dosyayı indir - eğitim yazıları

ÖZEL ADLAR- KESME İŞARETİ- BÜYÜK HARF KULLANIMI
1- İnsan ad ve soyadları, lakaplar, unvanlar, rütbeler özel addır. Büyük harfle
başlar ve gerektiğinde kesme işareti kullanılır.
Örnek: Murat’ın, Ayşe’ye, Topal Osman’ın, Yüzbaşı Volkan’a, Gazi Mustafa Kemal
Paşa’nın, Nene Hatun’dan, Ahmet Bey’e, Ali Rıza Bey’dir, Zübeyde Hanım’ı,
Öğretmen Hasan’a, Hasan Öğretmen’in, Baba Hakkı’nın vb.
2- Hayvanlara ad verirsek özel ad olur. Büyük harfle başlar ve gerektiğinde
kesme işareti kullanılır.
Örnek: Tekir’e, Karabaş’tan, Dikkuyruk’u, Sarman’ı, Pamuk’u, Sarıkız’ın, Boncuk’u
vb.
3- Ülke, bölge, millet, şehir, devlet, dil, oymak, boy, din adları özel addır. Büyük
harfle başlar ve gerektiğinde kesme işareti kullanılır.
Örnek: Türkiye’den, İngiltere’ye, Türk’ün, Arap’ı, Ankara’ya, İç Anadolu Bölgesi’nin,
Göller Yöresi’ne, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde, Osmanlı İmparatorluğu’nun,
Türkçede, Kayı’nın, Sarıkeçililerin, Müslümanlıkta, İslam’ın vb.
4- Coğrafi yer ( dağ, ova, göl, akarsu, göl, deniz, vadi, ova, yayla, körfez, koy,
geçit, ada, yarımada, okyanus, burun, boğaz, kıta, kanal, baraj) ve diğer yer adları
mahalle, sokak, semt, meydan, bulvar, cadde sözcükleri özel adla birlikte yazılınca
özel ada dâhil olduğu için baş harfi büyük yazılır ve gerektiğinde kesme işareti
kullanılır.
Örnek: Ağrı Dağı’nın, Torosların, Van Gölü’nü, Sertavul Geçidi’nde, İnce Burun’a,
Karadeniz’i, Ege Denizi’nde, İzmit Körfezi’ne, Kıbrıs Adası’na, Bozok Yaylası’nı,
Cihanbeyli Platosu’nun, Çanakkale Boğazı’nın, İstanbul Boğazı’nı, Konya
Ovası’nda, Fergana Vadisi’ne, Büyük Okyanus’ta, Asya Kıtası’na, Sakarya
Nehri’nin, Kızılırmak’ı, Pınarbaşı Mahallesi’nde, Menekşe Sokak’ta, 124. Sokak’ın,
Seyit Harun Bulvarı’nı, Hürriyet Caddesi’nin, Atatürk Meydanı’na, Suveyş
Kanalı’na, Keban Barajı’nda vb.
DİKKAT: Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleşiş söz konusu olduğunda
kelime büyük harfle başlar ve gerektiğinde kesme işareti kullanılır.
Örnek: Boğaz’ın (İstanbul Boğazı’nın), Hisar’a ( Anadolu Hisarı’na)
Mecliste (Türkiye Büyük Millet Meclisinin)
5- Anıt, köprü, köşk, konak, saray, abide, han, kale sözcükleri özel adla birlikte
yazılınca özel ada dâhil olduğu için baş harfi büyük yazılır ve gerektiğinde kesme
işareti kullanılır.
Örnek: Çanakkale Şehitleri Abidesi’ni, Topkapı Sarayı’nın, Malabadi Köprüsü’nde,
Bilge Kağan Anıtı’nın, Ankara Kalesi’nde, Beykonağı Han’ına, Pembe Köşk’te vb.
6- Çağ, dönem, devir, tarihi olay, savaş adları ve edebiyat akımı adları özel addır.
Büyük harfle başlar ve gerektiğinde kesme işareti kullanılır.
Örnek: Yakın Çağ’da, Cilalı Taş Devri’nin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı’nın,
Servet-i Fünun Edebiyatı’nın, Tanzimat Dönemi’nin, Yükselme Devri’ne, Fetret
Devri’ni, Kurtuluş Savaşı’nın, Birinci Dünya Savaşı’nda, Sakarya Meydan
Zaferi’nin, Milli Mücadele’de, Milli Edebiyat Dönemi’ni vb.
7- Dergi, gazete, kitap; roman, öykü, masal, şiir, destan, efsane, film, tiyatro,
resim tablosu, heykel gibi eser adları özel addır. Büyük harfle başlar ve
gerektiğinde kesme işareti kullanılır.
Örnek: Bilim Çocuk dergisi, İnternet sitesinde (Genel Ağ’da), Hürriyet gazetesi,
Çalıkuşu’nu, Ortadoğu gazetesine, Meraklı Çocuk dergisinin, Kırmızı Başlıklı Kız’ın,
Halı Dokuyan Kızlar tablosu, Rodin heykeli, Umutsuz Ev Kadınları filminin,
Kaşağı’yı, Hamlet tiyatrosu vb.
DİKKAT: Gazete, dergi adlarında “gazete, dergi, site” kelimeleri özel ada dahil
olmadıkları için bunlar küçük harfle başlar.
Örnek: Bilim Çocuk dergisi, İnternet sitesinde, Hürriyet gazetesi
8- Gezegen, yıldız, uydu gibi gökcisimlerinin adları özel addır. Büyük harfle
başlar ve gerektiğinde kesme işareti kullanılır.
Örnek: Jüpiter’in, Halley, Samanyolu’nda vb.
DİKKAT: “Dünya, ay, güneş” kelimeleri astronomi (uzay bilimi) ile ilgili cümlelerde
özel ad olarak yazılır ancak bu durum dışında özel ad olarak yazılmaz.
Örnek: Güneş’in etrafında dönen 8 gezegen vardır.
Dünya’nın uydusu Ay’dır.
Seni görünce dünyalar benim oldu.
Geceyi, ayın ışığı aydınlatıyordu.
9- Özel adlardan önce veya sonra gelen unvan (cinsiyet, rütbe, meslek unvanları)
lakaplar ve saygı bildiren sözler özel ada dâhil olduğu için büyük harfle başlar ve
gerektiğinde kesme işareti kullanılır.
Örnek: Yüzbaşı Volkan’a, Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın, Nene Hatun’dan, Ahmet
Bey’e, Ali Rıza Bey’dir, Zübeyde Hanım’ı, Öğretmen Hasan’a, Hasan Öğretmen’in,
Baba Hakkı’nın, Çolak Salih’ten, Doktor Mehmet Tufan’ın, Başbakan Süleyman
Demirel’i vb.
DİKKAT: “Dayı, hala, teyze, amca, ağabey, dede, nine vb.” akrabalık terimleri özel
ada dâhil değildir. Bu nedenle bunlar büyük harfle başlamaz.
Örnek: Büşra abla, Hanife teyzeme, Melek halamı, Osman ağabeyin vb.
Ancak akrabalık terimleri lakaplaşırsa özel ada dâhil olur ve büyük
harfle başlatılıp gerektiğinde kesme işareti kullanılır.
(Nene Hatun’u, Gül Baba’yı, Somuncu Baba’nın, Dayı Kemal’in,
Garip Dede’den vb.)
10- Kurum, kuruluş, oturum, kanun, yönetmelik adları özel addır. Büyük harfle
başlar ancak kesme işareti kesinlikle kullanılmaz.
Örnek: Türkiye Büyük Millet Meclisinde, Milli Eğitim Bakanlığının, Türk Dil
Kurumunu, Medeni Kanunun, Yeşilay Derneğinin, Türk Eğitim Vakfına, Mavi Köşe
Bakkalına, Selçuk Üniversitesine, Selçuklu Ortaokulunu, Seydişehir Fen Lisesinde,
Atatürk Orman Çiftliğinden, İlköğretim Kurumları Yönetmeliğinde, 2876 sayılı
Kanunun, Türkiye Büyük Millet Meclisi 36.Dönem 123. Oturumunda vb.
11- Özel gün ve bayram adları özel addır. Büyük harfle başlar ve gerektiğinde
kesme işareti kullanılır.
Örnek: 24 Kasım Öğretmenler Günü’nde, 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı’nın,
Ramazan Bayramı’nda, Hıdırellez’de vb.
12- Saygı bildiren sözlerden sonra gelen makam, mevki, unvan bildiren kelimeler
büyük harfle başlar ancak kesme işareti kullanılmaz.
Örnek: Sayın Başkan,
Sayın Vali,
Sayın Rektör,
13- Mektuplarda ve konuşma metinlerinde hitap ifadeleri büyük harfle başlar.
Örnek: Sevgili Kardeşim,
Aziz Dostum,
Eğerli Arkadaşım,
Saygıdeğer Dinleyiciler,
14- Cümleye büyük harfle başlanır. Şiirde dizeler genellikle büyük harfle başlar.
15- “Doğu, batı, kuzey vb.” yön bildiren sözcükler bir uygarlık ya da kıta bildirmek
için kullanılırsa özel ad gibi yazılır.
ÖRNEK: İzmir, ülkemizin batısındadır.
Pek çok icat ne yazık ki Batı’nın malıdır. (Batı, Avrupa uygarlığı
anlamında kullanılmıştır.)
16- Tarih (ayın kaçı olduğu ya da yıl) belli ise ay- gün adları büyük harfle yazılı ve
gerektiğinde kesme işareti kullanılır.
Örnek: Atatürk 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıktı.
1919 senesinin Mayıs’ında
10 Kasım 1938 Perşembesi’nin...
29 Mayıs 1453 Salı günü
3 Mart 1989’da göreve başladım.
17- Levha ve açıklama yazıları büyük harfle başlar.
Örnek: Giriş, Çıkış, IV. Kat, Otobüs Durağı, Vezne, Müdür, 3. Sınıf, XII. Blok
18- Yer, millet, kişi adları ile kurulan birleşik kelimelerde özel adlar büyük harfle
başlar ancak birleştiği kelime özel ada dâhil değildir. Bu nedenle birleştirilen kelime
küçük harfle başlar.
Örnek: Antep fıstığı, Brüksel lahanası, Van kedisi, Ankara keçisi, Adana kebabı,
Hindistan cevizi, Maraş dondurması, Japon gülü, İngiliz anahtarı, Türk milleti,
Kemalpaşa tatlısı vb.
19- Para birimleri özel ad değildir. (lira, dolar, euro, dinar)
20- “İl, ilçe, kasaba, belde, köy, semt” kelimeleri özel adla birlikte yazılsa bile özel
ada dâhil olmadığı için küçük harfle başlar.
Örnek: Konya ili
Kesecik kasabası
Seydişehir ilçesi
Kumluca köyü vb.
KESME İŞARETİ ŞU ÜÇ YERDE KULLANILMAZ:
1- Özel ada yapım eki (anlam değiştiren- kelime türeten ek) getirilince kesme
işareti kullanılmaz. Örnek: Türkçenin, Atatürkçülükte, Konyalı vb.
2- Özel ada çokluk eki getirilince kesme işareti kullanılmaz. Örnek: Ayşeler,
Konyalılar vb.
3- Kurum, kuruluş adlarının açık yazımında kesme işareti kullanılmaz. Örnek:
Türkiye Büyük Millet Meclisinin, Milli Eğitim Bakanlığında, Türk Dil Kurumunu vb.
NOT: Kurum, kuruluş adlarının kısaltma yazımında kesme işareti kullanılır. Örnek:
TBMM’nin, MEB’de, TDK’yi vb
Hasan Hüseyin KILINÇER
Uzman Türkçe Öğretmeni