Hafta 13

Sağlık Bakım Sistemi
SOSYAL
ANTROPOLOJĠ
HEDEFLER




Sağlık bakımının tanımını yapabilme
Sağlık bakım sisteminin kültürel normlarını sayabilme
Sağlık bakımını etkileyen kültürel faktörleri ifade edebilme
Sağlık bakımını etkileyen kültürel faktörlerin özelliklerini
analiz edebilme
 Kültürel faktörlerin sağlık bakımı üzerindeki etkilerini
kavrayabilme
ĠÇĠNDEKĠLER




GiriĢ
Sağlık bakımı
Sağlık bakım sisteminin kültürel normları
Sağlık bakımını etkileyen kültürel faktörler
HAFTA
13
SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠ
1-GĠRĠġ
Toplumu oluĢturan bireylerin sağlık bakımı, ortamın kültürel yapısından, sağlık bakımı
hakkındaki inanç ve beklentilerden ve kültürel özgeçmiĢlerden etkilenmektedir.
Bireylerin sağlığa iliĢkin inançları, kültürü, geçmiĢteki sağlık deneyimleri bir bütündür ve
bu bütün bireylerin sağlıklarını geliĢtirmede yaĢamsal bir rol oynar.
2-SAĞLIK BAKIMI
Sağlık bakımı, akut ya da kronik hastalığı olanların yanı sıra, kiĢilerin sağlığının
sürdürülmesi, hastalık ve sakatlıkların önlenmesi, erken tanısı ve tedavisiyle
rehabilitasyonu ve sağlık eğitimi gibi tüm etkinlikleri belirten bir terimdir. (1,2).
Sağlık bakım sistemi; kendine ait yasaları, değerleri, hakları ve dili olan bir kültürdür Eğitim
döneminde sağlık bakım kültürü ile sağlık ve sağlık bakım kültürüne iliĢkin değerler
kazanılır. Örnegin, hemsirelik ya da hekimlik sağlık bakım sisteminin bir alt kültürüdür.
Sağlık hakkında belli bir değer edinmiĢ bir hemĢire ya da hekim, kendi değerlerini
geliĢtirmiĢ bir birey ile etkileĢime girdiğinde iletiĢimi etkileyen birçok faktör vardır.
Bunlar:
1-Katılımcıların kültürel özgeçmiĢi
2-Sağlık bakımı hakkında inanç ve beklentiler
3-KarĢılaĢılan ortamın kültürel yapısı
4-Ġki kiĢinin inanç ve değerlerinin uyuĢma derecesidir
Bireylerin sağlığa iliĢkin inançları, kültürü, geçmiĢteki sağlık deneyimleri bütündür ve bu
bütün bireylerin sağlıklarını geliĢtirmede yaĢamsal rol oynar. (3)
3-SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠNĠN KÜLTÜREL NORMLARI
Ġnançlar
Sağlık ve hastalığın standardize edilmiĢ tanımları
Teknolojinin yeterliliği
Uygulamalar
Sağlığın sürdürülmesi hastalıkların önlenmesi
Yıllık fiziksel muayeneler ve tanıya yönelik uygulamalar
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠ
AlıĢkanlıklar
Kayıt tutma
Meslek dilinin sürekli kullanımı
Sistemli araĢtırma ve sorun çözme yönteminin kullanımı
Benzerlikler
Dakik olmak
Düzen ve organizasyon
Uyum sağlama
Farklılıklar
Ağır hareket etme
Düzensizlik ve organizasyonsuzluk
Gelenekler
Otokratik ve bürokratik sistemdeki uygulamalara itaat ve bağlılık
Doğum ve ölüme iliĢkin belli prosedürleri kullanma
Adetler
Fizik muayene
Cerrahi iĢlem
Tedavi ve bakım kararlarına hastanın katılımını vurgulayan ikili etkileĢim yaklaĢımı, belli
değerleri, idealleri, davranıĢ standartlarını ve sağlık çalıĢanı – hasta etkileĢim kurallarını
kapsar. BaĢka bir deyiĢle ikili etkileĢim bir sağlık bakım kültürü olarak düĢünülebilir. Ne
var ki bazı hastalar kendi değerlerini ikili etkileĢimin üzerinde tutup geleneksel bir tedavi
yöntemini tercih edebilirler. Hastanın tedavi ve bakım kararlarının verileceği süreçten
beklentilerinin sağlık çalıĢanları tarafından anlaĢılması gerekir.(3)
4-SAĞLIK BAKIMINI ETKĠLEYEN KÜLTÜREL FAKTÖRLER
Kültürün sağlıkla iliĢkileri incelendiğine, bazı kültürel özelliklerin olayı kolaylaĢtırdığı,
olayın doğrudan nedeni olduğu veya koruyucu özellikler taĢıdığı görülmektedir. Tıbbi
Antropologlar ve epidemiyologlar tarafından incelen bu özelliklerden bazıları aĢağıda
verilmiĢtir. (3)
1.Ekonomik Durum
Refahın toplumdaki dağılımı; gelirin, konut, beslenme, giyinme için yeterli olup
olmamasıdır (4). Genellikle gelirin toplumda nasıl dağıldığı, ev koĢullarının uygunluğu,
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠ
beslenme ve giyim için yeterli olup olmadığı; zenginlik, fakirlik. iĢsizlikle ilgili kültürel
değerleri kapsar. Ekonomik durumun iyi olması, çekirdek veya geniĢ aile gibi aile
yapılarının toplumdaki yaygınlığı sağlık hizmeti alımını direk olarak etkiler. (3,5)
2.Aile Yapısı
Ailelerin geniĢ ya da çekirdek olup olmadığını; aile bireyleri arasındaki iliĢki, çatıĢma ve
karĢılıklı desteğin derecesi; bireysel baĢarının mı yoksa ailesel baĢarının mı daha önemli
olduğu; çocuk, yaĢlı ve hasta bakımı; yiyeceklerin sağlanması gibi sorumlulukların aile
üyeleri arasında nasıl paylaĢıldığını kapsar.(3)
Geleneksel geniĢ aile yapısı içerisinde; bireyler sağlık hizmetlerini nereden ve nasıl
alacaklarına kendileri karar veremezler. (6) Ayrıca sağlık ekibinin önerilerine uyma
konusunda da bağımsız değillerdir. Örneğin; genç bir anne yeni doğan bebeğinin bakımı
konusunda hemĢirenin önerilerini kayınvalidesi onaylamadığı için uygulamayabilir. Oysa
çekirdek aile üzerinde akraba grubunun denetimi azalmıĢtır ve bireyler kendi kararlarını
alma ve uygulama konusunda daha özgürdür.( 5 )
3.Cinsiyete Dayalı Roller
Cinsler arasındaki iĢ bölümü; çalıĢan- evde olan- yemek hazırlayan-çocuk bakımını
gerçekleĢtirenin kim olduğu; iki cinsin beklentileri, sorumlulukları ve sosyal hakları, her
bir cinsin davranıĢına iliĢkin kültürel inançları sağlığı etkileyebilir. (4)
Birçok kültürde kadın ve erkek farklı, bazı kültürlerde erkekler daha baskın konumdadır.
Bu tip kültürlerde erkek diğer aile bireyleri hakkında da karar verici konumdadır.
Örneğin tıbbi bir bakım gereksinimi ortaya çıktığında ailenin hangi bireyleri ile ilgili
olursa olsun kararı ailenin erkeği verir. Erkeklerin baskın olduğu kültürlerde kadınlar
genellikle pasiftir. Bakımın planlanmasında hangi grubun baskın olduğunun bilinmesi
çok önemlidir. Eğer hasta olan, baskın olan aile üyesiyse karar verme aĢaması çok uzun
sürmeyebilir. Tersi bir durum söz konusu olduğunda ise birey çocuk yetiĢtirme, cinsellik
gibi gereksinimlerini ifade etmek için bile yardım isteyebilir.(3)
4.Evlilik Örüntüleri
Çok eĢli, tek eĢli evlenmeler, endogamik-ekzogamik evlilikler, akraba evlilikleri sağlığı
etkileyebilir. ÇalıĢılan toplumda “çok eĢlilik mi, yoksa tek eĢlilik mi cesaretlendiriliyor
ve toplum içinden mi yoksa toplum dıĢından mı eĢ seçmek yaygın” gibi soruların
yanıtları sağlık açısından önemlidir. Örneğin; iç evlenmelerin fazla olduğu toplumlarda
resesif gen havuzunun oluĢum olasılığı daha yüksektir.(3,4) Türkiye’de yalnızca akraba
evliliği bakımından değil, evliliğin kuruluĢuna iliĢkin diğer özellikler bakımından da,
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠ
gelenekleri sürdüren ve belki de toplumsal modernleĢme ile büyük oranda uyum sorunları
yaĢayan büyük bir kitlenin varlığı dikkat çekicidir.(7) Ġmam nikâhıyla evlenen kadınlar
evlilikleri ve çocukları üzerinde yasal hak iddia edemezken, eĢlerinin sağlayacağı sosyal
güvenlik ve sağlık hizmetlerinden de yararlanamamaktadır.(5)
5.Cinsel DavranıĢlar
Evlilik öncesi ve evlilik içindeki cinsel iliĢkiler, yasaklar, kadına ve erkeğe özgü cinsel
normlar, toplum içindeki sınırlı gruplara uygulanan cinsel normlar, kadında ve erkekte
homoseksüelliğin hoĢ görülmesi veya yasaklanması, hamilelik, menstruasyon, emzirme
boyunca cinsel iliĢki tabularının olup olmadığı gibi konuları kapsar.(3,4 )
6.Doğum Kontrolü
Doğum kontrolü, gebeliği önleme ve kürtaja iliĢkin kültürel tutumların kadın sağlığını
nasıl etkileyeceği, gebeliği önleyici yöntem kullanımına iliĢkin tutumlar, cinsel yolla
geçen hastalıkların yayılması (hepatit B ve AIDS vb.) gibi davranıĢlar toplumun
kültürüne göre değiĢiklikler göstermektedir (4).
7.Nüfus Politikaları
Optimum aile büyüklüğüne (örneğin, Çin’de bir çocuklu aile politikası) ve çocuğun
cinsiyetine iliĢkin inançları kapsar. Kendi kendine düĢük yapma ve bebekleri öldürme ile
ilgili davranıĢlar bu inançların sonucudur. Örneğin Brezilyalı Hint kabilesinde bir kadının
üçten fazla çocuk sahibi olması ve bunların da aynı cinsten olmaması gerektiğine
inanılmaktadır. Eğer bir kadın üçüncü kızı doğurursa onun öldürülmesi gerektiği
düĢünülmektedir. Bu tür inanıĢlar, zaman içinde bölgesel toplumlarda nüfusun
büyüklüğünü ve kompozisyonunu etkiler. (3,4)
8.Gebelik ve Doğum Uygulamaları
Hamilelik boyunca beslenme, giyinme, doğumda kullanılan teknikler, bebeğin
beslenmesinde kullanılan yiyecekler davranıĢtaki değiĢmeleri kapsar (4). Örneğin,
ülkemizdeki uygulamalar arasında; yeni doğan bebeğe üç ezan vakti geçinceye kadar ağzı
kokmasın diye su verilmemesi, hem geç emzirme nedeniyle annenin sütünün az
olmasına, hem de bebeğin ilk saatlerde aç kalmasına ve sonuç olarak ta sağlığını
bozulmasına neden olabilmektedir. (8)
9.Beden imajı
Vücuda iliĢkin kültüre göre değiĢen imaj ve değiĢmeleri içerir. Sünnet, kulak deldirme,
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠ
dövme, kozmetik cerrahi iĢlemler ve bunlar gibi vücutta yapılan veya yaptırılan bazı
değiĢiklikler bu konunun kapsamındadır. Ayrıca özellikle kadınlar arasında, vücudun
Ģekli ile ilgili kültürel değerler, ĢiĢmanlık/zayıflık, kısalık/uzunluk, sağlık açısından son
derece önemli olabilmektedir. (3,4)
10.Yiyecekler ve Beslenme
Yemeklerin nasıl hazırlandığı, nasıl korunduğu, yemek piĢirmede kullanılan yollar,
araçlar, gıda ve gıda olmayan Ģeylerin ayırımı, sıcak-soğuk gıdalar ayrımı, besin
değerlerine iliĢkin anlayıĢlar, hamilelik, menstruasyon, emzirme, hastalık durumlarındaki
özel beslenmeler, et yeme/yememe (vejetaryen) davranıĢları, beslenme alıĢkanlıkları ve
modaları kapsar (4).
Yiyeceklerin hazırlanması ve alınması genellikle kültür ile ilgilidir. Hastanedeki bireyler
genellikle yiyeceklerin tür ve miktarını seçemezler. Özellikle kültürel ve dini tercihleriyle
ilgili yiyecekleri seçmeyebilirler böylece yetersiz beslenme riski doğabilir. Bireyde iĢtah
azalması ya da yememe görüldüğünde bunun kültürel nedenlerden kaynaklanabileceği
düĢünülmelidir.(3)
**Kutsal Olan ve Olmayan Yiyecekler
Bazı yiyecek ve içecekler bazı dinlerde yasaklanmıĢtır. Dini inançlar hangi yiyeceklerin
yenmesi hangi yiyeceklerin yenmemesi gerektiğini belirlemiĢtir. Örneğin Ġslam dininde
domuz eti yemek yasaktır. Ayrıca sadece geviĢ getiren hayvanların etleri ve onlardan elde
edilen ürünler yenebilir ve onların da yenebilmesi için hayvanların Ġslami koĢullar yerine
getirilerek kesilmesi gerekir. Ġslam'da hangi yiyeceklerin yenip hangilerinin yenmeyeceği
helal ve haram kavramlarında anlam bulur. Yenmesi uygun görülen yiyecekler "helal",
yenilmemesi gereken yiyecekler "haram"dır. Buna ilave olarak Ġslam dininde alkollü
içeceklerin tüketilmesi de haram kabul edilir. Beslenme ile ilgili benzer yasaklar diğer
dinlerde de mevcuttur. Hinduizmde inekler kutsal sayılır, öldürülmesi ve kesilmesi
yasaktır.(9)
**Paralel Yiyecek Sınıflamaları
Hastalıkların, soğuk ve sıcağa bağlı hastalıklar Ģeklinde ikiye ayrılması gibi yiyecekler de
soğuk ve sıcak yiyecekler olmak üzere iki ana grupta toplanmakta ve sağlık, soğuk ve
sıcak kategoriler arasında bir denge durumu olarak tanımlanmaktadır
Türkiye'de insanlar hastalıkları sıcak-soğuk ikilemesine göre sınıflar ve bunların
tedavileri de yine sıcak-soğuk derecesine göre yapılır. Ġnsan, soğukla ilgili bir hastalığa
yakalandığı zaman sıcak yiyecekler tüketilir. Sıcakla ilgili hastalıklar halinde ise soğuk
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠ
tipte yiyecekler tercih edilir. Mesela soğuk algınlığı halinde soğuk su içilemez. Bunun
gibi harareti olan hastalar için de yoğurt, limonata ve karpuz tavsiye edilir. (10)
Ġngiltere'de yaĢayan hem Hindu hem de bazı Müslümanları kapsayan Asyalı göçmenler
arasında da benzer sıcak-soğuk sınıflama sistemi tanımlanmıĢtır. Hastalıklar vücuttaki
soğuk ve sıcak güçler arasındaki dengenin düzenlenmesi ile tedavi edilmektedir; örneğin
ateĢli hastalıklar pirinç ve ayran gibi soğuk yiyecekler tarafından tedavi edilir. Paralel
besin sınıflamaları bazen serin (cool) veya nötral gibi orta kategorileri içerir. (9)
11.Giyim
Kadın ve erkeklerin giyim biçimlerine iliĢkin kültürel algılamaları, giyime iliĢkin kültürel
uygulamalar sağlık sistemi üzerinde etkili olabilmektedir Çok dar ve sıkı elbiseler,
korseler, dümdüz ya da yüksek topuklu ayakkabılar; hem çok kapalı hem de çok koyu
renk giysiler bazı rahatsızlıklara ve hastalıklara neden olabilir. Örneğin bir araĢtırmada
çarĢaf giyen ve peçe takan Yemenli kadınlarda osteomalazi, tüberküloz ve anemi
insidansı çok yüksek bulunmuĢtur. (3,4,5,9)
12.Hijyen
Bireysel kiĢisel hijyenin gerçekleĢtirilip gerçekleĢtirilmediği, yıkanma ve temizlik
alıĢkanlıkları sağlık ve hastalıkla yakından iliĢkilidir. "KiĢisel hijyen toplum tarafından
cesaretlendiriliyor mu, yoksa ihmal mi ediliyor? Temizlenme ve yıkanma bireylere ne
ifade ediyor? Banyo yapma alıĢkanlıkları nasıl? gibi soruların yanıtları toplumun hijyenik
yapısını verir. (3,4)
Örneğin, diĢ fırçalama alıĢkanlığının olmadığı toplumlarda; diĢ çürüklerine, diĢ eti
enfeksiyonlarına ve diğer ağız-diĢ sağlığı problemlerine çok sık rastlanmaktadır. Evde
banyo olmaması nedeni ile umumi hamamların kullanılması bulaĢıcı hastalıkların
geçicini kolaylaĢtırabilmektedir.(4,5)
13.Konut KoĢulları
Evin yapısı, oturma ve yatak odalarının bölünmesi, aynı alanın kimler tarafından
paylaĢıldığı, odaya düĢen birey sayısı gibi ev koĢulları da bazı hastalıkların belirleyicisi
olabilir. Çok küçük bir evde, aynı odada kalabalık aile bireylerinin yaĢaması
enfeksiyonları artırırken, yüksek ve sıkıĢık apartmanlarda yaĢamakta ruhsal gerilimin
artmasına, çocuk oyun alanlarının kısıtlanmasına neden olabilmektedir.(3,4 )
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠ
14.Genel Sağlık Düzenlemeleri ve Sanitasyon
Çöplerin nasıl değerlendirildiği, yok edildiği, su kaynakları veya gıda üretiminin ve
dağıtılmasının yerleĢim bölgeleriyle uzaklığı gibi konular sağlık açısından önemlidir.
Günümüzde hızlı nüfus artıĢı, kentsel bölgelere göçler; çevre sağlığı, temiz su kaynakları
sağlama ve çöp değerlendirme sorunlarını ortaya çıkarmıĢtır (4).
15.Meslek
Erkek ve kadınların aynı meslekten olup olmadıkları, toplumda bazı mesleklerin yalnızca
bazı özel bireylere, ailelere, gruplara ait olması; bazı mesleklerin diğerlerine göre daha
yüksek prestij ve dolayısı ile daha fazla gelir sağlaması; geleneksel avcılık, balıkçılık,
tarım ve madencilik gibi iĢlerde belirli tekniklerin kullanılması, ki bunlar kaza ile ölüm,
travma veya bulaĢıcı hastalık riskini arttırır. (3)
16.Din
Din, evrenin yaratıcısı ve hükmedicisi olarak ibadet edilmesi ve itaat edilmesi gereken
ilahi ve/veya insanüstü güç ve güçlere olan inançtır. Etnik değerler ve din, bir inanç ve
uygulamalar sistemi, daha sonra bir referans ve perspektif çerçevesi oluĢturarak etnik
yapıyı açıklar. Her dini yaklaĢımın değiĢik uygulama ve inançları o toplumun sağlığına
yansır. Birçok dinsel inanıĢ ve uygulama sağlık ve hastalıkla ilgilidir.( 3)
Dini hayat çoğu kez hastanın dünyasına etkide bulunur. Ġslamiyet’te alkolün günah
sayılması alkolizmden ve alkol sonucu oluĢabilecek hastalıklardan korurken, içinde alkol
olması düĢüncesiyle hekim tarafından önerilen Ģurubun çocuğa içirilmemesi sağlık
açısından sakınca yaratabilmektedir. Bazı durumlarda, kadere ve hastalığın Allah’tan
geldiğine inanmak hastalıkla baĢ etmeyi kolaylaĢtırırken bazı kiĢilerde bu kaderciliğin
aĢırı olması hastalığın tedavisine yönelmemesine neden olabilmektedir. (4,11)
Birçok toplumda hastalıkların tedavisinde dinin kullanıldığı görülmektedir. Bazı fiziksel
ve ruhsal rahatsızlıklardan kurtulmak için dinsel dualar okunur ve törenler yapılır.
Geleneksel iyileĢtiricilerin çoğunun dinsel yönleri mevcuttur. Din bizzat rahatsızlık ve
hastalıkla iliĢkili belirli sorunlara yönelirken, ayrıca dinin suçluluk mekanizması
aracılığıyla tıbbi karakterde bazı sorunlar yaratması da söz konusudur.(9)
17.Göç
Göçmenlerin, davranıĢ, dil, beslenme ve giyinmede somutlaĢan ve yeni kültüre uyum
sağlayıp sağlamadıkları, ayrımcılığa konu olup olmadıkları, yerli topluluğun zulmüne ya
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠ
da ırkçılığa maruz kalıp kalmadıkları; aile yapısı, dinsel dünyanın göç sonrası değiĢip
değiĢmediği, yerli topluluğun kültürü ve göçe iliĢkin tutumları içerir. ( 3,4 )
18.Madde - Kimyasal Rahatlatıcıların Kullanımı
Alkol, tütün, çay, kahve, reçeteli ya da reçetesiz satılan ilaçlar ve diğer çeĢitli
uyuĢturucularla ilgili toplumun kültürel değerleri sağlık bakımı üzerinde etkilidir .(3,4)
19.BoĢ Zaman Aktiviteleri
Spor ve eğlence ile ilgili davranıĢlardır. Bunların yaralanmalara ve hastalıklara zemin
hazırlama olasılıkları ile ilgili tartıĢmaları kapsar. Örneğin, yüzme ve güneĢlenmenin
sağlık açısından birçok yararları olmasına rağmen boğulma ve yanık tehlikeleri de
olabilmektedir. (3,4)
20.Evde Hayvan Besleme
Toplumda hayvan beslemenin yaygınlığı, bu hayvanların cinsleri, sayıları, evde mi
bahçede mi oldukları; insanların hayvanlarla direkt fiziksel temas derecesi ve veteriner
tarafından periyodik kontrollerden geçirilip geçirilmedikleri gibi konulan
kapsamaktadır.(4)
21.Dil ve iletiĢim
Toplumda madde ve kavram olarak yer alan her Ģey dilde de vardır. ĠletiĢimde aynı
kavramlar değiĢik kiĢiler için değiĢik Ģeyleri ya da farklı kavramlar aynı Ģeyleri ifade
edebilir. Yani kültürel süreç içinde iletiĢim değiĢken olabilir. (3)
22.Fizyolojik Özellikler
AraĢtırmalar bireylerin onları kapsayan çevreye çok yavaĢ adapte olduklarını
göstermektedir. Bilimsel antropolojik olarak bu adaptasyonlar insan varlığını ve yaĢamını
iyileĢtirici yönde oluĢan mantıklı değiĢikliklerdir. Bu biyolojik değiĢkenlerden bazıları
belli bir çevrede yaĢam için gerekli olan adaptasyonlardır. Birey biyolojik değiĢimin
oluĢmasını sağlayan çevresinden uzaklaĢtığı zaman değiĢim sağlık ve iyiliği olumsuz
etkileyebilir. (3)
23.Psikolojik Özellikler
Çoğunlukla aynı kültürdeki bireylerin davranıĢları benzerlik gösterir. Sağlık bakım
boyutunda hasta bakım vericinin tutum ve davranıĢlarını değerlendirirken, bakım veren
birey de hastanın tutum ve davranıĢlarını değerlendirmektedir. Hasta için önemli ve
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠ
kayda değer bulunan bir Ģeyin bakım veren kiĢiye saçma gelebileceği unutulmamalıdır.
Bakım veren profesyonelin mantıklı bulduğu uygulamalar da hastaya önemsiz hatta
tehlikeli bile gelebilir.
Birçok etnik grup kendi durumlarındaki iyilik ve reaksiyonlarla ilgili kabul edilmiĢ bazı
davranıĢlara sahiptir. Bazı kültürler bireysel ve ailevi sorunlar hakkında konuĢmaktan
kaçınırlar ve bu bireylerde etkili psikoterapi yapmak zordur. Örneğin Çinliler akıl
hastalıklarını utanç verici ve psikiyatrik yardım almayı küçük düĢürücü bulmaktadırlar.
Türkiye’de de akıl hastalıklarını gizleme eğilimi vardır.(3)
24.Kendi Kendini Tedavi Stratejileri ve Terapiler
Halk arasında kullanılan alternatif yöntemler (kullanılan tedaviler, bitkisel ilaçlar, özel
yiyecekler) ele alınır Genellikle bu tür uygulamaların bir toplumsal özelliği vardır.Bir
ritüel olarak gerçekleĢtirilir. (3,4)
25.Ağrıya Tepki
Sağlık bakım araĢtırmacıları ağrıya tepkinin kültürlere göre tanımlanabileceğini
belirtmektedirler. Bazı kültürler ağrı deneyimleyen bireylerin duygularını açıkça ifade
etmesine izin hatta destek vermektedir. Bazı kültürlerde ise buna izin verilmemektedir.
Kültürel bir gösterge olan bu duruma karĢı bakım veren profesyonellerin dikkatli olması
gerekir.(3,12)
ÖZET
Sağlık bakımı, akut ya da kronik hastalığı olanların yanı sıra, kişilerin sağlığının
sürdürülmesi, hastalık ve sakatlıkların önlenmesi, erken tanısı ve tedavisiyle
rehabilitasyonu ve sağlık eğitimi gibi tüm etkinlikleri belirten bir terimdir. Sağlık bakım
sistemi; kendine ait yasaları, değerleri, hakları ve dili olan bir kültürdür. Bu sistem
inançlar, uygulamalar, alışkanlıklar, benzerlikler, farklılıklar, gelenekler ve adetlerden
oluşan kültürel normlara sahiptir. Sağlık bakımı birçok faktör kültürel faktörün etkisi
altındadır. Bakımı etkileyen bu kültürel faktörler sağlıkla ilgili uygulamaların çoğunda
hayati önem taşırlar.
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠ
DEĞERLENDĠRME SORULARI
1-AĢağıdakilerden hangisi sağlık bakımının içinde yer alan etkinliklerdendir?
a)
b)
c)
d)
e)
Sağlığının sürdürülmesi,
Hastalık ve sakatlıkların önlenmesi,
Erken tanısı ve tedavi
Sağlık eğitimi
Hepsi
2-AĢağıdakilerden hangisi sağlık bakımını etkileyen evlilik örüntülerinden değildir?
a)
b)
c)
d)
e)
Çok eĢli evlenmeler
Tek eĢli evlenmeler,
Endogamik- ekzogamik evlilikler,
Çocuk sahibi olma
Akraba evlilikleri
3-AĢağıdakilerden hangisi yiyeceklerin kültürel açıdan
sınıflamaları) yaygın olarak kullanılan ikilemelerden değildir?
a)
b)
c)
d)
e)
sınıflamasında
Sıcak-soğuk
Helal-haram
Kutsal olan – kutsal olmayan
Serin – nötral
PiĢmiĢ - çiğ
CEVAP ANAHTARI
1. E
2. D
3. E
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
(besin
SAĞLIK BAKIM SĠSTEMĠ
YARARLANILAN KAYNAKLAR
1-Kızılçelik S. Türkiye’nin sağlık sistemi, Bir medikal sosyoloji denemesi, Saray
Kitabevleri, Ġzmir 1996
2-WHO. Repor of WHO expert committee on organization of local and intermediate
health administration, Tech rep. Series, no: 499 1972
3-Kuğuoğlu S. Transkültürel HemĢirelik. Ed: Karadakovan A, Eti aslan F. Ġçinde Dahili
ve cerrahi hastalıklarda bakım, 2010.
4-Özen S. Sağlık ve Sosyo-Kültürel Yapı DeğiĢkenleri. Sosyoloji Dergisi E.Ü.Edebiyat
Fakültesi Yayınları, sayı5, Ġzmir 1994
5-Bolsoy N, Sevil Ü. Sağlık-hastalık ve kültür etkileĢimi, Atatürk Üniversitesi
HemĢirelik Yüksekokulu Dergisi Cilt: 9 Sayı: 3 2006
6-Sayın Ö . Aile Sosyolojisi. 1. Basım, Ege Üniversitesi Basımevi, Bornova-Ġzmir,1990
7-Ayan D, Beder ġen R, Yurtkuran S ve ark. Akraba evliliğinin kültür birikiminde ve
toplum hayatındaki bazı görünümleri: dil, din ve tıp. Aile ve Toplum 2(5): 2002
8- Karadakovan A . Türk kültüründe sağlık uygulamaları ve kalite. HemĢirelik-Ebelik
Eğitim ve Uygulamalarında Kalite Sempozyumu, Kayseri, 1998
9-Adak, NurĢen Özçelik. Sağlık Sosyolojisi Kadın ve KentleĢme, Ġstanbul: Birey
Yayıncılık
Ġstanbul, 2003
10-Türkdoğan O . Kültür ve Sağlık-Hastalık Sistemi. Milli Eğitim Bakanlığı
Yayınları:2213, Bilim ve Kültür Eserleri AraĢtırma Ġnceleme Dizisi, 1991
11-Callster LN. Culturally competent care of women and newborns: knowledge, attitude,
and skills. Journal of Obstetric, Gynecologic, and Neonatal Nursing 30: 2001
12-Eti Aslan F.Ağrı doğası ve kontrolü. Avrupa Tıp Kitapçılık, Ġstanbul 2006
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi