tıklayınız - Uluslararası İlişkiler Kütüphanesi
Transkript
tıklayınız - Uluslararası İlişkiler Kütüphanesi
ISBN: 978-605-64199-7-3 1. Basım, Kasım 2015 Uluslararası İlişkiler ve Siyasal Düşünce DERLEYEN: Faruk YALVAÇ Orta Doğu Teknik Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü © Copyright 2015,Uluslararası İlişkiler Kütüphanesi adına RÖLE AKADEMİK YAYINCILIK. SERTİFİKA NO.: 28503 Bu baskının bütün hakları Röle Akademik Yayıncılığa aittir. Yayınevinin yazılı izni olmaksızın, kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve dağıtımı yapılamaz. Genel Proje Koordinatörü: Esra DİRİ - [email protected] Basım: İstanbul - Kasım 2015 Baskı: Birlik Fotokopi Baskı Ozalit ve Büro Malz. San.Tic. Ltd. Şti. Sertifika: 20179 Röle Akademik Yayıncılık Güzelce Mah. Aydınlar Cad. No.: 358 (Jandarma Kampı Yanı) 34530,Büyükçekmece, İstanbul. Telefon: (212) 868 04 26 İÇİNDEKİLER Kitap Hakkında Not ................................................................................................ vii Teşekkür .................................................................................................................. ix 1 Uluslararası Siyasal Düşünceye Giriş Faruk Yalvaç ...................................................................................................1 Bölüm I ULUSLARARASI İLİŞKİLER VE SİYASAL DÜŞÜNCE 2 Neden Bir Uluslararası Kuram Yoktur? Martin Wight ..................................................................................................5 3 Avrupa Kökenli Siyaset Felsefesi ve Uluslararası İlişkiler Kuramı Peter Savigear ...............................................................................................21 Bölüm II MACHIAVELLI 4 Machiavelli ve Uluslararası İlişkiler Kuramı Janice Leung .................................................................................................43 5 Gramsci, Machiavelli ve Uluslararası İlişkiler Joseph Femia ................................................................................................57 Bölüm III HOBBES 6 20. Yüzyıl Uluslararası İlişkiler Düşününde Hobbesçu Gelenek R. J. Vincent ..................................................................................................69 7 Hobbes ve Uluslararası Anarşi Hedley Bull ....................................................................................................81 iii iv 8 Uluslararası İlişkiler ve Siyasal Düşünce Hobbes ve Uluslararası İlişkiler: Bir Yeniden Yorumlama Michael C. Williams ......................................................................................97 Bölüm IV GROTIUS 9 Uluslararası İlişkilerde “Grotiusçu Gelenek” A. Claire Cutler ...........................................................................................121 10 Grotiusçu Uluslararası Toplum Kavramı Hedley Bull .................................................................................................153 Bölüm V ROUSSEAU 11 Rousseau’nun Savaş ve Barış Analizi Stanley Hoffmann ........................................................................................173 12 Rousseau F. Hinsley ....................................................................................................203 13 Rousseau’nun Savaş ve Barış Kuramı: Adalet Olarak Barış Faruk Yalvaç ...............................................................................................217 Bölüm VI KANT 14 Kant, Liberalizm ve Savaş Kenneth Waltz .............................................................................................249 15 Kant: Ebedi Barış Üzerine Walter B. Gallie...........................................................................................267 16 Kant ve Uluslararası İlişkilerde Kantçı Paradigma Andrew Hurrell ...........................................................................................291 17 Immanuel Kant ve Demokratik Barış John MacMillan ..........................................................................................323 Bölüm VII HEGEL 18 Hegel, Dünya Tarihi ve Özgürlük Mücadelesi Olarak Uluslararası İlişkiler Faruk Yalvaç ...............................................................................................343 İçindekiler v 19 Hegelci Devlet ve Uluslararası Politika Andrew Vincent ..........................................................................................377 20 Hegel’in Savaş, Devlet ve Uluslararası İlişkiler Üzerine Görüşleri Steven B. Smith ............................................................................................395 21 Hegel ve Uluslararası Etik Chris Brown ................................................................................................411 22 Hegel, Devlet ve Uluslararası İlişkiler Andrew Linklater .........................................................................................425 Bölüm VIII MARX 23 Enternasyonalizm ve Savaş Konusunda Karl Marx Alan Gilbert .................................................................................................441 24 Marx ve Engels: Devrim ve Savaş Üzerine Walter B. Gallie...........................................................................................461 25 Marksçı Düşünce ve Uluslararası İlişkiler Problemi Üzerine R. N. Berki ..................................................................................................491 26 Devrimci Yaklaşım: Marksist Bakış Açısı Tony Thorndike ...........................................................................................515 Bölüm IX GRAMSCI 27 Gramsci’yi Anlamak: Uluslararası İlişkiler Teorisi ve Yeni Gramsciciler Randall D. Germain & Michael Kenny .......................................................561 28 Gramsci ve Uluslararası Üzerine: Bir Metin Çözümlemesi Peter Ives & Nicola Short ...........................................................................583 Dizin .....................................................................................................................611 KİTAP HAKKINDA NOT Yirmi yedi orijinal makaleden oluşan bu kitap Uluslararası İlişkiler ile Siyasal Düşünce ilişkisi alanındaki en temel kaynakları belli bir sistematik içinde sunmaktadır. Kitaptaki makalelerin tercümesiyle ilgili şu hususları belirtmek isteriz. 1. Peter Savigear’ın “Avrupa Kökenli Siyaset Felsefesi ve Uluslararası İlişkiler Kuramı” (Bölüm I.3), R.J. Vincent’in “20. Yüzyıl Uluslararası İlişkiler Düşününde Hobbesçu Gelenek” (Bölüm III.6), A. Claire Cutler’ın “Uluslararası İlişkilerde “Grotiusçu Gelenek” (Bölüm IV.9), F. Hinsley’in “Rousseau” (Bölüm V.12), Kenneth Waltz’ın “Kant, Liberalizm ve Savaş” (Bölüm VI.14), W. B. Gallie’nin “Kant: Ebedi Barış Üzerine” (Bölüm VI.15), Andrew Vincent’in “Hegelci Devlet ve Uluslararası Politika” (Bölüm VII.19), Steven B. Smith’in “Hegel’in Savaş, Devlet ve Uluslararası İlişkiler Üzerine Görüşleri” (Bölüm VII. 20), W.B. Gallie’nin “Marx ve Engels: Savaş ve Devrim Üzerine” (Bölüm VIII.24), Tony Thorndike’nın “Devrimci Yaklaşım: Markist Bakış Açısı” (Bölüm VIII. 26) başlıklı makaleler on beş yıldan daha fazla bir süre içinde Faruk Yalvaç’ın ODTÜ Uluslararası İlişkiler bölümünde verdiği Uluslararası Siyaset Teorisi dersini alan öğrencilerin katkılarıyla; Martin Wight’ın “Neden Bir Uluslararası Kuram Yoktur?” (Bölüm I. 2), R.N. Berki’nin “Marksçı Düşünce Uluslararası İlişkiler Problemi Üzerine” (Bölüm VIII.25) başlıklı makaleleri Yusuf Çınar ve Yasin Avcı tarafından, Stanley Hoffman’ın “Rousseau’nun Savaş ve Barış Analizi” (Bölüm V.11), Andrew Hurrell’in “Kant ve Uluslararası İlişkilerde Kantçı Paradigma” (Bölüm VI.16), Alan Gilbert’ın “Enternazyonalizm ve Savaş Konusunda Karl Marx” (Bölüm VIII.23) başlıklı makaleleri Tamer Kaşıkcı tarafından, Hedley Bull, “Hobbes and the International Anarchy”, Social Research: An International Quarterly, Cilt 48, Sayı 4, 1981, ss. 717-738 (Bölüm III. 7) başlıklı makalesi Kadri Kaan Renda tarafından, Janice Leung’un “Machiavelli ve Uluslararası İlişkiler Kuramı” (Bölüm II.4), Josep Femia’nın “Gramsci, Machiavelli ve Uluslararası İlişkiler”(Bölüm II.5), Michael C. Williams’ın “Hobbes ve Uluslararası İlişkiler: Bir Yeniden Yorumlama” vii viii Uluslararası İlişkiler ve Siyasal Düşünce (Bölüm III.8), John MacMillan’ın “Immanuel Kant ve Demokratik Barış”(Bölüm VI.7), Peter Ives & Nicola Short’un “Gramsci ve Uluslararası Üzerine: Bir Metin Çözümlemesi” (Bölüm IX.27) başlıklı makaleleri Esra Diri tarafından tercüme edilmiş, makaleler bu kitap için Faruk Yalvaç tarafından düzeltilip revize edilerek yayına hazırlanmıştır. 2. Hedley Bull’un, “Grotiusçu Uluslararası Toplum Kavramı” (Bölüm III.7), Chris Brown’ın “Hegel ve Uluslararası Etik” (Bölüm VII. 21), Andrew Linklater’ın, “Hegel, Devlet ve Uluslararası İlişkiler” (Bölüm VII.22) başlıklı makaleleri Faruk Yalvaç tarafından tercüme edilmiştir. 3. Kitapta ayrıca Faruk Yalvaç’ın “Rousseau’nun Savaş ve Barış Kuramı: Adalet Olarak Barış” (Bölüm V.13) ve “Hegel, Dünya Tarihi ve Özgürlük Mücadelesi Olarak Uluslararası İlişkiler” (Bölüm VII.18) başlıklı makalelerine de yer verilmiştir. Makalelerin tercümesiyle ilgili biçimsel bir hususa da değinmek isteriz. Makaleler orijinal makalelerdeki dipnot, son not ve kaynakça sistemi muhafaza edilerek tercüme edilmiş, bütün kitaba tek bir dipnot formatı uygulanması yoluna gidilmemiştir. Bu aynen tırnaklama işaretleri (tek veya çift) içinde söz konusudur. Burada amaç çok farklı tarihlerde farklı sistemler benimsenerek yazılmış olan makalelerin özgün yapılarının korunması, bazı kaynakların tarihsel olarak farklı bibliyografya sistemleri benimsenmesi nedeniyle bazı bilgilerin eksik olması gibi farklı nedenlerden kaynaklanmaktadır. Gerek ODTÜ Uluslararası İlişkiler öğrencilerine, gerekse de katkıda bulunan akademisyenlere verdikleri emek için tekrar teşekkür ederiz. Bu değerli kitabı Uluslararası İlişkiler Kütüphanesi’ne ve Türk okuyucusuna kazandıran Prof. Dr. Faruk Yalvaç’a teşekkürlerimiz sonsuzdur. Uluslararası İlişkiler Kütüphanesi ix 1 ULUSLARARASI SİYASET KURAMINA GİRİŞ Bu kitap klasik siyaset düşünürlerinin uluslararası ilişkilerle ilgili düşüncelerini değerlendiren temel bazı kaynakları bir araya getirmektedir. Bu konu Uluslararası İlişkiler (bundan böyle Uİ) disiplininin bir alt kolu olup Uluslararası Siyaset Kuramı (bundan böyle UST) adı ile bilinmektedir. Kısaca özetlersek UST’nin temel konusu klasik siyaset düşünürlerinin savaş, barış ve devletler sistemi ile ilgili ne düşündükleri ve bu düşüncelerin günümüz devletler sisteminin sorunlarına nasıl ışık tutacağıdır. UST uluslararası normatif kuramının bir parçasıdır. Uİ’de yakın zamanlara kadar normatif Kurama olan ilgi çok az idi. Aslında 1950’li yıllardan başlayarak davranışçı okulun etkisiyle bilim olma iddiasında olan toplum bilimlerde normatif kuram etkisini tamamen yitirme noktasına gelmiş idi. Siyaset bilimi II. Dünya Savaşı sonrasında gittikçe pozitivist bir nitelik aldı, tümdengelimsel ve tümevarımsal bilgiye öncelik verdi. Ampirik gözlem ve ampirik olarak sınanabilecek hipotezlerin oluşması bu bilimsel yönelimin temel niteliği oldu. 1971 yılında John Rawls’un A Theory of Justice1 isimli kitabı siyaset kuramında yeni bir dönem açtı. Rawls, normatif kuramının evrensel sorunlarını tekrardan siyaset felsefesinin gündemine taşıdı. Uİ’de doğal olarak bu gelişmeden etkilendi. Az gelişmiş ülkelerin uluslararası sistemden daha fazla pay almak istedikleri bir ortamda normatif sorunlar Uİ’de de gündeme geldi ve adalet, eşitlik, özgürlük gibi konular Uİ’de de tartışılmaya başladı. Bu endişeler, Charles Beitz, Michael Donelan, Andrew Linklater, Janna Thompson, Michael Walzer, Terry Nardin, Mervyn Frost ve Chris Brown gibi düşünürler aracılığıyla Uİ’ye yansıdı. Altı çizilmesi gereken bir konu Uİ’nin siyaset kuramıyla özünde iç içe olduğu ancak bu yakın ilişkinin davranışçı okulun Uİ’de yarattığı bilimsel kaygılar nedeniyle uzun süre ikinci plana itildiğidir. Aslında UST’nin, normatif kuramı klasik siyaset kuramının işi bıraktığı yerden devraldığı ileri sürülebilir. Klasik siyaset kuramına baktığımızda klasik siyaset düşünürlerinin Kant dışında devletler sistemi ya da devletler arasındaki yaşam ile ilgili olarak sistematik görüşler geliştirdiği ileri sürülemez. Bunun temel nedeni ise siyaset düşünürlerinin temel sorunsalının devlet 1 John Rawls, A Theory of Justice, Cambridge, M.A, Harvard University Press, 1971. 1 2 Uluslararası İlişkiler ve Siyasal Düşünce ve devletin bekası olmasıdır.2 Uluslararası ilişkiler ise bu düşünürlerin devletle ilgili görüşlerinin bir uzantısı olarak inceledikleri bir alan olmuştur. Uİ normatif kuramdan kaçıp kendini bilimsel olarak tanımlama çabasına girerken, aslında tamamen siyaset kuramının devletle ilgili çizmiş olduğu çerçevenin dışına çık(a)mamıştır. Uİ’nin bilimsel iddialarının onu siyaset kuramından koparıdığı düşünülmüştür. Ancak Uİ’nin siyaset kuramından kopuşu sadece görünüştedir. Ana akım Uİ kuramlarının büyük çoğunluğu siyaset kuramının devletle ilgili temel varsayımlarını benimsemiş, kendi kuramsal kategorilerini siyaset kuramının devlet ve toplumsal yaşam ile ilgili varsayımları üzerinde inşa etmiştir. Bunun en temel göstergesi ise ana akımda devlete atfedilen öncelik, devletin siyasal yaşamın temel örgütü ve Uİ’nin de anlaşılabilmesi için en temel başlangıç noktası olmasında görülebilir. Uİ ve siyaset kuramı ilişkisiyle ilgili daha önemli bir sorun vardır. Uİ disiplini temel kuramsal yapısını oluştururken klasik düşünürlerin görüşlerini yeşerdikleri siyasal ve toplumsal ortamdan soyutlayarak, disiplinin çok da karmaşık olmayan kuramsal yapısını desteklemek için kullanmıştır.3 Bu sadece siyaset kuramı açısından değil, aynı zamanda örneğin siyasi tarih ve uluslararası ilişkiler tarihsel sosyolojisi gibi konular açısından da söz konusudur. Bir başka deyişle, Uİ kuramı farklı disiplinlerden farklı kavramlar alıp kullanmış, bu kavramları disiplin içinde gelişen temel bazı paradigmaların içine yerleştirerek disiplin kimliğini oluşturmaya çalışmıştır. Bu nedenle bu kavramların gerçek öneminin ve potansiyel katkılarının ne olduğu ve olabileceği disiplinin temel tartışmaları içinde gölgede kalmıştır. Bu konu biraz daha şu şekilde açılabilir. İlk Uİ kürsüsünün 1919 yılında resmen kurulması ve bir Uİ disiplininin gelişmeye başlamasından sonra, Uİ disiplini ile uğraşanlar savaş ve barışın nasıl sonlanabileceğine yönelik olarak klasik siyaset kuramına başvurmuşlardır. Bir başka deyişle, klasik siyaset düşüncesinin kaynaklarına başvuru savaş ve barış sorunsalının çözümüne odaklanmış, bu ise söz konusu düşünürlerin Uİ açısından belki de çok daha önemli olabilecek felsefi ve siyasal görüşlerini ikinci plana itmiştir. Devlet içi barış ve düzenin nasıl kurulabileceği sorunuyla uğraşan siyaset kuramının, devletler arası düzenin niteliği, iç topluma benzeyen bir düzenin devletler arasında kurulup kurulamayacağı ile ilgili olarak da ışık tutacağı ümit edilmiştir. Siyaset düşüncesinin/düşünürlerinin bir disiplin olarak yeni gelişen Uİ’in paradigmatik kalıpları içine nasıl oturtulduğunu ve nasıl algılandığını göstermek için Uİ’deki temel gelenek sınıflamalarına bakmak yeterlidir.4 Realizm ve idealizm 2 Bkz. Faruk Yalvaç, “Savaş ve Barış”, Atila Eralp (der.), Devlet ve Ötesi, 7. Basım, İstanbul, İletişim, 2012. 3 Bkz. Beate Jahn “Classical theory and international relations in context”, Beate Jahn (der.), Classical Theory in International Relations, Cambridge, Cambridge University Press, 2006. 4 Bkz. David Boucher, Political Theories of International Relations, Oxford, Oxford University Press, 2009. Uluslararası Siyaset Kuramına Giriş 3 Uİ’nin temel siyasal düşünce çerçevesini çizmek için kullanılan en bilinen tasniflerdir. Bu çerçevede örneğin Hobbes ve Rousseau’yu realist görüşün, Kant’ın idealist görüşün bir temsilcisi gibi değerlendirilmesi disiplinin temel varsayımlarından biri hâline gelmiştir. Burada önemli olan belli Uİ tasniflerinin inceledikleri düşünürü belli kalıplar içine oturtma çabasıdır. Bu kalıplar büyük ölçüde klasik metinlerdeki “eleştirel ve yapıcı potansiyeli” 5 yok etmekte ve bazen de bu düşünürlerle ilgili yanlış yorumlara yol açabilmektedir. Klasik düşünürleri Uİ’nin kategorileri çerçevesinde düşünmek, günümüz sorunlarıyla, tarihsel olarak bu düşünürlerin yaşamış oldukları dönemlerde yaşanmış sorunlar arasında var olan benzerliklere ışık tutabilir. Bu açıdan klasik düşünürlerin görüşleri, bugünü anlamak açısından önemlidir. Gerçektende Uİ’de örneğin Thucydides, Machiavelli, Hobbes ve Kant’a atıfta bulunmak, savaş ve barış konularının evrensel niteliğini ve geçmişle günümüz arasındaki devamlılığı göstermek üzere kullanılmıştır. Günümüzün özgün şartları bu dönemlerle mukayese edildiğinde bazı devamsızlıklar da simgeleyebilir. Bu devamsızlıklarda önemlidir. Ancak bu devamsızlık/devamlılığın anlamlı olarak ortaya konabilmesi için selektif bir iki kriterin (savaş, barış) ötesine gidip, bu düşünürlerin toplumsal hayatın bütününe ilişkin ileri sürdükleri görüşlerin bir değerlendirmesini yapmak da önem taşımaktadır. Bu nedenle, yukarıda sözü edilen tasnifler için geçerli olan sorunlar örneğin Martin Wight’ın biraz daha gelişmiş olan siyaset gelenekleri sınıflaması içinde söz konusudur.6 Wight, uluslararası toplumun yapı ve karakteri nedir sorusuna cevap aramış, bu soruya cevap vermek için klasik realizm/idealizm ayrımı yerine realizm, rasyonalizm ve devrimcilik arasında bir ayrım yapmıştır. Wight’a göre Machiavelli ve Hobbes’u realist, Grotius’u rasyonalist, Kant’ı ise devrimci okulun temsilcisi olarak görmek mümkündür. Burada ilk dikkati çeken Wight’ın nasıl olup da Kant’ı devrimci okula dâhil edip, Marx’ı ikinci plana itmesidir. Bu siyaset düşünürlerinin Uİ’nin kendine özgü problematikleri çerçevesinde nasıl da yanlış temsil edilebileceği ya da yanlış yorumlanabileceğinin en iyi örneğini teşkil etmektedir. Ayrıca, bu eksiklik Uİ’nin tarihdışı varsayımlarını ve toplumsal değişimin vazgeçilmezliğini göz ardı eden entelektüel önyargıları hakkında önemli ipuçları da vermektedir. Bunlardan en önemlisi Uİ disiplininin Cox’un ifadesiyle bir “sorun çözücü”7 disiplin olması, pozitivist, devlet merkezci varsayımlarla bilimsel hüviyetini ispat etme5 Jahn, “Classical theory and international relations in context”, s. 10. 6 Bkz. Martin Wight, “Why is there no international theory”, H. Butterfield ve M. Wight (der.), Diplomatic Investigations: Essays in theTheory of International Politics, Londra, Allen and Unwin, 1966; Martin Wight, International Theory: The Three Traditions, Gabriele Wight ve Brian Porter (der.), Londra ve Leicester, University of Leicester Press, 1991. 7 Robert Cox, “Social Forces, States and World Orders: Beyond International Relations Theory”, Robert W. Cox ve Timothy J. Sinclair (der.), Approaches to World Order, Cambridge, Cambridge University Press, 1996, s. 88. 4 Uluslararası İlişkiler ve Siyasal Düşünce ye çalışmış olmasıdır. Marx’ın bu tasnifleme çalışmalarındaki yanlış yorumu Uİ’nin pozitivist, değişime kapalı bir disiplin olarak kendini oluşturmasındaki bilimsel serüveni de açıkça ortaya koymaktadır. Uİ kuramı, Marksizm’i bir iç toplum kuramı olarak kabul edip, Marksizm’in uluslararası sistemin yapısı ve tarihsel gelişmesine ilişkin açıklamalarının önemini, en azından son on yıla kadar, tamamen gözardı etmiştir. Bunda, Uİ’nin kendi konusunu nasıl tanımladığı da önemli olmuştur. Uİ’nin amacı savaş ve barışı engellemek olarak tanımlanırsa, toplumsal anarşinin çözümünü ön planda tutan Hobbes’un ya da barışın toplumsal şartlarını inceleyen Kant’ın görüşlerinin Uİ kuramcıları tarafından disiplinin sorunları açısından çok daha anlamlı bulunması olasıdır. Sonuç olarak şu değerlendirmeyi yapabiliriz. Klasik siyaset düşüncesi, Uİ’de disiplinin muhafazakâr amaçlarını destekleyen bir yönde, disiplinin ortodoks kuramsal yapısına (devletler arası anarşi sorunsalı) oturtularak incelenmiştir. Ancak bugünkü tanımlarıyla Hobbes ve Rousseau ne kadar realist, Kant ne kadar idealist bir düşünür olarak kabul edilebilir? Beate’nin belirttiği gibi, bu yaklaşım Uİ dışındaki siyasal düşün geleneğinde, örneğin Hobbes’un liberal geleneğin kurucusu olarak kabul edildiğini ve Kant’ın “liberal” kuramını Hobbes’un doğa durumu kuramı üstüne inşa ettiği gerçeğini de tamamen gözardı etmektedir.8 Klasik düşünürlerin içinde bulundukları tarihsel ortamı ve düşüncelerinin nasıl şekillendiğini anlamadan, bu kategoriler içine hapsedilmesi ne kadar doğrudur? Bu kitapta yayımlanan çeşitli makalelerde de altı çizildiği gibi, UST’de bundan sonra yapılacak en önemli çalışmalardan biri, adı geçen siyaset düşünürlerinin yaşadıkları tarihsel ortamı da gözönüne alarak yeniden ve yeni sorunsallar çerçevesinde değerlendirilmesi, toplumsal hayatın ulusal/uluslararası şekilde değilde bir bütün olarak açıklanmasına olanak sağlayacak bir şekilde yeniden incelenmesidir. Faruk YALVAÇ 8 Jahn, “Classical Theory and international relations in context”, s. 9; aynı zamanda bkz. Andrej Rapaczynski, Nature and Politics: Liberalism in the Philosophy of Hobbes, Locke and Rousseau, Ithaca, Cornell University Press, 1987.