Beton Barajlar Komitesi Çal›flmalar›

‹Ç‹NDEK‹LER
Editörden ................................................................................................................................................2
1. Barajlar Kongresi
ISSN 1303 – 2585
‹mtiyaz Sahibi
Türk Müflavir Mühendisler ve Mimarlar Birli¤i
ad›na Yönetim Kurulu Baflkan›
Demir ‹NÖZÜ
Yaz› ‹flleri Müdürü
Salih Bilgin AKMAN
Yay›n Kurulu
Salih Bilgin AKMAN
Munis ÖZER
Oktay AKAT
Mehmet DÖNMEZ
Metin DALGIÇ
Pelin ERDO⁄AN
Seda ORAL SEYHAN
Başkandan ............................................................................................................................................3
Tasar›mdan Yap›ma
TEMA
Barajlar›n Türkiye Ekonomisine Katk›s›........................................................4
Barajlar ve Hidroelektrik Santrallerin Geliflimi ....................................6
Grafik-Tasar›m
Yusuf MEfiE (Ajans-Türk)
Bas›mevi
Dolgu Barajlar Komitesi Çal›flmalar› ................................................................8
Ajans-Türk Gazetecilik Matbaac›l›k
‹nflaat Sanayii A.fi.
‹stanbul Yolu 7. Km. ‹nönü Mahallesi
Necdet Evliyagil Sk. No: 24 Bat›kent / ANKARA
Tel: 0312 278 08 24 - Fax: 0312 278 18 95
www.ajansturk.com.tr - [email protected]
Beton Barajlar Komitesi Çal›flmalar› ..............................................................10
Bas›m Tarihi
30.09. 2012
Baraj Emniyet Rehberi Haz›rlanmas› Çal›flmalar›..........................12
Bas›m Yeri
ANKARA
Yay›m Türü
Yerel Süreli
3 ayda bir yay›mlan›r
Türk Müflavir Mühendisler ve
Mimarlar Birli¤i
Ahmet Rasim Sokak No:35/2
Çankaya – 06550 Ankara
Tel: (312) 440 89 70
Faks: (0312) 440 89 72
Yap› Tasar›m Komitesi Çal›flmalar›..........................................14
Hidromekanik Tasar›m Komitesi ........................................................................16
Silindirle S›k›flt›r›lm›fl Beton (SSB) Barajlar ........................................18
e-posta: [email protected]
url: www.tmmmb.org.tr
“Yaz›lar›n ve reklamlar›n içeri¤inden sahibi
sorumludur; TürkMMMB veya Yay›n Kurulu
sorumlu tutulamaz.”
“Yay›mlanan yaz›lar›n, her hakk› sakl›d›r.
Kaynak belirtmek kofluluyla, yaz›lar›ndan,
toplamda çeyrek sayfay› geçmeyen al›nt›
yap›labilir. Bunun d›fl›nda, seri olarak
ço¤alt›lmas›, çeyrek sayfadan fazla al›nt›
veya kopya yap›lmas›, Yay›n Kurulu’nun
yaz›l› iznine ba¤l›d›r”
Dergimiz, 2000 adet bas›l›p da¤›t›lmaktad›r.
Kapak Foto¤raf›:
ESPROJE Mühendislik Müflavirlik Ltd. fiti.
Üyelerimizden
Betonarme Demirinin Korozyonunun Nedenleri................................22
Süreyya Bey Baraj› ve HES Projesi ..........................................................................24
Kültür - Sanat ............................................................................................................................28
Mimarl›¤›n Serüveni -çok k›sa bir tarihçe-
Süreyyabey Baraj›
Kati Proje Revizyonu, Tüm Uygulama Projeleri, ‹nflaat
Safhas› Saha Dan›flmanl›k Hizmetleri, ‹fl Sonu Projeleri
Birliğimizden Haberler ................................................................................................32
Salih Bilgin AKMAN
ED‹TÖRDEN...
1. Barajlar Kongresi
Bu say›m›z›n temas› düzenlenmesi Eylül-2011’de
kararlaflt›r›lan “1. Barajlar Kongresi” dir. Organizasyonu tamamlanan bu önemli etkinli¤e say›l›
günler kala teknik komite çal›flmalar›n›n son durumu yaz›lar›m›zla bu say›m›zda sizlerle paylafl›lmaktad›r. TOBB salonlar› tahsisinin iptali nedeniyle, Kongremiz 11-12 Ekim-2012 tarihinde
Congresium Ankara, ATO Kongre ve Sergi Saray›’nda yap›lacakt›r.
Kongre ‹cra Kurulu afifl haz›rl›klar›n tamamlam›fl
olup bu say›m›zda dergimiz bas›l›rken afifllerimizin bas›m› da tamamlanm›fl olacakt›r. Birli¤imizin
etkin kat›l›m› ve deste¤i ile gerçeklefltirlecek 1.
Barajlar Kongresi, Teknik Müflavirlik müessesesinin önemini bir daha vugulayacak ve etkin kullan›m›n›n›n önemini daha da belirgin hale getirecektir. Ülkemiz Su Mühendisli¤inin ulaflm›fl oldu¤u seviye yurt içi ve yurt d›fl› ifllerdeki baflar›lar›
ile kan›tlanmaktad›r. Toprak kaynaklar›n›n etkin
kullan›m›, tar›msal ekonominin toplumsal kalk›nmadaki yeri, mevcut hidrolik enerji potansiyelinin
harekete geçirilmesi, toprak erozyonunun ve taflk›n zararlar›n›n önlenmesi ve bu faaliyetler sonucu yarat›lacak sosyal faydalar›n ülke insan›m›z›n
hizmetine sunulmas› ancak yerüstü ve yeralt› su
kaynaklar›n›n etkin kontrollu kullan›m› ile mümkün olacakt›r. Geliflmekte olan ekonomimizin ihtiyac› olan enerjinin yerel kaynaklar›m›za dayal›
pay›n›n artt›r›lmas› ucuz ve yenilenebilir hidrolik
enerji potansiyelimizin aktif hale getirilmesi ile
sa¤lanacakt›r.
Teknik Müflavirlik konular›ndaki çal›flmalarla ilgili
olarak “1. Barajlar Kongresi”nin temas› “Baraj Tasar›m Kriterleri” olarak seçilmifltir. Kongre komite
çal›flmalar›n›n bir bölümünü bu say›m›zda özet
olarak sunmaktay›z. Konu ile ilgili Komite Baflkanlar›m›z bizler için makalelerini haz›rlad›lar. Bu makalelerde komitelerde oluflturulan tasar›m kriterlerinin konu bafll›klar› özetle anlat›lmakta olup, insan
yaflam›n›n hayati unsuru olan suyun, sürekli ve
güvenilir kullan›m›n önemini ve bu ifllerin yap›lma-
2 SAYI26
s› için gereken mühendislik ve müflavirlik hizmetlerinin zorlu¤u ve gerektirdi¤i emek, bunun için bilim ve teknikle birlikte Teknik Müflavirli¤in ne kadar önemli oldu¤u vurgulanmaktad›r.
Teknik Müflavirlik Sektörünün en etkin oldu¤u Su
Endüstrisinin temelini teflkil eden Barajlar ve HES
yap›m teknolojisi konusunda oluflturulmas› hedeflenen “Tasar›m Kriterleri” meslektafllar›m›z›n
çal›flmalar›nda bir rehber olma amac›n› tafl›maktad›r. Sizlere sundu¤umuz bu say›m›z› be¤eni ile
okuyaca¤›n›z› ümit ediyoruz. Bu say›m›z›n yay›nlanmas›nda desteklerini daima yan›m›zda hissetti¤imiz Yönetim Kurulumuza, reklam vererek katk› sa¤layan Müflavir Firmalar›m›za teflekkürlerimizi sunar›z.
Dergimize katk›da bulunan Devlet Su ‹flleri Genel
Müdür Yard›mc›s› Say›n Güven Karaçuha’ya, Barajlar ve HES Dairesi Baflkan› Say›n Ergün Üzücek’e, Komite çal›flmalar›n› özetleyen Say›n Faruk Tankut’a, Say›n Adil Bacak’a, Say›n Sadettin
Zorlutuna’ya, Say›n Aldonat Köksal’a ve Say›n
Hasan Ölçek’e, Kapak sayfas›nda gördü¤ünüz
Çekerek-Süreyyabey Baraj›’n›n Müflaviri Es Proje
Firmas›na ve Baraj bilgilerini özetleyen Say›n Altu¤ Akman’a, Teknik yaz›lar› ile katk›da bulunan
Say›n Fikret Gürdil’e, Say›n Oktay Akat’a ve Say›n Ahmet Özsüt’e teflekkürlerimizi sunar›z.
Devlet Su ‹flleri Genel Müdür Yard›mc›s› Say›n
Güven Karaçuha barajlar›n yap›m ve tasar›m› konusundaki tecrübelerini bizlerle paylaflmakta,
Kongre çal›fl›malar›na deste¤ini belirterek Kuruluflunun yapt›¤› yat›r›mlar› ve bugüne kadarki geliflimini anlatmaktad›r.
Barajlar ve HES Dairesi ve 1. Barajlar Kongresi
‹cra Kurulu Baflkan› Say›n Ergün Üzücek Baraj
inflaatlar›ndaki mühendislik uygulamalar› ve yeni
uygulama tekniklerini anlatt›¤› yaz›s›nda Mühendisli¤in ve Müflavirli¤in Su Sektöründeki önemini
vurgulamaktad›r.
Say›n Aldonat Köksal Yap›sal Tasar›m Komitesinin haz›rlam›fl oldu¤u teknik raporunda özetle
hidrolik yap›larda santral, dolusavak, derivasyon-dipsavak tünelleri ile yard›mc› tesislerin tasar›m› için yap›lacak analizler ve güvenlik de¤erlendirilmesi konular› ile yük faktörlerinin kabul
esaslar›n› tan›mlam›flt›r.
Say›n Hasan Ölçek Baraj ve HES Tesislerinde
Daimi Teçhizat Komitesinin haz›rlam›fl oldu¤u
teknik raporunda özetle hidromekanik kapaklar,
cebri borular, türbin seçimi, vanalar, kald›rma
ekipmanlar›, senkron jeneratörler, koruma kontrol
sistemi, ünite trafolar›, santral yard›mc› tesisleri
ve flalt sahas› ile ilgili tasar›m esaslar› ve imalat
metedolojisi konular›nda bilgiler vermifltir.
Say›n Fikret Gürdil Silindirle S›k›flt›r›lm›fl Barajlar›n tasar›m›nda ve uygulama safhas›ndaki tecrübelerini anlatarak ekip çal›flmas›n›n ve mühendislik kararlar›n›n önemini vurgulamakta ve verdi¤i örneklerle konuyu detayl› olarak bizlere sunmaktad›r.
Say›n Oktay Akat betonarme yap›larda donat›n›n
korozyonu ve yap›sal tasar›mdaki etkilerini belirtti¤i yaz›s›nda korozyonun önlenmesinin gereklili¤ini vurgulamaktad›r.
Say›n Altu¤ Akman Çekerek-Süreyyabey Baraj›
ve HES ile ilgili yaz›s›nda baraj›n teknik karakteristikleri ve yap›m aflamalar›n› anlatmaktad›r. Kilçekirdekli kaya dolgu tipinde olan ve dergimizin
kapa¤›nda foto¤raf›n› gördü¤ünüz baraj ‹ç Anadulu Bölgesinde kendi tipinin en büyü¤ü olma
özelli¤ine sahiptir.
Kültür-Sanat köflemizi büyük bir emek ve derin
bilgisi ile donatan Say›n Ahmet Özsüt “Sanayi
Devriminden Moderne” konulu yaz›s›nda bizlere
mimarl›k serüveninin yeni aflamalar›n› hat›rlatmaktad›r.
Say›n Faruk Tankut Dolgu Barajlar Komitesinin
haz›rlam›fl oldu¤u Kil Çekirdekli Barajlar, Ön Yüzü Beton Kapl› Barajlar, Geomembranla Geçirimsizlik Sa¤lanan Barajlar, Asfalt Çekirdekli Barajlarla ilgili tasar›m esaslar›n› belirtildi¤i yaz›s› ile
komite çal›flmalar›n›n özetini sunmaktad›r.
Birli¤imiz ve DS‹ Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan
birlikte organize edilen “1. BARAJLAR KONGRES‹”nin 11-12 Ekim tarihlerinde Ankara’da yap›laca¤›n› hat›rlatarak, Kongre çal›flmalar›m›za sponsor olan Yüklenici Firmalar’a teflekkürlerimizi sunar›z. Firmalar›n adlar› ve infla ettikleri barajlar›n
foto¤raflar›n› afifllerimizde göreceksiniz.
Say›n Adil Bacak Beton Barajlar Komitesinin haz›rlam›fl oldu¤u teknik tasar›m raporunda özetle
Baraj tipleri, Malzeme Özellikleri ve Kar›fl›m Tasar›m›, Temel Kayas› Kriterleri, Stabilite Analizi,
Dinamik ve Termal Analiz konular›n› ele alm›flt›r.
Dergimizin yay›na haz›rlanmas›n eme¤i geçenlere, yay›n kurulu üyelerimize, reklam vererek dergimizin yay›nlanmas›na sponsorluk yapan üyelerimize teflekkürlerimizi ve flükranlar›m›z› sunar›z.
Say›n Saddetin Zorlutuna Baraj Emniyeti Komitesinin haz›rlam›fl oldu¤u teknik raporda barajlar›n
risk de¤erlendirilmesi ve risk seviyelerinin belirlenmesi, inflaat ve iflletme aflamalar›nda gözlemler yap›lmas›n›n önemini, baraj ve yard›mc›
yap›lar›n›n ekonomik ömrüleri boyunca yap›sal
davran›fllar›n›n de¤erlendirilmesi gerekti¤ine iflaret etmektedir.
Gelecek say›lar›m›zda de¤iflen Türk Ticaret Kanunu’nun neler getirdi¤i ve dikkate al›nmas› gereken husular konular›nda yaz›lar›m›z› bulacaks›z. Dergimizin yay›nlanmas› sizlerin katk›lar› ile
mümkündür.
Teknik Müflavirlik Hizmetlerinin gelifltirilmesi, tüm
karar vericilerin ve hizmet sunucular›n birlikte
sa¤l›kl› ve güçlü bir endüstri kurmalar› dile¤iyle…
Demir ‹NÖZÜ
Tasar›mdan Yap›ma
Türk Müflavir Mühendisler ve Mimarlar
Birli¤i (TürkMMMB), müflavir mühendislik
ve mimarl›k kavram›n›n önemini ilgili kurumlara ve topluma anlatmak, müflavirlik
hizmetlerinin ilerlemesine ve geliflmesine
çal›flmak, uluslararas› uygulamalar› ülkemize tafl›mada öncülük ederek, bu konuda en yüksek uluslararas› teknolojik ve örgütsel seviyeye eriflmek amac›yla, 25 Nisan 1980 tarihinde kurulmufltur. Birlik, ba¤›ms›z müflavirlik hizmeti veren mühendis
ve mimarlar› temsil eden dernek statüsünde bir sivil toplum kurulufludur.
TürkMMMB, 1987 y›l›nda Müflavir Mühendisler Uluslararas› Federasyonu – FIDIC’e
ve 2001 y›l›nda Avrupa Müflavir Birlikleri
Federasyonu - EFCA’ya üye olmufltur.
Her iki federasyonun Türkiye’deki tek
temsilcisidir.
TürkMMMB, amaçlar› do¤rultusunda; geliflmifl ülkelerde yayg›n ve kurumsallaflm›fl olarak kabul gören, ancak ülkemizde
henüz eksiklikleri olan ba¤›ms›z teknik
müflavirlik sektörünün gelifltirilmesi ve
geliflmifl ülkelerdeki uygulamalar›n Türkiye’ye kazand›r›lmas› için gerek üyelerine,
gerekse toplumun tüm kesimlerine yönelik yo¤un çal›flmalar yapmaktad›r.
Uluslararas› kabul görmüfl tan›m›yla
FIDIC standartlar›yla ba¤›ms›z müflavir mühendislik yapan firmalar›n bir
araya
geldi¤i
çat›
kuruluflu
olan
TürkMMMB’nin, inflaat sektörünün farkl›
alanlar›nda deneyimli 200’e yak›n üyesi
bulunmaktad›r.
2012 – 2014 Dönemi
Yönetim Kurulu
Demir ‹NÖZÜ, Baflkan
Hamdi AYDIN, Baflkan Yrd.
Salih Bilgin AKMAN, Baflkan Yrd.
Sedef ODABAfiI ERDO⁄AN, Baflkan Yrd.
M. Sinan AKER, Baflkan Yrd.
Munis ÖZER, Sekreter Üye
‹smail Hakk› BAYDUR, Sayman Üye
A.Süreyya URAL, Üye
Orhan ULUDA⁄, Üye
BAfiKANDAN...
De¤erli Okurlar,
Barajlar›n çevreyle uyumlu, emniyetli ve
ekonomik tasar›m› ve yap›m› için, baraj tasar›m kriterlerinin belirlenmesi büyük
önem tafl›maktad›r. Barajlarla ilgili fizibilite
etütleri, kesin projeler, uygulama projeleri
ve teknik flartnamelerin haz›rlanmas›n›n
yan› s›ra yap›m çal›flmalar›n›n da temelini
oluflturan tasar›m kriterleri, tüm bu çal›flmalar s›ras›nda gereksinim duyulan hidrolojik çal›flmalar›n, topografik ölçümler ile
jeolojik ve geoteknik araflt›rmalar›n kapsamlar›n› da do¤rudan etkilemektedir.
Mevcut barajlarda ve tünel, dolusavak,
dipsavak gibi baraj yard›mc› tesislerinde
yap›m, iflletmeye alma ve iflletme dönemlerinde yaflanan sorunlar ve nedenleriyle
ilgili deneyimlerin, verilerin ve ölçümlerin
sistematik bir flekilde analiz edilerek de¤erlendirilmesi; barajlar›n analiz ve tasar›m› için yeni hesap yöntemlerinin ve bilgisayar yaz›l›mlar›n›n gelifltirilmesi; barajlarda do¤al yap› gereçlerinin eksikli¤i ve yetersizli¤inden kaynaklanan sorunlar›n çözümüne ve temel iyilefltirmesine yönelik
yeni yöntemlerin ve tekniklerin gelifltirilmesi, zaman içinde baraj tasar›m kriterlerinin
daha gerçekçi flekilde belirlenmesini ve
bu kriterlerin belli aral›klarla yeniden de¤erlendirilip güncel flekle getirilmesini zorunlu k›lmaktad›r.
Barajlar›n tasar›m› ve yap›m›yla ilgili yeni
yöntemlerin ve teknolojilerin gelifltirilmesi
sonucunda yap›m sürelerinin ve maliyetlerinin azalt›lmas› da sa¤lanabilmektedir,
ancak burada dikkat edilmesi gereken en
önemli konu baraj ve ilgili yap›lar›n emniyetinin azalmas›na ve risklerin artmas›na
yol açacak yöntem ve uygulamalar›n engellenmesidir. Bu noktada Teknik Müflavir’
in hem tasar›m, hem de yap›m kontrollü¤ü
ve proje yönetimi aflamalar›ndaki önemi
ortaya ç›kmaktad›r. Konular›n›n uzman›
olan deneyimli mühendislerimiz; mevcut
verileri ve koflullar›, çevresel etkileri, bölgenin depremselli¤ini, uygulanabilecek
yöntemleri ve karfl›lafl›labilecek riskleri de¤erlendirerek, geçmiflte yaflanm›fl deneyimlerden de yararlanarak, uzmanl›klar›n›
tasar›m kriterlerine ve yap›m s›ras›ndaki
müflavirlik hizmetlerine yans›tabilmelidir.
Ayr›ca teknik flartnamelerin ve tasar›m kriterlerinin do¤ru ve eksiksiz haz›rlanmas›n›n yan› s›ra yap›m çal›flmalar›n›n bu kriterlere ve flartnamelere uygun flekilde yürütülmesinin garanti edilebilmesi için Tasar›mc› ile Yap›mc› ve ‹fl Sahibi aras›nda sürekli bir iletiflim sa¤lanmal›, Tasar›mc› yap›m s›ras›nda karfl›lafl›lan beklenmeyen
koflullar nedeniyle yap›lmas› gerekebilecek proje de¤iflikliklerinin karar ve onay
süreçlerine dahil edilmelidir.
11-12 Ekim 2012 tarihlerinde Ankara’da
Congresium Ankara, ATO Uluslararas›
Kongre ve Sergi Saray›’nda düzenleyece¤imiz 1. Barajlar Kongresi, baraj tasar›m›
ve yap›m› aç›s›ndan bugün dünyada ön s›ralarda yer alan Türkiye’mizde, yukar›da
önemini vurgulad›¤›m›z baraj tasar›m kriterlerinin irdelenece¤i ve ülkemiz koflullar›na göre belirlenmesinin sa¤lanaca¤› ulusal bir platform olacakt›r.
Orman ve Su ‹flleri Bakan›m›z Sn. Prof. Dr.
Veysel Ero¤lu’nun himayelerinde düzenlenen Kongrenin organizasyon çal›flmalar›n›
yürüten DS‹, TRCOLD, TürkMMMB, TMB
ve ‹NTES temsilcilerinden oluflan ‹cra Komitesi’ne, Teknik Komitelerde görev alan
DS‹ ve firma temsilcilerine, katk›da bulunan tüm teknik müflavirlik ve müteahhitlik
firmalar›m›za teflekkür eder, 1. Barajlar
Kongresi’nin
baraj mühendisli¤imize
önemli katk›larda bulunacak sonuçlara
ulaflmam›z› sa¤lamas›n› dilerim.
EK‹M2012 3
Güven KARAÇUHA,
DS‹ Genel Müdür Yard›mc›s›
Barajlar›n Türkiye Ekonomisine Katk›s›
evlet Su ‹flleri Genel Müdürlü¤ü
bir kamu kuruluflu olarak kendine
verilen; taflk›n koruma, sulu ziraat›
yayg›nlaflt›rma, hidroelektrik enerji üretme ve büyük flehirlere içme suyu temini
yan› s›ra Belediye Teflkilat› olan yerleflim
yerlerine de içme suyu teminini etkin bir
flekilde yerine getirebilmesi bak›m›ndan,
söz konusu dört maksad›n ortak noktas›
olan baraj çal›flmalar› konusunda öncelikli faaliyetlerini sürdürmektedir. Bu sebeple DS‹ Genel Müdürlü¤ü ülkemizde
barajlar yapan bir kurulufl olarak bilinir.
Atatürk, Keban, Karakaya gibi dev barajlar infla eden, GAP, KOP, DAP gibi
entegre projeler üreten DS‹, bütçede
kendisine ayr›lan pay›n 3-4 mislinin ülke
ekonomisine gelir olarak geri dönmesini
sa¤lam›fl ve bu anlamda yaratt›¤› gelir
ve istihdamla ekonomimizin lokomotif
kurulufllar›ndan biri olmufltur.
D
2012 y›l›nda 58. y›l›n› kutlayan DS‹ Genel
Müdürlü¤ü kuruldu¤u günden bu yana
733 adet baraj ve gölet infla etmifltir.
2003-2011 y›llar› aras›nda yani son 9 y›lda ise 206 adet baraj, 24 adet gölet, 179
adet sulama tesisi, 49 adet içmesuyu tesisi, 643 adet çevre ve taflk›n koruma tesisi ve 27 adet de ulafl›m ve sosyal maksatl› tesisler olmak üzere toplamda 1128
adet tesis iflletmeye al›nm›flt›r. 1128 adet
tesisin milli ekonomiye katk›s› y›lda yaklafl›k 10 milyar TL’dir. Ayr›ca baraj ve gölet havzalar›nda erozyon ve rüsubat›
kontrol etmek maksad›yla, Kuruluflumuzca yine 2003-2011 y›llar› aras›ndaki 9 y›ll›k süreçte 275 000 dekar sahada a¤açland›rma çal›flmas› yap›lm›fl ve yaklafl›k
37.300.000 adet fidan dikilmifltir.
Güneydo¤u Anadolu Projeleri (GAP)
9 ili kapsayan ve 22 baraj ile 19 adet hidroelektrik santrali projesinden meydana
gelen GAP 35 milyar dolarl›k maliyeti ile
Cumhuriyet tarihimizin en önemli entegre kalk›nma projelerinden biridir.
2008 y›l› bu dev proje için bir dönüm
noktas› olmufltur. Baflbakan›m›z Say›n
4 SAYI26
Recep Tayyip Erdo¤an taraf›ndan aç›klanan Eylem Plan› ile proje ivme kazanm›flt›r. GAP Eylem Plan›n›n aç›kland›¤›
May›s 2008 tarihine kadar toplam 272
697 hektar alan sulamaya aç›lm›fl, 99
793 hektar alanda ise inflaat çal›flmalar›
devam etmekteydi. GAP Eylem Plan›n›n
aç›klanmas›ndan sonra ödeneklerin artmas› ile eylem plan›nda yer alan ifllerde
planlama, proje ve inflaat çal›flmalar›,
eylem plan›nda yer almayan ifllerde ise
proje çal›flmalar› büyük oranda artm›flt›r.
GAP Eylem Plan›n›n aç›klanmas›yla ilk
olarak projesi haz›r olan ana kanal inflaatlar›na bafllanm›fl, söz konusu ana kanallar›n flebekelerine ait proje yap›mlar›
ise ihale edilmifltir. fiebeke proje yap›mlar›n›n tamamlanmas› ile flebeke inflaatlar›na bafllanacak ve iflletmeye aç›lacak
flebekelerde k›sa sürede h›zl› bir art›fl
meydana gelecektir. Bugün itibariyle
GAP’ta toplam 313 165 hektar sulama
alan› iflletmeye aç›lm›flt›r. 99 939 hektar
sahada ise flebeke inflaatlar› devam etmektedir.
GAP Eylem Plan› tamamland›¤›nda y›lda; 2,2 milyar dolar› sulama, 4 milyar
dolar› enerji, 410 milyon dolar› içme suyu olmak üzere Milli Ekonomiye y›ll›k katk›s› toplam 6,61 milyar $ olacakt›r. Ayr›ca; Proje ile 3.800.000 kifliye do¤rudan
istihdam imkan› sa¤lanacakt›r.
Il›su Baraj› ve HES
GAP Projesi kapsam›nda yap›m› devam
eden Il›su Baraj› ve HES Projesi, Mardin
ve fi›rnak ‹l s›n›rlar› aras›nda Dargeçit ‹lçesinin 15 km do¤usunda Dicle nehri
üzerinde yer almaktad›r.
Il›su Baraj› ön yüzü beton kapl› kaya dolgu tipinde tasarlanm›flt›r. Temelden yüksekli¤i 141 m’dir. Il›su Baraj›n›n Kurulu
gücü 1.200 MW olup, y›lda ortalama
3,883 milyar KWh enerji üretecektir.
Dolgu hacmi bak›m›ndan Türkiye’nin 2.
büyük, Kurulu güç bak›m›ndan 4. büyük,
Dicle Nehri üzerindeki en büyük Baraj ve
HES’tir. Tamamland›¤›nda sadece elek-
trik enerjisi üretiminden ekonomiye y›lda
1 milyar TL katma de¤er sa¤layacakt›r.
Temmuz 2014 tarihinde gövde dolgusu
bitirilmesi planlanan baraj inflaat›nda,
Temmuz 2012 itibariyle % 43 fiziki gerçekleflme sa¤lanm›flt›r.
Konya Ovas› Projeleri (KOP)
GAP’tan sonra en büyük sulama yat›r›m›
olma özelli¤ini tafl›yan ve Konya’n›n su
rüyas›n› gerçeklefltirmek için DS‹ taraf›ndan uygulanmaya bafllanan Konya Ovalar› Projeleri (KOP), 61.909 km2 alanda
16 adet büyük projeyi kapsamaktad›r.
Bir k›sm› iflletmede, bir k›sm› infla halinde, bir k›sm›n›n da planlama ve projeleri
tamamlanm›fl olup, peyder pey yat›r›m
program›na al›nacak olan bu projeler
KOP Eylem Plan› çerçevesinde 2023 y›l›na kadar tamamlanacakt›r.
KOP tamamland›¤›nda; Sulama faydas›
olarak 800 milyon Dolar, Enerji faydas›
olarak 210 milyon Dolar olmak üzere,
Ulusal Ekonomi’ye y›lda toplam 1,010
milyar Dolar katk› sa¤layacakt›r. Ayr›ca
temin edilecek 164 milyon m3 su ile bölgede yaflayan 3 milyon kiflinin içme-kullanma ve endüstri suyu ihtiyac› karfl›lanacak, 100.000 kifliye do¤rudan istihdam imkan›, binlerce kifliye de dolayl› ifl
imkan› sa¤lanm›fl olacak ve y›lda 3,06
milyar kilovatsaat enerji üretilerek,
1.100.000 hektar tar›m alan› suya kavuflturulacakt›r.
Do¤u Anadolu Projesi (DAP)
Toplam 28 adet Büyük Su Projesinden
(24 adet Sulama Drenaj ve Islah projesi,
2 adet Hizmet, 2 adet Enerji) oluflan ve
16 ili kapsayan DAP diye adland›rd›¤›m›z projede flu an itibariyle sulama projelerinin % 35’i iflletmeye al›nm›flt›r. Enerji sektöründe; Ki¤› Baraj› ve HES Projesi,
ZAP (Hakkari Baraj› ve HES) Projesi ile
Alparslan Baraj› ve HES Projesi yer almakta olup Alparslan-I Baraj› tamamlanarak deneme üretimine bafllanm›flt›r.
TEMA
Hizmet Sektörü kapsam›nda; A¤r› ‹çmesuyu Projesi tamamlanm›fl, Elaz›¤,
Mufl ve Kars ‹çmesuyu Projelerinin çal›flmalar› h›zla devam etmektedir.
DAP tamamland›¤›nda Milli Ekonomi’ye
y›ll›k katk›s› 1,418 milyar dolar mertebesinde olacakt›r.
Deriner Baraj› ve HES
249 metre yüksekli¤iyle kendi s›n›f›nda
Türkiye’nin 1 inci, Avrupa’n›n 3 üncü,
Dünyan›n 6 nc› yüksekbaraj› olan Deriner Baraj› ve HES’te yaklafl›k 2 milyar
m3 su birikecek ve 2 milyar 118 milyon
KWh hidroelektrik enerji üretilecektir.
2012 y›l› fiubat ay›nda su tutulmaya
bafllayan Deriner Baraj› ve HES’te, bu
y›l sonunda enerji üretimine geçilmesi
hedeflenmektedir.
1000 Günde 1000 Gölet
GÖL-SU Projesi
1 ocak 2012 tarihi itibariyle hayata geçirilmeye bafllanan proje ile 1000 günde
1000 gölet infla edilecektir. Büyük Sulama Projeleri alanlar› d›fl›nda kalan k›rsal
kesimlerde k›sa sürede sulu tar›ma geçilmesi hedeflenen proje ile 1,6 milyar
m3 depolama sa¤lanacak ve 415.000
hektar alanda sulama yap›lacakt›r.
‹çme Suyu Çal›flmalar›
‹flletmeye ald›¤›m›z 49 adet proje ile
yaklafl›k 34 milyon kifliye y›lda 3,31 milyar m3 içme suyu sa¤lanmaktad›r. 26 ilde yap›m› tamamlanm›fl olan 34 adet
ar›tma tesisinden günde toplam
5 804 488 m3 AB standartlar›nda ar›t›lm›fl su üretilerek halka sunulmaktad›r.
Ayr›ca 13 ilde (‹stanbul-Melen, Kars,
Ünye, ‹skenderun, Sinop, Ayd›n, Karabük, fiereflikoçhisar, Yozgat, Ordu, Karaman, fianl›urfa 2. Kademe, Trabzon
Rehabilitasyon) inflaat ihale süreci
ve/veya inflaatlar› devam etmekte olan
ar›tma tesisleri tamamland›¤›nda günde
ilave 1 755 168 m3 ar›t›lm›fl su sa¤lanm›fl
olacakt›r.
‹nflaatlar› devam eden 22 adet proje tamamland›¤›nda yaklafl›k olarak 15 milyon kifliye daha y›lda yaklafl›k 1,1 milyar
m3 içmesuyu sa¤lanm›fl olacakt›r. Ayr›ca, planlama ve proje aflamas›ndaki ifllerin inflaatlar› tamamland›¤›nda 1,9
milyar m3 ilave su sa¤lanm›fl olacakt›r.
‹stanbul ‹çmesuyu Projesi – Melen, ‹zmir ‹çmesuyu Projesi; Ankara ‹çmesuyu-Gerede Sistemi; KKTC ‹çmesuyu
Temini Projesi çal›flmalar› devam eden
bu projelere bakt›¤›m›zda öne ç›kan
projelerdir.
2023 YILINA KADAR
çekleflmesinde, "Barajlar›n Rolü"nün ne
kad ar önemli oldu¤u aflikard›r.Bu
önemli yap›lar›n›n planlanmas›, projelendirilmesi ve infla edilmesi büyük
önem tafl›maktad›r. Gelinen noktada,
Baraj ve Gölet projeleri ve ‹nflaatlar›n›n
%100üne yak›n gerçekleflmelerinde
DS‹ mühendisleri, Türk mühendisleri ve
müflavirleri ve Türk müteahhitlerinin katk›lar› gurur vericidir.
Bu sektörde eme¤i geçen tüm mühendisleri, teknikerleri ve çal›flanlar› tebrik
eder, baflar›l› çal›flmalar›n›n devam›n›
dilerim.
• 25 adet Akarsu Havzas›n›n tamam›n›n
master plan› güncellenecektir.
• Depolama tesislerinin tamam› bitirilmifl olacakt›r.
• Yukar› havza tedbirleri al›nm›fl dere
›slahlar›, taflk›n koruma tesisleri ve
benzeri taflk›n önleyici ve düzenleyici
tüm su yap›lar› tamamlanacakt›r.
• 1053 Say›l› Kanun kapsam›ndaki bütün yerleflim yerlerinin 2040 y›l›na kadar ihtiyac› olan içme kullanma ve sanayi suyu temin edilecektir.
• Kamu ve Özel sektör taraf›ndan yap›lan bütün hidroelektrik potansiyel
(46 000 MW) iflletmeye al›nm›fl olacakt›r. (Teknik ve ekonomik de¤erlendirilebilir 160 milyar kilovatsaat hidrolik potansiyelin tamam› 2023 y›l›nda
tamamlanacakt›r. 2023 y›l›ndan sonra
ise teknik de¤erlendirilebilir potansiyelin 56 milyar kilovatsaatlik k›sm›n›n
çal›flmalar›na devam edilecektir.)
Ekonomik olarak sulanabilir 8,5 milyon ha alan sulu tar›ma kavuflturularak halk›m›z›n hizmetine sunulacakt›r.
• Tüm sulama sistemleri modern kapal›
sulama sistemine dönüfltürülerek,
(ya¤murlama, damla) Salma Sulamaya son verilmifl olacakt›r.
DS‹ faaliyetlerinin ve hedeflerinin yukar›da özetlendi¤i ana bafll›klar›n›n ger-
Güven KARAÇUHA
1965 y›l›nda Ankara’da do¤an Güven
KARAÇUHA 1986 y›l›nda ‹stanbul Teknik Üniversitesi ‹nflaat Fakültesi’nden mezun olmufl, 1986-1989 y›llar› aras›nda ‹stanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü Yap› Analizi ve Boyutland›rma
dal›nda yüksek lisans e¤itimini tamamlam›flt›r.
1987-1989 y›llar› aras›nda ‹stanbul Metrosunda fiantiye Mühendisli¤i, 1989-2003
y›llar› aras›nda DS‹ Barajlar ve HES Dairesinde Yüksek Mühendis, 2003-2005
y›llar› aras›nda Barajlar ve HES Dairesi
Baflkan Yard›mc›l›¤›, 2005-2007 y›llar›
aras›nda DS‹ 23.Bölge Müdürlü¤ü (Kastamonu) görevlerinde bulunmufltur.
2007 y›l› May›s ay› itibariyle Devlet Su ‹flleri Genel Müdür Yard›mc›l›¤›n› yürütmekte olan Güven KARAÇUHA iyi derecede ‹ngilizce bilmektedir. Evli ve 3 çocuk
babas›d›r.
EK‹M2012 5
Ergün ÜZÜCEK, Barajlar ve HES Dairesi Baflkan›
Barajlar ve Hidroelektrik Santrallerin Geliflimi
evlet Su ‹flleri Genel Müdürlü¤ü ülkemizin en önemli yat›r›m
kurumlar›ndan biri olup, her y›l
bütçeden önemli bir pay alarak ülkemizin refah›na katk› sa¤lamak için
önemli yat›r›mlara imza atmaktad›r.
D
Devlet Su ‹flleri bu hizmetlerini Ankara’daki Merkez teflkilat›n›n yan›nda,
yurt içindeki 26 Bölge Müdürlükleri
ve yurtd›fl›ndaki KKTC Proje Müdürlü¤ü marifeti ile yerine getirmektedir.
Barajlar ve Hidroelektrik Santrallar
Dairesi Baflkanl›¤›, Devlet Su ‹flleri
Genel Müdürlü¤ü bünyesindeki 15
Daire Baflkanl›¤›ndan biri olup ana
görevleri barajlar ve hidroelektrik
santrallere ait kati projelerinin haz›rlanmas› inflaat ifllerinin ihalesi ve yürütülmesi ile geçici ve kesin kabul ifllemlerinin yap›larak iflletmeye haz›r
hale getirilmesidir.
Eylül 2012 tarihi itibariyle Barajlar ve
Hidroelektrik Santrallar Dairesi Baflkanl›¤›nda çal›flmakta olan 94 adet
teknik eleman ve 38 adet idari elemandan oluflan 132 kiflilik ço¤unlu¤u
genç elemanlardan oluflan dinamik
bir kadrosu bulunmaktad›r. Dairenin
yönetim kadrosu 1 Daire Baflkan›, 6
Daire Baflkan Yard›mc›s›, 16 fiube
Müdürü ve 1 ‹dari ‹fller fiefinden oluflmakta olup bünyesinde ‹nflaat ihale,
Baraj ‹nflaat Tatbikat I-II, Baraj Temel
Mühendisli¤i, Baraj Uygulama Projeleri, Nehir ve Kanal Santral ‹nflaat
Projeleri, Baraj Hidrolik ve Yol Mühendisli¤i, Baraj Emniyeti ve Ölçüm
Tesisleri, Il›su Baraj› ve Kredili ‹fller
Proje, Elektrik-Makine Tatbikat, Elektrik Proje, Makine Proje, Çoruh Projeleri Elektromekanik Teçhizat, GAP Il›su Elektromekanik Teçhizat Strateji
Gelifltirme, Hesap ‹flleri ve Maliyet
fiube Müdürlükleri ile ‹dari ‹fller fiefli¤i bulunmaktad›r.
6 SAYI26
Ülkemizde devlet taraf›ndan infla ettirilen tüm baraj ve hidroelektrik santrallar›n ihale safhas›ndan, geçici ve
kesin kabullerin yap›lmas› ve ticari iflletmeye al›m›na kadarki süreçten sorumlu olan Barajlar ve Hidroelektrik
Santrallar Dairesi Baflkanl›¤›n›n görevleri aras›na son zamanlarda gölet
inflaatlar›n›n koordine edilmesi de eklenmifltir.
DS‹ taraf›ndan bugüne kadar 741
adet baraj ve gölet tamamlanm›fl
olup, 133 adet baraj ve göletin ise inflaat› devam etmektedir (Su Dünyas›,
Nisan 2012, Sayfa 12).
Tüm bu hizmetler ifa edilirken, en son
teknoloji, teknik gereksinimler, inflaat
metotlar› ve ekonomik çözümler üzerinde azami gayret ve itina sarf edilmektedir. fiu an için ülkemizde tüm
baraj tiplerinde infla edilmifl veya infla edilmekte olan projelere rastlamak
mümkündür. Barajlar›m›z rezervuar
hacmi, yükseklik ve/veya dolgu hacmi yönünden de¤erlendirildi¤inde
kendi s›n›flar› aras›nda dünya s›ralamas›nda çok önemli yerlerde bulunmaktad›r.
Özellikle daha düflük maliyeti ve h›zl›
inflaat yap›m› sayesinde dünyada da
uygulanmas› önemli oranda artmakta
olan Silindirle S›k›flt›r›lm›fl Beton Barajlar (SSB) say›s› DS‹ öncülü¤ünde
h›zl› bir flekilde ço¤almaktad›r. Gerek
DS‹ gerekse özel sektör taraf›ndan
yap›lm›fl ve yap›lmakta olan SBB say›s› Çin ve Brezilya’n›n ard›ndan 3 üncü s›rada olmas› günümüz baraj teknolojisinin ne kadar yak›ndan takip
edildi¤inin aç›k bir göstergesidir. Bunun en güzel örne¤i olan 120m yüksekli¤i ile Avrupa’n›n en yüksek SSB
olan Çine Adnan Menderes Baraj›
2010 tarihinde tamamlanm›flt›r.
Ayr›ca ‹stanbul’un içme suyu ihtiyac›n› büyük oranda karfl›lamakta olan
Melen Projesinin en önemli ayaklar›ndan biri olan Melen Baraj› inflaat›na
2012 tarihinde bafllanacakt›r. SSB tipinde yap›lacak olan Melen Baraj›n›n
yüksekli¤i 124 m olup tamamland›¤›nda kendi kategorisinde Avrupa’n›n ve ülkemizin en yüksek baraj›
olacakt›r.
Hidroelektrik santrallar aç›s›ndan ise,
ülkemizin en yüksek kurulu güce sahip hidroelektrik santrallar›, Atatürk
(2400 MW), Karakaya (1800 MW),
Keban (1340 MW) ve Il›su (1200
MW), Barajlar ve Hidroelektrik Santrallar Dairesi Baflkanl›¤›nca infla ettirilmifl ve ettirilmektedir. Bu projelerde
kurulu güç yönünden Avrupa’da önde gelen hidroelektrik santrallar aras›nda yer almaktad›r.
Hidroelektrik enerji alan›nda iflletmedeki kurulu güç 17 570 MW olup, bunun 11 135 MW’› DS‹ taraf›ndan devreye al›nm›flt›r.
(Su Dünyas›, Nisan 2012, sayfa 11).
TEMA
Ad›
Aç›l›fl
• Karaman-Ermenek Baraj› ve HES
2009
309
1187
• Artvin Borçka Baraj› ve HES
2007
300
1039
Tarihi
Kurulu Güç
(MW)
Enerji Üretim
Miktar› (Milyon kWh)
• Çorum Obruk Baraj› ve HES
2009
202
473
• Batman Baraj› ve HES
2004
198
483
• Mufl Alparslan Baraj› ve HES
2008
160
488
• Bursa Ç›narc›k Baraj›
2008
120
548
• Mu¤la Akköprü Baraj› ve HES
2011
118
343
• Artvin Muratl› TBMM 85. Y›l
Milli Egemenlik Baraj› ve HES
2005
115
444
• Gümüflhane Torul Baraj› ve HES
2008
103
322
• Gümüflhane Kürtün Baraj› ve HES
2003
85
198
• Tunceli-Uzunçay›r Baraj›
2009
84
322
• Ordu Topçam Baraj› ve HES
2008
60
200
• fianl›urfa Hidroelektrik Santral›
2005
52
124
• Trabzon Atasu Baraj› ve HES
2011
45
150
• Antalya Dim Baraj› ve HES
2008
38
123
• Denizli Cindere Baraj›
2009
29
88
• Tunceli Mercan HES
2003
19
78
• Bal›kesir Manyas Baraj›
2011
19
46
• Bursa Bo¤azköy Baraj›
2011
10
20
• fi›rnak Baraj›
2010
5
18
Hidroelektrik enerji konusunda son
y›llarda gerçeklefltirilen at›l›mlar ile
y›ll›k enerji üretim kapasitesi 60 milyar kWh’n›n üzerine ç›k›lm›fl, projeler
h›zl› bir flekilde tamamlanarak milli
ekonomiye önemli oranda katk›da
bulunulmaya devam edilmifltir.
2003 y›l›ndan 2011 y›l› sonuna kadar
DS‹ taraf›ndan aç›lan hidroelektrik
santrallar tabloda verilmifltir.
(Su Dünyas› Dergisi, Ekim 2011, Sayfa 35)
Halen devam etmekte olan en önemli projelerimizden; dolgu hacmi bak›m›ndan Türkiye’nin 2 inci büyük, kurulu güç bak›m›ndan ülkemizin 4 üncü büyük ve Dicle nehri üzerindeki en
büyük baraj› ve hidroelektrik santral›
olan Il›su Baraj› ve HES Projesi tamamland›¤›nda sadece elektrik enerji üretimden ekonomimiz y›lda 1 milyar TL katma de¤er sa¤layacakt›r.
Deriner Baraj› ve Hidroelektrik Santrali Projesinde su tutma ifllemi Ocak
2012 tarihinde bafllanm›fl olup, yak›n
bir gelecekte enerji üretimine bafllayacakt›r. Deriner Baraj› temelden
249 m yükseklik ile dünyada beton
barajlar aras›nda 6 ›nc› s›rada yer almaktad›r.
nedeni ile su alt›nda kalacak yollar›n
relokasyon iflleri de yap›lmaktad›r.
Tüm baraj ve hidroelektrik santral inflaatlar›nda Çevresel Etki mevzuat›n›n gereksinimlerinin yerine getirilmesi ve yeniden yerleflim konular› için
büyük bir özen ve hassasiyet gösterilmektedir. Netice itibariyle, projelerimizin hayata geçirilmesi s›ras›nda
çevreye olacak zarar›n minimize edilmesi için azami çaba harcanmakta
ve ülkemizin sürdürülebilir kalk›nmas›na katk› sa¤lanmaktad›r.
Ergün ÜZÜCEK
1966 y›l›nda Kayseri’de do¤du. ‹lk orta ve
lise e¤itimini Kayseri’de tamamlad›. 1989
‹nflaat Yap›m ihalesi A¤ustos 2012
tarihinde yap›lan Yusufeli Baraj› ve
Hidroelektrik Santrali Projesi ise tamamland›¤›nda temelden 270 m ile
dünyada ve Avrupa’da 3 üncü ülkemizin ise en yüksek baraj› olma özelli¤ini kazanacakt›r.
y›l›nda Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mi-
Ayr›ca 218 m yüksekli¤i kemer barajlar s›n›f›nda Avrupa’n›n 6 ›nc› ve dünyan›n 18 inci baraj› olan Ermenek Baraj› 6 sene gibi k›sa sürede tamamlanm›flt›r.
l›flt›. 1997 y›l›nda DS‹ Genel Müdürlü¤ü
Bu barajlar yap›l›rken, Devlet Su ‹flleri Genel Müdürlü¤ü ile Karayollar›
Genel Müdürlü¤ü aras›nda imzalanan bir protokole istinaden barajlar›n
inflas›n›n tamamlanmas› ve su tutma
lunmufltur. Temmuz 2008 de Barajlar ve
marl›k Fakültesi ‹nflaat Mühendisli¤i bölümünden mezun oldu. 1992 y›l›nda ayn› üniversitenin Hidrolik Anabilim Dal›nda Mast›r›n› tamamlad›. 1990-1997 y›llar› aras›nda
Devlet Su ‹flleri Genel Müdürlü¤ü Teknik
Araflt›rma ve Kalite Kontrol Dairesi Baflkanl›¤› Hidrolik Model Laboratuvar›nda çaBarajlar ve HES Dairesi Baflkanl›¤›na emrine atanm›fl olup; s›ras›yla 1997-2005 y›llar›
aras›nda Proje mühendis, 2005-2007 y›llar›
aras›nda Proje fiube Müdürü, 2007–2008
Daire Baflkan Yard›mc›l›¤› görevlerinde buHES Daire Baflkanl›¤›na atanm›fl ve halen
bu görevini sürdürmektedir. Evli ve iki çocuk babas› olup iyi derecede ‹ngilizce bilmektedir.
EK‹M2012 7
Tahir Faruk TANKUT
Dolgu Barajlar Komitesi Çal›flmalar›
mini, koruyucu tasar›m kavramlar›,
gövde, flev e¤imi seçimi, plaka kal›nl›¤› ve plaka donat›s›, el hesaplar› ile
davran›fl tahminleri, tahmini inflaat
oturmas›, tahmini inflaat s›k›flmas›, ön
yüz betonu deformasyon tahmini, temelden ve ön yüz betonundan geçen
s›zman›n tahmini ve çatlaklardan geçen debi konular› izah edilmektedir.
3B
Temel Kaz›lar› ve ‹yilefltirmeler
Bu maddede temel kaz›lar› ve iyilefltirmeler, topuk pla¤›n›n temel iyilefltirmeleri, dolgu temeli iyilefltirmesi, kapak ve perde enjeksiyonu incelenmektedir.
3C
irinci Ulusal Barajlar Kongresi Dolgu
Barajlar Komitesi, çeflitli mühendislik
ve müflavirlik firmalar›ndan konu uzmanlar›n›n oluflturdu¤u 20 kiflinin kat›l›m›yla
fiubat – May›s 2012 tarihleri aras›nda muhtelif günlerde 5 toplant› yapm›fl olup, bu
toplant›larda alt komitelerin yapt›¤› toplant›
ve çal›flmalar irdelenmifl ve meydana getirilmifl olan metinlerin gelifltirilmesi için öneriler getirilmifltir.
B
Dolgu Barajlar dört ayr› kategoride incelenmifltir. Bunlar:
- Kil Çekirdekli Barajlar,
- Ön Yüzü Beton Kapl› Barajlar,
- Geomembranla Geçirimsizlik
Sa¤lanan Barajlar
- Asfalt Çekirdekli Barajlar
Haz›rlanmakta olan dokümanda 5 bölüm
bulunmakta olup birinci bölümde tüm dolgu baraj tipleri için genelde uygulanacak
olan tasar›m analizleri anlat›lm›fl, di¤er dört
bölümde ise yukar›da kategorilere ayr›lm›fl
olan barajlar ayr› ayr› incelenmifltir.
1. Girifl (Tasar›m Analizleri):
Bu bölüm alt›nda, fiev Stabilitesi, GerilmeDeformasyon Analizleri, S›k›flt›r›lm›fl Kaya
Dolgunun Kesme Dayan›m›, Kret Oturmas›n›n Analitik Yöntemlerle Tahmini ve S›zma
Analizi izah edilmifltir.
2. Kil Çekirdekli Barajlar:
Bu bölümde Kil Çekirdekli dolgu barajlar›n
tipleri, malzeme özellikleri, temel tasar›mla-
8 SAYI26
Bu madde alt›nda topuk pla¤› boyutlandirilmasi, topuk pla¤› geniflli¤inin
belirlenmesi, topuk pla¤› mansabinin
geometrisi, topuk pla¤› geometrisi, topuk pla¤› stabilitesi, topuk pla¤›nda
donati, su tutucu ve ankrajlar anlat›lmaktad›r.
r› ve ölçü aletlerinin belirlenmesi ve amaçlar› anlat›lmaktad›r. Ana bafll›klar flöyledir:
2A) Kil Çekirdekli Dolgu Baraj Tipleri
2A.1 Homojen Dolgu Barajlar
2A.2 Kum Çak›l (Yar› Geçirimli veya
Geçirimli) Dolgu Barajlar
2A.3 Kil Çekirdekli Kaya Dolgu Barajlar
2B) Gövde Dolgu Zonlar›nda Kullan›lacak
Malzeme Özellikleri
2B.1 Geçirimsiz Dolgu Malzemesi
2B.2 Yar› Geçirimli-Geçirimli Kum Çak›l Kabuk Dolgu Malzemesi
2B.3 Kaya Kabuk Dolgu Malzemesi
2B.4 Filtre Dolgular›
2B.5 Memba fiev Korumas›-Riprap
2B.6 Mansap fievi Koruma Örtüsü
2C) Temel Tasar›m›
2D) Gerekli Ölçüm Aletlerinin Belirlenmesi
ve Amaçlar›
3. Ön Yüzü Beton Kapl› Dolgu Barajlar
(ÖBKB):
Bu bölümde Ön Yüzü Beton Kaplamal› Dolgu barajlar›n kendine özgü analizleri, temel
kaz›lar› ve iyilefltirmeler, topuk pla¤›, çevresel derz ve su tutucular, ön yüz betonu, parapet duvar›, ön yüzü beton kapl› kaya dolgu baraj zonlar›, ölçüm aletleri ve yard›mc›
yap›lar anlat›lmaktad›r.
3A
Analizler
Analizler bölümünde ÖBKB tasar›m
prensipleri, ÖBKB tasar›m analizleri,
basitlefltirilmifl elastisite modülü tah-
Topuk Pla¤›
3D
Çevresel Derz ve Su Tutucular
Tabandaki metal su tutucular, kesit ortas›ndaki pvc su tutucular ve üst su tutucular›n projelendirilmesi bu maddenin konular›d›r.
3E
Ön Yüz Betonu
Bu maddede ön yüz betonunun davran›fl›, ön yüz betonunun boyutlar›,
derzler ve genleflme derzlerinde kullan›lacak malzemeler, inflaat aflamas›nda ön yüz kaplama arkas›n›n drenaj›, ön yüz betonunun çatlak davran›fl› (çatlaklar›n s›n›fland›r›lmas› ve çatlaklar›n kontrolu), beton özellikleri (kar›fl›m ve agrega), donat› (donat› oran›,
donat› aral›¤› ve paspay›, yüzey çatlamas›na karfl› donat›) konular› anlat›lmaktad›r.
Daha sonraki bölümlerde ise Parapet Duvar›, Ön Yüzü Beton Kapl› Kaya Dolgu Baraj Zonlar›, Ölçüm Aletleri ve Yard›mc› Yap›lar anlat›lmaktad›r.
4. Geomembran Uygulamal› Barajlar
Geomembran S›zd›rmazl›k Sistemi (GSS)
ile infla edilmifl 183 adet dolgu barajdan elde edilen bilgiler ›fl›¤›nda bu bölüm haz›rlanm›flt›r. Bunlardan 150 adedi hakk›nda
TEMA
detayl› bilgiler mevcuttur. Bu bölümde tasar›m ilkeleri çok benzeyen hem yeni infla
edilecek hem de rehabilite edilecek projeler için memba yüzünde kullan›lan geomembran sistemi anlat›lm›flt›r.
4A
bran s›zd›rmazl›k sisteminin gövde
içinde inflas›na imkân verir. Geomembran sisteminin dâhili olarak kullan›lmas› sadece dolgunun yar› geçirimli
veya çok az geçirimli oldu¤u durumlarda uygulanabilir.
Genel
Geomembranlar, geokompositler gibi
yapay geçirimsizlik malzemeleri göreceli olarak yeni ve alternatif bir çözüm
olup sadece do¤al geçirimsiz malzemenin bulunmad›¤›, uygun olmad›¤›,
temininin ekonomik olmad›¤› veya kullan›lmas›n›n zor oldu¤u durumlarda alternatif olarak de¤erlendirilmektedir.
Geomembran, geçirimsizlik eleman›n›
oluflturur ve bu sistemin tasar›m›nda
s›zma, alttan kald›rma, stabilite vb. konularla ilgili tüm projelendirme kriterleri geomembran ile teflkil edilen gövdeler için de geçerlidir.
Dâhili (iç) geomembran sistemi s›n›rl›
say›da uygulamada kullan›lm›flt›r
(geomembran›n konumu bilinen 174
uygulaman›n 20 tanesi, toplam geomembran uygulama say›s› ise 183).
4D
Geomembran sistemin yerleflimi ve
sistemdeki malzemelerin seçimi, bu
sistemlere has, baraj memba yüzündeki veya dolgu içindeki yükler ve gereklilikler dikkate al›narak yap›lmal›d›r.
4E
• Geçirimsiz membran tabakas›n›n
baraj›n membas›nda yer ald›¤›,
memba sistemi,
• Geçirimsiz membran tabakas›n›n
baraj›n merkezinde yer ald›¤›, iç
sistem
5. Asfalt Geçirimsizlik Uygulamal› Barajlar
5A
Memba sisteminde dolgunun tamam›n›n zati a¤›rl›¤› hidrolik itkiye karfl› destek teflkil eder. Rezervuar su yükü dolgunun memba k›sm›nda flev stabilitesini art›r›r. Baraj kesitinin hiçbir bölgesinde boflluk suyu veya s›z›nt› suyu
bas›nçlar›n›n oluflmad›¤› kabul edilmektedir. Dolay›s› ile memba sistemi
boflluk suyu bas›nc› olmad›¤›ndan stabiliteyi art›r›r.
Memba sistemine baz› örnekler flu flekilde s›ralanabilir; Bovilla (Arnavutluk),
Figari (Fransa), Jibiya (Nijerya), La
Galaube (Fransa), Ospedale (Fransa), Contrada Sabetta (‹talya).
4C
‹ç Sistem
Yeni infla edilecek barajlar geomem-
cek aksakl›klar›n de¤erlendirilmesi
amac›yla s›zma tahkiklerinin yap›lmas›
da tasar›m aç›s›ndan gereklidir.
5C
Asfalt Çekirdek
Asfalt çekirdek, geçifl zonu ve filtre
zonu genel olarak 0.20 m’lik kademeler halinde birlikte s›k›flt›r›larak imal
edilmektedir. 0.20 m’den daha yüksek
uygulamalar son y›llarda geliflen serme – s›k›flt›rma teknolojisi ile artmaktad›r. 30 m’den daha yüksek barajlarda
asfalt çekirdek kal›nl›¤› 50 cm ile 150
cm aras›nda olmal›d›r.
Geomembran›n Serilmesi
Farkl› geomembranlar›n farkl› kaynak
s›cakl›klar› vard›r. Çok kat› kaynak s›cakl›¤› s›n›rlamalar› olan bir geomembran›n serme program› üzerinde ciddi
etkileri olabilir.
Memba Sistemi
Geomembran ya aç›k veya kapal›, olarak dolgu baraj›n memba yüzüne yerlefltirildi¤i "memba sistemi" en yayg›n
uygulanan sistemdir.
deprem nedeniyle meydana gelebile-
Baraj yüzeyi ile geomembran aras›nda iyi ba¤lant›n›n sa¤lanmas› ve kabarma, y›rt›k ve gerilmelerden kaç›n›lmas› için geomembran›n +35 C üzerinde ve +5 C alt›nda serilmesinden
kaç›n›lmas› gerekmektedir. Serme s›cakl›¤› geomembran›n cinsi ile yak›ndan alakal›d›r.
Geomembran s›zd›rmazl›k sistemi
afla¤›daki tekniklerle uygulanabilir:
4B
Yükleme
falt çekirdekte imalat nedeniyle veya
5B
Girifl
Asfalt çekirdekli kaya dolgu barajlar,
geçirimsizli¤in kil çekirdekli barajlarda
oldu¤u gibi merkezde temin edildi¤i
barajlard›r. Geçirimsizli¤i sa¤layacak
malzemenin hem nitelik hem de nicelik olarak uygun olmad›¤› veya tafl›ma
mesafesinin kabul edilebilir s›n›rlar d›fl›nda kald›¤› durumlarda seçilebilecek en uygun baraj tipleri aras›ndad›r.
Kayan›n yüksek geçirgenli¤i s›zma
meydana gelse bile borulanma tehlikesi yaflanmas›n› engeller.
Tasar›ma Yönelik Analizler
Tasar›ma yönelik analizler toplam deformasyonun, flev stabilitesinin ve flev
e¤imlerinin ve baraj›n temelinde meydana gelecek olas› oturmalar›n belirlenmesine yöneliktir. Di¤er taraftan as-
Tahir Faruk TANKUT
1947 do¤umlu Tahir Faruk TANKUT 1970 y›l›nda O.D.T.Ü. ‹nflaat Mühendisli¤i bölümünden
mezun olmufltur. Daha sonra 1973 y›l›nda ayn›
bölümden master derecesini alm›flt›r. Mezun oldu¤u y›ldan beri baraj, içmesuyu ve kanalizasyon
projelerinin yap›m›nda ve müflavirlik hizmetlerinde görev alm›flt›r.
1970-1974 y›llar› aras›nda bir müflavirlik firmas›nda çal›flt›ktan ve askerlik görevini tamamlad›ktan sonra kurucu orta¤› oldu¤u ‹NTEK Mühendislik, Müflavirlik, ‹nflaat Ltd fiirketinde çal›flmalar›n› sürdürmüfl ve 1981 de kurucu orta¤›
oldu¤u SETAN Mühendislik Ltd fiirketinde halen görev yapmaktad›r.
Proje Müdürü veya Proje Yöneticisi birçok projede çal›flm›fl olup bunlar içinde “Büyük ‹stanbul
‹çmesuyu II. Merhale Projesi Yeflilçay Sistemi
Müflavirlik Hizmetleri”, “Silvan Baraj› ve HES
Kati Proje Yap›m›”, “‹zmir ‹çmesuyu Projesi
Tahtal› Sistemi Müflavirlik Hizmetleri”, “Kralk›z› Baraj› ve HES Uygulama Projeleri ve Müflavirlik Hizmetleri” ve “Cheliff Baraj› ve Tesisleri
(Cezayir) Kati ve Uygulama Projeleri” ve “Mardin-Ceylanp›nar Ovalar› Sulama Projesi Fizibilite Etütleri Revizyonu ve Kati Projeleri” de bulunmaktad›r.
EK‹M2012 9
Adil BACAK
Beton Barajlar Komitesi Çal›flmalar›
Deriner Baraj›
-12 Ekim 2012 tarihlerinde Orman ve Su ‹flleri Bakanl›¤›, DS‹,
TRCOLD ve TMMMB’ nin birlikte düzenleyece¤i “1. Barajlar Kongresi”
kapsam›nda, ülkemizin baraj mühendisli¤ine katk› sa¤lamak amac› ile tasar›m kriterlerinin ülkemiz flartlar›na göre belirlenmesi konulu bir doküman haz›rlanmas›na
karar verilmifl ve bu çal›flma için 7 ana
bafll›kta komite oluflturulmufltur.
11
Bu komitelerden biri olan Beton Barajlar
Komitesi, DS‹ Genel Müdürlü¤ü yetkilileri,
Akademisyenler ve ALTU⁄ JEOLOJ‹,
COYNE VE BELLIER, DOLSAR, ESER, ES
PROJE, H‹DRO D‹ZAYN, H‹DROMARK
ile TEMELSU firmalar›n›n uzmanlar›ndan
oluflmufl ve çal›flmalar›na 9 fiubat 2012
tarihinde yapm›fl oldu¤u ilk toplant› ile
bafllam›flt›r.
‹lk toplant›da konu bafll›klar› ve bu bafll›k
alt›nda yap›lacak çal›flmalar› hangi komite üyelerinin yapaca¤› belirlenmifltir. Haz›rlanacak doküman›n konu bafll›klar›
afla¤›da verilmifltir.
KONU BAfiLIKLARI
1. BARAJ T‹PLER‹
1.1 A¤›rl›k Barajlar›
1.2 Kemer Barajlar
10 SAYI26
2. MALZEME ÖZELL‹KLER‹ VE
KARIfiIM TASARIMI
3. TEMEL KAYASI KR‹TERLER‹
4. STAB‹L‹TE ANAL‹Z‹
4.1 Yükler
4.2 Stabilite Kesitleri
4.3 Dayan›m Parametreleri ve Güvenlik Say›lar›
5. D‹NAM‹K ANAL‹Z
5.1 Dinamik Analiz Yöntemleri ve Seçimi
5.2 Dinamik Malzeme Parametreleri
5.3 Do¤rusal ve Do¤rusal Olmayana
Analizler
5.4 Sonuçlar›n Yorumlanmas›
6. TERMAL ANAL‹Z
6.1 Termal Analiz Yöntemleri ve Seçimi
6.2 Analiz Sonuçlar›n›n De¤erlendirilmesi ve Al›nacak Önlemler
‹kinci toplant›dan itibaren, haz›rlanan çal›flmalar tart›fl›lmaya bafllanm›fl ve üzerinde hemfikir olunan konular kapat›lm›flt›r.
Çal›flmalar s›ras›nda hem uluslararas› ve
ulusal yay›nlardan hem de komite üyelerimizin ve firmalar›n›n birikimlerinden faydalan›lm›flt›r. Haz›rlanan doküman›n yerel
flartlar› göz önünde bulundurdu¤u kadar
uluslararas› düzeyde bir rehber olmas›
için de büyük çaba sarf edilmifltir. Bunun
için gerek akademisyen arkadafllar›m›z
gerekse çal›flt›klar› firmalarda ilgili konularda çal›flma yapm›fl arkadafllar›m›z›n
araflt›rmalar›na/görüfllerine/deneyimlerine baflvurulmufltur.
Deriner Baraj›
Çal›flmalar sonunda tasar›ma baz olacak
Yüklerin (Ölü yük, Su yükü, Silt yükü, S›cakl›k yükü ve Deprem yükü) belirlenmifl
ve Yük Kombinasyonlar› ile Emniyet Katsay›lar› (E.K) afla¤›daki gibi kararlaflt›r›lm›flt›r.
Bas›nç ya da çekme gerilmeleri ve bas›nç ya da çekme dayan›mlar› aras›ndaki
iliflkiyi dikkate alan emniyet katsay›lar›,
uluslararas› standartlarda öngörülen tavsiyelere göre tan›mlan›r.
• Normal Yükleme: Baraj›n iflletilmesi s›ras›nda sürekli olarak veya düzenli
zaman aral›klar›nda oluflmalar› statik
yükleme kombinasyonlar›: E.K.= 3.0
• Ola¤an D›fl› Yükleme: Baraj ömrü boyunca seyrek bir fleklide olufltuklar›
tahmin edilen statik veya sismik yükleme kombinasyonlar›: E.K.= 2.0, (iflletme esasl› deprem durumu, OBE)
• Afl›r› Yükleme: Maksimum güvenilir
deprem tasar›m› (MDE): E.K. = 1.0
TEMA
Ayr›ca, deprem, baraj emniyeti gibi konularda di¤er komitelerin çal›flmalar› takip
edilmifl ve haz›rlanacak doküman›n di¤er
komiteler taraf›ndan verilecek bilgilerle
tutarl› olmas› sa¤lanm›flt›r. Baz› kriterler/de¤erler için, di¤er ilgili komiteler taraf›ndan haz›rlanacak dokümanlara at›fta
bulunulmas›n›n daha do¤ru olaca¤› kararlaflt›r›lm›flt›r.
Beton barajlar›n malzeme özellikleri ile ilgili detayl› bilgiler ve tasar›mda dikkate
al›nmas› gerekli görülen hususlar Malzeme Özellikleri ve Kar›fl›m Tasar›m› bölümünde ele al›nm›flt›r. Beton barajlar›n rijit
yap›lar olmalar› dolay›s›yla önem arz
eden temel kayas› ile ilgili de¤erlendirmeler ve önerilere Temel Kayas› Kriterleri
bölümünde yer verilmifl; temel kayas›
özelliklerinin belirlenmesi için yap›lacak
araflt›rmalar, temel kayas›n›n sa¤lamas›
gerekli kriterler ve gerek güçlendirme için
uygulanacak konsolidasyon enjeksiyonu,
gerekse geçirimsizlik için uygulanacak
perde enjeksiyonu çal›flmalar› ile ilgili temel prensipler aç›klanm›flt›r.
Stabilite Analizi bölümünde, günümüzde
art›k büyük ço¤unlukla silindirle s›k›flt›r›lm›fl beton (SSB) olarak infla edilen a¤›rl›k
beton barajlar›n tasar›m›nda dikkate al›nacak kriterler ve parametreler hakk›nda
ülkemiz flartlar› da göz önüne al›narak
önerilerde bulunulmufltur. Stabilite hesaplamalar›nda göz önüne al›nacak yükleme durumlar› hakk›nda bilgi verilmifl,
gerek gövde betonu, gerekse yap›m
derzlerinde al›nacak dayan›m parametreleri ile sa¤lanmas› gerekli güvenlik say›lar› hakk›nda uluslararas› flartnameler de
dikkate al›narak de¤erlendirmeler yap›lm›flt›r. Stabilite analizlerinde eflde¤er statik yöntem ile gerçeklefltirilecek deprem
tahkiklerinin ön boyutland›rma aflamas›nda kullan›labilece¤i konusunda uzlaflma
sa¤lanarak, daha ileri aflamalarda deprem davran›fl›n›n daha gerçekçi bir flekilde yap›labilmesi amac› ile kullan›lmas›
gerekli görülen yöntemler ve bu yöntemlerin seçimi ile ilgili bilgiler Dinamik Analiz
bölümünde verilmeye çal›fl›lm›flt›r.
görülen termal analizler ile ilgili hesap
yöntemleri ve hesap detay› seviyelerini
içeren de¤erlendirmeler Termal Analiz
bölümünde verilmifltir. Burada, termal
analiz girdilerinin büyük bir ço¤unlu¤unun ancak yap›m aflamas›nda belirlenebilece¤i konusunda hemfikir kal›narak,
proje aflamas›nda basitlefltirilmifl yöntemler kullan›lmas›n›n, yap›m aflamas›nda ise
yap›m flartlar›na ve malzeme özelliklerine
uygun olarak termal analizlerin gerçeklefltirilmesinin gerekli oldu¤u konusunda
fikir birli¤ine var›lm›flt›r.
Ermenek Baraj›
Gerek genel tasar›m, gerekse stabilitegerilme tahkikleri aç›s›ndan a¤›rl›k barajlara göre oldukça farkl› olan kemer barajlar ile ilgili, boyutland›rma, malzeme özellikleri, yükleme durumlar› ve özellikle hesaplamalarda kullan›lacak say›sal modeller ile ilgili önerilerin yer ald›¤› bilgiler Kemer Barajlar bölümünde sunulmufltur.
Özellikle kemer barajlar için önemli olmakla birlikte, beton a¤›rl›k barajlar› içinde detayl› bir flekilde yap›lmas› gerekli
Adil BACAK
Adil Bacak lisans derecesini Orta
Do¤u Teknik Üniversitesi ‹nflaat
Mühendisli¤i Bölümü’nden ald›ktan sonra 2 y›l kadar Temelsu
Uluslararas› Mühendislik Hizmetleri A.fi. bünyesinde çeflitli baraj
projelerinde çal›flm›flt›r. 19851995 y›llar› aras›nda Dolsar Mühendislik Ltd. fiti. bünyesinde Karakaya ve Atatürk Barajlar› kontrollük teflkilatlar›nda görev alm›flt›r. 1995 y›l›ndan bu yana Dolsar
Mühendislik Ltd. fiirketinde çeflitli görevlerde bulunmufl olup halen
Teknik Koordinatörlük görevini
yürütmektedir.
Ermenek Baraj›
EK‹M2012 11
Sadettin ZORLUTUNA
Baraj Emniyet Rehberi Haz›rlanmas›
Çal›flmalar›
sinde ayr› komitelerce de¤erlendirmeye al›naca¤› için hidroloji,
risk de¤erlendirmesi ve sismik
risk konular›na detayl› olarak yer
verilmeyecektir.
Yabanc› yay›nlar›n taranmas› ve ilgili olanlardan örnek al›nmas› görevi komite üyeleri aras›nda paylafl›lm›fl ve bir sonraki toplant›da sonuçland›r›lm›flt›r.
Baraj Emniyet Rehberi Haz›rlanmas› için 2. Komite toplant›s› 4 May›s
2012 günü yap›lm›flt›r. De¤erlendirilen yabanc› yay›nlardan baz›lar›
afla¤›da verilmifltir.
araj Emniyet Rehberi haz›rlanmas› ile ilgili çal›flmalara,
DOLSAR, MNG, TEMELSU,
ESER PROJE, YÜKSEL-‹LC‹ ORTAKLI⁄I, SOLAR‹S, firmalar›n›n uzmanlar›ndan oluflan üyelerin kat›l›m› ile ilk toplant›s› 14 fiubat 2012
tarihinde bafllanm›fl ve raporun
muhteviyat›n›n ne olmas› gerekti¤i
konusunda komite üyelerinin görüflleri al›nm›flt›r. Yap›lan de¤erlendirmeler sonucunda daha önce DS‹
taraf›ndan taslak olarak haz›rlanm›fl
olan rehberin baz olarak kabul edilmesi ve gerekirse bunun üzerine
dünyadaki örnekler incelenerek ilaveler yap›lmas› kararlaflt›r›lm›flt›r.
Baraj emniyet rehberinin amac› olarak; “planlama, projelendirme, inflaat ve iflletme-bak›m aflamalar›
için oluflturulacak bir baraj emniyet
program› çerçevesinde, potansiyel
tehlikelerin tan›mlanmas›, bu unsurlar›n kabul edilebilir seviyelere kadar azalt›lmas› için al›nmas› gere-
B
12 SAYI26
ken önlemlerin belirlenmesi ve
mevcut önlemlerin iyilefltirilmesine
iliflkin yap›lacak çal›flmalar›n tespit
edilmesi” belirlenmifltir.
Baraj Emniyet Rehberi Kapsam›na:
1. ICOLD – BULLETIN No:154:
(DRAFT) ON DAM SAFETY MANAGEMENT
2. ICOLD – BULLETIN No:139: IMPROVING TAILINGS DAM SA-
• Temelden yüksekli¤i 15 m ve
daha üzeri
FETY - CRITICAL ASPECTS OF
• Temelden yüksekli¤i 10-15 m
aras›ndakiler için, rezervuar
hacmi 3 milyon m3 ve daha üzeri
RAT‹ON AND CLOSURE
MANAGEMENT, DESIGN, OPE-
3. ICOLD – BULLETIN No.59: DAM
SAFETY GUIDELINES
4. ICOLD – BULLETIN No.72: SE-
• Y›k›lmalar› halinde büyük oranda
can ve mal kayb›na yol açabilecek potansiyele sahip tüm depolama tesisleri dahil edilmesi
kararlaflt›r›lm›flt›r. Rehberin içeri-
LECTING SEISMIC PARAMETERS FOR LARGE DAMS – GUIDELINES
5. DAM SAFETY ACT – MINISTRY
OF AGRICULTURE AND FORESTRY– FINLAND
Yap›lan de¤erlendirmeler sonucunda, rehberin eki olan Risk De¤erlendirme Tablosunun ICOLD Bulletin No 72 de verilene uygun olarak
düzeltilmesi kararlaflt›r›lm›flt›r.
TEMA
5.4.3 ‹flletme ve Bak›m Mühendisinin Görevleri
5.5 E¤itim Programlar›
belirlenmifltir. Rehberin sonunda
verilen tablonun her baraj için doldurulmas› ve buna göre bir risk de¤erlendirmesi yap›lmas› amaçlanm›flt›r.
Rehberin ana bafll›klar› olarak:
4 TEKN‹K ÇALIfiMALAR
4.1 Planlama ve Projelendirme
Aflamas› Çal›flmalar›
4.1.1 H‹DROLOJ‹
4.1.2 BOYUTLANDIRMA
KR‹TERLER‹
4.1.3 PROJELEND‹RME
4.1.4 JEOTEKN‹K
4.1.5 S‹SM‹K ANAL‹Z
4.2 ‹nflaat Aflamas› Çal›flmalar›
4.2.1 ‹nflaat ‹flleri Sözleflmesi
4.2.2 Proje De¤ifliklikleri
4.3.3 Rezervuar Sedimantasyonu
4.3.4 ‹flletme Çal›flmalar›
4.3.5 Bak›m ve Onar›m Çal›flmalar›
4.3.6 Arazi Denetimleri
4.3.7 De¤erlendirme ve Analizlerin Yap›lmas›
4.3.8 Taflk›n S›ras›nda Yap›lacak Çal›flmalar
4.3.9 Acil Eylem Plan›
4.3.10 Dokümantasyon
5 YÖNET‹M ORGAN‹ZASYONU
4.2.3 Arazi Kontrol ve Denetimleri
5.1 Planlama Aflamas› Sorumluluklar›
4.2.4 Ölçüm Aletleri ve Gözlem
5.2 Projelendirme Aflamas› Sorumluluklar›
4.3 ‹flletme ve Bak›m Aflamas›
Çal›flmalar›
5.3 ‹nflaat Aflamas› Sorumluluklar›
4.3.1 Baraj Göl Gözlemi ve
Ak›m Gözlem ‹stasyonu
5.4 ‹flletme ve Bak›m Aflamas›
Sorumluluklar›
4.3.2 Ölçüm Sistemlerinin
Modernizasyonu ve Projelendirme Verisinin Güncellefltirilmesi
5.4.1 Baraj Sorumlusunun
Görevleri
5.4.2 ‹flletme Teknisyeninin
Görevleri
Saadettin ZORLUTUNA
1955 y›l›nda Ankarada do¤du. 1979 y›l›nda ODTÜ ‹nflaat Bölümünden ‹nflaat
Mühendisi olarak , 1982 y›l›nda ODTÜ
Su Kaynaklar› Laboratuvar›ndan ‹nflaat
Yüksek Mühendisi olarak mezun oldu.
Mezuniyetinden sonra bazen proje ifllerinde bazen de inflaat yap›m›nda çal›flt›.
Su yap›lar› konusunda uzmanlaflt›. Proje
yap›m›n›n bilgisayarla otomasyonuna
yönelik çeflitli hidrolik hesap ve çizim
programlar› yazd›. 1999 y›l›ndan beri
DOLSAR’da Bölüm Baflkan› / Proje
Müdürü / K›demli Mühendis olarak proje ve kontrollük hizmetlerinde çal›flmalar›na devam etmektedir. Çeflitli projelerde
toplam 6 y›l› aflk›n süre ile yurtd›fl› tecrübesi de vard›r ve FIDIC projelerine vak›ft›r. ‹fl Programlamas›, GIS sistemleri,
fotogrametri ve harita yap›m› konular›nda özel merak› vard›r. Evli ve 1 çocuk
babas›d›r.
EK‹M2012 13
Aldonat KÖKSAL
Yap› Tasar›m Komitesi Çal›flmalar›
Santral Binas› Tasar›m Kriterleri, Hidro Dizayn
A.fi. , ES Proje Mühendislik Müflavirlik Ltd.,
Eser Proje ve Mühendislik A.fi. ve Erges Müflavirlik ve Mühendislik A.fi. firmalar›n›n bir araya
gelmesi ile oluflturulan Alt Komite taraf›ndan
haz›rlanm›flt›r. Yer Üstü, Yar› Gömülü ve Gömülü olmak üzere üçe ayr›lan santral binalar›ndan, uygulamada çokça tercih edilmesi sebebiyle öncelikli olarak yar› gömülü ve yer üstü
santral binalar› ele al›nm›fl, daha genifl araflt›rma ve know-how gerektiren gömülü santral binalar›n›n ise, bir sonraki aflamaya b›rak›lmas›
uygun bulunmufltur.
Santral binalar›n›n yap›sal performanslar›, stabilite ve yap›sal analizler olmak üzere 2 bafll›k
alt›nda de¤erlendirilmifl ve bu analizlerde kullan›lacak tasar›m kriterleri, 5 ana bafll›k alt›nda
toplanm›flt›r:
Resim-1: Feke-II Baraj› ve HES
-12 Ekim 2012 tarihleri aras›nda gerçeklefltirilmesi planlanan “1.Barajlar
Kongresi (BBK)” çal›flmalar›, 2012
y›l›n›n ilk aylar›nda bafllam›flt›r. Söz konusu çal›flmalar Devlet Su ‹flleri (DS‹) ve Türk Müflavir
Mühendisler ve Mimarlar Birli¤i’nin (TMMMB)
öncülü¤ünde, ODTÜ ve özel sektör müflavirlik
firmalar›n›n gönüllü katk› ve kat›l›mlar› ile yürütülmüfltür. Bu çerçevede oluflturulan Sismik
De¤erlendirme, Hidrolik Tasar›m, Hidroloji,
Dolgu Barajlar, Beton Barajlar, Baraj Emniyeti,
Yap›sal Tasar›m ve Daimi Teçhizat Komiteleri
arac›l›¤› ile y›l içerisinde yo¤un bir flekilde devam eden ortak çal›flmalar ve periyodik olarak
düzenlenen toplant›lar neticesinde k›lavuz bir
doküman niteli¤i tafl›mas› hedeflenen “Baraj
Tasar›m Kriterleri” oluflturulmufltur.
11
DS‹ Barajlar ve HES Dairesi’nde 3 fiubat 2012
tarihinde gerçekleflen toplant›da, yap›lacak
çal›flmalarda kaynak olarak öncelik s›ras›yla,
ICOLD (International Commission on Large
Dams), ACI (American Concrete Institute) ve
USACE (United States Army Corps of Engineers) yay›nlar›n›n takip edilmesi gerekti¤i konusunda görüfl birli¤ine var›lm›flt›r.
ICOLD dokümanlar›n›n onlarca y›ll›k çal›flma
ve bilgi birikimi ile olufltu¤u düflünüldü¤ünde,
k›s›tl› süre ve firmalar›n yo¤un ifl tempolar› aras›na s›k›flan ilk BBK çal›flmalar› ile bafllang›çta
hedeflenen referans dokümanlar›n tamamlanamayaca¤› bilinmekteydi. Yine de, çal›flmalar›n ileriki y›llarda da devam ettirilerek tamamlanaca¤› öngörüsü ile eksikli¤i her zaman hissedilen referans dokümanlar›n oluflumuna temel
teflkil edilmesi hedeflenmifltir.
14 SAYI26
Hidro Dizayn Mühendislik Müflavirlik ‹nflaat ve
Ticaret A.fi. Genel Merkezi’nde 8 fiubat 2012
tarihinde yap›lan ilk YTK toplant›s›na, ES Proje
Mühendislik Müflavirlik Ltd., Eser Proje ve Mühendislik A.fi., Erges Müflavirlik ve Mühendislik A.fi., Bar-Su Proje ve ‹nflaat Ticaret Ltd. fiirketi, Tabar Mühendislik ‹nflaat ve Ticaret Ltd.,
Hidromark Mühendislik Müflavirlik Ltd. fiti. ile
Coyne ve Bellier Mühendislik Müflavirlik Ltd.
fiti. firmalar›ndan, toplam 16 yönetici ve personel ifltirak etmifltir.
YTK çal›flmalar› 4 ana bafll›k alt›nda toplanm›flt›r. Bunlar:
­ Santral Binas› Tasar›m›,
­ Dolusavak Tasar›m›,
­ Derivasyon – Dipsavak Tasar›mlar›,
­ Yard›mc› Tesisler
olarak s›ralanm›fl ve etkin bir çal›flma yürütülebilmesi için bu bafll›klara göre alt komisyonlar
oluflturulmufltur. 27 Nisan 2012 tarihine kadar
7 ana komite toplant›s› yap›larak, daha küçük
ölçekteki alt çal›flma gruplar› taraf›ndan haz›rlanan dokümanlar incelenmifl ve karara ba¤lanm›flt›r.
­ Yükleme Durumlar›,
­ Yük Katsay›lar›,
­ Malzeme Özellikleri,
­ Analiz Yönteminin Seçilmesi,
­ Performans Kriterleri.
Dolusavak Tasar›m Kriterleri, Bar-Su Proje ve
‹nflaat Ticaret Ltd. fiirketi, ES Proje Mühendislik Müflavirlik Ltd. fiirketi ve Tabar Mühendislik
‹nflaat ve Ticaret Ltd. fiirketi’nin gönüllü olarak
bir araya geldi¤i Dolusavak Alt Komitesi çal›flmalar› sonucunda flekillenmifltir.
Dolusavak yap›s›n› oluflturan k›s›mlar; Yaklafl›m Kanal›, Eflik Yap›s›, Boflalt›m Kanal› ve
Enerji K›r›c› Yap› olarak 4 ana bafll›k alt›nda
toplanm›fl ve her bir yap› için yükleme halleri,
olas› tüm tasar›m yükleri tan›mland›ktan sonra
ayr› ayr› detayland›r›lm›flt›r. Yükleme hallerinin
belirli zaman aral›¤›nda afl›lma olas›l›klar› irdelenerek, yap›sal performans, hasar veya y›k›m
risklerinin, sadece yükleme durumunun olas›l›¤›na ba¤l› olmad›¤›, ayn› zamanda kullan›lan
güvenlik katsay›lar›na ve güvenlik tedbirlerine
de ba¤l› oldu¤u vurgulanm›flt›r.
Resim-2: Kandil Baraj› ve HES, Dolusavak Yap›s› ‹nflaat›
TEMA
je ve Mühendislik A.fi. ve Hidromark Mühendislik Müflavirlik Ltd. fiti firmalar›n›n kat›l›m› bir
alt komite daha oluflturulmufltur.
Resim-3: Sar›güzel Baraj› ve HES, Derivasyon ve
Dipsavak Sualma Yap›s›
Hidro Dizayn A.fi. , Eser Proje ve Mühendislik
A.fi., Hidromark Mühendislik Müflavirlik Ltd.
fiti. ve Bar-Su Proje ve ‹nflaat Ticaret Ltd. firmalar›n›n bir araya gelmesi ile oluflturulan Derivasyon-Dipsavak Alt Komitesi, çal›flmalar›n›
seçilen 5 ana bafll›k çerçevesinde yürütmüfltür. Bu bafll›klar, aç›k kanall› derivasyon, kondüvi (aç-kapa tünel), cebri borunun önce derivasyon amaçl›, daha sonra dipsavak olarak
kullan›lmas›, kademeli derivasyon ve tünellerdir. Derivasyon-Dipsavak sistemini oluflturan
yap›lar ise, alt bafll›klar olarak; Girifl Yap›s›,
Dipsavak fiaft› ve Sualma Yap›s›, Tünel, T›kaç
Betonu, Cebri Boru, Vana Odas› ve Enerji K›r›c› Yap›lar olarak s›n›fland›r›lm›flt›r.
Derivasyon-Dipsavak Tasar›m Kriterleri, “Derivasyon Sisteminin Seçimi” ile “Genel Tasar›m
Kriterleri, Boyutland›rma ve Yap›sal Tasar›m”
bafll›klar› alt›nda toplanm›fl, her bir derivasyon
tipi ve derivasyon sistemini oluflturan her bir
yap› tipi, ayr› ayr› irdelenmifltir.
Baraj tesislerinde göze pek çarpmamakla birlikte, barajlar için olmazsa-olmaz birçok ifllevleri yerine getiren Yard›mc› Tesislerin tasar›m
kriterlerinin de YTK taraf›ndan belirlenmesi istenmifltir. Enjeksiyon Galerileri, Su Alma Yap›lar›, Kapak fiaftlar›, Tüneller, Denge Bacalar›
ve fiaftlar, Vana Odalar›, Cebri Borular ve Kuyruk Suyu Yap›lar› olarak 8 ana bafll›k alt›nda
toplanan Yard›mc› Tesislerin tasar›m kriterlerini
belirlemek üzere, Hidro Dizayn A.fi., Eser Pro-
Resim-4: Sar›güzel Baraj› ve HES, Derivasyon
Kondüvisi
Baflta malzeme ve geoteknik dallar› olmak
üzere, gün geçtikçe de¤iflen ve geliflen mühendislik yaklafl›m ve uygulamalar› sebebiyle,
genelde hak ettikleri kadar önem verilmeyen
Yard›mc› Tesislerin tasar›m kriterleri için oluflturulan alt komite taraf›ndan detayl› çal›flmalar
yürütülmüfl, literatür taramas› ve kat›l›mc› firmalar›n deneyimleri ›fl›¤›nda haz›rlanan dokümanlar komitenin dikkatine sunulmufltur.
Baraj ve HES Tesislerinin gerek tasar›m, gerekse onay aflamalar›nda çokça tart›fl›lan, be-
den oldukça farkl› tasar›m ve onay kriterleri uygulanmaktad›r. Kongre komitelerince yürütülen çal›flmalar neticesinde, tek ve ortak bir
paydada buluflulabilmesi için yürürlükteki flartname ve yönetmeliklerin de ilgili kurum ve kurulufllarca yeniden düzenlenmesi gerekti¤i konusunda görüfl birli¤ine var›lm›flt›r.
Özellikle tasar›m kriterleri ile ilgili, ne resmi, ne
de özel sektör çal›flanlar› taraf›ndan karara
ba¤lanamayan, ancak teknik araflt›rma, deney, yorum ve yaklafl›mlarla çözülebilecek detaylar bulundu¤undan, üniversite ve araflt›rma
kurumlar›n›n, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl›¤› ve DS‹ arac›l›¤› ile -bir sonraki aflamadaharekete geçirilmesi için, 11-12 Ekim 2012 tarihinde gerçekleflecek olan 1. Barajlar Kongresi’nde karar al›nmal›d›r.
Resim-5: Sani Bey (Yedigöze) Baraj› ve HES,
Enerji Sualma Yap›s›
tonarme kesitlerde asgari donat› oran›, pas pay› ve çatlak geniflli¤i konular›, komitemiz çal›flmalar›n› oldukça uzun süre meflgul etmifl, sadece bu alt bafll›klar kapsam›nda üç toplant›
yap›lm›flt›r. Tam bir görüfl birli¤i sa¤lamamakla birlikte, sonuçlar› komitemizin raporunda
özetleNmifl olan bu çal›flmalarda, ülkemizin
teknik araflt›rma ve gelifltirme çal›flmalar›ndaki
eksiklikleri bir kez daha su yüzüne ç›km›flt›r.
Son Söz
1. Barajlar Kongresi kapsam›nda Yap›sal Tasar›m Komitesi taraf›ndan yürütülen çal›flmalarda, yukar›da sözü edilen yap›lar›n hem tasar›m, hem de onay aflamalar›nda, gerek mevcut
ulusal standart ve yönetmeliklerin yetersizli¤i,
gerekse d›fl kaynakl› dokümanlar›n ülkemizde
bire bir uygulanmas›nda yaflanan aksakl›klar
ve herkesçe kabul edilen bir kayna¤a dayanmad›¤› halde sektörümüzde yer etmifl olan baz› mühendislik yaklafl›mlar› sebebiyle yaflanan
farkl› uygulama ve s›k›nt›lara son verecek, tüm
sektör çal›flan› meslektafllar›m›z taraf›ndan kullan›labilecek bir referans doküman oluflturulmas› hedeflenmifltir.
Yap›lan çal›flmalar s›ras›nda ve sonras›nda görülmüfltür ki, barajlar ve su yap›lar›n›n genelinde karfl›lafl›ld›¤› gibi, komitemizin ele alm›fl oldu¤u yap›sal tasar›m konular›nda da birbirin-
Aldonat KÖKSAL
Aldonat Köksal, 1998 y›l› Haziran
ay›nda limited flirket olarak kurulan ve
2010 y›l› fiubat ay›ndan bu yana anonim flirket olarak faaliyetlerine devam
eden Hidro Dizayn Mühendislik Müflavirlik ‹nflaat ve Ticaret A.fi.’nin kurucu ortaklar›ndan biridir. Halen,
2011 y›l› fiubat ay›nda Alman Lahmeyer International GmbH’in da hissedar› oldu¤u flirketin, murahhas üyeli¤i
görevini sürdürmektedir. 1993 y›l›nda
Orta Do¤u Teknik Üniversitesi ‹nflaat
Mühendisli¤i’nden mezun olmufl ve
1995 y›l›nda ayn› üniversitenin Hidrolik Ana Bilim Dal›nda yüksek lisans›n› tamamlam›flt›r. ‹nflaat Mühendisleri
Odas› Ankara fiubesi’ne kay›tl› olan
Aldonat Köksal, 1969 do¤umlu olup,
evli ve iki çocuk babas›d›r.
EK‹M2012 15
Hasan ÖLÇEK
Hidromekanik Tasar›m Komitesi
1- GENEL
Geliflmiflli¤in harcanan elektrik ile do¤rudan iliflkisi oldu¤u düflünüldü¤ünde, devletlerin elektrik üretim kapasiteleri ve önemi ortaya ç›kmaktad›r. Ülkemizde her geçen gün elektrik ihtiyac›, üretim kapasitemiz artmakta ve üretim çeflitlili¤i de ayn›
oranda de¤iflim göstermektedir.
Bu çeflitlilik içerisinde ülkemiz için Hidroelektrik enerji; yenilenebilir, güvenli, verimli, yerli ve ucuz bir kaynakt›r. Bu kapsamda Hidroelektrik Santraller ve Barajlar›n gerek planlama gerek mühendislik gerekse imalat konusunda ciddi mesafe katedilmifltir. Ülkemiz DS‹ katk›lar› ve Özel
Sektör çal›flmalar› ile sa¤lad›¤› bilgi birikimi sayesinde Yurt içi ve Yurt d›fl›nda büyük çapl› planlamalar ile Baraj, gölet, sulama projelerini yapabilecek düzeye gelmifl, takdirle karfl›lanan eserler yaratm›flt›r.
Hidroelektrik Santrallerin ve Barajlar›n yap›m› tüm mühendislik disiplinlerini içine
ald›¤› için bu konuda ciddi bilgi birikimi
ve baflar›l› bir organizasyon gerekmektedir. Türkiye’de bu ifli baflar›l› bir flekilde
organize eden DEVLET SU ‹fiLER‹ ile su
yap›lar› konusunda engin bilgilere sahip
ÖZEL SEKTÖR PROJE GRUPLARI bir
araya gelerek tecrübelerini gelecek nesile aktarmak amac›yla bir taslak çal›flma
haz›rlam›fllard›r.
Hidromekanik komite, DS‹ ve Özel Sektör
Temsilcilerinin bir araya gelmesiyle çal›flma gruplar› belirlenmifl ENSU, ES PROJE, RONA MAK‹NA, SU YAPI, TEMELSU,
ESER, TABAR, ZEYRA, KOREL firmalar›n›n uzmanlar›ndan oluflan üyelerin katk›lar›yla ile oluflmufltur.
Branflman Yap›s› Montaj Foto¤raf›
‹flletme Esnas›nda
Radyal Kapak Foto¤raflar›
1. CEBR‹ BORULARIN PROJE
TASARIM ESASLARI
2. CEBR‹ BORU HESAP KR‹TERLER‹
3. KAYNAK K‹TAPLAR
III- TÜRB‹N SEÇ‹M‹
1. VANA ODASI
2. TÜRB‹N SEÇ‹M‹
IV- VANALAR
Flap Kapak Foto¤raf›
I- H‹DROMEKAN‹K KAPAKLAR
1. KAPAK B‹LEfiENLER‹, UYGULAMA ALANLARI, T‹P VE SINIFLAMALAR
2. DE⁄ERLEND‹RME
3. TÜRK‹YEDE KULLANILAN KAPAK TÜRLER‹
II- CEBR‹ BORU PROJE VE HESAP
ESASLARI
Çal›flmalara esas konu bafll›klar› afla¤›daki gibi olup bu konuda taslak metin
oluflturulup bas›ma verilmifltir.
2- KONU BAfiLIKLARI
Baraj ve HES projelerinde Daimi Teçhizat
olarak genellefltirilen ana konu bafll›klar›,
Hidromekanik Teçhizatlar, Elektrik ve
Elektromekanik Sistemler olarak düflünülerek çal›flma afla¤›daki gibi alt bafll›klar
alt›nda toplanm›flt›r. fiöyle ki;
16 SAYI26
Santral binas› girifli
Cebri Boru Yerleflimi Foto¤raf›
Jet Flow Gate Foto¤raf› Test Çal›flmalar›
TEMA
Kelebek Vana Atölye Test Foto¤raf
V- KALDIRMA MAK‹NALARI (V‹NÇLER)
Konik Vana Atölye Foto¤raf›
KL‹MA S‹STEMLER‹
1. GENEL KAPSAM
2. TEM‹Z SU S‹STEM‹
2. V‹NÇLER VE T‹PLER‹
3. P‹S SU S‹STEM‹
3. KALDIRMA TERT‹BATLARI
4. DRENAJ S‹STEM‹
4. REFERANSLAR
5. YANGIN SÖNDÜRME S‹STEM‹
VI- SENKRON JENERATÖRLER
1. H‹DROELEKTR‹K JENERATÖRLER GENEL
2. JENERATÖRLER‹N T‹PLER‹
3. PROJE VE fiARTNAMELER‹N TASARIMI VE HAZIRLANMASI
4. REFERANSLAR
VII- KORUMA KONTROL S‹STEM‹
1. GENEL
2. KORUMA S‹STEM‹ GEREKLER‹
3. KONTROL S‹STEM‹
4. PROJELEND‹RME KAPSAMI
5. ÖRNEK KORUMA VE KONTROL
S‹STEM‹ Ç‹Z‹MLER‹
VIII- ÜN‹TE TRAFOLARI
1. GENEL
2. TRAFO T‹PLER‹
3. TRAFO DE⁄ERLER‹
4. TRAFONUN TASARIMI
6. REFERANSLAR
X- SANTRAL ‹Ç ‹HT‹YAÇ S‹STEM‹
XI- SANTRAL fiALT SAHASI
1. GENEL KAPSAM
2. BARALAR
3. fiALT TECH‹ZAT MALZEMELER‹
XII- AYDINLATMA S‹STEM‹
1953 y›l›nda Denizli’de do¤du. 1971 y›l›nda orta ö¤renimini tamamlad›ktan sonra,
2. AYDINLATMA SEV‹YELER‹
1977 y›l›nda Ortado¤u Teknik Üniversite-
3. AYDINLATMA ARMATÜR T‹PLER‹
si , Makine Mühendisli¤i bölümünden me-
4. MONTAJ fiARTLARI
5. MUAYENE VE TESTLER
XIII- TOPRAKLAMA S‹STEM‹
zun oldu. 1978-1990 y›llar› aras›nda GÜR‹fi Makine bünyesinde tasar›m mühendisi olarak çal›flt›. 1991-1995 y›llar› aras›nda
HEMA Diflli firmas›nda ‹malat planlama
1. GENEL
departman›nda yöneticilik yapt›ktan sonra
2. TOPRAKLAMA MALZEMELER‹
1995 y›l›nda EN-SU Mühendislik Müfla-
3. TOPRAKLAMA S‹STEM‹N‹N
TASARIM ESASLARI
4. TOPRAKLAMA HESABI
XIV- BARAJ ELEKTR‹K S‹STEM‹
5. GENEL
6. REFERANSLAR
6. RAPORLAR VE HESAPLAR
1. HAVALANDIRMA ISITMA VE
Hasan ÖLÇEK,
1. ‹fi‹N KAPSAMI
5. TRAFO YERLEfi‹M‹
IX- SANTRAL B‹NASI MEKAN‹K
YARDIMCI S‹STEMLER
Santral Vinci Foto¤raf›
7. KEfi‹F ÖZET‹
8. ONAY ‹Ç‹N VER‹LECEK PROJE
virlik’te firma ortaklar› aras›nda yer alarak mekanik tasar›m departman sorumlusu
oldu. Yerli ve Yabanc› birçok firmayla
Baraj, HES, Sulama hatlar›, Göletler,
Pompa ‹stasyonu mekanik projelendirilmesi alanlar›na ilave olarak Silo, Rafineri
Petrol Tank› , Bas›nçl› Tank, Esanjör,
Konveyör, Elevatör tasar›mlar› konular›nda da önemli projeler gerçeklefltirmifltir.
Evli ve iki çocuk babas›d›r.
PAFTALARI
EK‹M2012 17
Dr. A. Fikret Gürdil
Silindirle S›k›flt›r›lm›fl Beton (SSB)
Barajlar
ilindirle S›k›flt›r›lm›fl Beton (SSB) baraj ince ve kaba daneli agrega, çimento, puzolanik malzeme ve gerekti¤inde di¤er
katk› malzemelerinin, gerekli hedef dayan›m›n› karfl›layacak bir kar›fl›m hesab›na göre su
ile harmanlan›p, toprak iflleri ekipman› ile baraj yerine nakledilmesi, serilmesi ve s›k›laflt›r›lmas› yöntemi ile infla edilen bir a¤›rl›k baraj türüdür. SSB, kütle beton yap›lar›n daha ekonomik olarak üretilmesini sa¤lamak amac›yla
son 30 y›l içinde gelifltirilmifl, a¤›rl›k barajlar›nda ana yap› malzemesi olarak geleneksel kütle betonunun yerini alm›fl ve barajlar›n d›fl›ndaki benzer sürekli yap›larda da geçerli alternatif bir malzeme olmufltur.
S
SSB barajlar, afla¤›da özetlenen önemli avantajlar› nedeni ile, ülkemizde de son 15 y›lda
gittikçe yayg›n bir flekilde uygulanmaya bafllanm›flt›r. Ülkemizdeki ilk SSB baraj uygulamas›, 1998 y›l›nda inflaat›na bafllanan Çine
Baraj›d›r. Baraj zengin ba¤lay›c›l› (85 kg/m3 çimento + 105 kg/m3 uçucu kül = 190 kg/m3
ba¤lay›c› madde) SSB olarak projelendirilmifltir. Az ba¤lay›c›l› (50 kg/m3 çimento + 20
kg/m3 uçucu kül = 70 kg/m3 ba¤lay›c› madde)
ilk SSB baraj ise 2000 y›l›nda TEMELSU Uluslararas› Mühendislik Hizmetleri A.fi. taraf›ndan
projelendirilen Cindere Baraj›d›r. Kat› Dolgu
(hardfill) olarak da an›lan düflük dozajl› SSB
kar›fl›m ile infla edilen baraj›n yüksekli¤i 107
m. kret uzunlu¤u 280 m ve gövde beton hacmi ise 1 500 000 m3 tür.
TEMELSU’nun ilk SSB baraj tasar›m› 1987 y›l›nda Suudi Arabistan’›n Jizan vilayeti s›n›rlar›
içinde yer alan 52 m yüksekli¤inde ve 600 m
uzunlu¤undaki Damad Baraj›d›r. Baraj›n uygulama projeleri 2006 y›l›nda yine TEMELSU
taraf›ndan yap›lm›fl, baraj inflaat› 2010 y›l›nda
tamamlanm›flt›r. Suudi Arabistan’da gerek
uçucu kül gerekse do¤al puzolan bulunmad›¤› için, baraj inflaat›nda puzolan özelli¤i olan
tafl unu kullan›lm›flt›r.
Ülkemizde ve yurtd›fl›nda 42 y›ld›r baraj ve hidroelektrik santral projeleri haz›rlayan ve yap›m
s›ras›nda kontrollük ve dan›flmanl›k hizmetleri
veren TEMELSU firmas›n›n 1987 y›l›ndan günümüze kadar projelendirdi¤i ve dan›flmanl›¤›n›
yapt›¤› 12 adet SSB baraj›n özellikleri Tablo-1 ve
Tablo-2 de özetlenmifltir.
SSB barajlar konusunda 25 y›ll›k uzmanl›¤a
sahip olan TEMELSU firmas›, uluslararas› birçok baraj projelerine de baflar› ile imza atm›fl
konusunda lider kurulufllardan biridir.
SSB baraj tasar›m› bir bak›ma “Yap› Malzemesi Mühendisli¤i” dir. Yöntem, belirli bir beton
Cindere Baraj›: Cindere Baraj› Büyük Menderes Nehri üzerinde infla edilen sulama ve enerji amaçl› kat› dolgu
tipinde bir barajd›r.
Kret uzunlu¤u 274 m olup temelden
yüksekli¤i yaklafl›k olarak 107 m dir. 4
gözden oluflan dolusavak toplam olarak
3620 m3/s boflalt›m kapasitesine sahiptir. Her göz, 10,00 m geniflli¤inde ve
12,90 m yüksekli¤inde radyal kapak ile
donat›lm›flt›r. Santral, her biri 9,0 MW’ l›k 3 adet düfley Francis türbin ve 1 adet 1,5 MW’ l›k
yatay Francis türbin ile donat›lm›fl olup toplam 28,5 MW’ l›k kurulu güce sahiptir. Y›ll›k üretim 88,12 GWh dir.
18 SAYI26
s›n›f›na göre baraj kesitinin belirlenmesi yerine, yap›sal tasar›m sonuçlar›na göre projelendirilen baraj geometrisi, buna ba¤l› olarak belirlenen gerekli “Hedef Dayan›mlar›” ve olabildi¤ince yerel yap› gereçleri kullan›larak bu
dayan›mlara ulaflabilmek için yap›lan SSB kar›fl›m tasar›mlar› ve deneylerini içermektedir.
Sertleflmifl SSB’nin özellikleri uzun dönemde
geleneksel kütle betonuna benzer. Uygun yap› gereçleri ile ve belirlenmifl tasar›m esaslar›na göre üretildi¤inde, geleneksel kütle betonunun tipik özelliklerini sa¤lamaktad›r.
SSB’nin ifllenebilirli¤i düflüktür. ‹fllenebilirli¤i
art›rmak, betonun hidratasyon ›s›s›n› kontrol
etmek, uzun dönemde beton dayan›m›n› ve
dayan›kl›l›¤›n› (durability) art›rmak, dolgu malzemesi olarak ince agregadaki boflluk oran›n›
düflürmek ve böylelikle su geçirgenli¤ini ve
rötreyi azaltmak, ve en önemlisi ba¤lay›c› gereç olarak çimento miktar›n› azaltarak SSB
maliyetini düflürmek için kar›fl›ma uçucu kül,
do¤al veya kaya unu gibi yapay puzolanlar
ilâve edilir.
SSB inflaat›, normal hafriyat makinelerinin kullan›m›ndan olabildi¤ince yararlan›larak koyu
k›vamdaki (çökme de¤eri s›f›r olan) betonu
birbiri üzerine, genellikle 300 mm kal›nl›kta tabakalar halinde, sürekli olarak dökme ve vibrasyonlu silindirle s›k›flt›r›lma fleklinde uygulanan h›zl›, pratik ve ekonomik bir inflaat yöntemidir. SSB projeleri için ideal alanlar, donat›n›n, gömülü metal ifllerinin ve süreksizliklerin
TEMA
az bulundu¤u ya da hiç bulunmad›¤› genifl
döküm alanlar›d›r. SSB uygulamas›, kütle betonlar, kal›n ve büyük temeller, sürekli taban
döflemeleri, batardolar, masif geri dolgular ve
barajlarda suyun üstten taflmas›na karfl› flev
korumas› olarak kullan›labilir.
SSB baraj gövdesinin enine kesitinin (geometrik flekli) ve beton kar›fl›m›n›n tasar›m›nda afla¤›daki faktörler rol oynar:
• Baraj›n bulundu¤u iklim kufla¤›,
• Baraj bölgesinin depremselli¤i,
• Temel kayas›n›n elastisite modülü ve Poisson oran›,
• Do¤al nehir agregas› ve/veya k›rma suretiyle elde edilen agregalar›n niteli¤i,
• Kullan›lacak ba¤lay›c›n›n ana bileflenleri,
• Yak›n çevredeki do¤al puzolan varl›¤›
ve/veya uçucu külün baraj yerine uzakl›¤›.
SSB kullan›larak infla edilen barajlar›n en
önemli avantajlar›:
• SSB barajlar›n maliyetleri klâsik beton barajlardan çok daha düflüktür,
• Dolgu tipi barajlardan daha emniyetlidir,
yüksek ivmeli deprem bölgelerinde ve aktif
faylara yak›n yerlerde de ekonomik sismik
tasar›mlar mümkündür,
• Göreceli zay›f kaya temelleri üzerine de infla edilebilir. Kar›fl›m›n elastisite modulü temel kayas›n›n deformasyon özelliklerine göre ayarlanabilir,
• Agregadaki 7,5 mikrondan küçük ince dane
miktar› % 7’den az ise agregan›n y›kanmas›na gerek yoktur,
• SSB kar›fl›mlar›ndaki ba¤lay›c› gereç miktar› düflüktür. Tasar›ma esas hedef dayan›m
gereksinimine ba¤l› olarak ba¤lay›c› madde
miktar› (çimento + puzolan/uçucu kül) genellikle 50-300 kg/m3 aras›nda de¤iflir,
• SSB içerdi¤i ba¤lay›c› gereç (Çimento– Ç
ve puzolan-P) miktar›na ba¤l› olarak:
- Düflük dozlu (Ç+P<100 kg/m3),
- Orta dozlu (100<Ç+P<150 kg/m3),
- Yüksek dozlu (Ç+P>150 kg/m3)
olarak s›n›fland›r›labilir,
• Hidratasyon ›s›s›n› kontrol için bloklar halinde dökülmesine veya betonun so¤utulmas›na gerek yoktur. Geleneksel beton barajdaki 12-15 m olan genleflme derzi aral›klar›
daha genifl tutulabilir,
• Küçük barajlarda termal analiz sonucuna
göre derz yap›lmayabilir,
• Kal›p iflçili¤i sadece memba ve mansap
yüzlerinde gereklidir,
• Arka arkaya serilip silindirle s›k›flt›rmak sureti ile inflaat›n süreklili¤i sa¤lan›r,
Damad Baraj›: Baraj Suudi
Arabistan’›n Jizan vilayeti
s›n›rlar› içinde yer almaktad›r. Bafll›ca amac› taflk›n
kontrol ve sulama olan baraj›n kret uzunlu¤u 600 m,
yüksekli¤i ise 52 m’ dir.
Her birinin geniflli¤i 14,0 m
olan 14 adet gözden oluflan
kapaks›z dolusava¤›n eflik kotu 270,00 olup bu kotta rezervuar hacmi 55,5 Milyon m3 olmaktad›r. Gövdenin SSB hacmi yaklafl›k 240 bin m3 dür.
Beyda¤ Baraj›: Beyda¤ Baraj› Küçük Menderes Nehri
üzerinde infla edilen sulama
amaçl› bir barajd›r. Sulama
alan› 10 910 ha. d›r. Temelden yüksekli¤i yaklafl›k olarak 95 m. olup talvegden
yüksekli¤i ise yaklafl›k 54 m
dir. Baraj›n toplam depolama hacmi 248,3 milyon m3 dür. Derivasyon tüneli 5,0 m iç çapl›
daire kesitli olup 584,5 m uzunlu¤undad›r ve 151 m3 / s boflalt›m kapasitesine sahiptir.
Dolusavak karfl›dan al›fll› kontrolsüz tip olup boflalt›m kapasitesi 1275 m3 / s dir. Kret ogee
fleklinde, 60 m geniflli¤indedir ve 4,75 m su yükü ile tasar›m debisini geçirebilmektedir. Boflalt›m kanal› ise dikdörtgen kesitli olup 60 m genifllikten bafllay›p 40 m geniflli¤e daralmaktad›r. Boflalt›m kanal›n›n bitiminde de enerji k›r›c› havuz bulunmaktad›r.
EK‹M2012 19
Dr. A. Fikret Gürdil
• Dolusavak baraj gövdesi üzerine al›narak
ak›fl afla¤› yatak koflullar›na göre kapakl›
veya kapaks›z olarak projelendirilebilir,
böylelikle dolgu barajlarda önemli bir maliyet oluflturan dolusavak kaz›s› ve inflaat›na
gerek kalmaz,
• Uygun debilerde dolusavak basamakl› yap›larak enerji k›r›c› havuzun boyutlar› küçültülebilir,
• SSB barajlar di¤er tiplere oranla çok daha
k›sa zamanda infla edilebilir,
• Baraj›n inflas› devam ederken su tutulmas›na bafllanabilir.
SSB barajlar genellikle yap›n›n servis ömrü
süresince normal flartlar alt›nda çekme gerilmeleri oluflmayacak flekilde projelendirilir. Ancak, baz› ola¤and›fl› yük koflullar› alt›nda (örne¤in, deprem yükleri) belirli bir düzeyde çekme gerilmesine izin verilebilir. Bu koflullarda,
çekme gerilmelerinin olufltu¤u kritik bölgelerde (genellikle gövdenin ak›fl yukar›s› flevlerinde ve ak›fl afla¤› topuk bölgelerinde) yüksek
dozlu çimento harc› (YB - yast›k betonu) ile
derz iyilefltirmesi yap›larak tabakalar aras›n-
daki çekme ve kayma dayan›mlar› art›r›l›r.
Böylece baraj gövdesi oluflabilecek gerilmelere göre bölgelere ayr›larak, her bölge için
gereken farkl› dayan›mlardaki SSB kar›fl›mlar›
ile oldukça ekonomik tasar›mlar yap›labilir.
Özellikle anakaya deprem ivmelerinin yüksek
oldu¤u sismik bölgelerde ve aktif faylara yak›n
baraj eksenlerinde taban› genifl olan kat› dolgu tipi barajlar daha ekonomik olmaktad›r. Bu
tür barajlar:
• Yüksek sismik yükler alt›ndaki davran›fl›n
klasik a¤›rl›k barajlara k›yasla daha iyi olmas›, yeterli durayl›l›¤›n sa¤lanabilmesi,
• Taban geniflli¤i art›r›larak gerilmelerin azalt›labilmesi, böylece zay›f temel koflullar›nda
a¤›rl›k baraj› yapma olana¤›,
• Simetriden dolay› temeldeki gerilmelerin
uniformlu¤u,
• Normal servis yükleri alt›nda kesitin her zaman bas›nç alt›nda kalmas›, çekme gerilmelerinin oluflmamas›,
• Hedef dayan›m›n düflük olmas›ndan dolay›
gerekli ba¤lay›c› gereç miktar›n›n, dolay›s›
ile kar›fl›m maliyetinin azalmas›.
gibi önemli nedenlerden dolay› tercih edilirler.
Al Wehdah Baraj›: Al Wehdah
baraj› sulama ve içmesuyu
amaçl› olup, Ürdün’ün kuzeyinde Ürdün ve Suriye aras›nda s›n›r teflkil ederek akan Yarmuk ›rma¤› üzerindedir. Silindirle S›k›flt›r›lm›fl Beton (SSB-RCC) tipte olan baraj›n kret kotu 116,0 m
ve temel kotu 20,0 m olup baraj
96 m yüksekliktedir.
Baraj›n SSB (RCC) hacmi 1,43 milyon m3 dür. Kapaks›z dolusavak, kret kotu 110,0 da ve ogee fleklinde
olmak üzere baraj›n üzerinde 250 m uzunlukta tasarlanm›flt›r. Mansap flütü, basamakl› olarak projelendirilmifltir. Dolusava¤›n olas› en büyük taflk›nda kapasitesi 7600 m3 /s olup bu taflk›n 115,90 m kotunda
(5,90 m birim yük ile) geçecektir. Basamakl› flüt kanal› geniflli¤i nehirde 100 m’ye inmekte, enerji baraj
ete¤indeki 100 m genifllikteki 46 m uzunluktaki düflü havuzunda k›r›lmaktad›r.
Menge Baraj›: Menge Baraj› ve HES Adana il s›n›rlar› içinde Göksu Nehri üzerinde yer almaktad›r. SSB gövde hacmi 380 000 m3, göl hacmi ise 50 797 hm3 dür. Kret uzunlu¤u 304 m.
olup temelden yüksekli¤i yaklafl›k olarak 68 m dir. 3 gözden oluflan dolusavak toplam olarak
4680 m3/s boflalt›m kapasitesine sahiptir. Her göz, 11,00 m geniflli¤inde ve 15,40 m yüksekli¤inde radyal kapak ile donat›lm›flt›r.
Santral, her biri 45,43 MW’
l›k 2 adet düfley Francis türbin ile donat›lm›fl olup toplam 90,85 MW’ l›k kurulu güce sahiptir. Y›ll›k üretim
203,14 GWh dir.
20 SAYI26
Dr A. Fikret Gürdil
Dr A. Fikret Gürdil 1955 y›l›nda Trabzon’da
do¤du. ‹lk ve orta ö¤renimlerini Sivas’ta, lise
e¤itimini ise Kabatafl Erkek Lisesi – ‹stanbul’da
tamamlad›. 1978 y›l›nda Orta Do¤u Teknik
Üniversitesi ‹nflaat Mühendisli¤i Bölümü’nü bitirdi. Yüksek lisans derecesini 1980 y›l›nda,
doktora çal›flmalar›n› da 1986 y›l›nda ayn› bölümün Yap› Mekani¤i Anabilim Dal›’nda tamamlad›. 1978-1980 y›llar› aras›nda ‹nflaat Mühendisli¤i Yap› Malzemeleri Anabilim Dal›nda
araflt›rma asistan›, 1980-1983 y›llar› aras›nda
ö¤retim asistan› ve 1983-1986 y›llar› aras›nda
da ö¤retim görevlisi olarak çal›flt›. A¤ustos
1986’da üniversiteden ayr›larak Temelsu Mühendislik Limited fiirketi’nde, Yap›sal Tasar›m
Bölümü Yöneticisi olarak çal›flmaya bafllad›.
2003 y›l›nda Temelsu Uluslararas› Mühendislik
Hizmetleri A.fi. firmas›na ortak oldu.
‹nflaat mühendisli¤inin yap› malzemeleri, yap›
mekani¤i, deprem mühendisli¤i dallar›nda ve
bunlar›n bilgisayar uygulamalar›nda 34 y›ll›k
deneyime sahip olan Dr. Gürdil, Temelsu Firmas›’nda görev yapt›¤› 26 y›l içinde çok say›da
baraj, hidroelektrik santral ve tünel projelerinin
yap›sal tasar›mlar›nda, barajlar›n dinamik analizleri va yap›sal tasar›mlar›, ülke çap›nda kullan›lan ‹ller Bankas›na ait prizmatik ve ayakl› su
deposu tip projelerinin haz›rlanmas›, otoyol
köprülü kavflak, köprü, viyadük ve tünellerin
proje yap›m ve inflaat kontrollüklerinde bölüm
yöneticisi ve proje müdürü olarak görev yapt›.
Anadolu Otoyolu üzerindeki köprü, viyadük ve
tünellerin güçlendirilmesi; Azerbaycan, Kazakistan, K›rg›zistan, Tacikistan ve Özbekistan gibi d›fl ülkelerde çok say›da baraj, hidroelektrik
santral ve pompa istasyonlar›n›n iyilefltirilmesi
ve depreme karfl› güçlendirilmesi projelerini yürüttü.
2011 y›l›ndan bu yana Yap›sal Tasar›m Bölümü
yöneticili¤inin yan› s›ra Genel Müdür Yard›mc›l›¤› görevini de yürütmekte olan Dr. Gürdil
evli ve bir çocuk babas›d›r.
Oktay AKAT
Betonarme Demirinin Korozyonunun
Nedenleri
1. Beton Karbonasyonu
2. Klorür ‹yonlar›n›n Etkisi (Klor Sald›r›s›)
Beton Karbonasyonu:
Daha önceki bölümlerde anlat›ld›¤› üzere beton yap›n›n pH de¤eri 13 civar›ndad›r. Bu de¤er beton yap›n›n alkali özellikte oldu¤unu belirtir. Bu alkali ortam, betonarme demirinin beton ortam›nda korozyona karfl› siyah bir film ile
kaplanmas›na ve pasif halde bulunmas›na neden olur. Bu durum Pourbaix diyagram› incelendi¤inde de görülebilir.
Beton pH de¤erinin yükselmesinin nedeni; beton hücrelerinde ve boflluklar›nda OH iyonlar›n›n ve H2O moleküllerinin yüksek yo¤unlukta
olmas›d›r. Beton yüzeyin geçirgenli¤ine ba¤l›
olarak havadaki CO2, yüzeydeki gözeneklerden betonarme yap›n›n içine nüfuz edecektir.
Nüfuz etme h›z› yaklafl›k 0,5 mm/y›l olmaktad›r.
Demir donat› ile beton kal›p aras›ndaki pas pay›n›n 20 mm oldu¤u kabul edilirse, 40 y›l sonra
havadaki serbest CO2 donat› yüzeyine ulaflacak kadar beton yap›n›n içine nüfuz edecektir.
Bu durumda OH iyonlar› ile nüfuz eden CO2
molekülleri kimyasal tepkimeye girerek kalsiyum karbonat tuzunu meydana getirir. Bu tuz
pH bak›m›ndan nötr de¤erlilikte olaca¤› için
betondaki alkali özelli¤inin kaybolmas›na neden olacakt›r. Beton ortam›n›n betonarme demirini pasif halde bulundurma ve koruma etkisi kaybolunca; demir donat› atmosfer ortam›ndaki gibi korozyona u¤rayacakt›r. Beton ortam›
içerisindeki demirinin korozyona u¤ramas› daha önceki bölümlerde belirtilen s›k›nt›lara ve
yap›n›n betonarme özelliklerinin kaybolmas›na
neden olacakt›r.
Klorür ‹yonlar›n›n Etkisi
Betonarme yap›lar›n›n özellikle deniz atmosferine veya tuzlu yer alt› sular›na maruz kald›¤›
durumlarda yine beton yüzeyinin geçirgenli¤ine ba¤l› olarak, klor iyonlar› demir donat›ya
eriflti¤inde donat›n›n üzerindeki mevcut pasif
tabakaya zarar vererek; donat› üzerinde anodik ve katodik özellikteki yüzeylerin oluflmas›na neden olurlar. Önceki bölümlerde farkl›
özelliklerdeki anodik ve katodik yüzeylerin
oluflmas›ndan ötürü korozyon hadisesinin yaflanaca¤› belirtilmifltir. Bu durumun gözle görülebilir en önemli belirtileri betondaki çatlamalar ve beton yüzeyindeki kahverengi-k›rm›z›
ak›nt› izleridir. Beton ortam› içerisindeki demirin klorür sald›r›s› nedeniyle korozyona u¤ramas› ile korozyon ürünleri meydana gelir ve
beton-donat› yap›sal bütünlü¤ü araya korozyon ürünleri girmesi nedeniyle bozulur. Bu durum yap›n›n betonarme özelliklerinin kay-
22 SAYI26
bolmas›na neden olacakt›r.
Betonarme Yap›larda Korozyona Karfl›
Al›nabilecek Tedbirler:
Önceki bölümlerde betonarme yap›n›n korozyondan dolay› özellikle beton-donat› yap›sal
bütünlü¤ünün zay›flamas›ndan ötürü yaflanan
s›k›nt›lar ve deprem etkisi ile ne gibi sonuçlar›n
ortaya ç›kabilece¤i belirtilmifltir. Bu durumun
can kay›plar›na ve ne gibi büyük tahribatlara
11.‹lkel gerilmeli betonarme yap›larda katodik
koruma tedbirleri al›n›rken katot haline getirilen betonarme demirlerinden afl›r› korunma nedeniyle hidrojen ç›k›fl› olay›n›n meydana gelmemesi için dikkat edilmelidir. Aksi takdirde afl›r› koruma nedeniyle hidrojen
k›r›lganl›¤› meydana gelerek donat› yüzeyinde k›r›lmalar ve malzeme bütünlü¤ünün
bozulmas› gözlemlenir.
mal oldu¤u anlat›lmaya çal›fl›lm›flt›r.
Korozyon ve dolay›s›yla depreme karfl› ne yap›labilir;
1. Betonun geçirgenli¤inin azalt›c› tedbirlerin
al›nmas›, beton kalitesinin yükseltilmesi
2. Beton yap›lar›n üzerine gerek atmosfer etkilerinden gerekse yer alt› sular›n›n etkilerinden oluflabilecek korozyon hadisesine karfl› özel kaplamalar, boya veya bohçalama
ifllemleri ile beton yap›lar›n bulundu¤u ortam ile olan fiziksel iliflkisinin s›n›rland›r›lmas›.
3. Beton katk›lar› özellikler klorürlü katk›lar
üreticinin talimat›na göre ve çok dikkatli bir
flekilde kullan›lmal›d›r.
4. Beton pH de¤eri alkali de¤erlerde, yaklafl›k
olarak pH 13,5-14 de¤erleri aras›nda, tutacak katk›lar kullan›labilir.
5. Beton-donat› yap›sal bütünlü¤ünü (adherans) art›racak katk›lar kullan›labilir.
6. Donat› demirleri, beton-donat› yap›sal bütünlü¤ünü azaltmayacak flekilde özel
epoxy boyalar ile kaplanabilir.
7. Demir donat›lar›n s›cak dald›rma galvaniz
yap›lmas› düflünülebilir.
8. Yeni yap›lan betonarme yap›larda koruyucu
önlem olarak Katodik Muhafaza uygulamalar› yap›labilir. (D›fl Ak›m Kaynakl› veya Galvanik seçenekleri ile)
9. Eski betonarme yap›larda Katodik Koruma
uygulamalar yap›labilir. (D›fl Ak›m Kaynakl›
veya Galvanik seçenekleri ile)
10.Klor ile kirlenmifl betonarme yap›larda elektrokimyasal klor sa¤ma (Chlorine Extraction) ifllemi ve alkali hale getirme (Re-Alkalinisation) ifllemleri gerçeklefltirilebilir.
Oktay AKAT
1937 y›l›nda do¤mufl ve yüksek ö¤renimini ‹.T.Ü Elektrik Fakültesi’nde 1960
y›l›nda tamamlayarak Yüksek Mühendis
olarak mezun olmufltur.
Meslek hayat›n›n ilk y›llar›nda elektrifikasyon iflleri gerçeklefltirmifl ve ET‹BANK köy elektrifikasyon ifllerinde baflmühendis olarak çal›flm›flt›r. Askerlik hizmetini müteakip TEKFEN ‹nfl. Ltd. fiti.
Elektrik Bölümü Müdürlü¤ü’nde çal›flm›flt›r. fiirketin 1967'de ‹stanbul'a nakli
ile Ankara’da kendi mühendislik firmas›n› kurmufl ve taahhüt ifllerine bafllam›flt›r.
‹fltigal alanlar› santraller, enerji nakil hatlar›, indirici merkezler ve flehir flebekeleri, organize sanayi bölgeleri ve endüstri
tesisleri olmufltur.
1983 y›l›ndan itibaren firmas› Anonim
fiirket fleklinde hizmet vermeye bafllam›flt›r. Bu y›llardan itibaren teknik müflavirlik; özellikle korozyon mühendisli¤i ile
u¤raflmaya bafllam›flt›r. ODTÜ'de bulunan Korozyon Derne¤i’nin kurucu üyesi
olup, halen yönetim kurulunda bulunmaktad›r. ‹TÜ Vakf› denetim kurulu baflkanl›¤› yapmaktad›r. TürkMMMB üyesi
olup bu y›l içerisinde 30. y›l›n› dolduran
üyelere verilen birlik sembolü k›rlang›ç
heykelini alm›flt›r. Evli ve bir erkek çocuk
sahibidir.
Altu¤ AKMAN
Süreyya Bey Baraj› ve HES Projesi
fla¤› Çekerek Proje kapsam›nda planlanan Çekerek (Süreyya Bey) Baraj› ve
Hidrolelektrik Santral› (HES) projesi, Yeflil Irma¤›n yan kollar›ndan olan Çekerek Irma¤› üzerindedir. Y›ld›z Da¤lar›ndan do¤an Çekerek Irma¤› bat› yönünde Tokat ve Yozgat illerini geçerek baraj aks›na ulafl›r. Baraj aks›ndan sonra kuzeye ve kuzey do¤uya yönelen
Çekerek Irma¤› Amasya ili s›n›r› içinde sol sahilden Yeflil›rmak ile birleflir. Baraj yeri Yozgat
il merkezine yaklafl›k 83,9 km, Çekerek ‹lçe
merkezine ise 7,00 km uzakl›ktad›r. Ya¤›fl havzas›n›n en yüksek noktas› Y›ld›z Da¤› 2552
m’dir.
A
Çekerek Baraj› sulama, enerji ve taflk›n koruma amaçl›d›r. Sulama alanlar› Tokat, Amasya,
Yozgat ve Çorum il s›n›rlar› içinde kalmaktad›r.
DS‹ Samsun Bölgesince haz›rlanan Planlama
Raporu ile bulunan afla¤›da belirtilen mansap
ovalar›nda toplam 42869 ha alan›n sulanmas›
amaçlanm›flt›r:
Çekerek Ovas› Sulamas›: Sa¤ sahilde cazibe
ile 438 ha, sol sahlide cazibe ile 424 ha pompajla 634 ha olmak üzere toplam 1496 ha arazi sulanacakt›r.
Zile Ovas› Sulamas›: Sa¤ sahil ana kanal›
üzerinde tesis edilecek 2 adet pompa istasyonu ve Karaa¤aç yazmas› ile su Zile ovas›na
aktar›lacak ve pompajla 6332 ha arazi sulanacakt›r.
Maflat - Refladiye Ovas› Sulamas›: Sa¤ sahil
sulama ana kanal›ndan cazibe ile 2924 ha,
pompajla 6081 ha toplam 9005 ha arazi sulanacakt›r.
Baraj ve ‹lgili Tesislerinin Uydu Görüntüsü
24 SAYI26
Mamure Ovas› Sulamas›: Sa¤ sahil ana kanal› ile tafl›nan su Kalebo¤az› sifonu vas›tas›yla Çekerek Irma¤› sol sahiline geçirilerek, Ma-
ÜYELER‹M‹ZDEN
Dolusavak ve Derivasyon Tüneli Ç›k›fl› Mansap Görüntüsü
mure ovas›nda 2432 ha’› cazibe ile 2648 ha’›
pompajla olmak üzere toplam 5080 ha arazi
sulanacakt›r.
Geldingen Ovas› Sulamas›: Sa¤ sahil ana kanal›ndan al›nan su ile cazibeli 18399 ha, pompajl› 2557 ha olamak üzere toplam 20956 ha
arazi sulanacakt›r.
Bu sulama faydas› ile projenin sa¤layaca¤› y›ll›k tar›msal net gelir art›fl› 2012 y›l› fiyatlar› ile
82.700.000,- TL olacakt›r.
Baraj inflaat› ihalesi 06-01-1998 tarihinde DS‹
Genel Müdürlü¤ü Barajlar ve HES Dairesi taraf›ndan 10.500.000,-TL(1997 birim fiyatlar› ile)
keflif bedeli ile yap›lm›fl ve ihale K‹SKA-ECETUR-EREN ORTAKLI⁄I taraf›ndan %16,14
tenzilat verilerek kazan›lm›flt›r. ‹flin sözleflmesi
8.815.800,- TL ihale bedeli ile 24-02-1998 tarihinde imzalanm›flt›r. Sözleflmenin Say›fltay tescilli 06-07-1998 tarihinde, ifl yeri teslimi 14-041998 tarihinde yap›lm›fl ve 01-04-1999 tarihinde ifle fiilen bafllan›lm›flt›r. ‹flin bütün faaliyetlerinin tamamlanmas› ve iflletmeye al›nmas›n›n
2012 y›l› sonunu bulaca¤› öngörülmektedir.
‹flin bafllang›c›ndan itibaren tüm uygulama
projeleri ES Proje Müflavirlik Mühendislik Ltd.
fiti. taraf›ndan haz›rlanm›flt›r. ‹hale dokümanlar› ekinde verilen ve 1998 y›l›nda DS‹ Genel Müdürlü¤ü Barajlar ve HES Dairesince haz›rlanan
kati projeler esas al›narak uygulama projeleri
Es Proje taraf›ndan düzenlenmifltir. ‹nflaat iflleri ifl program›na uygun olarak haz›rlanan projeler DS‹ taraf›ndan onayland›ktan sonra uygulamaya geçilmifltir.
Proje teknik karakteristikleri afla¤›da verilmifltir:
Yollar
Hidroloji
Ya¤›fl alan›
:
Y›ll›k ortalama ak›m
:
Regülasyon oran›
:
Katastrofal taflk›n piki :
Derivasyon taflk›n piki :
Göl
Maksimum Su Seviyesi :
Normal Su Seviyesi
:
Minimum Su Seviyesi :
Aktif göl hacmi
:
Karayolu
: 29,41 km
Köy yollar›
: 45,00 km
fiantiye içi yollar›
: 14,50 km
5125 km2
552,80 hm3
%77
2459 m3/s
345 m3/s
858,25 m
855,00 m
820,00 m
1080,80 hm3
Derivasyon Tüneli
Yeri
: Sol sahil
Kesit tipi
: Dairesel
Kesit iç çap›
: 6,00 m
Deflarj kapasitesi
: 345 m3/s
Boyu
: 482,70 m
Dolusavak ve Enerji Tüneli Kapak fiaft› Memba Görüntüsü
EK‹M2012 25
Altu¤ AKMAN
Baraj ve ‹lgili Tesislerinin Membadan Görünüflü
Gövde
Tipi
Kret kotu
Talveg kotu
Temel kotu
Kret uzunlu¤u
Baraj ekseni cap›
Kret geniflli¤i
Gövde yüksekli¤i
Talvegden
:
:
:
:
:
:
:
:
:
Kil çekirdekli kaya dolgu
861,50 m
784,00 m
759,00 m
637,98 m
607,00 m
12,00 m
77,50 m
Baraj ve ‹lgili Tesislerinin Panoromik Görünüflü
26 SAYI26
Temelden
: 102,50 m
Memba flevi
: 1,0D/2,5Y
Mansap flevi
: 1,0D/2,0Y
Toplam dolgu hacmi : 7.495.350 m3
Enjeksiyon ve ulafl›m galerileri
Yeri
: Sol ve sa¤ sahil
Kesit tipi
: Atnal›
Kesit Çap›
: 3,50 m
Boyu
: 852,53 m
Kapama seddesi
Yeri
Kret kotu
Kret uzunlu¤u
Dolgu hacmi
Dolusavak
Yeri
Kapak adedi ve boyutlar›
Eflik kotu
Eflik uzunlu¤u
Deflarj kapasitesi
:
.
:
:
Sol sahil
861,50 m
693,04 m
533.009 m3
:
:
:
:
:
Sol sahil
4 x (7,50m x 12,30) m
845,95 m
30,00 m
2459 m3/s
ÜYELER‹M‹ZDEN
Gövde kaz› miktar›
(batardolar dahil)
Kapama seddesi
dolgu hacmi
Kapama seddesi
kaz› hacmi
Dolusavak
Kaz› miktar›
Beton miktar›
Derivasyon tüneli
Kaz› miktar›
Beton miktar›
Enerji tüneli
Kaz› miktar›
Beton miktar›
Daimi teçhizat
: 1.623.905 m3
:
533.009 m3
:
190.721 m3
: 3.230.000 m3
: 95.000 m3
: 74.286 m3
: 18.526 m3
: 95.381 m3
: 10.341 m3
: 990.000 kg
Su Tutma Töreni Derivasyon Tüneli Beton Kapaklar›n ‹ndirilifli
Deflarj kanal› uzunlu¤u
Yaklafl›m kanal› uzunlu¤u
Enerji k›r›c› tipi / uzunlu¤u
Sulama Tüneli
Yeri
Kesit tipi
Kesit iç çap›
Deflarj kapasitesi
Uzunlu¤u
Santral
Yeri
Enerji tüneli tipi
Enerji tüneli iç çap›
Enerji tüneli uzunlu¤u
Ünite say›s›
Türbin tipi
Kurulu güç
Toplam enerji
: 317,65 m
: 25,00 m
: Tip 3 / 35 m
:
:
:
:
:
Sa¤ sahil
Dairesel, Beton kaplamal›
4,00 m
13,71 m3/s
317,82 m
:
:
:
:
:
:
:
:
Sol sahil
Dairesel, Beton kaplamal›
4,00 m
317,73 m
4 adet
Düfley eksenli Francis
14,4 MW
50 GWh/y›l
Yukar›da karakteristikleri verilen baraj ve tesislerine ilaveten, göl alan›nda kalan Sorgun-Çekerek ve Kad›flehri-Çekerek Devlet yollar› baraj rezervuar kotunun üzerine relöke edilmifltir.
Ayr›ca göl alan›n›n etkiledi¤i köy yollar› da yeni güzergahlar›na tafl›nm›flt›r.
Baraj inflaat›nda baz› önemli sorunlarla karfl›lafl›lm›fl, gerekli önlemler ve proje tadilatlar› yap›larak bu sorunlar afl›lm›flt›r.
Derivasyon tüneli imalat› aflamas›nda özellikle
tünelin ç›k›fl kesiminde göçükler oluflmufl ve
tünel ç›k›fl a¤›z›nda heyelanlar meydana gelmifltir. Ç›k›fltaki heyelanlar›n durdurulmas› için
topuk dolgular›na ihtiyaç duyulmufl ve tünel 40
m uzat›larak üzerine 15,00 m yüksekli¤inde kaya dolgu yap›lm›flt›r. Tünel göçükleri için gergili çelik iksa ve yüksek mukavemetli betonarme
kaplama kullan›lm›flt›r.
Gövde kil çekirde¤i ana kayaya oturtulmufl oldu¤undan temel kaz›s›n›n kuruda yap›labilmesi için memba ve mansap batardolar›n›n kil çekirdekleri alt›nda alüvyonda geçirimsizli¤in
sa¤lanmas› amac›yla 80 cm kal›nl›¤›nda 34 m
derinli¤inde bulamaç hende¤i (Slurry Trench)
imal edilmifl ve geçirimsizlik perdesi ana kaya
olan ofyolitlere 2,00 m soketlenmifltir. Bu uygulama yap›ld›¤› dönemde ülkemizdeki ilklerden
birini oluflturmaktad›r.
Altu¤ AKMAN
Altu¤ Akman 1977 y›l›nda Ankara’da
do¤du. 1998 y›l›nda Ortado¤u Teknik
Üniversitesi ‹nflaat Mühendisli¤i bölümünü bitirdi. 2002 y›l›nda Duke University’de yüksek lisans çal›flmalar›n› tamamlad›. 2002 y›l›ndan bu yana ES-
Dolusavak inflaat›nda kaz› aflamalar›nda deflarj kanal›n› sol ve sa¤ yamaçlar›ndaki kaz›
flevlerinde (flistlerde-grafitli fillitlerde) heyelanlar oluflmufl, heyelenlar›n durdurulmas› içim
flev e¤imleri yat›r›lm›fl, kaz› yüzeylerinde yüzey
sular›n›n uzaklaflt›r›lmas› için drenaj tedbirleri
uygulanm›fl ve heyelanlar kontrol alt›na al›nm›flt›r. Heyelanlar›n enerji k›r›c› havuz bölgesinde derin kaz›ya imkan vermemesi sebebiyle enerji k›r›c› havuz tasar›m debisinin küçültülmesi ‹dare ile birlikte kabul edilerek havuz taban kotu yukar›ya kald›r›lm›flt›r.
PROJE
Mühendislik
Müflavirlik
‹nflaat faaliyetlerinin önemli imalat kalemleri afla¤›da
verilmifltir:
oluflturulmas›, hidrolik modelleme, hid-
Gövde dolgu hacmi
(batardolar dahil)
mektedir.
Ltd.fiti.’de görev almaktad›r. ESPROJE’de çal›flt›¤› süre içerisinde çeflitli
köprü, baraj gövdeleri, enerji üretim tesisleri, çimento üretim tesisleri, uydu deney tesisleri, uçak hangarlar›, içme suyu
isale hatlar›, ar›tma tesisleri tasar›mlar›
üzerinde çal›flm›flt›r.
Sonlu elemanlar metodu ile yap›sal analiz, topoloji, sonlu elemanlar›n a¤lar›n›n
roloji, ve nümerik metodlar ile ilgilen-
: 7.495.350 m3
EK‹M2012 27
Ahmet B. ÖZSÜT
Mimarl›¤›n Serüveni
Çok K›sa Bir Tarihçe
elektrik güç üretiminin icad›yla sonradan ‹kinci
Sanayi Devrimi olarak adland›r›lacak daha da
büyük bir teknolojik ve ekonomik ivmelenme
gündeme gelecektir. Baflka bir söyleyiflle Sanayi Devrimi, Geç Ortaça¤’da ortaya ç›kan burjuva s›n›f›n›n ekonomiye ve dolay›s›yla siyasete
art›k hakim oldu¤u, kapitalizm ça¤›n›n bafllad›¤› ve modern kapitalizme do¤ru evrildi¤i, uluslaflma süreçlerinin tamamland›¤› ve bu sürecin
siyasal yans›mas› olarak mutlak monarflilerden
ça¤dafl demokrasilere geçifl dönemini ifade
eder. Öte yandan her yeni oluflumun kendi karfl›t›n› yaratmas› da kaç›n›lmazd›r ve 19.yüzy›ldan bafllayarak ‘emek sömürüsü’ karfl›tl›¤› ile
geliflen sosyalist ve komünist ideoloji takip
eden y›llar›n siyasal ve toplumsal yaflam›n›
adeta sarsacakt›r.
Bölüm 9.
Sanayi Devriminden Modern’e
Sanayi Devrimi ve Neoklasik
Felsefe ve bilim alan›nda arkaik toplumlar
ve Neolitik Devrim sonras›nda ilk büyük s›çraman›n ‹onia’l›larla bafllayan Antik Yunan’la ve
ikinci büyük s›çraman›n Rönesans ve Ayd›nlanma ile gerçekleflti¤ini önceki bölümlerde ifade
etmifltik. Üçüncü büyük s›çrama ise Ayd›nlanma’n›n açt›¤› yolda modern do¤a görüflünün
oluflmaya
bafllamas›yla
gerçekleflecek,
18.yüzy›l›n ikinci yar›s›nda bafllayan bilim ve
teknoloji alan›ndaki bu dönüflüm, bafl›n› ‹ngiltere’nin çekti¤i Avrupa ülkelerindeki Sanayi Devrimi ile koflut olarak geliflecektir (bu geliflmede
Bat› Avrupa Ülkelerinin sömürgecilik yoluyla elde etti¤i ek zenginli¤in katk›s›n› da gözard› etmemek gerekir). Bu bilimsel ve teknolojik geliflme sonucunda ça¤›n en büyük icad› olan kömürlü buhar makineleri imalat sanayi, ulafl›m,
madencilik, tar›m gibi alanlarda kullan›lmaya
bafllayacakt›r. Buharl› makineler, önceki tüm
dönemlerde salt el eme¤i ve insan veya hayvan gücüne dayal› basit alet ve makinelerle yap›lan üretime göre müthifl bir üretim verimlili¤i
s›çramas›, dolay›s›yla da ekonomik geliflme yaratacakt›r. Sanayi devrimi k›sa zamanda Kuzey
Amerika ve Japonya’ya da yay›lacak ve
19.yüzy›la do¤ru içten yanmal› motorun ve
28 SAYI26
Ayn› dönem, mimarl›k için de radikal dönüflüm sanc›lar›n›n yafland›¤› bir dönemdir. Rokoko’nun fazla yayg›nlaflamamas› ve ömrünün k›sa sürmesi do¤ald› çünkü bu üslubun görsel ve
aldat›c› afl›r›l›klar› ça¤›n düflüncesine art›k uymuyordu. Ayd›nlanma düflüncesi di¤er konularda oldu¤u gibi mimaride de safl›¤a, öze geri dönüfle inan›yordu. Bu ba¤lamda klasik mimarl›k ekolü (ya da anlay›fl›) için öze dönüfl
aray›fl›nda kolay ulafl›lacak kaynak belliydi. Bu
anlay›fl strüktürel safl›¤› ve ifllevselli¤i ile antik
Yunan ve Roma’d›r (dolay›s›yla da k›smen Bizans ve Rönesans). Bat› Uygarl›¤›n›n o güne
kadarki en büyük geliflmelerini ortaya koydu¤u
18 ve 19’uncu yüzy›llarda, hatta 20’inci yüzy›l›n
bafllar›na kadar etkisini gösterecek olan bu
ak›m, Neoklasik olarak adland›r›lacakt›r. Bafllang›çta özellikle Fransa’da ço¤u tasar›m aflamas›nda kalm›fl (resim 152), pek az› infla edilmifl (resim 153) daha yal›n ve süslemeden
uzak örnekler vard›r ancak bu samimi yal›nl›k
aray›fl› çok k›sa sürmüfltür (Öte yandan antik
mimariye ve türevleri olan üsluplara yönelimin
tek istisnas› özellikle ‹ngiltere’de geliflecek olan
Yeni Gotik anlay›fl olacakt›r).
Resim 152 – E.L.Boullee, Newton An›t› tasar›m›
(1784)
Resim 153 – C.N.Ledoux, vergi toplama yap›lar›,
Paris çevresi (1784-1789)
Müzik ve resim sanatlar›n›n, edebiyat›n
önemli eserler, sanatç›lar ve dönüflümler yaratt›¤› bu dönemde mimarl›k profesyonelleri genelde yarat›c›l›¤›n alt s›n›rlar›nda neoklasik romantizmle oyalanacakt›r. 19.yüzy›l ortalar›nda
mimarl›k teorisyeni ve Gotik yap›lar›n restorasyonunda uzmanlaflm›fl bir Frans›z bir mimar
olan E.Viollet-le-Duc’un sözleri dönemin çarp›c› bir özetidir: “Ondokuzuncu yüzy›l kendine
özgü bir mimarl›¤› olmadan m› sona ermek zorunda kalacak? Bulufl bollu¤una, yaflam gücündeki art›fla karfl›n bu ça¤ gelecek nesillere
sanatta karaktersiz ve s›n›flamas› olanaks›z
melez yap›tlar ve taklitlerden baflka bir fley b›rakamayacak m›?”. Yine ayn› y›llarda benzer
bir elefltiri Amerikal› heykeltrafl H.Greenough’dan gelecektir: “E¤er Amerikal›lar ifllevin
dayatt›¤› formu göz önünde tutarak yap›lar›n›
da gemilerini yapt›klar› gibi tasarlasalard›, bir
süre sonra Pantheon’dan da üstün yap›lar yapabilirlerdi”. Özellikle Greenough’un elefltirisi
adeta Modernizmin ayak sesleridir.
Neoklasisizm için genel bir niteleme yapmak gerekirse, bu ak›m›n flu ya da bu klasik stili do¤rudan kullanan veya onlara öykünen eklektik (seçmeci) bir anlay›fl oldu¤u ifade edilmelidir. Önceleri örne¤in Thomas Jefferson’un
Fransa Nimes’deki Roma tap›na¤› Maison Carre’a öykündü¤ü Virginia Meclis Binas›nda oldu¤u gibi ayn› yap›da sadece tek klasik stil kullan›l›rken (resim 154), 18.yüzy›l sonlar›ndan itiba-
Resim 154 – Thomas Jefferson,
Virginia Meclis Binas› (1789)
KÜLTÜR-SANAT
Resim 155 – J.G.Soufflot, Saint Genevieve Kilisesi,
Paris (1790)
ren farkl› klasik stillerin birden fazlas›n›n ayn›
yap›da kullan›lmas›na bafllanm›flt›r. Paris Saint
Genevieve Kilisesi bu anlay›fl›n öncü yap›lar›n›n en önemlilerinden birisidir (resim 155).
Neoklasik, 19.yüzy›l boyunca da ayn› eklektik canland›rmac› anlay›fl› sürdüren say›s›z
yap› üretecektir. Bu yap›lardan Prusya kraliyet
ailesine ait resim ve heykel eserleri kolleksiyonunun sergilenmesi amac›yla yap›lm›fl olan Altes Müzesi, ana cephesi ‹yonik kolonatl› Yunan
stoas›na, heykel kolleksiyonunu sergilemek
amac›yla tasarlanan merkezi mekan› Korint kolonlar üzerine oturan Roma Pantheon kubbesine öykünen, kendi kategorisi içinde s›kça örnek gösterilen bir yap›d›r (resim 156).
da, 8.Henry döneminde ‹ngiliz Kilisenin Papal›¤›n egemenli¤inden kurtularak Anglikan Kilisesi’ne dönüflmesinde yatt›¤› söylenebilir. K›ta
Avrupas›ndaki, özellikle Katolik dünyas›ndaki
kültürel geliflmeleri zaten her zaman muhafazakar bir tutumla izlemifl olan ‹ngiltere’nin, resmi
mimarisinin kimli¤ini Gotik mimarinin yeniden
canland›r›lmas›nda aram›fl olmas› bu nedenle
bir bak›ma do¤ald›r denilebilir. ‹ngiliz Yeni Gotik üslubunun belki de en önemli örne¤i, büyük
bir yang›nda 1834 y›l›nda neredeyse tamamen
yanan ‹ngiliz parlemento binas› Westminister
Hall’un yerinde infla edilen yeni parlamento binalar›d›r (resim 157 - ‹ngiltere’de parlamentarizmin bafllang›c›n›n Magna Carta’ya [1215]
kadar dayand›¤› bilinir, bu süreç 17.yüzy›lda
avam kamaras›n›n gücünü art›ran ‘Haklar Yasas›’na, 18.yüzy›lda da bugünkü ‘bakanlar kurulu’nun kökeni olan ‘kabine’ sisteminin oluflturulmas›na uzan›r).
Resim 157 – C.Barry ve A.W.N.Pugin, Westminister
Hall - Londra (1840- 1870)
Amerika, Kanada gibi ‹ngiliz kültürünün hakim oldu¤u ülkelerde de uygulanm›fl olmas›na
ra¤men Yeni Goti¤in di¤er önemli örnekleri de
‹ngiltere’dedir. Bunlardan A.W.N.Pugin’in Saint
Giles Kilisesini ve Saint Pancras ‹stasyonunun
ana yap›s› olan Midland Grand Hotel’i (resim
158) anmakta yarar var.
Resim 156 – K.F.Schinkel, Altes Müzesi,
Berlin (1830)
Neoklasik mimarinin insanl›k kültürüne en
büyük katk›s› bu dönemde antik yap›lar üzerinde yap›lan yo¤un inceleme çal›flmalar› nedeniyle bu yap›lar›n ortaya ç›kar›lmas›na ve korunmas›na önem verilmesi gerekti¤inin anlafl›lmas›n› sa¤lam›fl olmas›d›r. Modern arkeolojinin
temellerinin bu döneme dayand›¤› söylenebilir.
Mimarl›k tarihçileri taraf›ndan genellikle Neoklasik d›fl›nda ayr› bir ak›m olarak de¤erlendirilen Yeni Gotik ise, öncelikle ‹ngiltere’de ortaya ç›kacakt›r. Bunun temel nedeninin 16.yüzy›l-
Resim 158 – Sir G.G.Scott, Midland Grand Hotel –
Londra (1868-1874)
Sanayi Devrimi, Mühendisler ve
Mimarlar
Sanayi Devrimine yol açan bilimsel geliflmenin temelde Ayd›nlanma Dönemi bilim ve
felsefesine dayand›¤›n› ifade etmifltik. 19.yüzy›l›n bilimsel geliflmesine ise öncelikle ba¤›ms›z
bir bilim olma yolunda önemli ad›mlar atan biyoloji alan›ndaki h›zl› ilerleme damgas›n› vurmufltu. Böylece, Descartes’c› madde ve ruh ikili¤i aras›na, üçüncü bir kavram, yaflam kavram›
yerleflecek ve klasik ikili¤i y›kacakt›. Eskiça¤ ve
Ortaça¤ anlay›fl›nda madde, yaflam ve ruh
kavramlar› iç içe geçmiflti; dünya mekansal olmas› nedeniyle maddi, devimli olmas› aç›s›ndan canl›, düzenli olmas› bak›m›ndan ise ak›ll›
olarak görülüyordu. Rönesans düflüncesi ruhu
maddeden kovdu ve modern fizi¤in temellerini
att›. Descartes canl› varl›klar› otomatlar olarak
düflünecek, biyolojik olgular› fizi¤in kurallar›yla
aç›klamaya çal›flacakt›. Hegel’de bile bu anlay›fl›n izleri vard›. Bu noktada, ilk kez kendisi taraf›ndan ortaya at›lm›fl olmasa da, belki de en
önemli katk›y› yapt›¤› için, Darwin’in (18091882) ismiyle özdeflleflen ‘evrim kuram›’ olgunlaflacakt›.
Evrim kuram›, canl› türlerinin de¤iflmez bir
kal›c› tipler toplulu¤u olmad›¤›n›, zaman içinde
var olup, de¤iflimlere u¤rad›klar› ve zamanla
varl›ktan çekildiklerini savl›yordu. Asl›nda, biyolojide somutlaflan evrim kuram›, ilham›n›
18.yüzy›l›n tarihsel hareketinden, baflka bir deyiflle tarihsel ilerlemenin sonuçlar›n› hakl›laflt›r›c› tarihselci yaklafl›mdan alm›flt›. Böylece
19.yüzy›l ortalar›ndan itibaren olgunlaflan modern do¤a görüflüne göre, her fleyden önce
de¤iflim art›k döngüsel de¤il ilerleyiciydi. Modern düflünce arkaik döngüsel zaman anlay›fl›n› tersine çeviriyor ve t›pk› tarih dünyas› gibi
do¤a dünyas›n› da içerisinde hiçbir fleyin yinelenmedi¤i bir olgu olarak görüyor, döngüselmifl
gibi görünen olgular›n, gerçekte de¤il yaln›zca
görünüflte döngüsel oldu¤unu savl›yordu. Bundan sonra do¤a art›k süreçlerden oluflan bir
fley olarak anlafl›lacakt›r. ‹kinci olarak, do¤a
Rönesans’›n öngördü¤ü gibi art›k mekanik de
de¤ildi. Ayn› fleyi hem bir makine, hem de de¤iflen-evrilen bir fley olarak tan›mlamak olanaks›zd›r, makine özü bak›m›ndan bitmifl bir üründür, dolay›s›yla da geliflemez çünkü geliflme
bir fleyin henüz olmad›¤› fley olmaya çal›flmas›
demektir. Böylece evrim kuram›n›n kabul görmesi mekanik do¤a anlay›fl›n›n rafa kalkmas›
anlam›na geliyordu. Bunun sonucunda, Rönesans’›n mekanik do¤a tasar›m› ile kovdu¤u
ereksellik Darwin’in ‘do¤al seçim’ kavram› ile
EK‹M2012 29
Ahmet B. ÖZSÜT
geri dönüyordu. Evrimcilerce canl› organizmalar›n varl›klar›n› sürdürmek ve gelifltirmek için
her zaman daha elveriflli bir biçimi hedefledikleri öngörülüyordu.
Bir di¤er önemli de¤iflim, ‘en küçük uzay’
ve ‘en küçük zaman ilkeleriyle gelecektir. Evrimci do¤a bilimine göre herhangi bir do¤al töz
ancak uygun bir uzay parças›nda varolabilir.
Bu uzay parças› sonsuza dek bölünebilir olamayaca¤› için, onun olanakl› en küçük bir parças› olmas› gerekir, bu miktar bölünürse parçalar o tözün örne¤i olamaz. 19.yüzy›l bafllar›nda
Dalton taraf›ndan ileri sürülen atom kuram›, antik Yunan›n atomculu¤undan farkl›d›r. Yunanl›lar›n atomlar› farkl›laflmam›fl maddenin bölünmez parçalar›yken, Dalton’un atomlar› (Rutherford onlar› bölene dek) belirli bir maddenin, örne¤in oksijenin, karbonun ya da kurflunun bölünmez parçac›klar›yd›. Daltoncu atom ö¤retisinin ömrü 19.yüzy›l› aflamad›. Yüzy›l›n sonlar›nda Thomson ve baflkalar›, atom ile molekül aras›ndaki ikili¤i kald›r›p, atom ve molekül kuramlar›n›; t›pk› su moleküllerinin, sudan çok farkl› iki
fley olan oksijen ve hidrojenden oluflmas› gibi,
oksijen atomunun da çok farkl› fleyler olan elektriksel parçalardan olufltu¤unu öngörerek, ayn›
çizgiye getirdiler.
Evrimci do¤a biliminin bir baflka öngörüsü,
do¤al bir tözün varolmas›n›n uygun bir zaman
dilimi gerektirdi¤idir. Her özgül tözün varolabildi¤i özgül bir zaman aral›¤› söz konusudur. Evrimci fizi¤in en küçük zaman ilkesine göre, tek
bir molekül içinde atomlar›n deviniminin kendi
ritimlerini gerçeklefltirebildi¤i, böylece o tek
molekülü oluflturabildi¤i en küçük bir zaman
aral›¤› vard›r. Örne¤in su molekülü için bu aral›ktan daha k›sa bir zamanda, oksijen ve hidrojen atomlar› vard›r ama su molekülü yoktur. Öte
yandan, atomlar da kendi içinde devinen parçac›klardan, elektronlar, proton ve çekirdekten
oluflur. Modern bilimin e¤ilimi tözü ifllev içinde
çözeltmektir. Tüm do¤al ifllevler devinim biçimleridir, her devinim de zaman gerektirir. En küçük zaman ilkesini Whitehead, ’’bir anda do¤a
yoktur’’ önermesi ile özetlemifltir. Bu durumda,
do¤adaki devinimin durdu¤unu varsayd›¤›m›zda, klasik modern fizi¤in buna verece¤i yan›t;
‘geride ölü bir do¤a kal›rd›’ olacakken, evrimci
modern fizi¤e göre bu yan›t; ‘geriye hiçbir fley
kalmazd›’ olacakt›r. Gözlem ve deneylere dayal› bilgimiz, do¤al süreçlerin uzay ve zamandaki bir büyüklük içinde bir tür özelli¤i, farkl›
büyüklükler içinde farkl› özellikleri bulundu¤unu gösteriyor. Bu da kimi düflünürlerin, ‘’yarat›c› olan uzay-zamand›r’’ önermesine ve giderek
Tanr›n›n öncesiz-sonras›z oluflu ve sonsuzlu¤u
kavramlar›n› öngörmesine ulafl›yor.
Bilim ve felsefe alan›ndaki bu müthifl de¤iflimi ve dönüflümü çözemeyen Bat› mimarl›¤›n›n gelenekçi okullar›n›n Neoklasik bunal›m›
30 SAYI26
sürmekteyken, nihayet 19’uncu yüzy›l›n ortalar›ndan itibaren mimaride yeni bir dönüflümün
ayak sesleri duyulmaya bafllad›. Bu öncülerin
bir k›sm› ve belki de en önemlileri mimar de¤il,
ço¤unlukla endüstri ça¤›n›n yeni mesle¤inin
mensuplar› mühendislerdi. Mimarlar›n büyük
ço¤unlu¤u klasik inflaat tekniklerini ve esteti¤ini hatmetmeye devam ederken mühendisler
köprüler, tren garlar›, dev fuar yap›lar› yan› s›ra
an›tsal binalara bile imza at›yorlard›. ‹lk örnekler dönemin gerektirdi¤i yeni ifllevlere mimarlar›n önerdi¤i çözümlerin yetersiz bulunmas› ile
ortaya ç›km›flt›. Bunlardan uluslararas› bir sanayi sergisi yap›s› olan Chrystal Palace 70 bin
metrekare alana oturan devasa bir yap›yd› (resim 159). Bir peyzajc› ve sera yap›c›s› olan Joseph Paxton taraf›ndan tasarlanan bu yap›,
dökme demir konstrüksiyon ve cam örtüden
olufluyordu ve bir y›l gibi o güne kadar hayal
edilemeyecek kadar k›sa bir sürede infla edilmiflti (Chyrstal Palace sergi bitti¤inde kuruldu¤u Hyde Park’dan baflka bir konuma tafl›nacak
ve 1936’da ç›kan bir yang›nda y›k›lacakt›r).
Devrimin yüzüncü y›l› an›s›na yap›lan bir
baflka yap›, tasarland›¤› ve yap›ld›¤› dönemde
büyük tart›flmalara neden olan, bugünse Dünyan›n en çok bilinen simge yap›lar›ndan birisi
olan Eiffel Kulesidir (resim 161). 1889 Dünya
Fuar› girifl yap›s› olarak tasarlanan 320 metre
yükseklikteki bu an›tsal yap›n›n ilk tasar›m› yap›mc› Gustave Eiffel’in flirketinde çal›flan iki
mühendis taraf›ndan gelifltirilmiflti ve dönemin
mimarlar› ve sanatç›lar› kulenin infla edilmemesi için ciddi bir protesto savafl›m› vermiflti.
Resim 161 – M.Koechlin ve E.Nouguier,
Eiffel Kulesi – Paris (1889)
Resim 159 – J.Paxton, Chyrstal Palace –
Londra (1851)
Ayn› flekilde kentsel büyük tren garlar› gibi
yap›larda da mimarlar›n ezberlerindeki üsluplar
ve yap› teknikleri yetersiz kal›yordu. Mühendisler taraf›ndan tasarlanan Saint Pancras Gar›
(resim 160) aç›kl›¤› 70 metreyi aflan metal
konstrüksiyonu ile devasa bir iç mekan yarat›yordu. Yaklafl›k 25 y›l sonra Frans›z Devriminin
yüzüncü y›l› kutlamalar› kapsam›nda yine mühendisler taraf›ndan tasarlanan Paris Dünya
Makine Fuar› Yap›s› ise 115 metre aç›kl›¤a ulaflacakt›.
Resim 160 – W.H.Barlow ve R.M.Ordish, Saint Pancras ‹stasyonu – Londra (1865)
Öte yandan, 19.yüzy›l›n ikinci yar›s›ndan
itibaren Avrupa ve Amerika Birleflik Devletlerinde öncü sanat ve mimarl›k anlay›fllar› da oluflmaya bafllam›flt›. ‹ngiltere’de Arts and Crafts,
Fransa’da Art Nouevau, Almanya’da Jugendstil
hareketleri temelde Sanayi Devriminin yaratt›¤›
‘sanattan yoksun’ yap›lara ve ürünlere tepki
olarak do¤mufl olsalar da, tarihsel üsluplar›n
ça¤›n gereklerine yan›t veremedi¤inin de fark›ndayd›lar. Yaklafl›k 1860 – 1910 tarihleri aras›nda etkili olan, bafl›n› toplumcu bir sanatç›,
tekstil tasar›mc›s› ve yazar olan William Morris’in çekti¤i Arts and Crafts Hareketi, geleneksel sanat ve zanaatlar›n yok olmamas› ve yeniden yorumlanarak canland›r›lmas› gerekti¤i sav›yla ortaya ç›km›fl, esinini tarihsel büyük üsluplarda de¤il daha çok geleneksel halk sanatlar›
ve mimarisinde aram›flt›. Zamanla bünyesindeki modernist fikirlerin daha da güçlenece¤i bu
hareketin mimarideki en önemli temsilcisi Glasgow do¤umlu bir ‹skoç olan Charles Rennie
Mackintosh’dur. Mackintosh’un mimarisinin
Arts and Crafts’›n temel felsefesiyle, ifllevsellik
ve yal›nl›k gibi modernist fikirleri birlefltirdi¤i
söylenebilir (resim 162 - Mackintosh’un yal›nl›k
ba¤lam›nda geleneksel Japon mimarisinden
esinlendi¤i de bilinir).
KÜLTÜR-SANAT
Art Nueveau sanatç›lar›, ‘yeni sanat’ anlay›fllar›n› bilinçli bir sadelefltirme ve içtenlikle
genelde k›smen soyutlanm›fl floral do¤al formlar›n ve k›vr›ml›, dinamik hatlar›n hakim oldu¤u
bir stil oluflturarak gerçeklefltirmifllerdi. Bu ak›m›n yans›malar› resim sanat›nda daha güçlü olmufltu. Toulouse Lautrec (resim 165), Alphonse Mucha ve Gustav Klimt (resim 166) gibi hem
ça¤›n ruhunu yans›tan hem de gelece¤e ilham
veren sanatç›lar bu dönemin ürünüydü.
bir anlay›fl benimseyecek, 20.yüzy›l›n bafllang›c›ndan itibaren ise Casa Battlo (resim
167) ve Casa Mila (resim 168) gibi tümüyle özgün, benzeri olmayan eserler verecektir.
Resim 162 – C.R.Mackintosh, Sanat Okulu –
Glasgow (1909)
Tarihsel üsluplar ve modernizm aras›ndaki
geçifl sürecinde uluslararas› ba¤lamda en yayg›n ak›m Art Nueveau’dur (yeni sanat). Almanya’daki Jugendstil ve Viyana’n›n Secession hareketlerini de yerel farkl›l›klara ra¤men Art Nueveau kapsam›nda de¤erlendirmek gerekir.
Art Nueveau 19.yüzy›l›n akademik sanat anlay›fl›na reaksiyon olarak do¤mufl ve özellikle 1890
– 1910 tarihleri aras›nda etkili olmufltu. Mimarideki genel tav›r, Mackintosh’a benzer bir flekilde tarihsel üsluplardan kesin kopufl, halk mimarisinden esinlenme ve yal›nlaflma yönündeydi. Almanya Darmstadt Sanatç›lar Kolonisi’ndeki Peter Behrens’in Jugendstil dönemi
son eseri (resim 163) ve Viyana’da J.M.Olbrich’in Secession sanatç›lar›n›n sergi evi (resim 164) bu anlay›fl› yans›tan önemli yap›lard›r.
Resim 167 – A.Gaudi, Casa Battlo - Barselona (1904-1906)
Resim 165 – Henri de Toulouse Lautrec, J.Avril Posteri (1893)
Resim 168 – A.Gaudi, Casa Mila - Barselona (1906-1910)
Resim 166 – Gustav Klimt, A.B.Bauer’in Portresi (1907)
Resim sanat›nda oldu¤u kadar olmasa da Art
Nueveau, içmimaride de baflka bir deyiflle dekoratif sanatlarda da belirli bir dönem etkili olacak
özgün bir anlay›fl gelifltirmiflti fakat Gaudi’yi tekil
örnek sayarsak mimari aç›dan resim ve içmimaride oldu¤u gibi güçlü bir etki yaratamam›flt›. Bu
ba¤lamda Belçikal› mimar Victor Horta’n›n özellikle içmimari iflleri ak›m›n ruhunu yans›tmak
aç›s›ndan önemli eserlerdi (resim 167)
Gaudi’nin yaratt›¤›, do¤adaki formlardan
esinlenerek al›fl›lagelmifl geometrik kal›plar› bilinçli olarak de¤ifltiren organik ve romantik mimari dilin La Sagrada Familia (Kutsal Aile) Kilisesinde doru¤una ulaflt›¤› söylenebilir (resim
169, 170). Koyu bir Katolik ve Katalan milliyetçisi olan Gaudi, bu yap›ya Gotik esinlenme dönemi olan 1883 y›l›nda bafllam›fl, bir tramvay çarpmas› sonucunda öldü¤ü 1926 y›l›na kadar yap›n›n tasar›m› ve inflaat› ile birebir ilgilenmiflti. Bu
yap›n›n inflaat› günümüzde de sürmektedir.
Resim 163 – P.Behrens, Behrens Evi Darmstadt (1901)
Resim 169 – A.Gaudi, La Sagrada Familia Barselona (1883 – devam ediyor)
Resim 167 – V.Horta, Tassel Evi - Brüksel (1893)
Resim 164 – J.M.Olbritch, Secession Evi Viyana (1896)
Ayn› dönemde ‹spanya’da Antoni Gaudi,
her ne kadar k›smen Art Nueveau kapsam›nda
de¤erlendirilebilirse de bafll› bafl›na tekil say›labilecek, hiçbir ekole ba¤l› olmayan mimari
eserler yaratacakt›r. Gaudi, kariyerinin ilk dönemlerinde önce oriyentalist sonra Yeni Gotik
Resim 170 – A.Gaudi, La Sagrada Familia tavan detay›
(Devam Edecek)
EK‹M2012 31
Birli¤imizden Haberler
B‹RL‹⁄‹M‹ZDEN HABERLER
FIDIC Seul Konferans›:
9-12 Eylül tarihlerinde Güney Kore’nin baflkenti Seul’de düzenlenen FIDIC Konferans›’na birli¤imizi temsilen Baflkan›m›z Demir
‹NÖZÜ, Baflkan Yard›mc›m›z Hamdi AYDIN ve Fatma ÇÖLAfiAN kat›lm›fllard›r.
Konferansa ait sunumlara FIDIC’in http://www.fidic2012.org/ web sitesinden eriflilebilmektedir.
Yeni Üyelerimiz
Birli¤imize Ergün AKGÜL, Halil ‹brahim GÖRÜR ve Mehmet KILIÇ flah›s olarak üye olmufllard›r.
32 SAYI26