ENFLASYON ve GÜNCEL GELİŞMELER

ENFLASYON ve GÜNCEL GELİŞMELER
Dr. Süleyman BOLAT
1
ENFLASYON NEDİR?
 Enflasyon, mal ve hizmet fiyatlarının genel seviyesinde yaşanan sürekli artış olarak
tanımlanmaktadır.
 Enflasyon, sadece bir veya birkaç mal ve hizmetin değil, ortalama bir tüketicinin yıl
içinde kullandığı tüm mal ve hizmetlerde meydana gelen fiyat değişikliğini
kapsamaktadır.
 Başka bir ifadeyle, bir ülkede, enflasyon oranı artarken bazı mal ve hizmetlerin fiyatları
düşebilmekte veya aynı şekilde enflasyon oranı düşerken bazı mal ve hizmetlerin
fiyatlarında artış yaşanabilmektedir.
Dr. Süleyman BOLAT
2
ENFLASYON NEDİR?
 Mal ve hizmet fiyatlarının yanı sıra, maaş ve ücretlerde de zaman içinde değişim
yaşanmaktadır.
 Maaş ve ücretlerdeki artışın mal ve hizmet fiyatlarındaki artıştan az olduğu
durumlarda enflasyon, tüketicilerin satın alma gücünü azaltmaktadır.
 Kısaca enflasyon, kişilerin ellerindeki para ile geçmişe göre daha az mal ve hizmet
alabilmesine neden olmaktadır.
 Genellikle bir önceki yılın aynı dönemine göre (yıllık) yüzde değişim olarak ifade edilen
enflasyon, mal ve hizmet sepeti içinde bulunan öğelerin ortalama fiyatlarında bir yıl
boyunca yaşanan değişime bakılarak hesaplanmaktadır.
 Mal ve hizmet sepeti, enflasyonun hesaplanabilmesi için belirli bir dönem boyunca
fiyatları takip edilen mal ve hizmet kalemlerinin toplamına verilen isimdir.
 Sepette yer alan mal ve hizmetlerin ağırlıkları, hanehalkı bütçe anketine konu olan
geniş bir hanehalkı örnekleminin yıl boyunca yaptığı harcamalar esas alınarak
belirlenmektedir.
Dr. Süleyman BOLAT
3
FİYAT ENDEKSİ YOLUYLA ENFLASYON HESAPLAMA
 Enflasyon Oranı, genel fiyat düzeyinde cari dönemde meydana gelen artış ile önceki
dönem genel fiyat düzeyi arasındaki oranın 100 ile çarpımına eşittir.
 Enflasyon, genel fiyat düzeyinde belirli dönemde (ay, yıl) meydana gelen yüzde artış
oranını ifade eder.
 Örneğin; bir ülkede 2009, 2010 ve 2011 yıllarından genel fiyat düzeyi sırasıyla 120, 126
ve 130 ise; 2010 ve 2011 yılı enflasyon oranları sırasıyla [(126-120/120)] x 100 = %5 ve
[(130-126/126)] x 100 = %3.1 oranında artmıştır.
 %5’ten %3.1’e enflasyon oranının düşmesi, dezenflasyon diye nitelendirilir. Enflasyon
oranının düşmesi genel fiyat düzeyinin düşmesi değil, genel fiyat düzeyindeki artış
oranının düşmesini ifade eder.
Dr. Süleyman BOLAT
4
FİYAT ENDEKSİ NEDİR?
 İktisatçılar, enflasyon tanımında yer alan genel fiyat düzeyi kavramını ve dolayısıyla da
enflasyon oranını (haddini), fiyat endeksi ile ölçerler.
 Fiyat endeksi, belirli bir mal sepetinin cari yıl fiyatıyla aynı sepetin temel bir yıl fiyatı
arasındaki oranın 100 ile çarpımına eşittir.
 Tüketicileri ve üreticileri ilgilendiren fiyat hareketleri için fiyat endeksleri kullanılır.
Dr. Süleyman BOLAT
5
FİYAT ENDEKSİ NASIL HESAPLANIR?
Örneğin; Sadece ekmek ve elma üretilen bir ekonomide,
 2015 yılında 1000 adet ekmek ve 300 kilo elma üretildiğini; ekmeğin ve elmanın
fiyatının temel yıl varsayılan 1990’da sırasıyla 0.3 TL ve 3 TL’dir.
 2015 yılında ise, sırası ile 0.6 TL ve 4 TL olduğu varsayılırsa, 2015 yılı fiyat endeksi 150
olarak hesaplanır.
Fiyat Endeksi 2015 =
(1000 x 0.6 TL) + (300 x 4 TL)
x 100 = 150
(1000 x 0.3 TL) + (300 x 3 TL)
 2014 yılında ise fiyat endeksinin de 140 olduğu varsayılırsa,
 (150 – 140 /140) x 100 = 0.071 (%7.1) olarak hesaplanır
Dr. Süleyman BOLAT
6
GSYH DEFLATÖRÜ NEDİR?
 Fiyat endeksini hesaplamak için, ülkede üretilen tüm nihai mallardan ve hizmetlerden
oluşan bir sepet üzerinden hesaplanabilir.
 GSYH Deflatörü; Nominal GSYH ile Reel GSYH arasındaki oranının 100 ile çarpımına
eşittir.
 GSMH veya GSYH Deflatörü, GSMH’deki veya GSYH’deki fiyat hareketlerini bir bütün
olarak ele alınır.
 GSMH (GSYH)’yi oluşturan tüm malların yıllık fiyat değişimlerini gösteren endekstir. Bu
çerçevede tüketicilerin refah düzeyindeki gelişmeleri yansıtmayabilir.
GSYH Deflatörü =
πDEF
Nominal GSYH
x 100
Reel GSYH
(GSYHDEF2012 - GSYHDEF2011
=
x 100
GSYHDEF2011
Dr. Süleyman BOLAT
7
TÜKETİCİ FİYAT ENDEKSİ (TÜFE) NEDİR?
 TÜFE, hanehalklarının tüketimine yönelik mal ve hizmet fiyatlarının zaman içindeki
değişimini ölçmektedir.
 2003 temel yıllı TÜFE'nin temel amacı; piyasada tüketime konu olan mal ve hizmetlerin
fiyatlarındaki değişimi ölçerek enflasyon oranını hesaplamaktır.
 TÜFE, hanehalklarının, yabancı ziyaretçilerin ve kurumsal nüfusun yurtiçinde yaptığı
tüm nihai parasal tüketim harcamaları dikkate almıştır.
 TÜFE, tüketiciler tarafından ödenen fiyatlar üzerinden hesaplanan bir endekstir.
 İktisatçılar TÜİK’in aylık tüketici fiyat endeksi kullanılarak enflasyon önceki yılın aynı
ayına kıyasla ve aynı yılın bir önceki ayına kıyasla hesaplanır.
Dr. Süleyman BOLAT
8
TÜKETİCİ FİYAT ENDEKSİ NERELERDE KULLANILIR?
 Makroekonomik anlamda enflasyonu ölçmekte kullanılır.
 Diğer ülkelerin enflasyonlarıyla karşılaştırma yapmakta kullanılır.
 Ücret ve fiyatların ayarlanmasında gösterge olarak alınır.
 Milli gelir hesaplarında; hem arındırma (deflatör olarak kullanılma) hem de milli
muhasebe hesaplarında gösterge olarak kullanılır.
 Fiyat analizlerine temel alınır.
 Kiraların belirlenmesinde ölçü olarak kullanılır.
Dr. Süleyman BOLAT
9
TÜFE – GSYH DEFLATÖR FARKLILIKLAR/BENZERLİKLER??
 TÜFE, her zaman GSYH Deflatörüne göre daha az sayıda bir mal grubunu kapsar.
 GSYH Deflatörü hesaplanırken sadece o yılda üretilen mal ve hizmetler göz önüne
alındığından mal sepeti yıldan yıla farklılık gösterebilir.
 TÜFE’de temel yıl sepeti sabittir, sepetteki mal ve hizmet miktarı yıldan yıla değişmez.
 GSYH Deflatörü sadece ülke içerisinde üretilen mal ve hizmetleri dikkate alırken, TÜFE
ithal malları da içerir.
 ÜFE ve GSYH deflatörüne ithal malların fiyatı dâhil edilmemektedir.
Dr. Süleyman BOLAT
10
TÜKETİCİ FİYAT ENDEKSİ HESAPLANMASI?
 TÜFE Ağırlıkların tespitinde ve endeks hesaplamasında Amaca Göre Bireysel Tüketim
Sınıflaması (COICOP) kullanılmış ve bu harcamalar 12 ana grup 43 alt grup altında
toplanmıştır. Endekste 417 madde kapsama alınmıştır.
 Tüm sosyo-ekonomik gruplardan yaklaşık yıllık 13248 (3 yıl toplamı 39.744) hanehalkı
ile yapılan Hanehalkı Bütçe Anketi, kurumsal nüfus anketi, yabancı uyrukluların
Türkiye’de yapmış oldukları harcamalar için turizm anketi ve idari kayıtlardan elde
edilen harcama ve ciro bilgileridir.
Dr. Süleyman BOLAT
11
ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ NEDİR?
 Fiyat endeksinin hesaplanmasında baz alınan sepet, son olarak ara mallarından ve
makine-teçhizat gibi yatırım mallarından oluşan bir sepet biçiminde tanımlanabilir.
 Üretim mallarından oluşan böyle bir sepet üzerinden hesaplanan fiyat endeksine,
üretici fiyat endeksi denir.
 Üretici fiyat endeksi, üreticiler tarafından ödenen fiyatlar itibariyle hesaplanan bir
endeks olduğundan, üretici fiyat endeksi üzerinden hesaplanan enflasyon haddine, üretici
fiyatlarıyla enflasyon oranı denir.
 Sektörel Kapsam: Madencilik ve Taşocakçılığı, İmalat, Elektrik ve Gaz, Su Temini.
Dr. Süleyman BOLAT
12
ENFLASYONLA İLGİLİ BAZI TEMEL KAVRAMLAR NELERDİR?
 Deflasyon: Fiyatlar genel seviyesinde yaşanan sürekli düşüştür. Yani enflasyonun
tersidir.
 Dezenflasyon: Fiyat artış hızının azalması anlamına gelmektedir. Yüksek enflasyondan
düşük enflasyona geçiş sırasında yaşanan düşen enflasyon sürecini ifade etmektedir.
 Hiperenflasyon: Olağandışı yüksek enflasyon olarak tanımlanır. Uç durumlarda, ülkenin
parasal sisteminin çöküşüne neden olabilir. En göze çarpan hiperenflasyon örneklerinden
bir tanesi, 1923 yılında fiyatların bir ayda yüzde 2.500 oranında arttığı Almanya’da
yaşanmıştır.
Dr. Süleyman BOLAT
13
ENFLASYONLA İLGİLİ BAZI TEMEL KAVRAMLAR NELERDİR?
 Stagflasyon: Bir ekonomide enflasyon ve işsizliğin bir arada yaşanması durumunu ifade
eder. Bu durum, 1970’li yıllarda petrol fiyatlarında yaşanan artış ile birlikte ekonomik
koşulların kötüleştiği endüstrileşmiş ülkelerde gözlenmiştir.
 Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE): Tüketicilerin satın aldıkları mal ve hizmetlerin
fiyatlarında yaşanan değişimi ölçen endekstir.
 Üretici Fiyatları Endeksi (ÜFE): Ekonomide üretim sürecinde girdi olarak kullanılan
maddelerin fiyatlarındaki değişimleri toptancı aşamasında ölçen endekstir. Buna göre
ÜFE, tarım, balıkçılık, madencilik, imalat sanayi ve enerji sektöründeki (elektrik, gaz, su)
ürünlerin fiyatlarındaki değişimleri ölçmektedir.
Dr. Süleyman BOLAT
14
ENFLASYONLA İLGİLİ BAZI TEMEL KAVRAMLAR NELERDİR?
 Çekirdek Enflasyon (Özel Kapsamlı TÜFE): Uzun dönem fiyat hareketlerini yansıtan ve
geçici nitelikteki göreli fiyat şoklarını dışlayan enflasyon oranıdır.
 Kullanımındaki amaç, fiyatlar genel seviyesindeki değişimi sürekli kılan unsurları tespit
etmek ve buna uygun politikaları belirlemektir.
 Çekirdek enflasyon, TÜFE’den (enerji, alkollü içkiler ve tütün ürünleri gibi) bazı alt
kalemlerin dışlanmasıyla hazırlanmaktadır.
 Bu göstergeler A’dan I’ya kadar isim almakta olup her aşamada belirli ürünler
endeksten dışlanmaktadır.
 Bugün için bütün mevsimlik etkilere açık ürünlerin TÜFE’den dışlanmasıyla
oluşturulmuş olan I endeksidir.
Dr. Süleyman BOLAT
15
ENFLASYONUN NEDENLERİ?
İktisat yazınında enflasyonun dört temel nedenine vurgu yapılmaktadır.
1- Talep Enflasyonu; genellikle ekonomi toparlanma sürecine girdiğinde ve işsizlik
oranında azalma gözlendiği durumlarda görülmektedir.
 Büyüyen ve işgücü ihtiyacı artan bir ekonomide tüketiciler geleceklerine daha güvenle
baktıkları için genellikle daha çok harcama yapma yoluna gitmektedir.
 Talep artışı ile sonuçlanan bu durum, üreticilerin üretim seviyelerini aynı hızda
artıramamaları halinde talep fazlasına dönüşerek fiyatların artmasına neden olmaktadır.
 Merkez bankalarının parasal genişlemeye gitmesi veya kamu harcamalarının
artırılması gibi genişletici politikaların uygulanması, toplam talebin geçici olarak
genişlemesi ve ekonomik büyüme ile sonuçlanabilmektedir.
 Artan talebin ekonominin üretim kapasitesini aştığı durumlarda, kaynaklar üzerinde
baskı oluşmakta, bu durum da talep enflasyonunu tetiklemektedir.
Dr. Süleyman BOLAT
16
Talep Enflasyonu : Örnek
 Arz miktarı değişmediği halde talep miktarı artıyorsa o zaman ekonomide talep kökenli
enflasyon oluşur.
 Yalnızca 100 ekmek üretilen bir ekonomide, ekmek 1 TL’den satıldığında ekmeklerin
tümünü tüketen bir ekonomi düşünelim ve talep miktarı 100’dür.
 Varsayalım ki bir sonraki dönemde talep miktarı 110’a çıkmış fakat ekonomideki
üretim 100 ekmektir.
 Bu durumda talep sahipleri ekmeğe daha fazla fiyat vermeye razı olacaklar ve ekmeğin
fiyatı artacak, örneğin 1,10 TL’ye yükselecektir.
 Eğer bir sonraki dönemde arz yine 100 adet ekmekte kalırken, talep miktarı 120
ekmeğe yükselirse ekmek fiyatı da örneğin 1,20 TL’ye çıkacaktır. Bu, talep enflasyonudur.
Dr. Süleyman BOLAT
17
2- Maliyet Enflasyonu;
 Eğer bir ekonomide arz yönlü sorunlar varsa, arzda daralma ya da maliyetlerde artış
oluşmuşsa o ekonomide arz yönlü enflasyonist baskıdan söz edilebilir.
 Arzda daralma, talep düşmediği halde üretim miktarında düşüş olması halidir. Ki bu
fiyatların yükselişe geçerek enflasyon oluşmasına yol açabilir.
 Maliyetlerde artış üç şekilde ortaya çıkabilir:
(1) Üretim faktörlerine ödenen bedellerdeki artışlar,
(ücret artışı, kira artışları, finansman maliyetleri ve dolayısıyla faizlerde artış)
(2) Girdi fiyatlarında artışlar (üretimde kullanılan hammadde, ara malı, sermaye malı
fiyatları artabilir.)
(3) Kurlarda artış ortaya çıkabilir. Bu durumda üretimde kullanılan ithal girdilerin fiyatları
artabilir. Petrol, doğalgaz fiyatlarında artışın etkilediği enerji fiyat artışlarına ek
olarak kurda ortaya çıkan artışlar bu tür girdilerin ithal fiyatlarını dolayısıyla
firmaların üretim maliyetini artırır.
Dr. Süleyman BOLAT
18
Maliyet Enflasyonu: Örnek
 Yalnızca 100 ekmek üretilen ekonomimize geri dönelim. Diyelim ki bütün bu ekmekleri
bir tek fırın üretmektedir.
 Bu fırında bir işçi bulunduğunu, fırının, ithal doğalgazla çalıştığını, ekmek üretimi için
un, maya, su kullanıldığını, ekmek üreten makinenin değişken faizli banka kredisiyle
alınmış olduğunu varsayalım.
 İşçinin ücreti sürekli artıyorsa bu üretim faktörleri bedellerindeki artışın yarattığı bir
maliyet enflasyonuna yol açar.
 Kurlar sürekli yükseliyor ve o nedenle ithal doğalgazın fiyatı ve elektriğin fiyatı sürekli
artıyorsa o zaman bu maliyetlere de yansır ve ekmek fiyatları da buna uyum göstererek
sürekli artar ve enflasyona neden olur.
 Ekmek üretiminde girdi olarak kullanılan un, maya ve suyun fiyatı sürekli artarsa bu da
maliyetleri artıracağı için enflasyona yol açar.
 Aynı şekilde bankadan alınan değişken faizli kredinin faizi de sürekli artış gösterirse bu
da maliyetleri artırıcı bir etki yapar ve enflasyona neden olabilir.
Dr. Süleyman BOLAT
19
2- Maliyet Enflasyonu;
Dr. Süleyman BOLAT
20
3- Para Arzı;
 Bir ekonomide belirli bir dönemde dolaşımda bulunan toplam para miktarıdır.
 Uzun dönemde enflasyon oranı, ekonomideki para miktarı fiyatlar genel seviyesini;
para arzı fazlası ise enflasyonu şekillendirmektedir.
 Para arzının artması, yatırım ve tüketim harcamalarını artırarak fiyatlar üzerinde
yukarı yönlü bir baskının oluşmasına yol açmaktadır.
Dr. Süleyman BOLAT
21
4- Enflasyon beklentileri enflasyonun oluşmasında kilit rol oynayan unsurlardan biridir.
 Tüketicilerin ve üreticilerin ileride fiyatların yükselmeye devam edeceğini beklemeleri
durumunda, bu beklentiler geleceğe yönelik ücret talepleri aracılığıyla mal ve hizmet
fiyatlarına artış olarak yansımaktadır.
 Maaş zammı, kira artırımı ve ticari alım-satım sözleşmelerine konu olan ileriye dönük
fiyat belirleme gibi talepler bu duruma örnek gösterilebilir. Bu beklenti ve talepler,
gelecekteki enflasyonu belirleyebilmektedir.
 Ekonomik birimler, ileriye yönelik enflasyon beklentilerini yakın geçmişte yaşanan
enflasyon gerçekleşmelerine göre belirlemeye devam ettiği sürece, enflasyon artış oranı
geçmişe paralel bir seyir izlemeye devam edecektir.
 Bu durum enflasyon ataletine neden olmakta ve bu nedenle merkez bankaları
enflasyonla mücadele ederken bir yandan da enflasyon beklentilerini de düşürmeye
odaklanmaktadır.
Dr. Süleyman BOLAT
22
4- Enflasyon beklentileri
Dr. Süleyman BOLAT
23
ENFLASYONUN MALİYETLERİ NELERDİR?
Dr. Süleyman BOLAT
24
ENFLASYONUN MALİYETLERİ NELERDİR?
 Düşük Büyüme: Yüksek enflasyon nedeniyle yaşanan bu belirsizlik ve kararsızlık,
bireyleri ve firmaları tüketim veya yatırım yapmak yerine enflasyonun zararlı etkilerinden
korunmak amacıyla ellerindeki para ile döviz, altın, gayrimenkul gibi araçları satın
almaya yöneltmektedir. Bu durum da, üretimi ve verimliliği olumsuz etkilemekte, uzun
dönemde daha düşük ekonomik büyümeye sebep olmaktadır.
 Ekonomik dalgalanmalar: Yüksek enflasyon ortamının neden olduğu ekonomik
dalgalanmalar, ekonomik büyümenin kalıcı olmamasına, hatta ardından resesyona neden
olabilmektedir.
 İşgücü piyasasındaki olumsuzluklar: Geçici ve dengesiz ekonomik büyüme, işgücü
piyasasını da olumsuz etkilemektedir. Sık yaşanan resesyon dönemleri, toplu işten
çıkarmalara yol açmakta ve işgücü piyasasını daraltmaktadır.
Dr. Süleyman BOLAT
25
ENFLASYONUN MALİYETLERİ NELERDİR?
 Uluslararası Rekabet Gücünün Azalması: Fiyatlarda yaşanan hızlı artış, ülkenin mal ve
hizmetlerine olan dış talebi düşürürken, ekonominin diğer ülke mal ve hizmetleriyle
rekabet gücünü azaltmaktadır. Uluslararası rekabet gücünün azalması ihracatı olumsuz
etkilemekte ve sonuç olarak ülkenin ödemeler dengesinin açık vermesine yol açmaktadır.
 Gelir dağılımında bozulma: Enflasyon, ülkedeki gelir dağılımını da olumsuz
etkilemektedir. Enflasyonist bir ortamda tasarruf edebilme imkânı olan kesim yüksek reel
faizlerden yararlanırken, toplumun gelir düzeyi düşük kesim bu imkâna sahip
olmadığından gelir dağılımı giderek bozulur.
 Vergi tahsilatında azalma: Öte yandan yüksek enflasyon vergi kalemleri üzerinde de
olumsuz etki yaratabilmektedir. Tahakkuk eden vergilerin tahsil edilmesi uzun bir döneme
yayıldığından, enflasyonun artması reel vergi kalemlerinde bir azalmaya neden olacaktır.
Dr. Süleyman BOLAT
26
Olivera – Tanzi Etkisi
 Enflasyonun vergi tahsilat süresinin uzunluğu nedeniyle, vergi gelirlerinin reel olarak
azalmaya neden olmasını ilk defa Julio Olivera, 1967 yılındaki bir çalışmasında ileri
sürmüştür.
 Olivera, Latin Amerika Ülkeleri’nin 1950 ve 1960’larda yaşadıkları enflasyon
deneyimlerini incelemiş ve vergi tahsilat sürelerinin uzunluğuna değinerek enflasyonun,
vergilerin reel değerini düşürdüğünü saptamıştır.
 Enflasyonun bu şekilde bütçe gelirlerinin küçülmesine neden olmasının, enflasyonist
finansmanın zamanla bütçe açıklarını azaltmak bir yana, artıracağını belirtmiştir.
 Gecikmeli olarak tahsil edilen vergilerin enflasyon nedeniyle reel olarak azalacağını ve
dolayısıyla devletin enflasyonla gelir elde etmesinin bir sınırı olduğunu ilk defa Olivera
öne sürmüş ve Tanzi, daha sonra yaptığı çalışmalarda Olivera’nın saptamalarını test
ederek, doğruluğunu ortaya koyduğu bu teoriye “Olivera-Tanzi Etkisi” denir.
Dr. Süleyman BOLAT
27
Enflasyon – Faiz İlişkisi
 Enflasyonla faiz arasındaki ilişkiyi tam olarak yerli yerine oturtabilmek için her şeyden
önce hangi tür enflasyonla karşı karşıya olduğumuzu anlamamız gerekir.
 Monetarist iktisatçılar, Friedman’ın ünlü “enflasyon her zaman ve her yerde parasal
bir olgudur” sözünden yola çıkarak enflasyonu para arzındaki artışın yarattığını öne
sürerler.
 Para arzının artması, talebin de artması, fiyatların yükselmesi ve enflasyon anlamına
gelir..
 Arz yönlü iktisatçılar, enflasyonun daha çok yüksek vergiler, sıkılaştırılmış denetimler
gibi etkiler sonucunda yükselen maliyetler nedeniyle maliyet enflasyonu kökenli
olduğunu öne sürerler.
 Oysa enflasyon her iki etkiden de izler taşır. Yani bir ülkedeki enflasyon hem talep hem
de maliyet kökenli unsurlar taşıyabilir.
Dr. Süleyman BOLAT
28
Talep Enflasyonu Varsa
 Eğer talep enflasyonuyla karşı karşıya isek yani arzdan fazla talep varsa ya da üretilen
mal ve hizmet miktarından daha fazlası talep ediliyorsa fiyatlar yükselecek ve enflasyona
neden olacak demektir.
 Bunu önlemenin yolu, faizleri artırarak talebi düşürmek ve insanları tüketim yerine
tasarrufa yönlendirmektir.
 Talep enflasyonu söz konusuysa şekilde görüldüğü gibi faiz ile enflasyon arasında ters
yönlü bir ilişki vardır. Faiz düşerse enflasyon artar, yani enflasyon artarsa düşürmek için
faizi artırmak gerekir. (FtED: Faiz talep Enflasyonu Doğrusu)
Dr. Süleyman BOLAT
29
Maliyet Enflasyonu Varsa
 Eğer maliyet enflasyonuyla karşı karşıya ise, yani üretim unsurları ve girdilerinin
fiyatları talep dışı nedenlerle artıyorsa (örneğin; ücretler sendika baskılarıyla yükseliyor
ya da enerji maliyetleri petrol ve doğalgaz fiyatlarının uluslararası alanda artması
nedeniyle yükseliyor ve enflasyona neden oluyorsa) o zaman faizi arttırdığımızda
enflasyon da artar.
 Çünkü faiz de bir maliyet unsudur (finansman maliyeti) ve buradaki artış enflasyonun
daha da artmasına yol açabilir.
 Maliyet enflasyonu söz konusuysa, faiz ile enflasyon arasında doğru yönlü bir ilişki
vardır. Faiz artarsa enflasyon artar ya da bir başka ifadeyle enflasyon artarsa düşürmek
için faizi düşürmek gerekebilir. (FmED: Faiz maliyet Enflasyonu Doğrusu)
Dr. Süleyman BOLAT
30
Hem talep hem de maliyet Enflasyonu Varsa
 Enflasyonun ne kadarının talep ne kadarının maliyet kaynaklı olduğunu ayırt ederek
işe başlamaktır.
 Eğer etkiler yarı yarıya ise, o zaman faiz aracını kullanmak fazla işe yaramayacak
demektir.
 Böyle bir durumda faizi artırarak talep enflasyonunu düşürmenin getirisi
muhtemelen maliyet enflasyonunu artırarak ortaya çıkacak kayıpla giderilmiş olacak ve
faiz boşuna yükseltilmiş olacaktır.
 Tersine maliyet enflasyonunu düşürmek için yapılan faiz indirimi, talep enflasyonunu
azdıracağı için etkiler birbirini nötralize edecek sonuçta faiz düşerken enflasyon aynı
düzeyde kalmaya devam edecektir.
Dr. Süleyman BOLAT
31
Hem talep hem de maliyet Enflasyonu Varsa
 Talep ve maliyet enflasyonunun birlikte yaşandığı bir
ekonomideki durumun başlangıçta yüzde 6 faiz oranı
ve yüzde 5 enflasyon oranını temsil eden A noktasında
olduğunu varsayalım.
 Ekonomi yönetimi faizi artırarak enflasyonu
düşürmeye karar vermiş ve faizi yüzde 8’e çıkarmış
olsun.
 Bu durumda talep yönlü enflasyonda yüzde 5’ten
yüzde 4’e gerileme olurken; maliyet yönlü
enflasyonda yüzde 5’ten yüzde 6’ya yükselme olacak
ve her ikisinin karmasından oluşan toplam enflasyon
oranı değişmeden kalacaktır.
 Faiz artırımı, enflasyonu düşürücü yönde bir etki yapmayacak, ekonomi daha yüksek bir faiz
oranında aynı enflasyon oranı üzerinde yeni bir denge noktasına ulaşmış olacaktır (B noktası)
 Eğer ekonomide yukarıda değindiğim gibi maliyet ve talep enflasyonu birbirine yakın ağırlıkta ise
bu durumda faiz politikası işlevsiz kalacak, bir işe yaramayacak demektir.
Dr. Süleyman BOLAT
32
Türkiye’de Enflasyon – Faiz İlişkisi
Dr. Süleyman BOLAT
33
Türkiye’de Para Arzı Artışları
Dr. Süleyman BOLAT
34
Türkiye’deki Enflasyon Talep Yönlü Mü yoksa Maliyet Yönlü Mü?
 2014’de maliyetlerde artışa neden olan bir gelişme oldu mu? Yani üretim faktörlerinin
gelirleri (ücretler, kiralar, faizler ve karlar) arttı mı? Üretimde kullanılan girdilerin fiyatları
yükseldi mi? Kurlar arttı mı?
 Ücretlerin, ortalama olarak, enflasyon kadar artış gösterdiğini ve bu şekilde
enflasyona katkı yaptığını genel olarak söyleyebiliriz. Ne var ki ücretler geçmiş
enflasyona göre artırıldığı için gelecek enflasyonu artırıcı yönde katkı yapabilmesi için
geçmiş enflasyonun üzerinde artmış olması gerekiyor.
 Ücretlerde bu tür istisnalar olsa da genel olarak ortalama ücretlerin geçmiş enflasyona
göre ayarlandığı için ücretlerin enflasyona katkısının sınırlı kaldığı görülür.
 Kurlardaki artış için sepet kura (½ USD + ½ Euro) bakıyoruz. 2013 yılı sepet kurun
ortalaması 2,31 iken 2014 yılında 2,55 olmuş. Yani yüzde 10’un üzerinde artış sergilemiş.
Faizlerdeki artış da aynen kurdaki artış gibi yüzde 10’un biraz üzerinde gerçekleşmiş.
Dr. Süleyman BOLAT
35
Türkiye’deki Enflasyon Talep Yönlü Mü yoksa Maliyet Yönlü Mü?
 Toplam firma maliyetlerindeki ağırlıklara bakılırsa, TCMB’nin “Firma Maliyet Yapısı ve
Maliyet Kaynaklı Enflasyon Baskıları” adlı çalışmasında, 20’den fazla işçi çalıştıran 38.997
firma hesaba katılmış ve hesaplamalar, 2006 – 2011 yılları ortalamasını esas alarak
yapılmıştır.
 Türkiye’de tarım dışında (sanayi, hizmet ve inşaat sektörleri) yer alan firmalarda
maliyetlerin ağırlığı hammadde ve personel giderlerinde toplanmaktadır.
 Fiyat artışlarında en etkili iki kalem hammadde (yani girdi) fiyatları ve üretim
faktörlerinden emeğin fiyatı olan ücretlerdir.
Dr. Süleyman BOLAT
36
Türkiye’deki Enflasyon Talep Yönü
Dr. Süleyman BOLAT
37
Enflasyon – Kur – Faiz İlişkisi
 Türkiye gibi yüksek dış finansman ihtiyacı olan ekonomilerde yabancı paraların yerli para ile
olan ilişkisi büyük ölçüde faiz - risk dengesiyle belirleniyor.
 Eğer bu tür bir ekonomide riskler yüksekse (örneğin; cari açık yüksek, dış finansman
ihtiyacı yüksek, siyasal belirsizlikler söz konusu, mali disiplinde sorunlar varsa) o zaman
yabancı para çekebilmek için faizlerin yüksek tutulması gereği vardır.
 Aksi takdirde faiz düşük tutulursa, dış finansman girişi azalır, BP < 0, DIŞ AÇIK sorunu ve
kurlar yükselir. Kurlar yükselince riskler yükselir, dış finansman kaynaklarının gelmesi
azalacağı gibi içeridekiler de dışarı çıkmaya başlar.
 Kurların yükselmesi enflasyonun yükselmesine yol açar. Dalgalı kur rejimi uygulayan açık
bir ekonomide paranın iç değeriyle dış değeri birlikte hareket eder.
 Enflasyon oluşmuşsa paranın dış değeri de düşer ya da paranın dış değeri düşmüşse
enflasyona yol açar.
 Enflasyondaki artış da faizi yükselterek, dış finansman için yeniden çekim alanı yaratmaya
çalışmaktır. Böylece yabancı kaynaklar içeri çekilmiş ve kurlar düşürülmüş, enflasyon da
denetim altına alınmış olur.
Dr. Süleyman BOLAT
38
Euro Alanında Enflasyon ve Bileşenleri (Kaynak: EUROSTAT)
Dr. Süleyman BOLAT
39
Türkiye ve Avrupa’da Ortalama Enflasyon Oranları (2004-2014) (Kaynak: EUROSTAT)
Dr. Süleyman BOLAT
40
Avrupa’da, Euro’da, Japonya’da, ABD’de Ortalama Enflasyon Oranları (2004-2014)
Dr. Süleyman BOLAT
41
Avrupa’da Enflasyon
 Euro bölgesi ekonomisi, uzun süredir düşük büyüme, düşük enflasyon ve yükselen işsizlik sorunu
ile mücadele etmektedir.
 2013’ün sonundan beri de Avrupa’da yıllık ortalama enflasyon oranları yüzde 1’in altında
seyretmektedir. Hatta Euro bölgesinde dokuz ülke şu an eksi enflasyon olarak da
tanımlayabileceğimiz deflasyonu yaşamaktadır. Diğer bir deyişle, gerekirse fiyatlar her ay düşüş
göstermektedir.
 Bu bölgede deflasyon yaşayan ülkeler için konuşursak, ekonominin canlanması için tüketim
yapılması gerekirken, insanlar fiyatların sürekli düştüğü bir ekonomik tablo karşısında tüketimlerini
gelecek aylarda daha ucuza alabilmek için erteliyorlar. Bu da ekonomik bir kısır döngüye sebep
olmaktadır. Bu durumda şirketlerin satışları maliyetlerini karşılayamaz hale gelmektedir.
 Enflasyon oranlarının düşük olması Avrupa’da insanların canlı bir ekonomi yaratacak kadar çok
tüketim yapamadığının yani talebin yetersiz olduğunun göstergesidir.
 Talebin yetersiz olduğu, canlı olmayan Avrupa ekonomisinde yatırımlar ve istihdam olanakları
artmadığı için de işsizlik artış göstermektedir.
Dr. Süleyman BOLAT
42
ECB (Avrupa Merkez Bankası)’nin Enflasyon’a Karşı Kararları
 Talebin yetersiz olduğu bu ortamda Avrupa Merkez Bankası (ECB) bir süredir
enflasyonu arttırarak ekonomiyi ve büyümeyi canlandırmak için piyasaya para
aktarmaya başlamıştı.
 Bu zamana kadar piyasayı canlandırmak ve yatırımları arttırmak için bankalara çok
düşük (%0,05) faiz oranından krediler dağıttı.
 Hatta parayı piyasada tutmak, tüketim ve yatırımları arttırmak amacıyla kendisine
yatırılan mevduatlara negatif faiz uyguladı.
 Negatif faiz; bankalar parayı piyasaya sürüp kredi vermek yerine, paralarını güvene
almak amacıyla ECB’ye yatırmayı tercih ederlerse, ECB bankaların yatırdıkları paraya faiz
ödemek yerine bu paradan faiz oranı kadar kesinti yapacağı anlamına gelir.
 Pek çok teşvik sağlandı fakat bu adımlar bugüne kadar dış faktörlerin de etkisi ile
(Çin’de yavaşlayan büyüme ve Yunanistan krizi gibi) beklenilen sonucu veremedi. Ne
enflasyon artışı oldu ne de büyüme yüzde 1,5 bandını aşabildi.
Dr. Süleyman BOLAT
43
Dr. Süleyman BOLAT
44
Dr. Süleyman BOLAT
45
Dr. Süleyman BOLAT
46
Dr. Süleyman BOLAT
47
Türkiye’de Enflasyon Gelişmeleri
 2015 yılının son çeyreğinde tüketici enflasyonu bir önceki çeyreğe kıyasla 0,86 puan artarak
yüzde 8,81 oranı ile enflasyon hedefi etrafındaki belirsizlik aralığının üzerinde gerçekleşmiştir.
 Son çeyrekte enflasyonda kaydedilen yükselişte özellikle Türk lirasında ilk üç çeyrekte
yaşanan birikimli değer kaybının gecikmeli etkisiyle temel mal grubu fiyatlarında gözlenen
hızlı artış önemli bir rol oynamıştır.
 Bunun yanında enerji yıllık enflasyonu baz etkisi ile yükseliş göstermiştir. 2015 yılında
enflasyonun belirsizlik aralığının üzerinde gerçekleşmesinde gıda fiyatlarında kaydedilen
yüksek oranlı artış da etkili olmuştur.
 Bir önceki yıl tarımsal üretimde yaşanan daralmanın aksine, bu yıl üretimde önemli bir
artış kaydedilmesine karşın, gıda enflasyonunda beklenen yavaşlama gerçekleşmemiş, gıda
enflasyonu yılı yüzde 10,9 ile bir önceki yıldaki yüksek seviyesinin bir miktar altında
tamamlamıştır.
 Özellikle işlenmemiş gıda enflasyonu son üç yılda ortalama yüzde 13 ile yüksek bir artış
eğilimi sergilemiştir. Gıda fiyatları yıl genelinde yemek hizmetleri kanalıyla hizmet
enflasyonunu da olumsuz yönde etkilemiştir.
Dr. Süleyman BOLAT
48
Türkiye’de Enflasyon Gelişmeleri
 Gıda fiyatları yıl genelinde yemek hizmetleri kanalıyla hizmet enflasyonunu da
olumsuz yönde etkilemiştir.
 Bunun yanında, döviz kuruna duyarlı kalemlerdeki artışlar, enflasyondaki atalet ve
ücret gelişmelerinin yansımaları hizmet enflasyonunun yüksek seyrinde öne çıkan diğer
unsurlar olmuştur.
 Başta petrol olmak üzere ithalat fiyatlarında kaydedilen düşüşlerin tüketici
enflasyonuna etkisi ise döviz kuru gelişmeleri nedeniyle sınırlı kalmıştır.
 Ayrıca, enflasyon beklentilerinde 2013 yılının ikinci yarısından itibaren gözlenen
bozulma eğilimi tüketici enflasyonunun ulaştığı yüksek seviyeye bağlı olarak yıl içinde
sürmüştür.
 Bu görünüm altında, çekirdek enflasyon göstergelerinin ana eğilimi son aylarda bir
miktar yavaşlasa da yüksek seyrini korumuştur.
Dr. Süleyman BOLAT
49
Türkiye’de Enflasyon Gelişmeleri
 Özetle yılın son çeyreğinde gıda enflasyonunda öngörülen yavaşlama
gerçekleşmemiş, enerji fiyatlarından gelen olumlu etkiye karşın, birikimli döviz kuru
hareketleri tüketici enflasyonunu olumsuz yönde etkilemeye devam etmiştir.
 Önümüzdeki döneme ilişkin olarak, yönetilen-yönlendirilen ürünlerde yapılan fiyat
ayarlamaları, asgari ücret artışındaki ivmelenme ve enflasyon beklentilerinin seyri
enflasyon görünümü üzerinde öne çıkan başlıca unsurlardır.
 Başta tütün ürünleri ve elektrik olmak üzere, fiyatları yönetilen-yönlendirilen bazı
ürünlerde Ocak ayı başında yapılan fiyat artışlarının enflasyon üzerindeki doğrudan
etkisinin 0,7 puan civarında gerçekleşebileceği tahmin edilmektedir.
 Net asgari ücretin 2016 yılında yüzde 30 gibi yüksek bir oranda artması, her ne kadar
işveren üzerindeki yükün bir bölümü devlet tarafından karşılanacak olsa da, hizmet ve
gıda gibi kalemler başta olmak üzere tüketici enflasyonu üzerinde yukarı yönlü baskı
oluşturacaktır.
Dr. Süleyman BOLAT
50
Dr. Süleyman BOLAT
51
Yıllık Tüketici Enflasyonuna Katkı
 Temel mal grubu yıllık enflasyonu dördüncü çeyrekte 2,28 puan artarak yüzde 10,22 oranına
yükselmiştir.
 Birikimli döviz kuru etkileri temel mal grubunun diğer bileşenlerinden dayanıklı mal grubunda da
izlenmeye devam etmiş ve grup yıllık enflasyonu yavaşlayarak da olsa yükselişini sürdürmüştür.
 Geçtiğimiz iki yıl içerisinde Türk lirasının yabancı para birimleri karşısında değer kaybetme
eğiliminde olması, temel mal grubu enflasyonunun uzun dönem ortalamalarının oldukça üzerinde
seyretmesine yol açmıştır.
 2015 yılı içinde bazı dayanıklı mallarda artırılan gümrük vergileri de enflasyondaki yükselişte
etkili olmuştur.
 Bir önceki yıl tarımsal üretimde kaydedilen daralmanın aksine bu yıl üretimde önemli bir artış
kaydedilmesine karşın, gerek tarım ürünleri üretici enflasyonunda gerekse tüketici fiyatları gıda
enflasyonunda beklenen yavaşlama gerçekleşmemiştir.
 Kırmızı et fiyatları, 2013 yılı ilk çeyreğinden 2015 yılı üçüncü çeyreğine kadar yaklaşık yüzde 50
artış kaydetmiş, bu grupta 2015 yılı fiyat artışı yüzde 21,23 olarak gerçekleşmiştir. Gıda Komitesi
çalışmalarının da etkisiyle, alınan önlemler çerçevesinde Et ve Süt Kurumu’na tanınan karkas et
ithalat yetkisini takiben, yurt içi fiyatlardaki artış eğilimi yerini daha ılımlı bir görünüme bırakmıştır.
Dr. Süleyman BOLAT
52