek, dilê mak, dış çıkarmak, diranbêr: dir-dir dînê 37 Kazmadiş. diranfiq: Seyrek gitmeye üşendim. dişli, dişleri aralıklı olan. diran- diyar e. Üst, yukan, yukarı taraf. ketî: Dişi yerinden çıkmış olan, diyarê xênî: Dam, evin tepesi. dişi düşmüş olan. diranqîç: Dişi fırlak olan, dişlek, diranzêr: Altın dişli. diyarê xurbetê: Gurbet diyarı. Diyarbekir d. Diyarbakır. diz Hırsız, dizo: Çocuklar bir şey dir-dir d. Motorlu araç vb. sesi. aşırdıklarında, şaka yollu "seni dirêj Uzun. şût î dirêj: (Boy, gidi hırsız!" anlamına gelen bu endam için) Çok uzun, upuzun. sözcük kullanılır. dirêj bûn Uzamak, uzanmak. dizek Hırsız. direjî d. Uzunluk. dizî d. Hırsızlık. dirêj ketin Uzanmak, ayaklarını dizî Gizli, bi dizî: Gizliden, yere uzatıp yatmak. dirêj kirin Uzatmak. direş d. Biz aleti. dirik d. Diken. diri d. Böğürtlen. dirîhop/dirîdop d. Tahterevalli. gizlice, dizî dizî: Gizli gizli. dizîka Gizliden, gizlice, ez bi dizîka ketim hundir: Gizlice içeri girdim. dizîn Çalmak, hırsızlık yapmak. dizî kirin Hırsızlık yapmak. werin em xu dirîdop bikin: dîk e. Horoz. Gelin tahterevalli oyunu dîksilêman e. İbibik kuşu. oynayalım. (Çocuklar söyler.) dîlan d. Eğlence, halay. dirreh Koçu çağırırken söylenen sözcük. dirrêt Davan (koyunlan) su içmeye çağırırken kullanılan sözcük. dirûn d. Dikiş. dirûn Dikmek, bi dirûn dan: Diktirmek, (bidirû, didirû) dirûtin Dikmek. dirûtî/dirûyî Dikili, dikilmiş olan. dismal d. Mendil. distar d. Eldeğirmeni distarhêr Eldeğirmencisi. dixan d. Toz toprakla karışık esen rüzgar. di xu ra nedîyin Üşenmek, min di xu ra nedî herim bajêr: Şehre dilber Alımlı, şuh. dîlok d. Halayda söylenen türkü. bûn dîlok: Herkesin diline düşmek; "herkesin ağzına sakız olmak." dîn e. Din. dînê wî çûn ser serê wî: Aşın öfkelenmek, li ser dînê xu: Dinine bağlı, dini bütün dîn Deli. ji dîna ra tim eydî ye: Her fırsattan yararlanarak bayrammış gibi davrananlara ve herşeyi eğlenceli yönden alanlara alay yollu söylenir. dîn bûn Delirmek. dindar Dindar. dînê (Kadınlar için) Hey, be, dîng dudu 38 behey. dora te bigere: Şemo sana kur¬ dîng d. Çeltik değirmeni. ban olsun, dor lê girtin: Etrafını dînik Delice. sarmak, kuşatmak. 2) Etraf, dîn î berradayî Zırdeli. dîn kirin Delirtmek. dîno (Erkekler için) Hey, be, behey. çevre. doran Hayvanın karnındaki (bağır¬ sak, mide vb. yerlerdeki) yağlar. dost Dost. dînnV. Delilik. dostanî d. Dostluk. dîsa Yine, bir daha. dostik d. Kadın dost, metres. dîvvar e. Duvar, dîwar bi guh in: dosö d. Dostluk. Gizli konuşulan bir şey umul¬ doşab d. Pekmez şerbeti. madık bir yoldan başkalarınca doşanî Sağmal. duyulabilir; "yerin kulağı var." doş bûn Dolaşmak, tur atmak. dîyin Görmek. doşeg d. Döşek. dîzik d. Çömlek, toprak çömlek. doş kirin Dolaştırmak. dizme d. Çizme. dot d. Kız ocuğu. do Dün. dotin Sağmak, (didoşe, bidoşe, dol Döl. dot) dolab d. 1) Çekmece, dolap. 2) Hile, oyun, düzen. dolbend d. Tülbent. dolkûçik Erkek köpekle dişi tazı¬ dan olan yavru. dolme e. Taze kabak. doltajî Erkek tazıyla dişi köpekten olan yavru. dotmam d. Amca kızı. dox d. Sap. doxa çêkûç: Çekiç sapı, doxa bêrê: Kürek sapı, doxa teşiyê: İğ sapı. doxîn d. Uçkur, devê xelkê ne doxîna min e gi girêdim: Elalemin ağzı uçkurum değil ki bağlayayım. don e. 1) Kuyruk yağı. 2) Gazyağı. doxînsist Zampara. donxiz bkz. "beraz" doxteşî d. İğin ince ve uzun donzde e. On iki. doq Dikilme. doq bûn Dikilmek, dik durma, dikilip durma. doq kirin Dikmek, dik duruma dozmam d. Amca kızı. du e. İki. dubend İkilik yapan. dubendî d. İkilik. getirmek. dor d. 1) Sıra. bi dore: Sırayla, sırasıyla, çubuğu. doyîn Dünkü, düne ait olan. bi dora (yekî) geryan: (Birine) Kurban olmak. Şemo bi dudil Tereddütlü, kararsız. dudilî d. Tereddüt, kararsızlık. dudu e. İki. çar berxê min hene, duhêl dûr xistin 39 dudu ji te ra, dudu ji min ra: duwêl Düvel. Dört kuzum var, ikisi sana ikisi dû art, Arka, geri. bi dû ketin: Bir bana. duhêl Kalburun deriden yapılan ipleri. dujîn Bitlenmiş kimse veya çamaşır. kimsenin arkasından gitmek, arkasına düşmek, izlemek, peşine düşmek, peşi sıra gitmek. bi dû xistin: Bir kimseyi başka bir kimsenin arkasına salmak, dujînî bûn: Bitlenmek, kirlenmek. peşine düşürmek, dû ra: dujmin Düşman. Ardından, arkasından, sonra, ez ê dujminatî d. Düşmanlık. dû ra werim: Sonra gelirim. dunig Halayda bir oyun. gere kes nebê duyê êr tê te: En dünya d. Dünya, dünya alem: küçük bir şeyden alınmıyorsun, Bütün herkes, bütün dünya. çok Alıngan olmuşsun; "buluttan dünya neketin serê vvî: Hiç bir nem kapıyorsun." li dû hev Art şey umurunda olmamak, dünya arda, peş peşe. umurunda olmamak, dünya dû e. Duman. walî: Öteki dünya, dünya xera dûajo Çoban yamağı. kirin: Bir şeye kızarak bağınp dû kirin Duman yapmak, duman çağırmak, ortalığı velveleye ver¬ çıkarmak. mek, hatin dunyê: Doğmak, dûm Devam, devam etme. dünyaya gelmek. duman d. Duman dupelkî Doğuştan, ji dupelkî da dûm kirin Devam etmek. devê wî xwar e: Onun ağzı dûpişk d. Akrep. doğuştan eğridir. dûr uzak. dûrî vira: Kimsenin duqaf Çift kafa, kafası çiftmiş gibi olan. duqolî bkz. "dubendî" dure Melez. başına bu tür felaketlerin gelmemesini dilerim; burdan uzak olsun, ji dûr ve: Uzaktan. (Avesta: dûr) durf e. Sima, yüz şekli. dûrbînk d. Dürbün. duru İkiyüzlü. dûr bûn Uzak olmak. durûtîc/. İkiyüzlülük. dûrik d. Türkü dusê Bir kaç. dûr ketin Uzaklaşmak. dusibe Öbür gün. dusid b. İki yüz. duşemî d. Pazartesi. duşmîş bûn Düşünmek. dûrme Etli butlu, dolgun, şişmanca kimse dûr xistin Uzaklaştırmak. E ebare d. Nohut kalburu. ebe d. Aba. £bequt: Kolsuz bir fifû kirin Affetmek. efûn d. Afyon. çeşit aba. ebê kindokî: Yarım Sgal d. Agel. kollu bir çeşit aba. egal Deve ayağını bağlama işi. ebr d. Dara. ecel e. Ecel. ecelê xafîl: Habersiz ve hazırlıksız bir sırada gelen egal kirin Deve ayağını bağla¬ mak. egîd Yiğit. ölüm. ecele wî hatin: Eceli egîdî d. Yiğitlik. gelmek. eheh Eyvah! ecêb Tuhaf, garip, acaip. ecêb mayin Şaşıp kalmak. ehlî kêf Keyif düşkünü, eğlence meraklısı. ecêmayî Şaşıp kalan, şaşkın. ekle/. Lezzet. ecibandin Beğenmek. eks İnat, aksi. eçî kirin çd. Dövmek, vurmak. eksûg Kadın, kadıncağız. edem bûn Kökü kazınmak, kök¬ elaf Hububat tüccarı. ten yok olmak. edem kirin Kökünü kazımak, kökten yok etmek. edet d. Huy, alışkanlık, adet. ediland/in 1) Mükemmelleştirmek. 2) Bir elb d. Tahta kova. elbik d. 1) Tahta kova. 2) Tamburalı tüfek. elebazarî (Pazarlıkta) Götürü usulüyle, pazarlıklı olarak. elebrûs Amerikan tıraşı. şeyi olması gereken duruma elefranqe Alafranga. getirmek, düzene sokmak. eletexmînî Tahmini olarak. edilî/n 1) Mükemmelleşmek. 2) Bir şeyin olması gereken duru¬ ma gelmesi, düzene girmesi. edxem Kıskanç. eletirîk d. Elektrik. eletirkî Alaturka. elewî Alevi. eleykîmeselam Aleykümselam. ÊÊ çd. Kaka. Elezîz d. Elazığ. Eferim Aferin, bravo. elhemdula Elhamdülillah. Efın defin kirin Yerle bir etmek. elimand/in Alıştırmak, öğretmek. efletûn Tatlı dilli, münasip, elimandî Alışık, alışmış olan, canayakın kimse. efrût e. İfrit. öğrenmiş olan. e.limîn Alışmak, öğrenmek. efû d. Af. Ela bkz. "Xwedê" efûkar Affedici, bağışlayıcı. Ela hê Zikredenlerin, zikir elok eşq 41 sırasında tekrarladıkları söz. Eİok bkz. "Huli" em Biz (birinci çoğul şahıs arabası. Erebî d. Arapça. Erebko Arap usulü, Arapvari. erê evet. erê welle: Oh olsun!, zamiri.) eman Aman. emaret e. 1) Temizlik yönünden canıma değsin! erfat d. Arife. evin iç görünümü. 2) Deri ero Behey, be, hey, yahu. temizleme işi, dabaklama. Erqenîn d. Diyarbakır'ın Ergani emaret kirin Deri temizlemek, dabaklamak. embar d. Ambar, depo. ilçesi. err... "Vay be!" "Vay anasını!" anlamında hayret sözcüğü. embar kirin Depolamak. errik bkz. "err..." emel e. İshal. erûg d. Erik. emelyat d. Ameliyat. erzan Ucuz. Emerîqa d. Amerika, mîna erzan bûn Ucuzlamak. Emerîqayê binê erdê: Gizli erzanî d. Ucuzluk. gizli bir takım işler çevirenlere erzan kirin Ucuzlatmak. söylenir. esir d. İkindi. emir e. Ömür. esir kî İkindi vakti. emir e. Emir. esmer Buğday rengi, emir dan Emretmek. eşa d. Yatsı: emir kirin Emretmek. eşakî Yatsı vakti, emir kirin Ömür sürmek. esaret Tipsiz, çirkin, emr e. Ömür. eşar kirin Ham tulumu terbiye encûre. Acur. enî d. Alın. enîşk d. Dirsek. etmek. eşed d. Kelime-i şahadet, eşeda xu anîn: Şahadet getirmek, ennê çd. Anne. eşîr d. Aşiret. Entab d. eşîrtî Aşiretçilik. Antep. entîke Sağlam, dayanıklı, kaliteli (özellikle eşya.) erbane d. Tef. grd e. Tarla. erd d. Yer. eşkere Açık, aleni, eşkere eşkere: Açık açık, açıktan açığa. eşkere kirin Açığa çıkarmak, aleni leştirmek. Ereb Arap. eşpabî d. Kayısı kurusu. erebe d. Araba, ereba desta: El eşq d. 1) Merak, heves. 2) Aşk, arabası, ereba hespa: At sevda. eta kirin gta kirin Hibe etmek. §tar Aktar. etarî d. Aktarlık. etifand/in Yeni doğmuş deve yavrusuna süt emzirtmek. etord. Dürüm. etor kirin Dürmek, dürüm yap¬ mak. etrakî Uzun kulaklı koyun. etrakî Uzun kulaklı koyun. ev Bu. ev ji me kêm bû!: Bir bu eksikti! evd 1) Kul. 2) Simsiyah tenli, kara Arap, zenci. evdal 1) Yoksul gezgin. 2) Zavallı. ew O. ew ro va ro: "Söz konusu durumun olduğu günden bu yana; o gün bugün." ewan Bozguncu, fesatçı. eware Meşgul olan. eware bûn Meşgul olmak. eware kirin Meşgul etmek, zah¬ met vermek, efû bike, min tu heya vê derê eware kir: Bağışla, seni buraya kadar zah¬ mete soktum. ewil İlk. ewila ewil: Her şeyden önce, ilk önce. ji evvil da: Öte¬ den beri, önceden. evvilî İlkin. ewirand/in bkz. "gware kirin" evvirîn bkz. "eware bûn" ewled Evlat. ewlê buharê Bahann ilk vakit¬ leri, bahar başlangıcı. evvr d. Bulut. ezmanê dêv 42 gwravi d. Parçalı bulutlu hava. ewtandin Havlatmak. ewt-ewt d. Havlama. ewtyan Havlamak. exlaq e. Ahlak. exlemûr d. Ihlamur. eyar e. Oğlak derisi, tuluk. eyarşîr Oğlak derisinden yapılmış olan süt tulumu. eyb d. Ayıp. eyba reş: Utanılacak durum, büyük ayıp. eyb kirin Ayıp etmek. eydanî d. Bayramlık, bayramlaş¬ ma. eydanî kirin Bayramlaşmak. eydî d. Bayram, eydiya te bimbarek be!: Bayramın kutlu olsun! ey ey Keçilere seslenirken söyle¬ nen sözcük. eynat İnatçı. eynarî d. İnat. eynikrf bkz. "neynik" eynî Aynı. eywan d. Salon, eyvan. ez Ben (birinci tekil şahıs zamiri.) ezab e. Azap. eza bê cehnimê: 1. Cehennemde uğranılacağına inanılan ceza 2. Zorlu eziyet, insafsızca çektirilen sıkıntı ezber Ezber. ezber kirin Ezberlemek. Ezircan d. Erzincan. Ezirgan d. Erzincan. ezman e. Gök. szmanê dêv Damak. E ê 1) Sahiplik belirtme sözcüğü. 2) êriş d. Saldın. Birinin konuşmaya başlamasını êriş kirin Saldırmak. veya konuşmaya devam etmesi¬ İri Masum. |ri û bêrî: Masum, ni sağlamak için söylenen sözcük. suçsuz, günahsız. êş d. Acı, ağrı, hastalık. êg/ê gi O ki, kim ki. êşandin Ağrıtmak, acıtmak. êl d. Aşiret, kabile. eşyan Ağrımak, acımak. êleg e. Yelek. êtam Yetim. elek Çingene. êvar d. Akşam, êvar bi êvar: êletî Geçici, eğreti, bi êletî Akşam akşam, akşamdan akşa¬ bidrû: Eğreti dik, geçici olarak ma, êvara te bi xêr: Hayırlı dik. akşamlar, êvarê: Akşamleyin. êlûn d. Eylül. êvarkî: akşamleyin. êm e. Yem. ezidî Yezidi. êmidî e. Yuvarlak acur. êzing e. Odun. êmilk Yeni doğmuş kuzu. êzingvan Oduncu. êmîş d. Yemiş. fal Damızlık, tohumluk erkek hay¬ van. falxes Tohumluk olmaktan çıkmış olan erkek hayvan. Çok sevindi, fen û fût Hile, oyun, düzen, dalavere, katakulli, tu jî fena min bike: Sen de benim gibi yap. fam Anlama. feq d. Tuzak. fam kirin Anlamak, bi famkirin feqî Din öğrenimi yapan öğrenci. dan: Anlamasını sağlamak. famxirab Kötü anlayışlı. famxirabî d. Kötü anlayışlılık. feqîr 1) Fakir. 2) Kendi halinde, kimseye bir zaran olmayan kimse. fanolye/fanoB e. Fanila. feqîrokî Utangaç davranışlı. fanos d. Fener. fer d. Tek. farîg d. Piliç. fera d. Kap. fasiq Fasik. feraşo e. Bulaşık bezi. fatreşk d. Dalak. Ferat e. Fırat nehri. fayiz d. Faiz. fera û fol Kap kaçak. fecir Felç, felç olma. ferikandin 1) (Düğünü) Sona fecri Felçli. erdirmek, bitirmek, dağıtmak. 2) fecri bûn Felç olmak. Hazmetme, şîv li min feriki: fedeqî bûn Fıtık olmak. fediq Fıtık. fediyok Utangaç. Yemeği hazmettim. ferikin (Düğün) Sona ermek, bit¬ mek, dağılmak. fedî d. Utanma. ferman d. Emir, ferman. fedîkar Mahcup. fersend d. Fırsat. fedîkarî Mahcubiyet. ferş e. Yassı ve geniş kaya. fedî kirin Utanmak. feşir Hayret etme. fedqî Fıtık, fıtık olan. feşir bûn Hayret etmek. fedqî bûn Fıtık olmak. fetisandin Boğmak. fehş Fahiş. fetişin Boğulmak. feks Engel, engelleme. ftxrd. Kıvanç. feks lêxistin Engellemek, mani fêhl Foya, açık, kusur, uygunsuz olmak, ez ê feks li ber Simo xim: Sımo'ya mani olacağım. yol. feİrî d. Meyve. felqe d. Dilim. fesat Bozguncu. felqe İkizlerden her biri. fêsati d. Bozgunculuk, fisk û lesatî: felqe kirin Dilimlemek. Adam çekiştirme işi, fesatçılık, fen d. Hile, oyun, düzen, fen (lê) fitne fücur. kirin: (Ona) Hile yapmak, dala¬ fêz d. Koyunların dinlenme yeri. vere yapmak. fikar^. Düşünce, kaygı. fena Gibi, benzer, fena ro lê hilê: fıkirîn Düşünmek fikr fikr d. Fikir. filankes Falan kişi. filan û bîvan Falan filan. file Hıristiyan. fûr-fûr 45 fişek Sürekli sessiz ve fena kokulu osuruk yapan kimse. fisirîn Kaytarmak, (difisire, bifisire) filekî Gavurcasına, zalimce. fisteq e. Kokarca. fileti d. Hıristiyanlık. fistiqîn Tökezlemek, sendelemek. filhan d. Bir cins toprak. fistoqî Kolay çözülebilen düğüm. find d. Kibrit. fiş-fiş d. Sümüklü veya bumu tıkalı fir d. 1) Yudum. 2) Uçuş, uçma fırandin Uçurmak. olanlann çıkardığı sesi anlatmakta kullanılan sözcük. fire Geniş, bol. fiş kirin Sümkürmek. fire bûn Genişlemek, bol olmak. fitarc/. İftar. fire kirin Genişletmek, bol etmek. fitar Oruçlu olmayan. fireyî d. Genişlik, bolluk. fitil d. Büküm. firêse İri yan ve güçlü kuvvetli fitilandin Bir şeyi burup başka bir kimse. firfirok d. Uçurtma. fırikandin Oğuşturmak. şeyin etrafına sarmak. fitihn Bir şeyin burulup başka bir şeyin etrafına sanlması. firildaq d. Hile, dalavere. fîkandin Islık çalmak. firingî d. Domates. fik-fik d. Islık sesi. firiz e. Aynkotu. filket d. Firkete. firîg Olgunlaşmamış buğday başağı. Fîrewn Firavun. firk d. Omurgada oluşan ağrı. fiso Hangi kuzu sütünü emerse fir kirip Yudumlamak. emsin itiraz etmeyen koyun. firne d. Fınn. fistan e. Fistan. firnik d. Burun deliği. fit İri yan, güçlü kuvvetli kimse. firo d. Süt hayvanlannın doğumdan fit bûn (Borçta) Ödeşmek, sonraki ilk sütü. fite bkz. "fit" fırotan Satım, satmak işi, satış. fitê Şıllık. firotin Satmak. fitikJ. Islık. fırşik d. Kuzu ve oğlak midesi. fors d. Hava atma, fiyaka, gösteriş. firtone d. Fırtına. fort d. Palavra. firtone Hileci, dalavereci. fotêr e. Fötr şapka. firyan Uçmak, dike ji kêfa bifire: fûr-fûr d. Terin biteviye ve damla "Çok sevinçlidir, sevincinden damla aktığını anlatmakta kul¬ neredeyse kanatlanıp uçacak." lanılan söz. fis d. Sessiz ve fena kokulu osuruk. ga e. Öküz. gavantîı/. Sığırtmaçlık. gac d. İplik yumağı. gawir Gavur, mîna gawira: Hiç gafkê Bir ara, biraz sonra, ez ê gafkê werim: Biraz sonra gelirim. gakwîvî e. Yaban öküzü. galgal d. Laf, konuşma, bi gal- acımaksızm, insafsızca. gawirko Gavurcasına, zalimce. gazine d. Sitem, serzeniş. gazincok Çok sitemde bulunan, hep dert yanan kimse. gala da ketin: Lafa dalmak, gazî d. Çağrı. konuşmaya dalmak, galgal gazî kirin Çağırmak. lêxistin: Dolayısıyla anlatmak ge Bazen, kâh. istemek, "laf dokundurmak". gebe d. 1) Bir çeşit kilim. 2) galgala li min dixe: Bana laf Koyunların boyunlarında dokunduruyor, galgala bi oluşan şişkinlik. qûnê fam kirin: Sözü tersin¬ gede Çocuk. den anlamak; "kazı koz anla¬ gedetît/. Çocukluk. mak", galgalê belaş: Boş ve gef d. Tehdit, korkutma. saçma laf, önemi ve değeri gef xwarin Tehdit etmek. olmayan laf. min galgala te bi gelek Çok, pek çok. şekir biri: "Sözünü balla kes¬ gelî e. Derin vadi. tim." galgal kirin Laf etmek, konuş¬ mak. galik e. Nakışsız, düz ve kalın yün çorap , gamêş e. Manda, gelî Ey! gelo 1) Acaba. 2) Mı? (soru şekli, soru edatı.) gelt d. Bir çeşit kilim. gemar d. Kir, pasak. gemari Kirli, pasaklı. ganî d. Öküz arabası, kağnı, gemarî bûn Kirlenmek. garan d. Sığır sürüsü, gemarî kirin Kirletmek. garis e. Darı, gen Keskin aletlerde meydana garisê misrî Mısır, gelen aşınma. garisî Darıdan yapılmış olan, gend d. Pislik, pasak. gav d.l) Adım, 2) An, kısa gendel Pis, pasaklı, mundar zaman parçası, gav bi gav: Adım adım. gava di: Az önce. gavan e. Sığırtmaç. kimse. gend fi gemar d. Kir, pasak, pislik. gend û gû gend û gû e. Bokla karışık pis¬ lik, iğrenç kir. gej 47 seven, gezgin. gerrek İğrenç kir. geneg d. Ayçiçeği. geryan Gezmek, dolaşmak. genim e. Buğday. geryayî Gezmiş olan. genimî Buğdaydan yapılmış ges kirin Isırmak, dişlemek. olan, buğdaydan olan. genimok Bir tür yabani buğday. genî 1) Kokuşmuş, içine koku düşmüş olan. 2) Sinsi. genî bûn İçine koku düşmek, kokuşmak. genî kirin İçine koku düşürmek, kokuşmasını sağlamak. geşt d. Parsa. gevizandin Ağnamak, debelen¬ mek. gevler Bezgin, bezmiş olan. gewad Pezevenk (hakaret için kullanılır.) gewende Serseri, başıboş kimse. gewez Koyu kahverengi. genîtî d. Sinsilik. gewî Kibirli, kaba kimse. gep d. Yanak. gewr Kirli beyaz. ger d. Gezi, gezme, dolaşma. gewr bûn Beyazlaşmak. gerandin Gezdirmek, dolaştır¬ gewrî 1) Beyazlık. 2) Yemek mak. borusu, iç boğaz. 3) Gözde gerden d. Boyun, gerdan. oluşan beyaz leke. di gewriya gere Gerek. wî ra neçûn xwarê: (Kaygı, gere Gerek, -sı lazım. üzüntü, acı bir durum vb.'den gergerok çd. Çocukların dolayı) İsteksiz yemek, iştahı yürümelerini sağlamakta kul¬ kesilmek, gewriya wî iş (hişk) lanılan üç tekerlekli araba. bûn: Çok susamak, "boğazı ger m Sıcak. kurumak." germajok d. İsilik. gewr i boz Beyaz tenli. germajokî bûn İsilik olmak. gewr kirin Beyazlaştırmak. germav d. Ilıca. gewroxî Beyaza çalan renkte germayîc/. Sıcaklık. germ bûn Sıcak olmak, ısınmak. germijîn (Türkçe karşılığı yok.) Çok ısınmaktan dolayı lapalaş- olan. gewşeg 1) İçimi sert olmayan tütün. 2) Eli kalkmayan, korkak kimse. mak, lapalaşıp tadı bozulmak. geyîk d. El parmağı eklemi. (digermije, bigermije) gezî/geze/gize çd Isır! germ kirin Sıcak etmek, ısıt¬ mak. gerok Çok gezen, gezmeyi gezî kirin çd. Isırmak. gezo d. Bir tür bostan hastalığı. gêj Sersem, başı dönen, gêjê: gêj bûn sersem kadın, gêjo: Sersem herif. gêj bûn Sersemlemek, başı dön¬ mek. 48 Ağır. giran bûn Ağırlaşmak. giranî d. 1) Ağırlık. 2) Ağır oynanan bir halay oyunu. gêjgele d. İzdiham. giran kirin Ağırlaştırmak. gêjî d. Sersemlik. girboxe İri yarı. gêj kirin Sersemletmek. gir bûn İrileşmek. gêr bûn Yuvarlanmak. girêdan Bağlamak. gêre d. Karınca. girêdan d. Giyiniş, giyim gêr kirin Yuvarlamak. gêrmî d. Pilav, ayran çorbası vb. kuşam, girêdana Keja: Kejanlıların giyim tarzı. türden yemekler, gêrmiya girêdayî Bağlı, bağlanmış olan. rizê: Pirinç pilavı, gêrmiya girêkd. Düğüm. bilxurê: Bulgur pilavı. girêkwîrk d. Kördüğüm. gi Ki, ise, eğer, şayet. girêz d. Salya. gidî Gidi. girik d. Başparmak. gidîno "Gidî"nin çoğulu. girik e. Küçük tepe. gidîş d. Biçilip dizilmiş ekin girî e. Ağlama, ağlayış, bi girî yığını. gijgijandin İnek veya düve ile kirin: Ağlatmak. gir kirin İrileştirmek. çiftleşmesi için boğayı tahrik girmik d. Eklem. etmek, (digijgijîne, bigijgi- girmikê piya bkz. "gürze piya" jîne) girnase Zengin, servet sahibi gijik Darmadağın ve birbirine kimse. karışmış olan saç, tüy vb. girr Kin, inat. şeyler. girrîn d. Motorlu kara taşıt¬ gilik d. Klitoris. gilî e. Şikâyet, yakınma, giliyê larının çıkardığı ses. girtin 1) Almak, tutmak, tutukla¬ xu (pê) kirin: Dert yanmak mak, bi girtin dan: (ona.) Yakalatmak, ele vermek, girtin gilîkar Şikâyetçi. ser: Baskın yapmak, esker girt gilî kirin Şikâyet etmek, yakın¬ ser gund: Asker köye baskın mak. yaptı. 2) Ağzını kapatmak. gir e. Tepe, tümsek. girtî Kapalı, tutuklu. gir İri. girûzî d. Acıklı ağlama. giran e. Balyoz. giryan Ağlamak. giran 1) Ağırbaşlı kimse. 2) giş hep, Tümü, hepsi, genel. gişk gişk bkz. "giş" giv Sütün, mayalanmış ama daha tam peynir olmamış peltek hali. Gixe!/gixik! çd. Gül! gizêr d. Havuç. gizêrê tirê İshal yapıcı bir bitki. gizgizîn Zonklamak. gizûz d. Güve. gîha e. Ot. gîhan Yetişmek, ulaşmak, digê, bigê, gîha) gîhandin Yetiştirmek, ulaştır¬ mak, (digihîne, bigihîne) gîsin e. Saban demiri. gîsk e. Çepiç, keçi tekesi. goç/goçê/goço çd. Et. gog d. Top. goga zêr: Güzel ve tombul olan kucak çocukları için bir benzetme sözü. gol d. Göl. golik Buzağı. gom d. Koyun ini. gome e. Büyük ve yere sabit taş. gonc e. Düğümü olan ve çok zor kırılabilen odun. gopal e. Baston. gor d. Mezar. göre d. Çorap. göre Göre. gorey qal dikin: Dediklerine bakılırsa, dediklerine göre. gorim d. Görümce. goristan d. Mezarlık. gornepişk Özellikle mezardaki ölülere dadanan bir tür böcek. goroz d. Tomar. gorpişk bkz. "gornepişk" guhar 49 goşe d. Köşe. goşt e. Et. gotin d. Söz, laf, konuşma, deyiş, gotina ewil: İlk söz. hatin ser gotina wî: İlk başta birinin düşüncesini kabul etmezken sonradan doğru bulup onu kabul etmek, "dediğine gelmek." gotin Söylemek, demek, ez dibêm qey: Sanırım, tahminimce. merî dibê qey: sanırsın ki, sanki, tu dibê qey: Sanki, sanırsın ki. tu mebê: Deme! tu nabê: Meğer, meğerse. gotinê pêşiya Atasözü. govend d. Halay. gozleg d. İri gözlü nohut kalburu. gozlîg bkz. "çavik" guç e. (Bez, halı, masa vb. şeylerde) Köşe, uç. guh e. Kulak, guhê wî giran e: Onun kulakları ağır işitiyor. guh dagirtin: Belli etmeden söylenilenleri duymaya çalış¬ mak; "kulak kabartmak", guhê xu kerr kirin: Duymamış gibi davranmak; "duymazlıktan gelmek", ji guh kirin/j i guha da kirin: Gürültü veya gevezelikle bir kimseyi tedir¬ gin etmek, "kafa şişirmek" guhan e. Hayvan memesi. guhanreşî d. Hayvanlarda meme iltihabı. guhar e. Küpe. guh dan guh dan 1) Dinlemek, kulak ver¬ mek. 2) Bir şeyi korumak, önemsemek; kulak asmak. guhdar Dinleyici. guhdar bûn Dinlemek. guhdarî Dinleme. guhdarî kirin Dinlemek. (Bazen "guhdar"daki h düşer ve bu "gudarî kirin" biçiminde kul¬ lanılır.) guher d. Açık alan. guhcrandin Değiştirmek, değiş tokuş etmek, bi hev guherandin: (Birbiriyle) Değiş tokuş etmek. (diguherîne, biguhcrîne) guhestin Nakletmek, taşımak, yer değiştirmek, (diguhêze, biguhêze, guhest) guhfire Aldırış etmeyen, vur¬ dumduymaz, ihmalkâr. guhişk d. Dizlerin iç kısmı. guj Su vb. boşaltırken çıkan sesi anlatmakta kullanılan sözcük. gul d. Gül. gulan d. Mayıs (ayı.) gulaş d. Güreş. gulfan Aşırı yalancı. gulgulî Gül desenli. gulik d. Püskül. gulî d. Dal. gulî e. Saç örgüsü, belik, gulîsor: Sansın veya kızıl saçlı bayan, gulîzer: Sarışın bayan. gulîbir Yas vb. bir olaydan dolayı örgüsü kesilmiş bayan. (bkz. "porkur") gupandin 50 gülle d. 1) Kurşun, gülle, gülle tê da sar kirin: Kurşunlamak, vücuduna kurşun saplamak. 2) Misket. 3) Gözbebeği. gulok d. İplik yumağı. gulover/gurover Yuvarlak. gulover bûn Yuvarlaklaşmak. guloverît/. Yuvarlaklık. gulover kirin Yuvarlaklaştırmak. gulp İnsan veya hayvan yere düşerken çıkan sesi anlatmakta kullanılan sözcük. gulyê hespê bkz. "bujî" guman d. Kuşku. gumgumok d. Bir cins semender. gumîn d. Gümbürtü. gun e. Testis. gund e. Köy. gundî Köylü. gundîko Köylü usulü, köylüvari. gundîtî d. Köylülük, köylü olma durumu. güne e. Günah, suç. gunekê: "Vay haline!" "Zavallıcık!" anlamındaki sözcük, gunê xu pê anîn: (Ona) Acımak, yazığı gelmek. gunek Fıtıklı olan kimse. gunekar Günahkâr. gunekarî d. Günahkârlık. gunekî Fıtık. gunîr Çift öküzlerinde boyun¬ duruk ipi. gupandin 1) Sıvı olmayan şey¬ leri herhangi bir Kaba sıkıştırarak doldurmak. 2) (Mecazi olarak) Cinsel ilişkide gupik bulunmak, sikmek, (digupîne, bigupîne) gupik d. Penis başı. gur e. Kurt, yırtıcı hayvanlardan olan kurt. guran Deriyi elle yüzmek. (diguro, biguro) gurcan e. Alaca renkli bir tür tarla faresi. gurçik d. Böbrek. gurd e. Dokuma tezgahının bir parçası. gurê manco Umacı, öcü. gurêx bkz. "gurxenêq" gur-gur d. Gök gürültüsü. guricîn (Gök) Gürlemek. (digurice, bigurice) gurî Kel. gurî bûn Kelleşmek, tüysüzleşmek. gurî kirin Kelleştirmek, tüysüz hale sokmak. gurîtî d. Kellik, tüysüzlük. gurmih d. Pamuk, yapağı, kıl vb. şeylerin yumağı. gurr d. İtaat, söz dinleme, gurra wî kirin: Sözünden çıkma¬ mak, itaat etmek, sözünü din¬ lemek. gurxenêq Kurtboğan köpek, kurtçul köpek. gwîzik 51 guv-guv d. Rüzgarın uğultulu sesi. guvişk 1) (Helva, haşlanmış sebze vb. şeyler için) Avuçta sıkılarak oluşturulan lokma. 2) Yaş çamaşır. guvîj d. Alıç. gû e. İnsan dışkısı, bok. gû di xu dan: Çok kızmak, çok öfke¬ lenmek; "ifrit olmak", ji gûkî ra nabe: Bir boka yaramıyor. gûgerîn d. Bokböceği. gû kirin bkz. "rîyin" gûmişk Fare dışkısı. gûxur "Bok yiyen" anlamındaki hakaret sözcüğü. gûyîn Boktan olan, boka ait olan, bokçul. gwîn Bozuntuya vermeme, istifi¬ ni bozmama. gvvînî e. Geven. gwînîkurk e. Ufak ve dikenli bir cins geven. gvvîriz d. Çirişotu denilen yiyilebilen bir bitki, yapraklan ilaç diye kullanılır, ağrıyı keser, yaranın cerahatini çeker. (Lat. Folium Asphodeli) gwîşî d. Salkım. gwîz d. Ceviz. gurz d. Demet. gwîzan d. Ustura. gurz e. Gürz, topuz. gwîzik d. Bacak kemiğinin ayak¬ gürze piya Omuz başları. la birleştiği yerin iki tarafında gustîl d. Yüzük. bulunan ceviz şeklinde olan guvaştin Sıkmak, limon veya şişkin kemik. yaş çamaşır misali sıkmak. H ha Seslenişi duyan kimsenin kendi¬ sine seslenildiğini duyduğunu belirten ve "buyur", "ne var?", "ne istiyorsun?" anlamına gelen sözcük, ha bibê ha bibê: "Ha söyle ha söyle, para etmiyor ki, laf anlamıyor ki." hac d. Haber, bilgi, malumat, hac û bac: Haber, bilgi, malumat, bê hac û bac: Herşeyden habersiz. hadê Haydi. hafız Kör. haho d. Feryat, figan. hak-hak d. Kahkaha. hal d. Nezle. hal e. Hal, durum, ji hal da ketin: Halden düşmek, takatten düşmek, ji hal da xistin: Halden durumdaki kimse. halxweş Durumu iyi olan, hali vakti yerinde olan. hamiş Atı durdurmakta kullanılan sözcük, durması için ata söyle¬ nen sözcük. hamûd e. At semeri. ham û tam Bihaber, alakası bulun¬ mayan. han İsimlerin sonuna gelen ve "filan" anlamı taşıyan bir zamir. har Kuduz, kuduruk. har bûn Kudurmak. har kirin Kudurtmak. hasilandin Muhtaç etmek. (dihasüîne, bihasilîne) hasilîn Muhtaç olmak, (dihasile, bihasile) düşürmek, takatsiz bırakmak, ji hatê d. Teyze. hal û heş da ketin: Halden hatin Gelmek, hatin bîra wî: düşmek, takatten düşmek, hal Aklına gelmek, anımsamak. mesele: Bütün mesele, mese¬ hatin cî: Yerine gelmek, hatin lenin tamamı, hal û hewal: dunyê: Doğmak, dünyaya Ahval, bi halkî: Hamile (kadın.) gelmek, hatin îmanê: 1. İslam¬ halbû Halbuki. hal bûn Hallolmak. halet e. Saban. hal kirin Halletmek. halkiri Halledilmiş olan. halmewt d. Nezle. (Soranca: helamet) halmevvtî Nezleli. halxirab Durumu kötü olan, kötü lığı benimsemek 2. Sonunda doğruyu söylemek. 3. Önce karşı çıktığı birşeyi kabul edip iste¬ nileni yapmak. havil d. Çare, çıkar yol, çözüm. havîn d. Yaz. havînge d. Yazlık. hawe e. 1) Biçim, şekil. 2) Müzik parçalannda tür, hava hawûd helandin 53 hawûd e. Deve semeri. heciqîn Ezilmek. hay d. Haber, malumat, haberi heçî d. Çengel. olma. bê hay û bay: Herşeyden habersiz, feqîro bê hay û bay hat kuştin: Zavallı herşeyden habersiz öldürüldü, hay jê bûn: Haberi olmak, haya min jê hebû: Haberim vardı, haber¬ dardım, lê hay bûn: Farkına hedar Uyanık, tetikte olan, dikkatli. hedik d. Kışın karda batmamak için giyilen bir çeşit kar ayakkabısı. hedimandin Yıkmak, harabeye döndürmek. varmak, -ni farketmek. ez lê hay hedimîn Yıkılmak, harap olmak. nebûm: Farkına varmadım, fark hedûr d. Yalnızlığını giderme işi. etmedim. haylo Bir kimseye bir şey hatır¬ latıldığında, hatırlayan kişi tarafından kullanılan ünlem. heb d. 1) Hap.2) Tane.3) Bir tür hayvan hastalığı. heban d. Kuzu postundan yapılan ve içine ekmek konulan çoban çantası. hebilmêlûk d. İshal yapıcı bir bitki. hebin e. Halat. hebirman d. Kış için kurutulup saklanan nar taneleri. hebirmanî d. Kış için kurutulup hefs d. 1) Hapishane. 2) İçtinap, sakınma, hefsa xu kirin: İçtinap etmek, sakınmak. hefsar e. Hayvan yulan. hefsid e. Yedi yüz. hefsî Tutuklu, mahpus. hefşo e. Ağıl. heft e. Yedi. hefte d. Hafta. heftê e. Yetmiş. heftreng Rengarenk giysi veya dokuma türünden şeyler. heftruh Ölümle sonuçlanabilecek birçok tehlikeyi atlatıp sağ kala¬ bilen (kimse ya da canlı.) saklanan nar tanelerinden yapılan heftûzk d. Çıban. şerbet. heg Eğer, şayet. hebîn bkz. "Xwedê hebînî" heger Eğer, şayet. hebûn d. Varlık, servet. hek d. Abla. hebûn Varolmak, hebû tunebû: hela hela Allah Allah! Şuna bak Masallarda "bir varmış bir yok¬ muş" diye başlayan tekerleme. hec d. 1) Çalı, çırpı. 2) Hac. hecac d. Kasırga. hele! Yok be! helak Ağır hasta. helal 1) Helal. 2) Temiz, pâk, haram olmayan. hecheck d. Kırlangıç. helamet d. Nezle. heciqandin Ezmek. helandin Eritmek. helandî helandî Eritilmiş olan. helavv d. Helva, helawa êrd İrmik helvası. helana sor bkz. "helawa êrd" hel-hel d. Hızlı hızlı soluk alıp verirken çıkan sesi anlatmakta kullanılan sözcük. helikandin/(xu lê helikandin) her 54 eyerlenmeye, palan vurulmaya alışması, (dihemile, bihemile) hem kirin çd. Yemek veya yiyecek yemek yemek. hempişt Bir kardeşten sonra gelen kardeş. hemzik d. Bir çeşit yemek. henek d. Şaka. henekê xu pê (Cinsel olarak birine) Sulanmak. kirin: (Onunla) Alay etmek, xu lê dihelikîne, xu lê bihe- dalga geçmek. likîne. henekçî Şakacı. helisandin Ezmek. henekvan Şakacı. helisîn Ezilmek. hepê/hepo çd. Yemek, yiyecek. heliz 1) Bir ot cinsi. 2) Çok şişman olan ve zor hareket edebilen kimseler için kullanılan sözcük. helîl d. İpek. hepis kirin Hapsetmek. hepisxane d. Hapishane. hep kirin çd. Yemek vb. Yemek. heq e. Hak. heq neheq: Haklı da helvan Erimek. olsa haksız da olsa, başka yolu hem çd. Yemek, yiyecek. yok. heqê mêra inkar meke: hema 1) Ama, lakin. 2) Hemen. hema hema: Aşağı yukan, "Yiğidi öldür ama hakkını yeme", ji heq derketin: Zor bir neredeyse, hemen hemen, hema işi başarı ile bitirmek, gereğini wer: Öylesine, öylece. tüm olarak yerine getirmek, hemawî d. Bir çeşit kefiye. hakkından gelmek, heqê xu hember Karşı, mukabil. helal kirin: Hakkını, emeğini hemd e. İstenç, irade, bi hemdê bağışlamak; hakkını helal etmek. xu: Kendi iradesiyle. heqî d. Haklılık. hemet Himaye, koruma. heqîb d. Heybe. hemetî d. Himaye. heqîq Akik. hemetkar Himaye eden, koruyucu. heq kirin Hak etmek. hemet kirin Himaye etmek, koru¬ her Her. her carê: Her seferinde. mak. hemilandin At, katır gibi hayvan- her dîk li ser ziblê xu xurt e: Herkes ancak kendi çevresinde lan eyerlemeye, palan vurmaya bir değer taşır ve sözünü orada alıştırmak, (dihemilîne, geçirebilir, her gav: Her zaman. bihemifîne) her ro Hergün. her ro duro: Her hemilîn At, katır gibi hayvanlann gün; "Tann'nın günü." her niye heram heste 55 Xwedê: bkz. "Her ro duro." her tera, hesab bi misqala: İnsanlar, tim: Her zaman, her tişt: Her aralanndaki akrabalık derecesi şey. her yek: Her bir, her biri. ne kadar ileri olursa olsun, alış heram 1) Haram, hil û heram verişte yabancı imiş gibi davran¬ kirin: Bir şeyi berbat hale sok¬ malı, birbirinden menfaat bekle¬ mak, içinden çıkılmaz hale memelidir, hatin hesabê wî: getirmek. 2) Bozguncu. Ona uygun ve elverişli olmak. heram bûn Bozulmak, kirlenmek, haram olmak. heramî d. Bozgunculuk. heram kirin Bozmak, kirletmek, haram etmek. herb d. Savaş. herçî Her, ise, her ki, ...gelince, hepsi. hesabê mal û çarşiyê nabe yek: İşler önceden tasarlandığı halde, umulmayan durumlar ortaya çıkabilir. hesan d. Bileği taşı. hesandin Haberdar etmek, pê hesandin: Duyurmak, haberdar etmek herdu Her ikisi. hesan kirin Bilemek. hergî -ça, -e. hergî dihere zehîf hesibandin 1) Hesaplamak. 2) dibe: Gittikçe zayıflıyor, hergî Saygı göstermek, hesaba katmak, serî bimîne qul (qûn) ecêba (birşeyden) saymak, bi tiştekî dibine: Yaşadıkça insanın türlü nehesibandin: (Birini) Hiç bir olaylarla, ilginç durumlarla karşılaşabileceğini anlatır. heri "Git" anlamındaki düzensiz fiil. şeyden saymamak. hesin e. Demir. hesinî Demirden yapılmış olan. hesîr d. Hasır. herikîn Akmak. hesk d. Kepçe. herimandin Bozmak, işe yaramaz hesnî Kederli, üzgün. hale getirmek, haram etmek. herimin Bozulmak, işe yaramaz hale gelmek, haram olmak. heri d. Çamur. herkes Herkes, herkes û xu: Herkes kendine. hesp At. hespikê hesinî (Eskiden) Bisiklet. (Bizim dedelerimiz bisikleti ilk gördüklerinde, ona, tıpkı Kızılderililer gibi "hespikê hesinî/hespê hesinî" (demir herq d. Kanal, ark. atçık veya demir at) demişler. herqidor Çepeçevre. Ama herhalde bu isim uzun ve hervvanî e. Bir çeşit kürk. telaffuzu zor olduğu için fazla hesab e. Hesap, bi hesabi min: Bence, sanınm. birati bi qeyn- uzun ömürlü olamamış.) heste e. Çakmak. hestî hestî e. Kemik. hestîhêr İnatçı, şirret kadın. hewante 56 ayrılmış, darmadağın, demonteleşmiş olan şey. hesûd Kıskanç. hev dan/dan hev Biriktirmek. hesûdî d. Kıskançlık. hevde d. Dokuma tezgahında kul¬ hesyan Haberdar olmak, bi xu lanılan yün. hesyan: Kendine gelmek, uyan¬ hevdu Birbirini. mak, aklı başına gelmek, pê hevgel Karma koyun sürüsü. hesyan Duymak, haberdar hevîr e. Hamur. olmak. hevîrtirş e. Mayalı hamur. heş e. Akıl. heşê wî çûn: Başı dolanmak, heşê wî çûn ser serê wî: Tepesi atmak, heşê wî hatin serê vvî: 1. Kendine gelmek, hevkidank d. Hamur açmada kul¬ lanılan hamur bezi. hevnîsk d. Mercimek, nohut, soğandan oluşan bir yemek. ayılmak 2. Doğruyu yanlıştan hevrîng d. Yapağı makası. ayırabilecek duruma gelmek, hevrîş bkz. "heıtl" gerçeğin farkına varmak; aklı hevrîşk d. Yağa doğranan ekmek¬ başına gelmek, heşê xu wenda kirin: Hafızasını kaybetmek. heşa Haşa. heşa ji hizûreVheşa ji hizûra we: Haşa huzurdan. ten oluşan yemek. hev ra Birlikte, beraber. hevser Arkadaş, denk. hev û di Birbirini, hev û di heştir e. Deve. maçkirin: Öpüşmek, hev û di heta Kadar, değin. xwarin: (İki ya da daha fazla hetanî Kadar, değin. kişi) Birbiriyle uğraşmak. hetikandin Rezil etmek. hevûri bkz. "gîsk" hetikîn Rezil olmak. hew 1) Son, tamam. 2) Yalnız, yal¬ hev Beraberlik, birleştiricilik göre¬ vi yapan bir sözcük, hev girtin: Birbirini tutmak, birbirine destek olmak, birbirine arka çıkmak. heval Arkadaş. nızca, bir tek, sadece. hew Aso hat: Bir tek Aso geldi. hewa d. Hava. bi hewa ketin: Havalanmak, tiyare bi hewa dikeve: Uçak havalanıyor. hevalçûk d. Etene, meşime, son. hewadîs Havadis. hevalkiras e. Kadın iç giysisi. hewal d. Ahval. hevaltî d. Arkadaşlık. hewale</. Havale. hevcark d. Yedi defa soktuktan hevvan d. Havan. sonra insanı bıraktığına inanılan bir böcek. hevdakefî Parçalan birbirinden hewandin 1) Yatıştırmak, teskin etmek. 2) Barındırmak. hevvante d. Avanta, hewante ye!: hewar "Yağma yok!" "Öyle şey olmaz!" hewar d. İmdat sözcüğü. hewayî Boş, havai. hew bûn Bir şeyin bitmesi, sona ermesi, son bulması. hêc 57 heyf d. 1) Öç, intikam, heyf hilanîn: İntikam almak, öç almak. 2) Yazık. heyirandin Şaşkına çevirmek, şaşkınlaştırmak. hewce Gerekme. heyirîn Şaşkına dönmek. hewce kirin Gerekmek. heyn e. Kendi halindelik. Şîrîn di hewceyî Gereklilik. heynê xu da ye: Şirin kendi hewcêg/hewcê gi -ına, -ine. hew- halindedir. Şîrîn hiç kimsenin cêg tê wî bikirî vîya bikire: işine karışmaz. Onu satın alacağına bunu satın heyr d. Şaşkınlık. al. heyran d. Hayran, kurban, bi hewes d. Heves heyran û qurban: Dil dökerek, hevâd. Kuma yalvarırcasına. hewînî d. Can sıkıntısının yok olması, avuntu, yatışma. hewîtî d. Kumalık, kuma olma durumu. hewq d. Sebze bahçesi. hevvqa O kadar, bu kadar. heysid e. Sekiz yüz. heyşt e. Sekiz. heyştê e. Seksen. heyştik Yeni evlenmiş olan gelinin sekiz günlüğüne baba evini ziyareti. hewqas bkz. "hewqa" heyvan e. Maya. hewş d. Avlu. heyvan kirin Mayalamak. hewyan Yatışmak, teskin olmak. heyvvan e. Hayvan. hewz Havuz. heywax Eyvah. heya Kadar, değin, heya dêv: Boş hezandin Titretmek, sarsmak. yer kalmamak üzere; "ağzına hezar e. Bin. kadar." heya îmanê: Boş yer hezaz d. Bataklık. kalmamak üzere; "ağzına kadar." hezek d. Batak. heya navê mera derdikeve bira hezêran d. Haziran. canê mera derkeve: İnsanın bir hez kirin Sevmek, bi hezkirin kere adı çıktıktan sonra onun dan: Sevdirmek. hakkındaki genel kanı artık hezok Titrek. düzelmez, heya nuha: Şimdiye hezyan Titremek, sarsılmak. kadar, heya qiyametê: Dünya hêbet Can havli, ji hêbeta: Ölüm durdukça, sonsuzluğa dek, "kıyamete kadar." heyanî Kadar, değin korkusundan kaynaklanan güçlü tepkiyle; "can havli ile." hêc Çıldıran, sağa sola saldıran, hêcbfin zaptedilemeyen hayvan. hêc bûn Hayvanın çıldırması, sağa sola saldırması. hêcîr d. İncir. hêcîrkerk d. Yabani incir. hêc kirin Hayvanı çıldırtmak, sağa sola saldırmasına neden olmak. hêdî Yavaş. hêwir 58 hêrfonek Gevrek. hêrifandin (Gevrek veya benzeri şeyleri) Ufaltmak, toz haline getirmek, (dihêrifîne, bihêrifine) herifin (Gevrek veya benzeri şeyler) Ufalmak, toz haline gelmek, (dihêrife, bihêrife) hêdî hêdî Yavaş yavaş. hêrik e. Küçük tepe. hêdîka Yavaşça, yavaş bir şekilde. hers d. Kızgınlık, öfke. hêrsa wî hêdî kirin Yavaşlatmak. hêge d. Eye. danîştin: Öfkesi dinmek, sinir¬ leri yatışmak. hêja Değerli. hêrs bûn Kızmak, öfkelenmek. hêjandin Sallamak. hêrs ketin: Sinirlenmek.. hcj kirin Sallamak. hêrs kirin Kızdırmak, öfke¬ hêk d. Yumurta. hêkel e. Heykel. hê ketin Zikredip kendinden geçmek. lendirmek. hersok Çabuk kızan, çabuk öfkele¬ nen kimse. hêsir Gözyaşı, hêsir barandin: hêl d. Taraf, yan, yön. Hüngür hüngür ağlamak, hêsir hêl d. Güç, kuvvet. bi çava ketin: Duygulandıncı hêlîn d. Yuva, kuş yuvası. bir durum ya da olay karşısında hêlînkew d. Keklik yuvası. gözleri yaşla dolmak; "gözleri hêlkan d. Salıncak. yaşarmak", hêsir quraftin: İki Hêlwan d. Urfa'nın Hilvan ilçesi. gözü iki çeşme ağlamak, hüngür hêmî Çürüme (giysi, kumaş vb. şeyler için kullanılır.) hêmî bûn (Giysi, kumaş vb.) Çürümek. Hênê d. Diyarbakır'ın Hani ilçesi. hênijîn Uyuklamak. hênî d. (Taş fırlatma şeklinde oynanan oyunlarda) Taşı hedefe atmak için durulan yer. hêram Kabe'ye girerken hacıların örtündükleri dikişsiz örtü. hlran Öğütmek. hüngür ağlamak. hêsîr Esir. hêsîrtid. Esirlik. hêstir d. Katır. hêşiftî Koyun ve sığırların memelerinde oluşan ve sütlerinin kesilmesine neden olan bir hastalık. hêşî d. Kurulan çadınn yanı. hêşîg d. Eşik. hêt d. But hêwir Barınma. hêwirandin hêwirandin Barındırmak. (dihêwirine, bihêwirine) hêwirîn Bannmak. (dihêwire, bihêwire) hêzranî e. Bir çeşit kamıştan yapılan baston. hilpifandin 59 hilfirîne) hilfiryan Uçmak, (hildifire, hilfire) hilgirtin Taşımak, yüklemek. (hildigre, hilgire) hilhatin 1) Yükselmek, dû hiltê: hibrî d. İpekli başörtüsü. Duman yükseliyor. 2) Sığmak. hibûbk d. El ve ayak parmağı ce di torbe hilnayê: Arpa tor¬ eklemi. hiçiz Haciz, hiçiz hatin ser: Haciz konmak (bir şeye.) hidet d. Hiddet. hi hi Olması beklenen bir şeyin gerçekleşmesi durumunda söyle¬ nen ve "işte şimdi tamam", "şimdi oldu işte" anlamına gelen söz. hihi "Hele hele!", "bak hele!" anlamındaki ünlem. hi ihi "Oldu mu şimdi?" "Yaptığını beğendin mi?" anlamındaki söz. hijde e. On sekiz. hilanîn 1) Bir şeyi kaldırmak, bir kenara ayırmak veya saklamak. baya sığmıyor. hilhilî Çok yaşlı kimse. hilik San başlı bir koyun cinsi. hilî 1) 5-6 Aylık kuzu. 2) Bahann erken gelmesi. hiK "Kalk, fırla!" anlamındaki sözcük. hilkirin Kaldimak. (hildike, hilke) hilkişandin Çekmek, çekip çıkar¬ mak, (hildikşîne, hilkişîne) hilkişyan 1) Çekilmek, çekilip çıkarılmak. 2) Tırmanmak. (hildikşe, hilkişe) hilkutan Çakmak, dövmek. (hildikute, hilkute) hilkutandin Hoplatmak, sarsmak. (hildikutîne, hilkutîne) 2) İçine almak, çekmek, birine hüm d. 1) Nefes. 2) Buhar. avê pir hilrîne: Pirinç çok su hilmoşkî Sıcaktan tadı bozulmuş çekiyor. hilatin (Güneş) Doğmak, (hiltê, hilê) hilati Kabarık ekmek, ekşi ekmek. hilbijartin Ayıklamak. hilborîk d. Şamata, curcuna. hildan d. Hareketli oynanan bir folklor oyunu. hildan Kaldırmak. hilêbî Koyun sağımcısı. hilfirandin Uçurmak, (hildifırîne, olan yemek vb. hilmoşkî bûn Yemek vb. şeylerin sıcaktan tadının bozulması. hilopirçî Birbirine kanşmış olan saç, tüy vb. şeyler. hilpekyan 1) Aniden tüm hızıyla kaçmak, fırlamak. 2) Şiş olmak, balon gibi şişmek, (hildipeke, hilpeke) hilpifandin Üfleyerek tozunu almak, birince hildipifinim: hilqûm pirincin tozunu üfleyerek alıyo¬ rum, (hildipifîne, hilpifîne) hilqûm d. Can çekişme. hilşandin Yıkmak, (hildişîne, hilşîne) hilşyan Yıkılmak, (hildişe, hilşe) hilşyayî Yıkık, yıkılmış olan. hilûp Koni, mahrut . hilûpî Konik, satila hilûpî: konik bakraç. him Hem. himêlît/. Hamayli. himêz d. Kucak. himêz kirin Kucaklamak. himîn d. Gümbürtü. hinar d. Nar. hincik d. Taranmamış ve birbirine karışmış olan saçlar, hince: Saçlan taranmamış ve birbirine karışmış olan kız. hinco: Saçları taranmamış ve birbirine kanşmış olan erkek. hincirandin Ezmek, paramparça etmek, (dihincirîne, bihincirîne) hincirîn Ezilmek, paramparça olmak, (dihincire, bihincire) hinda Nezd. hindik Az. (hindik hindik: Azar azar. hindik mabû: Az daha, az kalsın, hemen hemen olacaktı. hindikê xu: En azından, yoksa yoksa. hindik bûn Azalmak. hindikî d. Azlık. hindik kirin Azaltmak. hine d. Kına. hişin bûn 60 hinedaşk d. Kayalann yüzünde biten yosun, yapraklı kara yosun¬ ları. hine kirin Kınalamak. hingirîn Kişneme. hingirme d. Münakaşa, ağız dalaşı. hingiv d. Bal. hingulîsk d. Yüzük. hinik 1) Pis koku, iğrenç koku. 2) Az, biraz, bazı. hirç d. Ayı. hirço pirço Saçlan, tüyleri, püskülleri vb. şeyleri birbirine kanşmış olan herhangi biri veya herhangi bir şey. hirhop Hoppa kimse. . hirîd. Yün. hirîşo Yün yıkayıcısı, yün yıkayan kimse. hirmî d. Armut. hise d. Hisse. hisedar Hissedar. hisret d. Hasret. hisretî d. Hasret çeken, hasretlik. h istin e. Diken. histirîbirk d. Çalı, çırpı, diken vb. şeyleri biçmede kullanılan bir alet. histûn d. Sütun, direk, te histûna dilê min şikand: Sen beni kırdın, gönlümü incittin. histûr Kaba, kalın. histûrî d. Kabalık, kalınlık. hiş "Sus", "ses çıkarma" anlamın¬ daki sözcük. hiş bi Sus! de hiş be lo!: Sus be! hişin Mavi. hişin bûn 1) Mavileşmek. 2) hişin hatin Yeşermek. hişin hatin Yeşermek, diranê pitika me hişin tê: Bebeğimizin dişleri çıkıyor. hişin kirin Mavileştirmek. hişk Kuru. (Pehlevice: huşk, xuşk) hiş ke Sus! de hiş ke lo!: Sus be! hol kirin 61 hîtik Tiftik keçisi. hîv d. Ay, gökteki ay. hîva bin ewr: Uzun süre ortalıkta gözük¬ meyenler için söylenir. hîvastin Örmek, (dihîvêse, bihîvêse) hîvî d. Umut, beklenti, hîvya xu birrîn: Umudunu kesmek, artık hişnayî d. Yeşillik, sebze. umutlanmamak, hîvya min ji hîcim e. Büyük kaya. Xwedê heye...: Umanm..., inşal¬ Hîk-hîk d. "Kıs kıs" gülme. hîle d. 1) Bilinmez hastalık, maraz. lah... hîvron d. Dolunay. 2) Tiksinti, hîla wî jê çûn: hîz e. Yağ tulumu. (Birinden) Tiksinmek, nefret ho 1) Sığırları güderken kullanılan etmek, hîla min ji Sîno dihere: Sino'dan tiksinti duyuyorum. sözcük. 2) Uzaktaki kimselere seslenirken kullanılan sözcük. hîm e. Temel. hoç kirin çd. Kalkmak. hîn Daha, henüz, hîn û hîn: "Ta o hogeç e. 2 Yaşındaki koç. zamandan", "daha o tarihten beri." hogir 1) Alışık, hogirî hev bûn: Biribirine alışmak, hogirî hev hînd Dövüş horozu. kirin: Biribirine alıştırmak. hînga O halde, o zaman. hogirî nimê bûye: Namaza hîngî -ken daha. hîngî eyarê te alışmış. 2) Yoldaş, arkadaş. pere dike xanîkî ji wî bixwaze: hogir bûn Alışmak. Daha değerin varken ondan bir hogir kirin Alıştırmak. ev iste. ho ho... Usanç veya sevinç belirten hînik Serin. hînik bûn Serinlemek. hînik kirin Serinletmek. hîn kayî d. Serinlik. hîq-hîq d. Nefessiz kalan birinin çıkardığı sesi anlatmakta kul¬ lanılan söz. hîr-hîr d. Kişneme, kişneyiş. bir ünlem. hol d. Harman dövme, harman sürme işi. hol Harman sürme sırasında har¬ manı daha çabuk sürmesi için hayvana söylenen sözcük. . hol bûn Hoplamak, zıplamak, sıçramak. hîro d. Hatmi çiçeği. holik d. Çoban kulübesi. hîryan Kişnemek, (dihîre, bihîre) hol kirin Hoplamak, atlamak. Şero hîştin Bırakmak. xu holî ser xatî kir: Şero halının hol kirin üstüne atladı. hol kirin Harman dövmek, harman sürmek. hophop çd. Araba. söylenir. hoqe Bir ağırlık ölçüsü. horî d. Huri. suçunu ona yüklemek 2. Bir işin yüklemek, "üstüne yıkmak." huştu di ber da mayın: Boynu altında kalmak, hustyê xu xwar kirin: Kendisine acındıncı davranışta bulunmak. hors e. Örs. hoste Usta. (Pehlevice: ostat) hostetîrf Ustalık. hustukurt/. Yaka. hustuxwar Boynu bükük. huş Eşek ve katın durdurmak için hoşt Hoşt. kullanılan sözcük. hov Vahşi. hutikd. Yumruk. hovtîd. Vahşilik. hu kim e. Egemenlik, erk, güç. hükme wî pere kirin: Hükmü (sözü) geçmek, hükmü yetmek. hukimat d. Hükümet. hukimdar Hükümdar. hu kim kirin Hükmetmek. hula kirin Yuhlamak, kovmak. hulî d. Hindi. hut kirin Yumruklamak. huvde e. On yedi. hûf kirin Yutmak. hû kirin Ağzını yaklaştmp soluğunu bir şeyin üzerine hızla vermek, hohlamak. hûn Siz (ikinci çoğul şahıs zamiri.) hûnan Örmek, (dihûne, bihûne) hûr e. Mide. hulo bkz. "hulî" hûr Ufak. hundik d. Yumruk. hundir İç, içeri, hundir lê qetandin: Ödünü koparmak, te hundir li min qetand/te hundirê min qetand: Ödümü kopardın, hundirê wî xerabûn: Midesi bozulmak, huştu ra kirin: 1. Başkasının sorumluluğunu, ağırlığını ona hophop Develeri durdurmak için hundir le qeryan: Ödü kopmak, ji hundir da: İçten, içerden. hur Tam manasıyla, bütünüyle, tümden, safi, gerçek manasıyla. huştu e. Boyun, di huştu da hîştin: hût 62 Boynunda bırakmak, di hûr bûn Ufalmak. hûrgir İri göbekli kimse. hûrhûrî bûn Unufak olmak. hûrhûrî kirin Unufak etmek. hûrik d. Pirinç kınğı, pirinç ufağı. hûrik Ufak, ufacık, küçücük. hûr kirin Ufaltmak. hûrkirî Ufaltılmış veya bozdurul¬ muş olan. hûr mûr Ufak tefek şeyler, öte beri. hût e. Dev. i "Evet" anlamında kullanılan bir sözcük. istefila Estağfurullah. İş Kuru, sert. İçel d. Bir çeşit kilim. İşbihîv d. Bir ağaç çeşidi. ilim İlla. İş bûn Kurumak. ingirîn Darılmak, (diingire, İşk Kuru, sert. işk î ola: biingire) Kupkuru, pek kuru, çok sert. İnînî/enînî Meydan okuma. İska Yüksek sesle. inînî xwestin Meydan okumak. İşkî d. Kuruluk. int-int d. Ikınma, inilti, inleme. İşk kirin Kurutmak. jnryan İnlemek veya nefesini işkolekî Kuruca, sertçe. içinde tutarak kendini zorla¬ İşkonekî Kuruca, sertçe. mak; ıkınmak, (dünte, biinte) itim Kör. îdî Artık, bundan böyle. ifade d. İfade, ifada vvî girtin: 1. İfadesini almak. 2. Cezasını vermek. îftere d. İftira. îjar Bu sefer, bu kez. îlancux d. Yılancık hastalığı. îlehîm İlle. îlela İlallah. îlela kirin: Bıkıp usanmış olmak; "yaka silk¬ mek." îlhes İlle. îlim İlle. îlm e. İlim. îman d. İman. hatin îmanê: 1. İslamlığı benimsemek. 2. Sonunda doğruyu söylemek 3. Önce karşı çıktığı birşeyi kabul edip istenileni yapmak. îmana vvî çikandin: (Birini) Çok yormak, (ona) çok sıkıntı vermek imanını gevretmek. îmana wî jê çûn: bkz. "hîla wî jê çûn." îna kirin İnanmak. încaz d. Kara erik. înciraxî bûn Büyük acı, eziyet ve sıkıntılar çekmek. înciraxî kirin Büyük acı, eziyet ve sıkıntılar çektirmek. m\d. Cuma. îpirnî d. Yiyilebilen bir bitki. îro Bugün. îroyîn Bugünkü, bugüne ait olan. îs "Vay be!" "Vay anasını!" anlamındaki ünlem. îsal Bu yıl. îskînîd. Hıçkırık. îskyan Hıçkırmak, (diîske, biîske) îsot d. Biber. îspatî d. İskambilde, elliiki oyu¬ nunda sinekli. îspenax d. Ispanak. Ispeyî d. Diyarbakır'daki ünlü Sipahi Çarşısı îsteson/îstesûn d. İstasyon. îstop Stop, durma. îstop kirin Stop etmek. îşela İnşallah. îşev Bu gece. îşlig e. Gömlek. îzin d. İzin. bi îzna Xwedê: Allah'ın izniyle. jan d. Sızı. jê sar bûn: (Birinden veya bir jana zirav Verem. şeyden) Soğumak, jê vebûn: - jan dan Sızlamak, sızı vermek. den kesilmek, -den soğumak, jarjor d. Şarjör. canı veya iştahı (onu) çekmez jan kirin Sızlamak, sızı yapmak. olmak, ez ji goşt vebûme: jehr d. Zehir. Etten soğumuşum, jê veqe- jehra silêmanî Aşırı acı şeyler tandin: -den ayırmak, jê xwîn için kullanılan bir deyim. jehrdadayî Zehirlenmiş olan. verşiyan: (Ondan) Aşırı nefret etmek. jehrdadayî bûn Zehirlenmek. jêbûn Kesilmek. jehrdadayî kirin Zehirlemek. jêhatî Becerikli. jehr û ziqûm bkz. "jehra silê- jêkirin Kesmek. jêlî Aşağı, aşağıdan, aşağı manî" jendin Ditmek, pamuk yün gibi taraftan. nesneleri tellere ayırıp kabart¬ jêr Aşağı. mak, (dijene, bijene) jê ra Ona. jê -den, -dan, ondan, jê birin: (Oyun vb. şeyler için) Yutmak, jêrin Aşağı taraftaki, aşağıya ait olan. kazanmak, jê da ketin: -den ji -den, -dan, -le, -leyin. düşmek, ji ber çûn Düşük yapmak, gede jê da xistin: -den düşürmek, jê danîn: -den düşürmek, -den indirmek, fiyatını ji ber Sarê çûye: Sarê düşük yapmış. düşürmek, jê geribîn: ji bo İçin. İlişmemek, karışmamak, rahat ji bona İçin. bırakmak. Beko ji min ji hev Birbirinden, ji hev bûn: nageribe: Beko beni rahat Birbirinden aynlmak. ji hev bırakmıyor. Beko bana da ketin: Demonte olmak, ji karışıyor, jê geryan bkz. "jê hev da xistin: Demonte geribîn". jê hewyan: etmek, parçalarını birbirinden İlişmemek, karışmamak, rahat ayırmak, ji hev gerandin: bırakmak. Beko ji min Birbirinden ayırmak, ayırt nahewe: Beko beni rahat etmek. wan ji hev bigerîne: bırakmıyor. Beko bana karışıyor. Onları birbirinden ayır. Xwedê J«JO Asê û Zînê ji hev gerandîye: Tanrı Asê ile Zinê'yi bir¬ birinden ayırt etmiş, ji hev kirin Birbirinden ayırmak, ji hev safi bûn Ayrışmak, saflaş¬ mak.... jijo Kirpi. jimartin Saymak, (dijmêre, bijmêre) ji nêz da Açlıktan. jin d. Kadın. jinbî d. Dul kadın. jinik d. Kadın. jintî d. Kadın elti. jinxal d. Dayı karısı. ji pez İrade dışı, bilinç dışı. ji pezn İrade dışı, bilinç dışı. ji pezna qisa dike: İrade dışı konuşuyor, sayıklıyor. 66 jorın jirgî -den beri. jirgî tu hatîyî Sîno qet rehet nasekine: Sen geldiğinden beridir Sino hiç rahat durmuyor. jirra Ciddi, sahi. jixu Zaten. ji xu Kendinden. ji xu kirin (Giysiyi) Üzerinden çıkarmak, soymak. jî De, dahi. jîk e. Direk, kiriş. jolî Yukarıdan, yukarı taraftan. ew ji jolî tê: O yukarıdan geliyor. jor Yukarı. jorin Yukarıya ait olan, yukarı taraftaki. K ka bkz. "kanê" ka d. Saman. kab d. Aşık kemiği ve aşık kemiğiyle oynanan oyun. kabgawir Aşık kemiğiyle oynanan bir çeşit oyun. kurutulan tütün. kanê "Nerde" "Hani?" anlamın¬ daki sözcük. kanî d. 1) Pınar. 2) Sapan. kanîn Edebilmek, yapabilmek. nikane bi kerê, bi daşikê kabok d. Diz. kane: Büyüklerden birine kızıp kadit d. Samanyolu. da ondan alamadığı hıncını kadîn d. Samanlık. kendisinden daha zayıf olandan kakil Ceviz, badem gibi şeylerin (veya çevresindekilerden) içi. kal Çiğ (meyve, yemiş gibi şeyler.) kal Yaşlı, ihtiyar adam. çıkarmaya çalışanları anlatır. nikane qûna xu ji erdê rake: Hantal, şişman veya tembel insanlar için söylenir, (ez kalan e. Kın. kanim, ez ê bikanibim, tu kalanî d.En\i, yassı ve kaba dikanî) bıçak. kal bûn İhtiyarlamak, yaşlanmak. kanun d. Aralık ve ocak aylarının ortak adı. kalik e. Dede. kapek d. Kepek. kalî d. 1) İhtiyarlık, yaşlılık 2) kapik İpten bir parça. Çiğlik. kalın Melemek, (dikale, bikale) kal-kal d. Meleme, koyunların "me" diye çıkardıkları ses. kapol d. Çok ufak saman, toz halindeki saman. kar Oğlak. kar d. Kâr, kazanç. kalo Dedeye hitap şekli. kar e. İş, çalışma. kalo e. Uğurböceği. karçî Çalışkan. kalome 1) Yaşlı ve güçlü karik çd. Oğlak. kuvvetli erkek. 2) Eski bıçak, kari d. Yılanyastığı otu. kılıç vb. şeyler. karin Acıyla bağırmak, (dikare, kalşûv d. Nadas süresi bittikten sonra sürülüp ekilen tarla. kalxenî d. Bir çeşit yemek. kalyan Melemek, (dikale, bikale) kamaş d. Yeşilken koparılıp bikare) karkir İşçi. kar kirin 1) İş yapmak, çalışmak. 2) Tesir etmek, para etmek. kam Uyuz ve uyuzlu. kartol d. Patates. kar û hal kelmkarî 68 kar û hal e. İş güç, meşguliyet. kef d. 1) Köpük. 2) Avuç içi, aya. karvan Oğlak çobanı. kef dan Köpük vermek, karvvan e. Kervan. karya gulika Yılanyastığı otunun bir cinsi. karyan Acıyla bağırmak. (dikare, bikare) karya zinara Yılanyastığı otunun bir cinsi. kaş e. Dik yokuş. kaş kirin Çekmek, sürükleyerek çekmek. kat d. Ekinler biçilirken tarlaya köpürmek. kefene mara Yılan gömleği. keftar e. Sırtlan. kefz/kevz d. Kurbağa köpüğü, yosun. kej Sarışın. kejî d. (Kadınlarda) Kuşak, bele bağlanan kuşak. kek e. Ağabey. keke çd. Ağabey. keke Kekeme. dökülen tanelerden ertesi yıl kekej Kekeme. kendiliğinden yetişen ekin, kekemi d. Nezle. halaza. kekibe Meydan okuma. katib Kâtip. kekibe xwestin Meydan okumak. katik d. Halaza. kekirçd. Şeker. kavir 2 Yaşındaki koyun, şişek. keko Ağabeye hitap şekli. kaxet d. Kâğıt. kel d. Kaynama. kaxetîn Kâğıttan yapılmış olan. kela d. Kale. kayik d. Geviş. kelandin Kaynatmak. kayin Geviş getirmek, (dikaye, kelbitan d. Kerpeten. bikaye) kelboqî Kolay çözülebilen keç d. Kız. keçel Kel. keldiz d. Haydut ini, hırsız kalesi. keçel bûn Kelleşmek. kelem d. Lahana. keçeli d. Kellik. keleş Fedai. keçik d. Kız. keleşkof d. Kalaşnikof. keçiktî d. Kızlık, kız olma duru¬ kel-kel d. Kaynamayı veya aşırı mu. ked d. Emek. keda enîyê Öz emek. sıcaklığı anlatan söz. kelmê Sık sık altını ıslatan kız çocuğu. kedik d. Küçük ayran tulumu. kelmêş d. Sivrisinek. kedî Evcil. kelmîzek Sık sık altını ıslatan kedî bûn Evcilleşmek. kedî kirin Evcilleştirmek. çocuk. kelmkarî Eski püskü olmuş, kelmkarî kerkon 69 çürümüş, işe yaramaz hale kenandin Güldürmek. gelmiş olan eşya vb. kenar e. Kenar. kelmkarî bûn Eski püskü hale kendal d. Bayır. gelmek, çürümek, işe yaramaz kenêr d. Sedir ağacı. hale gelmek. kenîfe d. Hela, tuvalet. kelmo Sık sık altını ıslatan erkek çocuk. kelogirî Yarı ağlamaklı olma durumu. kelogirî bûn Yarı ağlamaklı olmak. kelogirî kirin Yarı ağlamaklı hale getirmek. keloşk d. Kale harabesi. kelox Etsiz, cılız hayvan. kelpîç e. Kerpiç. kelxwî Ani gelen terleme, aniden bastıran terleme. kenîn Gülmek. kenyan Gülmek. kepir Sert toprak. kepiro Bir cins kumaş. ker Eşek. kerê pîr hefsarê rengîn: Gereksiz özenti ve gös¬ terişi anlatır. kerajo Eşek sürücüsü. kerax Pirinç tarlasına bakıp gözetleyen görevli. kerb d. Üzüntü, ez ji kerba nexweş ketim: Üzüntüden hastalandım. kelyan Kaynamak. kerbe Kehribar. kember d. 1) Kemer. 2) Yabani kerbeşk d. Yiyilebilen dikenli bir gül. kemêl d. Koyun, keçi gibi hay¬ vanların kuyruk altındaki kıl¬ larına takılıp kuruyan pislik; çakıldak. bitki. kerdiz Eşek hırsızı. kerdî d. "mişar"ın yuvarlak olanı ("mişar" sözcüğüne bakınız.) kemilîn Olgunlaşmak. kerem d. Lütuf. kem kirin Kılları, tüyleri kerem kirin Lütfetmek. kesmek, kısaltmak. kereng e. Kenger. ken e. Gülüş, bûn kenê xelkê: El kerê (Kadınlar için) Hey, behey, alemin eğlenip alay ettiği biri yahu. kerê tu tu: (Kadınlar durumuna düşmek, ji kena iş için) "Gördün mü gününü!" (hişk) bûn: Gülmekten kırıl¬ anlamındaki söz. mak, kenkî da ser min: Gülme kerge d. Üzüm kaynatma kazanı, tuttu beni. ji kena nvîvî di zik kerî e. Koyun sürüsü. da neman: Gülmekten kırıl¬ kerkere İriyarı kimse. mak, kenê wî hatin: Gülesi kerkon e. Eskimiş, eski püskü gelmek: hale gelmiş çadır. kerme kerme e. Ahır ve ağıllarda kuruyan gübre parçaları. kero (Erkekler için) Behey, be, kevnî 70 birbirine düşmek, bi ser av û arê ketin: Delirmek, çıldırmak. ketin ber desta: Yaşlılık, yahu. kero tu tu: (Erkekler sakatlık gibi'nedenlerle çalışma için) "Gördün mü gününü!" gücünü yitirip yaşamını tek anlamındaki söz. başına yürütememek, düşkün¬ kerr Sağır, bi kerr û lalî: Kimsenin ruhu bile duymadan, sessiz sedasız bir biçimde. leşmek, ketin bextê wî: bkz. "ketin dexlê wî". ketin deste hev: El ele tutuşmak, ketin kerr bûn Sağırlaşmak. dexlê wî: (Ona) Koruması için kerr kirin Sağırlaştırmak. sığınmak ya da ondan yardım kerre Çok iri, azman. istemek; "ocağına düşmek". kerrî d. Sağırlık. ketin hefsê/hepsê: Suçlu kertal e. Kenger kurusu. bulunup cezaevine konmak; kertîc/. Eşeklik. hapse girmek, ketin qirika kerxane d. Genelev. hev: Kavga etmek; boğaz kes Kimse, kes nabê dewê min boğaza gelmek, ketin serê wî: tirş e: Herkes sattığı malı, Kafasına yatmak, tiştê gi te go herkes kendi işini, tutumunu ve ket serê min: Söylediğin şey davranışını över. kafama yattı, ketin şikê: keser d. İç çekmesi. Kuşkuya düşmek, şüphelen¬ kesîre Zavallı, kendi halinde mek. kimse. kevanî d. Ev hanımı. kesk Yeşil. kevanti d. Ev hanımlığı. kesk bûn Yeşil olmak. kevçî e. Kaşık. keskî d. Yeşillik, yeşil olma duru¬ mu. kevir e. Taş. kevirê hedê Mezarda, ölünün kesk kirin Yeşil etmek. başı üstüne gelecek şekilde keskûsor</. Gökkuşağı. enlemesine bırakılan uzun ve kespik d. Nazar boncuğu. yassı taş. kesp û kar e. İş, iş güç, hizmet. kevirê hesta Çakmak taşı. kesrewan d. Bir cins kadın kevirhêr Taş öğütücü, taş öğüten başörtüsü. makine. keşîş e. Papaz. kevn Eski. keşke d. Bir yemek çeşidi. kevnar Eski, antik. ketin Düşmek, bi hev ketin: kevn bûn Eskimek. Aralarında anlaşmazlık çıkmak, kevnî d. Eskilik. kevn kirin kevn kirin Eskitmek. kevn û kot Eskimiş eşya, eski püskü eşya. kêlîşk 71 mutluluktan neredeyse kanat¬ lanıp uçacak" anlamında çok sevinçli birinin durumunu ifade kevok d. Güvercin. ederken kullanılan söz. kêfa kevot d. Akçaağaç, isfendan. mîra kirin: Bolluk içinde yaşa¬ kevûrk d. Dikenli bir bitki. mak; bey gibi yaşamak, kêfa te kew d Dağlama, kaynaştırma. zane: Nasıl istersen öyle yap, kew d. Keklik. keyfin bilir, kêfa wî hatin: kew Gri. Neşelenmek, keyfi gelmek. kewa çîr Çil keklik. kêfa wî hatin cî: Keyfi yerine kewa gozel Kınalı keklik. gelmek, kêfa wî xera kirin: kevvandin Yarayı dağlamak, kay¬ Canını sıkmak, keyfini bozmak. naştırmak. kewar d. 1) Arı kovanı. 2) Hububat ambarı. kewaşe e. Kurumuş ot, dal, çalı vb. şeyler. kewhişink d. Bir cins yabani güvercin. kewn d. Devir, dönem. kewyan Yaranın dağlanması, kaynaşmak. keya Kâhya. keyatît/. Kâhyalık keys d. Fırsat, olanak. kezab Yalancı. kezeb d. Ciğer, kezeba wî hatin kêfa wî xweş bûn: Keyfi yerine gelmek, sevinmek, neşe¬ lenmek, kêfa wi xweş kirin: Sevindirmek, neşelendirmek, li kêfa xu mêze kirin: Dilediğince yaşamak, güzel vakit geçirmek, keyfine bak¬ mak. kêf kirin Keyif sürmek. w kêfxweş Neşeli, sevinçli, keyifli. kêfxweşî d. Neşeli olma durumu, sevinçlilik. kêl d.l) Dikiş. 2) Kile. 3) Mezar taşı. kelek d. Yan, yan taraf. li ser devê wî: Yüreği ağzına kêlekê: Yanlama, yanlamasına, gelmek, kezeba wî şewitîn: 1. yan olarak veya yampiri bir Susamak. 2. Çok üzülmek. şekilde. kezebhilûk Yufka yürekli. kêlik 1) Mezar taşı. 2) Direk. kezebreqî d. Bir çeşit hayvan kêlimandin Konuşturmak. hastalığı. kezî d. Saç örgüsü, belik. kêç d. Pire. kêf d. Neşe, sevinç, keyif, dike ji kêfa bifire: "Çok sevinçlidir, (dikêiimîne, bikêlimîne) kelimin Konuşmak, (dikelime, bikêlime) kêlîşk d. Çapak, gözde oluşan çapak, çavê min kêlîşka kêm dibire: Gözlerimde çapak oluşuyor. kêm Eksik, noksan, ev ji me kêm bû!: Bir bu eksikti! kêmanî d. Eksiklik, noksanlık, kusur. kêmaqil Ahmak, aklı kıt kimse. kamber Dar enli, eni dar olan. kêm bûn Eksilmek, noksanlaşmak. kêmfersend Fırsatçı, oportünist. kcmfcrsendî d. Fırsatçılık. kêm kirin Eksiltmek, noksanlaştırmak. kirênek 72 çalı çırpı gibi şeyler. kil d. Sürme, göz sürmesi. kilam d. Türkü. kilamê qedîm Kur'an, kelam-ı kadim, bi kilamê qedîm: "Kutsal kitap üzerine yemin ederim ki." kilandin Yayık yaymak, (dik¬ iline, bikilîne) kildank d. Sürme kabı. kil kirin 1) Göze sürme çekmek. 2) bkz. "kilandin" kin Kısa. kin î kutek: Kısa ve şişman kimse, kino mino: kcmtir Daha eksik, daha noksan. Ufak tefek, minicik, mini min¬ kêr d. Bıçak. nacık. kêran d. Mertek, kiriş. kin bûn Kısalmak. kêrhatin İşe yaramak, elvermek. kine e. Giysi, kine û kol: bkz. kêrik d. Küçük bıçak. kêrt/kert Eskiden kullanılan "çek û çol" kindir d. Kenevirden yapılmış ip. yirmi beş kuruş değerindeki kindira wî bi dar da kirin: para. Asacak kadar (ona) kızmak. kês d. Hamıanda, kalburdan kinik Kısa boylu kimse. geçirilen üründen geriye kalan kinî d. Kısalık. çer çöple karışık tahıl taneleri. kin kirin Kısaltmak. kesat Zayıf. kesim d. Fiyaka, caka. kir Güdük kulaklı oğlak, kuzu vb. kêsreg e. Kesek. kiras e. Entari. kêş 1) Çeken, çekici. 2) İri yarı, kiraşo Çamaşır yıkayan kadın, güçlü kuvvetli erkek. çamaşırcı kadın. kêzik d. Böcek. kirbît/kibrit/kufrît d. Kibrit. kidê çd. Oğlak. kirê d. Kira. dan kirê: Kiraya kid-kid d. Oğlaklara seslenirken kullanılan sözcük. kifş d. Keşif. vermek. kireç d. Kireç. kirêçî Kiracı. kihêl d. Küheylan. kirê kirin Kiralamak. kijale d. Kirişlerin üzerine serilen kirênekû'. Kıkırdak. kirin kirin Yapmak, etmek, kir nekir: Her ne yaptıysa; bütün çabasına koç 73 nen sözcük. kixs bkz. "kixsik" rağmen, dike: -mek üzere, dike kixsik d. Soğan arpacığı. lêxe: Vurmak üzere, dikira: - kiyan Ayran yaymak, (ez dikêm, mek üzereyken, -mek üzereydi. ez ê bikêm, min kiya, min dikira lêxista: Vurmak üzerey¬ kiyabû, min kiyaye, min di, vurmak üzereyken. bikiya, dikê, bikê) kiritandin Katı bir şey yerken kiz Yanık yün kokusu. ağızdan ses çıkarmak, gıcırdat¬ kizin Burçak. mak. kizirandin Alazlamak, tütsüle- kirîb Kirve. mek. kirîbatî d. Kirvelik. kizirin Alazlanmak, tütsülenmek. kiri boz Bembeyaz ve güdük kiz- kiz d. Bebeğin yarı ağlamaklı kulaklı oğlak, teke gibi hayvan¬ lar. sesi veya iniltisi. kizot Kor. kirin Satın almak. kizûrî Yanmış yemek. kirkişîn Kahırlanmak, (dikirkişe, kizûrî bûn Yemeğin yanması. bikirkişe) kizûrî kirin Yemeği yakmak. kirt bkz. "kirtîn" kizvvan d. Çitlembik. kirtik d. Kıkırdak. kî Kim. kî mêr e...!: "İçinizde kirtîn En ufak ses, çıt (ses çıkar¬ mama.) kiryaz d. Kiraz. kitab d. Kitap. erkek varsa..! "Kendine güve¬ nen...!" anlamında meydan okuma. kîjan Hangi, hangisi. kitan d. Bir çeşit kadın başörtüsü. kînga Ne zaman. kitanbelaş Pamuklu fabrika bezi. kip kirin Kenetlemek, min pacê kiş Tavukları kovarken kullanılan sözcük. kîp kir: Pencereyi kenetledim, tam kapattım. kişandin Çekmek. kîr e. Penis. kişyan Çekilmek, bi erdê ve kîrxirîn Orospu. kişyan: (Etek, yaygı, giysi ya da paçalar, etek bölümü vb.) Yerlere sürünmek. kitim Ketum. kîs e. Kese. ji kîsî diya xu çûn: Bok yoluna gitmek. kîsik e. Ufak kese. kîs kirin Keselemek. kivil d. Ölü davar (koyun) tüyü. ko Kör, keskin olmayan. kix Küçük çocuklara zararlı, pis ko bûn Körelmek. şeyleri yememeleri için söyle koç d. Göç ve yüklenen göç koç kirin eşyası. kort bûn 74 kor bûn Kör olmak. koç kirin Göç etmek. korfam Kalın kafalı. köçek İyi rakseden, iyi danseden kormîşk d. Kör fare, köstebek. kimse. koçer Göçebe. koçerî d. Göçebelik. kofi d. Kadınların başörtülerini başlarına dolayıp düğüm¬ lemeleri. koka vvî anîn Kökünü kazımak, koro Körolasıca! Kör herif! kort d. Çukur, kert kort: Çarpık çurpuk, çukurlu yol, sokak vb. kortaxî d. Tavukkarası hastalığı. kortik d. Küçük çukur, çukurcuk. kortika çav: Göz çukuru, göz yuvarı. kırıma uğratmak, soyunu tüket¬ korûcax/korîcax Çocuksuz aile. mek. korx d. İçinde çeltik, buğday vb. kokim Yaşlı, ihtiyar. ko kirin Köreltmek. şeyler dövülen içi çukur veya oyuk taş. kol Boynuzsuz keçi veya koç. köse Köse. kol d. Omuz. kosemisrî d. Bir çeşit kılıç. kolan Kazmak. kosetîc/. Köselik. köle Köle. kosre Bıçak vb. şeyleri bilemekte kolert d. Kölelik. kullanılan bir cins taş. kolm d. Büyük ve içi çukurlu taş. kostekqetandin Çocukların kolme d. Evin yağmur suyundan kendi başlarına yürüye¬ korunmasını sağlamak için arkasında açılan ark. koloz e. Erkek yün başlığı. kom d. Topluluk, yığın, kom û bilmeleri, "ipini koparmak." koş d. (Mecazi) Kadın cinsel organı. köşk d. Köşk. kuflet: Topluca, hep birlikte, koşkar Ayakkabı tamircisi. cümbür cemaat. koşkarî d. Ayakkabı tamirciliği. kom bûn Yığılmak, kümelen¬ mek. kötek d. Dayak, kötek, kötek xwarin: Dövülmek, dayak komirrf Kömür. yemek. (Bu sözcük "vurmak, kom kirin Yığmak, toplamak. dövmek" anlamına gelen kon e. Çadır, konê sê histûnî: Üç direkli çadır. kone Savuşan, kaytancı. konê pîrê Örümcek ağı. kor Kör. koranî Körce, körcesine. "kutan" fiilinden türemiş.) kotin Kemirmek, (dikoje, biko- je) kotî İğrenç bir hastalığı olan kimse. kotî bûn İğrenç bir hastalığa koval yakalanmak. koval Sarmal, helezon. kovik d. Huni biçiminde, külah biçiminde olan şey. kox bkz. "devkox" koxpinîk Enayi. koz d. Kuzu-oğlak ağılı. kozik d. Eneze, gözleği, siper. kozir d. Köz. kulyan 75 mun (felaket vb.) üzerine daha kötüsünün gelmesini anlatır. kula şewatê: Acı veren yara, çıban vb. şeyler, kula xirab: Kanser. kulab d. Koyun kuyruğunun etli ve yağlı kısmı. kulandin Topallatmak, (dikulîne, bikulîne) ku Nere, neresi kulav e. Keçe. kubab d. Kebap. kul bûn Yara, çıban vb. şeyler kubar Kibar. kuç Ele sığabilen irilikteki taş. oluşmak. külek Topal. kuçê qewetê: Taşı ileri fır¬ kulêmek d. Kalça. latarak oynanan bir tür güç kulêmekî Kalça nahiyesinde sınama oyunu. kuçe d. Sokak. oluşan romatizmal hastalığa yakalanmış olan kimse. kuçe İtibarsız, değersiz kimse. kulih e. Küllah. kuçik Ateş ocağına bırakılan ve kulik e. Yastık kılıfı. üzerinde yemek vb. pişirilen kulî d. 1) Çekire. 2) Kar tanesi. taşlar. kulî e. Yumak. ku da Nereye. kulîlk d. Çiçek. ku der Hangi yer, neresi. kulîn d. Divan altı. kudik Aslan, ayı gibi hayvanların kulînçe d. Çörek. yavrusu. kulk d. 1) Gevenin pamuksu tüy¬ kufık d. 1) Küf. 2) Sümük. leri. 2) Keçi kılındaki beyaz ve kufıkî Küflü. pamuksu tüyler. kufikî bûn Küflenmek. kufikî kirin Küflendirmek. kufir d. Küfür. kufirbaz Küfürbaz. kuflet d. Külfet. küfte d. Köfte. kuftîn d. Sigara püfürdetme. kulm d. 1) İki elin açılmasıyla oluşturulan avuç. 2) Yumruk. kulmist d. İki elin birleştirilme¬ siyle oluşturulan avuç. kulor d. Ortası delikli ekmek, çörek. kulp-kulp d. Tulumdaki ayran kuft-kuft d. Sigara püfürdetme. vb.'yi yayarken çıkan ses. kul d. Yara, dert, hastalık, kula kulyan Topallamak, (dikule, dû mirine: Çok kötü bir duru bikule) kum kum e. Başlık. kumêt Koyu kızıl renkli bir at cinsi. kumik d. Şişe, çaydan vb. şey¬ lerin kapağı. kuvark 76 bikurise) kurîşk Kıvırcık. kur kirin Tıraş etmek. kürk e. Kürk. kurm e. Kurt, solucan, tırtıl. kun e. Su tulumu. kurm bi çavê wî ketin: kuncandin Kumaş, bez türü şey¬ Gözüne uyku girmemek, hiç leri diş, taş veya benzeri bir şeyle ezmek, (dikuncîne, bikuncîne) kuncî e. Susam. kuncyan Kumaş, bez türü şey¬ lerin diş, taş veya benzeri bir şeyle ezilmesi, (dikunce, bikunce) kund e. Baykuş. kundê kwîr bkz. "kund" kundir e. Kabak, kundirê avê: su kabağı, kundirê zivistanî: Kış kabağı. kungî d. Çadırda, üzerine yatak¬ ların konulduğu özel tahtalar. uyumamak, kurmê xu rijandin: Kurtlarını dökmek. Kurmanc Bir Kürt boyu. Kurmancî d. "Kurmanc" denilen Kürt boyunun konuş¬ tuğu lehçe. kurmancko Köylüvari, köylü usulü. kurmik e. Kavun, karpuz, hıyar gibi şeylerin ufak olanları. kurmî Kurtlu, içine kurt düşmüş olan, kurtlanmış olan. kurmî bûn Kurtlanmak. kurmî kirin Kurtlandırmak. kurmwîrî/kurmûrî Karınca. kur e. Oğul. kuro Be! Behey! Oğul! Yahu! kur d. Dağı oluşturan tepelerden kurot Basık, küt, yassı. her biri. kur 1) Tıraş, tıraş olma. kur û kur-pist d. Fısıltı. kursî d. İskemle, kürsü. kem kirin: Kılları, tüyleri kurtêl d. Ekmek kırıntısı. kesmek, kesip kısaltmak. 2) kus d. Sessiz ve kokusuz osuruk. Kısa. 3) Güdük kulaklı koyun. kuş Bir taş cinsi. kur bûn Tıraş olmak. kurbeşk e. Porsuk. Kurd Kürt. kuştin Öldürmek, bi kuştin dan/dan kuştin: Öldürtmek. (dikuje, bikuje) Kurdistan d. Kürdistan. kuştî Maktul. kurik Sıpa. kutan Dövmek, çakmak. kurisandin Aşındırmak. kut kirin Dövmek, vurmak. (dikurisîne, bikurisîne) kurisîn Aşınmak, (dikurise, kuvan d. Yay. kuvark d. Mantar. kuxandin kuxandin Öksürtmek. kuxik d. Öksürük. kuxikî Öksürüklü, sürekli öksüren kimse. kuxtîn d. Öksürme. kuxt-kuxt d. Öksüren birinin körî 77 kûrik d. Issız yer, tenha, köşe bucak. kûr kirin Derinleştirmek. kût Topal, kel û kût: "Uyuz, sakat, topal vb." anlamındaki söz. öksürüşünü anlatmakta kul¬ kût bûn Topal olmak. lanılan söz. kûtî Köpek yavrularına kuxyan Öksürmek. kûçik e. Köpek, kûçikbab: seslenirken kullanılan sözcük. kût kirin Topal etmek. "Köpeğin dölü" anlamına gelen kûz e. Su testisi. bir küfür biçimi, kûçikê kûze e. Sansar. Helebê: Züğürt, önemsiz, değer kûzik e. Küçük su testisi. verilmeyen kimse. kwêrgî Tavşan, kwêrgî ji çiya kûçiktî d. Köpeklik. xeyidiye haya çiyê jê tuneye: kûçî çd. Köpek. İstenilen etkiyi yapmaktan çok kûlik d. Kir, toz, pasak. uzak kalan dargınlıklar kûp e. Küp. kûpandin Berelemek, çökertmek, (madeni şeylerin içe doğru karşısında söylenir. kwêrî d Yayığı gergin tutan iki ağacı. çökertilmesi.) (dikûpîne, kwînêr d. Çıban. bikûpîne) kwîr Kör. kûp kirin Hastanın karnına küp ile hacamat yapmak. kûpyan Berelenmek, çökmek kwîr bûn Kör olmak. kwîrik d. Buğday başaklannın boş olması. (madeni şeylerin içe doğru kwîr kirin Kör etmek. çökmesi.) (dikûpe, bikûpe) kwîsî e. Kaplumbağa. kûr Derin. kwîvî Yabani. kûr bûn Derinleşmek. körgî Tavşan. kûrayî d. Derinlik. körî <£ Yayığı gergin tutan iki küre d. Demirci körüğü. ağacı. labût d. Çift sürerken saban demirini temizlemek için üvendireye geçirilen demir. lee "Ya, işte böyle" anlamındaki sözcük. Ieflefk d. Sarmaşıklı bir ot. la hewli wela La havle. legan d. Leğen. lakan d. 1) Bir çeşit kar legleg d. Leylek. ayakkabısı. 2) Ayakkabıya Ieht e. İri ve yassı taş. yapışan çamur. leke d. Leke. lal Dilsiz. lal bûn Dilsizleşmek, lal olmak. lem d. 1) Sebze bitkisi, tevek. 2) Hayvan memeleri. lala çd. Uyku. lema Onun için, o yüzden. lala kirin çd. Uyumak. lem-lem d. Kendi kendine lalê Dilsiz kadın. söylenme, çi lem-lema te ye?: lalîrf Dilsizlik. Nedir kendi kendine söylenip lalî kirin çd. Uyumak. lal kirin Dilsizleştirmek. lalo Dilsiz erkek. lalûte Konuşma yeteneği kıt duruyorsun? lemreş d. Koyunların memesinde oluşan bir hastalık. lenger d. Kapı zıvanası. olan, dilsiz kimseler gibi lengeri d. Büyük tepsi. konuşan. lep e. El. lapat d. Elin bütünüyle vurulan şamar, kaba bir şekilde vurulan tokat. lepik e. Eldiven. lep-lep d. Karın yağışını anlat¬ makta kullanılan sözcük. lapûrî bkz. "hirço pirço", "hevdaketî" laş e. Vücut. law e. Oğul, erkek evlat. lawik e. Oğlan, genç adam. leq Kıpırdama, kımıldama. leqandin Kıpırdatmak, kımıldat¬ mak. leqat İkinci sefer sürülen, iki sefer üst üste sürülen tarla. lawîn Erkek cinsten olan. leqeb e. Lakap. lawmet e. Hala oğlu. leqitîn (Ayağı) Takılmak, (dile- lawxal e. Dayı oğlu. qite, bileqite) le "Ya" anlamındaki ilgeç. leqyan Kıpırdamak, kımıldamak. lebelê Ama, lâkin, bununla bir¬ lewantet/. Lavanta. likte. lewitandin Bulaştırmak. lec e. Kavga, vuruşma, lec û bec: Büyük kavga, büyük vuruşma. lewitîn Bulaşmak. lewlewok Velveleci. lexem d. Lağım. lexerî lexerî Atıl, durağan, hareketsiz. lext d. İtme. lext kirin İtmek. leylan d. Serap, ılgıt. leymûn d. Limon. lez Hızlı, acele. Iez û bez: Çabu¬ cak, çok acele olarak. lez kirin Acele etmek, çabuk olmak. lê Kadınlara seslenirken kul¬ lanılan sözcük. Iê çûn (Birisine) Çekmek, (biri¬ sine) benzemek. Zînê li diya lihêf 79 libikîn Zayıflamak, cılızlaşmak. (dilibike, bilibike) libûn d. Keçe yapımında kul¬ lanılan yün. libûnçî bkz "libûnkar" libûnkar Keçe yapımcısı. Licê d. Diyarbakır'ın Lice ilçesi. licimîn Topallamak, (dilicime, bilicime) li dar xistin 1) Kurmak. 2) Asmak. li hev Birbirine, birbirini li hev anîn 1) Barştırmak, xu çûye: Zînê annesine çek¬ uzlaştırmak. 2) (Allah) Rast miş. getirmek, uygun getirmek, lê gerandin Etrafına sarmak, dolamak. lê geryan 1) Etrafına sarılmak, dolanmak. 2) Aramak, araştır¬ mak. lê hatin Uymak, uygun gelmek, yakışmak, pantor li te nayê: Pantolon sana yakışmıyor. leketin Değmek. lêkirin 1) (Sıvı vb.) Dökmek. 2) Kar ve yağmurun yağması. 3) İnşa etmek, duvar örmek lemişt d. Alüvyon. lêqewimî Görmüş geçirmiş, tecrübeli kimse, güngörmüş. lêv d. Dudak. lêvse Dişlek. lêvsor Dudağı boyalı, dudağına ruj vb. sürmüş olan. lêxistin Dövmek, vurmak, bi lêxistin dan: Dövdürmek. Ii Yer bildiren bir edat. başarılı kılmak. Xwedê îşê te li hev bîne: Allah işini rast getirsin. li hev gerandin Birbirine sar¬ mak, birbirine dolamak. li hev geryan Birbirine sarılmak, birbirine dolanmak. li hev hatin Barışmak, uzlaş¬ mak. Ii hev ketin Birbirine değmek, karışmak. li hev kirin Uzlaşmak, anlaş¬ mak. li hev piçikandin Birbirine sar¬ mak, birbirine dolamak. li hev piçikîn Birbirine sarılmak, birbirine dolanmak. li hev xistin Birbirini dövmek, birbiriyle kavga etmek. li hewa Anında, hemencecik, bir çırpıda. lihêf d. Yorgan. likimîn lûl kirin 80 likimîn Sendelemek, (dilikime, bilikime) likyan (Keçi) Melemek, (dilike, bilike) lanılan sözcük. lod d. Yığın. lodik d. Küçük yığın. lok e. Erkek deve. lilaw Behey! Yahu! oğul! lokiz d. Lüks lambası. liv d. Kımıltı, kıpırtı, teprenme. lolib d. 1) Ayran tulumunun liva d. Kuzu yünü, ince yün. livandin Kımıldatmak, kıpırdat¬ mak, tepretmek. livyan Kımıldamak, kıpırdamak, teprenmek. li xu danîn Tenezzül etmek, li xu danayne bi me ra q isa bike: Bizimle konuşmaya tenezzül etmiyor. li xu hay bûn Kendine gelmek, uyanmak, bilinci yerine gelmek. li xu kirin Giymek, giysi ayaklarını tutan iki çubuk. 2) Kaval kemiği. lolik d. Top biçiminde olan, top gibi yuvarlak olan şeyler. lome d. Sitem, serzeniş. londer Pek çok, bir sürü. lop d. Kalın şayak, çul. lopax d. Çiğköfte vb. şeylerin avuçta sıkılarak top şeklinde lokma haline getirilmişi. lopik İçli köfte. loq e. Loğ. giymek. loqandin At, eşek gibi hayvan¬ liyaq Layık. ların sarsılarak, zıplayarak lîçê Sürekli sümüğü akan kız yürümeleri, (diloqîne, bilo- çocuğu. lîçik d. Sümük. lîço Sürekli sümüğü akan erkek çocuk. lîlandin Zılgıt çekmek, (dilîlîne, bilîlîne, lîland) lîskandin Oynatmak. lîstik d. Oyun. lîstika fincana: Fincanlann altına yüzük sakla¬ yarak oynanan oyun, yüzük qîne) lorandin Ninni söylemek. (dilorîne, bilorîne) lorik d. Lor peyniri. lorî d. Ninni. lüle bkz. "lûlî" lûlik bkz. "lûlî" lûlî d. 1) Boru. 2) Namlu. lûl kirin İpliği makaraya veya hamuru oklavaya sarmak, oyunu. lîstin Oynamak, lîtird. Batman. lîvvan Gem. lo Erkeklere seslenirken kul kıvrımlı hale getirmek, bükümlü hale getirmek, lüle yapmak. M ma Bir soru sözcüğü. macir Göçmen. maç Öpme, öpücük. (dimaliqe, bimaliqe) mafiştin Silmek, süpürmek. (dimale, bimale) maçî kirin çd. Öpmek. malîno Ev sakinlerine hitap şekli. maç kirin Öpmek. malkir Hamarat. mahfûrc/ malmeyt Ölecekmiş gibi bir Halı. mak (Oyunda) Ebe. durumda olan. mak d. Ana, anaç. malmîrat Malı mirasa kalan. makine d. Makine, makîna şuştinê: malofi Evcil. Çamaşır makinesi, makîna malxwê Aile reisi. çeka: Çamaşır makinesi, makî¬ malxwêtî d. Aile reisliği. na dirûnê: Dikiş makinesi. Mandel d. Urfa il sınırları içinde mal e. Mal, emtia, malê dizyê: Çalıntı mal. malê firotanê: bulunan Karacadağ'ın en yük¬ sek tepesi. Satılık mal. malê heram: mange d. İnek. Haram mal. mangcdoş İnek sağan kadın, mal d. 1) Ev. mala minê: "Pek kadın inek sağımcısı. yazık oldu, vah vah!" anlamına manih Engel, engelleme. gelen bu söz acınma anlatır. manih bûn Engellemek, engel mala te ava be: "Evin şen olmak. olsun!" anlamına gelen bu söz manker Dişi eşek. minnettarlık ve şükran duygu¬ manqal d. Mangal. ları ifade eder. mala Xwedê: mar e. Yılan, mîna Ii marê reş Cami. malneketo: "Evi yıkıl- binire: "Suratı öyle asık, mayasıca!" anlamına gelen bu bakışları o denli sert ki, düş¬ sözcük yakınma vb. durumlar¬ manına bakar gibi bakıyor". da kullanılır. 2) Aile. mîna marê pê di zik da: malbat d. Aile, sülale. "Ayaklan karnındaki yılan gibi" malbûk d. 1) Gelin evi. 2) anlamındaki bu söz kötü kalpli, Çocukların oynadığı evcilik oyunu. hain ve özellikle sinsi kimseler için söylenir. malêz d. Bulamaç. marê kwîr Kör yılan, engerek. malhazirî (Evde) Halihazırda. marî Üvey. maliq Bakakalan, dalan, dalıp marijok d. Kertenkele. giden. maliqîn Dalmak, bakakalmak. marmasî e. Yılanbalığı. masî e. Balık. mast mast e. Yoğurt. merdî 82 etmek. mastêrk d. Huni. meh_feze kirin Muhafaza. masûr d. Dokuma tezgahının mehik çd. Kuzu. yassı tahtası. maşalê İnşallah, umanm. maşela Maşallah. max e. Kiriş. mehle d. Mahalle. mehne d. 1) Anlam. 2) Bahane, li mehna geryan: Bahane ara¬ mak. max kirin Kiriş çekmek. mehr d. Nikâh. mayin Kalmak, tu nemînî!: mehr birrîn Nikâh kıymak. Ölesin! (sevgi sözü.) (dimine, mehr kirin Nikahlamak. bimîne) mehrkirî Nikâhlı kadın. maz e. 5 Yaşındaki koç. mazbir d. Koyun ve keçilerin tır¬ mehş e. Temizlik yönünden evin iç görünümü. nak bölgesinde oluşan bir mehwên Muavin. hastalık. mehwêntî d. Muavinlik. mazî e. Mazı. mekûk d. Mekik. mazmaze İriyarı, dolgun kimse. Melazgir d. Muş'un Malazgirt mazûvan Konukçu, ev sahibi. ilçesi. mazûvantî d. Konukçuluk. meleqof e. Kadın fanilası. me Biz (üçüncü çoğul şahıs melisandin Sindirmek, pes zamiri.) ettirmek. mecî d. 3 Yaşındaki dişi deve. melisîn Sinmek, pes etmek. medrcb d. Pirinç tarlası. melisok Sinmiş, pes etmiş olan. meelim Muallim, öğretmen. melle e. Din adamı, hoca. meelimtî d. Muallimlik. melletî d. Din adamlığı, hocalık. meene d. Muayene. melûl Kederli, üzüntülü. mcenexane d. Muayenehane. meme çd. Su. meh d. ay, Yılın on ikide biri. memik d. 1) Emzik. 2) Meme. scrê mehê: Ay başı. ser û binê mehê: Bir çocuk hastalığı. mehd e. 1) Yüz rengi, yüz ifade¬ Mem û Zîn Ünlü bir Kürt halk hikâyesi ve bu hikâyenin iki kahramanı "Mem ile Zin." si. 2) İştah, mehdê wî neçûn meqesc/. Makas. (ji bo xwarin û hwd.): Midesi meqledûz e. Mıknatıs. kabul etmemek, "içi almamak." mer d. Bel aleti. mehê çd. Kuzu. merbend d. Pranga. mehf kirin Mahvetmek, mehf fi merd Mert. perişan kirin: Çok perişan merdî d. Mertlik. merez meyt 83 merez d. Maraz, merezî kirin: bkz. "merezdarî kirin") merezdar Marazlı, merezdarî kirin: Hasta etmek, deli etmek; fıttııtmak. meriko Adam gibi, centilmence, insana yakışır bir şekilde. mest kirin Mest etmek. meş d. Yürüme, yürüyüş. meşandin Yürütmek, (dimeşîne, bimeşîne) meşgiran Ağır yürüyen, ağır yürüyüşlü. meşk d. 1) İçinde ayran yayılan meritîrf İnsanlık. tulum, ayran tulumu, meşka merî 1) İnsan, adam. bûn merî: dew: Ayran tulumu. 2) Bir kimse, kendini yetiştirip topluma yararlı duruma gelmek; adam olmak, merî dibê qey: Sanki, sanırsın ki, insan sanır ki. 2) Akraba. Koyunların tırnak bölgesinde oluşan bir çeşit yara. meşsivik Hızlı yürüyen, hızlı yürüyüşlü. meşyan Yürümek. merkezêt d. Bir tür kefiye. met d. Hala, bibi. mer kirin Bel aletiyle bellemek. mewij d. Kuru üzüm. merş d. Büyük ve yünlü bir çeşit mevvlûd d. Mevlit. kilim. mertal e. Kalkan. meru bkz. "merî" mervan Saygılı, cömert, alice¬ nap. mervanti d. Akrabalık. merxur d. Kanser. (Bu kelime "merî" -adam, insan- ve mewşer d. Teneşir tahtası. mexel e. 1) Koyunların dinlenme yeri. 2) Koyun vb. hayvanların yatması. mexel kirin Koyun vb. hayvan¬ ları yatırmak, dinlendirmek. mexlûl 1 Yaşından büyük olan deve. "xur" -yiyen, yiyici- mexmer d. Tahta kova. kelimelerinden meydana gelmiş mexmûr Mahmur. olup "adam/insan yiyen" mexsed d. Maksat. anlamındadır.) mexsûs Mahsus. meseb d. Mezhep. meyandiz Mühendis. mesele d. 1) Sorun, mesele. 2) meyaro bkz. "meyremxort" Fıkra, kısa masal vb. şeyler. meselok d. Fıkra, kısa masal vb. şeyler. mest Mest. mest bûn Mest olmak. mestir Daha büyük. (Lat. Herba Polii) meydan d. Meydan. meyir d. Ayran çorbası. meyremxort bkz. "talik" (Lat. Herba Polii) meyt e. Cenaze. mezel milç 84 mezel e. Mezar. mêw d. Bağ kütüğü, asma. mezin Büyük, mest î mezin: mêze kirin Bakmak, (mêze: Bak! Büsbüyük, kocaman. mezin bûn Büyümek. mezin kirin 1) Büyütmek. 2) Abartmak. mezintir Daha büyük. mezintî d. Büyüklük. meznayî d. Yücelik, ululuk. mê Dişi. mêl d. Eğilim. mêldar Eğilimli. "mêze bike"den.) mêzîn d. Tartı. micirfe d. Karküreği. miçiqandin (Çeşme, su kaynağı vb. yerlerin) Suyunu kurutmak. (dimiçiqîne, bimiçiqîne) miçiqîn (Çeşme, su kaynağı vb. yerlerin) Suyunun kuruması. (dimiçiqe, bimiçiqe) midûr Müdür. mêmî çd. Pilav. midûrtî d. Müdürlük. mêr e. 1) Erkek. 2) Yiğit. 3) mift Belaş, bedava. Koca, kadının kocası. mêranî d. Erkeklik, yiğitlik. mifte d. Anahtar, kilit. mihîn d. Kısrak. mêrbî Dul erkek. mij d. Sis. mêrg d. Otlak, çayır, çimenlik. mijdîyaq Mertek. mêrik e. Adam. mijguro Deriyi usulüne aykırı, mêr kirin Kadının kocaya var¬ ması, evlenmesi. mêrkuj Katil, adam öldüren. yarım yamalak bir şekilde yüzme. mijmijok d. Yiyilebilen bir bitki mêrkujîa'. Katillik. mijmijonek bkz. "mijmijok" mêrxas Yiğit. mijok Emici. mêrxasî d. Yiğitlik. mijûl Meşgul, iştigal eden. mêş d. Sinek, mêşa wî li (...) mijûl bûn Meşgul olmak. venîştin: (Ona, en güçsüz olana) Gücü yetmek, mêşa wî jî li Sîno vedine: Onun da gücü Sino'ya yetiyor. mijxale d. Sisli ve yağmurlu hava. mil e. Omuz. mil dan: Omuz ver¬ mek. mêşe Meşe. Mila Büyük bir Kürt aşireti. meşe hingiv Balansı. milahîm Mülayim. meşin Koyun. milamet Berbat. meşini Koyun eti. milamet bûn Berbat olmak. mêş û mol e. Haşarat. milametî d. Berbat olma durumu. metin Emmek, (dimije, bimije, mêt) milamet kirin Berbat etmek. milç Öpme sesi, öperken ağız ya milç-milç kirin mirîşka avê 85 da dudaklardan çıkan sesi miqlacî Usta binici. anlatmakta kullantlan sözcük. miqlik Çerez. milç-milç kirin Öperken ağız ya da dudaklarla ses çıkarmak. milet e Millet. milêb d. Yaba. milik e. Hörgüç. milik e. Omuz. milikê xu mirad e. Murat, bi miradê xu şa bûn: Çok istediği şeye kavuş¬ mak, dileği gerçekleşmek, muradına ermek. mirandin Öldürmek. (Bu, sadece bazı hallerde kullanılıyor, örnek hilkirin: Omuz silkmek, aldır¬ : ji tirsa xu dimirîne: mamak, önem vermemek, Korkudan ölü numarasına önemsiz bulmak. Milî "Mila" aşiretine mensup olan kimse. milke Mülk. milûk Melek. milûn Milyon. milyah İnsana alışıp sürekli peşinden giden koyun. yatıyor. mirar Kesilmeden kendi kendine ölmüş olan hayvan, haram ölmüş hayvan. mirar bûn Hayvanın kendi eceliyle ölmesi, haram ölmesi. mircan Mercan. mird d. Başta oluşan kepek. milyaket Melek. mirdar Pis, mundar min Ben (birinci tekil şahıs mirin Ölmek. zamiri.) Minara Çarnig Diyarbakır'ın mirin d. Ölüm. ji mirine filitîn: Azrailin elinden kurtulmak, Hançepek semtinde bulunan, ölümden kurtulmak, ji mirine dört ayrı sütun üzerine oturtul¬ xirabtir kirin: Ölümden beter muş olan ünlü minare, Dört etmek, mirina wî hatin: Ayaklı Minare. Ölmek istermiş gibi tehlikeli minasib Terbiyeli, saygılı kimse. işlere girişmek; "eceline minet d. Minnet, minet xwarin: susamak", mirine dan pêş Minnet etmek, ez mineta ji kesî naxum: Kimseye minnet etmem. minêkar İstekli, arzulu. çavê xu: Ölümü göze almak. mirî Ölü. miryê pera: Para düşkünü, paraya aşırı düşkün kimse. minê kirin İstemek, arzu etmek. mirîd Mürit. miqam Makam, kaide. mirîko Ölüvari, ölü gibi, ölü miqate Göz kulak olma, mukayet. miqate bûn Göz kulak olmak. pozisyonunda. mirîşk d. Tavuk. mirîşka avê Çulluk. mırışo mîtro 86 mirîşo Ölü yıkayıcısı. mixmor Kor. mirnayî d. Ölme durumu, ölüm¬ miz Mayhoş. lük. mizavvir Dalavereci, hileci. misas d. Üvendire. mizawirî d. Dalavere, hilecilik. misavvî Eşit. mizgîn d. Müjde. misdan Ovmak, (misdide, mizgînî d. Müjdeyi getirene misde) misîn d. İbrik. misk d. Misk. misk û ember: Güzel kokular. verilen armağan. mizicîn Gülümsemek. (dimizice, bimizice) mî d. Dişi koyun, marya, mî bi misqal Kalıp, miskal. dizî here nêri wê dîsa jî bi misqof Moskof. şkere bizê: Gizli tutulması mist d. Avuç. imkânsız durumlar karşısında misteheq Müstehak. söylenir. misteqîl Müstakil. mîjo e. Beyin. miswaq d. Misvak. mîkut e. Tahta tokmak. mişar d. Sebze bahçesinde, sebze mîkutok d. Kızıl hastalığı. ekmek için hatlarla birbirinden ayrılmış olan toprak bölümler. mişembe d. Muşamba. mîmik Burnu havada olma, kibirlilik. mîna Gibi, benzer, mîna kûçikê misk e. Fare. xwedyê xu bibine: (Çocuklar mişmiş d. Kayısı. çok sevdikleri ve uzun mişrag e. Meşe ağacından zamandır görmedikleri birini yapılan kısa değnek. gördüklerinde) Çok sevinmek. mişt Ağzına kadar dolu kap. mîr Bey. mişt bûn Kabın ağzına kadar dol¬ mîrat e. Miras. ması. mişt kirin Kabı ağzına kadar doldurmak. mîrat Körolasıca! Meret! mîratxur Mirasyedi. mm d. Beylik. mit d. Tümsek. mîrustan d. Bir hastalık. mitehît Müteahhit. mistin İşemek, bi tiliya kul mitêl d. Döşek. nemîstin: En küçük bir yardımı mitfax d. Mutfak. bile esirgemek, (dimîze, mitrib Çingene. mixare d. bkz. "şkeft" bimîze) mîtro d. Metre, mîtruya caw bi mixaze d. Mağaza. çuqasî ye?: Bezin metresi mixerm Bir nakış çeşidi. kaçadır? ka mîtrok caw bide mıvan min, mîtrokê jî ji cîrana min ra hazir bike: Bana bir metre mwîristan/muristan 87 mushef d. Kur' an. (mushef/mishef sözcüğü bez ver, bir metre de komşum Yezidilerin kutsal kitabı için hazırla. tnushafi reş'ten gelmektedir, mîvan Misafir. burdan da anlaşılıyor ki Kürtler mîvandar Misafirperver. eski dinlerini bırakıp müslüman mîvandarî d. Misafirlik. olduktan sonra da bu sözcüğü mîx e. Çivi. yeni dinlerinin kutsal kitabı için mîz d. Sidik, isek. de kullanmışlar, bilindiği gibi mîzawiqî İdrarını etmekte zorluk çeken. mîzmîzk d. Mesane, sidik tor¬ bası. molet d. Mühlet. mor Mor. mor d. Mühür. morî d. Boncuk, moriya qul bi etara ra namîne: Az çok işe yarayan her şeyin isteklisi bulunur. mor kirin Mühürlemek. mot bkz. "dims" motac bkz "motaj" motaj Muhtaç. Xwedê te motajî wî neke: İnşallah ona muhtaç olmazsın. movik d. Mafsal, omur. moxil d. Un eleği. moz d. Yaban arısı, büvelek. mozqirtik d. Sarı renkte bir çeşit yaban arısı. Yezidilerin iki kutsal kitabı vardır: 1. cihve 2. mishefa reş. bunlardan cilwe Kürtçe'nin Soranca lehçesiyledir, mishefa reş îse Kurmancça lehçe¬ siyledir.) muturh e. Eyer. muxbîr Muhbir. muxbîrtî d. Muhbirlik. muxtar Muhtar. muxtarî d. Muhtarlık. muxurbe d. Muğrup. muxurbakî: Muğrup vakti, muxur- bakî were: Muğrup vakti gel. mû e. Kıl. muyê heram: Koltukaltı, apışarası gibi yer¬ lerde çıkan tüyler; haram tüy. mûçing d. Cımbız. mûm d. Mum. mûmar d. Dolama hastalığı. mûmdank d. Şamdan. muhbet d. Muhabbet. mfisele d. Sabanın ok demiri. mukir Başbelası. mûyîn Kıldan yapılmış olan. mukir d. İtiraf, li xu mukir mwîrî/mfirî Karınca. hatin: İtiraf etmek, dawîya davvî li xu mukir hat: Nihayet itiraf etti. mvfîristan/müristan d. Karınca yuvası. . N na 1) Hayır (olumsuzluk yanıtı.) ortası, nava wan xera bûn: na lo: "Yok yahu!" "Sahi mi?" İlişkileri bozulmak; "araları anlamındaki söz. 2) açılmak", nava wî qetandin: Olumsuzluk öneki. Ödünü koparmak, nava wî nal d. İnilti. nalandin İnletmek. qetyan: Ödü kopmak. nav e. Ad, isim. li ser navê nalbend Nalbant. (tiştekî yan jî kesekî): (O nalbendî d. Nalbantlık. şeyin veya o kimsenin) nalyan İnlemek. Yerinde olarak, namına, (onun) nan e. Ekmek, mîna nanê sêlê: hesabına, navê te bi xêr?: İki yüzlü kimseler için "Adını bağışlar mısın? adın söylenir, nan û xwiyê wî ser ne?" anlamındaki bir soruş çogê ra ye: Ahlaksız, aşırı biçimi, navê wî derketin: Adı utanmaz kimseler için söylenir. çıkmak, nav le danîn: Ad nanê avkî: Ekşimik katıl¬ koymak, ad takmak, nav lê mamış ekmek, nanê bajêr: kirin: Ad koymak, ad takmak. Şehir ekmeği, fabrika ekmeği. navbên d. Ara. nanê sêlê: Sac ekmeği, nanê navcî Arabulucu, aracı. tîrê: Sac ekmeği, nanê şkeva: navcîtî d. Arabuluculuk, aracılık. Yufka ekmek, nan û dan: e. navdar Ünlü, meşhur. Ekmek, katık vb. şeyler. navik d. Göbek. nançûk bkz. "tolik" navmil Omuza atılan şey. nandar Cömert, misafirperver. navran d. Don, pantolon gibi nanê çd. Ekmek. nangenimî Dalkavukluk, yağcılık, yaltaklanma işi. nanik Ekmek gibi yamyassı olmuş şey. nankör Nankör. giysilerin apışarası bölümü. navroj d. Öğlen yemeği. navsal Orta yaşlı kimse. navteng d. Palan, semer gibi şeylerin kemeri, bağlama şeridi. nankorî d. Nankörlük. nav û deng e. Ün, şöhret. nano Beceriksiz, tembel, ondan nav û nûçik Kötü şöhret. bundan otlanan kimse. naxir d. Sığır sürüsü. nas Tanıdık, tanış. naz Naz. nas kirin Tanımak, bi naskirin nazdar Edalı. dan: Tanıtmak. nav d. Ara. nava ruyê: Gün nazik Nazik. nazir Yönetici. nermijandin 89 nazı nazî Naz. nekeh d. Nikâh. ne Olumsuzluk takısı, ne şeytên nekeh birrin Nikâh kıymak. bibine, ne nehlê lê bîne: Ne neks d. Nefes darlığı. şeytanı gör ne salavat getir. nefire Yolunda olmayan, nebaş Kötü. uygunsuz. nebaşî d. Kötülük. nemêr İktidarsız erkek. nebxêr Hayırsız, uğuruz. nemêrî d. İktidarsızlık. neçar Çaresiz, yoksul. nemir Ölümsüz. neçarî d. Çaresizlik, yoksulluk. Nemrûd e. Nemrut. neçel Ucu eğri sopa, ağaç vb. nenûk d. Tırnak, nagê nenûka (filankes) (Birinden) Daha şeyler. neçê Yanlış, hatalı. değersiz, daha aşağı olmak; neçê bûn Yanlış olmak, hatalı "tırnağı bile olmamak." nenûk û goşt ji hev naqetin: Yakın olmak. neçê kirin Yanlış yapmak, hata akrabalar arasındaki bağ kolay kolay kopmaz. yapmak. nefel d. Tirfil. nepak Pis, temiz olmayan. nefs d. 1) Öz. 2) İştiha. nepix Şişme. nefsek Yemek düşkünü. nepixandin Şişirmek. nefse kî d. Yemeğe düşkünlük. nepixandî Şişik. neg/ne gi Değil ki, sadece ..., - den dolayı değil, sanılmasın ki. nepixîn Şişmek. neqandin Ayıklamak, seçmek. neh e. Dokuz. neqeb d. Gedik. nehberk d. Dokuz taş oyunu. neqeb kirin Gedik açmak. neheq Haksız. neqil d. Nakil. neheqîd Haksızlık. nehf d. Fayda, yarar, çıkar. nehfet d. Fayda, yarar, çıkar. neqil kirin Nakletmek. nerast Doğru olmayan, düzgün olmayan. nehkevirk d. Dokuz taş oyunu. nerdiwan d. Merdiven. nehle d. Lanet, nehle lê were: nerind Kötü. (Ona) Lanet olsun, (onu) Allah nerindî d. Kötülük. kahretsin. nerm Yumuşak. nehletula Allah'ın laneti. nerm bûn Yumuşamak. nehmet e. Nimet. nermayî d. Yumuşaklık. nehsid Dokuz yüz. nermgoşt e. Kemiksiz ve nehşît Toy, tecrübesiz. nehyet Nihayet. yumuşak et. nermijandin Katı şeylerin nermıjın katılığını giderip yumuşatmak. nermijîn Katı şeylerin katılığının giderilip yumuşa¬ nêm d. İrin, cerahat, nêm girtin: İrin bağlamak, irin toplamak, irinli hale gelmek. nêrgele d. Nargile. ması. nermika guh Kulak memesi. nermika qêf Bıngıldak. nermît/ nıg 90 Yumuşaklık. nerm kirin Yumuşatmak. nermojankî Yumuşağımsı. nêrî e. 1) Teke. 2) Bitkilerde tohumluk organı. nêt d. Niyet, nêta xirab: Kötü niyet, art düşünce, nêta baş: İyi niyet. nesax Sıhhatsiz, hasta. nêt kirin Niyet etmek. nesaxî d. Sıhhatsizlik. nêtxirab Kötü niyetli. neşir kirin Neşretmek. nêzîk Yakın, ji nêzîk ve: netê Geçersiz sayılan oyun, gele. netu Hiç bir şey. newal d. Vadi. Yakından. nêzîk bûn Yakınlaşmak, yakın olmak, yaklaşmak. newêrek Ödlek. nêzîkî d. Yakınlık. newêrekî d. Ödleklik. nêzîk kirin Yakınlaştırmak, yak¬ newq d. Vücudun bel kısmı. nex e. Kalın örülmüş yün iplik. nexş d. Nakış. laştırmak. ni 1) Değil, ew ni kêr e: O, bıçak değil. 2) "kanîn" ve nexşandin Nakışlamak. "zanîn" fiillerinin olumsuzluk nexşbend Nakışçı. takısı, (nikane, nizane) nexşîn Nakışlı. nexweş Hasta. niç "Hayır", "olmaz" anlamında¬ ki sözcük; "cık." nexweş bûn Hasta olmak. niç-niç kirin "Cık" etmek. nexweşî d. Hastalık. nifır d. Beddua. nexweş ketin Hastalanmak, nifq e. Nafaka. hasta düşmek. nexweş kirin Hasta etmek. nexweşokî Hastalıklı, marazlı veya hastaymış gibi bir hali nift d. Kibrit çöpü. nig e. 1) Tetik, silah tetiği. 2) Ayak. bi ser niga ketin: (Yürüme çağına gelen çocuk) olan kimse. İki ayağı üzerinde durmayı neynik d. Ayna. başarmak; "tay durmak." di nezan Cahil, bilgisiz. bin niga da çûn: Ayaklar nezanî d. Cahillik, bilgisizlik. altında kalmak, ayaklar altında nêçe bkz. "nêçele" ezilmek, izdihama kapılmak, li nêçele Nice. nigê wî xistin 1. Laf dokun- niqirandin nixamtin 91 durmak 2. Ayakkabı ayağını şeyler) Çentiklemek, diş rahatsız etmek, ayakkabı açmak, çentik açmak, kertik ayağına vurmak, li ser niga: yapmak, (diniqirîne, Ayak üstü, ayakta olarak, ayakta durarak, niga Ii ba kirin: "Ölmek üzere olmak; nalları dikmek", "niga li ba dike: Nalları dikmek üzere". nigê wî (te/we/...) bi xêr bû: Geldiği yere uğur getirdiğine inanılan kimse (veya kimseler) biniqirîne) niq niq d. Tavuklara yem vermeye çağırırken kullanılan söz. niqre d. Derin olmayan büyük kazan. niqurçandin Çimdiklemek. (diniqurçîne, biniqurçîne) niqut d. Damla. için söylenir; "ayağı uğurlu niqutandin Damlatmak. geldi", nigê wî elimin niqutîn Damlamak. (dereke): (Biri) Bir yere gidip nirîn Bakmak, (dinire, binire) gelmeyi alışkanlık haline Nisêbîn d. Mardin'in Nusaybin getirmek; ayağı alışmak (bir yere.) nigê xu avêtin ser hev: Otururken bir bacağını ötekinin üstüne koyarak otur¬ mak, "bacak bacak üstüne atmak." nikil e. Gaga. ilçesi. nisilandin Süzmek, suyundan arındırmak, (dinizilîne, binizilîne) nisilîn Süzülmek, suyundan arın¬ mak, (dinizile, binizile) nisûbetî d. Musibet, nisûbetî nimare d. Numara. lêketin: Musibete uğramak. nimê d. Namaz, nimya sibê: 1. nisûbetî lêxistin: Musibete Sabah namazı 2. Sabah erken, uğratmak. sabahın körü. bi nimê û nişka ve avdest: Namazında niyazında. nişmî Titiz. Aniden. Simo merîkî bi nimê û avdest nişmîtî d. Titizlik. e: Simo namazında niyazında nivişt d. Muska. bir adamdır. niviştko Üçgen biçiminde, nimê kirin Namaz kılmak. muska şeklinde olan, nimûne d. Numune. muskavari. nin çd. Ayak. nine Değil. ew nine: O değil. nivîn d. Yatak, yere serilen yatak. nino çd. Ayak. nivîşk e. Tereyağ. niq nakit, Peşin. nixamtin Örtmek, üstünü ört¬ niqirandin (Taş, maden vb. mek, (dinixême, binixême) nixamtî nuhmal 92 nixamtî Örtülü, üstü örtülü. nîvçe Yarım, yan halde. nixilîn Halsizleşmek, güçten nîvî Yarı, yanm. takatten düşmek, (dinixile, nîvî bûn Yanlanmak. binixile) nîvî kirin Yarılamak. nixurî İlk evlat, ilk göz ağnsı. niyan Cinsel ilişkide bulunmak. (dinê, binê) niyehw d. Miyavlama, kedilerin "miyav" diye çıkardıkları ses. niyêr Eril, erkek cins. niyêrmo Hünsa. niza Bilmem, bilmem ki, acaba. nizar d. Dağların gölgeli yanı. nîvmerî Erkekliğini yitirmiş olup cinsel yönden görevini yerine getiremeyen erkek. nîvro d. Öğle. nîvrokî Öğleyin, öğle vakti. no 1) Şiddetli, sert. 2) Bir çoğul takısı. no bûn Şiddetlenmek, sert olmak. nizle d. Sızıntı. nod e. Doksan. nizm Alçak. nofican d. Afiyet, nofican be!: nizm bûn Alçalmak. Afiyet olsun! nizmî d. Alçaklık. nogin d. Düve. nizm kirin Alçaltmak. nok d. Nohut. nîçik d. Klitoris. nokbec d. Yabani nohut. nîk d. 1) İğ kancası. 2) Tığ. no kirin Şiddetlendirmek, sert nîna kirin çd. Oynamak, dansetmek. etmek. nola Gibi. nîr e. Boyunduruk. noman Erkek eşek. nîsan d. Nisan. nono çd. Cici, güzel. nîsk Mercimek. notî d. Şiddet, sertlik. nîşan Nîşan, işaret, simge. nozde On dokuz. nîşan dan bkz. "rêdan" nuh Yeni. ji nuh ve: Yeniden. nîşandar Nişancı. nip û nuh: Yepyeni, nuh î nîşange d. Nişangah. cedîd: Yepyeni, nuh î top: nîşan girtin Nişan almak. nîşanî d. Nişanlı kız. nîşanî kirin Nişanlamak. nîv yarım, Buçuk, nîvê hindik: Yarıdan azı. nîvê pir: Yandan fazlası. nîva-nîv Yarı yarıya. nîvber Yanm enli. Yepyeni, nuh î xaşêl: Yepyeni. nuha Şimdi, ji nuha da: Şimdiden. nuh bûn Yeni olmak, yenilen¬ mek. nuh kirin Yeni etmek, yenile¬ mek. nuhmal Yeni evliler, kendine nuka yeni ev kurmuş olan aile. nuka Şimdi. nuxsan Eksik, noksan, sakat. nuxsanî d. Eksiklik, noksanlık, kusur. nuxse d. Muska. nuxte d. Nokta. nuxtik d. Nokta. nûq Dalma, suya dalma. nûq bûn Kuş, tavuk vb. hayvan nuzo 93 ların su içmesi, gagalarını suya daldırmaları, çûk nûqî avê dibe: Kuş su içiyor. nûranî Nur yüzlü. nûtik d. Bit yumurtası, sirke. nûz-nûz d. 1) Genzekçe ses çıkarma. 2) Köpek-kedi yavrulannın çıkardıklan ses. nûzo Genzek erkek. o oç çd. Et. oxOh. of Usanç sözcüğü, öf. oxir d. Uğur. oxir be!: Esenlikle olanî -denen şey. heş olanî di min nema: Bende akıl denen git, yolun açık olsun!, uğurlar olsun! Oxira te a xêrê be!: şey kalmadı, sekin olanî tê Esenlikle git, selametle git, tüne: Dur durak bilmiyor, dur¬ yolun açık olsun! mak nedir bilmiyor. olçeg d. 35 kg ağırlığındaki bir hububat birimi. oxweş "Oh olsun!" "Canıma değsin!" oxweş kirin "(Yapmakla) Çok ölme Ekini elle derleme işi. iyi etmek." anlamına gelen bu omet d. Ümmet, ometa söz başkasını üzen bir duruma Mihemed: Muhammed ümmeti. önce Yonca. operlo d. Hoparlör. ordeg d. Ördek. orispî Orospu. orispîtî d. Orospuluk. orxan d. Yorgan. otopêz d. Otobüs. sevinildiğini anlatmakta kul¬ lanılır. oy Acı duyma veya feryat ifade eden ünlem. oyin Kurnazlık, hile, oyun, dala¬ vere, numara. oyindar Kurnaz, hileci, numaracı, dalavereci. pa bûn Kurtulmak. panik Yassı, yassı olan şay. pace d. Pencere. panî d. Topuk. paç e. Çaput, bez. paçê sifrê: pan kirin Yassılaştırmak. Sofra bezi. panqe d. Banka. paçik e. Ufak çaput, bezcik. pantore paçîn Bezden yapılmış olan. panzde e. On beş. paç û pincûr e. Bez, çaput, giysi pap e. Posa. parçacıkları vb. şeyler. padîşa Padişah. Pantolon. papik d. Patik. papûrc/ Şose. pak Temiz. paq d. Bacak. pak bûn Temiz olmak, temizlen¬ paqij Temiz. mek. (Genellikle "pak"taki k paqij bûn bkz. "pak bûn" harfi düşer ve "pa bûn" şek¬ paqijî bkz. "pakî" linde kullanılır. paqij kirin bkz. "pa kirin" pa kirin Temizlemek. pakît/. Temizlik. pal e. İri taş. par d. Pay, hisse, li para wî ketin: Payına düşmek. pa ra Arkadan, geriden. pal d. 1) Yaslanma. 2) Yamaç. pardax Diriğ. palas d. Kıldan yapılan bir çeşit pardax kirin Diriğ etmek. basit kilim. palaxî Aşın iştahlı. pal dan 1) Yatmak. 2) Yaslanmak. paldûz d. Baldız. pale Orakçı, ekin biçen kimse, tarım işçisi. paleyî d. Orakçılık, tarım işçiliği. palik e. Eşek semeri. palî d. Ekin biçme işi. pardîso e. Pardösü. parêz d. Perhiz, parêz girtin: Perhiz tutmak, parêza devê xu nizane: "Ağzına geleni söylüyor." pargûn d. Çadırı yağmur sularından korumak için etrafı¬ na kazılan sığ hendek. parî d. Lokma, parîkî: Bir mik¬ tar, biraz, azıcık, bir lokma. ("pariyekî"den.) palî kirin Ekin biçmek. par kirin Paylaşmak. palûke d. Fabrika. parone 1 Yaşını doldurmuş pan 1) Yassı. 2) Basık, küt. pan bkz "payin" buzağı. pars d. Sadaka toplama işi, pan bûn Yassılaşmak. dilenme, pars fi pûrs: pang e. Harabe, yıkık ev. "Dilenme" anlamındaki söz. t parsek pelkute 96 parsê ketin: Muhtaç duruma paşpê Tersyüz, tersine. düşmek, dilenmek. paşpê kirin Tersyüz etmek, içini parsek Dilenci. dışına çıkarmak. parsekî d. Dilencilik. paş ve Arkadan, geriden. pars kirin Dilenmek, sadaka patlax dayin: Gizli kalması iste¬ toplamak. parsû d. Kaburga. parzin e. Süt vb. şeyleri nilen ya da hoş olmayan bir şey ansızın ortaya çıkmak. paxil bkz. "paşil" süzmede kullanılan bez, süzme paxir bkz. "sifir" bezi. payin Beklemek, (dipê, bipê, parzinandin Süzme beziyle süzmek, (diparzine, biparzine) pa) (Pehlevice: paten, payîten) payîtext d. Başkent. pastû e. Ense. payiz d. Sonbahar. paş Arka, art, geri. payizxêr d. Sonbaharda yeşeren paş da xistin Geri düşürmek, ertelemek. paşeport d. Pasaport. otlar. pazbend d. Kola takılan muska. pel d. Yaprak, pelê cixara: paşê Sonra. Sigara yaprağı, pelê dara: paşgotinî d. Dedikodu. Ağaç yaprağı, pelê reza: Bağ paşil d. Koyun, insan koynu. paşin Arkaya ait olan, sonda olan. paşî d. Art, arka, son. paşya Reşo bi min da bû: Reşo'nun arkası (sırtı) bana dönüktü. min paşya xu bi wî da kir: Ona arkamı (sırtımı) döndüm. yaprağı, üzüm yaprağı. pelandin Dokunmak, yoklamak. (dipelînc, bipelîne) pelax e. Kurumuş ot. pelaxtin Ezmek, (dipelêxe, biqelêxe) pelepûçî Boş, önemi ve değeri olmayan (söz, laf vb.) paşîka Sonra. pelika' Yaprakcık. paşînî d. Cumartesi. pelixandin Ezmek, (dipelixîne, paşîv d. Gece yiyilen yemek. paşker Baliğ. paş ketin Arkaya geçmek, arkaya düşmek. paşmêr Birine destek olan veya arka çıkan kimse, destekçi. paşnîvro Öğleden sonra. bipelixîne) pelixîn Ezilmek, (dipelixe, bipelixe) pelîn Yaprağa ait olan, yaprakcıl. pelkandin Sıçratmak, fırlatmak. (dipelkîne, bipelkîne) pelkute d. İnce bulgur. pelkyan pelkyan Sıçramak, fırlamak. (dipelke, bipelke) pesinandin 97 getirmek, ufak paralarla değiştirmek; para bozmak. pelok d. Unlu sıvı, bulamaç. pere kirin: Fayda etmek, etki pembo e. Pamuk. etmek; para etmek, pere pencik Kedi, köpek gibi hayvan¬ ların pençesi. penêr e. Peynir, penêrê helandî: Erimiş peynir. pengizandin Sıçratmak, fırlat¬ nekirin: Etkisi olmamak, işe yaramamak, "para etmemek." perê gir: Bütün para. perê hûr: Bozuk para, ufak para. pergal d. İstikrarlı, huzurlu, mak, (dipengizîne, bipen- tasasız olma durumu, pergala gizîne) wî xera bûn: İstikrarı bozul¬ pengizîn Sıçramak, fırlamak. (dipengize, bipengize) pepik çd. Eldiven. pepo çd. Ayak. pepûk d. Guguk kuşu. mak, huzuru kalmamak. pergendal İstikran bozulmuş, huzuru kalmamış olan kimse. perikandin Tüylerini yolmak. (diperikîne, biperikîne) peqik d. Kabarcık. peritandin (Et) Haşlamak. peqle d. Bakla. peritîn (Et) Haşlanmak. peqlewe d. Baklava perişan Perişan. per e. 1) Uzun kuş tüyleri, kanat. perişan bûn Perişan olmak. per pê ve hişin hatin: perîşanî d. Perişanlık. Kanatlanmak, kanatlı hale perişan kirin Perişan etmek. gelmek, kanatları oluşmak, per peroncek Kedi vb. hayvanların tuneye pê bifire: "Kanat olsa pençesi. takıp uçacak" anlamındaki bu peroncek kirin Tırmalamak. söz pek çok sevinçli olan perpitîn Debelenmek, çırpın¬ birinin durumunu anlatmakta kullanılır. 2) Kenar. perçe e. Parça. perçe kirin Parçalamak. perde d. Perde. perdilk d. Perde. pere e. Para. nake du perê xer- mak, kanat çırpmak, (diperpite, biperpite) perpûtî Yıpranmış, eski püskü şey. pertav d. Takat, güç, derman, ez ji pertav da ketime: Güçten, takatten düşmüşüm. abûyî: (O birinin veya o perwane d. Pervane. şeyin) "Hiçbir değeri ve önemi peşin d. Övgü, övme. yok", pere hûr kirin: Bütün pesinandin Övmek, (dipesinîne, parayı ufak paralar haline bipesinîne) pê penc 98 peşinin Övülmek, (dipesine, bipesine) pesinok Övücü. onun peşine taktım. pê e. Ayak. li pê: Ayak üstü, ayakta olarak, ayakta durarak. peşk d. Kura. pêçan Sarmak, (dipêçe, bipêçe) petêx e. Kaklı, yumuşak ve sulu pêçek d. Kundak, çocuk kun¬ bir çeşit kavun. petîşok d. Ufak bir cins kavun. pevçinîn Kavga etmek. (pevdiçine, pevçine) pevçûn d. Kavga. pexîl Kıskanç. pexîlî d. Kıskançlık. peya e. Adam, erkek, er. peya Yaya. peya bûn İnmek. peya kirin İndirmek. peyatî d. Erkeklik, adam olma durumu. peyatî Yayan, yaya olarak. peyda Temin, sağlanma. peyda bûn Temin olmak, sağlanmak, bulunmak, edinilmek. peyda kirin Temin etmek, sağla¬ mak, bulmak, edinmek. pez e. Koyun ve keçilerden oluşan sürü. dağı. pê da ... boyu, ... boyunca, pê da pê da: Boylu boyunca. pê da ketin Uğraşmak, em bi sobê da ketine: Sobayla uğraşıyoruz. pê da kirin: Takmak, takıştır¬ mak, ez perda pê da dikim: Perdeleri takıyorum. pê da mistin: bkz. "pê da rîyin" pê da rîyin: İçine etmek, bom¬ bok etmek. pê da xeyidîn: Azarlamak, pay¬ lamak. pê girtin 1) (Yılan, böcek vb.) Sancmak, sokmak, -ni ısırmak. 2) (Elektrik vb.) Çarpmak. pêkirin (Ayağa) Giymek. pêl d. Dalga, suda oluşan dalga. pêl Kulak kabartma. pêlêkirin Basmak, ayak basmak. pezkwîvî e. Yaban keçisi. pê li dêla kûçika meke bira pê Arka, art. dan pê: Ardına nê te: Kötü kimseye fırsat koyulmak, takip etmek, peşin¬ verme ki sana kötülük yap¬ den gitmek, li pê hev: Art masın. arda, peş peşe. pê ketin: pêlwan e. Pehlivan. Ardından gitmek, peşine pêlwantîd Pehlivanlık. düşmek, takip etmek, pê pênc e. Beş. pênc quruşê xu tê xistin: Peşine takmak, peşin¬ nedan: (Ona) Önem ver¬ den gitmesini sağlamak, min memek, değer vermemek, Silo bi pê wî xist: Sılo'yu aldırış etmemek, pênc tilyê pençe merya nabin yek: Aynı anne babadan olan çocuklar (ya da insanlar) çeşitli özelliklere pıncar 99 takışt-rmak. pêvetir -den başka, ji Hemo pêvetir kesî nas nakim: sahiptirler ve bu yüzden de Hemo'dan başka kimseyi birbirlerine benzemezler. tanımıyorum. pençe e. Elli. pênsid e. Beş yüz. pênşemî d. Perşembe. pêwend d. Kendirden yapılmış kısa ip. pêwer kirin (Toz şeyleri) pêr Önceki gün. Serpmek, ez xwê bi şorbê wer pêrgî Karşılama, em çûn pêrgi dikim/ez xwê pêwerî şorbê wi: Onu karşılamaya gittik. dikim: Şorbaya tuz serpiyo¬ pêsîr d. Meme. rum. pêtag d. Arı kovanı. pêwir d. Nebula. pêş d. Etek. pêşik: Bir sürü, bir pêxember Peygamber. etek dolusu. pêxemberî d. Peygamberlik. pêş Ön, ileri. pêxîr d. Bağır, göğüs. pêş da İleri, ileriye. pêxwarinî d. Katık. pêş da çûn İlerlemek. pêxwas bkz. "xwasî" peşin İlk, birinci sırada olan, piç Az, biraz, birazcık, azıcık. peşin, birinciye ait olan. pêşî d. Ön, ileri. pêş ketin Öne geçmek, öne girmek. piçik Az, biraz, birazcık, azıcık. piçifîn Filizlenmek, (dipiçife, bipiçife) piçikandin Etrafına dolamak. pêşmal d. Peştemal. piçikîn Etrafına dolanmak. peştir Daha ileri, daha önde. pif Üfleme, üfürük. Fato ji Eyno peştir e: Fato pif kirin Üflemek. Eyno'dan daha ileridir. pihîn d. Tekme, dan bin pihîna:- peştir İleri gelenler. (Birini) Tekmeyle dövmek. pêtî d. Alev. pijê çd. Çiş. pê ve 1) Takılı, ilişik. 2) -den pijgurî Ayaküstü işlerde itibaren, ewê ji îro pê ve dest çalıştırılan çocuk. pê bike: Bugünden itibaren pijiqandin Fışkırtmak. başlayacak. pijiqîn Fışkırmak. pê ve girtin (Meyva için) piling e. Kaplan. Olmak, oluşmak, erûg pê ve pil-pil d. Dırdır. girtiye: Erik olmuş. pil-pil kirin Dırdır etmek. pê ve kirin Takmak, iliştirmek, pincar e. Yenilebilen otlar. pindik pindik d. Filiz, gonca. piştî 100 eritmek, ez çortan dipişêfim: pinpinîk d. Kelebek. Çökelek eritip ufaltıyorum, pir Çok. pir cara: Çoğu sefer. yoğurup eritiyorum, (dipişêfe, piranî d. Çoğunluk. pir bûn Çoğalmak. pirç d. Saç, tüy. bipişêfe) pişêfk d. Eritilip ufaltılmış olan çökelek kurusu artığı. pirçik d. Saç, tüy. pişik d. Akciğer. pirç û pal Saç, tüy, kıl vb. pişirandin (Ekmek vb.) şeyler. pire d. Köprü. Pira Dehderî: Diyarbakır'daki tarihi Ongözlü Köprü. pirêze d. Anız. pirik d. Karasaban'da birinci ve ikinci parçayı tutturan parça. piri d. Çokluk. piri bkz. "pudu" pirîsk d. Kıvılcım. pir kirin Çoğaltmak. piroç Ufak tefek yapılı olan. Ufaltmak, (dipişirîne, bipişirîne) pişirin (Ekmek vb.) Ufalmak. (dipişire, bipişire) pişkyan Hapşırmak, (dipişke, bipişke) pişo çd. Kedi. pişo pişo Yağ çekme, yaltaklan¬ ma, pişo pişo kirin: Yağ çek¬ mek, yaltaklanmak. pişpişk d. Kadınların alınlarına taktıklan bir takı. pirpar d. Semizotu. pişrast Tembel, üşengen. pirs d. Soru. pişrûng d. Sulu un, bulamaç. pirsê pêşiya Atasözü. pist art, Arka. pirsîn Sormak. pist d. Sırt. ji pist: Sırtından, pirs kirin Sormak. sayesinde, li pişta xu kirin: pirtik d. Pürüz. Sırtına almak, sırtlamak, li ser pirtir Daha çok. piştê: Sırtı yere gelecek pis e. Oğul. biçimde, arka üstü, sırt üstü. pişik d. Kedi. pist girtin: Arka çıkmak, piskiwît d. Bisküvi. destek olmak, pişta hev pismam e. Amca oğlu. girtin: Birbirine destek olmak, pismamtî d. Amca oğlu olma dayanışmak, pişta vvî ketin durumu. ber wî: İki büklüm olmak. piso çd. Kedi. pişta xu tu gere bi deste xu pisqilêt d. Bisiklet, bixurînî: İnsan, kendi işini pist-pist d. Fısıltı. pişaftin Eritip ufaltmak, yoğurup kendi yapmalıdır. piştî -den sonra. piştî pıvan 101 piştî e. Sırt yükü, sırtlık. pîn d. Kümes. piştmêr Arka çıkan, destek olan, pînc Piç. destekçi. pitê 1) Dişi bebeğe hitap şekli. pîncî d. Piçlik. pîne d. Yama. 2) Kocanın, karısına pîne kirin Yamamak. seslenirken kullandığı kelime. pîngal Yataklık eden, suçluyu pitik d. Bebek. pitirpêr Dün değil, evvelki gün değil daha evvelki gün. gizlice koruyan kimse. pîngalî d. Yataklık, suçluyu koruma işi. pito Erkek bebeğe hitap şekli . pînik d. Küçük kümes. pixêrî bkz. "rojin" pîqut Kolsuz giysi. pixk Birini korkutmak, ürkütmek pîr Yaşlı, ihtiyar, pîrê nemire için söylenen sözcük. buhar tê, kalo nemire pincar pixpix d. Horultu. tê: Umutsuz, boşu boşuna bir pizbênd d. Kırda, sürü kaybol¬ bekleyişi anlatmak için kul¬ masın diye bir ucu koyunlar¬ dan birinin, diğer ucu da çobanın ayağına bağlanan ve lanılır. pîr bûn İhtiyarlamak, yaşlan¬ mak. sürü gitmeye kalkıştığında pîrebotk d. Cadı. uyuyan çobanı uyaran ip. pîrek d. Kadın. pizdan d. Etene, meşime, son. pîrektî d. Kadınlık. pizirik d. Sivilce. pîrê d. Örümcek. pizirîn Dokumanın birbirinden pîrik d. Nine. kopması, (dipizire, bipizire) pizî d. Uçkurluk. pizûr bkz. "hûr û pizûr" pîrket e. Briket. pîr kirin İhtiyarlatmak, yaş¬ landırmak. pî e. Kol . pîrût Çıplak kollu. pîj e. Şiş, çorap şişi. pîs Pis, fena, kötü. pîjik e. Küçük şiş. pişik Çirkin görünüşlü, pis ve pîkolî Atın ön ayaklarıyla yukar¬ tipsiz kimse. dan aşağıya tekme atması, yeri pîsî d. Pislik. tepmesi. pîspîsk d. Ağaç kabuğundan pîl e. Kürek kemiği. pîlaq d. Plak. yapılan ve kavala benzeyen bir çeşit çalgı. pîlaqe d. Plaka. pîşo e. Yanık kokusu. pîlik bkz. "pîl" pî û bask e. Kol kanat. pîlik e. Bir çeşit hediyelik takı. pîvan Ölçmek, (dipîve, bipîve) pıvaz pîvaz d. Soğan, pîvazê işk (hişk): Kuru soğan, pîvazê hişin: Yeşil soğan. pîvazok d. Soğan yahnisi. polat e. Çelik. (Pehlevice: polat, polavvt) polês/pûlis Polis. ponijîn Düşünmek. por e. Saç. 102 puyın pozbilindî d. Kibirlilik. pozik e. Hayvan yavrusunun süt emmesini engellemek için takılan gem. pozkufte İri burunlu kimse. pozkurot Küt burunlu kimse. pozpan Basık burunlu, küt burunlu. pozpelixî Basık burunlu kimse. porçik d. Saç, dağınık saç. pozterx İri burunlu kimse. porkur Yas nedeniyle örgüsü pudu e. Dişeti. kesilmiş bayan. pûç Boş, kof, çürük. porsimk d. Hızma. pûç bûn Uyuşmak. porsipî Ak saçlı. pûç kirin Uyuşturmak. post e. Post, deri. (Pehlevice: post, pûst) pûk d. Tipi. pûng d. Yarpuz. post kirin (Post, derî) Yüzmek. pûngbecî d. Yabani yarpuz. pot Kısa kuyruklu, mirişk pot e: pûrt d. Tüy, saç. Tavuk kısa kuyrukludur. poşman Pişman. (Pehlevice: peşaman) pûrtikandin Tüylerini yolmak. (dipûrtikîne, bipûrtikîne) pûst (Çocuklar birbirleriyle poşman bûn Pişman olmak. oynarken) Popoya parmak poşmanî d. Pişmanlık. çekerken söylenen sözcük. (Pehlevice: peşamanîh) pûstî qûnê bkz. "pûst" poşman kirin Pişman etmek. pûstqal d. Portakal. potre d. Pudra. pûş e. Kurumuş ot, yaprak vb. poz e. Burun, pozê wî cixcixe şeyler. ye: "Ar etmiyor, burnu yan- pûşî d. Poşu. mıyor" anlamına gelen bu söz pûş û pelax Kurumuş ot, yaprak arsız kimseler için söylenir. pozê vvî neşevvitîn: Ar vb. şeyler. pûyin Haşlanmiş sebze vb. şey¬ etmemek, burnu yanmamak. leri avuca alıp sıkmak, (dipû, pozê kêrê: Bıçak ucu. bipû) pozbilind Kibirli. qab d. Kitap kapağı. qanqiran d. Kangren. qaçor d. (Eskiden) Hayvan ver¬ qantir d. Katır. gisi. qaf e. 1) Kafa, baş. qafê vvî xera qapan d. Kantar. qapax d. Kapak, qapaxa serî: bûn: Kızmak, kafası bozul¬ Başın üst kısmı, saçların alında mak. 2) Kafa kemiği, bittiği yerin biraz ilerisinden kurukafa. qafgirûz Kel, dazlak. qâfik e. Çömlek. qafilqeda Görünmez bela. qaf-qor e. 1) İnsan ve hayvan iskeleti. 2) Öte beri. qafrût Kel, başı kel olan. qaj-qaj d. Kümes hayvanlarının tepeye kadar olan kısmı. qapî e. Kapı. qapiyê mirada: İnsanı mutlu eden kimse (veya şey); murat kapısı. qapsûn d. Kapsül. qaqijîn Telaşlanmak, (diqaqije, biqaqije) qariş bûn Karışmak, ilişmek. ürküntüden dolayı çıkardıkları qarixî Gözün kardan kamaşması. ses. qarolî bkz. "qarolye" qal d. Bahis, bahsetme. qarolye d. Karyola. qalib e. Cüsse, fiziki yapı. qar-qar d. Feryat. qalik e. Kabuk. qartik d. Kurumuş yara kabuğu. qalind Kalın. qartkulengî bkz. "micirfe" qalindî d. Kalınlık. qaryan Feryat etmek, (diqare, qalix e. Tuzlanıp samanla korunarak yaza saklanan kar. qal kirin Bahsetmek. qaltax Şırfıntı. qalûç d. Küçük orak. qam d. Boy, insan boyu. qame bkz. "berjer" biqare) qasid Elçi. qasna Şakadan, min qasna vver go: Şaka olsun diye öyle söyledim. qasto Güya, sözde. {bkz. "qaşo") qamqulî bkz. "xûz" qaş bûn (Kabuğu) Soyulmak. qam sekinin çd. Taytay durmak. qaşik e. Kabuk. qam ke!/qam bisekine!: qaş kirin (Kabuğunu) Soymak. Bebeklerin ayakta durmaları qaşo Güya, sözde, için söylenen söz. bu sözle bir¬ qatix e. Süt ürünleri. likte "qamogulê" kelimesini qat kirin Katlamak. de söylerler. qawin e. Kavun. qanik Kenger sakızı. qawîş d. Koğuş. qavvît qelişandin 104 qawît d. Bir çeşit helva. qax e. Kurutularak kışa saklanan patlıcan, biber, domates gibi şeyler. qayil Razı, kabul eden. qayil bûn Razı olmak. qayim Dama oyununun berabere bitmesi. qayim bûn Dama oyununda berabere kalmak. qayim xistin Dama oyununun berabere bitmesini sağlamak. qeherandin Kızdırmak, öfke¬ lendirmek, (diqeherîne, biqeherîne) qeherîn Kızmak, öfkelenmek. (diqehere, biqehere) qehpe Kahpe. qehpik Kahpe. qehr d. 1) Kızgınlık, öfke. 2) Üzüntü, keder, qehr û qotik: Kahır, elem, acı, keder, qehra vvî hatin: Kızmak, öfkelen¬ mek. qaymax e. Kaymak. qehreman Kahraman. qaz d. Kaz. qehrok Çabuk öfkelenen, asabi. qazaxî d. Gazyağı. qehwe d. 1) Kahve. 2) Kahve, qazik d. Küçük tahta kova. qe Hiç. qe mebê: Deme gitsin, sorma gitsin, hiç sözünü etme! qe qal meke: Sorma gitsin, deme gitsin. qeberdîn e. Gabardin. qebhet e. Kabahat. qeb-qeb d. Keklik ötüşü. qebr d. Mezar. qebrax Pezevenk. qebraxî d. Pezevenklik. qeda d. Bela, felaket, musibet. qedandin Bitirmek, sona erdirmek. qedir e. Değer, prestij, kadir. qedyan Bitmek, sona ermek. qcfes d. 1) Kafes. 2) Küçük, süslü ve camekânlı çeyiz sandığı. qefilandin Soğuktan dondurmak. (diqefilîne, biqefilîne) qefilîn Soğuktan donmak. qefie d. Kafile. kıraathane. qela d. Kalay. qela kirin Kalaylamak. qelandin Kavurmak. qelaştin Yarmak, yırtmak. (diqelêşe, biqelêşe) qelavv Şişman. qelaw bûn Şişmanlamak. qelawî d. Şişmanlık. qelaw kirin Şişmanlatmak. qelênek d. Kavrulmuş nohut, buğday gibi şeyler. qelibandin Devirmek. qelibîn Devrilmek. qelihandin Kökünü kazımak, kökten yok etmek, kırıma uğratmak. qelihîn Kökü kazınmak, kökten yok olmak, kınma uğramak. qelin e. Başlık parası. qelişandin Yarmak, yırtmak. (diqelişîne, biqelişîne) qelişîn qelişîn Yarılmak, yırtılmak. (diqelişe, biqelişe) qertîş 105 paralel olarak getirilen yer adlarının Türkçeleştirilmesi qelî^. Kavurma. sonucu unutulmuştur, ayrıca, qelîştek d. Yarık. Karacadağ eskiden qelm d. Döven. Diyarbakır'a bağlıyken, qels Zayıf, cılız. cumhuriyet sonrası Urfa'ya qels bûn Zayıflamak, cılızlaş¬ mak. qelsî d. Zayıflık, cılızlık. dahil edildi.) qeremendo Karamandola. (Erkek şalvarlığı olarak kul¬ qelş d. Yarık, yırtık. lanılan siyah renkli bir cins qelûn d. Pipo. bez.) qelyan Kavrulmak. qereqûçk d. Serçe parmağı. qemer Esmer. qerez d. İnat. bi min ra qereza qenc İyi. qene Hiç olmazsa, bari. dike: Benimle inatlaşıyor. qerezok İnatçı. qencvîç d. Kanaviçe. qerf d. Alay, istihza. qenhet d. Kanaat. qerf û qûçik Alay, istihza, qer Siyah. qerac e. Çorak arazi. qerase e. Manivela, lövye. qeraş Değirmenci. qerbelek Siyah beyaz renkli koyun. qerçimandin Buruşturmak. dalga. qerimandin Yormak, bitkin düşürmek, (diqerimîne, biqerimîne) qerimîn Yorulmak. qerimok d. Hayvanların topalla¬ masına yol açan bir hastalık. qerçimandî Buruşuk. qerpal e. Yırtık pırtık giysi. qerçimîn Buruşmak. qerpe Yeni doğum yapmış keçi¬ qerçimokî Buruşuk. lerin soğuktan korunmalarını qerdiyan Gardiyan. sağlamak için arkalarına qerebafûn d. (Eskiden) Gramofon. örtülen bez vb. şeyler. Qers d. Kars ili. qerebalix d. Kalabalık. qert Kart, kartlaşmış olan. qereçî Çingene. qert d. Elma, hıyar gibi şeylere Qerejdax d. Urfa il sınırları içinde bulunan Karacadağ. (Karacadağ'ın kürtçe adı "kara dağ" anlamına gelen "Çiyayê Reş"tir. Ama bu ad asimilasyona diş geçirme, ısırma. qertanoz Aşın kartlaşmış olan insan veya hayvan. qertîş Çizgi çizgi olan, çizgili, hatlı. qert kirin qert kirin Elma, hıyar gibi şeylere diş geçirmek, ısırmak. qerxaş Siyah beyaz renkli koyun. qerxûş Bir cins kartal. qesircf. Şato. qest d. Kasıt. qeşa d. Buz. qeşab d. Kaşağı. qeşa girtin Buz tutmak. qeşmer Soytarı, maskara. qeşmerî d. Soytarılık, gülünçlük. qet bkz. "qe" qet d. Arkın suyunu kesmek için oluşturulan engel. qet e. İpten bir parça. qetab d. Deve semerinin iskeleti olan tahtalar. qezenc 106 dilek sözü; kolay gelsin! qewimandin Olaylara maruz bırakmak, başına (olay) getirmek. qewimîn Vuku bulmak, başa (olay) gelmek, olay olmak. qewitandin Kovmak, (diqewitîne, biqewitîne) qewîn Sağlam, dayanıklı. qewîn kirin Sağlamlaştırmak, dayanıklı hale getirmek. qewl e. 1) "Dediği gibi" anlamında kullanılan sözcük. 2) Randevu ve randevu yeri. 3) Sözleşme. qewlik e. Zarf biçimindeki bez çanta. qevvm e. Kavim. qetandin Koparmak. qews Gevşek. qeteh d. Akit. qey Herhalde. qethen Katiyen, kesinlikle. qeybet Adam çekiştirme işi, qethîn Katiyen, kesinlikle. qetil d. Katletme. qetilham d. Katliam. qetil kirin Katletmek. qet kirin Arkın suyunu kesmek için set oluşturmak, suyu kesmek. qetoberk bkz. "qetobeto" qetobeto Parça parça olmuş ip. dedikodu. qeyd d. 1) Kayıt. 2) At kösteği, bukağı. qeyd kirin 1) Kaydetmek. 2) Atın ayağına bukağı takmak, köstek vurmak. qeynter d. Kantar. qeyntirme d. Köprü vb. yerlerin kemeri. qeryan Kopmak. qeys d. Ölçü. qevd d. 1) Tutam, demet. 2) qeysik d. Kuş tuzağı. Kabza. 3) Bileğin elle bir¬ leştiği yer. qevvax 3. Kavak. qewet d. Kuvvet, qewet be!: İş yapan kimseye söylenen iyi qeysî d. Kayısı. qeys kirin Ölçüsünü almak. qeza d. 1) İlçe, kaza. 2) Kaza. li qezê ketin: Kazaya uğramak. qezenc d. Kazanç, kâr. qezenc kirin qezenc kirin Kazanmak, kazanç elde etmek. qez û qerez "İnat vb." anlamın¬ daki söz. qirêder n7 qilopilo d. Hile, dalavere, üçkâğıt, katakulli. qilûs Kambur. qilûsî d. Kamburluk. qêmîş bûn Acımamak, kıymak. qimil e. Kımıl. qibûr d. Tabanca kılıfı. qimilandin (Bez vb. şeyleri) qicix Birine veya birinin hareketlerine karşı sinir olma. qicix girtin: Birine veya birinin hareketlerine karşı sinir olmak. qiçik d. Yeni doğmuş bebek. qijik d. Bir çeşit karga. qijilandin Yağı kızartmak veya Yakıp sarartmak, (diqimilîne, biqimilîne) qimilîn (Bez vb. şeylerin) Yanıp sararması. qinat d. Bir tahıl ölçüsü (bir tür şinik.) qinêberk bkz. "qinêbinê" qinêbinê d. Yiyilebilen bir bitki. yağda bir şey kızartmak, (diqi- qinût Azla yetinebilen, tutumlu. jilîne, biqijilîne) qir d. Kırağı. qijilîn Yağın kızarması veya yağda bir şeyin kızarması. qijnax d. Asalak bir böcek. qij-qij d. Yağın kızarma sesi. qir d. Kırım, yok etme, kökünü kazıma, qira vvî anîn: Kökünü kazımak, soyunu tüketmek. qirar d. Karar, qirar girtin: qil d. Karar. Karar almak, qirar dan: Karar qilafet e. Cüsse, fiziki yapı. vermek. qilçik d. Kadınların süs için omuzlarına attıkları bir çeşit yemeni. qirax d. Kenar. qir bûn Kökü kazınmak, kırıma uğramak. qilêrc/. Kir. qirçandin Gıcırdatmak, çatırdat- qilêrî Kirli. mak. Reşo tiliyê xu diqirçîne: qilêrî bûn Kirlenmek. Reşo parmaklannı çatırdatıyor. qilêrî kirin Kirletmek. (diqirçîne, biqirçîne) qilêrokî 1) Kiri, pasağı seven qirç-qirç d. Gıcırtı, çatırtı. kimse, pasaklı. 2) Kirlice, kir- qirç-qirç kirin Çatırdatmak. limsi, kirliymiş gibi olan. qirçyan Gıcırdamak, çatır¬ qiloç e. Boynuz. damak, (diqirçe, biqirçe) qilop Eli veya ayağı sakat olan. qird e. Şans, talih. qilopanî çd. Takla. qirdmirî Şanstan yana yüzü hiç qilopanî d. Dalavere, üçkâğıtçılık. gülmeyen, şanssız, talihsiz. q irêder d. Grayder. qirepin qirêpîn d. Gripin (bir tür baş ağrısı hapı.) qoçandin 108 qîç bûn Zayıf olmak, cılız olmak. qirik d. 1) İmik. 2) Karga. qîf d. Tutku. qirim d. Tırpan. qîj d. Çığlık. qir kirin Kökünü kazımak, top¬ qîj-qîj d. Çığlık, bağırtı. tan yok etmek. qirm û qal bkz. "qirş û qal" qirn d. Tahmin. qîjyan Çığlık atmak, bağırmak. (diqîje, biqîje) qîl e. Hayvanlann azı dişi. qirnate d. Klarnet. qîm Yetme. qirnî Bir çeşit kene. qîm kirin Yetmek, yeterli qirnîyeo bkz. "qirnîyewî" olmak. qirp Çatırdama. qînt d. Çelikçomak oyunu. qirpandin Çatırdatmak. (diqir- qîpik İspirto rengi. pîne, biqirpîne) qîq Boynu uzun ince olan kimse. qirpik d. Geğirti. qîr d. 1) Zift. 2) Bağırtı. qirpyan Çatırdamak, (diqirpe, qîrîn d. Bağırtı, gürültü. biqirpe) qirqirîn d. Şamata, gürültü. qirş e. Çalı. qirşik e. Çalıcık. qirş û qal Çalı çırpı. qirwelk d. Mizah (fıkra veya bu gibi komik şeyler.) qirxir Ak sakallı. qîrqîr d. Gürültü, bağırıp çağır¬ ma, velvele. qîrqîr kirin Gürültü yapmak, bağırıp çağırmak, velvele yap¬ mak. qîrqîrok Gürültücü, velveleci. qîryan Bağırmak, (diqîre, biqîre) qisawet d. Endişe, kaygı. qîş e. Büyük, sarp ve asi taş. qise d. Konuşma, söz, laf. qîtqîtî Parça parça, paramparça. qiseçort Sözleri kaba ve kırıcı qîtqîtî bûn Parça parça olmak. olan kimse. qîtqîtî kirin Parça parça etmek. qise kirin Konuşmak. qîz d. Kız. qişavvî d. Kaşağı. qîzê Koca'nın karısına hitap qiyame Aşağıya doğru. qiyame bûn Aşağıya doğru yönelmek. qizilme d. Hastanın içine düştüğü aşın ateşli hal. ederken kullandığı sözcük. qîzik d. Kız. qîzmet d. Hala kızı. qîztî d. Kızlık. qîzxal d. Dayı kızı. qizilqurt Zıkkımın kökü! qocix e. Gocuk. qîç Zayıf, Cılız. qoçandin İnsanın, yeni doğmuş qol hayvan yavrusunun süt emme¬ qulik 109 çevirmek, yönetmek. sine yardımcı olması. qor kirin Dizmek. (diqoçîne, biqoçîne) qotik d. 1) İzmarit. 2) Kahır, qol Köpek ve kurt gibi hayvan¬ lardan kesik kuyruklu olanları. elem, keder. 3) Öldürücü bir hayvan hastalığı, hayvanlar bu qolanî/qolanye d. Kolonya. hastalığa yakalandıklannda qol bûn (Köpek ve kurt gibi aniden ölürler (bazen hayvan¬ hayvanlar için) Kuyruğu lara kızdıklarında şöyle bir kesilmek. beddua ederler; "qotik vê qolinc d. İki omuz arası ve iki omuz arasında oluşan sızı. qol kirin (Köpek ve kurt gibi hayvanların) Kuyruğunu kesmek. qolo Kuyruğu kesik olan erkek köpek. qom d. Kavim, kabile, tu ji keto!": "qotik" hastalığına yakalanasıca! qotika canê te: zıkkımın kökü! qozî d. (Taşla oynanan oyunlar¬ da) Nişan taşı, nişan alınan taş. qub d. 1) Kubbe. 2) Ziyaret, türbe. qubale d. Götürü iş. qoma xu jî fedî nakî?: qufe d. Üzüm sepeti, küfe. Kavminden (kabilenden) de mi qufil d. Kilit. utanmıyorsun? qufilandin Kilitlemek. qondire d. Kundura. qop eli Veya kolu sakat ya da kesik olan. (diqufilîne, biqufilîne) q u filîn Kilitlenmek, (diqufile, biqufile) qopik d. Popo. qufil kirin Kilitlemek. qopix Kendini beğenmiş, burnu qul d. 1) Delik. 2) Anus. 3) havada olan, kakavan. qopixî d. Kendini beğenmişlik. qoq Dövüş horozu. qor d. Dizi, sıra. Tilki, tavşan, sincap vb. hay¬ vanların ini. qulbe d. Kıble, güney, qulba xu şaş kirin: Pusulasını şaşırmak. qor bi qor Dizi dizi, sıra sıra. qulbename d. Pusula. qor bûn Dizilmek. qul bûn Delinmek. qoriçî Korucu. qulibandin Devirmek, tersyüz qoriçîtîo' Koruculuk. qorik d. Sırt. qorî İdare, idare etme, çekip çevirme, yönetme. qorî kirin İdare etmek, çekip etmek, (diqulibîne, biqulibîne) qulibîn Devrilmek, tersyüz olmak, (diqulibe, biqulibe) qulik;/ Delik. qursik û pirsik qursik û pirsik 110 qulik û pilik Köşe bucak, tenha ve sığıntılık yerler. qurçimîn Boynu kopmak. qurçimyê!: Boynu kopasıca! (kadın için.) qurçimyo!: quling e. Turna. qulix d. Karakol, kolluk. Boynu kopasıca! (erkek için.) qul kirin Delmek. (diqurçime, biqurçime) qulp d. 1) Kulp. 2) İlik, elbise qurç kirin (Göz) Kırpmak. qurde İşe yaramayan, cılız ve iliği. qulpik d. Kulplu tas. yaşlı yük hayvanı. qulpîn Kulpu olan, kulplu. qure Kibirli. qulqulî Delikli, delik delik olan. quretî d. Kibirlilik. qulrwîvî/qulruvî d. Tilki ini, qurf Saç, tüy gibi şeyleri kesme, tilki yuvası. kısaltma, kırpma. qurf kirin Saç, tüy gibi şeyleri qult d. Yudum. qultandin bkz. "daqultandin" kesmek, kırpmak. qul û pil bkz. "qulik û pilik" qurifandin bkz. "quraftin" qulwela Kurân'ın "kulhuvel- qurifin 1) Bükülerek kopmak, lahu" diye başlayan ihlas bükülerek kırılmak. 2) Paniğe kapılmak, (diqurife, biqurife) süresi. qurincandin Çimdiklemek. qumrî d. Kumru. (diqurincîne, biqurincîne) qunc d. Köşe. quncik d. Köşe. qurincok d Çimdik. qunçik d. Düğme. quri-qur d. Karın gurultusu. quraftin Bükerek koparmak, qurix Koruk üzüm. bükerek kırmak, di xu da qurm d. Ağaç kütüğü. quraftin: Duyduğu acıyı, qurnefil d. Karanfil. üzüntüyü sezdirmemek, gizli qurp Kuluçka. gizli üzülmek, qurp ketin Kuluçkaya yatmak. (diqurêfe, biqurêfe) qurçandin (Göz) Kırpmak. qur-qur d. Kurbağanın çıkardığı ses, vıraklama. (diqurçîne, biqurçîne) qurqur beg İmalı olarak "büyük qurçik d. Giysi parçası, bez adam", "bey" anlamında kul¬ parçası, paçavra vb. şeyler. qurçik û pirçik Giysi parçası, paçavra, bez parçası vb. şeyler. qurçimandin Boynunu kopar¬ mak, (diqurçimîne, biqurçimîne) lanılır. Zeyno qîza qurqur begê ye! Zeyno qurqur bey'in kızıdır! qursik d. Yama. qursik û pirsik Bez, kumaş parçası, elbise yamamada kul- quruşo lanılan dokuma maddesi vb. şeyler. quruşo Paragöz (erkek.) qurût bûn Eğilerek, kuş misali 111 qvvas sıkıntı çekmek; anası ağlamak. qûnç d. Taş yığını. qûnç kirin Taşları üst üste yığ¬ mak. (el yardımı olmaksızın) su qûndax d. Tüfek dipçiği. içmek, ez dikim qurûtî avê qûnde İffetsiz. bibim: Kuş misali su içe¬ qûnderzk d. Ufak dikiş. ceğim. qûndetîc/. İffetsizlik. qusandin Süt, ayran gibi şey¬ lerin kaynarken kesilmelerine, ekşiyip kabarmalarına neden olmak, (diqusîne, biqusîne) qusêsî Koyun kırkımcısı, koyun kırkan kimse. qusyan süt, ayran gibi şeylerin kaynarken kesilmeleri, ekşiyip kabarmaları, (diquse, biquse) qut Kesik, kopuk. qutifin Soğuktan donacak duru¬ ma gelmek, (diqutife, biqutife) qutik e. Kadınların giydiği, yarım kollu, süslü bir çeşit ceketimsi giysi. qut kirin Kesmek, koparmak. qutnî Bir çeşit dokuma maddesi. quz e. Kadın cinsel organı. quzek Dalkavuk, yaltakçı. quzekî d. Dalkavukluk. qûnek Homoseksüel, ibne. qûngir İri kıçlı kimse. qûnkişk 1) "Kıçı yerde sürünen" anlamındaki bu sözcük oldukça şişman, hantal ve iri kıçlı kimselere söylenir. 2) Küçük çocukların kıç üstü sürüklene sürüklene yürümeleri. qûno Homoseksüel, ibne. qûrix d. Kutup yıldızı. qûrîn d. Feryat. qûr-qûr d. Feryat. qûryan Feryat etmek, (diqûre, biqûre) qûş d. Kuskun. qûş kirin Kuskunlamak. qûşxane d. Tencere. qût e. Tavuk yemi. qût î nemrut Ölmeyecek kadar quzo! Yalaka herif! yiyeceği (veya azığı) olan. qûçik bkz. "qerf û qûçik" Reşo qût î nemrut e: qûn d. Kıç. qûn lê qetyan/qfina vvî qetyan: Bütün gücünü kul¬ Reşo'nun ölmeyecek kadar azığı var. lanarak uğraşmak, çok zorluk qwand Denk, emsal, kadar. çekmek, çok yorulmak, çok qwas Kadar, miktar. R rabûn Kalkmak, rabûn pê: Otunna dunımundan ayakta durumuna geçmek; ayağa kalk¬ mak, rabûn ser niga: Oturma durumundan ayakta durumuna geçmek; ayağa kalkmak. racan Üstüne gitme, (biriyle) dalaşma. radan (Mecazi) Cinsel ilişkide bulunmak, (radide, rade) rahêlan Tutmak, kapmak, kaldır¬ mak, hela rahêle vî çevvalî: Şu gelmek. rast derketin Doğru olduğu anlaşılmak, doğru çıkmak. rast hatin Rast gelmek, rastla¬ mak. rastı d. Doğruluk. rastî hev hatin Rastlaşmak. rast kirin Doğrultmak, doğru hale getirmek. rast û rast Doğrudan doğruya. raxistin Sermek. (1. radixe, raxe 2.radixîne, raxîne) çuvalı kaldırıversene. rahêlan reben Zavallı. hev: Güreşmek, kepışmak. me reca/rica Rica. rahêla hev: Güreştik, (kapıştık.) recîd. Dilencilik. rahîştin Bir şeyi almak için el ref e. Kuş sürüsü. atmak, bir şeyi yakalamak veya ref Yandaş. tutmak için davranmak, rahîştin reh e. 1) Damar. 2) Bitki-ağaç hev: Güreşmek, kapışmak, min û Seydo me rahîşt hev: Seydo'yla güreştik, (Seydo'yla kapıştık.) (radihêle, rahêle) raketin Yatmak. rakirin Kaldırmak. ramûsan bkz. "maç" ramûsandin bkz. "maç kirin" rapelîk Musallat olma, başına bela olma. rarû Yüzyüze olma hali. em rarûyî hev hatin: Yüzyüze geldik. kökleri. (Pehlevice: reg) rehet 1) Kolay, basit, rahat. 2) Sağ, esen, rahat. rehet bûn 1) Kolay olmak, rahat olmak. 2) İyileşmek. rehetî d. 1) Kolaylık, rahatlık. 2) Esenlik, huzur, rahat. rehet kirin 1) Kolaylaştırmak, rahat hale getirmek. 2) Rahat etmek, esenlikli ve huzurlu hale gelmek. rehm d. 1) Rahim. 2) Merhamet. lê hatin rehmê: (Ona) rast d. Düzlük, meydan. Merhamet etmek, acımak. rast 1) Doğru. 2) Sağ, sağ yön. Xwedê li vvî hat rehmê: Tann rast bûn Doğrulmak, doğru hale ona acıdı. rehme Reza 113 rehme d. Rahmet. reşik Siyahi, zenci. rehmeti Rahmetli. reşi-qûl Simsiyah. reh û rîçik Bitki-ağaç kökleri, kök tüyleri vb. şeyler. remi d. Remil. reşîd. Siyahlık. reş kirin Siyahlaştırmak. reşotankî Kara kuru kimse. reng e. Renk. reşreşk d. Çöreotu. rengîn Renkli. reş ve hatin (Gözün) Kararması, rentele Kafadan yana sakat kimse. rep Sertleşip dikleşme. çavê min reş ve tên: Gözlerim kararıyor. repal Züğürt, çulsuz. rev d. Kaçış. repandin "Pat küt" dövmek. revandin Kaçırmak, bi revandin (direpîne, birepîne) rep bûn Sertleşip dik hale gelmek. dan: Kaçırtmak. revandî Kaçınlmış olan. revî revî Apar topar, kaçarcasına. repîn d. Ayak gürültüsü, tepinme. revyan Kaçmak. rep kirin Sertleştirip dik hale revvag d. Çadır siperliği. getirmek. req e. Su kaplumbağası. reqandin Patırtılı bir şekilde dövmek, (direqîne, bireqîne) reqas d. Oyun, dans, raks. reqas Dansçı, rakkas. reqisîn Dansetmek, raksetmek. revvan Rahvan. rewaqe d. Mercimek ve nohut tınazı. rewiqîn Ekinin veya meyvanın boş, kof, çürük olması. (direwiqe, birewiqe) rex e. Yan, kenar. reqîn d. Patırtı, takırtı. rext e. Fişeklik. req-req d. Patırtı, takırtı. rez e. Bağ, üzüm bağı. req-rût Bomboş, tamtakır. resas e. Kurşun. reş Siyah, kara. (Pehlevice: rez) Reza Diyarbakır'ın Bağlar semti. (Burası eskiden üzüm bağları ile reşandin Serpmek. ünlüydü, bugün bu isim unutul¬ reşayî d. Siyahlık, karalık. maya yüz tutmuş, bunu sürekli reşbelek Siyah beyaz renkli. annem kullanırdı. Bağlar ismi reş bûn Siyahlaşmak. yöneticilerce asimilasyon para¬ reşek d. Çeyrek. lelinde o semte verildi, ama reşêşk d. Çilenti. annem ve onun yaşındakiler reşê tarî Koyu siyah renk. Bağlar ismini hemen hemen hiç reş girêdan Yas tutmak; karalar kullanmadılar, belki de alışkan¬ bağlamak. lıktan dolayı Kürtçe ismi tercih rezîl ettiler) rezîl Rezil, rezîlî aleme kirin: Ele rind 114 rêz bûn Dizilmek. rêz kirin Dizmek. güne karşı rezil etmek, rezîl û rib d. Çeyrek. rusya: Rezil ü rüsva. ribabt/ Rebap. rê d. Yol. dan rê: Gidilecek yere ribik e. Bidon. doğru yola çıkmak, yola koyul¬ ricif Titreme, ürperti. mak, ji rê derxistin: Aklını ricifandin Titretmek, ürpertmek. çelmek, baştan çıkarmak; ricifin Titremek, ürpermek. yoldan çıkarmak, riya vvî ricim Kötüleme, taşlama. vêketin: Yolu düşmek, riya xu ricimandin Kötülemek, taşlamak. şaş kirin: Yanlış yola sapmak, rihal d. Damat tarafının hazırlayıp yolunu şaşırmak. rcber Rehber. gelin olacak kızın evine götürdüğü ve daha sonra kızın rêberîd. Rehberlik. çeyizinin de buna katılmasıyla rêbir Haydut, eşkıya, yol kesen. oluşturulan eşya. rêdan Göstermek, vvî rismî rê min bide: O resmi bana göster. riham d. Alt dudağın alt kısmı, bamteli. rêjber Rençber. rihan d. Reyhan. rêjberîö'. Rençberlik. rijandin Dökmek, (dirjîne, bir- rêj kirin Kazımak. rêketin Yola çıkmak, yola koyul¬ jîne) rijî Yağsız yiyecek. mak, erebe bi rê ket: Araba rijyan Dökülmek, (dirje, birje) yola çıktı. rik d. Kafayı (birine) takma işi, rêkirin Yolculamak, yolcu etmek. inat, kin. rika xu lê girêdan: min meta xu bi rê kir: Halamı (Birine) Kafayı takmak, başına yolculadım. bela olmak, (biriyle) inatla rêvvî Yolcu. uğraşmak. Soro rika xu li min rêvvîtî d. Yolculuk. girêdaye: Soro kafayı bana tak¬ rêx d. Sığır pisliği. rêxistin Yolculamak, yolcu etmek. te Bazo bi rê xist?: Bazo'yu yolculadın mı? rêz d. 1) Satır, yazıdaki satır. 2) mış. rikêb d. Saldırı. rikêb kirin Saldırmak, min rikêbî ser vvî kir: Ona saldırdım. Dizi, sıra. bi reze: Dizili, bi rêz rim d. Mızrak. xistin: Sıralamak, ez ê nuha rincik Pürüzlü, yırtık bez, giysi navê zaroka bi rêz xim: Şimdi çocuklann adını sıralayacağım. vb. şeyler. rind Güzel, iyi. rind bûn rind bûn Güzelleşmek, güzel olmak. ruh 115 rîşîn Püsküllü. rîşk d. Bit yumurtası, sirke. rindî d. Güzellik, iyilik. rîyin Sıçmak, (dirî, birî) rind kirin Güzel etmek, iyi ro d. 1) Gün. ro bi ro: Gün gün, etmek. gün be gün. rokê pêş da: Bir rindtir Daha güzel, daha iyi. gün evvel, royê pê da: Gün rino Dokuma tezgahında kul¬ boyu, bütün gün. 2) Gündüz. 3) lanılan ağaçtan tarak. rism e. Resim. ristin Eğirmek, (dirêse, birêse, rist) Güneş, ro vekirin: Güneş açmak, hava aydınlanmak. roava d. Batı. rocîMz. "rojî" rişme d. Yular. rohilatd. Doğu. riz d. Pirinç. rojin d. Baca. rizandin Çürütmek, (dirizîne, rojî d. Oruç. birizîne) rokirin Dökmek, boşaltmak, gen¬ rizyan Çürümek. (dirize, birize) ime nav vvî çewalî roke erdê: rizyayî Çürük, çürümüş olan. Çuvalın içindeki buğdayı yere rî d. Sakal, rî berdan: Sakallarını boşalt. kesmeyip uzatmak, sakal bırak¬ Romî Türk. mak. ron 1) Berrak. 2) Sıvı, cıvık, açık rîçaU. Reçel. rîçik bkz. "reh û rîçik" rîkê Sık sık altını pisleten kız çocuğu. rîko Sık sık altını pisleten erkek çocuk. rîs e. Yün iplik. rîsipî e. Yaşlı, ihtiyar, sakalı ağar¬ mış olan yaşlı kimse. rîsî d. Kışın hayvanlara yedirilmek üzere saklanan burulmuş kuru ot destesi. rîsîn Yünden yapılmış olan, yünlü. rîş d. Ur, şark çıbanı. sıvı, sulu sıvı, açık ince sıvı. ron bûn Sıvılaşmak, cıvıklaşmak, sulu hale gelmek, (sıvı) açık ince olmak. ronî Aydın, ışıklı. ronî bûn Aydınlanmak, ışıklı hale gelmek. ronî kirin Aydınlatmak, ışıklı hale getirmek. ronkayî d. Aydınlık, berraklık. ron kirin Sıvılaştırmak, cıvık¬ laştırmak, (sıvıyı) açık ince hale getirmek. rot e. İnce direk, uzunca sınk. ruh e. Ruh. bê ruh mayin: Yüzü rîşik d. Püskül. saranp solmak, cansız ve güçsüz rîşî d. Püskül, saçak. kalmak, mîna ruhê xu zanîn: Ruha rvvîvî/rüvî 116 Çok iyi bilmek, "adı gibi rûdan Yüz vermek, şımartmak. bilmek", ruh jê kişyan: Ruhu rûgirtin Yüz bulmak, şımarmak. bedeninden ayrılmak, ölmek. rûgirtî Şımank. ruh tê neman: Beti benzi rûken Güleryüzlü. kalmamak. rûmet d. Yüzakı, şeref. Ruha d. Urfa. (Pehlevice: Orya) ruhber Canlı. ruhistîn Azrail. rûn e. Yağ. rûnê helandî: Erimiş yağ. rûnê malê: Hayvansal yağ. rûnê nebati: Bitkisel yağ. rütbe d. Rutubet, (bkz. "şilekî") rûnerm Yumuşak yüzlü. rû e. Yüz, surat, bi dev û rüya: rûnermî d. Yumuşak yüzlülük. Yüzüstü, dan rû: Kabahatini, kusurunu yüzüne karşı söyleyip rûnişkandin Oturtmak. (rûdinişkîne, rûnişkîne) ayıplamak; yüze/yüzüne vur¬ rûniştin Oturmak, (rûdine, rûne) mak, ji ruyê xu a vê t in: Bir rûreş Yüz kızartıcı bir iş yapan, istekte bulunanı bir bahane ile uzaklaştırmak, "başından atmak yüzü kara kimse. rûreşî d. Yüz kızartıcı durum. veya savmak", ruyê vvî rûsipîti d. Yüzaklığı, şeref. neêşyan: Utanması sıkılması rûşuşti Terbiyesiz, saygısız kimse. olmamak, yüzsüz olmak, ruyê rût 1) Tüysüz, çıplak. 2) Züğürt, vvî negirtin: Çekinme, sıkılma çulsuz, rût î repal: Beş parasız, gibi nedenlerle bir kimseden bir züğürt, çulsuz kimse, rût û pût şey istemeye, ona bir şey söyle¬ kirin: Soyup soğana çevirmek, meye çekinmek; yüzü tutma¬ beş parasız bırakmak. mak, ruyê xu reş kirin: Yalan rût bûn 1) Tüysüzleşmek, çıplak yere konuşmak; yüzünü kara olmak. 2) Züğürtleşmek, beş etmek, ruyê te reş be!: Yüzün parasız olmak. kara olsun! yalancı! rû ji rû rût kirin 1) Tüysüzleştirmek, fedî dike: İnsanlar karşı karşıya çıplaklaştırmak. 2) gelince daha kolay uzlaşırlar. Züğürtleştirmek, beş parasız rûber Yorgan önyüzü. rûbes d. Okçur otu. (Pehlevice: rêpas, rêwas) rûçikandin Yolmak, (dirûçikîne, birûçikîne) rûçikîn Yolunmak. bırakmak. rûto Beş parası olmayan, züğürt, meteliksiz ve itibarsız erkek. rvvîn/rün d. Kök boyası. rvvîvî/rüvî e. 1) Bağırsak. 2) Tilki. sadir d. Sebze fidesi. saqo e. Ceket. sadir bûn (Birinden) Olmak, sar Soğuk. (birinin) belinden gelmek, sar bûn Soğumak. (birinin) dölü olmak. Oso ji sargermî d. Nezle. Remo sadir bûye: Oso, sari d. Soğukluk. Remo'nun dölüdür. sarîbarî Abuk sabuk (söz, laf.) safî Tamamiyle, tamamen, safı. sarînc d. Sarnıç. safî bûn Saf olmak, duru olmak, sar kirin Soğutmak. safı olmak. safi kirin Duru etmek, saf hale getirmek, safı etmek. sagat Avare, işsiz güçsüz, serseri. sarogerm Ilık. satan bkz. "çîp" satil d. Bakraç. satilko Bakracımsı, bakraç biçi¬ minde. sak e. Manda yavrusu. sator d. Satır, kesici satır aleti. sal d. Yıl, sene. sala çvvînî, (sala savv d. Ürküntü, ürkme. çûnî): Geçen yıl. salê mehê carê: Ayda yılda bir. salê pê da: Yıl Boyu, bütün yıl. salê tê: Gelecek yıl. sal Yaş, doğuştan beri geçen zaman, evv sê salî ye: O üç yaşındadır. salawext Yılın bütün zaman¬ larında, yıl on iki ay. salix e. Salık, haber, salix dan: (Birşeyi, birini) Onun uygun olduğunu söylemek, tavsiye etmek. salixxirab Kötü salıklı. savv girtin Ürkmek, dehşete kapılmak. savvgirtî Ürkmüş olan, dehşete kapılmış olan. sax Sağ, canlı, esen. sax bî!: Teşekkür ederim! Eksik olma! Sağol! sax bûn Sağ olmak, sağlığına kavuşmak, iyileşmek. saxî d. Sağlık. sax kirin Sağaltmak, sağlığına kavuşturmak, iyileştirmek. saxmîrat Daha ölmeden malı mirasa kalan kimse. sam d. İğrenç koku. saxtî d. Yoklama. sandoq d. Sandık. saxtî kirin Yoklamak, here sax- saq d. 1) Ayak bölümü olmayan ve dize kadar uzanan bir çeşit çorap, tiya mirîşka bike: Git tavuk¬ ları yokla. tabansız çorap. 2) Çorap, çizme saya Sade örülen nakışsız örgü. gibi şeylerin ayak bölümünden sayî Açık hava, berrak hava. yukanda olan kısmı. saz d. Saz, çalgı. sazbend sazbend Çalgıcı. 118 ser babamın üzerini arıyorlardı. sazbendi d. Çalgıcılık. seklavvî Bir cins asil at. seba İçin. sekman Keskin nişancı. sebir d. Sabır. selepatî Üstünkörü. sebir kirin Sabretmek. selevvat d. Salavat. sebirîn Sabretmek, (disebire, selexane d. Kesimevi. bisebire) sebî Çocuk. sed e. Yüz (yüz sayısı), sed qat: selexane Hantal, oldukça şişman ve ağırcanlı kimse. selitîn Musallat olmak, evv li Yüz kat, kat kat, pek çok min selitiye: O bana musallat (kıyaslama deyimi.) olmuş, başıma bela olmuş. seder d. Sedir. sedqe d. Sadaka. seet d. Saat. seet çend e?: seet ji pênca ra dibuhure du deqe û (diselite, biselite) selte d. Salata, selta firingya: Domates salatası, selta xiyara: Cacık. nîv: Saat kaç? Saat beşi iki selvvan/servvan Deve çobanı . buçuk dakika geçiyor, seet semitîn (Derinin) Soyulması. çend e? seet ji pênca kêm sê deqe: Saat kaç? Saat beşe üç dakika var. (disemite, bisemite) semt d. Bir kimsenin çevresi, etrafı, yanı yöresi, ji Kamo ra sehan d. Tabak. bibêje bira bi semta min sehet d. Sıhhat, sehet be!: nekeve: Kamo'ya söyle sakın Sıhhatler olsun! sehetxweş: "Ağzına sağlık" anlamındaki sözcük. sekbav "Köpeğin dölü" anlamın¬ da bir küfür. uğramasın yanıma. seqem d. 1) Ayaz. 2) Zatürre. seqem girtin: Zatürre olmak. ser e. Baş, kafa. bi serê (...): Bir kişinin adına yemin edilirken sekin duruş. "(...) başı hakkı için" sekinandin Durdurmak, bi sek- da, adına yemin edilen kişinin inandin dan, (dan sek¬ anlamın¬ adından önce kullanılan yemin inandin): Durdurmak, (disek- biçimi, bi serê xu: Bir başına, inîne, bisekinîne) tek başına, hatin serê vvî: 1 . sekinin Durmak, bise!: dur! ("bisekine"den.) se kirin Üzerini aramak, yokla¬ Kötü durumla karşılaşmak 2. Beklenmedik, şaşırtıcı bir olay veya durumla karşılaşmak; mak, kontrol etmek, polêsa "başına gelmek", serê merî: bavê min se dikirin: Polisler Her bir kimseye; adam başına. 119 ser serê te (vve) sax be: Başın sen sağıma yardımcı olan kimse. (başınız) sağolsun. serê vvî serberjêr Başaşağı doğru. êşandin: 1. Gereksiz sözlerle serbest 1) Serbest, özgür. 2) (onu) bunaltmak 2. Bir iş için Başına buyruk kimse. (onu) tedirgin etmek, uğraştır¬ serbest bûn Serbest olmak. mak, serê vvî ketin belê: Başı serbest kirin Serbest etmek. belaya girmek, serê vvî ketin serbesti d. Serbestlik. teşqelê: Başı derde girmek. serbilind Şerefli, onurlu. serê vvî xistin belê: (Onun) serbilindî d. Şeref, onurluluk. Başını belaya sokmak, serê xu sercil d. Kaparo. kirin ber xu: Başını önüne serçavî Baştacı edilen, büyük eğmek, serê xu x istin belê: Başını belaya sokmak. (Pehlevice: ser) ser Üst. di ser ra: Üstünden, değer verilen, üstün tutulan. sergin e. Tezek. (Pehlevice: sergîn) sergome Kocaman kafalı kimse. üzerinden, di ser ra çûn: sergoş Geme bağlanan ip. Taşmak, sıvı şeylerin kabı sergovend Halayda başı çeken taşırması, li ser: Üzerinde, kimse. üstünde, li ser hev: 1 . Tekrar serhed d. Hudut boyu. tekrar, birbiri arkasından 2. serhcvde Başa kakma, tenkit. Birbirinin üstünde, ser dilê vvî serhezok Başı sürekli titreyen, tirş bûn: Midesi ekşimek, midesi yanmak, ser sera, (ser çava): Memnuniyetle, hiç rahatsız olmaksızın; "başımla beraber." sera d. Saray. (Pehlevice: seray, sray) serad d. İri delikli elek. titrek başlı olan insan veya hayvan. serhêl Halayda başı çeken kimse. seridandin Kalburdan geçirmek. seridîn Kalburdan geçmek. şerik e. 1) Başçık, başcağız. 2) İğ başlığı. serapê Baştan başa. serişk Dik kafalı. serapîra Bunca ömürden sonra, serî 1) Başlık. 2) Baş, kafa, uç. yaşlı haliyle, yaşlanmış olduğu ji serî da Başından, baştan, ji bir sırada. serî heya binî: Her yönüyle, serbazî Yüklemede ikinci kat yük. serberê Koyun sağımında, koyunların başlarından tutup iyice, baştan aşağı, serî lê bela bûn: Başı çok ağnmak, başı çatlamak, serî Iê gerandin: Oyalamak, serî 1c vverimîn: serî hildan sêgavk 120 Gürültü vb.'den dolayı rahatsız örtü. olmak; kafası balon gibi şerre Yol üstü. şişmek, serî lêxistin: Müracaat serrût Kel. etmek, baş vurmak. sersal d. Yılbaşı. serî hildan Baş kaldırmak. serseri Serseri. serkel d. Fazla kaynama. serşivan Kaliteli çoban, ehil serkul e. Eşek dışkısı. serma d. Soğuk, serma girtin: çoban, usta çoban. serşo d. Yıkanma yeri, banyo. Soğuk almak, üşütmek, serma ser şuştin Banyo yapmak. hilanîn: Soğuk almak, üşüt¬ ser û kine e. Üst baş. mek. ser û pê Kelle paça. sermiyan e. Sermaye, anamal. servekirî Üstü açık olan. sermiyan Reis, aile reisi. serwext Anlayışlı, haberdar. scrmiyandar Sermayedar. serxoş Sarhoş. ser nixamtin Örtbas etmek. serxoş bûn Sarhoş olmak. serobin Altüst. serxoşî d. Sarhoşluk. scrobin kirin Altüst etmek. serxoş kirin Sarhoş etmek. serpalî Ekin biçen işçilerin başı, şevval d. Soru. orakçıbaşı. serpişt d. Kırkılan koyunların sırtında kırkılmadan bırakılan kısım. sewal kirin Sormak. sewax d. Sıva. sewax kirin Sıvamak, sıva vur¬ mak. serpişte Sırtüstü. sewq Sevk. serqame Yukarı doğru. sewqat d. Sevkiyat. serqeydem (Tarlada) Hat başı, sewq kirin Sevketmek. hat başlangıcı. serqiyame Yukarı doğru. serqot Başında başlık veya örtü olmayan, başaçık. sevvs Akli denge bozukluğu. sevvsî bûn Akli dengesi bozul¬ mak. sevvt d. Avaz. serqûnç Ağzına kadar dolu kap. sexî Cömert. serrast Düzeltilmiş olan. seyandin Sıvamak, sıva vurmak. serrast bûn Düzelmek. serrast kirin Düzeltmek, ez (diseyîne, biseyîne) seyandî Sıvalı. dikim herim antênê serrast seyd d. Av. bikim: Anteni düzeltmeye seydvanî Avcı. gidiyorum. seyran d. Piknik. serrax d. Yorganın üzerine atılan seÜç. segoşe singilk 121 sêgavk d. Üç adım uzun atlama. sike d. Demir kazık. sêgoşe Üçgen. sikran Ölüm hali, ölüm sêkevir Üç taşla telak atma, karıyı taşla boşama işi. sêl d. Ekmek sacı. döşeğinde olma hali. siktir kirin Defetmek, siktir etmek, siktir be!: Defol! sênî d. Sini. sik û sar Sopsoğuk. sêr öf Seyir. silav d. Selam, silav dayin: sêr kirin Seyretmek. Selam vermek, silav girtin: Sêrt d. Siirt. Bir kimsenin selamına karşılık sêsibe Üç gün sonraki gün. vermek; selam almak, silav sêsid d. Üç yüz. kirin: Selam etmek. sêşemîo' Salı. silek Korkak, eli kalkmayan. sêv d. Elma. silh d. Silah. sêvanok d. Uyluk kemiği. Silîva d. Diyarbakır'ın Silvan sêvok d. Uyluk kemiği. ilçesi. sêvvan e. Değnek. Silîvî Silvanlı. Sêvvas d. Sivas. sim e. Hayvan tırnağı, hayvan sêvvî Öksüz. toynağı. (Pehlevice: sumb) sêwîtî d. Öksüzlük. simaq d. Sumak. sêxîçk d. Üç taşla oynanan bir simêl d. Bıyık, simêl berdan: Bıyıklarını kesmeyip uzatmak, oyun. sêzde e. On üç. bıyık bırakmak, simêlê vvî şûr sibat/sebat d. Şubat. nabire: Çok büyüklenmeyi, sibe d. kimseden çekinmesi kalma¬ 1) Yarın. 2) Sabah, siba te bi xêr!: Hayırlı sabahlar! Günaydın! sibeda Yarın, ez ê sibeda vverim: Yarın gelirim, kî sibe¬ da tê? Yarın kim geliyor? mayı anlatır. simêlboq Palabıyıklı. simil e. Başak. simsim Üzeri simli olan kadife vb. şeyler. sifet e. Sima, yüz. sine d. İğde. sifire. Bakır. sinciq d. Ceviz, bademiçi gibi sifîl Sivil. şifre d. Sofra. (Pehlevice: stefr) sihêr d. Sihir. sihêrbaz Sihirbaz. sihorü' Sahhur. sihorîk d. Sincap. şeylerden yapılan sucuk. sincirandin (Fırın, tandır vb. yerleri) Isıtmak. sincirîn (Fırın, tandır vb. yer¬ lerin) Isınması. sing e. Kazık. sıngo sogilme 122 singilk e. Ufak ve kısa kazık. sivikayî d. Hafiflik. singo e. Süngü. sivik kirin Hafifleştirmek. singodevvran (Eskiden) Göğüs sivikîef Hafiflik. göğüse çarpışmayı anlatan bir sözcük. sivînek d. Dam vb. yerlerin saçağı. sinhet e. Sanat, meslek. sivîng bkz. "sivînek" sinetkar Sanatkâr. sivve Sıyrık, hafif yara. sinî d. Sini. sixletî d. Kalabalık. sipî d. Bit. sixte Sahte. sipî Beyaz, ak. sixtekar Sahtekâr. sipî bûn Beyazlaşmak. sixtekarî d. Sahtekârlık. sipîçk d. 1) Gözakı. 2) Yumurta sixye Sıhhiyeci, iğneci. akı. sipîçolkî Beyaza çalan renkte olan. sixyetî d. Sıhhiyecilik. sî d. Gölge. sî e. 1) Otuz. 2) Deri, giyecek sipî kirin Beyazlaştırmak. imalatında kullanılan hamlığı sip î sax Capcanlı, sapasağlam. giderilmiş deri. sipî w boz Apak ve temiz olan. sîng d. Göğüs. siqî d. Fitil, tampon. sînor d. Sınır. siqî Sert içimli tütün. sîpe Sıpa. sirgûn Sürgün. sîper d. Siper. sisê Üç. sîr d. Sarımsak. (Pehlevice: sîr) şist Gevşek. (Pehlevice: sust) sîravk d. Tuzlu su. şist bûn Gevşemek. sîrbend Atın göğsüne takılan sistî d. Gevşeklik. (Pehlevice: sustîh) süsleri, at'ın süs takımı. sîrkirî Sarmısaklanmış olan. şist kirin Gevşetmek. sîrkut e. Sarımsak döveceği. sisto pisto Gevşekçe. sîrmast d. Yoğurt ve sarımsaktan sitar Koruma. oluşan bir yemek. sitare d. Barınma yeri, sığınak. sîsalk d. Akbaba. sitêr d. Yataklık, yatakların sîtil d. Kazan. konulduğu yataklık. sitirandin Korumak. sîxur Oklu kirpi. sobe d. Soba. soba ceyranê: sitirîn Barınmak. Elektrik sobası, soba êzinga: siûd d. Şans, talih. Odun sobası, soba komirê: sivik Hafif. sivik bûn Hafifleşmek. Kömür sobası. sofi Sofu. sol sogilme d. Beğendi (alinazik) yemeği. sol d. Ayakkabı. sonî sonî Eninde sonunda. Swêrek 123 Simo'ya emanet edebilir. stendin Almak. stevvr Sütten kesilmiş olan hay¬ van. sor Kırmızı. stêvvrk d. Yıldız. sorboz Bir at cinsi. stran 1) Türkü söylemek. 2) sor bûn 1) Kırmızılaşmak. 2) Kızarmak. Yoğurmak, (distrê, bistrê) stran d. Türkü. sorgul Bir cins buğday. subhanela sorik d. Kızamık. sukr d. Suyu kesmek için soring d. Kırmızı renkli bir cins toprak. sor kirin 1) Kırmızılaştırmak. 2) Kızartmak. sorsork d. Düğün evi belli olsun diye bir sopanın ucuna takılıp Fesuphanallah. yapılan bent, set, büğet. sultanîm/ Salkımsöğüt. sunux Üzgün, melul, düşünceli. sur d. 1) Esinti. 2) Sır. suxre d. 1) Angarya. 2) Baştan savma yapılan iş. düğün evinin damına asılan suyar Süvari, atlı, binici. kırmızı bez parçası (kırmızı suyar bûn Binmek. bez asma geleneği çok eskilere suyarî Atlı, binili olarak. dayanmaktadır, bu gelenek suyar kirin Bindirmek. Karacadağ'da hala sûc e. Suç. sürdürülmektedir. sûk d. Ayaz. sorxî d. Sorgu. sosin d. Çiğdem. sosret Skandal, elaleme karşı rezil olma durumu. soterî Soytarı, serseri. sûnd d. Yemin, dan sûnd kirin Yemin etmek. sûnd xwarin Yemin içmek. sûndxwarî Yeminli. soxe Meret! Geberesice! sûs d. Meyankökü. soxe Ölüden geriye kalan. sût Aylak, serseri. soxîn Sonuç, sonunda. sûtal Aylak, serseri. soz d. Söz. soz dan: Herhangi bir sûndê: Ant içirmek, yemin ettirmek. sûtik Aylak, serseri. şeyi yapacağını kesin olarak sût î dîn Zırdeli. söylemek; söz vermek. sûyin 1) Ayakla vurarak sıkıştır¬ spar d. Dayanak. mak, tepmek. 2) Bilemek, spartin 1) Dayamak. 2) Emanet (disû, bisû) etmek. Hemo kane mala xu bispêre Simo: Hemo evini Swêrek/Sörek d. Urfa'nın Siverek ilçesi. şa Sevinçli, neşeli, mutlu. (Pehlevice: şat) şabaş d. Düğünde damat için çalgıcıya verilen paralar, şaş kirin Şaşırtmak. şaş mayin Şaş kalmak. şaşo Şaşı erkek. şavî d. Su kaynağı, akak. şa bûn Sevinmek, mutlu olmak. şax e. Filiz. şagird Çırak, öğrenci. şax dan Filizlenmek, dallanmak. (Pehlevice: eşakirt, eşagird) şagirdî d. Çıraklık. şah kral, Padişah, şa kirin Sevindirmek, mutlu etmek. salebe Bir çeşit aba. şaxşaxî Üzeri dallı desenli olan giysi vb. şeyler. şayî d. Sevinç, neşe, mutluluk. (Pehlevice: şahîh) şayîş Çekinme, ji min şayîşa dike: Benden çekiniyor, şalê İnşallah. şe e. Tarak. şalik e. Süt sağarken kullanılan şeb d. Şap. süzme bezi. şalûl Arıkuşu. şebî 1) Alımlı, çekici. 2) Asil at, cins at. şamik bkz. "firingî" şehde Şahit. şamî bkz. "hulî" şehdeyîd. Şahitlik. şandin Göndermek, yollamak. şehetandin Bozmak, (dişe- (dişine, bişîne) şanik d. Ben, vücuttaki siyah leke. şanzde e. On altı. şapat d. An, en küçük zaman parçası. hetîne, bişehetîne) şehetîn Bozulmak, (dişehete, bişehete) şehne "şeqil" işini yapan görevli, ("şeqil" sözcüğüne bakınız.) şaqiz Haylaz, yaramaz. şek Hamarat, çalışkan. şar d. Kadınların başlarına ört¬ şekal d. Eskimiş, yırtık pırtık tükleri siyah yazma. deri ayakkabı, nagê şekala şaristan Memleket, ülke. (filankes): bkz. "nagê nenûka şaş Şaşı. -filankes") şaş bûn Şaşkınlaşmak, şaşıp kalmak. şekir e. Şeker, şekirê gir: Kesme şeker, küp şeker, şekirê şaşik d. Sarık, hûr: Toz şeker, şekirê nav şaşî d. Şaşırma, hata, yanlışlık. kaxeta: Kâğıda sanlı şeker. şekirdank şeşkin 125 şekirê noka: Leblebi şekeri. önlemekte kullanılan ve şekirê qulqulî: Ortası delikli üzerine hububat ölçüsü şeker. şekirdank d. Şekerlik, şeker kabı. şe kirin Taramak. şekrok d. Yabani enginar. sele Biçilip dizilmiş ekin yığını. şelih Cömert. şelihandin (Kabuğunu) Soymak. (dişelihîne, bişelihîne) şeliqîn Pişik olmak, (dişeliqe, bişeliqe) şelpe Kendini kaybetme, çıldır¬ ma, cinnet geçirme, şelpe bi vvî ketin: Cinnet geçirmek. şelte d. Yüzsüz yorgan, döşek vb. şeyler. şelvver e. Şalvar. şemedan e. Muşamba. şemil d. Hayvan yavrusunun süt emmesini engellemek için memeye takılan bez. şemitandin Kaydırmak. işaretlenen tahta. şeqitandin Sıyırmak. Beko çakêt ji ser min şeqitand: Beko, ceketi üzerimden sıyırdı. şeqitîn Sıyrılmak, pozê Beko şeqitî: Beko'nun burnu sıyrıldı. şeqî Dinsiz. şeqşeqî kirin (Mecazi) Bacaklarını birbirinden ayır¬ mak, bacaklarını "cart" diye yırtmak. şer e. Savaş, kavga. şerh d. Şeriat. şerjêkirin Boğazlamak. şer kirin Savaşmak, kavga etmek. şerpeze Perişan, kötü durumda olan. Şerqî Yezidi. sert e. Şart, koşul. sert Bahis, iddiaya girme, bahse . şemitîn Kaymak. tutuşma, sert girtin: Bahse şemitok Kaygan. tutuşmak. şemî d. Cumartesi, {bkz. "paşînî") şemtonek Kaygan. şemze Yeni doğmuş kuzu, oğlak, buzağı gibi hayvanlar. şerûd Belayı seven, kavga etmeyi seven, kavgacı, yara¬ maz. şervver e. Şalvar. (Pehlevice: şervar) şepeUd. Yağış. şesid e. Altı yüz. şeplor Vücutta alerji sonucu şeş e. Altı. meydana gelen sivilceli şeşderb d. Tabanca, altıpatlar. kızanklık vb. şeyler. şeşek d. Ramazan'dan sonra tutu¬ şeq d. İki bacak arası, apışarası. şeqil d. Hububatın çalınmasını lan altı günlük oruç. şeşkin Kadınlann topluca yün sikil 126 şet taramaları, şet e. Nehir. şev d. Gece. bi şev û ro: Sürekli, şênayî d. Şenlik. şên bûn Şenelmek, meskûn olmak. her zaman; gece gündüz, şeva şênî Şen, meskûn yer. beratê: Berat gecesi, şeva şên kirin Şeneltmek, meskûn hinê: Kına gecesi. hale getirmek, şevaro Gece gündüz, bütün gün. şêr e. Aslan. şevbêr d. Geceyi bir yerde şêrgîn Kışkırtıcı, geçirme. şevder Geceleyin dışarda kalmış olan kimse. şêst e. Altmış. şêwirîn Danışmak, şêwr d. 1) Danışma. 2) Sohbet. şevgêr Gece gezmeyi seven. şêwrxweş Hoşsohbet kimse, şevîn d. Gece otlatması. şêx Şeyh. şevîn Geceye ait olan. şêxtî d. Şeyhlik, şevîn kirin Geceleyin sürüyü şêz d. At sineği. kırda otlatmak. şevvat d. 1) Yanma. 2) Acıma. şevvate d. Yangın. şevvitandin Yandırmak. şibandin Benzetmek, (dişibîne, bişibîne) şidandin Sıkmak, (dijdîne, bijdîne) şevvitîn Yanmak. şidyan Sıkılmak, (dijde, bijde) şevvq d. Işık. şifa Şifa. şifa be!: Afiyet olsun! şewqe e. Şapka. "Şifa olsun!" şewqet d. Şefkat, şihîre d. Şehriye. şexs Şahıs. şik d. Şüphe. şê Al renkli bir at cinsi. şikandin Kırmak, (dişkîne, şêkirandin Şükretmek, teşekkür etmek, (dişêkirîne, bişêkirîne) şêlandin Soymak, soygun yap¬ mak, (dişclînc, bişêlîne) şêlmok d. Hardal. şêlpîs Temizlik yönünden evine önem vermeyen, evi pasaklı olan kadın, bişkîne) şikandî bkz. "navsal" şikare d. Bir çiftçinin çifti çubuğu olmayan biri için ektiği ekin. şikeft d. Mağara. şikev d. İçinde çökelek kurusu eritilen ağaçtan tekne. şêl û şimûl d. Boy pos, endam, şikeva Mayasız ekmek. şên 1) Şen, neşeli, her tarafa şikênandin Kirmak. (dişkênîne, neşe saçan, herkesi şenlendiren kimse. 2) Şen, meskûn yer. bişkênîne) sikil e. Biçim, şekil. şikyan şikyan Kırılmak, (dişkê, bişkê) şikyayî Kırık. şîqîn 127 mını içe doğru büküp giyme şekli. şil Yaş, ıslak. şinaqî Aşırı susamiş kimse. şil bûn Islanmak. şinaqî bûn Aşırı susamak. şilekî d. Nem, rutubet. şinaqî kirin Aşın susatmak. şilikî Yaşlı insanlarda sonradan şindilandin Sarkıtmak. çıkan dişler. şilingo e. Mardin acuru. şilî d. Yağış. şil kirin Islatmak, binê xu şil kirin: Altını ıslatmak. (dişindilîne, bişindilîne) şiqî e. Kengerin yeşil ve taze olan yeni yeşermişi. şirinqe d. Şırınga. şirîg Ortak. şilope d. Sulu kar, eriyen kar. şirigatî d. Ortaklık. şilp Aniden kaçan birinin ani şirît d. Şerit. kaçışını anlatmakta kullanılan şirt d. Süpürge. sözcük, şilp û bazda: şirt kirin Süpürmek. Birdenbire kaçtı, aniden kaçtı. şitifin bkz "şutufin" şil û pil Sırılsıklam. sitil d. Fide. şil û pil bûn Çok ıslanmak; şitilandin Budamak, (dişitilîne, "sırılsıklam olmak." şil û pil kirin Çok ıslatmak; "sırılsıklam etmek." bişitilîne) şiv d. İnce ve yaş dal parçası, çubuk vb. şeyler. şilût Çıplak, çırılçıplak. şivan Çoban. şilût bûn Çırılçıplak olmak. şivantî d. Çobanlık. şilût kirin Çırılçıplak etmek. şivaq d. Şafak. şil-zuha Ufak ve yassı bir taşın şivik d. İnce ve yaş dal bir tarafı ıslatılıp havaya fır¬ parçacığı, çubukcuk vb. şeyler. latılarak "yaş mı kuru mu?" şivtelîd. Şeftali, anlamına gelen şil-zuha? diye şiyar Uyanık. sorulan kura çekme şekli (bir şiyar bûn Uyanmak. tür yazı-tura oyunu.) şiyarî d. Uyanıklık. sima d. Balmumu. şiyar kirin Uyandırmak. şimamokd Şamama. şîhyan Kişnemek, (dişîjıe, şimarûn Balmumu ve yağdan bişîhe) yapılan ve yara tedavisinde şîlafk d. Pankreas. kullanılan bir çeşit hamur. şîp d. Çağlayan. şimik d. Terlik. şimikî Ayakkabının topuk kıs şîqîn d. Vururken "şappadak" diye çıkan sesi anlatmakta kul- şuxulandî lanı lan sözcük, şuxulandî 128 şonik kirin Tokaçlamak. şîr e Süt. şop d. İz. şîranî d. Tatlı yiyecekler, şîranî şopger İzci. xvvarin: Sözlü veya nişanlı şopgerîn bkz. "şopger" durumuna getirmek. şor d. Sohbet, söz, laf, laflama. şîravoçkî Yarı tatsız yiyecek vb. şeyler. vverin em sora bikin: Gelin sohbet edelim (laflayalım.) şîret d. Nasihat, tavsiye. şor Tuzlu, tuzu fazla olan. şîretkar Nasihatçı. şorayî d. Tuzluluk. şîrêz d. Çiriş. şorbe d. Çorba, şorba nîska: şîrgermî Ilık. Mercimek çorbası. şîrhelal Helal süt emmiş kimse. şorbeşîr d. Sütlaç. şîrheram Haram süt emmiş şor bûn Tuzlu olmak. kimse. şîrîn 1) Tatlı, şirin. 2) Sempatik, canayakın. şîrîn bûn Tatlı olmak. şoret d. Gösteriş, fiyaka. şorik d. Ağızdan akan salya. şor kirin Tuzlu yapmak, fazla tuzlu hale getirmek. şîrîni d. Tatlılık. şortik d. Fazla su katılmış ayran. şîrîn kirin Tatlılaştırmak. şoşman Sağdıç. şîrmaq d. Tokat. şoşmantîrf. Sağdıçlık. şîrq (Cam vb.) Kırılırken çıkan şuh d. Lahza, en kısa zaman ses. şîrqînî d. Tokat vururken çıkan sesi anlatmakta kullanılan sözcük. şîr ve kirin Çocuğu sütten (memeden) kesmek. şîrvekirî Sütten kesilmiş olan çocuk. şît Düz. şîv d. 1) Yemek. 2) Akşamüstü koyun otlatması, şo Köpekleri çağınrken kul¬ lanılan sözcük, şo Sabun tanesi, sabun kalıbı, du şo sabûn: İki kalıp sabun. şonik e. Tokaç, çamaşır tokacı. parçası. şujde d. Seccade. şujî d. Peynir suyu, ayranın üste çıkan su vb. kısmı. şur Ayakta işeyenlerin çıkardığı işeme sesi. şuştin Yıkamak, bi şuştin dan/dan şuştin: Yıkatmak. (dişo, bişo, şuşt) şutufin Tüymek, sıvışmak. (dişutufe, bişutufe) şuxul d. Çalışma, iş.. şuxulandin 1) Çalıştırmak. 2) Kullanmak, (dişuxulîne, bişuxulîne) şuxulandî Kullanılmış olan. şuxulîn şvvînî/şünî 129 şuxulîn Çalışmak. şûx Şuh. şûf d. Yüz şekli, sima. şwêlî/şölî Bulanık, şûjin d. Çuvaldız. şvvêlî bûn/şölî bûn şûm Nazlı. şûpik d. Yapağı yumağı. şûr e. Kılıç. şûrkêş 1) İyi kılıç kullanan. 2) Fedai, şûş bûn 1) (Buzlu, kaygan vb. yerlerde) Kaymak. 2) Kandınlmak, yoldan çıkanlmak. şûşe d. Şişe. şfişik d. Küçük şişe. şûş kirin Kandırmak, yoldan çıkarmak. şût Çıplak. şûv d. Nadas. Bulanıklaşmak. şwêlî kirin/şölî kirin Buianıklaştırmak. şwêlîtî/şölîtî d. Bulanıklık. şvvîn/şün d. 1) Yas 2) Yer, birinin veya herhangi birşeyin işgal ettiği yer. şvvînda/şünda 1) Geri, anarya. 2) Sonra. Men do hat şvvînda ez çûm: Mendo geldikten sonra gittim. şvvîn da kirin/şün da kirin Geri çekmek, gerilemek, anarya yapmak. şvvînî/şünî Yaslı. ta d. Sıtma. ta e. 1) Dikiş ipliği. 2) Bitki tanesi. 3) Değirmen taşı. 4) Saç kılı, saçtan bir kıl. taloq avêtin (Mahkeme) Davayı ileri bir tarihe ertelemek. talşîr d. Süt salgılayan tüylü bir bitki. tab d. Çaba, emek. talûke d. Tehlike. tab xvvarin Çabalamak, emek tam d. Tat. tam jê dîyin: harcamak. tabih Tabi, bağımlı, ez ne tabihî Hayrını görmek, bir faydasını görmek, min tam ji lawê xu kesî me: Ben kimseye tabi nedî: Oğlumdan hiçbir yarar (bağlı) değilim. görmedim, oğlumun bana ta girtin Sıtmaya yakalanmak. hayrı dokunmadı, tam nedan: tajan d. İnce sızı. Rahatını kaçırmak, rahatını tajî e. Tazı. bozmak, rahat vermemek, tam tal d. Şans. tê neman: (Birşeyin) Eski, tal Acı (kahve, ot vb. şeylerin güzel, hoşa giden tarafı kalma¬ acısı.) talan d. Talan, talanê yekî birin: Birini talan etmek. mak, yozlaşmak, zevksizleşmek; tadı tuzu kalmamak. tamar d. Damar, tamara (...) di talan bûn Talan olmak. (...) da heye: (Soyunun ya da talan kirin Talan etmek. birinin) Huyuna çekmek, talanî Talan olma durumu. talaz d. Hortum, havada oluşan hortum. tal bûn Acılaşmak. talde d. Tenha ve sakin olan yer, "damarına çekmek." tam dan İtmek. tam kirin Tatmak. tamsarkî Tatsız, lezzetsiz yiye¬ cek. gözden ırak yer, gizlenme veya tan Samimi arkadaş. kulis yapma yeri. tane e. Dana (bkz. "cange") talib İstekli. talik d. Kantaron otu. (Lat. Herba Polii) (Sanskritçe: dhenû) tapan Deve tabanı. taqî e. Erkeklerin giydiği, beyaz talî d. Son, sonuç. fistan ve uzun dondan mey¬ talîzok d. Kasırga. dana gelen bir çeşit giysi. tal kirin Acılaştırmak. tar d. 1) Kasnak, kalbur vb. şey- taret telaq 131 lerin kasnağı. 2) Orakla ekin tebek d. Şap hastalığı biçerken sol elde tutulan, daha tebekî Şap hastalığına yakalan¬ fazla biçmeyi ve tutamı kontrol etmeyi sağlayan bir el mış olan hayvan teberik d. Ermiş kimseler olarak bilinen evliya, şeyh vb. kim¬ aracr. taret d. Abdest. selerin vermiş olduğu ve tarî uğurlu olduğuna inanılan kut¬ Koyu. tarî d. Karanlık. tarî bûn Karanlık olmak, karar¬ mak. tarî kirin Karanlık etmek, karartmak. tar û mar Tarumar. tar û mar kirin Tarumar etmek. tasa manga İçinde inek sütü sal yiyecek, içecek türünden şeyler, ev teberik e?: Çok az verilen veya ikram edilen bir şeye karşılık söylenir. tebh e. Ahlak tefandin Söndürmek (d itefin e, bitefine) tefyan Sönmek (ditefe, bitefe) sağılan ve 3-4 kilo süt alabilen tehdayî d. Zorluk, zahmet, baskı büyük tas. tehde Zor, zahmetli taştê d. Sabah kahvaltısı. tav d. Güneş ışığı. tavilê Derhal, hemen. tavve d. Tava. tavvî Sıtmalı. tehevandin Bitkin düşürmek, takatsiz bırakmak (ditehevîne, bitehevîne) tehevîn Bitkin düşmek, takatten düşmek (diteheve, biteheve) tax d. Mahalle. tehmûl d. Tahammül taxim e. Tarla sınırı. tehmûl kirin Tahammül etmek tazî Çıplak, şilf û tazî: Çınlçıplak. şût î tazî: Çırılçıplak. tazî bûn Çıplak olmak, elbiselerini çıkarıp soyunmak. tazî kirin Çıplak etmek, elbiselerini soymak. xu tazî kirin: Soyunmak. tazîtî d. Çıplaklık. teht e. Büyük yassı taş tej e. Kilim, dokuma maddesi vb. şeylerin birbirine eklenen her bir parçası tekelig d. Tekerlek tekya d. Tekke telaq bkz. "fatreşk" telaq e. Nikâhlı kadını boşama. te Sen, seni. bi telaq: "Şöyle yapmazsam tebax d. 1) Ağustos 2) Tabak ya da şöyle değilse karım boş tebaxçe d. Küçük tabak düşsün" anlamında yemin tebek Bezden veya dokuma maddesinden bir parça sözü; "şart olsun", telaqê xu avêtin: bkz. "bi telaq" bi sê telaqî bûn teng kirin 132 telaqê bê fitye: bkz. "Bi min têda ye: Arzum ondadır. telaq" min tem kir gi herim, lebele telaqî bûn Susuzluktan ölmek, susuz kalma sonucu ölmek telaqreş Hain, kalleş, hûn çima nebû: Gitmek istiyordum ama olmadı. temaşe d. Seyir, izleme. wa bêbext fi telaqreş in?: temaşe kirin Seyretmek. Niçin böyle hainlik yapıyor¬ tembûr d. Saz, çalgı, tanbur. sunuz. temelî Alabrus tıraş biçimi. telaş e. Büyük yün yumağı temerî d. Kakül. telbîz d. Toprak biraz eşe- temerîk d. Kakül. lendiğinde veya kazıldığında temezî d. İpekli kadın başörtüsü, ortaya çıkan nemli kısım temisandin Bastırmak. teleb Dişi köpeğin erkek köpekle çiftleşme isteği telik d. Terlik (ditemisîne, bitemisîne) temisin Bastırılmak (ditemise, bitemise) teliqîn Köpeğin yavrulaması temî d. Tenbih, uyarı. telîş Deri ya da herhangi bir tem kirin İstemek, arzu etmek. dokuma maddesinden uzunla¬ masına kesilen parça telîş kirin 1) Yarmak 2) Deri ya tenapîya Başında ve omuzunda başlık, örtü, giysi olmaması durumu. da herhangi bir dokuma mad¬ tendûr d. Tandır. desini uzunlamasına kesmek tene e. Ekin. veya dilimlemek. tenê Yalnız, tek başına, tik fi telîz e. Telis. tenê: Yalnız olarak, yanında teloqan Takla atma işi. hiç kimse bulunmadan, bir teloqanî bûn: Takla atarak yuvarlanma. teloqanî kirin: Takla atarak yuvarlanmak. telp d. 1) Çay, kahve gibi şey¬ başına. tenêbûn d. Yalnızlık. teng Dar. teng û tal: Dapdar, çok dar. tengal Deve ayağını bağlama ipi lerin tortusu. 2) Dere, kanal tengayîd. Darlık. gibi yerlerin kenannda yapılan teng bûn Daralmak. gölcük. tengijandin Daraltmak. telpe d. Tarla-arazi bölümleri veya dilimleri. telqîn d. Talkın. tem d. Arzu, istek, meyil, tema (ditengijîne, bitengijîne) tengijîn Daralmak, (ditengije, bitengije) teng kirin Daraltmak. tenik teseH 133 tenik İnce, yufka gibi ince. tercal e. Deccal. tenik bûn İncelmek. teres Teres. tenikî d. İncelik. tereşqof bkz. "keleşqof' tenik kirin İnceltmek. terevvîh d. Teravi. tenişt bkz. "kelek" terextor/tirextor d. Traktör. tenî d. İs. terezî d. Terazi. (Pehlevice: tenî bûn İs olmak. terazûk) tenî kirin İs etmek, is sürmek. terêx Obur, sünepe. tepandin Tokmaklamak. tergî Yeter ki . (ditepîne, bitepîne) tepelik d. Başın tepe bölümü. tepi-dûz Dümdüz. tepik e. Duvar vb. yerlere yapıştırılıp kurumaya bırakılan yaş tezek. tep fi rep Pat küt (vurma.) teqa d. Duvarın iç tarafında, içine eşya koymak için yapılan küçük dolap, kör pencere. teqandin Patlatmak. teqawît Tekaüt. teqilandin Bir şeyin ağırlığını tartmak (diteqilîne, biteqilîne) teqilîn (Ayağı) Takılmak, (diteqile, biteqile) terh İnce ve uzun ağaççık, çalı gibi şeyler. terikandin Terketmek. (diterikîne, biterikîne) terikîn Çatlamak, (diterike, biterike) teriqandin Atın parlamasına neden olmak, (diteriqîne, biteriqîne) teriqîn 1) Atın parlaması. 2) Aşırı öfkelenmek, (diteriqe, biteriqe) terişandin Kaydırmak, (diterişîne, biterişîne) terişîn Kaymak, (diterişe, biterişe) teqîn d. Patlama, patlayış. teri d. Kuyruk. teqteqok d. Patpat tabancası. terk Çatlama. teqwîm/teqwîn d. Takvim. ter kirin Terketmek. teqyan Patlamak. termê mexîl Büyükayı takım ter Yaş ağaç, bitki gibi şeyler. teral Tembel, teralê Bexdê: yıldızı. ters e. Sığırlar ve davarlar. Hiçbir işe el sürmeden terşonek Kaygan. keyfince yiyip içip, yaşayan; iş tertere İriyan kimse, yapmayı sevmeyen, rahatına terxê Obur, sünepe kadın. düşkün, tembel kimseler için terxo Obur, sünepe erkek. söylenir. tesediq d. Sadaka. teraB d. Tembellik. teselî d. Ümit, teselli, teseüya w! teşenek ketin: Ümidi son bulmak, ümidi kalmamak. teşenek d. İnsan veya hayvanlar¬ da oluşan sulu yara. tewl 134 tevizandin Uyuşturmak, (dite- vizîne, bitevizîne) tevizî Gerinme, tevizî dan xu: Uyuşukluğunu gidermek üzere teşî d. İğ. kollarını açarak, gövdesini teşîris İğ eğiren kadın gererek vücudunu gergin bir teşk d. Bacak. vaziyete sokma, gerinme. teşkvaca Çarpık bacaklı. Beko tevizya dide xu: Beko teşqele Karışıklık, kargaşa, şamata, sorun. tetirxanî Mide fesadına yakalan¬ mış olan kimse. tetirxanî bûn Mide fesadına yakalanmak. tetirxanî kirin Mide fesadına uğratmak. geriniyor. tevizîn Uyuşmak, (ditevize, bitevize) tevîhev Birbirine katılmış olan, bütün, toplu halde. tevîhev kirin Birbirine katmak. tevlihev bûn Karmakarışık olmak. teto çd. El. tevlihev Karmakarışık. tev hep, Birlikte. tevlihev kirin Karmakarışık tevayî d. Genel, birliktelik. etmek. tevda Tüm, hepsi, tamamen. tevlihevî d. Karmakarışıklık. tev dan (Yemek) Karıştırmak. tevliv "İğne atsan yere düşmez" tevdîr d. Evi çekip çevirme, evi idare etme işi, ev idaresi. olma durumu, teprenecek yer olmaması durumu. tevê Katılmış. tevn d. Dokuma tezgahı. tevê bûn Katılmak. tevnî Dokuma tezgahının tahta¬ tevê kirin Katmak. tevgerandin Devindirmek, ları. tevr e. Çapa aleti. hareket ettirmek, (tevdigerîne, tevşo e. Keser aleti. tevbigerîne) tevv 1) Hiç. 2) Ses sanatkârının tevgeryan Devinmek, (tevdigere, tevbigere) tevgêr d. Devinim, hareket. tevgirêdan (Yolculuğa çıkıldığında) Sıkı giyinmek. (tevgirêdide, tevgirêde) tevhev Tüm, hepsi. teviz Uyuşma, uyuşukluk. türkü söylerken, dinleyenlerin onu onaylarken söyledikleri sözcük. tevvandin Bükmek, eğmek. (ditevvîne, bitevvîne) tevvîl İnce, uzun ve sıska olan. tevvl d. Otlakta at'm ayağına bağlanan ip, tavla. tewlandin tewlandin At yaylatmak. (ditewlîne, bitewlîne) têr xvvarin 135 bana çamur bulaştırdı. têgeryan Bulaşmak, boyax di tewle d. Tavla. çakêtê Beko gerya: Beko'nun tewqîf Tevkif. ceketine boya bulaştı. tewqîf kirin Tevkif etmek. tewr Çeşit, tür. têhildan 1) Kaldırmak, dikmek. 2) Dürtmek. (Beko ço di min tevvrî ...o kadar ki, ...hatta. hilda: Beko sopayla beni tevvş İşe yaramaz, boş. dürttü. texmîn d. Tahmin. tekerin Girmek, têkeve texmîn kirin Tahmin etmek. hundir.Vdi hundir keve!: İçeri texsî d. Taksi. gir! texsîr kirin Esirgemek, diriğ etmek. tekirin Koymak, têkêyê!: Koy, içine koy! solê xwe têke pek text e. 1) Tahta. 2) Taht. Ayakkabılarını textik e. Küçük tahta. giy/Ayakkabılarını ayağına textikê çog Dizkapağı. koy. textilo d. Daktilo. têkilî d. Alaka, ilişki textîn Tahtadan yapılmış olan. têkişandin Yorgan gibi şeylere text û bext e. "Güvenirlik" anlamındaki söz. teyr e. Kuş. teyrê hur Şahin. teyşt d. Leğen. yüz çekmek, (têdikşîne, têkşîne) tê qarmîş bûn Karışmak, ilişmek. têr d. Ortasından birbirine teze Taze. yapışık iki çuvaldan oluşan tezetî d. Tazelik, bi tezeti: Taze heybevari çuval. halde. têbuhurîn Feragat etmek, vazgeçmek. tê çûn Sızmak, su sızmak (birşeyden.) av di beroşê dihere: Kazandan su sızıyor. têr 1) Tok. 2) Doyunca, yeterince. têra çûn Batmak, içinden geçmek. têra kirin Batırmak, içinden geçirmek, içine sokmak. tê da İçinde. têr bûn Doymak. têdan Sürmek. teri Doyum, doyma. têderxistin Bilmek, tahmin têr kirin 1) Doyurmak. 2) etmek. têgerandin Bulaştırmak. Beko heri di min gerand: Beko Yetmek, yeterli gelmek. têr xwarin Doymak, karnını doyurmak, doyunca yemek. têrxwarinî tirik 136 têrxwarinî d. Doyum, doyma, tatmin, têrxwarinya Beko daim, devamlı, hep, her zaman. tuneye: Beko doymak nedir tima Açgözlü, cimri. bilmiyor/Beko doyumsuzdur. timayî d. Açgözlülük. têwerbûn Atılmak. Beko di korte vverbû: Beko çukura düştü. têwerdan Kabı çalkalamak, ez a vê di tasê vverdidim: Tası çalkalıyorum, tasa su çalıyo¬ rum. têwerdayî Çalkalanmış olan kap têwerkirin Atmak. Beko kevira têwerî/têwrî min dike: Beko ting ring d. Saz vb. çalanların saz çalışını anlatmakta kul¬ lanılan sözcük, tıngırdatma. tiqis kirin Kenetlemek, (bkz. "kîp kirin") -tir "Daha..." anlamına gelen bu sonek fazlalık, üstünlük sıfatı verir. Ez ji te mestir im: Ben senden daha büyüğüm. tir d. Sesli osuruk, tira ser bana taş atıyor. Beko ez têwerî mîkut: Hiçbir yarar sağla¬ jêr kirim: Beko beni aşağıya mayan, sonucu olmayan iş. tir attı. tê da neman: Hiç bir sum sak- tidarek Hazırlık, tedarik. layamamak; "ağzında bakla tifal Çocuk. ıslanmamak", tir tê nesekinîn: tifaq d. İttifak. Hiç bir sırrı saklayamamak; tifık d. Tükürük. "ağzında bakla ıslanmamak". tifif "Tuh!" "Yazıklar olsun!" tir û vir: anlamındaki ünlem. Dalavere, yalan dolan. tifû Tuh! tirafûn d. Telefon. tiho d. Dardağan tirb d. Mezar, türbe. tije Dolu tirek 1) Sık sık sesli bir şekilde tije bûn Dolmak yellenen kimse, tirek kirin tije kirin Doldurmak (Birini) Çok dövmek; pestilini tilî d. Parmak, merî tiliya xu vê çıkarmak. 2) Burnu havada ra dixu: Bir yiyeceğin çok olan, kibirli. lezzetli olduğunu anlatmak tirekî d. Kibirlilik. için söylenir, tiliya (bêçiya) tirê adi Kadın! xu di qulika moza ra kirin: tirik d. Sesli osuruk, tirika wî Belayı üzerine çekmek, bela aramak. derket in: Çok hırpalanmak; "cıcığı çıkmak", tirik çûye, tilîlî d. Zılgıt. virik maye: "Ahi gitmiş vahi tim Daima, hep. tim fi tim: Her kalmış." liri tîrmar 137 tirî e. Üzüm. işten iyi sonuç beklenmemesi Tirk Türk. gerektiğini anlatır, tiştik bi Tirkî d. Türkçe. serî da hatin: Kötü bir durum¬ tiro Pis herif, adi herif. la karşılaşmak; başına bir şey tirone Züppe. gelmek. 2) Eşya. tirp d. Turp. tiştîr 1 Yaşını doldurmuş keçi. tirs d. Korku. titûn d. Tütün, titûna qaçax: tirsandin Korkutmak. Kaçak tütün. tirsandî Korkutulmuş olan. tiving d. Tüfek. tirsek Korkak. tixtor/dixtor Doktor, tixtorê çava: Göz doktoru, tixtorê tirsekîJ Korkaklık. dirana: Diş doktoru. tirsonek Korkak. tirsyan Korkmak. tixûb d. Sınır. tirsyayî Korkmuş olan. tiyare d. Uçak. tirş Ekşi. tiyê "Vah vah!", "yazık oldu!" tirş bûn Ekşimek. veya "umurumdaydı sanki!" tirşik d. 1) Türlü ve bu türden anlamlarına gelen ünlem. sulu yemekler, tirşika kundi- tizbî d. Tespih. ra: kış kabağı, et ve salçadan rî e. Kayın, elti. meydana gelen kış yemeği. 2) Düğün yemeği. tirşikçî Yaltakçı, yağcı, pohpohçu. tirşîd. Ekşilik. tt Susuz, susamış olan. tî bûn Susamak, ji tîna behecîn: Çok susamak, susuzluktan fenalık geçirmek. tîk Dik. tirş kirin Ekşitmek. rî kirin Susatmak. tirşoqî Tadı ekşiye çalan, rîlle Tallahi. ekşimsi. tîn d. Isı. tirt û virt İkide bir, zırt pırt. tîngermî Ilık. tir û dîn Kafadan yana biraz tîn tro.sk Yuvarlak herhangi bir kontak, dengesiz, hoppa kimse. tisî Yavan ekmek. tişt e. 1) Şey. tiştik pê ve tüne: cisim. rîr d. 1) Ok. 2) Sancı, rîr lê rabûn: Sancısı tutmak. tîr Yoğun, koyu, koyu sıvı "Zaran yok, önemli değil" rîr bûn Sıvının koyulaşması anlamındaki söz. tiştê zû ye, rîrêj d. Işın, güneş ışığı şil e gû ye: Düşünüp taşın¬ rîr kirin Sıvıyı koyulaştırmak madan, acele olarak yapılan tîrmar e. Ok yılanı tîş rîş Yırtılma, yarılma tu 138 dünya, dünya alem. rîş bûn Yırtılmak, yarılmak topajê berfê Kar topu. tîşik d. Yırtmaç top avêtin İflas etmek, top rîş kirin Yırtmak, yarmak rîtik Alacalı bulacah, rengarenk, fantastik eşya atmak. top fi gurover Yusyuvarlak. toq d. Köpek tasması, tavk. rîtik çd. Oyuncak. tor d. Ağ. tîrî e. Bir çeşit serçe kuşu. toraq d. Çökelek. tîtreyî bûn Nefret etmek, ez ji torbe e. Torba. derevvîna tîtreyî dibim: töre Komik (insan.) Yalancılardan nefret ederim. torim 1 Yaşına kadar olan deve. tîzik d. Çifte, hayvan çiftesi. torîn Ağdan yapılmış olan. tobe d. Tövbe, tobe istefila: tornevvîde/tornevvît d. Tövbe estağfurullah. tobedar Tövbeli. tobe kirin Tövbe etmek, bi Tornavida. tortore Aylak, işsiz güçsüz kimse. tobekirin dan: Tövbe toş d. An, çok kısa zaman süresi. ettirmek. tot bûn Yuvarlanmak, kûçik torî tobekirî Tövbeli. korte bû: Köpek çukura tod d. Hastayı üzerine yatırmak yuvarlandı. için binek hayvanının sırtında totik Kafa. yapılan sedye. tot kirin Yuvarlamak. tof d. Bela, felaket, musibet. tofan d. 1) Tufan 2) Bela, felaket, musibet. totok çd. Çocukların yürümeleri¬ ni sağlamakta kullanılan üç tekerlekli araba. tog İşe yaramayan köpek. toxim e. Tohum. tol Serseri. tozan d. Toz toprakla karışık tolaz Hovarda, serseri. esen rüzgar. tole İşe yaramayan köpek. toz û tebar Toz toprak. tolik d. Ebegümeci. tu 1) Sen 2) Hiç, hiç bir, asla. tê tomast d. Bir çeşit kaymaklı çökelek. derbê mêra bibînî: Sana gününü göstereceğim, tomofil d. Otomobil. görürsün sen! tu bi kêfa xu yî: tonpiz e. Topuz, Nasıl istersen, nasıl istersen top Büyük halı, duvardan duvara öyle yap, keyfin nasıl istiyorsa. halı (boydan boya halı.) topa dunyê Herkes, bütün tu car: Hiç bir zaman, tu dibê qey: Sanki, sanırsın ki. tu dibê tulh qey devê wî kirê dixwaze: twîj kirin 139 tüle e. Tuğla. "Sanki ağzı kira istiyor" tûlik e. Küçük tepe, tepecik. anlamındaki bu söz konuşmak¬ tûm Bitki tanesi. tan aciz kimseler için söylenir. tûmarî Yekpare, bütün. tu dîn î yan tu baqil î?: tûncik d. Alna sarkan saçlar. Delice, aptalca işler yapanlara tûr e. Torba, çanta, tûrê parsê: söylenir; "aklını ekmek peynir¬ le mi yedin?" tu kes: Hiç Dilenci çantası. tûr-tûr d. Düdük sesi. kimse, tu ne li pêş dihere tu tûtik Çingene pembesi. ne Ii paş dihere: Önünde tûtik d. 1) Mermi kovanı. 2) ardında gidilmez, arkadaşlığı¬ na güvenilmez. tulh d. Çıban. tunebûn d. Yokluk. tuni Yok (bulunmama.) tut Köpeği kovarken kullanılan sözcük. tutik Ayak parmakları üzerine çömelerek oturma şekli. tuxt d. Eskiden kullanılan bir ağırlık ölçüsü. tû d. Dut. tû kirin Tükürmek. Düdük. tutya e. Çinko. tvvîj/tüj 1) Keskin, sivri 2) Acı, biber acısı. tvvîj bûn/tüj bûn 1) Keskinleşmek, sivrileşmek. 2) Acılaşmak. tvvîjî/tüjî d. 1) Keskinlik, sivri¬ lik. 2) Acılık tvvîj kirin/tüj kirin 1) Keskinleştirmek, sivrileştirmek. 2) Acılaştırmak. u udr Hazırlık. söz. ufare d. Afara. u.r-ujr d. Deve bağırtısı. uhu Öksüren birinin öksürüşünü Utim Kör. (Bu, "itim" biçiminde taklit etmek için kullanılan de telaffuz edilir.) uve çd. Yara, sızı, acıma, yanma sözcük. ulm e. Malumat, ulm fi dilm: vb. uzr Özür. "Malumat, bilgi" anlamındaki u û Ve, ile. Ûris d. Rusya. ûcax e. Sülale, ocak. û_r-û.r d. Deve bağırtısı. Ûd d. Israr. aryan (Deve) Bağırmak. (difire, ûjdan e. Vicdan, fijdanê vvî biû.re) tehmûl nekirin: Vicdanı elver¬ ûsik J. Yüksük. memek. ûtid.Ütü. ûle d. Yama. ûtî kirin Ütülemek. ûle kirin Yamamak, ûrîkirî Ütülenmiş olan, ütülü. ûmidî d. Ümit, beklenti. ûyş İğrenme ifade eden bir Ûris Rus ünlem. vaca Ters döndürülmüş, içi dışı¬ na çevrilmiş, tersine çevrilmiş olan. vaca bûn Ters döndürülmek, içi dışına çıkmak, tersine çevrilmek. vaca kirin Ters döndürmek, içini dışına çıkarmak. vala Boş. vik û vala: Bomboş. veciniqe) veçinîn Ot, çimen gibi şeyleri yerden koparmak, yolmak. (vediçine, veçine) (Pehlevice: vaçînîten/viçîten: ayıklamak) veçirandin Yırtmak, lime lime etmek, (vediçirîne, veçirîne) veçiryan Yırtılmak, lime lime olmak, (vediçire, veçire) vala bûn Boşalmak. veçîrkî Debelenme, çırpınma. vala kirin Boşaltmak. vedan 1) Eşmek, eşelemek. 2) valayîi/. Boşluk. Şimşek çakmak, do êvarê valî Bu taraf, ("vî alî"den birûsk vedida: dün akşam "valî"ye dönüşmüş) vana Bunlar (işaret sıfatı.) varqilîn Farkına varmak. (vardiqile, varqile) şimşek çakıyordu, (vedide, vede) veger d. Dönüş. vegerandin Döndürmek, geri vaya Bu (işaret sıfatı.) çevirmek, iade etmek, (vedi- vebirîn Birbirinden ayırmak, gerîne, vegerîne) bölmek, (vedibire, vebire) vebûn Açılmak, çözülmek. (vedibe, vebe) veciniqandin Ürkütmek. (vediciniqîne, veciniqîne) veciniqîn Ürkmek. (vediciniqe, vegeryan Dönmek, geri dönmek. (vedigere, vegere) vegevizîn Ağnamak, ağınmak. (vedigevize, vegevize) vegirtin Açmak, kurmak (çadır vb. şeyleri kurmak; el, çuval vegıı neslin vb. şeyleri açmak, (vedigre, vegre) veguhestin Nakletmek, nakil. vehesyan Yetirmek, (vedihese, vehese) vekctin Uzanmak, yere veya vêxistin 142 veroje, verot) verşandin (Kazak vb.şeyleri) Sökmek, (vedirşîne, verşîne) verşî d. Mide bulantısı, verşiya vvî hatin: Midesi bulanmak. verşyan 1) (Kazak vb. şeyler) yatağa uzanmak, (vedikeve, sökülmek. 2) Kusmak, jê xwîn vekeve) verşyan: -dan aşırı nefret vekerî Yere veya yatağa uzanmış olan. vckirin Açmak, bi vekirin dan: Açtırmak, (vedike, veke) vekirî Açık. vekişandin Geri çekmek. (vedikşîne, vekşîne) vekolan Kazmak, (vedikole, vekole) velîstin Oynatmak, kafayı üşüt¬ mek, (vedilîze, velîze) velo kirin Ağızdaki yiyeceği yutmadan dışarı çıkarmak. (velo dike, velo ke) vemaltin 1) Sıvamak, elbise sıvamak. 2) Silmek, süpürmek. (vedimale, vemale) vemirandin Söndürmek. (vedimirîne, vemirîne) vemirîn Sönmek, (vedimire, vcmire) venîştin Konmak, (vedine, vene) veqetandin Ayırmak, ji hev veqetandin: Birbirinden ayır¬ mak, (vediqerîne, veqetîne) veqeryan Ayrılmak, (vediqete, veqete) verotin Kazımak, (vediroje, etmek, (vedirşe, verse) veşartin 1) Saklamak, gizlemek 2) Ölüyü toprağa gömmek. (vedişêre, veşêre) veşarrî Saklı, saklanmış olan, gömülmüş olan. veşuştin Yıkamak, (vedişo, veşo, veşuşt) vexwarin d. İçecek, (vedixu, vexu, vexwar) vexwarin İçmek, (vedixu, vexu, vexvvar) vezelandin Esnek hale getirmek. (vedizelînc, vezelîne, vezelya) vezelyan Esnek hale gelmek. (vedizele, vezele) vê 1) Bu (çekime uğramış olan dişil işaret sıfatı). 2) Bir önek. (bkz. "pê") vê da Bu tarafa. vêketin Yanmak, tutuşmak. (vêdikeve, vêkeve) vêra Anında, hemen, derhal. hema vêra min xu gîhandê: Hemen anında yetiştim. vê ra Birlikte, beraber, vêsê Bu sabah, ("vê sibê"den.) vêxistin Yandırmak, (l.vêdixe, vêxe 2. vêdixîne, vêxîne) vıngyan vingyan Vızıldamak, (divinge, bivinge, vingya) vino Burnundan konuşan, gen¬ zek. vin-vin d. Genzekçe konuşanları anlatmakta kullanılan söz. vinvinok Genzek. vir bkz. "derevv" vir Bura, burası, ji vir: Buradan. ji vir heya mala Xwedê: Pek çok; "yerden göğe kadar", li vir: Burada. vira Bura, burası, ji vira: Buradan, ji vira vva: Bundan böyle, li vira: Burada. virda Buraya, bu tarafa, virda wêda nizanim: "Şunu bunu anlamam (bilmem); özür kabul etmem, itiraz dinlemem." virik d. Sulu dışkı, ishal, bi 143 vız-vız virikê ketin: İshal olmak. virnî Geç doğmuş olan hayvan. virnî ketin: (Hayvan) Geç doğmak. virt İkide bir, zırt pırt. viz bûn Dönmek, delme viz dibe: Topaç dönüyor. viz kirin Döndürmek. vî Bu (çekime uğramış olan eril işaret sıfatı.) vîçînî Civciv sesi. vîç-vîç d. Civciv sesi. vîjik d. Sulu dışkı, ishal. vîjo Sık sık sulu dışkı yapan hayvan. vîya Bu, bunu. vîz-vîz d. Rüzgar sesi, rüzgarın ıslık çalarak ses çıkarması. w wa Böyle, öyle. xu tal kirin: Beğenilmeyen bir vvah Bir ünlem. durum karşısında kaşlarını vvakîna bkz. "vva" çatıp yüzüne somurtkan bir vvakînka bkz. "vva" anlam vermek; "surat asmak", vvakîno bkz. "vva" vvalêz e. Valiz. vvalî o Taraf, ("vvî alî"den "walî"ye dönüşmüş.) vvana Onlar (işaret sıfatı.) vvanî Böyle, bu şekilde. waqînî^. Çığlık, feryat, ağlama sesi. vvar e. Yayla, yazlık yayla, yer, yurt. vvardoz d. Yazlık yaylaya (kampa) çıkarken çadır kur¬ mak için tespit edilen yer. "yüzünü ekşitmek." vveckurmî Yüzünde hastalık vb. nedenlerden dolayı iz kalmış olan, çirkin suratlı kimseler için hakaret yollu söylenir. vvecpan Yassı suratlı. vvectal Asık suratlı, somurtkan. vvectepik Basık suratlı. vvehd d. Ahit, yemin. vvehdandin Süre belirlemek, zaman tayin etmek, (divvehdîne, bivvehdîne) vvehîd Herhangi bir işi yaparken vvarge d. Kamp yeri, yurtluk. işlerini tek başına yapmak vvavvîk e. Çakal. zorunda olan, yardımcısı wax Vah. wax li mi bkz. "vvey li mi" vvax û wax Vah vah. vvax wax Vah vah. vvaya O (işaret sıfatı.) olmayan kimse. vvehîdî d. Herhangi bir işi yaparken tek başına, Yardımcısız olma durumu. wehjîn d. Çığlık. vvayê Vah vah! vvehş e. Domuz. vve Siz. weh weh d. Sığırlara seslenirken vvec e. Yüz, surat, vvecê vvî kullanılan sözcük. qelibîn: Yüzünün rengi wek Gibi, benzer. değişmek; renk atmak, wecê vvekhev Eşit. vvekhev bûn wekhev bûn Eşit olmak. wekhevîd. Eşitlik. vvekhev kirin Eşit etmek. vvekî di Başka, daha başka, başka türlü. welat e. Yurt. vvelatî Hemşeri, yurttaş. vveled Velet, vveledî zinya: Piç, veledi zina. 145 wey düzensiz fiil. vverimandin Şişirmek. (diwerimîne, biwerimîne) vverimandî Şişik, şişmiş olan. vverimîn Şişmek, (diwerime, bivverime) vverin "Were" fiilinin "geliniz" anlamındaki çoğulu. vveris e. Kıldan yapılmış ip. vvelidîn Doğurmak, doğmak. vverkîno Öyle, o şekilde. vvelle 1) Vallahi. 2) "Öyle mi?" vverm d. Şişkinlik, şiş. "Sahi mi?" anlamındaki vverziba e. Kuzeydoğu rüzgarı. sözcük. vvesayît d. Vasıta. vvel vvel "Yok be!" anlamındaki söz. vvenda Yitik, kayıp. wenda bûn Yitmek, kaybolmak. vvenda kirin Yitirmek, kaybet¬ mek, merî dibê qey heqê aşê xu vvenda kiriye: Üzüntülü bir hali varmış gibi olanlar için söylenir. weqhet d. Olay, vukuat. vvest d. Yorgunluk, vvesta xu kirin (dan) der: Dinlenmek, yorgunluğunu gidermek. westandin Yormak, yorulmasını sağlamak, (divvesrîne, bivvestîne) vvestyan Yorulmak, (divveste, bivveste, vvestya) vvestyayî Yorgun, yorulmuş olan. vvesyet d. Vasiyet, weqîrf Kıyye. vveş d. Vaziyet. vver Öyle. wer xuya dike: Öyle vveşandin Döktürmek, dökmek. anlaşılıyor ki, öyle görünüyor vveşek d. Döküntü. ki, durum öyle gösteriyor ki. vveşyan Dökülmek. vveremî kirin bkz. "merezdarî kirin" vvergerandin Devirmek, tersyüz etmek, (vverdigerîne, wergerîne) vvergeryan Devrilmek, tersyüz olmak, (vverdigere, vvergere) vveşyayî Dökük, dökülmüş olan. wext d. Zaman, vakit, di wexta xu da: Önceden belirlenen zamanda, düşünülen zamanda, vaktinde. wexteng Zamanı kıt olan, zamanı dar olan. vvergi Öyleyse, o halde. wextengî d. Zaman darlığı. vvergî Devamlı, sürekli, hep. vvey Vay. vvey bavo: Vay be! vvere "Gel" anlamında bir tür Vay anasını! anlamındaki taac- vveyla cüp sözcüğü, vvey Ii min: Vay halime! Vay başıma gelen! anlamındaki ünlem. vveyla Hay! Hay seni! vvezinandin Tartmak, bi vvezinandin dan: Tarttırmak. (divvezinîne, bivvezinîne) vvezinîn Tartmak, (divvezine, bivvezine) vvezîfe d. Vazife. vvezyet d. Vaziyet, durum. wêran Viran, harap. wêran bûn Viran olmak. vvêran kirin Viran etmek. Wêranşar d. Urfa'nın Viranşehir wîşik 146 ilçesi. vvêrîn Cesaret etmek. vvir Ora, orası, li vvir: Orada. vvira Ora, orası, li vvira: Orada. vvirîni "Getir, al getir" anlamın¬ daki sözcük. vvî 1) O (çekime uğramış eril işaret sıfatı. Aynı zamanda şahıs zamiri.) 2) "Aa!" anlamındaki taaccüp sözcüğü. vvîya Onu. vvîşik Parmakla bebeğin dudağı¬ na dokunup gülmesini sağla¬ mak için söylenir. xaç d. Haç. xaçrê d. Dörtyol. xafil Gafil, ji xafil da: Aniden, ansızın, apansızın, haberi olmaksızın, ji xafil da kuştin: geçerken uğradığı yer; "yolgeçen hanı." xanim Hanım. xanî e. Ev. xaniyê kirê: Kiralık ev. xaniyê firotanê: Satılık ev. Habersiz ve hazırlıksız olduğu xap d. Fol. bir anda öldürdüler. xapandin Kandırmak, aldatmak. xag Çiğ, ham. (dixapîne, bixapîne) xagî d. Çiğlik, hamlık. xapxapk d. Tavuk kursağı. xal e. Dayı. xapyan Kandırılmak, aldatılmak. xalan Dayıgil, dayılar tarafı. \ar d. Misket. xalifandin (Yolunu) Şaşırtmak. xardilob/xardolabî d. Gardrop. (dixalifine, bixalifîne) xalifin (Yolunu) Şaşırmak. (dixalife, bixalife) xaliq e. Allah, (bi xaliq: bkz. "bi Xwedê") xar kirin (At vb.) Koşmak, depara kalkmak. Xarpêt d. Elazığ, Harput. xas e. Patiska. xas Lahana. xalît/ Halı. xase d. Kâse. xalî Issız, boş, tenha, xik û xalî: xaş e. Harar, telis. Çok ıssız, ıpıssız, çok tenha. xalî bûn Issız olmak, boşalmak, tenha olmak. xalîçe d. Küçük halı. xalojn d. Dayı karısı. xaşandin Haşlamak, (dixaşîne, bixaşîne) xaşandî Haşlanmış olan. xaşêl Alındığından beri yıkanma yüzü görmemiş, kullanılmamış xalrî d. Teyze. olan giysi veya yenmemiş olan xam 1) Ham, işlenmemiş olan. yiyecek vb. şeyler. 2) Acemi, toy, tecrübesiz. xaşyan Haşlanmak. (Pehlevice: xam) xatir e. 1) Hatır, kıymet, xatir xan d. Han. xan fi xirabe bûn: kirin: Müsamaha etmek, hoş Harabeye dönmek. Xana Elê görmek. 2) Veda sözcüğü, bi Razê: Hemen herkesin gelip xatirê te (we): Bir yerden xatûn xenîm bûn 148 aynlırken orda kalana (kalan¬ xelasî d. Kurtuluş. lara) "Allah'a ısmarladık", xelas kirin Kurtarmak. "esen kal/kalınız!" anlamında xelek d. Halka. söylenen iyi dilek sözü. xatir xelfe Kalfa. xwestin: Veda etmek, vedalaş¬ Xelfetî d. 1) Urfa'nın Halfeti mak. xatûn d. Bayan. xav Gevşek. xavik d. Sarığın etrafına sarılan bez. xavlorkî Gevşekçe. ilçesi. 2) Kalfalık. xelitandin Yanlışa düşürmek, hata yapmasına neden olmak. (dixelirîne, bixelitîne) xelitîn Yanlışa düşmek, hata yapmak, (dixelite, bixelite) xavvlî d. Havlu. xelîfe Halife. xax 1) Acaip, tuhaf. 2) Rezil, xelk e. 1) Halk. 2) El, yabancı, rüsva. xax û töre: Gülünç başkası, xelk û alem: Elalem. durum, rezaletlik durum, xaxê xelkîno Ey ahali! nemayê: Rezalet, elaleme xem d. 1) Gam, üzüntü. 2) karşı rezil olma durumu, Umur. xema vvî nekir in: olmadık kötü durum. Umurunda olmamak, umur¬ xayin Hain. xayinrî d. Hainlik. xazî e. Beşibiryerde, gazi altını. samamak. xemilandin Süslemek. (dixemilîne, bixemilîne) xebat d. İş, çalışma. xemilandî Süslü, süslenmiş olan. xebatkar İşçi. xemilîn Süslenmek. xeber d. 1) Haber, xebera reş: xem kirin Umursamak, umurun¬ Kara haber, xebera te ye: da olmak. Haklısın, dediğin gibidir. 2) xeml d. Süs, bezek. Konuşma, laf. 3) Küfür, sövgü. xemo Olayları kendine dert xebitandin Çalıştırmak. (dixebitîne, bixebitîne) etmeyen, aldırış etmeyen, gamsız, miskin. xebitîn Çalışmak. xemsar İhmalkâr. xebrîşok d. Masal, hikâye. xemsarî d. İhmalkârlık. xedar Derin yara. xemsewat İhmalkâr. xedeme Hademe. xençer d. Hançer. xefye Hafiye. xeniqandin Boğmak, (dixeniqîne, xela d. Kıtlık. bixeniqîne) xelas Kurtulma. xeniqîn Boğulmak. xelas bûn Kurtulmak. xenîm bûn (Kutsal bir şey, özel- xenîmet likle ekmek) Çarpmak. xenîmet d. Ganimet. xeniqok d. Boğmaca hastalığı. 149 xevv xeritandin Yontmak. (dixerirîne, bixeritîne) xerirîn Yontulmak. Nûjen bi xeniqokê ketiye: xerxere d. Gargara. Nûjen boğmacaya yakalanmış. xesandin Kısırlaştırmak, iğdiş xeniqokî Boğmaca hastalığına yakalanmış olan, boğmacalı. xenzîr e. Domuz. xera bûn Bozulmak, arızalan¬ mak. xerabûyî Bozuk, arızalı. xerac d. Garaj. xera kirin Bozmak, arızalandır¬ mak. etmek, (dixesîne, bixesîne) xesar d. Zarar, hasar. xesas Kısırlaştırma işini yapan kimse. xesirandin Zarara uğratmak. (dixesirîne, bixesirîne) xesirîn Zarara uğramak, (dixesire, bixesire) xesî Kısırlaştırılmış olan hayvan. xerat Marangoz. xeste d. Hastahane. xerb d. Batı. xestcxane d. Hastahane. xerbilîn Kendinden geçmek, içi xet d. 1) Hat, çizgi. 2) Sınır. geçmek, (dixerbile, bixerbile) xeta d. Hata. xerc d. Harç. xetaş Melez. xercîd. Harçlık. xetfi bûn (Deve) Yorulmak. xerc kirin Hercamak. xetif (Deve için) Yorulma, xerdel d. Hardal. xerîb Yabancı, garip. xerîbdost Sokulgan. xerîbî d. Yabancılık, gariplik, yorgunluk. xetimandin Tıkamak, (dixetimîne, bixetimîne) xetimandî Tıkalı. gurbet, xerîbî kirin: xetimîn Tıkanmak. Yabancılık çekmek, çekingen xetxerî Çizgili, hatlı, üzeri çizgi davranmak, xerîbiya dike: Yabancılık çekiyor, çekingen davranıyor. xericandin Döndürmek, desenli olan. xew d. Uyku. di xew da mayin: Uykuda kalmak, di xew kirin: Uyutmak, uyumasını sağla¬ çevirmek, (dixericîne, bix- mak, lêwik di xew ke: Çocuğu ericîne) yatır, di xew ra çûn Uyumak, xeriqandin Gark etmek. (dixeriqîne, bixeriqîne) xeriqîn Gark olmak, (dixeriqe, bixeriqe) uykuya dalmak, pitik di xew ra çû: Bebek uykuya daldı, ji xew rakirin: Uyandırmak, uykudan kaldırmak. xew bi xevvar çavê wî neketin: Uyuyamamak, gözlerine uyku xêzik 150 xeyidandin Küstürmek, darılt¬ mak. girmez olmak, xevva giran: xeyidîn Küsmek, darılmak. Deliksiz uyku. xevva vvî hatin: xeyn Gayri, başka. Uyuma gereksinimi duymak, xezal d. Ceylan. uykusu gelmek, xevva vvî xezal Sonbaharda sararan revyan: Uykusu kaçmak. yapraklar. xevva xu girtin: Tam istediği xezeb d. Gazap. gibi uyumuş olmak; uykusunu xezte d. Gazete. almak, xevvê dan ser vvî: xezûr e. Kayınbaba. Birdenbire çok uykusu xezûrtî d. Kayınbabalık. gelmek, uyku basmak. xêlî d. Gelinin başına sardığı xevvar Çok uyuyan, uykucu. xevvgêr Uyurgezer. ipek mendil, duvak. xênc Gayri, başka, xêncî Salo xewgiran Uykusu derin olan. kes nehat: Salo'dan başka xewirandin Bayıltmak. kimse gelmedi. (dixewirîne, bixewirîne) xewirandî Bayıltılmış olan, baygın. xêr d. 1) Hayır, sevap, bi xêr be!: Hayırlı olsun! ser xêrê: Hayırlısıyla, xêr e?: "Ne var?" xewirîn Bayılmak. "Ne oluyor?" anlamındaki söz. xew kirin Uyumak. xêr fi bêr: Bolluk, bereket, xevvle d. Halvet, tenha yer, kulis. zenginlik, xêr fi xweşî: İyilik xevvle bûn Tenha olmak. güzellik, sağlık, xêra Xvvedê: xewle kirin Gizli bir şey konuş¬ "Bundan iyisi can sağlığı" mak için tenhaya çekmek, anlamındaki söz. 2) Fayda, kulis yapmak, min Sîno xewle yarar, xêr tê nehîştin: (Bir kir: Gizli birşey konuşmak şeyi) İşe yaramaz duruma için Sîno'yu tenhaya çektim. getirmek, xêr tê neman: (Bir xewleti Tenha olma durumu. şeyin) İşe yarar durumu xewn d. Rüya. mîna xevvnê kalmamak, (bir şey) artık işe şeva: Hayal meyal. xews Ermiş, keramet sahibi, büyük veli. xeyb e. Dedikodu. xeybane Görünmeyen, gaip. yaramaz olmak. xêrat d. Hayrat. xêrnexwaz Kötülükçü, iyilikten yana olmayan. xêrxwaz İyiliksever. xeyd d. Küskünlük. xêz d. Çizgi. xeydok Çabuk darılan, alıngan. xêzik d. Çizgi, hat. xêz kirin 151 xêz kirin Çizmek. xidirnebî Hıdrellez. xiftan Kadınların giydiği kaftan. xiftanê cebelî: Bir çeşit kaf¬ xisun xinanî Nezle veya başka bir nedenden dolayı burnu tıkan¬ mış olan. xincik e. Yırtık pırtık, eskimiş giysi. tan. xij kirin Sürüklemek, pitik xu bi erdê ra xij dike: Bebek, xire. Penis. xirab Kötü. karnı üzerinde sürünerek xirabe d. Yıkık yapı, virane. yürüyor. xirabî d. Kötülük. xilandin Ufaltmak, toz veya xirabtir Daha kötü. kıyma haline getirmek. xirankêşan d. Şamata. (dixilîne, bixilîne) xirar d. Büyük saman çuvalı, xilat d. Armağan. xilç e. Kenger çıkarmada kul¬ lanılan ucu sivri değnek. xilf e. Hayvan memesinin uçları. xilik e. Helik. xilindor d. "firo" nun katı olanı. ("firo" sözcüğüne bakınız.) xilorîk d. Taneleri fazla iri olmayan dolu. xiloxwarî Eğri büğrü, çarpık çurpuk, yamrı yumru. xiloxwarî bûn Eğri büğrü olmak, çarpık çurpuk olmak. xiloxwarî kirin Eğri büğrü etmek, çarpık çurpuk etmek. harar. xirboqî Kördüğüm. xir-cir d. Ağız dalaşı, hırgür. xirçik pirçik Bez parçacıkları vb. şeyler. xirê Şırfıntı, orospu. xirêf d. İşlenmemiş ham keçi tulumu. xirifandin Bunatmak. (dixirifîne, bixirifîne) xirifi Bunak. xirifîn Bunamak. xirnik e. Tavşan yavrusu. xironek d. Ufak çıngırak. xirpik d. Kıkırdak kemiği. xilt e. Tarla faresi, köstebek. xirpo Adi herif. xilxilandin xirtik e. Hıyar, acur gibi şeylerin Ufaltmak, toz veya kıyma haline getirmek, (bkz. "xilandin") (dixilxilîne, bixilxilîne) xilyan Ufalmak, toz veya kıyma çok ufak olanları. xirtikî bûn Burkulmak. xirxal d. Halhal. xirxe e. Hırka. haline gelmek, hesrî xilya: xirxote Külüstür. Kemik ufaldı, kemik toz haline xisard. Hasar. geldi, (dixile, bixile) xisim Kalbur elendikten sonra xim-xim d. Rap rap. geriye kalan çer çöp gibi xistin şeyler, kalbur dibi. xistin Düşürmek. (1. dixe, bixe 2. dixîne, bixîne) 152 xu xîlaf e. Yalan. xîldank d. Kürdan bitkisi. xîlik d. Aba. xişab d. Matkap. xîret d. Gayret. xişir 1) Yeni yeni yürümeye xîret kirin Gayret etmek. başlayan çocuk. 2) İri. xişir e. Kadın süs eşyası. xişîm Toy, acemi, cahil, xortê vê vvextê xişîm in: Günümüz gençleri toydur. xişm d. Hiddet, gazap, felaket. xişrûg d. Çocukların başında oluşan sivilceler. xişrîn d. Hışırtı, hışırdama. xişxişok d. Çocuk oyuncağı, çıngırdak. xitim Hatmetme. xîzar d. Hızar. xoce Hoca. Xoce Xizir: Hızır aleyhisselam. Xoce Nisredîn: Nasrettin Hoca. xocerî^. Hocalık. xof d. Korku. xofet d. Korku. xopan d. Yıkık, harap yer. xopan kirin Yıkmak, harap etmek. xorim e. Balya, ot balyası. xort e. Genç erkek, delikanlı. xitim kirin Hatmetmek. xort î xama: "Genç kız, xiya Deveyi Ihtırırken kullanılan yetişkin kız" anlamında kul¬ sözcük. lanılan bir deyim. xiya kirin Ihtırmak. xortanî d. Gençlik. xiyal d, Hayal. xort bûn Gençleşmek. xiyar e. Hıyar, salatalık. xortik Serseri genç, hovarda . (Pehlevice: xuyar) xortim d. Hortum. xizan Yoksul. xoşav d. Hoşaf. xizan bûn Yoksullaşmak. xu Kendi, kendisi, bi xu: xizanî d. Yoksulluk. Kendiliğinden, bizzat. xu xizan kirin Yoksullaştırmak. avêtin: Atlamak, kendini xizêm d. Hızma. atmak. xu bi xu: Kendi xizmet d. Hizmet. kendine. xu dan bende: 1. Bir xizmetkar Hizmetçi . işin sırasını beklemek 2. xizmetkarî d. Hizmetçilik. Uygun bir fırsat beklemek, fır¬ xizmet kirin Hizmet etmek. sat kollamak. xu danîn: xizne d. Hazine. Eğilmek, alçalmak, kendini xîç e. Çakıl taşı. eğmek. xu davvşandin: xîçik e. Ufak çakıl taşı. Silkelenmek, kendini silkele¬ xîçir d. Çakıllı yer, çakılhk. mek. xu dizîn: Gizlenmek, xu 153 xun kendini gizlemek, xu girtin: vevveşandin: Silkelenmek, Kendini tutmak, kendine kendini silkelmek. xu vexistin: hakim olmak. xu hemet kirin: Uzanmak, yere uzanmak. xu Korunmak, kendini korumak, xam kirin: Kendini saflığa sakınmak. xu holî ser kirin: vurmak, xu xapandin: Üstüne atlamak, xu jê ra xweş Oyalanmak: xu xewisandin: kirin (Ona) Yağ çekmek, yal¬ Kırıtmak, cilve yapmak. xu taklanmak. xu ji bîra kirin: xistin şiklê (...): Kendini (...) Unutmak. xu kerr kirin: gibi göstermek, kendine (...) Duymazlıktan gelmek. xu kişandin: Erkeklerle yatıp kalkmak, orospuluk yapmak. süsü vermek. xudarîk "Altını pisleten" anlamındaki hakaret sözcüğü. xu kuştin Kendini öldürmek, xugirtf Tutumlu. intihar etmek, xu lê boqandin: xulam Uşak. (Cinsel olarak birine) xulamtî d. Uşaklık. Sulanmak, xu lê rakişandin: xulmaj d. Uyumak üzere olma, (Ona) Aksilenmek, diklenmek, karşı gelmek, kafa tutmak. xu uyku öncesi yarı uyanık olma durumu. mirandin: Ölü numarasına xulq d. Yaradılış, huy, tabiat. yatmak, ölüymüş gibi bir xumam d. Gözün dumanlan¬ pozisyona girmek, xu nixam- ması, üzerinde pus varmış gibi tin: Örtünmek. xu ragirtin: olması. Kendine hakim olmak, xunavî d. Çilenti. soğukkanlılığını korumak. xu xur d. Kaşıntı. teloqan kirin: Takla atmak. xurandin Kaşımak, (dixurîne, xu tev hilkişandin: Paçaları bixurîne) sıvamak. xu şaş kirin: xurbet d. Gurbet. Şaşırmak, yanlış yapmak, yan¬ xurc d. Hurç. lışa düşmek, xu şêlandin: xurcik d. Hurç. Elbiselerini çıkarıp soymak. xurde Hurda. (Pehlevice: xu şuştin: Yıkanmak, kendini xord/xvert: küçük) yıkamak, banyo yapmak. xu xure Obur. vedizîn: Gizlenmek, saklan¬ xurikandin Gıdıklamak mak. xu vegevizandin: (dixurikîne, bixurikîne) Ağnamak, ağınmak. xu xurikî Gıdıklanma. veşartin: Gizlenmek, saklan¬ xurî d. 1) Çiçek hastalığı. 2) mak, kendini gizlemek. xu Alev. xurin xurîn Kahvaltısız, daha kahvaltı yapmamış olan. xurînî d. Kahvaltı. Xwedê 154 bükülmek. xwarin d. Yiyecek. xwarin Yemek vb. yemek, bi xurme d. Hurma. xwarin dan: Yedirmek, ji xurt Güçlü, dayanıklı. xvvarin û vexwarinê da ketin: xurt bûn Güçlü olmak, dayanık¬ lı olmak. xurtî d. Güçlülük, dayanıklılık. Üzüntü, heyecan vb.'den dolayı yiyemez içemez duruma gelmek, iştahı kapanmak, xur-xur d. Horultu. "yemeden içmeden kesilmek." xuryan Kaşınmak. (dixu, bixu, xwar) xusar d. Elekteki artık. xwarî d. Eğrilik, çarpıklık. xuset e. Huy, adet. xwar kirin Eğmek. xuşikandin (Hışırdatarak) xvvarzê Kızkardeş çocuğu. Kaydırmak, (dixuşikîne, xwasî Yalınayak. bixuşikîne) xwazgînçî Görücü, istekçi. xuşikîn (Hışırdayarak) Kaymak. (dixuşike, bixuşike) xuşîn d. Hışırtı, xuşînî bi dara ket: Ağaçlar hışırdadı. xwe d. Kızkardeş. xvveda e. Tanrı, ilah. xwedayî Tanrısal, ilahi. Xvvedê e. Allah, bi erd fi xuşk d. Kızkardeş. ezmanê Xvvedê: "Allah'ın yeri xuş-xuş d. Hışırtı, çağıldama. göğü adına yemin ederim ki." xutbe d. Hutbe. bi Xvvedê: "Allah üstüne xuya bûn Görünmek, belirmek. yemin ederim ki" anlamında xuya kirin Görünmek, belirmek. yemin şeklindeki yemin biçi¬ xûk d. Haraç. mi, ji (-ya) Xvvedê da: -den xûz Kambur. beri (sitem yollu söylenir.) ji xûz bûn Kamburlaşmak. bona rezza Xwedê: Allah xûzî d. Kamburluk. rızası için. ji êvara Xwedê da: xûz kirin Kamburlaştırmak. Akşamdan beri (sitem yollu xwa bir Taaccüp sözcüğü. söylenir.) ji siba Xvvedê da: xvvanê bûn Görünmek. Sabahtan beri (sitem yollu xwanê kirin Görünmek. söylenir.) ji Xwedê bitirse!: xvvar 1) Eğri, eğik. 2) Aşağı. Yapma, utan, yazıktır! xwar ve hatin: Eğilmek, aşağı "Allah'tan kork!" ji Xwedê ve eğilmek, xwaro maro: Eğri eyan e: "Allah görüyor ya", büğrü, çarpık çurpuk. xvvar bûn Eğilmek, çarpılmak, "nasıl olsa Allah doğrusunu bilir" anlamına gelen ve söyle- Xvvedê xwelîdank 755 nenin doğru olduğunu anlatan Allah etmesin." Xvvedê qebûl söz. Xvvedê bide: Dilenciyle bike: Sevap sayılan bir iş konuşurken "sana sadaka vere¬ yapıldığı zaman söylenir. meyeceğim" anlamında Xvvedê tev kal fi pîr bike: söylenir; "Allah versin" Yeni evlenenlere "bir arada Xvvedê bike: Allah vere, inşal¬ yaşlanın" anlamında söylenen lah, temennim odur ki. Xwedê bir iyi dilek sözü; "Allah bir dayin: Doğmak, dünyaya yastıkta kocatsın." Xwedê gelmek. Xvvedê (te, vve, ...) teala: Allahü taala. Xwedê fadîkar dernexe: "İnşallah bu vvekîl, (Ela vvekîl): "Allah iş başarıyla bitirilir; Allah utandırmasın" Xwedê hebînî: şahidim olsun ki" anlamında yemin biçimi. Xwedê zane: 1. Allah aşkına. Xwedê heqê Sanırım, galiba, bana öyle min ji te ra nehêle: Ben sana geliyor ki; "Allah bilir" 2. bir şey yapamayacağım, yap¬ Belli değil. Xvvedê zêde bike: tığın haksızlığın (kötülüğün) Yemek yemekte bulunanlara cezasını Allah versin, ya da yemeğe buyurun diyen¬ "Allahından bul" Xwedê hez lere söylenen nezaket sözü; bike: Allah izin verirse, "ziyade olsun." Allah'ın izniyle. Xwedê ji min Xvvedêo Ey Allah! Ey Allahım! fi te ra mezin e: xvvedî Sahip, xwedîerd: Tarla Günün birinde hakkımı -öcümü- ala¬ sahibi, tarlası olan kimse. cağım; "alacağın olsun!" Xwedîgede: Çocuk sahibi, Xwedê ji te razî be: Yapılan çocuğu olan kimse. bir iyilik karşısında "Tanrı Xwedîgund: Köy sahibi, köyü seninle birlik olsun, iyiliğini olan. Xwedîmal: Ev bark senden esirgemesin" sahibi olan kimse. Xwedîzaro: anlamın¬ da teşekkür olarak kullanılır; "Allah senden razı olsun" Xvvedê mezin e: Kendisine yapılmış olan haksızlıkların düzeleceğine inanmak gerek¬ tiğini anlatır; "Allah büyüktür." Xwedê neke: Olması arzu Çocuk sahibi, çocuğu olan kimse. xvvedî kirin Beslemek, yetiştirmek. xwedîtî d. Sahiplik, sahip olma durumu. xwelî d. Kül. xwelî li serê te edilmeyen bir olaydan söz be!: "Sana yazıklar olsun!" edilirken söylenir; "böyle anlamındaki kınama sözü. birşey olmamasını dilerim; xwelîdank d. Küllük, kül tabağı. xwelîpisk xwinxur 156 xwelîpisk d. Toz halindeki kül. karıştırarak yapılan ve davara xwende Okumuş kimse. yedirilen yiyecek. xwendin Okumak, bi xwendin dan/dan xwendin: Okutmak. (dixwîne, bixwîne) xvvesî d. Kaynana. xwesîtî d. Kaynanalık, kaynana olma durumu. xwestin İstemek, bi xwestin dan: İstetmek, (dixwaze, bixwaze) xvvestî İstenmiş olan kız. xvveş Hoş, iyi, güzel. xvveş bûn Hoş olmak, iyi olmak, güzel olmak. xvveşik Güzel. xvveşî d. İyilik, güzellik, di xvveşyê da bimîne, (bimîne bi xvveşî): Yaşamını sağlık ve esenlik içinde sürdürmeni dilerim; "sağlıcakla kal!" xvveş kirin Hoş etmek, iyi etmek, güzel etmek. xwî e. Huy. xwî Nefret. xwîdan d. Ter. xwîdan Terlemek, (xwîdide, xvvîde) xwî kirin Nefret etmek. xvvîlî bûn Kızmak, öfkelenmek. xwîlî kirin Kızdırmak, öfke¬ lendirmek. xwîn d. Kan. xvvîna vvî lê kelyan: Ona yakın ilgi ve sevgi duymak; "kanı kayna¬ mak." xwîn bûn Kanamak. xwîngerm Sempatik, canayakın. xwîngermî d. Sempatiklik, canayakınhk. xwînî Boynunda kan davası bulunan, kanlı. xwîn kirin Kanatmak. xwînmij Kanemici. xweying d. Kızkardeş. xwînmijî d. Kanemicilik. xvvezîd. Tükürük. xwînmîsrî Aşırı belalı, azgın xvvezî Keşke. kimse. xwezîka Keşke. xwînrij Kandökücü. xvvê d. Tuz. xwînrijît/. Kandökücülük. xwêdank d. Yuz kabı, tuzluk. xwînsar Antipatik. xwê kirin Tuzlamak. xwînşîrîn Sempatik, canayakın. xwêmast Tuzu yoğurda xwînxur Hunhar. ya Ya, veya, yahut, ya hero ya yek bûn Birleşmek, bir olmak. mero: Zor (ya da tehlikeli) Bir yekcar Büsbütün. işi yaparken her şeyi göze yek kirin Birleştirmek. alarak, "ne olursa olsun" diye yekşemî d. Pazar (günü). düşünüp karar vermek; "ya yeqînî d. İnanma, inan, tam herrü ya merrü." yan Veya, yahut. yanê Yani. yanzde e. On bir. yar Yar, sevgili, dost. yavv Yahu. yaxe d. Yakı. yaxme Yağma, yaxme ye: "Öyle şey olmaz, öyle yapamazsın; yağma yok!" yek d. Bir. yek bi yek: Birer birer, yek fi nîv: Bir buçuk. inanma, yeqînya te ji Xwedê hebe... : Bana inan, inan ki, inan olsun. yeqîn kirin Tam inanmak, yeqîn bike: Bana inan, inan ki, inan olsun, yeqîn be ji Xwedê: Doğru söylüyorum, Allah tanıktır; "Allah seni inandırsın." yextiyar İhtiyar, yaşlı. yextiyarî d. İhtiyarlık. yek carna: Arada bir, bazı yom Uğur. bazı. yekî gi: O ki, o biri ki, yomît/. Yövmiye. kim ki. yeko yeko: Birer birer. yoxilme d. Yoklama, askeri yok¬ yekane e. Erkek domuz. lama. zad e. Hububat ürünü, yiyecek maddesi. zane Bilgili, bilen. zanetî Bilgililik. zanîn Bilmek, pê zanîn: Bilgisi olmak, haberi olmak, bilmek. zeft Zapt, elegeçirme. zeft kirin Zaptetmek, ele geçirmek. zehferan d. Kusmuk, safra. zehîf Zayıf, zehîfokî Zayıfça. (Aslında bizim yörede bu fiil zehv û zêç Çoluk çocuk. "zanibûn" biçiminde kul¬ zekem d. Nezle. lanılıyor, ama ben tereddütte zekemî Nezleli. kaldığım için "zanîn" biçimini zelal Berrak, duru. esas aldım.) (dizane/zanc, zelal bûn Berraklaşmak, durulaş¬ bizane) mak. zar e. Dil. zelalî d. Berraklı, duruluk. zarçepcl Kötü dilli. zelal kirin Berraklaştırmak, duru- zari-zar d. Zare-zar. zarîn d. Feryat, figan etme. zaro Çocuk, zaryê doyîn: Tecrübesi az, toy kimse, "dünkü çocuk." zarotî d. Çocukluk. laştırmak. zeliqandin Yapıştırmak. (dizeliqîne, bizeliqîne) zeliqîn Yapışmak, bi erdê ve zeliqîn: çok utanmak; "utancın¬ dan yerin dibine geçmek." zar û zcç Çoluk çocuk. zelqok Yapışkan. zarxweş Tatlı dilli. zenbelîk d. Yüksek bir yerde zatî Zaten. akmakta veya damlamakta olan zatorî d. Zatürre. suyun donmasıyla oluşan sarkık zava e. Damat. zavatî d. Damatlık, damat olma durumu. zayin Doğurmak, doğum yapmak. (dizê, bizê, za) Zaza Bir Kürt boyu, Zaza. Zazakî d. "Zaza" denilen Kürt buz parçası, saçak buzu. zencîr d. Zincir. zend e. Bilek. zengrf Pas. zengarc/. Pas. zengari Paslı. zengarî bûn Paslanmak. boyunun konuştuğu lehçe, zengarî kirin Paslandırmak. Zazaca. zengil e. Çıngırak. zebelih İri yarı, güçlü kuvvetli kimse. zebeş e. Karpuz. zengilok d. Adamcık kemiği, adem elması. zengoJ. Üzengi. zer zil 159 zer San. zêde Fazla. zerayî d. Sanlık, san olma duru¬ zêde bûn Fazlalaşmak. mu. zêde kirin Fazlalaştırmak. zer bûn Sanlaşmak, sarı olmak. zêdetir Daha fazla. zerik d. 1) Sarılık hastalığı. 2) zêre. Altın. Yumurtanın şansı. zerikî Sanlık olan kimse. zer kirin Sanlaştırmak, sarı yap¬ mak. zerojankî Sanya çalan renkte olan, sarımsı. zerin Altından yapılmış olan. zêrzemîn d. Evlerin güneş görmeyen bodrum vb. yerleri. zêvistanî Lohusa. zêvvî d. Tarla. zibl d. Çöp yığını, zibil. zevvac d. Evlilik. ziblo Pis herif, adi herif. zewicandin Evlendirmek. zibûn d. Bir çeşit kaftan. (dizevvicîne, bizevvicîne) zevvicandî Evli. zifti (Eskiden) Zaptiye, jandarma zihêr d. Zehir, mîna zihêrê şuxu- zevvicîn Evlenmek. lîn: Sağlam, dakik, hiç zevvq d. Zevk. aksamadan çalışmak (çalışan zexel Hileci, dalavereci, üçkâğıtçı. saat, araba vb. şeyler için zexelî d. Hilecilik, dalavere, söylenir.) üçkâğıtçılık. zik e. Karın, bi zikê birçî: Boş zexîre d. Zahire. mideyle, aç karnına, zikê tazî zexm Sağlam, dayanıklı. tembûrê dixwaze: zexm bûn Sağlamlaşmak, Yoksulluğuna bakmayarak süs dayanıklı hale gelmek. zexmî d. Sağlamlık, dayanıklılık. zexm kirin Sağlamlaştırmak, dayanıklı hale getirmek. zeyî Yeni evli gelinin, evlenme ve gösteriş yapmak isteyenleri anlatır, zikê vvî pê şevvirîn: (Ona) Acımak, yazığı gelmek. zik dayin (Duvar) Bel vermek, kamburlaşmak. sonrası baba evine yaptığı ilk zikêş d. Kann ağrısı. ziyaret. zikêşî İshalli, amel olan kimse. zeynandin Doğurmakta zorluk zikmakî Doğumla ilgili, doğuştan. çeken hayvanı doğurtmak. zikmezin İri göbekli kimse. (dizeynîne, bizeynîne) ziko Obur. zeynet e. Ziynet. zikreş Hain, kıskanç. zeyt e. Zeytin yağı. zikşevvat Yufka yürekli. zeytûn d. Zeytin. zikşevvirî Yufka yürekli. zêdayîd. Fazlalık. zile. Kamış. zilam zilam Adam, erkek. zilamrî d. Adam olma durumu, erkeklik. zilm d. Zulüm. 160 zın zarar da edilebilir. zirav e. Öd. ziravê wî qetandin: Ödünü koparmak, ziravê vvî qeryan: Ödü kopmak. zilmkar Zulmedici. zirav İnce. zilmkarî d. Zulmedicilik. zirav bûn İncelmek. zilm kirin Zulmetmek. ziravîd. İncelik. zilût çıplak, Tüysüz. ziravîçkî Uzun ve incemsi. ziman e. Dil. li serê zimanê min e: Bir söz ya da isim ansınacak zirav kirin İnceltmek. ziravoçkî Uzun ve incemsi. gibi olup da ansınamadığı zirhet Ziraat. zaman söylenir, "dilimin ucun¬ zirnixîn (Yara) Şişmek. da." zimanê vvî geryan: Konuşabilmek, dili dönmek. (dizirnixe, bizirnixe) zirto Eşek herif, adi herif. zimanê vvî negeryan: Anlatmak zirtole Adi, serseri kimse. istediğini tam söyleyememek, zirx e. Zırh. bir sözü doğru söylemeyi ziryan Anırmak. becerememek; "dili dön¬ zirzop İrikıyım kimse. memek." zimanê xu birrin: zirzopanî Kabaca, hayvanca, kaba Susmak; "dilini kesmek." bir şekilde. zimandirêj Küstah. zivistan d. Kış. zimandirêjî d. Küstahlık. zivistangî Kışlık. zimanê biçûk Küçük dil. zixt d. Nodul. zimanok d. Dilcik. zîft û zeber bkz. "jehra silê- zime d. Güneş görmeyen yer. zimrût e. Zümrüt. zinare. Kaya. zindîl) Canlı. 2) Zındık. zinya Zina. ziqitîn Çok ağrımak, çok acımak. (diziqite, biziqite) ziqnebût "Afiyet olmasın", "boğazında kalsın" anlamındaki sözcük. ziqfim d. 1) Zakkum. 2) Zıkkım. zirar d. Zarar, zirar birê karê ye: Ticarette kâr etmek düşünülmez, manî" zîl e. Topraktan yeni çıkan bitki ucu. zîlanzer Kengerin yeni filizlenmiş olanı, yeni uç vermiş olanı. zîl dan Bitkinin uç vermesi, daha yeni yeni yeşermesi. zilê eleme Buğdayın yeni yeşer¬ miş olanı. zîlik d. 1) Soğan cücüp. 2) Klitoris. zîlq d. Kuş dışkısı. zîn e. Eyer. zindan zindan d. Zindan. (Pehlevice: zindan) zîpik d. Dolu, gökten yağan dolu. zvvîrî/zürî 161 zorî d. Zorluk. zornaq d. Kapı sürgüsü. zox kirin Deriyi uzun parçalar zîq-zîq d. Zırlama. halinde kesmek, uzunlamasına zîrt Sesli bir şekilde yellenirken dilimlemek. çıkan sesi anlatmakta kullanılan zozan d. Yayla. sözcük. zozanî Büyüklerin sırtüstü yere zîrrînî bkz. "zîrt" uzanarak ayaklannı küçük zîv e. Gümüş. çocuklann kannlanna dayayıp zîvir d. Dönüş, dönme. onları havaya kaldırarak zîvirandin Döndürmek. (dizîvirîne, bizîvirîne) oynadıkları bir oyun. zuha Kuru, ıslak olmayan, zip î zîvirîn Dönmek. zîvîn Gümüşten yapılmış olan. zuha: Kupkuru, yaş olmayan,. zuha bûn Kurumak, ıslaklığı git¬ zîvvan d. Ekinler arasında yetişip hububata karışan siyahımsı mek. zuha kirin Kurutmak, ıslaklığını taneli yabani bir bitki. zîyin İpliği masuraya sarmak veya yumaklamak, (dizî, bizî) zîz bûn Kendi çevresinde dön¬ gidermek. zuhanV Kuruluk. zurne d. Zurna. zû Çabuk, tez, acele, erken, zû bi mek, kendi ekseni etrafında zû: dönmek. çok çabuk. Çabuk çabuk, acele acele, zo Çift, "tek"in karşıtı. zûda Çoktan. zo-fer "Tek mi çift mi?" oyunu. zûka Çok çabuk, çabucak. zolte e. (Eskiden) Bir para birimi. zû kirin Acele etmek, çabuklaştır¬ bi zoltakî nekirin: "(O birinin mak. veya o şeyin) Hiçbir değeri ve zûrîn Ulumak. önemi olmamak." zûryan Ulumak. zomik Top gibi yuvarlak olan koyun. zûr-zûrc/. Uluma. zûtik d. Anusun iç kısmı, kalın zonp e. Balyoz. bağırsağın son kısmı, zûtika zoqe bûn Bıkmak. sibê: Sabahın körü, günün daha zor zor Güç. ağarmamış olduğu vakit (kızgın¬ zorayî d. Zorluk, güçlük. lık yollu kullanılır.) zor birin Yenmek, mağlup etmek. zûtir Daha çabuk, daha erken. zor dan Zorlamak. zvvîrî/zürî Kurt, tenya. NOTLARIM ama (Gw, Kw, Qw) bir tek Not: 1 ses vermektedirler. Ö sesi ve Ö'lü sözcükler: Körgi, Köri, Söreg, Şölî sözcüklerini ve bunlardan türemiş olan diğer sözcükleri orijinal telaffuzlarına uygun olarak sözlüğe aldım. Tümüyle bilimsel sınırlar içerisinde hareket ettim. Kürtçe'de olmayan bu ses, dikkat edilirse öz Kürtçe sözcüklerde kul¬ lanılıyor. Bunun nedenini araştırmak benim işim değil, ama kesinlikle bunun araştırıl¬ ması gerektiğine inanıyorum. Not: 4 ê ve i, fi ve o uzun seslileri ve bunları yerlerini i ve u kısa seslilerine bırakması: a) ê ve î uzun seslileri ile biten isimler bir edatla kullanıldık¬ larında (cins edatı aldıklarında) bunlar i'leşirler. Yani ê ve î uzun seslileri yerlerini i kısa seslisine bırakırlar. Örnek: Dê: diya min (annem) Xvvê: xvviya me (tuzumuz) Tî: tiyê min (eltim) Rî, rê: riya min (sakalım, Not: 2 Ü sesi ve Ü'lü sözcükler: Cüni, Müri, Mürıstan, Rün, Rüvi, Şün, Şunda, Tüj Not: /'de kullanmış olduğum ifade bunun için de aynen geçerlidir. yolum) b) Sonu fi seslisi ile biten isimler bir edatla kullanıldıklarında, û uzun seslisi yerini u kısa sesli¬ sine bırakır. Örnek: Dû: duyê cixarê (sigaranın dumanı) Tû: dara tuyê (dut ağacı) Not: 3 Gw, Kw ve Qw sesleri: Gwîn, Gwînî, Gwîriz, Gwîşî, Gvvîz, Gvvîzan, Gvvîzik, Kwînêr, Kwîr, Kwîrik, Kvvîsî, Kwîvî, Qwand, Qwas Bunların diftong ile bir ilgisi yok Rû: ruyê te (senin yüzün) Gû: guyê mişka (fare dışkısı) c) O uzun seslisi ile biten isimler bir edat ile kullanıldıklannda, o uzun seslisi yerini u kısa ses¬ lisine bırakır. Örnek: Ço: çuyê min (sopam) Devşo = devşuya te (ayran NOTLARIM FERHENG 163 werî, (evvê) eere, (emê) vverin, artığım) (hûnê) vverin, (ewê) vverin Ro = rüya min (günüm veya Emir: güneşim) Hefşo = hefşuya me (ağılımız) Were! (gel!) vverin! (geliniz!) Emiri olumsuz yaparken Hatin fiili devreye giriyor: Mê! Not: 5 Here ve Were düzensiz fiilleri: (gelme!), Mên! (gelmeyiniz!) Here (git) düzensiz fiili: Not: 6 Şimdiki (geniş) zaman ve gele¬ cek zamanların çekiminde ile ê Belirteci: emirde sürekli olarak Here ê belirteci Tu zamiriyle kul¬ düzensiz fiili kullanılıyor. lanıldığında, onunla bileşip Bunun dışındaki zamanlarda Tê'ye dönüşür ve Tu'daki u ve Çûyin fiili kullanılıyor. kaynaştırma harfi olan y ise Örnek: düşer. Bu biçim (Tê), bizim yörede genel olarak kullanılır. Şimdiki zaman: Ez Diherim, tu diherî, ew Not: 7 dihere, em diherin, hûn diherin, evv diherin Diftong (Xw): Gelecek zaman: Diftong bizim yörede genel (Ez ê) Herim, (tê/tunê/tuyê) olarak kullanılıyor. Ama bazı heri, (ewê) here, (emê) herin, (hûnê) herin, (evvê) herin hallerde ortadan kalkmış. Xu (xwe: kendi, kendini): Xwe biçimi genel olarak ortadan Emir: Here! (git!) herin! (gidiniz!) Mere! (gitme!) merin! (git¬ kalkmış. Xvvarin ve Vexwarin fillerinin meyiniz!) şimdiki zaman ile gelecek zamanlarının çekiminde ve emirde diftong kullanılmıyor: Were Düzensiz fiili: Gelecek zamanın çekiminde (ve emirin olumlu biçiminde) sürekli olarak Were düzensiz Şimdiki zaman: Ez dixum, tu dixu, evv dixu, em dixun, hûn dixun, evv dixun fiili kullanılıyor. Bunun dışın¬ Gelecek zaman: daki zamanlarda Hatin fiili Ezê bixum, tê bixu, ewê bixu, kullanılıyor. Örnek: Geçmiş zaman: (Ezê) vverim, (tê/tunê/tuyê) emê bixun, hfinê bixun, ewê bixun Emir: FERHENG Bixu! (ye!) bixun! (yiyiniz!) Mexu! (yeme!) NOTLARIM 164 mexun! Tergî: yeter ki Mademag: madem ki (yemeyiniz!) Not: 10 Not: 8 Sed sayısındaki değişim ve önüne gelen sayılardaki ses İşaret sıfatları: Yazı dilindeki mevcut işaret sıfatları bizim yörede de hemen hemen aynı şekilde kul¬ düşmeleri: Sed (yüz/ 100) tek başına kul¬ lanıldığında değişmez, ama önüne gelen du'dan neh'e kadar olan sayılarla kullanılınca değişir ve önüne gelen bu lanılıyor. Ama bu işaret sıfat¬ larının türevi olan ve yazı diline aykırı düşen (bizdeki) diğer işaret sıfatlarını aşağıya aktarıyorum: sayılarda ses düşmeleri olur. Örnek: sed (sed), dusıd (du sed), sêsid (sê sed), çarsid (çar sed), pênsid (pênc sed), şesid (şeş sed), hefsid (heft sed), heysid (heyşt sed), nehsid (neh sed). Dikkat edilirse pênc, şeş, heft ve Va (bu -yakın için- yalın) Va keçika (bu kız) Va mêrika (bu adam) Va pantora (bu pantolon) Va keçikana (bu krzları) Va mêrikana (bu adamları) Va pantorana (bu pantolonları) heyşt sözcüklerinde ses düşmeleri olmuştur. VVa (o -uzak için- yalın) Wa keçika (o kız) Not: 9 Gi (ki) bağlacı: Bu bağlaç çoğunlukla sonuna geldiği sözcükle birleşir. Sözcük sesli harfle bitiyorsa gi'daki i düşer. Gi bağlacı bazen gî'ye dönüşür: Wergi: öyle ise, o halde Wergî: hep Yekîg: o ki, kim ki, o biri ki Hergî: -çe, -ça Hewcêg: -ına, ine Neg: değil ki... Wa mêrika (o adam) Wa pantora (o pantolon) Wa keçikana (o kızları) Wa mêrikana (o adamları) Wa pantorana (o pantolonları) Vaya (bu) Viya (bu) Vana (bunlar) Waya (o) Wîya (o) Wana (onlar) NOTLARIM FERHENG 165 Not: 11 Vî ve Wî (çekime uğramış eril b) Firngî - firngya me: firngiya me işaret sıfatları) ile işaret edilen Pêşî - pêşya me: pêşiya me isimdeki eril cins edatının Hevalti - hevaltya me: çekime uğramış î (veya yalın ê) olması gerekirken, bu kurala bazen uyulmaz: Bizim yörede hevaltiya me c) Mase - masa me: maseya me Çire - doğrusu çira me: çireya me Xwe - xwa min: xvveya min Hefte - hefta berê: hefteya berê Vî/Wî pera Wî pereyî Vî/Wî paça Wî paçî Sifre - sifra me: sifreya me Vî/VVî hesina Wî hesinî d) Yanzde - yanzda: yanzdeyan VîAVî kevira Wî kevirî Donzde - donzda: donzdeyan e) Herdu - herda: herduyan Not: 12 Zaro - zara/zarya: zaroyan Bizim yörede bazen şahıs Not: 14 zamiriyle ê belirteci arasında kullanılan kaynaştırma harfi -an/ên çoğul edatı: y'yi Bu sözcüklerdeki -an/ên çoğul n şeklinde telaffuz edatı üzerinde durmak gerekir. ediyor: Bilindiği üzere Kürtçe'de isim¬ Bizim yöre doğrusu Tenê bişuşta (Teyê bişuşta) ler tek başına çoğul (çavan, Wînê bişuşta (Wîyê bişuşta) nigan, vb.) kullanılmaz, ama Menê bişuşta (Meyê bişuşta) bazen istisnalar oluşur. Wenê bişuşta (Weyê bişuşta) Aşağıda iki ayn örnek var; bir¬ inci örnektekiler ayrı birer Ama genelde y kaynaştırma harfi kelime haline gelmişlerdir. Bu örneklerden ikincisinde (ve kullanılır. genel olarak) çoğul edatındaki Not: 13 Bazı ses düşmeleri: n hiç kullanılmaz. Örnek: 1 a) Şa - şayî - saya vvê Apan: amcagil, amcalar Teng - tengayî - tengaya wê Xalan: dayıgil, dayılar Fire - fireyi - fireya wê Tehde - tehdayî - tehdaya vvê Zêde - zêdayî - zêdaya wê Zer - zerayî - zeraya vvê Zor - zorayî - zoraya wê Xezûran: kayınpedergil Örnek: 2 Keja: Kejan aşireti Mila: Milan aşireti İzola: İzolan (İzol) aşireti FERHENG Not: 15 Edat+stfat, sıfat+sıfat, edat+isim kaynaşması: Jêlî (ji+jêr: jêlî: aşağıdan) Jolî (ji+jor: jolî: yukarıdan) NOTLARIM 166 zaman zarfı türeten ek): Esirkî: ikindileyin, ikindi vakti Nîvrokî: öğleyin, öğle vakti Eşakî: yatsı vakti Muxurbakî: muğrup vakti Valî: vî alî (bu taraf) Not: 19 Walî: vvî alî (o taraf) Vêsê: vê sibê Belirsiz tanım harfi: Vêvarê: vê êvarê Belirsiz tanım harfi "hV'tır. Ji birçîna: ji birçîbûna Hevalik: hevalek (bir arkadaş) Mêrikik: mêrikek (bir adam) Not: 16 Not: 20 (wî/wê) zamiri : a) Dikêyê: dike wî/vvê Fiilde emir: Rabûmêyê: rabûm wî/wê Bizim yörede net olarak bi Ji bîrê: ji bîra vvî/vvê Ji bêrîyê: ji bêrîya wî/vvê (olumlu) ve me (olumsuzu) kullanılır. Örnek: Ji dê: ji diya vvî/wê Bike!: yap! b) Seba - sebê: seba vvî/vvê Meke!: yapma! Bende - li bendê: li bende Not: 21 vvî/wê Hinda - li hinde: li hinda wî/vvê Cins edatı eril olursa: Dev - devê min (benim ağzım) Not: 17 İsimlerin çekimi: Sola Silêmîn (sola Silêmanî) Gundê axê (gundê axayî) Ji hêsin (ji hesinî) Ji lêvvik (ji lawikî) Qalindya dêr Ji dêv (ji dev) Dengê hêsp Li şeytên (li şeytanî) Ji mîvîn (ji mîvan) Not: 18 -kî: -leyin, ...vakti (isimlerden Deve - devê min (burdaki v vur¬ guludur) (deveye min: benim devem) Gun - gunê vvî (burdaki n vur¬ guludur) (onun taşağı) Güne - gunê vvî (güneye vvî: onun günahı) İçindekiler Pêşek 3 Du Gotin 4 Kısaltmalar. 4 A 5 B 8 C 20 Ç 24 D..'.'.'..'. 30 E 40 E-" F "" 43 44 G.'.'.'.'.'.'.'.'Z 46 H 52 I ; î 64 j 65 kZZ 67 L 78 M 81 N 88 O 94 P. 95 Q 103 R 112 s 117 Ş T 124 130 ûZZZZ.l..! ,4° U 140 V 141 w' X 144 147 '"" Y 157 zZZZZZZ 158 Notlarım 162 KURTEJIYANA MİN Li gar gafına diya mi/ı a re/ınıetîez safa 1958 V/« ligimde Şêxuliya Jêrin (hi Siwêregê ve girêdayîye) hatime dinê. Lê helê nasnameya kıı di bêrîka min de, ne ya min e. Beriya min birayekl min hafiye dine û piştî demekê miriye. Nav û nasnameya \vî biraya min ê rehmetîji min re m İrat maye. ilin ezpitik hû in, dipêçekê de hû m, hava inin ji her karê xwe malêji gııııd bar dike tine Diyarhekirê. Ez ji pitikiya (bebektiya) xwe û vir de ye fi Diyarbekirê dijlm. Min dibistana seretayî, a navln û lîse li Diyarbekirê xwend. Ezji eşlra Keja me. Eşîra m e, xizmên m e hi piranl li derdora Qerejdaxê, li Siwêregê (Sêrek) û hinek jî li Diyarbekirê û Serê Haniye (Ceylanpınar) bi cihûwar bûne. Seeera min enim ye; Mustafa (ez), Bira/ıîm, Bekir, Bişo, Ayib, Meluna, 1:11, livda, İbram, Keja. Gelek sal in ez di nuıre zargatin, ziman û muzlka Kurdî de dixehitim. Piştî /991 V min danzde salan mumastetiya zimanc Kurdî kir, Kurdî da gele xtve (1991-1992). dersen zimanâ \iha bi piranl di warê muzlka Kurdî de dixebitim. Ez hem kılanı û stranan çedikiııı, hem ên gelûrî berhev dikim û hem jîderhi'iıeriya alhu man dikim. Gelek xehutên min di karar û rajnameyan de weşiyan. Bi navê "Diyarbakır TÜrkçesi" û "Pırpırım "êdupirtûkên min hene. . Z Mustafa GAZÎ V",-