Tünelcilik Sırasında Patlatma Kaynaklı Titreşimlerin İzlenmesi ve
Transkript
Tünelcilik Sırasında Patlatma Kaynaklı Titreşimlerin İzlenmesi ve
Tünelcilik Sõrasõnda Patlatma Kaynaklõ Titreúimlerin øzlenmesi ve Bitiúik Tünellere Etkisi Monitoring Blasting-Induced Vibrations during Tunnelling and Its Effects on Adjacent Tunnels M. Geniú Bülent Ecevit Üniversitesi, Maden Mühendisli÷i Bölümü, Zonguldak Ö. Aydan Ryukyu Üniversitesi, ønúaat Mühendisli÷i Bölümü, Okinawa, Japonya Z. Derin Bülent Ecevit Üniversitesi, Maden Mühendisli÷i Bölümü, Zonguldak ÖZET Türkiye'de otoyollarõn iyileútirilmesi programõ çerçevesi kapsamõnda, delme-patlama yöntemi kullanõlarak Zonguldak ve yakõn çevresinde bazõ tünellerin yapõmõna baúlanmõútõr. Yazarlar inúa edilmekte olan Sapça, Üzülmez ve Mithatpaúa tünellerinde ve yakõn çevrelerinde sarsõntõ ölçümleri yapmaktadõr. Bu çalõúmada tünelde ve yüzeyde titreúim ölçüm sonuçlarõ sunulmakta ve sarsõntõ sonuçlarõnõn de÷erlendirilmesi için bazõ görgül iliúkileri önerilmektedir. ABSTRACT Several tunnels in association of rehabilitating the intercity roadways in Turkey have been excavated in Zonguldak and its close vicinity using the drilling and blasting technique. The authors have been monitoring the blasting-induced vibrations in several adjacent tunnels near at Sapça, Üzülmez ve Mithatpaúa tunnels. In this study, the outcomes of monitoring of vibrations in tunnels and at ground surface are presented and some empirical attenuation relations used for assessing the effects of blasting on the adjacent structures are proposed. 1 GøRøù Delme-patlatma iúlemi insanlõ÷õn patlayõcõ maddeyi keúfinden buyana kazõ teknolojisinde yaygõn bir úekilde kullanõlmaktadõr. Oldukça güçlü bir patlayõcõ olan dinamitin bulunuúundan sonra maden ve inúaat mühendisli÷i alanlarõnda kaya kütlesi kazõlarõnda oldukça popüler bir hale gelmiútir. Patlatma iúlemi özellikle yerleúime yakõn bölgelerde bazõ titreúim ve çevresel problemlere neden olabilmektedir. Patlatma ile oluúan titreúimlerin insanlar ve paralel tüneller ve yüzeydeki yapõlar için izin verilen seviyelerin altõna indirmek için birçok teknik uygulanmaktadõr. Patlatma iúlemlerinde tahkimat sistemlerinin aúõrõ yüklenmesine neden olabilecek istenmeyen bazõ hasarlar da oluúabilmektedir. Türkiye'de mevcut otoyollarõn iyileútirilmesi projeleri kapsamõnda Zonguldak'ta mevcut tünellere ek paralel tünel kazõlarõ ile yeni tünellerin açõlmasõ planlanmõútõr. Delme-patlatma yöntemi ile açõlmasõ planlanan bu tünellerin bazõlarõ yerleúim alanlarõna ve mevcut karayollarõna yakõn bölgelerde açõlmaktadõr. Bununla birlikte, açõlan bir tünelin ve servis yollarõnõn kazõsõnda kullanõlan patlatma iúlemlerinin, yakõn bir bölgede yer alan turistik ziyarete açõk olan bir karstik ma÷aranõn duraylõlõ÷õ ve olasõ hasar konusunda endiúeleri de ortaya çõkarmõútõr. Yazarlar, Zonguldak ve çevresinde açõlan karayolu tünellerinde delme-patlatma ile 209 oluúan titreúim ölçümleri yapmaktadõrlar. Bu çalõúmada, farklõ jeolojik özelliklere sahip üç farklõ tünelde çalõúma yapõlmõútõr. Bu tüneller Sapça, Üzülmez ve Mithatpaúa tünelleridir. Bu çalõúmada tünelde ve yüzeyde titreúim ölçüm sonuçlarõ sunulmakta ve sarsõntõ sonuçlarõnõn de÷erlendirilmesi için bazõ görgül iliúkileri önerilmektedir. 2 JEOLOJø 2.1 Sapça Tüneli Sapça tüneli Zonguldak'õn Ankara yönünden giriúteki ilk tüneli olup úu anda mevcut tünele paralel ikinci tüp kazõlmaktadõr. Sapça Tüneli güzergâhõ ve yakõn çevresinde Alt Kretase yaúlõ Kilimli formasyonu yüzeylenmektedir. ønaltõ formasyonunun üzerine uyumlu olarak gelen Kilimli formasyonu, kumlu kireçtaúõ, kumtaúõ, silttaúõ, kiltaúõ, killi kireçtaúõ ve marndan oluúmaktadõr. Birimin rengi gri, kurúuni ve sarõmsõ bej renklidir. Tabakalar ince-orta kalõnlõktadõr. Sapça tünel güzergâhõnda Kilimli formasyonunun Sapça üyesi yüzeylenmektedir. Kumtaúõ, kiltaúõ, silttaúõ ardalanmasõndan meydana gelen birimde az miktarda kumlu ve killi kireçtaúõ seviyeleri bulunur. Kumtaúõ taneleri kuvars, glokoni, metamorfik kaya parçasõ ve magmatik kaya parçalarõndan oluúmaktadõr. Genellikle gri ve yeúil renklidir (Anon, 2011a). 2.2 Üzülmez Tünelleri Üzülmez 1, 2 Tünel güzergahõ ve yakõn çevresinde Karbonifer (Namuriyen) yaúlõ Alacaa÷zõ Formasyonu yüzeylenmektedir. Alacaa÷zõ formasyonu kömür damarlõ úeyl, çamurtaúõ ve kumtaúlarõ, yeúil, kirli sarõ, siyah renkli, kumtaúõ-silttaúõ-kiltaúõ ardalanmasõndan oluúur. Üzülmez dolayõnda 5 m’ye kadar ulaúan denizel girdiler (karbonatlõ) gözlenmektedir. Birim, sõ÷laúma ve karasallaúma sürecinin ilk belirtilerini gösterir. Yanal uzanõmlarõ fazla olmayan bir özellik gösteren, delta düzlü÷ü çökelleri olarak izlenmektedir. Alacaa÷zõ Formasyonu, Zonguldak ve batõsõndaki mostralarda tektonik nedenlerle daha aktif alanlarda daha úistli yapõda görülür. Kumtaúlarõ, kiltaúlarõ ve silttaúlarõ genellikle killi-karbonatlõ bir çimento ile tutturulmuú olup hava ile temasta birim kolaylõkla da÷õlgandõr. Kiltaúõ, laminalanma ile 1-3 cm katmanlaúma göstermesine karúõn, silttaúlarõ 5-20 cm, kumtaúlarõ ise 10 cm ile 2 m arasõnda de÷iúen tabakalanmalar göstermektedir. Tabaka yapõlarõ olarak küçük ölçekli çapraz tabakalanma ve katmanlaúma, flaser tabakalanma, paralel laminalanma ve katmanlaúma, merceksel katmanlanma, dalga rõpple çapraz laminalanma, teknesel katmanlanma, kaval yapõsõ, yük kalõbõ, siderit konkresyonlarõ, organizma yaúam izleri, bitkikök izleri, gecikme çökelleri ve konkresyonlar görülmektedir (Anon, 2011b). 2.3 Mithatpaúa Tünelleri Mithatpaúa tüneli Zonguldak ilinin güneyden kuzeye ulaúõmõnõ rahatlatacak 1540 m ve 190 m uzunlu÷a sahip çift tüp açõmõna baúlanan karayolu tünelleridir. Yaklaúõk 1540 m açõlacak Mithatpaúa-2 tünelinin kuzey portallerinden itibaren kazõsõ baúlamõú durumdadõr. Tunel güzergahõ boyunca Kozlu ve ønaltõ formasyonlarõ bulunmaktadõr. Karbonifer (Westafaliyen) yaúlõ Kozlu Formasyonu konglomera, kumtaúõ, silttaúõ, úeyl, kiltaúõ ve kömürden ve ønaltõ Formasyonu ise üst Jura–alt Kretase yaúlõ kireçtaúlarõndan oluúmaktadõr. Bu çalõúmada yapõlan patlatma ölçümleri Mithatpaúa-2 tünelinin bir kõsmõ ust Jura – alt kretase yaúlõ ønaltõ Formasyonu içerisinde yapõlmõútõr. Yer yer masif ve tabakalõ gözlenen birim, havzada bulunan kireçtaúlarõ arasõnda en yo÷un karstlaúma oluúumunu göstermektedir. Bunun en önemli nedeni kireçtaúlarõnõn oldukça saf bir dokuya sahip olmasõdõr (Anon, 2011c). Yapõlan gözlemlerde kireçtaúlarõ içinde bulunan boúluklarõn tamamõyla killi ve zemin malzemesiyle dolu oldu÷u ve mevcut çatlaklarda kalsit, kil dolgu varlõ÷õ belirlenmiútir. Özellikle tüneli portal kazõsõ hazõrlõklarõ sõrasõnda orta büyüklükte çok sayõda karstik boúluklarla karúõlaúõlmõútõr. 210 3. PATLATMA ÖLÇÜMLERø Tünel arõnõnda yapõlan patlatma sõrasõnda genellikle paralel tünel de patlatma yapõlan en yakõn mesafede en az bir ölçüm alõnmaya çalõúõlmõútõr. ømkanlar ölçüsünde Sapça tünelinde tünel geçkisinin geçti÷i ve yüzeyde bazõ yerleúim amaçlõ kullanõlan evlerin bulundu÷u bölgede de ivme ölçer ile tünel eksenine paralel, dik ve düúey yönde ivme ölçümleri alõnmõútõr. Yapõlan ölçümler ve elde edilen sonuçlar bu bölümde sunulmaktadõr. 3.1 øvme Ölçerler Çalõúmada kullanõlan ivme ölçerler yazarlardan Aydan’nõn özelliklerini belirledi÷i ve Japonya'da kaim ROHRM firmasõ tarafõndan üretilen QV3-OAM tipi ivme ölçerlerdir. Bu cihaz 3 bileúeni ölçebilen ve úarj edildi÷inde yaklaúõk 2 gün tetiklenmesi halinde sürekli veri alabilen bir cihazdõr. øvme ölçerin örnekleme aralõ÷õ en küçük 1 ms olup en yüksek 2g'ye kadar ivme ölçümü yapabilmektedir. Ayrõca, tetikleme eúik ivmesini 10 gal’a indirgemek mümkündür. Kayõt süresi istendi÷i gibi seçilebilmektedir. Patlatmada ivme oluúumu genelde 5 saniye daha ilave sürede meydana geldi÷i için bu çalõúmada kayõt süresi 10 saniye olarak seçilmiútir. Böyle bir seçim ile patlatma sonrasõ gecikmeli kayma düúmelerinden dolayõ oluúan sarsõntõlarõ kaydedilmesi mümkün olmaktadõr. ùekil 1. Sapça tüneli patlatma ve ivme ölçer yerleri Patlatma sonucu (1 no.lu) mevcut tünelde ve yeryüzünde elde edilen en yüksek ivme kayõtlarõ ve de÷erleri sõrasõyla ùekil 2 ve Çizelge 1’de sunulmuútur. 3.2 Sapça Tüneli Sapça tüneli 2. tüpü Zonguldak Ankara karayolu üzerinde mevcut olan 568 m uzunlu÷unda mevcut tünele paralel olarak açõlmaktadõr. Bu bölümde tünelin Devrek tarafõ giriúinden açõlan portal kõsmõnda yapõlan arõn kazõsõna ait 4 adet patlatma ve yapõlan ivme ölçümleri verilmiútir. Her bir arõn patlatmasõ sõrasõnda, 2 adet ivme ölçer kullanõlmõútõr. øvme ölçerlerden biri patlatma yapõlan arõn hizasõna denk gelecek úekilde mevcut tünel içinde beton tahkimat üzerine ve di÷eri de mevcut tünel geçkisi ve konutlara yakõn olacak úekilde yeryüzünde zemin ortamõna yerleútirilmiútir (ùekil 1). ùekil 2. Sapça tüneli 1 no.lu patlatma ile ölçülen ivme kayõtlarõ Gecikme baúõna 6-12 kg arasõnda patlayõcõ madde kullanõlan patlatmalarda tünel içinde ve yüzeyde titreúimden kaynaklanabilecek bir hasar oluúu gözlenmemiútir. Çizelge 1 de verilen ivme kayõtlarõ incelendi÷inde hasar eúik de÷erlerinin altõnda kaldõ÷õ 211 anlaúõlmaktadõr. øncelenen tüm durumlarda patlatma arõnõna yakõn konumda paralel mevcut tünelden alõnan ivme kayõtlarõna bakõldõ÷õnda tünel eksenine dik konumda ölçülen ivmenin en büyük bileúen oldu÷u ölçülmüútür. Bu da patlama sõrasõnda oluúan en büyük yer de÷iútirme yönünün tünel eksenine dik do÷rultuda oluútu÷unu ortaya koymaktadõr. Ayrõca, tünel eksenine dik do÷rultuda ölçülen ivme, tünel do÷rultusuna paralel ölçülen ivmeden 1.5-3 kat daha fazladõr. kotunda tünelden çõkmaktadõr. Aynõ úekilde sa÷ tüpte yaklaúõk 44.54 m kotlarõnda tünele girerek 590 m uzunlu÷unda %-1,62 e÷imle yaklaúõk 33.5 m kotunda tünelden çõkmaktadõr. Devrek yönü tünel portalleri ve tünel arõnõndan görünüm ùekil 3’te gösterilmiútir. Tünel geçkisinin genel yönelimi B-D yönündedir. Üzülmez tüneli sol tüpünün boyuna kesiti ise ùekil 4’te gösterilmektedir. Çizelge 1. Sapça tüneli patlatmalarõ ile elde edilen en büyük ivme de÷erleri Patlatma No ve Tünel arõnõndan uzaklõ÷õ Yer ve Ölçüm En Patlatma do÷rultus büyük kayna÷õn u ivme a en kõsa de÷eri uzaklõk (g: 9.81 m/s2) 1 Tünel içi TEP : 0.11 Arõn giriúten 37.2 m TED : 0.32 20 m ileride D : 0.21 TEP : 0.11 Yüzey (zemin) TED : 0.09 70.7 m D : 0.13 2 Tünel içi TEP : 0.08 Arõn giriúten 19.0 m TED : 0.19 54.3 m ileride D : 0.16 Yüzey TEP : 0.19 (zemin) TED : 0.14 124.6 m D : 0.12 : 0.09 3 Tünel içi TEP 18.8 m Arõn giriúten TED : 0.13 56.6 m ileride D : 0.18 : 0.23 4 Tünel içi TEP 22.0 m Arõn giriúten TED : 0.53 77.3 m ileride D : 0.78 TEP : 0.07 Yüzey (zemin) TED : 0.09 104.8 m D : 0.11 TEP: Tünel eksenine paralel TED: Tünel eksenine dik D : Düúey ùekil 3. Üzülmez tüneli portalleri ve arõndan görünümler 3.3 Üzülmez Tüneli Çift tüp olarak imal edilen Üzülmez Tünelleri, Devrek-Zonguldak yolunda sol tüpte Km 30+373.2 de; sa÷ tüpte Km 30+400 de baúlamaktadõr. Sol tüpte yaklaúõk 44.58 m kotlarõnda tünele girerek 592.6 m uzunlu÷unda %-1,64 e÷imle yaklaúõk 33.1 m ùekil 4. Üzülmez tüneli sol tüp boyuna kesiti (Anon, 2011b de÷iútirilerek) 212 Üzülmez tünellerinde 25 Mayõs 2013 ve 19 Temmuz 2013 tarihlerinde iki ayrõ patlatma ölçümleri yapõlmõútõr. Bundan sonraki kõsõmda sõrasõyla 1. ve 2. patlatma ölçümleri olarak anõlacaktõr. Bu ölçümlerde ivme ölçerlerin tamamõ tünel içine yerleútirilmiútir. øvme ölçerler sõkõlama iúlemi yapõlmõú kaya saplamasõ plakalarõnõn üstlerine kuvvetli çift taraflõ yapõútõrõcõ bant yardõmõyla sabitlenmiútir. 3.3.1 Birinci patlatma ölçümü Bu patlatmada ùekil 5’te gösterildi÷i gibi yerleútirilen toplam 6 adet ivmeölçer ile patlatma titreúimleri eú zamanlõ kaydedilmiútir. Bu patlatmada toplam 100kg patlayõcõ madde kullanõlmõú olup gecikme baúõna düúen patlayõcõ madde miktarlarõ 2-10 kg arasõnda de÷iúiklik göstermektedir Her bir ivme ölçerden alõnan en büyük ivme de÷erleri Çizelge 2’de verilmiútir. Patlatma yapõlan arõndan uzaklaútõkça, paralel tünelde ölçüm yapõlan noktalarda elde edilen tünel do÷rultusuna paralel ve dik ivme bileúenleri hemen hemen yakõn sonuçlar vermiútir. Patlatma noktasõna en yakõn olan 2 no.lu ivme ölçerden yaklaúõk 1g civarõnda yüksek ivme oluútu÷u gözlemlenmiútir. Buna karúõlõk gelen tünelin di÷er yan duvarlarõnda 5 no.lu ivme ölçerden elde edilen de÷erin bunun yaklaúõk 1/4’ü de÷erlerinde oluúmuútur. Patlatma yapõlan tünelin giriúinden 14 m içeriye yerleútirilen 1 no.lu ivme ölçerden ise çok yüksek ivme de÷erleri alõnmõútõr. Bunun olasõ sebebi patlatma ile oluúan úok basõncõn tünel a÷zõnda birden serbest ortama çõkmasõ sõrasõnda oluúan titreúimlerden kaynaklanmasõdõr. Patlatma sõrasõnda ivme ölçerlerden elde edilen tünel ekseni do÷rultusunda ölçülen ivme kayõtlarõna örnek ùekil 6’ta verilmiútir. Çizelge 2. Üzülmez tüneli birinci patlama sonucu elde edilen en büyük ivme de÷erleri (xg) Ölçüm do÷rultusu Tünel eksenine paralel Tünel eksenine dik Düúey ùekil 5. øvme ölçerlerin konumu ve görünümleri 1 2 3 4 5 6 2.56 1.03 0.15 0.028 0.22 0.12 1.40 1.01 0.21 0.040 0.19 0.11 1.46 0.81 0.10 0.022 0.30 0.22 ùekil 6. Tünel ekseni do÷rultusuna paralel ivme ölçümler 213 3.3.2 økinci patlatma ölçümü Bu patlatmada toplam 2 adet ivmeölçer ile patlatma titreúimleri eú zamanlõ kaydedilmiútir (ùekil 7). Her bir ivme ölçerden alõnan en büyük ivme de÷erleri Çizelge 3’de verilmiútir. Patlatmada toplam 121,5 kg patlayõcõ madde kullanõlmõú olup gecikme baúõna düúen patlayõcõ madde miktarlarõ 3-13 kg arasõnda de÷iúiklik göstermektedir. tünel giriúinden 14 m mesafede yapõlan patlatma sõrasõnda paralel tünel içinde iki adet ivmeölçer ile ölçüm yapõlmõútõr (ùekil 8). Patlatma sõrasõnda toplam 192 kg patlayõcõ madde kullanõlmõútõr. Bir seferde en az 10 kg ve en çok 25 kg patlayõcõ madde kullanõlmõútõr. Patlatma öncesi ve sonrasõ arõn görünümü de ùekil 9’da verilmiútir. ùekil 8. øvme ölçerlerin konumu ùekil 7. øvme ölçerlerin konumu. Çizelge 3. Üzülmez tüneli ikinci patlama sonucu elde edilen en büyük ivme de÷erleri (xg) Ölçüm do÷rultusu Tünel eksenine paralel Tünel eksenine dik Düúey 1 0.39 0.75 0.76 2 0.43 0.81 0.35 Burada da benzer úekilde tünel eksenine dik do÷rultuda oluúan en büyük ivme de÷eri tünel eksenine paralel do÷rultuda oluúan ivme de÷erinin yaklaúõk 2 katõ büyüklükte olmuútur. a. patlatma öncesi 3.4 Mithatpaúa Tüneli Zonguldak Merkez ile batõsõ arasõndaki ba÷lantõyõ güneyden kuzeye do÷ru ba÷layacak olan tünellerin økinci Makas Kavúa÷õ ile Ba÷lõk-Uzunkum arasõnda yapõmõna baúlanmõútõr. Tünellerin uzunlu÷u 1600 m olacaktõr. Tünellerin kazõsõna Ba÷lõk bölgesinden baúlanmõútõr. Hakim kaya birimi olarak kireçtaúõ olup, portallerin kazõsõnda büyük bir ma÷ara ile karúõlaúõlmõútõr. Sol tüpte b. patlatma sonrasõ ùekil 9. Tünel arõnõndan görünüm 214 Her bir ivme ölçerden alõnan en büyük ivme de÷erleri Çizelge 4’de verilmiútir. Patlatma noktasõna ve tünel giriúine en yakõn olan 2 no.lu ivme ölçerde yaklaúõk 1g civarõnda yüksek ivme oluútu÷u gözlemlenmiútir. Bunun olasõ sebebi patlatma ile oluúan úok basõncõn tünel a÷zõnda birden serbest ortama çõkmasõ sõrasõnda oluúan titreúimlerden kaynaklanmasõdõr. Daha önceki incelenen durumlara benzer úekilde bu ölçümde de tünel eksenine dik do÷rultuda oluúan en büyük ivme de÷eri tünel eksenine paralel do÷rultuda oluúan ivme de÷erinin yaklaúõk 2 katõ büyüklükte olmuútur (ùekil 10). Bu patlama sonucunda patlatma yapõlan tünelin palyesinden büyük bir kaya blo÷u hareketlenmiú ve tünel giriúinin hemen üstündeki basamakta durmuútur (ùekil 11). a. tünel eksenine paralel b. tünel eksenine dik Çizelge 4. Mithatpaúa tüneli ikinci patlama sonucu elde edilen en büyük ivme de÷erleri (xg). Ölçüm do÷rultusu Tünel eksenine paralel Tünel eksenine dik Düúey 1 0.20 0.43 0.36 2 0.60 1.13 1.55 4. SARSINTI SONUÇLARININ DEöERLENDøRMESø c. düúey Yazarlar patlatma sõrasõnda meydana gelen sarsõntõlarõn kazõlan, paralel tüneller ve yüzeydeki etkilerini bu kõsõmda incelemektedir. Sarsõntõlarõn etkileri üzerine de÷iúik görgül iliúkiler sunulmuú olup bunlarõn büyük bir kõsmõ tane hõzõnõn azalõm iliúkilerini kapsamaktadõr (Dowding, 1985; Hendron, 1977; Northwood vd., 1963; Siskind 1980; Toenen ve Windes, 1942). Yapõlar üzerindeki hasarlar ve insanlarõn patlatmaya karúõ hassasiyeti için tane hõzõnõ esas alan bazõ ölçütler USBM tarafõndan geliútirilmiútir (Thoenen ve Windes, 1942). øvmeyi esas alan benzer iliúkilerde mevcuttur (Dowding 1985). ùekil 10. Sol Tüp Arõndan 4.8 m geriye yerleútirilen 2 nolu ivme ölçer ùekil 11. Patlatma sonrasõ sol tüp tüneli portal úevleri üstüne üst yamaçtan yuvarlanarak düúen kaya blo÷u 215 Yazarlar patlatma sõrasõnda ivme ve hõz azalõm iliúkisi için üç fonksiyonun birleúiminden oluúan bir görgül iliúki önermiúlerdir (Aydan vd. 2013). Bu çalõúmada aynõ tür bir fonksiyonun kullanõmõ hem hõz hem de ivme için düúünülmüú ve genel olarak aúa÷õdaki gibi verilmiútir. M max (1) F (V p )G ( Re ) H (W ) burada Vp , Re ve W sõrasõyla ortamõn elastik dalga yayõlõm hõzõ (m/s), patlatma noktasõndan uzaklõk (m) ve patlayõcõ miktarõ (kgf) olup ivme ve hõzõn birimleri ise gal (cm/s2) ve kine (cm/s)’dõr. Yazarlardan Aydan’õn 2012’deki önerisine göre yukarõdaki fonksiyonun spesifik durumu aúa÷õdaki gibi verilebilir: Vp / a F (V p ) Ao (e 1) (2a) (eW / b 1) H (W ) G ( Re ) (2b) e Re / c (2c) øvme ve hõz için katsayõlar Ao , a , b ve c’nin de÷erleri aynõ tünel içi, paralel tünel içi ve yüzeydeki etkileri için Çizelge 5’te verilmiútir. Özellikle yüzey etkisi düúünülürken yeryüzünün serbest sõnõr koúulu olmasõndan dolayõ kaya içindeki sarsõntõ olgusu kaya içindeki sarsõntõya göre en az iki katõ olacaktõr. Çizelge 5. De÷iúik koúullar için hõz ve ivme fonksiyonlarõnõn katsayõlarõ Katsayõ Ao a b c Tünel içi Bitiúik Tünel Yeryüzü øvme Hõz (gal) (kine ) 4000 140 4600 4600 240 240 100 120 øvme (gal) Hõz (kine) øvme (gal) Hõz (kine) 2000 4600 240 120 80 4600 240 100 6000 4600 240 100 200 4600 240 120 5 SONUÇLAR Bu çalõúmada Zonguldak çevresinde açõlan tünellerde yapõlan patlatma ölçümleri ve de÷erleri verilmiútir. Patlatma yapõlan kazõ arõnõna en yakõn konumlu paralel tünellerde yapõlan ölçümlerde tünel eksenine dik do÷rultuda oluúan en büyük ivme de÷eri tünel eksenine paralel do÷rultuda oluúan ivme de÷erinin yaklaúõk 2 katõ büyüklükte olmuútur. Ayrõca bu çalõúmada incelenen her üç tünel için ivme ve hõz azalõm iliúkileri için patlatma yapõlan tünel, paralel tünel ve yeryüzü için katsayõlar belirlenmiútir. Elde edilen bu katsayõlarõn sahada yapõlacak ilave ölçümlerle güncellenmesi çalõúmanõn sonraki aúamalarõnõ oluúturacaktõr. TESEKKÜR Yazarlar, bu çalõúmanõn gerçekleúmesi için gerekli izni veren Karayollarõ Genel Müdürlü÷ü, 15. Bölge Müdürlü÷ü’ne, maddi destek veren Bülent Ecevit Üniversitesi Bilimsel Araútõrmalar Proje Birimi’ne (Proje No:2013-981-50330-03), arazi çalõúmalarõ sõrasõnda yardõmlarõndan dolayõ KGM Kontrol ùefi ønúaat Yük. Müh. Suat Cüre’ye, ENEZ ønúaat Proje Müdürü Jeoloji Müh. Selçuk Genç’e ve tüm proje çalõúanlarõna teúekkürü bir borç bilir. Ayrõca çalõúmalar sõrasõnda yardõmlarõnõ esirgemeyen ve elim bir trafik kazasõnda yaúamlarõnõ kaybeden Zeynep Aybüke Baraú (Jeoloji Mühendisi) ve Ahmet Güney (Ateúçi)’i saygõ ve rahmetle anarlar. KAYNAKLAR Anon, 2011a. Sapça tüneli kesin proje. Mega Mühendislik, Ankara, 92s. Anon, 2011b. Üzülmez 1,2 tüneli kesin proje. Mega Mühendislik, Ankara, 145s. Anon, 2011c. Mithatpaúa 1,2 tüneli kesin proje. Mega Mühendislik, Ankara. Aydan, Ö., 2012. Ground motions and deformations associated with earthquake faulting and their effects on the safety of engineering structures. Encyclopaedia of Sustainability Science and Technology, Springer, R. Meyers (Ed.), 32333253. Aydan, Ö., Bilgin, H.A., Aldas, U.G., 2002. The dynamic response of structures induced by blasting. Int. Workshop on Wave Propagation, Moving load and Vibration Reduction. Okayama, Japan, Balkema, pp. 3-10. Aydan, Ö., Geniú, M., Bilgin, H.A., 2013. The effect of blasting on the stability of benches and their responses at Demirbilek open-pit mine. Environmental Geotechnics. ICE (in Press). 216 Dowding, C.H., 1985. Blast vibration monitoring and control. Englewood Cliffs, NJ, Prentice-Hall. Hendron A.J., 1977. Engineering of rock blasting on civil projects. Structural and Geotechnical Mechanics (W. J. Hall, Ed.). Prentice-Hall, Englewood Cliffs, NJ. Northwood T.D., Crawford R., Edwards A.T., 1963. Blasting vibrations and building damage. The Engineer, 215. Siskind, D.E., Stagg, M.S., Koop, J.W., Dowding, C.H., 1980. Structure response and damage produced by ground vibration from surface mine blasting. United States Bureau of Mines, Report of Investigations, No. 8507. Thoenen J.R., Windes S.L., 1942. Seismic effects of quarry blasting. U.S. Bureau of Mines Bulletin, 442. 217 3.ULUSLARARASIULAbIMDAYERALTIKAZILARI SEMPOZYUMUB7LD7R7LERK7TABI PROCEEDINGSOFTHE3rdINTERNATIONALSYMPOSIUMON UNDERGROUNDEXCAVATIONSFOR TRANSPORTATION 7STANBUL/29Ͳ30Kasõm/November2013 Editörler/Editors Dr.NuhB7LG7N Dr.HanifiÇOPUR Dr.CemalBALCI TMMOBMadenMühendisleriOdasõͲTünelcilikDerneŒi