Uluslararası şirketlerden daha fazlasını isteyin, kent

10 Radikal
7Kasım2009Cumartesi
Cesaret ile sarhoşluk
SaskiaSassen
kimdir?
M
1949yılındadünyayagelenAmerikalısosyoloğun
çocukluğuveilkgençlikyıllarıailesinin1950’de
göçettiğiBuenosAiresveardındandaİtalya’da
geçti.Akademikkariyerine1966’danitibaren
sırasıylaFransa,RomaveBuenosAires’tesüren
felsefevesiyasetbilimieğitimiylebaşladı.Master
vedoktoradereceleriniIndiana,NotreDame
Üniversitesi’ndekisosyolojiveekonomi
çalışmalarınınardındanaldı.
ColumbiaÜniversitesiSosyolojiBölümü
profesörlerindenolanSaskiaSassen,
küreselleşmeveuluslararasıgöçalanındaki
çalışmalarınıkentsosyolojisiüzerinde
yoğunlaştırmıştır.Sondönemdeözellikle
günümüzündijitalteknolojilerininkentlerinasıl
etkilediğimeselesineeğilmişolanSassen,
uluslararasısermayenin;devleşen,ülkelerinin
ötesinegeçenkentlerinasıletkilediğinianlatır;
kentinyoksullarınınbuuluslararasıharekettenne
şekildeetkilendiğinianalizeder.
‘TheGlobalCity:NewYork,London,Tokyo’,
‘ASociologyofGlobalization’,‘Territory,Authority,
Rights:FromMedievaltoGlobalAssemblages’,
‘TheMobilityofLaborandCapital:AStudyin
InternationalInvestmentandLaborFlow’,‘Citiesin
aWorldEconomy’,‘LosingControl?Sovereigntyin
anAgeofGlobalization’,‘GuestsandAliens’adlı
kitaplarınyazarıdır.SaskiaSassen,LondonSchool
ofEconomicsöğretimüyesi,ünlüsosyolog,
kentbilimciProf.RichardSennettileevlidir.
uhteşemJ.M.Coetzeeyazmıştı:
“Beckett,karşısındayegâne
görevimizin-anlamsızvebeyhude
olsada-görevgörevdirkendimizeyalan
söylememekolduğu,tesellisiz,onursuz,
şefkatumudusunmayanbirhayat
algısınasahipti.”
İnzivanınmumuylaaydınlanan
yazarlar,kendilerineakrabaarardurur.
CoetzeedeBeckett’leilgilenirkenkendi
hayatalgısınıaşikârediyorelbette.
Beckett’inBatıdüşüncesininardındaki
metafizikvarsayımlarıdeşenve
Derrida’yaörnekolanfelsefi
konumlanmasınınaltınıçizerken
kendikazıpdurduğukuyusunun
adresiniveriyor.
Coetzee’ninbaşyapıtı(diğerromanları
gibi)‘Utanç’dakihayattasviride
teselliveşefkatsunmayan,onursuz
biryerdenbaşlar.
Rezalet,körlüklebaşlar,körlüklebiter.
Kendineyalansöyleyen,gerçeklikle
yüzleşmeyireddedenkahramanımızın
utancıdırsözkonusuolan.
İyimserliküstünebirhayatduruşuinşa
etmederdindeyseniz,hasedebiyat
elinizdentutmayacak.Beckett’in
iyimserlikkokanbirkaçnotunuda
zehirleyen,korkunçbirkuşkuculuk,
kapkarabirmizahdeğilmidir?
Umudasarılmanınimkânsızolduğu
demlerdehakikatikucaklamamerakı.
Hakikatinözgürleştiriciolduğuna
yöneliksofubirinanç.
BrechtilecanyoldaşıWalter
B a h ç e
Benjamin’inbirlikte
kırılanlarındünyasında
geliştirmişolduğu
bireye,hiçbirşey
‘asgariinsaniyet
olmamışgibi,herşey
programı’nıhatırlıyor
doğalakışındaymışgibi
insan.Brecht’insavsözü:
davranmak,körlüğü
“Eskiiyişeylerledeğil,
yenidenüretmekkalıyor.
yenikötüşeylerleişe
Gönüllüyada
başlamakyeğdir.”
gönülsüzkörleşmişlere
İyimserlik,dostluk
teselliyaratmak,onlara
kurmayahazırolmaktır.
pratikvaroluşipuçları
Faşizminyükselişini
sağlamakdeğildirhas
yaşarken,karamsarlığın
edebiyatınkendini
enderinindenmüthişbir
memurettiğigörev.
YILDIRIM
akıl,olağanüstübir
Görüneninardında,
TÜRKER
gelecekhissi
adıkonmamışolan
yaratmışlardıbirlikte.
tereddütlerin,tekinsiz
Gelecekhissini
sarsıntıların,dipten
yaratan,yenibirdileçalışmaktır.
gelenuğultununpeşindedir.
Edebiyatçısuyunbaşındadurur.
Hakikatlezehirlenmiş,kendisarhoşluŞuberbatdünyanınüstünekurulmuş
ğundansarhoşedicibirdilçıkarmaya
olduğuyalanlarıgörür,onlarınaçtığı
çalışanyazarınönerisineolabilir?
çatlaklarıgösterir.
İnsanasarhoşlukhalinihatırlatmak
Zamanıninsanınasılyoğurduğunun
elbette.Hayatısorgulayabileceği,
kaydınıçıkarır.
kendineengenişufkuarmağanedecek
Birtürkehanettir,hasedebiyateseri.
olansarhoşlukhalini.
Yaklaşankıyametiinsanlarındeğişen
Baudelaire’in‘ParisSıkıntısı’na
ifadelerindenokur.
karşıönerdiğisarhoşluk.‘SarhoşOlun’
Beckett,Coetzee’yekalırsa,umut
adlımensurşiir,TahsinYücel
değilsedeenazındancesaretinanlamına
çevirisiyleşöyle:
yaklaşıyordu.
“Herzamansarhoşolmalı.Herşey
Cesaretinsarhoşluğudemekgeliyor
bunda:Teksorunbu.Omuzlarınızıezen,
içimden.
sizitoprağadoğruçekenZaman’ın
İnsanolmanıninsanasunduğuilk
korkunçağırlığınıduymamakiçin,
duygununutançolduğudünyadayenibir
durmamacasınasarhoşolmalısınız.
dilnasılkurulabilir?
Amaneyle?Şarapla,şiirle,yedeerAçlıktanvebinbirçeşitzulümden
demle,nasılisterseniz.Amasarhoşolun.
Vebazıbazı,birsarayınbasamakları,
birhendeğinyeşilotlarıüzerinde,
odanızındonukyalnızlığıiçinde,
sarhoşluğunuzazalmışyadabüsbütün
geçmişdurumdauyanırsanız,sorun,yele,
dalgaya,yıldıza,kuşa,saatesorun,her
kaçanşeye,inleyen,yuvarlanan,şakıyan,
konuşanherşeyesorun,‘saatkaç?’deyin;
yel,dalga,yıldız,kuş,saathemen
verecektirkarşılığını:“Sarhoşolma
saatidir.Zamanıniniminiminletilen
köleleriolmamakiçinsarhoşolun
durmamacasına!Şarapla,şiirle,yada
erdemle,nasılisterseniz.”
J.M.Coetzee
‘Uluslararasışirketlerdendahafazlasını
isteyin,kentsakinlerinizikoruyun’
BAHARÇUHADAR
stanbul,geçtiğimizikigündünyacaünlü
kentbilimcileribuluşturanbirkonferansa
evsahipliğiyaptı.DeutscheBankUluslararasıForumuAlfredHerrhausenTopluluğuveLondonSchoolofEconomicstarafındandüzenlenen‘UrbanAgeİstanbul’adlıkonferans,duyurusunuöncesindeyaptığıbirdeödül
verdi.KonferansveyarışmadahaönceMumbai
veSaoPaulo’dagerçekleştirilmiş,buşehirlerde
sivilsözünartmasınakatkısunacakyerelprojelere ödül verilmişti. İstanbul’un kazananıysa
Edirnekapı’dakibirokulunkömürlüğünü,yoksulçocuklaraücretsizakordiyoneğitimiveren
atölyeyeçevirenmimarMehmetSelimBaki’nin
projesi‘BarışİçinMüzik’oldu.
UrbanAgeKonferansı’nınkonuşmacılarından
biri, büyük kentlerin geldiği noktayı analiz
eden,‘küreselkent’kavramınıyaratanvegeliştirenColumbiaÜniversitesiprofesörüsosyolog
SaskiaSassen’di.Radikal’ekonuşanünlüsosyolog, ülkelerinin ötesine geçen ‘küresel kent’
kavramını,küreselkentinyoksullarınıveşehir
globalleşirkendevfinansgüçlerinineziciliğiyle
nasılbaşaçıkılabileceğinianlattı.
Siz‘globalkent’kavramıüzerineyoğunlaşıyorsunuz;bizİstanbullularasorarsanız
bu şehir daha çok kocaman bir köy... Sakinlerininbinbirtürlüdertleiçindeyaşadığı
İstanbul’unUrbanAgeKonferansıiçinseçilmişolmasınınönemine?
Dışardangelenlerinİstanbulhakkındaolduğundançokdahafazlasınıdüşündüklerini,yukarıdanbirgörüşesahipolduklarınıbiliyorum.
Ama inanın bana Urban Age Konferansı’nın
2007ve2008’dedüzenlendiğiMumbaiyadaSao
Paoloilekarşılaştırıldığındaİstanbulçokdaha
farklı.Buradakoreografikbirhareketvar.MumbaiveSaoPaolokarmançormanşehirlerdirörneğin.Birbiçim,şekilgöremiyorsunuz.Banasorarsanızİstanbulbüyükbirköydeğilamabelki
köylerdenoluşanbirşehir.AynışeyiNewYork
içindesöyleyebiliriz.
İstanbuldev,kompleksbirşehirvebinlerce
yıldırburada.Biranlamdaçokgenişveçeşitli
hareketliliklerinkesiştiğideğişmez,durağanbir
kent.Dünyanınhemdoğu,hembatı,hemdekuzeyvegüneyeksenlerinedokunuyor.Kapasitesiçokyüksekveçeşitli.Dahilolduğumbüyük
biraraştırmaiçin60şehriişaktivitesi,insangücü,enformasyonalışverişi,kültürvepolitiketkisi açısından incelemiştik. İncelemenin sonunda;İstanbul’unWashington,Pekin,Paris,
Kahire,LondraveBrükselilebirliktepolitiketkiaçısındanilk10’daolduğugörüldü.Politik
etkiylekastettiğimiz,şehrinküreselpolitikageliştirmeyevepolitikdiyalogaolanetkisiydi.Türkiye’defaaliyetgösteren19binuluslararasışirketin yarısından fazlası İstanbul’da. İnanılmazbirenerjivar.Dolayısıylabuşehirdeyaşamanınzorluklarıdeğilsadecemesele.
Ennihayetindeİstanbulgibiglobalşehirler,ülkelerininötesinegeçiyor...
Evet,aynenöyle.Şehirlerarasındaçoksayıda
ağbirbiriyleiletişimegeçiyor.Kültürelağlar,siviltoplumkuruşları,ekonomikörgütlenmelervesaire...Buağlarındainanılmazbiçimdeşehirleştiğinigörüyoruz.Dünyayabirbakın,tümbu
ağlarkültürel,siviltoplumçalışmalarıyadatu-
✓
Son20yılıerkensanayileşmedönemindendahavahşibulanSassen;kentlerin,
eşitsizliğingörünmesinisağladığıkanısında.Ünlüsosyolog,yoksullarıdev
firmalarıngücünekarşıkorumakiçinhükümetlerihareketegeçmeyeçağırıyor
Neyapılabilirmesela?
Boston’dabununbirörneğiyaşandı.UluslararasışirketlerBoston’ailkgeldiklerindekentyöneticileri“Tamam.Burayalüksbinalarınızıkondurabilirsinizamabirşartla”dedi.‘Linkage’adınıverdikleribirprogramvardı.Bunagöregelen
şirketbinasınıdikerkenyoksulkesimiçinevler
deinşaetmekzorundaydı.BuNewYorkörneğindendahaakıllıcabirfikirdi.NewYorkbelediyesiManhattan’ıngöbeğinedevbinalardikilirken,şirketlerebazıboşşehiralanlarıyaratma
şartınıönesürmüştü.Amaneticedeölüşehiralanlarıoldubunlar,kimseorayagitmekistemiyor.
Boston’dakimodelişeyaradı.Gerçiennihayetindesiyasilerdeğiştiveprogramdaortadan
kalktı.Küreselfirmalardanbirsürüşeyistenebilir.Metroistasyonumesela.Londra’da,şirketlerdenyerleştiklerialanatoplutaşımasistemlerikurmalarınıistemişlerdi.Budaiyibirfikir.
İ
‘10milyonABD’lievsizkalacak’
Sassen,‘Parahepkirlidir.Amayoksullarlaçalışıyorsanız,kaynağaihtiyacınızvarsaparayıalıriyisonuçlariçinkullanırsınız’diyor.
rizmleilgiliolanlarhepsişehirlerarasıhareketlerinürünleri.Küreselturizmebakın,enbüyük
payı‘şehirturizmi’alıyor.İnsanlarkentlerigörmekistiyor.Dünyadanüfusunbüyükçoğunluğuküçükşehirlerde,kasabalardayaşıyorveşehirlerigörmeküzereseyahatediyorlar.NewYork,
İstanbul,Londra,HongKonggibikompleksşehirlerheyecanvericidir.
Şehirlerin birbiriyle iletişime geçmesinden bahsederken, kentliler açısından
durumnasıl?Bahsettiğinizağlarıkuranlarşehrinelitlerimi?Yoksulkesiminpayınanedüşüyor?
Çoğuülkedeortakesimindahaulusalolduğu
kanısındayım.Globalizeolanözellikleöğrenciler,yoksulsanatçılar,çevreyadainsanhakları
gibikonulardaçalışanyoksulaktivistler.Global
ağiçindeeğilim,yatayilişkikurmak.Yanineticedezenginlerzenginlerle,sanatınelitleribirbirleriyle,yazarlaryazarlarlaveaktivistleraktivistlerle,yoksulöğrencileryoksulöğrencilerle,
göçmenlergöçmenlerleiletişimhalinde.
Şehir,beryandandazenginlefakirinsürekli
olarakdakesiştiğibirmekân.Arabasınabiniplüks
konutunagitmeküzereyolaçıkanbirzenginsokaktakiinsanla,satıcılarlakarşılaşır.Baktığınızdaşehir,herşeyigörünürkılanbiryaşamalanıdır;
yoksulluğu,eşitsizliği,gücügörünürkılar.
Şehir küreselleşirken bir yandan da
kendisakinlerinidışarıatıyor.Bizdeşusıra en canlı örnek Sulukule. Mahalleli
kentseldönüşümadınaevlerindenvehattaişlerindenoluyor.
Herglobalşehirdekigibi...Evler,yaşampahalılaşıyor,lükstüketimartıyor.Buçokönemli.Düşükgelirliinsanlarevsizleşiyor,aynızamandadüşükkârlıfirmalardayokolmayabaşlıyor.Gelenbüyüklerlerekabetedememeyebaşlıyorveçekiliyorlar.Şanghay’dahükümettamüç
milyoninsanışimdibildiğimizŞanghay’ıyenideninşaetmekiçinşehrindışınataşımıştı.Veinsanlarınellerindenalınanevlerinyerineyüksek
binalar dikildi. İnsanlar işlerine gitmek için
uzunyolculuklaryapmakzorundakalmayabaşladı.Tümküreselşehirlerdekigibi,aynıöykü.Bu
sürekliolaraktekrarlanıyor.Kendievlerine,belkievlerininarkasındaküçükbirbahçeyesahip
olaninsanlarınyaşadıklarıyerlerdeğerkazanıyor,milyonlaryerdeğiştirmekzorundakalıyor.
Küreselleşmesözkonusuolunca,küreselkent
üzerine eğilme sebebim bu. Ayrıca sektörler
küreselleştikçetümdünyadafaaliyetgösterebilirhalegeldikçegittikçedahafazladijitalteknoloji
kullanılmayabaşlanıyor.KüreselkapitalisterSao
Paulo’da,isterDublin’de,isterCakartayadaManila’daolsunaynıdijitalformualıyor.
‘Mükemmeldeğil,çokşehiristeniyor’
Globalfirmalarçokfazlasayıdaşehirdefaal
olmakister.Hepsöylenir,şehirleryarışıyordiye.Hayır,şehirleryarışmıyor.İstanbul,SaoPaulo’danyadaBuenosAires’tençokfarklı.Ulus-
lararasıfirmalarmükemmelşehirleristemez,sayıolarakçokşehirister.İştebuyüzdenbuİstanbul’da10bindenfazlauluslararasışirketfaaliyetgösteriyor.Birşehirdeofiskurunca,budiğerinsanlarınyerindenedilmesiniberaberindegetirir.Veorayadevbirbinadikersiniz.
Devfirmalarçokiyiolduklarıveinsanlaraiş
fırsatı yaratmak istedikleri için yayılmıyor
dünyaya.Kâriçinyayılıyorlar.Farklıülkelere
fabrika,birMcDonald’s,birzincirmağazakurarsanızfinansınız,muhasebeniz,merkezofislerinizdedahakomplikehalegelir.Genişlersiniz,lüksofislerkurar,yüksekmaaşlıprofesyonellerçalıştırırsınız.Onlariçinlüksevlergerekir. Şehirler bu şekilde birbirini kovalar.
Küreselkentişleviylekastettiğim,bu.
Siz küreselleşen kentin, insanları politikleştirdiğindendesözediyorsunuz...
Evet,çünkübuşekildebirevsizleştirme,insanlarıpolitikleştirir.İnsanlarpolitikbiralgısahibiolmayabaşlar.Haklarıiçinmücadeleederken,kendileriniküreselpolitikayatemasageçmişbulur.Bahsettiğimiz,evinizinyanınakurulmuşbirfabrikayadayüzküsuryıllıkbirsigortafirmasıdeğil.Hayır.Bunlar,sahibininkim
olduğunubilebilmediğinizuluslararasışirketler.İlginçolanşuki,busayedeküreselleşmeşehirlerdedahagörünürhalegeliyor.Evet,hoşbir
hikâyedeğilamaolanbitenbu.Buyüzdenşehiryönetimlerininküreselşirketlerdendahafazlasınıistemelerinisöylüyorumsürekli.
CMYB
Globalbirşehirolmak,şehrininsanınanekatar, demiştiniz. Tarihin gelişimine direnmek
çokzor.Devletlerin,şehirlerindurumunfarkınavarmasıvedahakoruyucuolmasıgerekiyor.
ABD’definansalkrizertesindeortasınıftanbir
sürüinsanevsizkaldı.Hergünortalama10bin
aileevinikaybediyor.Veortasınıfçadırlardayaşamayabaşlamışkenhükümetsadeceduruyor.
Öngörülerimizegöreikiseneiçinde10-12milyoninsanevinikaybedecek.Buçokvahşice.
Herzamansöylerim,yaşadığımızçağ,insanlarınhaftadayedigün,günde10saatçalıştığıerkensanayileşmedönemindenbiledahasert.Şehirtümbuolanbitenebirprojeksiyontutuyor.
Birşeylergörünürhalegeliyor.Evsizkalaninsanları,devasaeşitsizliğigörebiliyorsunuz.
SulukulePlatformu,evlerindenolanların
mahallelerine dönebilmesi için, gönüllü
uzmanlarla‘AlternatifSulukuleProjesi’ni
hazırlamıştı.Bukonferansınyarışmasının
ruhunauygunbirprojeydiancakbaşvurmadılar.Gerekçeleri,ödülüverenDeutsche
Bank’ınküreselkrizitetikleyenmortgage
krizinin baş aktörlerinden biri olması ve
ABD’de evsizleştirmeye yol açan uygulamalardabulunmasıydı.
Amayarışmayıdüzenleyenbankadeğil,bankayabağlıolanvakıf.
Evet,amanefarkederki?Platform,bir
yandabinlerceinsanıevsizbırakırkenbir
yandandabaşkaşehirleriiyileştirmeyeyönelikprojelereparaverilmesinidürüstbulmuyor.
Kararasaygıduyuyorumama...Banasorarsanızherparakirlidir.ABD’dekiFordVakfı’nıdüşünün.Ülkedekiyoksulorganizasyonlariçinçok
güzelpolitikalarıvar.Bupara!Çokkirliyerlerdengelir.Benparanınbukadarçokdolaşıpeldeğiştirmesindenmemnunum.
Para,sizebulaşıpsizihastaedecekbirvirüsdeğildir.Oparayıalıncasizdeaynıhastalığabulaşıp,işçileri,insanlarıumursamazbirinedönmezsiniz.Paranınpahalışampanyalaraharcanmasındansayararlıişleregitmesinitercihederim.
Gençken, babamdan asla para almazdım. Şu
andakesinlikleparakazanmakiçindanışmanlıkyapmıyorum.Danışmanlıkyapıyorumamaparaiçindeğil.Yoksullarlaçalışıyorsanızvekaynağa
ihtiyacınızvarsabuparayıkullanırsınız.
CMYB
✓
‘Küreselkent’kavramınıgeliştirenColumbiaÜniversitesisosyolojiprofesörü
SaskiaSassen’egöreİstanbulkoreografikhareketleresahip,dünyanındörtbir
ucuylatemashalindeolanvepolitiketkisisondereceyüksekbirşehir