Recep Bozlagan Ders Notu Makale.docx

2014-2015 GÜZ DÖNEMİ
İSTANBUL TİCARET ÜNİVERSİTESİ
“KÜLTÜR VE İSTANBUL” REKTÖRLÜK DERSİ
Sütlüce 2 Aralık Salı 2014
Küçükyalı 5 Aralık Cuma 2014
Marmara Üniversitesi Siy. Bil. Fak. Dekanı ve Öğr. Üyesi Sayın Prof. Dr. Recep Bozlağan
"Küresel Şehirler ve İstanbul" Dersi
KÜRESEL ŞEHİRLER ve İSTANBUL
Prof. Dr. Recep BOZLAĞAN 1
GİRİŞ
Bu derste küresel şehir endekslerinde İstanbul şehrinin konumu üzerinde durulmuştur. Ders
notu iki ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde küresel şehir kavramı açıklanmış ve
küresel şehirler hakkında bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde ise küresel şehir endeksleri ele
alınmıştır. Bu amaçla, kapsamlı analizlerin yapıldığı dört endekse değinilmiştir. Endekslerin
yapılış amacı, toplanan verilerin türü, küresel şehirler arasında yapılan sıralama ve
İstanbul’un konumu hakkında bilgiler verilmiştir. Ders notunun son kısmında İstanbul’un
dünyanın önde gelen küresel şehirleri arasına girmesi için gerekli olduğu düşünülen bazı
önerilerde bulunulmuştur.
1.
KÜRESEL ŞEHİRLER
Küreselleşme yeni bir şehir tipinin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. “Dünya şehri” veya
“küresel şehir” olarak adlandırılan bu tip şehirler, dünya ekonomisinin kontrol edildiği
komuta merkezleri olma, uzmanlaşmış hizmetler üreten firmalar ve finansal faaliyetler için
ana üs olma, öncü sanayi kollarında yenilikçi üretim üsleri olma, üretilen yenilikler ve ürünler
için başlıca pazar olma gibi özelliklere sahiptir. Küresel şehirler veya dünya şehirleri, iletişim
imkânlarının artmasına bağlı olarak çok geniş bölgelere hizmet verecek ölçekte altyapıya
sahiptir. Ayrıca, dünya ekonomisinin kontrol edilmesi amacıyla, sistematik bir işbirliği ve
iletişim sistemi kurmuşlardır. Bununla birlikte, küresel şehirler arasında da hiyerarşik bir
sıralamanın olduğunu görülmektedir. 2
Hiyerarşinin en tepesinde dünya ekonomisine bir bütün olarak hitap eden birkaç şehir
bulunmaktadır. New York, Londra, Paris ve Tokyo’dan oluşan bu şehirler birçok konuda
dünyanın bütününe hitap eden mal, hizmet veya kültürel öğe üretmekte, sermayenin ve
bilginin küresel dolaşımını kontrol etmektedir.
1
2
Marmara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dekanı ve İstanbul Araştırmaları Bilim Dalı Başkanı
Sassen, Saskia (2001), The Golbal City, Second Edition, Princeton University Press, New Jersey, ISBN: 0-69107063-6 (pbk.), ss. 3-4; Sökmen, Polat (1996), “İstanbul 2020 için Stratejik Bir Planlama”, Habitat’a
Doğru İstanbul 2020 Sempozyumu Bildirileri, İTÜ Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlaması
Bölümü, İstanbul, 17-19 Nisan, s. 24; Turgut, Sırma (2004), İstanbul’un Yönetimi: Bir Kent Planlama
Yönetimi Denemesi, Anahtar Kitaplar, İstanbul, ISBN: 975-8612-20-4, s. 50.
1
Bir alt kademede ise kıtasal veya alt kıtasal ölçekte etkin konumda bulunan, bununla birlikte
küresel ölçekteki şehirlerin pozisyonunu tehdit edecek potansiyele sahip olan şehirler
bulunmaktadır. Los Angeles, Şanghay, Hong Kong, Singapur, Frankfurt, Brüksel, Toronto ve
Milano gibi şehirler bunlara örnek olarak verilebilir.
Hiyerarşinin bir alt kademesinde ise bölgesel ölçekte etkili olan şehirler bulunmaktadır.
Bölgesel ölçekten kasıt en az birkaç ülkenin ekonomik yapısı üzerinde etki gücüne sahip
olabilmektir. Bu tür şehirler küresel firmalara veya örgütlere ev sahipliği yapmamakla
birlikte, bu tür firmaların veya örgütlerin bölgesel merkezlerinin bulunduğu, önemli
uluslararası organizasyonların düzenlendiği, uluslararası ulaşım eksenlerinin kesiştiği, hem
ekonomik hem de sosyo-kültürel açıdan belirli bir altyapıya ulaşmış şehirlerdir. Madrid,
İstanbul, Mumbai, Dubai, Sao Paulo, Meksiko City ve Moskova bu tür şehirlere örnek olarak
verilebilir.
Küresel şehirler avantajların yanı sıra dezavantajlara da sahiptir. Sözgelimi bu şehirlerde bir
yandan eğitim seviyesi yüksek bir işgücü kesimi oluşmakta ve bazı sektörlerde ücretler
yükselirken, diğer yandan bu eğitimli işgücüne hizmet eden düşük gelirli bir tabaka da
oluşmaktadır. Bunlar, pahalı restoranlarda, lüks otellerde, butiklerde, çamaşırhanelerde,
kuru temizlemecilerde, ev işlerinde ve çocuk bakımında çalışan düşük ücretli kişilerdir.
Böylece, bu şehirlerde ücretler açısından iki kutuplu bir yapı oluşmaktadır. Ayrıca,
sendikalaşma oranı azalırken, evde iş yapma ve düşük ücretle işçi çalıştırma gibi uygulamalar
da yaygınlaşmaktadır. Bu süreç, şehirlerin yapısını değiştirerek toplumsal ayrışmayı teşvik
etmektedir. Bu tür şehirlerde, insanlar birbirinden kültürel ve mekânsal anlamda giderek
uzaklaşarak yaşama eğilimi göstermektedir. Yoğun uluslararası göç de bu süreci
hızlandırmaktadır. Küreselleşme, yeni sosyo-ekonomik şartlara uyum sağlayamayan eski orta
sınıfın giderek marjinalleşmesine, daha önceleri oturdukları çevreden koparak daha ucuz
olan semtlere göç etmelerine sebep olabilmektedir. Onların daha önceleri oturdukları
yerlerde inşa edilen sitelerde ve “rezidans” adı verilen lüks konutlarda yüksek gelirli
toplumsal gruplar yaşamaya başlamaktadır. Bütün bu gelişmeler, şehirlerin bazı semtlerinde
hayat kalitesini yükseltirken, diğer semtlerde “karşıtlık” duygularını, moral çöküntülerini,
sevgisizlik ve suçluluğu da beraberinde getirmektedir. 3 (Sassen, 2001: 9; Yücel, 2003: 102103; Ercan, 1996: 70; Köksal, 1993: 51)
2.
KÜRESEL ŞEHİR ENDEKSLERİ
Ülkeler veya küresel şirketler arasında olduğu gibi şehirler arasında da kıyasıya bir rekabet
vardır. Küresel şehir endeksleri beli başlı şehirleri çeşitli kriterler çerçevesinde tasnif ederek
sıralamaya tâbi tutmakta ve böylece, şehirler arası rekabetteki konumlarını belirlemektedir.
Aslında şehriler için de “kredi derecelendirmesi”ne benzer bir sonuç ortaya çıkmış
olmaktadır. Bu tür çalışmalar çeşitli amaçlarla yapılmaktadır. Yatırımcılara, hükümetlere ve o
şehirlerin yönetimlerine rehberlik etmek ve yol göstermenin yanı sıra, bu konuda çalışan
3
Sassen, 2001: 9; Yücel, Asuman (2003), “Küreselleşme ve Yerel Yönetimlerde Reform Gereği”, Birinci Ulusal
Yerel Yönetimler Çalıştayı, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Biga İktisadi ve İdari Bilimler
Fakültesi, 06-07 Haziran 2003, Çanakkale, ss. 102-103; Ercan, Fuat (1996), “Kriz ve Yeniden Yapılanma
Sürecinde Dünya Kentleri ve Uluslararası Kentler: İstanbul”, Toplum ve Bilim, Sayı 71, Kış, s. 70; Köksal,
Sema (1993), “Küresel Düzlemde Yeni Eğilimler”, İstanbul, Sayı 7, s. 51.
2
bilim insanlarına bilimsel veriler sunmak, kamuoyunu bilgilendirmek bunlar arasında
sayılabilir.
Küresel şehirleri tasnif eden birçok endeks bulunmakla birlikte, bu makalede dört tanesine
yer verilmiştir. Bunlar;
i.
ii.
iii.
iv.
Küreselleşme ve Dünya Şehirleri Endeksi
Küresel Güç Şehir Endeksi
Küresel Şehirler Endeksi
Küresel Finans Merkezleri Endeksi
2.1.
Küreselleşme ve Dünya Şehirleri Endeksi
Küreselleşme ve Dünya Şehirleri Endeksi 4 şehirlerin dünya şehirler ağı içindeki önem
durumlarını sıralamak amacıyla belirli aralıklarla araştırmalar yapmaktadır. Endekste
şehirlerin beş farklı hizmet grubunda küresel düzeyde hizmet sunma kapasitesi
değerlendirilmektedir. Bu hizmetler; muhasebe, reklâm, bankacılık-finans-sigortacılık, hukuk
ve yönetim danışmanlığı 5 hizmetleridir.
İlki 1999 6 yılında yayımlanan araştırmanın sonraki versiyonları 2000 7, 2004 8, 2008 9, 201010
ve 2012 11 yıllarında yayımlanmıştır. Bu araştırmalarda, dünya şehirleri alfa, beta ve gamma
olmak üzere üç temel gruba ayrılmakla birlikte, küresel şehir adaylığında yüksek yeterlilik
(high sufficiency) ve yeterlilik (sufficiency) olmak üzere iki de alt kategori oluşturulmuştur.
Alfa, beta ve gamma grupları da kendi içlerinde alt gruplara ayrılmıştır. Alfa grubundaki
şehirler Alfa++, Alfa+, Alfa ve Alfa-; Beta grubunda yer alan şehirler Beta+, Beta ve Beta-,
Gamma grubundakiler ise Gamma+, Gamma ve Gamma- olmak üzere tasnif edilmiştir.
Alfa++ grubunda yer alan şehirler, bütün dünya ile yüksek düzeyde entegrasyona ulaşmış
olup, küresel ekonomi üzerinde üst düzey kontrol ve yönlendirme işlevine sahiptir. Alfa+
grubundakiler, özellikle Asya-Pasifik bölgesinde kapsamlı entegrasyona sahip olan ve küresel
şehirlerin ihtiyaç duyduğu birçok hizmeti yüksek nitelikte sunan şehirlerdir. Alfa ve Alfagrubundakiler ise, içinde bulundukları bölgeleri veya ülkeleri küresel ekonomi ile güçlü bir
şekilde irtibatlandıran bölgesel merkezlerdir.
Beta grubundaki şehirler, kendi bölgeleri veya ülkeleri ile küresel ekonomi arasında bağlantı
sağlayan aracı şehirler görünümdedir. Gamma grubundakiler ise daha küçük bölgelerin veya
ülkelerin küresel ekonomi ile irtibatını sağlayan veya bazı hizmetlerin sunulmasında
kapasitesi yeterince gelişmemiş olan şehirlerdir. Yüksek yeterlilik (high sufficiency) ve
yeterlilik (sufficiency) grubundaki şehirler ise küresel şehir olma potansiyeli taşımaktadırlar 12.
4
Küreselleşme ve Dünya Şehirleri Endeksi İngiltere’nin Leicestershire şehrindeki Loughborough Üniversitesi
bünyesindeki Coğrafya Bölümü (Geography Department) tarafından geliştirilmiş bir endekstir.
Endeksin İngilizce adı Globalization and World Cities Research Network olup kısaltması GaWC’dir.
5
http://www.lboro.ac.uk/gawc/rb/rb300.html. (03.02.2014)
6
http://www.lboro.ac.uk/gawc/rb/rb5.html. (03.02.2014)
7
http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2000t.html. (05.02.2014)
8
http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2004t.html. (05.02.2014)
9
http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html. (05.02.2014)
10
http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2010t.html. (08.02.2014)
11
http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2012t.html. (17.02.2014)
12
http://www.lboro.ac.uk/gawc/gawcworlds.html. (17.02.2014)
3
Araştırmalar, küresel şehirler üzerine çalışan bilim insanlarının yaptığı çalışmalara, ilgili
kuruluşların rapor ve istatistikî kayıtlarına ve uluslararası, çok uluslu veya ulus ötesi firmaların
faaliyet bilgilerine dayandırılmıştır. Küreselleşme ve Dünya Şehirleri Araştırma Ağı tarafından
2012 yılında yapılan sınıflandırmaya göre küresel şehirlerin listesi Tablo’ 1de gösterilmiştir.
Tablo 1: Küreselleşme ve Dünya Şehirleri Endeksine Göre Alfa Grubu Küresel Şehirler (2012)
Grubu
Alfa++
Alfa+
Alfa
Alfa-
Şehirler
Londra, New York
Hong Kong, Paris, Singapur, Şanghay, Tokyo, Pekin, Sydney, Dubai
Chicago, Mumbai, Milano, Moskova, Sao Paulo, Frankfurt, Toronto, Los Angeles,
Madrid, Meksiko City, Amsterdam, Kuala Lumpur, Brüksel
Seul, Johannesburg, Buenos Aires, Viyana, San Francisco, İstanbul, Jakarta, Zürih,
Varşova, Washington, Melbourne, Yeni Delhi, Miami, Barcelona, Bangkok,
Boston, Dublin, Taipei, Münih, Stockholm, Prag, Atlanta
Kaynak: http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2012t.html, erişim: 17.02.2014.
İstanbul’un konumu, Küreselleşme ve Dünya Şehirleri Araştırma Ağı tarafından yapılan beş
farklı araştırmada (endekste) yıllar itibarı ile dalgalı bir seyir izlemiştir. 2000 yılında
yayımlanan ilk araştırmada Beta+ grubunda yer alırken, 2004 yılındaki araştırmada Beta
grubuna gerilemiş, 2008, 2010 ve 2012’deki araştırmalarda ise büyük bir ilerleme kaydederek
Alfa- grubuna yükselmiştir. 2008 yılında küresel şehirler arasında 29. sırada iken 2010 yılında
35. sıraya gerilemiş, 2012 yılında ise tekrar 29. sıraya yükselmiştir.
2.2.
Küresel Güç Şehir Endeksi
Küresel Güç Şehir Endeksi 13 şehirlerin, dünyanın değişik yerlerindeki nitelikli emeği ve başarılı
şirketleri çekme gücünü inceleyerek, dünyanın önde gelen şehirlerini sıralamaya tabi tutan
bir çalışmadır. Endeksin temel amacı, insanlara şehirlerin temel niteliklerini göstermek ve
hangi açılardan çekici olduğu konusunda fikir vermektir. Endeks ilk defa 2008 yılında
hazırlanmış, daha sonra 2009, 2010, 2011 ve 2012 yıllarında yeni endeksler yayımlanmıştır.
2012 endeksi toplam 40 şehri kapsamıştır.
Endeks, araştırma kapsamına aldığı şehirleri altı farklı fonksiyona göre analiz ederek o
şehirlerin toplam gücünü (comprehensive power) ölçmektedir. Bu fonksiyonlar “ekonomi”,
“araştırma-geliştirme”, “kültürel etkileşim”, “yaşanabilirlik”, “çevre”, ve “erişilebilirlik”tir.
Araştırmada kentsel aktörler olarak kabul edilen “yöneticiler”, “araştırmacılar”, “sanatçılar”,
“ziyaretçiler” ve “şehir sâkinleri”nin tercihleri de ayrıca değerlendirilmiştir. Böylece,
fonksiyon bazlı ve aktör bazlı olmak üzere 2 farklı derecelendirme yapılmıştır.
Endeksteki ekonomi fonksiyonu altı gösterge grubundan oluşmaktadır. Bunlar “pazarın
büyüklüğü”, “pazarın çekiciliği”, “ekonomik hayatiyet”, “insanî sermaye”, “iş ortamı”,
“düzenlemeler ve riskler”dir. Bu gösterge grupları toplam on üç göstergeden oluşmaktadır.
Araştırma-geliştirme fonksiyonu üç gösterge grubundan oluşmaktadır. Bunlar “akademik
kaynaklar”, “araştırma geçmişi (evveliyatı)”, “araştırmalardaki başarılar”dır. Bu gösterge
grupları toplam sekiz göstergeden oluşmaktadır. Kültürel etkileşim fonksiyonunun gösterge
grupları ise “trend oluşturma potansiyeli”, “kültürel kaynaklar”, “ziyaretçilere yönelik
13
Küresel Güç Şehir Endeksi, Japonya’nın başkenti Tokyo’daki Mori Memorial Vakfı (Mori Memorial
Foundation) bünyesinde faaliyet gösteren Kentsel Stratejiler Enstitüsü (Institute for Urban Strategies)
tarafından geliştirilmiş bir endekstir. İngilizcesi Global Power City Index olup kısaltması GPCI’dır.
http://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf.
4
tesisler”, “ziyaretçiler için çekicilik” ve “etkileşim hacmi”dir. Bunların göstergeleri ise on altı
tanedir. Yaşanabilirlik fonksiyonu “çalışma ortamı”, “yaşama maliyeti”, “güvenlik-asayiş”,
“yaşama ortamı” ve “yaşama tesisleri”dir. Bunlar ise toplam on dört göstergeden ibarettir.
Çevre fonksiyonu “ekoloji”, “kirlenme” ve “doğal çevre” gösterge gruplarından ve bunlara
bağlı dokuz göstergeden oluşmaktadır. Son olarak erişilebilirlik fonksiyonu “uluslararası
ulaşım ağı”, “uluslararası ulaşım altyapısı”, “şehir içi ulaşım hizmetleri” ve “trafik rahatlığı”
olmak üzere toplam dört gösterge grubundan ve on göstergeden oluşmaktadır.14
Tablo 2: Küresel Güç Şehir Endeksine Göre Fonksiyon Bazlı Değerlendirmede Küresel Şehirler (2012)
Sıra No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
24
25
26
40
Şehir
Londra
New York
Paris
Tokyo
Singapur
Seul
Amsterdam
Berlin
Hong Kong
Viyana
Vancouver
İstanbul
Cenevre
Kahire
Ülke
İngiltere
ABD
Fransa
Japonya
Singapur
Güney Kore
Hollanda
Almanya
Çin
Avusturya
Kanada
Türkiye
İsviçre
Mısır
Toplam Puan
1452,5
1376,6
1349,6
1324,9
1118,6
1081,1
1068,3
1047,3
1038,2
1016,7
890,1
875,4
867,8
601,0
Kaynak: http://www.mori-m-foundation.or.jp/research/project/6/2012/10/gpci2012E.pdf, 17.02.2014.
İstanbul Küresel Güç Şehir Endeksi tarafından ilk defa 2012 yılındaki araştırma kapsamına
alınmış olup, fonksiyon bazlı değerlendirmeye göre toplam 40 şehir arasında 25. sırada yer
almaktadır. Verilerin derlendiği altı farklı fonksiyon açısından bakıldığında ekonomik güç
açısından 30. sırada, araştırma geliştirme gücü açısından 31. sırada, kültürel etkileşim
gücünde 11. sırada, yaşanabilirlikte 29. sırada, çevrede 36. sırada ve erişilebilirlikte 10.
sıradadır. Aktör bazlı değerlendirmede ise yöneticilere göre 21., araştırmacılara göre 35.,
sanatçılara göre 23., ziyaretçilere göre 4., şehir sâkinlerine göre ise 35. sıradadır.15
2.3.
Küresel Şehirler Endeksi
Küresel Şehirler Endeksi 16 küresel şehirleri 5 farklı boyut ve bunların altında yer alan 25
değişik gösterge üzerinden değerlendirmektedir. Endeks ilk defa 2008 yılında hazırlanmış,
14
The Mori Memorial Foundation, Institute for Urban Strategies (2012), Global Power City Index 2012,
Summary, s. 6. (http://www.mori-m-foundation.or.jp/research/project/6/2012/10/gpci2012E.pdf,
17.02.2014)
15
The Mori Memorial Foundation, Institute for Urban Strategies (2012), Global Power City Index 2012,
Summary, s. 9-10. (http://www.mori-m-foundation.or.jp/research/project/6/2012/10/gpci2012E.pdf,
17.02.2014)
16
Küresel Şehirler Endeksi Andrew Thomas Kearney, Chicago Küresel İlişkiler Konseyi’nin (The Chicago Council
on Global Affairs) ortaklaşa gerçekleştirdiği bir çalışma olup İngilizce adı Global Cities Index, kısaltması
A.T. Kearney Global Cities Index’tir.
5
daha sonra 2010 ve 2012 yıllarında yeni endeksler yayımlanmıştır. 2012 endeksi toplam 66
şehri kapsamıştır. Endeksin dayandığı 5 boyut ve bunların altında yer alan 25 gösterge
şunlardır 17:
i.
ii.
iii.
iv.
v.
İş Etkinliği (Business Activity): Sermaye piyasasının değeri, Fortune Küresel 500 18
listesine giren firmalarının merkezlerinin sayısı, şehirden geçen malların hacmi.
İnsanî Sermaye (Human Capital): Yabancı ülkede doğmuş nüfusun oranı,
üniversitelerin niteliği (kalitesi), uluslararası okulların sayısı, üniversite mezunu
nüfusun oranı, üçüncü seviye eğitimde öğrenim gören yabancı öğrencilerin sayısı.
Bilgi Mübadelesi (Information Exchange): Uluslararası haber ajanslarının
temsilciliklerinin sayısı, sansür düzeyi, önde gelen yerel gazetelerde uluslararası
haberlerin sayısı, internet abonesi sayısı.
Kültürel Tecrübe (Cultural Experience): Şehrin ev sahipliği yaptığı önemli kültürel,
sanatsal ve sportif organizasyonların sayısı, kültür, sanat ve spor mekânlarının sayısı
ve özellikleri, farklı kültürlere ait mutfakların sayısı.
Siyasî Etkinlik (Political Engagement): Büyükelçilikleri konsolosluklar ve ticarî
ataşeliklerin sayısı, düşünce kuruluşları, şehirde düzenlenen uluslararası
organizasyonlar, şehirde düzenlenen siyasî konferanslar, uluslararası erişimi olan
yerel örgütler, merkezi o şehirde bulunan uluslararası örgütlerin sayısı, kardeş
şehirlerin sayısı.
Tablo 3: Küresel Şehirler Endeksine Göre Küresel Şehirler (2012)
Sıra No
Şehir
Ülke
Toplam Puan (10 üzerinden)
1
New York
ABD
6,35
2
Londra
İngiltere
5,79
3
Paris
Fransa
5,48
4
Tokyo
Japonya
4,99
5
Hong Kong
Çin
4,56
6
Los Angeles
ABD
3,94
7
Chicago
ABD
3,66
8
Seul
Güney Kore
3,41
9
Brüksel
Belçika
3,33
10
Washington, D.C.
ABD
3,22
36
Miami
ABD
2,13
37
İstanbul
Türkiye
2,10
38
Houston
ABD
2,08
66
Chongqing
Çin
0,25
Kaynak: http://www.atkearney.com/documents/10192/dfedfc4c-8a62-4162-90e5-2a3f14f0da3a, 10.02.2014.
İstanbul 2012 yılındaki endeksleme çalışmasında toplam puan açısından 66 şehir arasında 37.
sıradadır. 2008 yılındaki endekste 28. sırada, 2010 yılındaki endekste ise 41. sırada
bulunmaktaydı.
2.4.
17
18
Küresel Finans Merkezleri Endeksi
ATKearney (2012), 2012 Global Cities Index and Emerging Cities Outlook, ss. 2-10.
(http://www.atkearney.com/documents/10192/dfedfc4c-8a62-4162-90e5-2a3f14f0da3a, 10.02.2014).
Fortune Küresel 500, faaliyet gelirleri açısından dünyanın en büyük 500 şirketinin yer aldığı listedir.
(http://www.fortunedatastore.com/ds/küresel.html, 05.09.2010.)
6
Küresel Finans Merkezleri Endeksi 19, piyasa oyuncuları ve düzenleyicilerinin, dünya
genelindeki uluslararası finans merkezlerinden hangilerini tercih ettiklerine dair
perspektiflerini değerlendiren bir çalışmadır. Endeks ayrıca, farklı türlerdeki merkezlerin
profilinin çıkarılmasına yönelik yeni bir yaklaşım ortaya koymakta, bu şehirlerin küresel
finans sistemiyle bağlantılarını gösteren yeni rekabet boyutları ve finansal hizmetlerdeki
çeşitlenmeyi de göstermeyi amaçlamaktadır. 2007 yılından itibaren her altı ayda bir kez
yapılmaya başlanan ve 80 farklı finans merkezini kapsayan çalışmanın bulguları, bu şehirlere
ait endekslerden ve düzenlenen anketlerden elde edilen verilerden derlenmektedir. Temmuz
2013-Aralık 2013 tarihleri arasını kapsayan 14. Endeks, şehirler arası rekabeti “iş ortamı:
istikrarlı ve tahmin edilebilir iş ortamı, yasal düzenlemelerin etkinliği ve basitliği”,
“vergilendirme: düşük ve rekabetçi vergi rejimi, vergilendirme istikrar ve şeffaflık”, “şehir
halkı: nitelikli iş gücü, işgücü piyasasında esneklik ve canlılık”, “altyapı: ulaşım ve bilişim
altyapısı”, “itibar: hayat kalitesi ve asayiş”, “piyasaya erişim” (kurumların ve profesyonellerin
belirli yerlere yığılmasının önlenmesi) olmak üzere beş farklı rekabet alanı üzerinden
incelemektedir 20.
Küresel Finans Merkezleri Endeksi için yapılan çalışmalar kapsamında, finans merkezleri
arasındaki rekabette başarıya ulaşmak için gerekli olan temel faktörler, önem sırasına göre
şöyle belirlenmiştir 21: (City of London, 2010)
i.
Nitelikli personel tedariki
ii.
Mevzuat düzenlemeleri
iii.
Uluslararası finans piyasalarına erişim
iv.
İş dünyası için gerekli altyapının varlığı
v.
Müşterilere kolay ulaşabilmek
vi.
İş ortamının iyi ve adaletli olması
vii.
Hükümetin duyarlılığı
viii.
Kurumsal vergi rejimi
ix.
Faaliyet maliyetleri
x.
Profesyonel hizmet tedarikçilerine erişim
xi.
Yaşam kalitesi
xii.
Kültüre ve dile ilişkin kolaylıklar
xiii.
Ticarî malların kalitesi ve tedarik edilebilirliği
xiv.
Kişisel vergi rejimi
Tablo 4: Küresel Finans Merkezleri Endeksine Göre Küresel Şehirler (2013)
Sıra No
Şehir
Ülke
Toplam Puan
19
Küresel Finans Merkezleri Endeksleri Zyen Group tarafından gerçekleştirilen bir çalışma olup İngilizce adı
Global Financial Centers Index olup kısaltması GFCI’dır.
20
Z/Yen (2013), Global Financial Centers Index, s. 6.
(http://www.longfinance.net/images/GFCI14_30Sept2013.pdf. 18.02.2014)
21
City of London (2010), Global Financial City Index (GFCI),
http://www.cityoflondon.gov.uk/corporation/LGNL_Services/Business/Business_support_and_advice/
Economic_information_and_analysis/GFCI.htm. 09.09.2010.
7
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
43
44
45
80
Londra
New York
Hong Kong
Singapur
Tokyo
Zürih
Boston
Cenevre
Frankfurt
Seul
Wellington
İstanbul
Amsterdam
Atina
İngiltere
ABD
Çin
Singapur
Japonya
İsviçre
ABD
İsviçre
Almanya
Güney Kore
Yeni Zelanda
Türkiye
Hollanda
Yunanistan
794
779
759
751
720
718
714
710
702
701
636
633
629
469
Kaynak: http://www.longfinance.net/images/GFCI14_30Sept2013.pdf, 18.02.2014.
İstanbul 14. Endekste değerlendirmeye tâbi tutulan 80 şehir arasında 44. sırada
bulunmaktadır. İstanbul 13. Endekste 79 şehir arasında 57., 12. Endekste 77 şehir arasında
56., 11. Endekste ise yine 77 şehir arasında 61. Sırada bulunmaktaydı.22
SONUÇ
İstanbul’un küresel şehir veya dünya şehri olduğu söylemi Türk toplumunda genel kabul
görmektedir. Siyasetçisinden bürokratına, sporcusundan sanatçısına kadar hemen her kesim
bu konuda büyük ölçüde fikir birliği yapmış görünmektedir. Kimilerine göre dünyanın en
önemli küresel şehirleri arasında ilk 5’e girmekte, kimilerine göre en önemli 10 şehirden
biridir. Ancak, mevcut durum biraz daha farklıdır.
İstanbul küresel şehirleri araştıran endekslerin tamamınca değerlendirmeye alındığı için
gerçekte bir küresel şehirdir. Buna karşılık, ne ilk 5’tedir, ne de ilk 10’da. Sözgelimi bu
makalede yer verilen dört farklı endekste 25.’lik ile 44.’lük arasında değişen konuma sahiptir.
Bu durum şaşırtıcı olmamalı. Çünkü, şehrin altyapısında, kamu kurumlarının işleyişinde, kamu
hizmetlerinin niteliğinde, vergi rejiminde, İstanbul halkının şehir hukukuna saygı düzeyinde
ve şehir kurallarına bağlılığında önemli sorunlar, sıkıntılar vardır ve bunlar çözüme
kavuşturulmadan İstanbul’un ilk 10 şehir arasına girmesi zor görünmektedir.
İstanbul’un dünyanın önde gelen küresel şehirlerinden biri hâline gelebilmesi için şehrin
kuvvetli olduğu alanlara dayanan bir küresel rekabet gücü inşa edilmeli; kültür endüstrisi
(sanat, moda, tasarım vb.), inanç turizmi, kongre turizmi, eğitim ve sağlık turizmi, spor,
finans-sigortacılık, bilişim teknolojileri, lojistik, küresel transfer merkezliği vb. alanlara
odaklanılmalı; şehrin rekabet gücüne katkı sağlamayacak sınaî faaliyetler belirli bir zaman
dilimi içinde diğer illere desantralize edilmeli. Kişilere bağımlı uluslararası iletişim taktikleri
yerine, kurum merkezli küresel iletişim stratejilerine odaklanılmalı.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
22
http://www.zyen.com/PDF/GFCI%2011.pdf, 18.02.2014; http://www.zyen.com/PDF/GFCI%2012.pdf,
18.02.2014; http://www.zyen.com/images/GFCI_25March2013.pdf, 18.02.2014.
8
ATKearney (2012), 2012 Global Cities Index and Emerging Cities Outlook.
http://www.atkearney.com/documents/10192/dfedfc4c-8a62-4162-90e5-2a3f14f0da3a.
City of London (2010), Global Financial City Index (GFCI),
http://www.cityoflondon.gov.uk/corporation/LGNL_Services/Business/Business_support_an
d_advice/Economic_information_and_analysis/GFCI.htm.
Ercan, Fuat (1996), “Kriz ve Yeniden Yapılanma Sürecinde Dünya Kentleri ve Uluslararası Kentler:
İstanbul”, Toplum ve Bilim, Sayı 71, Kış, ss. 61-95.
http://www.fortunedatastore.com/ds/küresel.html.
http://www.lboro.ac.uk/gawc/rb/rb300.html.
http://www.lboro.ac.uk/gawc/rb/rb5.html.
http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2000t.html.
http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2004t.html.
http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html.
http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2010t.html.
http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2012t.html.
http://www.lboro.ac.uk/gawc/gawcworlds.html.
Köksal, Sema (1993), “Küresel Düzlemde Yeni Eğilimler”, İstanbul, Sayı 7, ss. 50-55.
Sassen, Saskia (2001), The Golbal City, Second Edition, Princeton University Press, New Jersey, ISBN:
0-691-07063-6 (pbk.)
Sökmen, Polat (1996), “İstanbul 2020 için Stratejik Bir Planlama”, Habitat’a Doğru İstanbul 2020
Sempozyumu Bildirileri, İTÜ Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlaması Bölümü, İstanbul,
17-19 Nisan, ss. 23-33.
The Mori Memorial Foundation, Institute for Urban Strategies (2012), Global Power City Index 2012,
Summary.
http://www.mori-m-foundation.or.jp/research/project/6/2012/10/gpci2012E.pdf.
http://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf.
Turgut, Sırma (2004), İstanbul’un Yönetimi: Bir Kent Planlama Yönetimi Denemesi, Anahtar Kitaplar,
İstanbul, ISBN: 975-8612-20-4.
Yücel, Asuman (2003), “Küreselleşme ve Yerel Yönetimlerde Reform Gereği”, Birinci Ulusal Yerel
Yönetimler Çalıştayı, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Biga İktisadi ve İdari Bilimler
Fakültesi, 06-07 Haziran 2003, Çanakkale, ss. 98-108.
Z/Yen (2013), Global Financial Centers Index.
http://www.longfinance.net/images/GFCI14_30Sept2013.pdf.
http://www.zyen.com/PDF/GFCI%2011.pdf.
http://www.zyen.com/PDF/GFCI%2012.pdf.
http://www.zyen.com/images/GFCI_25March2013.pdf.
9