navaire

,
içindekiler
,.•...........•.
Ait rrallic
Safe{y
As!oaaatıcın'I993
ATSETPA Adına Sahibi
Cavit SIVRIHISAR
Yazı işleri Müdüriı
Erdal KILlNÇ
Yayın Kurulu
Nusret YILMAZ
Sami ORUÇ
Faruk EGEMEN
HalilÇOKER
Mehmet MUSLU
Necdet ÜNAL
Baskı
Kale Ofset - Matbaacı[ık
Tel: (0.312) 3416616
Faks: (0.312) 342 26 20
Basım Tarihi
MAYIS 1997
4
GiRiş
5
ATSETPA'dan
6
8
ERZURUM
...
HAVAALANı
ELEKTRONiK
GÜVENliK
12
16
18
UYDU HABERLEŞMESi-2
SEYRÜSEFER
YARDıMCı
YILDIRIMDAN
KORUNMA
SiSTEMLERi
VE TOPRAKLAMA
22
26
METU-NET
TAŞıNABiLiR
ELEKTRONiK
MEYDANA GETiRDidi
30
ÜYELERiMiZDEN
CiHAZLARIN
ENTERFERANS
VE UÇAK SiSTEMLERiNE
Yazışma Adresi
Esenboğa Hv.lim.Teknik
Blok No:44 ANKARA
DENETiM
SiSTEMLERi
ETKiLERi
HABERLER
Tel
39800 QO /1152/1491/1383
Faks
3980959
•
Dergide yer alan yazılardaki
görüşler yazar1anna aittir.
Yazılar, dergi kaynak gösterilerek
kullanılabilir .
•
·FolooıaflanndanV8içe~ınden
yanırlandlOımLl
DHMI. Havaliman ve
Havaalarılan
60. Y~ kitapçı!!ı için DHMI Bas,n
ve Halkla Ilişkiler Şıtıesi'l\de
ooıllOi
geıçenlllreteşelOOlrederiz
ŞU8E IRnBATNUMARAlARIMIZ
istanbul
212.663640012190
veya2189
Antalya
242.nJ 303Of.2200
lınır
232.2742ti26'lS60veya1557
cJv(erhaba,
Dergimizin
bir yeni sayısıyla
daha
beraberiz.
Aradan
geçen
zaman boyunca Dünya'da geçen her olay veya ilginç teknik
gelişmeler günümüzün gelişmiş haberleşme ağlarıyla bize
ulaşmaktadır. Bir yandan genetik ilminde ulaşılan ve tartışmalara
sebep
olan olaylar,
bulunan
yeni yöntem
diğer
yandan
ve buluşlar
gerek
tıp gerekse
hergün
de{ıişik
teknik
alanda
ortamlarda
bizleri
meşgul etmektedir.
Hızla
gelişen
ve bizleri
yakından
ilgilendiren
bu gelişmeleri
takip etmekte dahi bazen zorlandığımız zamanlar olmaktadır.
Bunun
yanında
gelecekte
ümidimiz
bizatihi
ülkemiz
insanlarının
keşfetti{ıi
odur
ki sadece
veya geliştirdiği
duyan
değil,
kendine
özgü
şeylere sahip teknik gelişimin içinde yer alan üretken bir toplum
olmamızdır.
Günümüzde havalimanı ve havaalanıarı gerek yapı ve
gerekse sahip oldukları çok sayıdaki birimleriyle adeta birer
belediyeyi andırmaktadırlar. Son zamanlarda havalimanlarının
ihtiyaç duyduğu güvenlik hizmetleri kendileri tarafından
karşılanmakta, bunun için de elektronik güvenlik sistemlerine
duyulan ihtiyaç her geçen gün artmaktadır. Hatta yeterli güvenlik
tedbirlerini almayan havalimanları uluslararası kuruluşlarca
uyarılmakla, gerekirse bazı hava taşımacılığı yapan şirketlerin
boykotuna bile sebebiyet verebilmektedir. Bu sayımızda bu
sistemlerle ilgili temel bir yazımızı bulacaksınız.
Yine bu sayımızda yalnız havacılıkla ilgili elektronik sistemleri
değil, diğer sahalardaki elektronik sistemleri de yakından
ilgilendiren yıldırımdan korunma ile ilgili yapıları anlatan bir yazımız
bulunuyor. Güncel hayatta yıldınm düşmesinden kaynaklanan
sistem anzaları sıklıkla karşılaşılan bir durumdur. Doğalolarak
bundan kaynaklanan arızaları minumuma indirmek bazen hayali
önemi olan bir konum arzetmektedir. Günün yinni dört saati faal
olması gereken sistemler için bu önlemin alınması baştan gelen
tedbirlerden birisidir.
Aynca geçen sayımızda başladığımız ve günümüzde teknik
gelişmelerin bilhassa bu alana kaydığı uydu haberleşmesiyle ilgili
yazımıza kaldığımız yerden devam ediyoruz. ilginizi çekeceğini
umarız. Bir sonraki sayımızda yeniden buluşmak dileğiyle...
Hoşçakalın...
Erdal KIliNÇ
i
4
HAVACılıK ELEKTRONIGi
ATSETPA'dan ...
lFA TSEA (International
Federation of Air Traflk Safety Elcctronics
yıl önce yaptığımız
üyelik başvurumuz
bilindiği gibi 26. IFATSEA Genel
Kıbrıs Rum Kesimi'nin olumsuz girişimlerine
rağmen sertifıkarnız
verilerek
kabul edilmiştir.
Assoejatians)
Federasyonuna
bir
Kurulunda değerlendirilmiş
olup
IFATSEA"ya üycliğiıniz
resmen
lFATSEA'nın
ICAO nezdinde yapmış olduğu girişimler sonucunda Hava Trafik Güvenlik Tcknisycnledoe lisans verilmesi ilc ilgili çalışmaların
devam cniği federasyon yetkilileri tarafından bildirilmiştir.
Federasyonun ILO ilc yapmış olduğu görüşmeler sonucunda. bundan dört yıl önce Hava Trafik Güvenlik Elcktroniğine hizmet eden teknik elemanların
H3va Trafik Güvenlik Teknisyeni
ünvanını
kullanabilecekleri
ve bu
bildirinin, ILO Sözleşmelerini
kabul eden ülkelerin ilgili kurumlara gönderildiği
Federasyon
Yöneticilerinden
öğrenilmiştir.
Bu bilgiler çerçevesinde
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nezdinde yapılan araştırmalardan sonra International
Labor Office·
ISCO 88 dökümanı ILO Türkiye temsilciliğinden
temin edilmiştir. Federasyonumuzun
(IFATSEA)
yapmış olduğu çalışmalar sonucu bu dökümana Hava Trafik Güvenlik Teknisyenlerinin
dahil edildiğini
ve Dünya üzerindc
bizlerle aynı işi yapan meslekdaşlanmlz'ın
bu ünvan ile
amldıklannı
ve bu ünvanı kullanarak diğer teknik elemanlardan
farklı statüye konuldukları
tesbit edilmiştir.
ISCO 88 dökümanı
incelendiğinde:
bu ünvanı kullanan teknik elemanların
yaptığı iş tanımlanırken
Hava Seyrüseferinin
güvenli bir şeklide yürütülmesini
sa~layan biz.lerin (Hava Trafik Güvenlik Elcktroniği
Teknik Elm) eksiksiz olarak açıklandığı görülecektir.
Havacılık sektörüne hizmet eden meslek grupları TECHNICIANS AND ASSOCIATE
PROFESSIONALS
ana başlığı ve 314 no'lu alt grupta toplanmış:
3143· Aircraft pilots and rclated associate
3144· Air trarı"ic cantro11ers
3145· Air tralTıc safety technicians
kod numaraları
professionals
iLCaçıklanmıştır.
INTERNA nONAI
/.ADOR OFFICE - ısco
88
M/NOR GROUP 114
3145 Hava
Trafik
Gü\'cnJik
Tcknis)'cnleri
Hava trafik güvenlik teknisyenleri
tasanm. montaj. işletme.
nın bakım ve tamirini içeren teknik görevleri yerine getirir.
Görcvlcrin
hava trafik kontrol
b· Hava seyriisefer ve hava taşıt
mında teknik yardımı sağlamak,
Hava trafik konirol
katkıda bulunmak,
d· Yer hava seyriisefer
gunluğunun
temini için gerekli
i
ve güvenlik
tanıma izleme sistemlerinin
eihazının
f· Mevcut yer ha\'a scyrüscfer
rekli modifikasyonlan
yapmak,
ıclmik ve eğitim standaıılannı
cihazlarının
çözme ve tanımlamada
yeni hava trafik kontrol
g. Yer hava scyrüsefer cihazlanm
kalkış ve iniş uygulamaları
lukla temin etmek için kalibrasyonlarını
ve kontrollarını yapmak,
Ilgili görevleri
ı· Diğer çalışmaları
özel arabirim
ve elektromekanik
devrelerinin
cihazlarına
çizim ve tasarı-
ve fiat tahminlerinin
haz.ır-
eihazJarının inşaat. montaj ve operasyonlarında
ve standart ve tavsiyelere
bakım ve tamirlerinde
teknik deneıleyici olarak yardımcı olmak.
e· Çalışma sırasmda ortaya çıkan pl"oblemleri
prensiplerini
ve uygulama bilgilerini kullanmak,
h·
cihaLları-
kapsamt:
a· Prototip testlerini yapmak ve hava seyriisefer sistemlerinin
elektronik
ilişkin geliştirme çalışmalarıyla
ilgili teknik görevleri yerine geıirınek,
c·
lanmasına
ve seyriisefer
hava trafik güvenliği
yöntemlerine
ve uçuşta
güvenliği
uy-
mühendislik
adaptasyonu
için ge-
maksimum
doğru-
yerine getirmek,
denetlemek.
YÖNETIM
KURULU
HAVACılıK ElEKTAONiGi
5
i
Jlıffi!hUJffi TIJm.
i
I
MeünTUNA
t\f''1f'f'U\t\\
...,
DHMI
L
Meydan
Müdora
Erzurum
dir. Tarifesiz
-.J
Hava Meydanı
1966 yılından beri Doğu Anadolu
dış hat seferlerine
açık hudut kapısı görevini
Askeri - Sivil Hava Alanı konumunda
landokan
Kayak Tesislerinin
rizminin patlaması
Erzurum
uzaklıktadır.
veren terminal
Hava Meydanı
binasına
Hava Yollarının
Askeri
6
HAVACılıK
ElEKTRONiGl
Ankara'ya
1.757 m yükseklikte,
kurulmasıyla
başlaması
Halen
ve Pa·
ve kış tu-
iç
Yolcu/Yıl
şehir merkezine
11 km.
ve dış hatlar yolcusuna
hizmet
kapasiteli
Meydanımız
200 Araçlık 010-
her gün 2 adet uçuşu, yine haftada 2 gün istanbul
Erzurum dış hat seferlerine
haftada 2 gün Ankara,
Kurye uçuşlarımızda
Hava Limanı seviyesinde
yeni otellenn kurulmaya
hizmet vermektebaşlamıştır.
her geçen gün önemini artırmaktadır.
650 metrekarelik
sahiptir. 300.000
sefer! ve Charter Moskova·
etmektedir.
modernizasyonu,
Hava Ajanı deniz seviyesinden
parka sahiptir. Halen THY'nın
Istanbul
olup Erzurum Serbest Bölgesinin
Erzurum Hava Alanının
Erzurum
Bölgesine
de yapmaya
dikkate
hizmet vermektedir
bunun yanında
3 gün Istanbul direct uçak seferleri
alınacak
hizmete devam etmektedir.
olursa,
Erzurum
devam
Hava Meydan!
i
Hava Alanımızda
Doğu Meydanları
tüm hizmet birimleri
ancak Gat l'le lLS sistemine,
sistemlerine
bulunmaktadır.
ve Muhabere
sistemlerimiz
cut Elektronik
Tekniker
hizmeti vermektedir.
Yer Muharebe
ve Teknisyenlerimjzle
açısından
Cal ii seviyesinde,
MM. OM, LLZ. GP
Radarda
Ankara AGC ile kule arasında
ile Hava·
6 aylık ve yıllık periyodik
kanlığınca
ve personel
Meydanımız
SSR Radar. OME, NDB, VDR, LO-NDB,
sahip olup 24 saat seyriisefer
siz sistemi ile telsiz görüşmelerimiz
temlerin
mevcut olup, seyrüsefer
içinde en ust seviyede
mevcut
Role tel-
direkt telefon
sistemlerimiz
hizmet vermektedir.
faalolarak
Yukarıda
bakımıarı da Genel Mudurluğumuz
hatlarımız
halen mev-
arz edilen sis-
Elektronik
Daire Baş-
sistemli bir şekilde yurutUlmektedir.
Erzurum
m ebadında
Grayderle
Hava Alanında
3.810 x 45 - 3.810 x 30 m ebatlarında
1 adet sivil apron ve bunların
6 ay boyunca
ağır kış şartlarına
açık tutulmakta
zurum Hava Alanında
kış boyunca uçakların
10 güne çekilmiştir.
Erzurum
taksiralların
1 ünimog,
rahat iniş ve kalkışları
boyunca
lLS sisteminin
Bu da elektronik
2 adet pjst ile 140 x 70
askeri apronların,
lLS sistemi yokken kış mevsimi
sO güne tekabül eden uçak iptal sayılan
önemli olduğunu
haricinde
rağmen 2 adet Schörling,
tamamı
1 rotatif ve Meksan
sağlanmaktadır.
Er-
yıllar itibari ile 90 - 80 - 60 -
Meydanımıza
kurulması
ile 5 veya
hizmetle
ne kadar
teknik cihaz ve ekipmanlarının
göstermektedir.
Hava Alanının
görerek
yaklaşma
olarak,
pist yaklaşma
ışıkları. pist eşik sonu ışıkları, taksi kenar ışıkları, apron aydınlatma.
ışıkları.
pjst kenar
mania ışıkları, vasjs.
hava alanı beaeon'ı ile hizmet vermeye devam etmektedir.
Erzurum
Hava Alanı iç ve dış hat gelen yolcu, yUk cargo bakımından
her geçen gün artış göstermekte
makladır.
Yapılan iyileştirme
ve bugünku
çalışmaları
terminal
yeterli iken şu anda bu da yetmemektedjr.
lında 1.090 uçak trafjğj varken 1995 yılında bu sayı 1.680'e çıkmıştır
etmektedjr.
Yolcu trafiğine baktığımızda
lında bu gerçekleşmeyi
alınarak
Hava Alanının
lerine paraları ödenmiş,
160.000
mış ve ihale safhasına
Yeni terminal
kişi olarak tahmin etmekteyiz.
350.000
şu anda yeni Erzurum
Bayındırlık
ve çıkmaya
zorlan1992 yı-
da devam
1995 yılında iç ve dış hal 131.000 kişi iken 1997 yı-
kuzey kısmında
taksirat ve apron yapımının
yıllar itjbariyle
binası bu yUkü kaldırmakta
metrekare
Bu gelişmeler
göz önüne
yer kamulaştırılarak
hak sahip-
Sivil Terminal
ile diğer hizmet binaları,
birim fiyatları üzerinden
keşif çalışmaları
yeni
tamamlan-
gelmiştir.
binamızın
bitmesi
Halen büyük bir özveri ve çalışma
halinde
temposu
sintisiz hizmet anlayışı jçinde çabalarımızı
büyük
rahatlama
ile bu hizmetler
ve hizmet
yurütülmekte
akışı olacaktır.
DHM[ olarak ke-
daha da artırarak devam ettirmeye
çalışacağız.
HAVACılıK ELEKTRONiGi
7
ELEliTRoNİK GÜVENLİK
DENETİM SiSTEMLERİ
Hüseyin ÇAY
Elektronik Mühendisi
Stratejik
öneme
ve taciz edilmeleri
runması
venlik
denir.
önceden
olup
önemli
kayıplar
Bu
gibi
Elektronik
stratejik
Sistemlerin
tespit edip tehlikeyi
çok çeşitli
bunlardan
olan, tahrip
verebilecek
için alınan tertip ve tedbirlere
kuşkusuz
recek
haiz, hedef durumunda
halinde gerek iilke ekonomisine
se özel mülkiyete
yerlerin
Gu-
korunmasında
yeri büyüktür.
Tehlikeyi
gerekli silahlı güce haber ve-
Elektronik
sadece
gerek-
yerlerin ko-
genel anlamda
Güvenlik
Sistemleri
Havaalanlannın
mevcut
korunmasında
önem taşıyan bir kaçının genel yapısı gösterilecektir.
Bilin-
diği gibi stratejik önemi yüksek ve her an hedef haline gelebilecek
Havaalanıarında
sağlanması
Şekil
Bir Havaalanının
Güvenliği
ve yolcu giriŞ-çıkış noktaları,
i
venliğin sağlanması,
Sistemi
ELEKTRONiGI
genel
önemli olan; terminal
uçak park alanları,
araç ve yolcu trafiği, bagaj
pist ve diğer önemli yerlerin işletme ve gü-
yönetici ve işletme görevlileri
Söz konusu yerlerin izlenmesi
(Perimener
System)
çok büyük bir roloynamaktadır.
Sistemi genel blok şeması verilmiştir.
Kontrol
CCTV,
tarafından
ve denetlenmesinde
Kartlı GiriŞ-ÇıklŞ
uyumlu çalışması
güvenligin
blok şeması
(CCTV),
birbirleriyle
HAVACılıK
açısından
Sistemi
Sistemi
Güvenlik
8
Giivenlik
derecede
çok bUyük bir önem taşımaktadır.
ilgili güvenlik görevlileri,
mesi ve denetlenmesidir.
Televizyon
i
i
,_ Havaalanı
yüksek
Sistemi
(CACS)
Şekil -1'de Bir Havaalanının
CA-CS
büyük bir önem taşımaktadır.
izlen·
Kapalı Devre
ve Çevre Güvenlik
ve PMımenar
S\S'lemleTin\n
Gelişen teknolojiyle
birlikte
bu
sistemlerin
lanmış
birbirleriyle
durumdadır.
bağlı Hareketli
kapıdaki
ve diğer Yangın Alarm, Intorcom
Örneğin;
kameraları
zorlanmanın
GGN
sistemine
devreye
gönjntUlenmesine
Şekil -2'de de gösterildiği
vb. sistemlerle
bir uyarı sinyali
neden
gibi aynı bir lAN
entegrasyonu
gönderip
sokup aniden ve hızlı bir şekilde
GGN
sağ-
sistemine
kamerayı
yönlendirip
olabilmektedir.
Aynı şekilde
bu sistemler
hattına bağlanarak
bir NETWORK
oluşturmak-
tadır.
Şekil-2
Bu üç sistemin
bir tek ana bilgisayardan
bütün üretici firmaların
çalışmaları
altında bir tek ana bilgisayardan
maları da devam etmektedir.
control
system)
mevcut
geçiş yerlerinin
tedir. istenilen
olup bu sistem
kesitlere
görüntülerinin
bağlanan
istenilen
monitore
kameraların
tüm Havalimanı
aktarılması
kontrolü
ve kart okuyuculu
ana bilgisayar
kapı seçimi
monitanjnden
aynı anda gelecek
ekranında
değerlendirip,
yerlerin
görüntülerini
otomatik
Son zamanlarda
görülen
NETWORK'e
network'e
çeşitli sistemlerin
bağlama
aşamasına
Havaalanıarının,
uçak park alanları,
siyonları
konusunda
gelmiş durumda
intercom,
Şekil -2'de
çoğu üretici firmaların
kartları
bu
basan kart basım maki-
printer, Workstatiton
gibi sistemleri
olup diğer üretici firmalar bu yöndeki
yangın alarm sistemi vb. sistemlerin
çalış-
netwof1('e bağlanma-
terminal
personel
SiSTEMi
(CCTV)
ve araç yolcu trafiği,
bagaj
ve yoku
ve diğer önemli yerlerin gönjntüsel
giriş-çıkış
izlenme
noktaları.
ve takip edilmesi
bu sistem bUyük bir önem taşımaktadır.
Kameraların
sequentiat
bağlanması
Bazı üretici firmalar
gö-
alarm olunan
sürmektedir.
DEVRE TELEViZYON
açısından
getirmektedir.
resmini basan resim basma makinası,
maları sürdürmektedir.
sı çalışmaları
olarak ekranlara
gittiğini görüyoruz.
ya da
birden fazla alarm nokta-
isim ve alarm zamanı ile birlikte bilgisayar
Sistem bu birden fazla alarm noktalarını
nası, görünıunOn
ve yö-
yer atan tüm GGTV
rüntüleyebilmektedir.
yönde çalışmalara
ve kartlı
kontrolü
projesi gÖnjlebilmek-
yapılabilmektedir.
Sistem, kamera ve kart okuyucularından
/. KAPALI
havalimanındaki
çalışgraphic
suretiy1e aktif ve pasif hale getirebilmektedir.
WORKSTATiON'lardan
sını kamera ve kart okuyucu'ların
NETWORK
(interactive
harita ve kat krokileri üzerinde
kolayca erişilip erişilen bölgelerde
ait ikonları klik'lemek
son günlerde
sistemlerinin
grafik kontrol sistemi
ekranında
yani, pan, tilt, zoom ve kapı açmalkapama
NETWORK'e
konusunda
Bu yönde bütün üretici firmaların
sayesinde
monitönjndeki
edilmesi
GAGS ve GGlV
interaklif
Yani ana bilgisayar
bölgelerdeki
ve GAGS sistemine
Kamera
Sistemde
ana bilgisayar
nelimi sağlanmaktadır.
kontrol
sürmektedir.
kontrolü mevcuttur.
bu yerlerde
ve kumanda
kumanda
elde edilen gÖnjntüleri,
monnorlerinde
monitorlerindeki
izlenmektedir.
kumanda
"Ana Kontrol
Kameraların
Merkezinde"
pant·tilt-zoom
bulunan
gibi fonk·
klavyesi vasıtası ile kontrol edilmektedir.
Yani
HAVACılıK ELEKTRONiGi
9
bu kontrol vasıtası
ile kameranın,
sağa-sola,
aşağı-yukarı,
yaldaştırma-uzaklaşıırma
hare-
ketleri yapılmaldadır.
DII:Ii:iIJ
Sequential Monitorleri
Kumanda monilorleri
Şekil 3- Mikroişlemci tabanh bir CCTV sisteminin genel blok şeması
Bir CCTV sisteminin
görüntü kayıdı büyük bir önem taşımalda
olup, genellikle
görüntü
kayıdı şu anda iki şekilde yapılmaktadır.
1. Kameralardan
elde edilen görüntülerin
2. Kameralardan
gelen görüntülerin
Kameralardan
gerçek zamandaki
atlamaları
elde edilen görüntülerin
gerçek
büyük bir önemi vardır, çünkü, mu1tiplexer görüntüyü
Normalde
eğer muıtiplexer
yoksa görüntünün
mera için bir video kaydediciye
kullanıldığında
64 kameralı
adet video kaydediciye
Lapse)
kayıtlarında
bu yöntemde
gerekmektedir.
BACK) mümkündür,
bir kameranın
rezülasyon
10
HAVACılıK
ELEKTRONIOI
kullanmak
sıra ile örnekleme
kayıdı bu zamanlarda
yapılmaldadır.
multiplexer'in
için her bir kabir multiplexer
için yalnızca
atlamalı
yeterli olacaktır.
4
(Time
Çünkü
alınarak kayıt yapılmaldadır.
genellikle
4 GB kapasilesindeki
ya VHS video'ya
bir daHape
ya
ve bir VHS
kayıt yapma zamanı yaklaşık 4 saat olup, her bir 4 saatte bir kasetJerin değiştiri-
tip arşivlenmesi
bindirme
16'ya bölücü
kayıt yapabilmek
gelen görüntülerin
gelen görüntüler
da hard disk ve dat-tape'lere
video'nun
ama örneğin
Kameralardan
ise sadece bir adet video recorder
gelen görüntülerin
kayıtlarında
yapılabilmesi
gerçek zamanda
ihtiyaç olmaktadır.
kameralardan
Kameralardan
zamandaki
4, 16, 32 vb. bölüp kayıt yapmaktadır.
gerçek kayıdının
ihtiyaç olacaktır
bir sistemde
kayıdı
(Time Lapse) kayıdı
placback
görüntüsünü
Kayıt yapılmış
bir QÖruntüyü monitorlerde
yapar1<en 16 görüntüyü
de seçip izleme
Görüntü
(picture in picture) imkanı da vardır. Fakat 16 göıiıntüden
düşmektedir.
izleme
(PLAY-
birden izleme imkanı olduğu gibi tek
imkanı olmaktadır.
üzerinde
bir gôıiıntü
görüntü
seçildiğinde
Sequenlial
nılmaktadır.
Monilorler,
Genellikle
kameralardan
mesi istenir. Bir kamera görüntüsünün
dir. Herhangi
bir alarm
ayarlanabilmektedir.
Kameranın,
gelen görünlülerin
her bir monitörde
ekranda
durumunda
Monitörlerde
ekrana
kameranın
görüntünün
duyarlılık
si sağlanabilir.
me özelliği
vardır. Yani daha önceden
belirlenen
lardan
olan kameralardır.
Head mekanizması
üzerine bindirilmiştir.
ralar olup, kameranın
lardır. Kameranın
kabiliyet
kameralar,
Gizlenme
özelliği
sağlar. Kameraların
uzaklıktaki
bir kişiyi ekranda
özelliği,
kame-
hareket algılandı-
ise gece koşullarında
kameraların
lens focal uzunluğu
görüş
net bir
alanı içerisinde
kumanda
lens
Focal uzunluğu,
bir
elde
Herhangi
kamera-
uygun olarak seçilir.
klavyeleri
diğer monitördeki
kullanılmaktadır.
net bir görüntü
da büyük önem taşımaktadır.
tam boy görmek için önemlidir.
yerlerin özelliğine
Kameralar,
Pan-Till
algılayıcı
alarm üreten kamera-
ayırıp sadece ayrılan zoonlarda
Bac1lght compansilalion
edilmesini
monitörlerine,
kamera-
olmayıp,
kameralardır.
Kameraların
özellikler
mevcuttur.
DOME
hareketi
bir hareket algıladığında
Gece Görüş kameralar
programIanabil-
özelliği
HEAD'li
yerde çok fazla aydınlık bir yer de az aydınlık olan alanları dengeleyip
ların takılacağı
bir hızda dönme-
hedeflere
Video Motian kameralar,
görüş alanını zoonlara
görüntü sağlayan
PAN-TilT
görüş alanı içerisinde
ğında alarm üretme imkanı mevcuttur.
istenilen
belirlenen
sani-
Bu kameraları
ve daha az bir kısa
alanı sık tarayabilme
sağlanır.
az hareket
1 saniye
video matrix tarafından
Bu özellik Video Malrix tarafından
daha
hedefi
bazıları daha önceden
Hızlı DOME,
vb. Hızlı DOME kameralar.
olan gizlendi ri Imiş kameralardır.
Bu kameralar
Kameralar,
Bu kameraların
(mum ıŞığı) koşul-
değeri olup birimi lux'tür.
çok çeşitli kamera üretilmektedir.
yede 100 derece ve üstü hareket kabiliyeti
sürede ekrana getirmektedir.
izlen-
kalma süresi de
adı, tarihi ve saat görülebilmektedir.
HEAD, Video Motion, Gece Görüş kameralar!
fazla motor kafası sürmektedir.
için kulla-
sırasıyla
ekranda
gün ıŞığı ve gece her türlü yapay ve mevcut aydınlatma
Bu değerin az olması istenir. Bu zamanlarda
birden
izlenmesi
görüntüsünün
kalma süresi isteğe göre ayarIanabilmekte-
gelecek
larında iyi bir görüntü elde etmesi istenir. Bu kameranın
PAT-TIlT
sırasıyla
en çok 4 kameranın
vasıtası
görüntüler
Kameralardaki
ile kontrol edilip hareket
aktarılıp
ettirilerek
kumanda
pan-tilt zoom ve diğer programlanabilir
çözünürlük
değeri net bir görüntü
elde etmek için
önem taşımaktadır.
Mikroişlemcili
Video
Giriş, video matrix'e
cek kullanıcı
belirlenmiş
Matrix'in
giriş-çıkış
bağlanabilecek
hedeflere
progranabilme
olarak hızının ayarlanması
lanmaktadır.
Video
setup değerleri
Sistemdeki
özelliği
üreticiden
ve diğer tüm kontrol fonksiyonları
bilgisayar
yardımı
çözünürlük
olup, monitörlerin
değeri,
üreticiye
değişmektedir.
çıkış ise video matrix'e
kameraların
ve sistemdeki
de yine aynı bilgisayar tarafından
Monitörlerdeki
önem taşımakta
matrix
sayıları
kamera sayısını,
sayısını göstermektedir.
kullanıcı
hareketli
bağlanabile-
tarafından
önceden
kameraların
oransal
video matrix tarafından
ile programlanmakta
olup
video
sağ-
matrix'in
değiştirilebilmektedir.
görüntünün
kullanım amaçlarrna
net bir şekilde
izlenmesi
göre boyutlarını
açısından
seçmek gerekmek-
tedir.
HAVACılıK
ElEKTRONiGi
11
UYDU HABERLEŞMESi -2
Ecda! KILlNÇ
Elektronik Mühendisi
Bugün
mesinde
uydular
uzun
telefon,
mesafeler
zaman vazgeçilemez
tal transmisyanun
gerek ses gerekse
analog
transmisyonuna
olması
kurum
maktadır.
telex, televizyon
için kullanllmak1a
haberleşve zaman
yapılar olarak görülmektedir.
göre yüksek
ve kuruluşları
derecede
bu sahaya
doğru
Digital TV, ses, uydu üstündeki
ve kablo için belirli standartlar
Digi·
görüntü açısından
kaliteli
kaydır-
data kanalları
geliştirilmiştir.
Kullanılan
DVS (Digiıal Video 8roadcasting),
MPEG gibi teknikler
için EBU (European
Union) ve ETSI (Eu-
Broadcasling
ropean Telecommunication
dartlar belirlenmiştir.
uydu yardımıyla
mektedir.
Standart
Institute)
Ayrıca Multimedia
yapılabilmesi
gibi stan-
uygulamalarının
için çalışmalar
sürdürüı·
Bunun içinde internet uygulamalarının
lenler arasındadır.
Bu uygulama
uydular aracılığıyla
için düşünülen
yapılması
da düşünü-
hız 2 Mbyte/s den 48 Mbyte/s
kadar olabi-
lecek bir hızdır.
A.B.D'DE
MEVCUT
OLAN
RF UYDU
BAND
GENişLiKLERi
Band
Up"link
Down·link
C
5.9 - 6.4
3.7 - 4.2
X
7.9 - 8.4
7.25 - 7.75
500
Ku
14·14.5
11.7·12.2
500
Ka
27 - 30
17 - 20
30 - 31
20 - 21
50 - 51
40 - 41
1.000
41 - 43
2.000
V
Q
Bant Genişliği(MHz)
500
Tablo-1
• Uydu Linkler;
Uydu haberleşmesi
için radyo dalgaları kullanılır. Uydu antenleri biri uplink diğeri downJ
link olmak üzere iki istasyondan
deki transponderlar
tasyonundan
transmisyonunu
12
HAVACılıK
ELEKTRONIGI
oluşur. Uplink istasyonu veriyi uyduya gönderir.
Uydu üzerin-
bu veriyi alıp tekrar ellirirler ve bu veri diğer bir istasyon olan downlink
alınır. Uydular dünyadan
etkileyen faktörlerden
yaklaşık
22.500
mil yukarıya
birisi uplink ve downlink
konumlandırılır.
is-
Uydu
için kullanılan kanal sayısıdır.
Her uydu çok sayıda kanala sahip olup farldı frekanslarda
ilelim yapma yeıeneğine
Uydunun band genişliği 64 kps den MB ps kadar çıkanlabilir.
safeler
için fiber optik haberleşmesine
Uydu ile haberleşme
göre daha ucuza malolmaktadır.
sahiplir.
uzak me-
Bazı durumlarda
data kanallan kiralamak yerine uydu kanah kiralamak daha makul gelebilir.
Genelde
uydu haberleşmesi
niyle gerçekleştirilen
şekilolup
dir. Diğeri ise uydunun
için iki tür yol kullanılmaktadır.
noktadan
Birincisi iki sabit yer ante-
noktaya (Point - to - point) link olarak bilinmekte-
bir yer verici istasyonuy1a
çeşitli alıcı istasyonları
arasında
kurulan
link'le gerçekleştirilir.
MEVCUT
OLAN
UYDU
SISTEM
HABERLEŞME
SISTEMLERI
KAREKTERıSTıKLERı
Westar
Intelsal
SBS
Feet,satcom
AnlkO
Frekans bandı
C
C ve Ku
V
Ku
UHF, X
C, Ku
Transponder
12
21
10
12
24
36
36-n
43
0.005 - 0.5
36
Çoklu geçiş
FOMA
TOMA
FOMA
TOMA
TOMA
FOMA
FDMA
ModUlasyon
FM,QPS'
FOM/FM
QPSK
QPSK
FM,QPSK
FDM, FM
FMITVD
SCPC
Sayısı
Transponder
band geoj~i~ (MHl)
FOMA
: Frequency
TOMA
: Time division multiple access
division multiple acces
Tablo-2
• Uydu haberleşmesini etkileyen faktörler
Uydunun
diği gibi
her zaman yer istasyonlarını
uydunun
uydu haberleşmesi
etkileyecektir.
dönüş hızının dünyanın
görebilmesi
için aynı bandı kullanmamız
Bunu önlemek
için, daha önceki yazımızda
dönüş hızına eşit olması gerekir.
durumunda,
için 4/6 GHZ bandında
doğalolarak
4 derecelik
belirtil-
Buna ilaveten
iki uydu birbirini
bir boşluk
gereklidir .• Bu
12114 GHZ de 3 derecedir.
Uydu iletimi için optimal frekans
larda, oluşan doğal etkenler
1 ile 10 GHZ arasıdır.
(atmosferik
gürültü
10 GHZ'in üstünde ise sinyal çeşiııi atmosferik
1 GHZ den daha düşük durum-
vb.) mevcut
yutmalardan
haberleşmeyi
etkilemektedir.
dolayı zayıflamakladır.
HAVACıLıK
ELEKTRONiGi
13
Uydu linklerinde
6.425 GHz band
noktadan
noktaya
aralığını ve downlink
iletimde
birçok
durumunda
den dolayı 19·29 GHZ band aralığının
yal zayıflamasının
önüne geçilmesi
Uydu transmisyonunun
(delay time) Gecikmenin
mesinden
doğan
dır.Transmisyon
saniyenin
Her
düşünülmektedir.
diğer ikisi gürüıtü
biri verinin yerden
bir iletim
ışık hızı ile yapıldığından
yarım saniye kadar olacaktır.
verebilir.
kullanılması
sorunlarından
dörtte biri kadardır.
durumunda
rağmen bu aralıktaki
5.925
.
çeşitli etkenler-
Bu band aralığıyla
sin-
düşünülmektedir.
kaynaklarından
gecikmedir.
uydu Uplink
3.7 - 4.2 GHZ band aralığı nt kullanmak·
tadır. 1·10 GHZ band aralığı optimal kabul edilmesine
için
gerçekte
Bu yolculuk
bu yolculuk
için geçecek
Bu uzun gecikmeler
Uzun veri iletimi durumlarında
zaman
tunnel-eHact
çıkabilecek
ve uzun olan gecikmelerdir.
uyduya ve uydudan
yaklaşık
yansımalar
45.000
mil
yol
için geçecek
gecikmesi
yere iletilalınmakta-
zaman ancak
ise hiç olmazsa
denilen bir olaya sebebiyet
(echo) kullanılan
Echo gide-
ricilarle önlenmektedir.
/J
~
.~.
.
~
ii~.':,~=
'-----ı-ı
....t::,,~
.• ~-
i=.~
ı_ı
- Ka bandıyla
(20-30
GHz)
dÜşCınOlen
multimedia
uygıAamalan
-
Uydu Mobil Sistemleri
Uydu mobil sistemleri
mn kaplanmasında
aynı zamanda
daha ekonomik
lunan büyük yapılardan,
bazı sorunlara
yeryüzündeki
sahiptir.
dolayı diğer sistemlere
Uydu sistemleri
olmaktadır.
tepelerden,
Bunun yanında
Ancak uydu sistemlerinde
ve avantajlıdır.
edilebilir.
(LEQ) Alçak yörünge
yerden yüksekliği
1.000 km.
(MED) Orta yörünge
yerden yDksekliği
10.000 km.
HAVACılıK ElEKTRONiöI
sinyaller
düşük link seviyelerinde
çok büyük bir bölgeyi
şu şekilde kaıegorize
ihtiva eden kısımları-
biridir. Bu yolla bu tür alanların
ağaçlardan
göre daha ekonomik
(GEO) Yer senkron yörünge
14
geniş orman ve su alanlarını
başarılı olan sistemlerden
yerden yüksekliği
35.786 km.
kaplanması
bölgede
bu-
geçemediğinden
kaplayabilme
yeteneğınden
Uydu/arın
Hava Trafikte
Kullammı
Uydu haberleşmesinin
rebilir. Bunlardan
leşmesinin
masıdır.
kifayet
Bunun
olmamasından
hava trafikte kullanımı
bazıları gecikmelerden
etmemesi,
yanında
dolayı
büyüyen
özellikle
bu sorunun
malar yapmakta
ve konferanslar
(Global Navigation
trafik içerisinde
okyanus
radarların
kullanımı
vermektedirler.
kullanılarak
Düşünülen
gide-
HF haber-
göremediği
alanların
güvenilir
çözülmesi
oL-
ve verimli
düşünülmektedir.
için ilgili otorite ve kuruluşlar
sistemlerden
çeşitli çalış-
biri de GNSS
Satelite System) dir.
Buna karşılık yeni bir sis1eme geçişte meydana
maların çabalarına
gelen trafik kargaşası,
ötesi HF haberleşmesinin
uydu linkleri
Buna ek olarak GPS'in hava trafiğinde
bugün mevcut olan bazı sorunları
dolayı meydana
karşılık hava yolu firmalarının
değişimi,
ileride yapılacak
ruluşların
etkin çaba ve tutumlarına
havacılık
otoritelerinin
gelecek
bu yöndeki
sorunlardan
biri de üretici fir-
isteksizlikleridir.
veya diğer havacılıkla
Bu durumun
ilgili kurum veya ku-
göre değişecektir.
KAYNAKLAR:
1- Business
Avlation
Jully 1994
2- Navaire
Spring
1993
3- Navair
Volume
19-1996
4- Havacılık
Ocak
Elektroniği
Dergisi
1995 GPS
5- Data and Computer
William
Communication,
MACMILLlN
Stallings
6- The Basics
Longman
of Data Communica1ion
Series
7- The International
Magazine
Electronics
December
1996
HAVACılıK ELEKTRONiGi
15
SEYRÜSEFER
YARDmcı SİSTEMLERİ (S.S.Y)
D Ercan PERŞEMBE
Esenboğa
Hv. limanı
Elektronik Şube Müdürü
Günümüzde güvenilir bir hava trafik hizmeti verilebilmesi için son derece öneme haiz
Seyrüsefer YardımCı Sistemleri kullanılmaktadır.
Bu sistemler idaremiz sorumluluğunda
tesis edilerek günün 24 saatinde faal halde tutulmaktadır. Hava taşımacılığında
can güvenliği ve mal emniyeti olumsuz faktörlerin çokluğu nedeniyle sürekli olarak büyük risk altındadır. Bu durum dikkate alındığında seyrüsefer yardımcı sistemlerinin yayınlarının doğruluğunun, güvenilirliğinin
ve sürekliliğinin
önemi bir kez daha ortaya çıkmaktadır.
Son derece
önemli bu konuda güvenilirliği artırmak için dikkat edilmesi gereken konular iki ana başlıkta
toplanabilir. Öncelikle seyrüsefer yardımcı sistemlerinin teknolojik gelişmelere uygun olarak yenilenmesi, bakım onarımıarının yapılması, devamlı faal tutulmaları, daha sonra da bu
sistemin yayınlarını olumsuz etkileyen harici bozucu kaynakların ortadan kaldırılması için
gerekli işlemlerin titizlikle yapılması ve sürekli takip edilmesi gerekmektedir.
ilk bölümde
belirtilen hususlar idaremiz tarafından sürekli olarak denetim altında tutulmaktadır.
Ancak
ikinci bölümde belirtilen hususların harici kaynaklı olmasınedeniyle
daha büyük çaba sarf
edilmesi gerekmektedir.
Şimdi seyrüsefer yardımcı sistemlerinin yayınlarını olumsuz etkileyen aksaklıkları, bu aksaklıkların etkilerini, daha sonra da çözüm önerilerini inceleyelim:
A- AKSAKlıKLAR
Bugüne kadar karşılaşılan en önemli aksaklık yapılaşmadır. Havaalanı sınırları içinde
ve dışında, istasyonların civarında küçümsenmeyecek
sayıda yapılaşma sürmektedir.
Bu
yapılaşma genellikle hangar, hizmet binası ve konut şeklinde olup ayrıca çevre tel örgüsü,
aydınlatma direkleri şeklinde de mevcuttur. Bir başka aksakllk mevcut arazi yapısındaki değişmelerdir. Bu değişmeler çeşitli amaçla yapılan inşaat çalışmalarından
kaynaklanmaktadır. Kanal açılması, dolgu çalışması yapılması, ihtiyaç nedeniyle toprak malzeme alınması,
pist kenarındaki strip sahalarda düzeltme yapılması gibi hareketler ile genellikle karşılaşılmaktadır.
Çok sık rastlanılmamakla
birlikte
bitki örtüsünde
meydana
gelen değişmeleri
de ak-
saklıklar arasında saymak mümkündür. Özellikle sürekli büyüyen yabani otlar, yeni dikilen
ağaçlar bu kategoride değerlendirilebilir.
Radyo ve televizyon yayınları başta olmak üzere
çeşitli elektromagnetik
yayınlar da bir başka aksakllk grubunu oluşturur. Aksaklıkların
oluşumunda genellikle en büyük etken ise yapılan çalışmalarda gerekli bilgilerin ilgili birimlere
gerektiği
şekilde aktarılmaması,
koordinasyon
kurulmamasıdır.
B· ETKiLER
Yukarıda belirtilen aksakllklar seyrüsefer yardımcı sistemlerinin yayınları üzerinde iki
önemli olumsuz etki oluştururlar. Bunlar SSY sistemlerinin yayın performansında
bozulmalar ve yayın performansının
tamamen kaybolması şeklinde ortaya çıkar. SSY sistemlerinin
yayın performansındaki
bozulmalar nedeniyle kullanıcılara yeterli ve gerekli hizmetin verilmesinde sıkıntılar ile karşılaşıllr, oto pilot kulanmakta olan uçaklar rahatsızlık hissederler,
buna bağıl olarak da oto pilot kulanmaktan vazgeçmek zorunda kalırlar, bozulmaların kısmi
olarak ortaya çıkması ve uzun sürede giderilememesi
halinde ise yayınlara tahdit konulur
Yayın performansındaki
bozulmaların ortadan kaldırllmaması
halinde ise sistemin faaliyetine bulunduğu yerde devam edilemez, bir başka yere taşınma gibi ekonomik olmayan çözümler aranılır, bu ise zaman, para ve emek kaybına sebep olduğu gibi genellikle optimum
trafik hizmeti verilememesi sonucunu da ortaya çıkarır.
16
HAVACılıK
ELEKTRONIGi
C· ÇÖZÜM
Meydan
ÖNERiLERi
dahilinde
lLS sahaları
yakınlarında
V9
VOR
istasyonlarının
bina, hangar, konut, enerji nakil hattı, çevre tel örgüsü, fabrika gibi yapılara
memesi,
zaruri hallerde
kriterlere
uygun olarak yapımına
mesi, yapıların
herhangi
CL
yüzey
bir nedenle
yüzeyetkilerinin
yardımcı
kriterlere
müsaade
ve çatılarında
kaldırılması
edilen yapılardaki
ve dvarında
işlerin en kısa sürede bitirilecek
çalışmalardan
yOzeyinin eski haline getirilmesi,
hafriyatın
istasyonlardan
halarda
yabancı
melidir.
Aksaklıkların
aktarma
ve koordinasyon
bünyelerinde
ot mücadelesi
eksikliğinin
Meydan
önem; hakkında
aksaklıklar,
seviyede
indirilmesi
takip ediltutulması,
şarttır.
yansılı-
Seyrüsefer
yapılacak
arazi yüzeyinde
çalışmaların
bütün çaönemli öL-
bitimini müteakip
arazi
uzun süreli olması halinde ortaya çıkabilecek
ve ölçülerde
depolanması
şarttır. Ayrıca bu sa-
her türlü ağaç yetiştirilmesine
oluşumunu
olabilecek
önlemek
etkilerini
sağlamalıdır.
Müdürlükleri
bir fikir vermesi
bu aksaklıkların
etkilerin ortadan kaldınlması
SISTEMIN
ADI
asgari
arazi üzerinde
ortadan kaldırılması
gerekli koordinasyonu
edil-
yapılması,
müsaade
esasından
gerekmektedir.
detayları
bilgi
ile birlikte diğer birimle-
Bu Koordinasyon;
arasında
edilme-
hareketle
ilgili tOm birimler;
Daire Başkan-
olduğu kadar Genel Müdürlük·
da mutlak surette tesis edilmelidir.
Konunun
karşılaşılan
ziyade
çalışmaların
ları, Liman Başmüdürlükleri,
ler arasında
yapılmalı.
çözümünden
yapacakları
re mutlaka aktarmalı,
çalışmaların
idari
müsaade
yeni değişikliklerin
şekilde planlanması.
kaçıntiması,
belirli uzaklıklarda
civarında
etüdlerin
tesis edilmiş bulunan yapıların
veya en az düzeye
yayın sahalarında
çüde de{Jişiklik oluşturacak
gerekli
cam ve metal yüzeylerin
kriterleri ihlal edecek mesafeye
ortadan
istasyonlarının
lışmalarda
uygun yer seçimi yapılması,
YERi
açısından
aşağıdaki
seyrOsefer yardımcı
için yapılan çalrşmalar
MARUZ ~LDIGI
ETKI
tabloda
sistemlerine
bugüne
kadar
olan etkileri ile bu
gösterilmiştir.
TESPIT
ÇOZUMJÇIN
YAPILAN I LEM
VOR
Antalya
Havalimanı
Perlo~ns ka}tı~ı 9~ericiönlemler.
UZlmsüreli
Istasyoncivarındaki sorıuçtasısıemdeğiş~.nlmes.ıkonvansi·
pertom,ıanskaybıve her tür1üyapılaşma yonelVOı:ı.cihazıyenneDopplerVOR
tahditlikullanım
cıhazlleminl(DVOR)
36R lLS
Antalya
Havalimanı
Perfom,ı~nskaybıve
tahdıtllkullanım
GlidePalhsahasl
önürıdesürekli
yapılaşma
VOR
Atatürk
Havalimanı
Uzunsürelitahdifli
kullanım
Istas~ncivarlndaki
hertur1üyapllaşma
36 lLS
Atatürk
Havalimanı
Uzunsüreli
enferlerans
GlidePa!hsisleminin8k1ebandıeferencesisternindenM.Armysistemine
modifiyeedilmesi
i
36 lLS
VOR
VOR
Alaıork
Havalimanı
Afaıork
Havalimanı
BüyükÇekmece
Ataıork
Havalimanı
Be"'.,
=e~
Havalimanı
civaıırıda f~:i:::~:':v~~~s;,~:~
slandartfaıauyglXl01-yayınlannın
etlQ8lJerımesj,kesın
çözümalı·
~Y:ıa=n
rllmama$lozenne.Slsıem'1'yınlrekanslOın
Sis;temindeğişlirilmesiesrıasındaanıen
CAT·IIolansislemper· avalimanıdahilinde sısteminin~lirilmesi, 12elemanh
fomıarısınınidamesin·
antensist:~rir~ui~II~~~lanh aoten
de,yaşanılanproblemlef yapılaşma
Performanskaybı
Isıasyonunbulundu9Uyen:leokaldırılIstasyondvarında ması,geçiciolarakhızmeteNDBcihazı
yapılaşma
iledevamedilmesi
:m~
~~
Performanskaybıve
tahditlikulanım
(halenTEDAŞ)tesis
edilen380IW ENH
ENH'olngiizergahının
değiştirilerek
istasyondanuzaklaştınlması
HAVACıLıK ELEKTRONiGi
17
YILDIRIMDAN
IiORUNMA ve TOPRAIiIAMA
Erol
Koç
Elektrik Mühendisi
Teknolojinin
topraklarnasız
Ulkemiıde
yapım
hızla geliştiği
makinalar
yıldırımdan
korunma
ve yerleştirilmesinden
montaj
çalışmaları
Turkiyemiıde
ve topraklama
eşigina
tesisalı
sonra farkedilmektadir.
gerekenden
olan bu korunma
21.yuzyllın
hala canlar almakta ve maddi hasarlara
dikkate alınmadığı
den sonra anlaşllabilmektedir.
için durumun
Aşağıdaki
çoğunlukla
Bundan
daha fazla maliyete
sebep
yıldırım
bina ve tesislerin
için yapılan
Bazen
de gerekli
ancak yıldırımın
yıldırımdan
ve
vermektedir
sonra korunma
olmaktadır.
ehemmiyeti
yazımızda
gelindiğinde
sebebiyet
korunma
düşmesin-
ve topraklama
ile
ilgili temel bilgileri bulacaksınız.
1- YILDIRIMDAN
KORUNMA
a) Franklin Çubuk
Franklin Çubuğu ile yapılan korunmada
sivri ucun oluşturduğu
inen indirme iletkeni tesisatı ve topraklaması
ner mevcut olsa dahi), uygulanan
a) Franklin
yakalama
ile minarelerde,
yakalama
bacalarda
deşarjl.
(Radyoaktif
direk
pera to-
korunma tipidir. Halen bu gibi yerlere uygulanmaktadır
çubukları;
Piyasada
üretilmekle
olan iki tipi mevcuttur.
Çelik
üstü krom nikel kaplr ve Pirinç üstü krom nikel kaplı.
Birinci imalat tercih edilmemelidir,
dan dolayı
pasıanma
zamanla
olur, hem iş yapamaz
ikinci imalat tercih edilmelidir.
20-40-50-60
havadaki
atmosferik
ve kimyasal
hem de inişe doğru pasıanma
cm'ıik imalatıarı
mevcuttur.
olaylar-
akacağından
Yapıya
göre seçim
yapılır.
bL Ilave borusu; Yakalama
ucunun daha yukarıya
ve daha sağlam monte edilmesini-
sağlar bir ucu dişli, 1 m'lik imalatıarı mevcuttur,
c) iniş Iletkeni;
olarak topraklama
d) Topraklama
020
Faraday
mlmakta
tesisatı; Malzeme
tepelerdeki
kafesi ile korunma
olarak çubuk (Sam bakır veya çelik özlü bakır kaplı
galvanizli)
paratanerin
radyoaktif
terk edilmektedir.
(Radyoaktif
parataner
uçları; Franklin çubuklarıdır
lunması gerekmektedir
HAVACılıK ELEKTRONiGI
radyoaktif
göre yapıldığında
dolayı ülkemizde
önemli lesislerde
a) Yakalama
ve eksiz
kullanılması
gerekmektedir.
Kafesi ile Korunma
idi ve starıdartlara
hah olmasından
tesbit edilmesi
kadar inmesi gerekir.
1,5 mt). levha (bakır vey saç sıcak daldırma
bL Faraday
18
50 mm2 sam bakır olması ve iniş kroşesiyıe
çubuğuna
ülkemize
önce kulla-
göre 2, 3 kat da payUksek dağ ve
mevcut olsa dahi) kullanılmaktadır.
ve korunma alanının
ve binanın her sivri noktasına
gelmesinden
paratonerlera
Şu an cephaneliklerde,
yerleştirilmesi
45
olan koni içinde bu-
gereklidir.
b) iniş tesisatı;
bakır iletken olup
rak altından
inişte ve yatayda
tercih edilmekte,
sarkmalıdır.
melidir. Duvarda,
kiremitle döşemek
birleştirilmesi
1x50 mm2 som
üstte ve inişlerde
ve de top-
kroşelerle
döşen-
için ayn ayrı kroşeler mevcuttur.
Tekli test klemensi
tüm topraklama
kırı ile topraklamadan
çubuklarının
1/50 mm2 som bakır iletken, yatay ve düşeyde
cl Test Klemensleri;
klemensleri
Franklin
tüm binayı kafes şeklinde
inişlerinde
gelen bakırın
(lx50
mm2 için) tabir edilen döküm pirinç test
kullanılmalıdır
birbirlerinden
ki azami yılda bir topraklama
ayrılıp topraklamanın
(iniş ba-
müstakilenl
geçiş
inişinde 3 m'lik, içine PVC hortum geçirilmiş
galva-
direnci ölçümü için.
d) Muhafaza
borusu; Topraklama
nizli borular kullanılmalıdır
e) Topraklama
o 20
ki dış darbelerde
tesisatı; Malzemesi
iniş iletkenlerini
olarak çubuk (Sombakır
1,5 m) - levha (bakır veya sıcak daldırma
müteakip
topraklama
geçiş dirence ölçülmeli
olduğu zaman çubuk ve bakır ilavesiyle
c- Radyoaktif
Radyoaktif
Paranoterle
paratonerle
maliyeti ve güvenilirliği
YıLDıR/MIN
Ytldırımın
galvaniz)
veya çelik özlü bakır kaplı
kullanılmalıdır
ve tesisat
bitimini
(max 10 ohm olarak kabul edilmektedir)
fazla
düşürülmelidir.
Koruma
koruma Türkiyemiz'de
yönünden
hızla gelişmekte
kullanılmaktadır
olup montajı,
işletmesi,
ve benimsenmektedir.
OLUŞU:
Oluşumu;
olarak tanımlamak
dir. Atmosferik
korusun.
Yıldırımı
mümkündür.
çalkantılar,
ve toprak arasında
bulutla loprak arasında elektrik yüklerinin
Bu deşarjlar
2000-200.000
Amper
gerek bulutla bulut bölgeleri arasında
(yıldırımlar)
elektrik boşalmalarına
hızlı bir deşarjı
arasında
(Şimşekler),
değişmektegerekse
neden olan bu yük ayrtlmasını
bulut
doğu-
rurlar.
Yıldırım deşarjında
1) Ön deşarjın
2) iyonlaşmış
Herhangi
KVlcm
başlıca 2 aşama vardır:
oluşumu
kanal üzerinden
ana deşarjm
bir bulutun alt kısmında
metrekaresinde)
30 ile 50 metrelik
buluttan
mesafeyi
potansiyel
toprağa
saniyede
boşalması
farkı yeterli seviyeye
doğru bir elekıran
60-50.000
dördüncü
deşarj meydana
risi birbirini izleyerek
devam eder, herbir deşarj öncekinden
şeğin ucu yeryüzüne
yaklaşmış
fazlalaşmaktadır,
elverişli noktasından
zitif yüklü bir elektron
demetin
oluşturduğu
30
iyonlaş-
yaklaşık atarak 50 mL. daha ileriye erişir
Daha sonra bir üçüncü deşarj ardından
gittikçe
(10
değişen bir hızla kateder,
ile 100 mikran saniye süren bir aradan sonra ikinci bir deşarj birincinin
mış yol~ izler ve öncekinden
geldiği zaman
demeti fırlar. Bu birinci deşarJ
km. arasında
bu alanın değeri yeterli bir seviyeye
(örneğin, yüksekte
gelir.
Deşarjlar
50 mt. ileriye ulaştığı
olur, bu sırada deşarj ile yeryüzü
arasındaki
ulaştığı zaman
se-
için şim-
elektrik
alanı
yeryüzünün
bulunan sivri uç, ağaç bir binanın çatısı olabilir) po-
demeti fırlar ve ön deşarjlar
boyu 150mt'yi bulabilir. Yeryüzünden
birleşmek
üzere hareket
fırlayan deşarj buluttan
eder bu pozitif
inen deşarjla
HAVACılıK
ELEKTRONiGi
birleşti-
19
ği zaman
oluşan iletken kanaldan
yon voltluk bir gerilimle
akımıdır.
Buluttan
a) Radyoak1il
Ampere
kadar çıkabilen
bir akımla
akar işte yıldırım olarak tanımlanan
inen bu deşarjlar,
peşe gerçekleşmesiyle
saniyenin,
milyonda
ve 100 mil-
olay, bu ana deşarı
biri mertebesinde
aralıklarla
peş~
tamamlanır.
parataner
unitesi:
rarda biriken elek1rik yüklerini
de oluşacak
200.000
yeryüzune
deşarjları
Radyoaktif
paratonerlerdeki
insan, yapı ve tesislere
açtığı kanalla istenilen
amaç fırtınalarda
zarar vermeyecek
bulut-
şekilde sahası için-
bir noktaya yönlendirerek
toprağa boşaltmak-
tır.
RADYOAKTIF
PARATONERLEROEKI
TIp VE ÇAPLAR
Tip;
EX-A
EX-l
EX-2
EX-3
EX-4
EX-5
EX-6
EX-7
çap:
025
040
050
070
0100
0150
0160
0200
2- TOPRAKLAMA
Topraklama,
Türkiyemizde
yeni yeni önem arz eder duruma gelmiştir.
a) Statik Topraklama
Yeni yeni önem verilen topraklama
yerinden
topraklanmalıdır
kaçak akımın
bulutların
boşalması
(Elektrik
binarara teması sonucu binalara
halindeyken
Yüksek
elektronik
binalar
ve işhanları
toplu bulunduğu
Tüm cihazlar gövdelerinden
Topraklaması
insanların,
hayvanların
tehlikeli
dokunma
Hetken tesis bölümlerinde
sürekli olarak kalmasını
önlemeklir.
tesislerde
leri ve civatalar! vasıtasıyla
Akaryakıt
tankları
tüm makinalar
nötürden
- benzin
oluşacak
boşaltması
topraklanma-
- iş yerlerindeki
bilgisayar
ve
statik topraklama
barası monte edilir
bu bara topraklanır).
ve adım gerilimlerine
oluşabilecek
üzerlerinde
karşı korunmak
için
yüksek dokunma
geriliminin
mevcut olan topraklama
klemens-
• jenaratMür
• yürüyen
merdivenler
- panolar - tablolar havai hat şebekelerinde
her çeşit elektrik
fabrika ve tesis etralını çevreliyen
Ayrıca
alanları toprağa boşaltmak-
hariç müstakiren topraklamalıdır.
pompaları
evdeki kullanma aygıtları
ELEKTRONiGi
toprağa
şeritlerle
topraklanmalıdır.
mekanlarda
gerilim altında olmayan
• parafudurlar
en az dört
inen elektrik yüklü
(bu tip kullanım amaçlı binalar temel
biriken manyetik
bu baraya bağlanır,
b) Koruma
rayları·
elek1rik yuklerini
levha ve galvanizli
da aynı şekilde
cihazlar, telefon santrali üzerlerinde
Fabrikalarda,
yapılar
bina uzerinde
tesisah yapılmalıdır.
tadır (bu gibi cihazların
HAVACılıK
boşaltıkları
galvanizli
dolayı
hem de yeryüzune
çalıştığı binalara,
temel kolon demirlerinden
Iıdır) statik topraklama
Çelik konstrüksiyon
arızadan
zarar vennemesi
için) elektrikli ve elek1ronik cihazların
20
sistemidir.
tesisatmdak.i
insanlara
metal lel çiller.
motorlarıyla
çalışan
- Asansör
demir direkler
makinalar'·
aygıtlar,
c} Işletme Topraktaması
Elektrik
bunların
tesislerinde
normal işletilmesi
bulunan
lirli bır de~erde bulundurularak
nıdandırılmış
işletme
araçlarının
aktif bölümleri
sağlanır ve işletme akım devresinin
elektrik tesislerinde
olur. Jenaratörlerde,
trafolarda
topraklanır,
böylece
toprağa karşı potansiyeli
aşırı geritimin oluşması
be-
önleme ya da sı-
uygulanır.
RADYOAKTIF
PARATONERIN
PLON
DIREK
MONTAJ
DETAYı
HAVACılıK
ELEKTRONIC;i
21
METU-NET
ORTA DOGU TE~1jı~ ÜNİVERSİTESİ
YEREL VERİ İLETİM AGI
Nusret YILMAZ
Elektronik Yüksek Mühendisi
METU-NET
Orta Doğu Teknik
University
Netwoork),
(LAN-local
Area
Üniversitesi'nin
(Mega Bit Per Second)'lik
ve iki yan halkadan
on Access
METU-NET
oluşmakta.
ne bağlanması
adet IBM 8209 LAN Bridge
kullanılmaktadır.
iletim ortamına
birbirinden
erişimlerini
sağlamak
iletim ortamının
mak amacı ile -Sniler
birbirine bağlanmasında
Network
bağlantısını
Server,
iletim ortamına
incelemek
Analyzer"
Ağ içinde.
sekiz
birbirleri-
MAU bulunmaktadır.
Iki
gerçekleştirmek
için
ise, ağın daha geniş bir alana yayı la-
Novell
terminallerin
Herbir istasyon iletim ortamına
trafik değerlerini
sayılabilir.
kullanılmaktadır.
bağlı UNIX Workstation,
ramın çıktıları daha sonra network'ün
16 Mbps
ve iki port'u da MAU'ların
ana halka ile yan halkaların
farklı ve bölümlerdeki
yonlar bulunmaktadır.
ve
omurga ağı, bir ana halka
16 adet IBM 8228 tipinde
IBM 8220 fiber optik dônüştürücüler
bilmesi için MAV'ların
East Tehnical
kurulmuş
geliren temel birimler olarak MAU (Multistati-
ve fiber optik dônuşfürücüleri
için ayrılmış
(Middle
turü bir yerel iletim ağıdır
tarafından
ile çalışır. METU-NET
Ağı meydana
iletim ortamına
sağlamak
uygun Token·Ring
IBM firması
iletim kapasitesi
Unit), LAN Bridges
port'u istasyonların
yerel iletim ağı METU·NET
IEEE 802.5 standartma
Network).
Banyan
Server,
erişimlerini
MAU'lar üzerinden
ve istasyonlar
ile ilgili istatiksel
olarak bilinen bir program
farklı trafik değerleri
Router
sağlayan
gibi
istas-
bağlıdır.
veri topla-
kullanılmıştır.
için simule edilmesinde
Bu progkullanıl-
mıştır.
Sniffer Network Ana/yzer
Sniffer
Network
kaydedebilen
-analiz"
görüntüleme
algılama
veriler filitrelenerek
- Görüntülerne;
ELEKTRONIGI
Programın
Program
aktivitesini
gôzlemleyebiıen,
temel iki fonksiyonu
iki aşamada
çahştırılır,
olarak
algılama
ve
kullanıcı
tarafından
belirtilecek
parametreler
doğrul-
kaydedilir.
görüntüleme
dir. GeneJljlde verileri toplayıp
HAVACılıK
iletim ortamının
bir programdır.
sayılabilir.
aşamasında
SniHer Network Analyzer
22
bağlı olduğu
fonksiyonları
.
• Algılama;
tusunda
Analyzer
ve gôrünlüleyebilen
ve "monitör"
modunda
veriler yorumlanır
ve görüntülenir.
bağlı olduğu ortamı -dinler" ve çoğunlukla
analiz etmekle yetinen program,
ortamın
pasif bir gözlemcitrafıgine etkide bu-
lunmaz.
Ancak
doğruıtusunda
Sniffer
lanmıştır.
gerekli
durumlarda
kendini ortamdan
Network
Analyzer
kullanılarak
ilkin bir hafta boyunca
yoğun
trafik değerinin
olarak
kaydedilen
nin yaşandığı
değerlerin
zaman
Analyzer
dilimleri
daha yoğun trafik değerlerinin
1996 Cuma gününde,
veya -LAN
üzerindeki
diliminde
verileri
Manager"in
değerleri
haftanın
gösterilmiştir.
değil ikişer saatlik averaj değerler
temel alınarak
etkilerinin
yapılacak
kolaylıkla
averajları
Mbps olduğu halde 1O'ar dakikalık
görünmektedir.
averajların
Text
grafiksel
en yoğun trafiği·
Ancak
olduğuna
incelemede
görüleceği
süreyle.
Excel kullanılarak
yapıldığı
burada
verilen
dikkat edilmeli·
anlık olarak yaşanan
açıktır. Şekil -2'de 10 Mayıs
günün en yoğun saat dilimi olan 10.00 ile 12.00 yaşanan
10'ar dakikalık
isleği
iki farklı veri grubu top-
10'ar dakikalık
Microsoft
Şekil ·1'de incelemenin
29 Mart 1996 Cuma gününün
anlık trafik değerleri
dir. Daha kısa zaman
ğerlerinin
METU-NET
iki saatlik
Network
Örneğin
ürelebilir
ve hergün ikişer saatlik süreyle ve daha sonra günün en
yaşandığı
Sniffer
olarak ifade edilmiştir.
lest mesajları
ayırabilir.
iki saatlik
averaj
değer
3 Mbps'e kadar çıkabildiği
Iralik de-
yaklaşık
2.2
gözlenmektedir
3000b:itttbJ
Sniffer Output On Mar· 29 Friday
~
2500
i~~~~
e
1000
t=
500
O
0&2 2&4
4&6
6&.88&1010&1212&1414&.1616&1818&20 20&22 22&24
Time
Şekil -,:
29 Mal11997 tarihinde ileiilen veri mlktan
Utllazation Of The Network On May - 10 Frlday
3500
1---·
3000
__
2500
Insıantaııeous
i
2000
i1
1500
1000
500
O
10:00 10:1010:20
10:3010:40 10:50 11:00 11:1011:20
11:3011:4011:50
Tl me
Şekil-2:
10 Mayıs 19971arihinde saat 10.00 ile 11.50 arasında iletilen veri miklan
HAVACılıK ELEKTRONiGi
23
Bir network kurulurken
ihtiyaç duyulandan
yalnızca
anlık tepe (peak) değerleri
fazla bant genişliği
ayrılmış
olacağından
mış olur. Ancak peak değerteri hiç dikkate almamakta
melere ve kilitlenmelere
METU-NET'e
dukça
farklı
bağlı istasyonlar
Özelliktedirter.
miktarlarının
"Cisco AGS"nin
miktarına
çoğunlukla
verimsiz
zaman zaman network
kullanıl-
içinde gecik·
neden olabilir.
ürettikleri
Ömeğin
Sniffer
trafiğin yoğunluğu
Network
1996 Cuma günü saat 10.00 ile 12.00 arasında
trafik
dikkate alınırsa,
bant genişliği
kümulatif
değerleri
trafik miktarının,
oranının yaklaşık
karşılaştırıhnca
en az veri üreten
1.000.000
açısından
Analyzer'in
network'e
birbirlerinden
çıktılarına
en fazla
veri ileten
istasyonlardan
ol-
göre 29 Mart
bağlı tUm istasyonların
ürettikleri
istasyonlardan
"IBM 293137"nio
trafik
olduğu gözlenmektedir.
METU-NET Simu/asyonu
Simulasyonun
Ianmaya
amacı, METU-NET'in
başlanması
ğerlendirilmesini
Simulasyon
METU-NET'e
kullanıcı sayısının artması ve yeni servislerin
ile birlikte ortaya çıkan gereksinimler
karşısında
performansının
sağde-
yapmaktır.
programı
Turbo
Pascal
bağlı herbir istasyon
leridir ve istasyonların
urettikleri
6.0 kullanılarak
için, normal çalışma
trafiği simule
yazılmıştır.
koşularında
etmek amacıyla
Programın
beklenen
inpulları
trafik değer-
~random varible"lere
bağıl
olarak kullanılacaklardır.
Programın
çıktıları,
ilettiği trafik değerteri,
boyunca "Token-in
Simülasyon
tırılmış,
programı,
%200 artırılmış
Normalolarak
dığı haftanın
simulasyon
itetilebilen
süresi boyunca
trafiğin
normaltrafik
değerteri, %50 artırılmış,
trafik değerleri
değerlendirilen
önce beklemek
nın artan trafik değerleri
Sniffer Network
(delay) zorunda
için nasıl değiştiği
bağlı olarak network içinde delay'lerin
0,5
O,]
.!!!
o
~
~
0,1
NormallzedTrafflc
Şekil-3
24
HAVACıLıK EıEKTRONIGI
%100 artırılmış,
Analyzer
trafik.
%150 ar-
ile verilerin
trafik değerleridir.
toplanŞekit oranı-
Bu şekil artan trafik değerlerine
önemli ölçüde arttığını göstermektedir.
O,'
ı!:~ 0,
o~
ve ortama
süresi, bu süre
kalan trafiğin toplam üretilen trafiğe
gösterilmiştir.
O,.
~
~~
~~
ürettiği
olmak üzere beş farklı değer için koşturulmuştur.
trafik değerteri,
en yoğun günü olan 29 Mart 1996 Cuma gününün
3'de iletilmeden
OQ
herbir istasyonun
üretilen trafiğin oranı, simulasyon
network'ü dalaşma sayısl,.netwo.r1<'te toplam üretilen ve iletilemlen
Normal trafik şamarı altında, network "throughputMunun
tebilen veri miktarı) 3,238 Mbps olduğu görulmuştUr.
pasitesinin
peak değerine
şık 10 Mbps)
daha
miktarı yaklaşık
dan verilerin
paylaşmalı
ulaşılmadan
fazla
trafik
bir ortamda
maya başlandığı
(16 Mbps'lik Token-Ring
taşıyabileceğini
üç katına çıksa bile network
taşınabileceği
anlamına
zaman, kuııanıcıların
zorunda
Simulasyon
l
ka-
için yakla-
bu durum
tralik
bir sorun ve delay yaşanmaüst sınırtarına
kalacakları
sonucu
karşılanamadığını
Ancak
türü network'lerde
ortam kapasitesinin
hissetmek
Bu durum Şekil -4'de gözlenebilmektedir.
tamamen
Token-Ring
bit olarak iıeti.
halen METU-NET'in
turü bir network
göstermektedir.
içinde herhangi
gelmez.
(shared medium),
mının network tarafından
(birim zamanda
Bu durumda
olduğu
gibi
yakın kullanıl-
gecikmeler
artacaktır.
artan trafik miktarının
tama-
göstermektedir.
2.5
1.5
Normalized Traftic
Şekil-4
Sonuç olarak, simulasyon
sonuçtarı
makta olduğunu
göstermektedir.
rak kullanıcıtarın
hissedecekleri
tedir. Simulasyonun
dikkate
alınırsa,
fından
hissedileceği
"Bridge'lerdeki
ulaşacağı
yığılmalar
rının gereksinimlerini
etkilerinin
gibi farklı etkenler
delay
averajlar
simulasyon
de trafik peak'lerinin
Bir network'ün
gibi yeni uygulamaların
rahatsız
yerine ikişer saatlik
olumsuz
artması ve çok geniş iletim kapasitesi
lamaları
altında kullanıl-
artmasına
edici boyutlara
ve özellikle
açıktır.
kapasitesinin
uafik miktarının
peak değerler
artan trafiğin
daha ciddi boyutlarda
halen METU-NET'in
Ancak aynı zamanda
gecikmelerin
performansının
başlanması
alınarak
anlarda
yapıldığı
gösterdiğinden
kullanıcılar
etkileyen
de göz önüne alındığında
ve band genişliğine
sağlanmaya
temel
sonuçlarının
yaşandığı
bağlı olagorulmek-
kullanıcı
sayılarının
ihtiyaç duyan "Multimedia"
ile birlikte METU-NET
tara-
faktörlerden
uygu-
kullanıcıla·
karşılayamayacaktır.
HAVACılıK
ElEKTRONiC;1
25
TAŞıNABİLİR ELEmRONİK
CİHAZLARJN
lHEYDANA GETİRDİGİ ENI'ERFERANS
VE UÇAK SİSTEMLERİNE IITKİLERİ
Cav~ sIVRIHiSAR
ArsEWA Genel Başkan,
Necdet ÜNAL
ATSE1PAGenel~
Enterferans, günlük hayatımııda
çok sık karşılaştığımız bazen rahatsız olduğumuz, bazen de alişmış olduğumuz için farketmediğimiz
veya dikkate aLmadığımız bir problemdir. Parazil, CIZtltl, araya giren
başka yayınlar, müziğin kalitesinin veya TV görüntüsünün bozulması gibi rahatsız edici olayların hepsi
birer enlerierans
olayıdır. Yazımıza, EMI (Elecıromagnetic
Interference)'ın
genel tanımın! yaptıktan
sonra Uçuş Emniyeti açısından taşınabilir elektronik
cihazların
enler1erans
etkilerinden
bahsederek
devam edeceğiz.
Enterlerans; ilgili kanun, tüzük ve
yönetmeliklere
uygun olarak sağlanan her türlu haberleşme hizmetini engelleyen. kesinti
yaratan veya nneliğini bozan çeşitli yayın ve elektromagnetik
etkilere denir. Telsiz prensibine göre çalışan tum cihazların kullanma amaçlarına göre çalışan tüm cihazların (Muhabere, seyrüsefer yardımcı, radar cihazlar vs. gibi) alınıp verilen sinyallerin, dış tesirlerle özelliğini kaybetmesi olayıdır. Enterteransın kaynakları ve nedenleri çok çeşitlidir. Atmosferdeki
olaylar sırasındaki elektrik boşa!maları, uzayın derinliklerinden
gelen kozmik ışınlar, elektrikli cihaz ve gereçlerin yaydığı elektromagnetik
alanlar verici ve alıcı cihazlarda oluşan
doğal gurültü hepsi birer enterferans kaynağıdır. Bunların tamamen ortadan kaldırılmaları
teorik olarak mumkun değildir. Bunların yanında cihazların yanlış kullanılmasından,
ayar
bozukluğundan,
çeşitli tihre eksikliğinden,
zamanla kullanılmasından
dolayı malzemelerin
performans kaybından veya işletme şartlarına uyulmamasından
dolayı da çok sık enterlerans olayları ortaya çıkar.
Genel:
1990'11 yıllarda, uçuşta seyrüsefer sistemlerinin bir anda allak bullak oluşunun, yolcular tarafından kullanılmakta olan bir PC veya başka bir elektronik aygıttan kaynaklandığının
belirlenmesi üzerine, bu cihazlar Uçuş Emniyet görevlileri tarafından birer terör silahı olarak nitelendirilmektedir.
En gelişmiş bilgisayar teknolojisi ile donatılmış olan ve milyonlarca
dolar değerindeki çağımızın bu sanat şahaseri modem uçakları, gerçekıen yolcu kompartmanında bulunan bir kompiller yCızunden duşebilir mi? Yoksa bu tez bilim dışı bir uydurmaca mı? Tüm elektronik cihazlar Radyo Frekansıl Radio Frequency (RF) dalgaları yayartar
ve tüm uçaklar, seyreısefer yapabilmek için bu radyo frekanslarından
sinyal alan hassas
elektronik aygıtlar (Avianies) kullanırlar. Yolcu beraberinde taşınan elektronik cihazlar, bu
kritik frekans bandında yeterli kadar güçlü RF dalgaları ürelliği takdirde. bu sinyaller interference (electronik
karıştırma) yaratmak suretiyle uçağın bütün seyrüsefer
sistemlerini
devre dışı bırakabilmektedir.
Böyle bir durumda, pilotunuz şayet bir astronot değilse işiniz
zor demektir. Yaşamsal fonksiyonu olan seyrüsefer sistemleri, normalde bu tür RF daIgalarına karşı korumaııdır. Ote yandan, komplrtenerde de RF dalgalarının kaçak yaparak elektronik karıştırmaya neden olmamaları için bir koruma sislemi mevcut olup, imataVsatış musaadesi
için bu hususta
ilgili FCC (Federal
Communucation
Commision
• USA)
otoritesinden onayalınması
zorunludur. Ne var ki, etrata ölümcül elektronik dalgalar yayan
aygıtlar sadece PC'ler değildir. Uçakların yolcu kompartmanlarını
şöyle bir gözden geçirirseniz, CD playerlar, game boy'lar, FM radyolar, elektrikli traş makinaları ve TV alıcıları gö-
26
HAVACılıK
ELEKTRONl(ı1
rürsünüz. Bu cihazların birçoğu ucuz ve kalitesiz türden olup, en basit PC'lerde bile bulu·
nan interference korumasına sahip değildirler. Eminiz ki hiç kimse uçağının bu nedenle
düşmesinden sorumlu olmak istemez. Bilhassa o uçakta kendisi bulunursa ... Bazı hallerde
portatif bilgisayarların, kritik seyrüsefer frekanslarında önemsiz sayıda RF dalgaları yaydıkları, ancak meydana gelen arızaların sadece bu cihazlardan kaynaklanmadığı
tesbit edilmiştir. öte yandan. cep telefonları ve FM radyolarının gerçekten uçaktaki seyrüsefer sistemlerini etkileyebilecek
boyutlarda karıştırma yaptıkları görülmüştür.
Ayrıca, adı geçen
cihazların etkinlikleri, yolcu kabinindeki elektronik cihazların bulundukları yerlere, aynı anda
ve aynı lrekansta çalışan kaç adet cihaz olduğuna ve bu aygıtların doğru çalışıp çalışma·
dıklarına göre değişkenlik göstermektedir.
Elektromagnetik
karıştırma·
EMI (Electronic Interferences) • ile ilgili rapor edilmiş olay sayısı, diğer rapor edilen olay sayısından çok az
dahi olsa bile, EMlolaylarını
muhtemel sonuçları, dikkate alınmaya değer durumdadır. Safety Information System (SIS) - in 1983 - 1992 yıııarını kapsayan araştırması.
bu tip 97
olayı ortaya koymuştur. Olayların yıllara göre dağılımı Şekil·'
de görülmektedir.
"I i
lo
:::
:a
•
n
~_
~=~
u=::::::::::::::::::::::::::::::_.~
"
IC
:'
D ,.~-~
12
-f"l-f"l- --b~
•••
Şekil-1
Çalışmalar
göstermiştır
uçaktaki seyriisefer
elinde elektronik
çekmesi
ki, elde taşınan eski tip kayıt cihazı, radyo ve işitme cihazlarının,
cihazlarına
bir etkisi olmamaktadır.
cihazla binen yolcu sayısında
Ancak 1990 yılından bu yana, uçağa
göze gön)nOr bir artma olmuş ve m Dikkati
gereken konu, son yıllarda PED ile ilgili olayların çok arttığı ve bu cihazların
uçuşunu kontrol eden sistemlerde
olduğudur.
ve haberleşme
Şekil -2'de, bilinen EMI kaynaklarının
sistemlerinde
elektronik
karıştırmaya
uçağın
sebep
genel dağılımı görülmektedir.
HearingAid
Şekil-2
Digitallape
Cameıa
Ninıendo
CDPlayer
Recorder
•
1983-1989
D
1990-1992(57Evonls)
(40 Evenıs
lapePlayer
SCOUACE:
Radio
Douglas
A1rCla~ Company
Saleıy Group Puplistıad
Ouaıt&r1y
Computer
Aeviev.
F~!Iht Standartls
IFAlPA
Decembeı
and
Inıemanonal
1993
Phone
Casseııe
U""",,"o
s••~
12
3.5689
LO 11 l2 13'"
1516
17 1819
HAVACılıK ELEKTRONidi
27
Birçok durumda, herhangi bir alet veya otopilot arızasının EMI ile ilgili olduğunu teşhis
etmek çok zor, hatta imkAnsızdır. Rapor edilmiş birçok oıayda, uçak rota dışında uçmasına
rağmen, işarlar rota üzerinde uçuyor şeklindedir. Şuna inanılmaktadır
ki, pekçok olayın
EMI ile ilgili olduğu teşhis edilememekte ve bu sebeple rapor edilememektedir.
Elektronik
Karıştırma
Nedir?
Alternatif akım üreten cihazların büyük çoğunluğu manyetik alan yayar ve diğer cihazlarla girişime neden olurlar. Uçakıa kullanılacak cihazlar, girişime sebep olma ve girişime
hassasiyeti açısından geniş kapsamlı olarak RTCA (Radio Technical Commision for Aeronatics) DO-16OC kuraııarına göre ve sistemler uçağa takıldıktan sama tüm mod'larda çalıştırılarak karşılıklı girişimleri kontrol edilir. Uçaktaki seyrusefer sistemlerinin frekans arahğı
çok geniştir. Bu aralık 10.2 kHz ile X banetda 10 GHz'e kadar uzamalctadır. Bu saha içinde
uçağın radyo sistemleri tarafından kullanılan binlerce frekans vardır. (Şekil -3) PED'lerde
geniş bir frekans spektrumunda
yayın yaparlar. Örneğin laptop bilgisayarlarının
yaydığı
alan birkaç GHz seviyesine ulaşmıştır. Bu nedenle PED'den yayılan frekansın herhangi bir
seyrüsefer frekansıyla çakışrnası olasılığı çok fazladır. FM radyo alıcısı, lokal asilatör frekansı 98.7 MHz - 118.7 MHz arasında değişir. Bu aralık, VHF seyrüsefer bandını ve 2B
adet VHF haberleşme frekanslOl içermektedir.
AIRBORNE
Frequency
RADIO
SYSTEM
Range
10kHz-14kHz
50kHz
FREQUENCIES
Aylıtjon
Radio
Omega
Lighlning
deleclion
Use
Loıan-C
100kHz
190 kHz - 2 MHz
DirectionFindig
3 MHz-
HE Communicalions
20 MHz
75MHz
Marhr
108MHz-118MHz
VOR
VHF Communlcalions
Glide Slope
118-137MHz
329 MHz - 335 MHz
960 MHz·
1215 MHz
1030 MHz, 1090 MHz
1228
MHz,
4300
MHz
1575
MHz
Beaeons
TACANIDME
Secondray
Radar,
5atellile
TCAS
Navigaiton
Radar AJlimeter
Weather
Radar
9375
Şekit-3
PED'ler Kokpitteki
Aletleri
Nasıl Etkilemektedir?
Modern havayolları uçakları seyrüsefer uçuşlarında, ÇOk Yüksek Frekanslı Ommidirectional Radyo (VOR) kullanılırlar. Amerika Birleşik Devletleri'nde,
VOR'lar yerden yayın
yapan 400 adet istasyondan
oluşmaktadır.
Uçakta bulunan bir alıcı, bu istasyonlardan
gelen sinyalleri değerlendirir ve uçağın o esnada muayyen bir vericiye doğru gidip gitmediğini ve seçilen başta (360 radyal/ dereceden herhangi bir tanesi) uçup uçmadığını hassas
şekilde tesbit eder. ilgili otoriteler muhtemel "intarterence" hadiselerine karşı bir önlem olarak, Radyo Aralıklarını (spectrum) belirli frekans kümelerine bölmüşlerdir. Televizyon, FM
Radyoları, Polis ve itfaiye Radyoları, Cep Telefonları, Karayolları, Karayolları Hız Tesbit
Radarlan ve Havayolları Seyrusefer Radyoları gibi özel aygıtlar için ise bazı bindirmesiz
(nonnoverlapping)
özel frekanslar tahsis edilmiştir.
Bu frekans genişlikleri hertz (eyle/sn)
cinsinden ölçülür. Frekans ne kadar yüksek olursa, Hertz değeri de o kadar buyük olur.
VOR frekansları, FM radyo bandının üst sının olan 108 MHz {milyon cycle/sn.)'da başlar ve
117.95 MHz'e kadar uzanır. Ancak, bu frekans genişliğinde sinyal üreten cihazlar sadece
Seyrüsefer ve FM vericileri değildir. Işitme cihazlarından tutun portatif bilgisayarlara,
bu bilgisayarlardan
cep telefonlarina
kadar her türlü elektronik alet RF dalgaları yayarlar. Birer
verici olarak tanımlanan cep telefonları ve CB radyoları gibi cihazlar kuwetli bir RF dalgala-
28
HAVACıLıK
ELEKTRONiGi
rı göndermek
amacıyla
imal edilmiştir.
FM radyo alıcıları,
yarlar gibi verici olarak kabul edilmeyen
kisi olan zayıf RF dalgaları
frekansın
gaların
elektronik
üretmektedirler.
birkaç katı olan ve "armonik"
hava seyrüseferi
frekansların
olarak tanımlanan
değişmeiere
birleşmek
yakın boyutlara
aşağıdaki
6mekler
emisyonlar
suretiyle
karşın,
seyrüsefer
ulaşmalarından
oldukça
DOz uçuşla
8767-200
dahasoma500llalçahşgôIOldO.3S'de
Uçuş durumu:
oturan
CRS·37000
lt
F/O V$I'da
yolcunun
Sistem
normale
da yaparlar.
havayolları
orjinal
Bu dal-
şirkeııeri
cihazlarının
bu
sinyal kuvve-
çarpıcıdır:
08,08.1993
Uçak:
$YD·AKL
bilgisa-
bir yan et-
genellikle
endişe duymaktadırlar.
Tarih:
Rouıa:
ve portatif
yayan cihazlar
için hiçbir risk oluşturmamasına
başka AF dalgalarıyla
tine eşit veya bu değerlere
Kokpirieki
CD player'lar
aletler ise, ana fonksiyonlarını
RF dalgaları
1500 f1llrmanış
laptopcomputeıini
kapatlldığındaVSI
{dikey
döndO. (LAPTOP:
Apple
açlığı tesbit edildi
sOrat indicatörü
powerbook
DV0210)
Tarih'
23.03.1993
Kokpitleki heriki VOR alıcısı
istasyonaayarlanmış
aynı
Ucak:
A·320
olmasma rağmen
istikametlarkıolduğu
180
Route:
MAD·lIS
aralanncta
görüldO. 22F'de oturan yolcunun
•APPLE
COMPUTER
MACINTOSH POWER
BOOK
t 70· kuIandığı tesbitedildi.
Cihaı kapalildığında
istikamet
bilgisi normale
döndü
Elektronik Cihaz Onayı
Elektronmanyetik
sorumluluğu
yaptırılan
üreticiye
alan yayan cihazlar
FCC tarafından
aittir. Ancak
üreticide
onay testleri bitirildiğinde
rın sinyal yayma seviyesi
tir ve tüm karşılaşan
laştlrlr,
oksidasyon
pekçok
cihazın tasarımı
onaylanmaıldır,
gerekli
Test yaptırma
test cihazları
değiştirilmez
yoktur.
FCC'ye
ve üretilen diğer ci haz la-
de aynı olarak kabul edilir. Test edilen örnek dikkatli imal edilmiş-
yüzeyleri
temizdir.
Zamanla
üretim toleransıarı
karşılaşılan
yüzeyler
arasında
temassızllğa
cihazı idealden
uzak·
neden olur. Belli bir zaman
sonra cihazda yapılan kayıtlı veya kayıtsız önemsiz değişikliklerin
toplam sonucu, cihaz ori-
jinal test örneğinden oldukça farklı bir hale gelir. Geliştirilmemiş
bir temizlik işlemi, temas
eden yüzeyler arasındaki iletimi değiştirebilir ve sinyal yayılımında artışa neden olabilir. Tüketiciye ulaşıncaya kadar onaylı olan PED, tüketici tarafından
EMI karakteristiklerini kaybedebilir.
yapılabilecek
değişiklikler
ile
N OT:
FCC onayı, ABD'de satilan ürünler için uygulanmaktadır.
üretilen cihazlara uygulanmamaktadır
*
Diğer ülkelerin
tüketimi
için
• Ülkemizde üretilmekte ve satılmakta olan her çeşit radio verici ve alıcıları TÜRK
TELECOM tarafından onaylanmakta ayrtca kişisel haberleşme araçlarının teknik özellikleriyle ilgili sınırlandırmalar
konusunda da Telsiz Genel Müdürlüğünden
izin alınmaktadır.
KAYNAKLAR:
• THY Uçuş ve Yer Emniyet Bülteni
• Telsiz Dünyası Dergisi
• Havacilıkla Ilgili Kısaltmalar
ve Tanımlar
Kitapçığı
(DHMi)
HAVACılıK
ELEKTRONiGi
29
'ı!l
Esenboğa
taJ
Esenboğa
<s?
Dalaman
~ubesi
Üyelerimizden
Üyelerimizden
Hüseyin
Nevzat
ÇAYile
AKSOYlU
Şubesi Üyelerimizden
Seçil YURTSEVEN
ile Ayşe ÇAtUYAN
Salih AKYIlDlZ
evlenmişlerdir,
Kendilerine
Ahmet
ile Birsen
ömür
KÖSE'nin
•
Esenboğa
Şubesi
Üyelerimizden
•
Esenboğa
Şubesi
Üyelerimizden
•
Esenboğa
Şubesi Üyelerimizden
Birkan
SOYALP'in
•
Esenboğa
Şubesi Üyelerimizden
Nurhan
- Tuncay
•
Dalaman
Şubesi Üyelerimiziden
Adnan
PEHLIVAN'ın
Şafak·
Meltem
Esen~a
•
Antalya
Şubesi Üyelerimizden
Şubesi Üyelerimizden
Hüseyin
•
Istanbul
~ubesi
Hüseyin-Sevim
•
İstanbul
Şubesi Üyelerimizden
Üyelerimizden
dünyaya
ailelerine
•
i:
1*
*
Esenboğa
Şubesi Üyelerimizden
Dalaman
Şubesi Üyelerimizden
vefat ebnişlerdir.
Esenboğa
Kendisine
Esenboğa
Esenboğa
Üyelerimizden
Oktay
KA YGISIZ'ın
sonraki
25.03.1997 tarihinde
Kurulu
Şube
mi~tir.
Kurulda
babası
annesi
kederli
ailesine
başsağlığı
dileriz.
emekli olmuştur.
hayatında,
Hasan Tahsin
Elazığ Havaalanında
Elektroniği
yapılmış
kendi
Teknik
ve resmen
aralarında
Ba~kan Yardımcısı
Basın Sorumlusu
dilerken,
ederiz.
sağlık.
başarı
ÖNCÜ'nün
yaşamasını
ve mutluluklar
oğlu GÖRKEM
temenni
görev yapan
Cemi!
dileriz.
sünnet
olmuştur.
ederiz.
başarılar
OAC
Kahramanmara~
\-lavaJlanı
dileriz.
HABERLER •••
Hava Trafik Güvenlik
UZUN,
uzun ömürlcr
lemenni
olarak atanmı~tır.
ŞUBELERDEN
Kurucular
Allah'tan
Alla.h'ta.n rahmet,
Yeni görevinde
~
çiftinin oğlu
Cenab·ı
Ali Rıza AYDIN'ın
Şubesi Üyelerimizden
Müdürü
çiftinin oğlu
oğlu
AY çiftinin kızı
Daha nice mutluluklar
Meydan
oğlu
AKADAll
ılHAN
Evlatlanna
İsm.ıil GÜl
bundan
oğlu
GÜZEL çiftinin kızları
de ömür boyu mutluluklar
Kendilerine
Üyelerimizden
kızı
ÖRMECI'nin
Turan-Hatice
gelmişlerdir.
dileriz.
kızı
Fatih OGUZ'un
•
SU
boyu mutluluklar
toplanarak
Ahmet
Hasan Tahsin ONCÜ,
Asıl Yönetim
Kurulu
Elemanlar
seçimi,
Demeği
Esenboğa
Şubesinin
kurulma
müracaah
kuruım~tur.
iş bölümü
FIDAN,
Dernek
Tüzel
yapmıştır.
Şube Genel
Üyeler Ertuğrul
ki~iliğine
Buna göre, Şube Ba~kanı
Sekreteri
OTNlER,
ıbrahim
kavu~tuktan
Sultan
BILGIN,
SAGLAM
sonra
T~kilat
Baki
ve
o~lrak bclirlen-
yapılacak
Ilk Genel
belirlenecektir.
Nisaır ay' itibari ile faaliyetlerine ba~/aymı, Eseııboga Şubesiııde görev yapııır Kurucu/ar Kımliııııa ('alı~mıılarmda başarılar diler, Eseııbota ŞI/besiııin Elektronik cıımiasma ve liye/erimize JUly/rlıOlllUlSllll dileriz.
ATSETPA
30
HAVACılıK ElEKTRONIGi
l-R.dyo
•• tUP •••• oııc.IPETEX)
2 - Topr.kl.m.
3· B.k"
SI"n,I
KompleTesl.i·Talıhhudü·Malzeıtıesl-Baktm,
•• ı
Komple Te.lsi· Tııııhhudu . Kro~e· Levha _Çubuk _ Şefil _ Bakımılin
(Tüm ç.,I.luıl
Bara - Levha - Som Tel· Örgulü Tel· Çubuk
Komple Te.ı.i - Taahhüdü·
5·
Y.G.
v.
0.6.
En •• 11 N.kll
H ••
ı."
Malzeme.i·
Bakımı
Komple Tesisi· Taahhüdu _Trafo. AL.ileıhn
Pa,a/udur·lzolatilrveDemlrleri.Klemen.le,
A,k,·Gergl·Levha-Şe.it.$ekslyoner
6· Uç.k I••• ATm.ıü'I.Tl
22o....·24v·12v
Döne,li220.... FlaşörlüAyaklı
220.... Çiltii {yedekli)· foıo,eIŞal'erle,
7· Top•• kl.mo 01çiim Clhazl.n
Dijital.
8· Ene.JI B.olomo Kobıol."
Ene'ji Besleme Te,l.atiarı
9· Ayd,nl.tm.
Dahili·
A,m.'ürlul
tO.KoblovoOoruKro,.lul
II
. Aell
Aydınl"m.
Mıınuel ithal.
Takım Çantalt
. KabloIlin·
15 No'ya Kada,-Pa.lanmaz
A,molll,il
Enerjı Ke.inti,lnde
12 . Top,.kl.mo G.çl, Olronçl.,I.
Ölçilml •• ı00 B.kıml."
Satışı
Harici _ Civa BuharlL. P,ojekrör
Paratone,·
Krom Kaplı
3 Saat Devamı! Yanan
Fabrika·
MakiM·
Benzinllk·
F
Panola,
v.
i
ERKOÇ MQHENDİsLİK
~.,
iıııııı..
-
ELEK.
MUH.
EROL
KOÇ
ı::L[""TRiK.I'AKi\TONOlTIIN-IIlUl.TOI'MKL.AMA
Ma~u.:
Sanayi Cad. Ortak Han No: 31/16 Ulu.· ANKARA
Büro:
Sanayı Cad_ Ortak Han No: 31/26 Ulus - ANKARA
Tel Santral.
131213242890
Mobll:522.215..2677
TMMOB ELEKTRiK
F.,..
1312)3109081
o.p:532·2113700
MÜHENDisLERi
ELEKTRiK-ELEKTRONiK-BilGiSAYAR
ODAsı
MÜHENDisıiöi
7. ULUSAL KONGRESi VE ElEKTROBil'97
SERGiSi
Elektrik Mühendisleri Odası olarak iki yılda bir düzenlenen "Elektrik-Elektronik· Bilgisayar Mühendisliği Ulusal
Kongresi'nin yedincisi, bu yıl Ankara'da 8-14 Eylül 1997 tarihleri arasında ODTÜ Kongre-Kültür Merkezinde yapılacaktır. Kongre organizasyonu EMO Ankara Şubesi ODTÜ Eleklrik·Eleklronik Mühendisliği Bölümü ve TÜBITAK'ın
ortak girişimi ile gerçekleştirilmektedir.
Bir hafta süren Kongre boyunca, Elektrik-Eleklronik-Bilgisayar
Mühendisliğine
nulmakta, sektöre ilişkin değişik konular, düzenlenen parıellerde tartışılabilmekle
gilemektedirler. Bu anlamda Kongre benzerlerinden farklı bir içerik kazanmaktadır.
yönelik bilimsel bildiriler suve firmalar ürünlerini ser-
"ELEKTROBIL 9-;" Sergisi, katılımcıların tamamına yakınının meslektaşlarımızın oluşturduğu 7. Ulusal Kongre
içerisinde, ürünlerini tanıtmak ve yeni ürünleri tanımak isteyen fir'na ve kurumlara fırsat sağlayacaktır.
HAVA TRAFiK GÜVENliK ELEKTRONidi TEKNiK ELEMANLAR DERNEr'ii
GENEL MERKEZi OLARAK KONGRE DÜZENLEYiCiLERi
VE KA T1L1MCALARINA BAŞARıLAR DiLERiz.
KONGRE ADRESi:
EMO ANKARA ŞUBESi
Menekşe Sokak No. 5/11 Yenişehir/Ankara
Tel: (0312) 418 66 21
Fax: (0312) 417 1085