Köpüklü Söndürme Sistemi

Heliport Yangın Söndürme Sistemleri-2
Köpüklü Söndürme Sistemi
Prof. Dr. Abdurrahman KILIÇ
İTÜ Makina Fakültesi
1.Giriş
Bina üzerinde bulunan yükseltilmiş heliportlarda meydana gelecek yangınlar, bina
için büyük risk oluşturduğundan yangının
hemen başlangıçta söndürülmesi gerekmektedir. Heliport söndürme sistemlerinde
köpük tercih edilir. Köpüklü sistem; yangınların söndürülmesine ilave olarak aynı
zamanda yakıt sızıntılarının üzerini köpük
örtüsü ile kapladığı için yakıt sızıntılarının
tutuşmasını da engellemektedir. Köpük
oluşturmak için köpük sıvısı hava ve su ile
karıştırılır. Karıştırma işlemi için bladder tankları, venturi oranlayıcıları veya pompalar
kullanılır. Araç otoparkları, boş binalar ya
verebilen en az bir adet köpüklü yangın
alanının çevresindeki noktalara stratejik bir
da benzeri boş yapılar üzerinde bulunan
dolabı bulundurulmasını istemekte ve kö-
şekilde yerleştirilmiş olan sabit püskürtme
heliportlara düşük genleşmeli bir köpük
pük monitörü tavsiye edilmektedir.
başlıklarına bağlanmaktadır.
NFPA 418-Standard for Heliports, bütün
Heliportlarda meydana gelen bir yangına
Heliportlardaki yangınların söndürülmesi ko-
yükseltilmiş heliportlara düşük genleş-
müdahale için, heliporta iki noktadan
nusunda yangın dolapları, köpük monitörleri
meli köpüklü yangın söndürme sistemi
ulaşılması ve iki erişim noktası arasında
veya köpüklü sabit püskürtücüler kullanıl-
kurulmasını şart koşmaktadır. NFPA 418,
en az 9.1 m olması ve bu noktaların dik-
maktadır. Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü
heliportlara yönelik olarak iki tür koruma
dörtgen heliport alanları için aynı kenarda
(ICAO) tarafından yayımlanan “Annex 14
sistemi öngörmektedir. Bunların birincisi
olmaması gerekmektedir. Böylece, rüzgâr
(6.1.7) - Aerodromes Volume 2: Heliports
köpüklü yangın dolabı olup bunlar bir
yönüne ve dumanın yayılma yönüne
(2013-6.1.7)’de ve Türkiye Sivil Havacılık
kabinin içerisinde bulunan püskürtücülü
göre müdahale noktası seçilebilecektir.
Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan
hortum sistemi ve köpük konsantrasyonu
Etkin rüzgar yönüne göre müdahale
Heliport Tasarım ve İşletim Esaslarında (HA-
tankından meydana gelen sabit sistem-
noktalarından birinde köpük monitörü
D/T-07-2014) yükseltilmiş heliportlarda, 250
lerdir. İkinci sistem ise sabit oranlama
diğerinde köpüklü yangın dolabı bulun-
L/dakika jet püskürtme modeliyle köpük
sistemi olup borular monitörlere ya da iniş
durulur. Yangın dolabı olan müdahale
sisteminin kurulmasına gerek yoktur.
8
YANGIN ve GÜVENLİK SAYI 181
noktasına ikinci köpük monitörü de ilave
edilebilir. Eğitimli personel varsa, yangın
dolaplarının kullanılması tercih edilen
yöntemdir. Yangın dolaplarının kullanılması köpüklerin yangına daha kolay
yönlendirilebilmekte ve yangın daha hızlı
bir şekilde kontrol altına alınabilmektedir.
Bu nedenle köpük monitörleri sayısından
bağımsız, her heliport için, her noktaya
erişebilecek köpük lanslı bir yangın dolabı
bulunmalıdır. Çevresel püskürtmeli sabit
köpük sistemlerinde de bir adet köpüklü
yangın dolabı bulunması zorunludur.
Sabit monitörler ve salınımlı monitörler
Gerekli köpük konsantrasyon miktarı, yuka-
ICAO Annex 14-Bölüm 6’da, yükseltilmiş
sadece bir düğmeye basmak suretiyle
rıda belirtilmiş olan uygulama oranlarında
heliportlarda, 250 L/dakika köpük verebi-
herkes tarafından çalıştırılabilecek avan-
köpüklü yangın dolapları için sistemin
len en az bir adet köpüklü yangın dolabı
taja sahiptir ve eğitimli veya profesyonel
2 dakika boyunca çalıştırılması üzerine
ve ayrıca H-2 ve H-3 sınıfı yükseltilmiş
yangınla müdahale personelinin bu-
dayalıdır. Heliport köpüklü söndürme
heliportlarda, her biri gereken boşaltım
lunması şart değildir. Rüzgârın yönüne
sistemi için en iyi köpük konsantrasyonu
oranına ve ulaşma kapasitesine sahip en
ve yangının durumuna göre, monitörler
türü AFFF ve uygulama oranı %3 seçile-
az iki adet monitör bulundurulması ve her
manuel olarak da yangın odağına yön-
bilir. Heliportun yangından korunmasına
türlü hava koşulunda heliportun herhangi
lendirilmektedir. Heliporta iniş ve kalkış sıra-
yönelik köpük sıvısı debisi, NFPA 418’de
bir bölümüne köpüğün uygulanmasını
sında görevli personel bulunan binalarda,
yangın dolapları için 336 L/dak (89 gpm)
sağlayacak ve bir helikopter kazasında
salınımlı monitörlerin bulunmayabilir. Salı-
köpük sıvısı debisini uygulama oranıyla
her iki monitörün de zarar görme olasılığını
nımlı monitör kullanılması durumunda da
çarpılması sonucunda elde edilir. Gerekli
en aza indirecek şekilde yerleştirilmesi
ilk çalıştırmanın manuel olarak kontrollü
olan püskürtme için lans tipi seçilir.
tavsiye edilmektedir.
yapılması gerekmektedir.
Tablo 1. NFPA 418’e göre kritik yangın alanı ve köpük miktarı
Helikopter Sınıfı
Yükseltilmiş Heliport (NFPA-418)
2. Köpüklü Yangın Dolabı Sistemi
Tasarımı
Kritik yangın alanı
Köpüklü söndürme sistemi tasarımı;
AFFF köpük
m²
H1
H2
H3
34.8
78
133.8
heliportu kullanan en büyük helikopterin
Uygulama oranı
L/dak/m²
4.1
4.1
4.1
uygulamadaki Kritik Yangın Alanının ko-
Köpük debisi
L/dak
145
320
550
runma amaçlarına dayanmaktadır. NFPA
Köpük için gerekli su miktarı
L/dak
400
1000
1600
418’de, heliportu kullanacak olan en
Köpük sıvısı miktarı, Yangın dolabı, 2 dak, %3
L
24
60
96
büyük helikopterin boyutuna bağlı olarak
Tablo 2. ICAO göre kritik yangın alanı ve köpük miktarı
her bir heliport sınıfı için uygulamadaki
Helikopter Sınıfı
Yükseltilmiş Heliport (ICAO)
kritik yangın alanı belirlenmiştir. Kullanılan
köpük konsantrasyonu, uygulamadaki
Kritik yangın alanı (m²)
kritik yangın alanı için gerekli olan uygula-
AFFF köpük
H1
H2
H3
47
87
144
ma oranlarını da belirlenmiştir. Tablo 1’de
Uygulama oranı
L/dak/m²
5.5
5.5
5.5
NFPA 418 standardına göre kritik yangın
Köpük debisi
L/dak
250
500
800
alanları ve AFFF köpüğü için gerekli köpük
Köpük için gerekli su miktarı
L/dak
500
1000
1600
sıvı miktarı verilmektedir.
Köpük miktarı, 5 dak, %3
L
37.5
75
120
YANGIN ve GÜVENLİK SAYI 181
9
2.1. Helikopter Sınıfı
Helikopterler toplam uzunluklarına göre
H1, H2 ve H3 olarak üç farklı sınıfa ayrılır.
Kritik yangın alanı ve heliportların yangından korunma gereklilikleri, tesisi kullanacak olan en büyük helikopterlerin boyutuna göre belirlenir. Kategoriler, helikopter
toplam uzunluğu, yani kuyruk bumba ve
rotorlar dâhil, esas alınarak tanımlanmaktadır. Yükseltilmiş heliportlarda daha çok
H-2 sınıfı helikopterler kullanılmaktadır.
ICAO tarafından yayımlanan Annex 14’te,
2.3. Gerekli Uygulama Oranı
olarak tespit edilmesi sadece zor değil
heliport kategorisine göre uygulanacak
NFPA 418’de heliportlar için köpük uy-
aynı zamanda güvenilir de olmamak-
köpük sıvısı miktarı verilmekte ve uygula-
gulama oranları köpük konsantrasyonu
tadır. Bu sebeple, kullanılacak herhangi
ma yöntemi konusunda tavsiyelerde bu-
türlerine göre AFFF türü köpük için 4.1
bir otomasyon sadece, sistemi uzaktan
lunularak, helikopter ebatlarına ve onların
L/dak/m², fluroprotein köpük için 6.5 L/
harekete geçirmek ve ilgili otoriteleri
özelliklerine ilişkin bir çalışma, yangınla
dak/m² ve protein köpük için 8.1 L/dak/
uyarmak amacıyla tahliye noktaları gibi
mücadele üç kategorinin, yaygın olarak
m² olarak verilmektedir. Uluslararası Sivil
stratejik noktalara yerleştirilmiş butonlar
kullanılan helikopterlerin yangınla müca-
Havacılık Örgütü (ICAO) tarafından uygu-
kullanılır.
delesinde yeterli olduğu belirtilmektedir.
lama oranları AFFF köpük için 5.5 L/dak/
m² olarak verilmiştir.
2.2. Kullanılacak Köpük Konsantrasyonu
NFPA 418’de köpük sıvısı debisi; köpüklü
Türü
2.4 Uygulama Yöntemi
yangın dolapları için kritik yangın alanı,
Heliportlarda, helikoptere ve iniş platformu-
Helikopter iniş ve kalkışlarında, yükseltilmiş
sabit söndürme sistemleri için ise tüm he-
na hasar gelmesini önlemek amacıyla yan-
heliportların büyük kısmında personel
liport alanı ile uygulama oranının çarpımı
gının hızlı şekilde söndürülmesini sağlayacak
bulunduğu için, yangını tespit etmek ve
ile bulunmaktadır. Korunması gerekli olan
köpüğe ihtiyaçları vardır. Heliportlarda sulu
sistemin harekete geçmesini sağlamak
alan uygulamadaki kritik yangın alanıdır.
film oluşturan köpükler (AFFF) bu tür uygu-
için otomatik yangın tespit sistemleri
H-1 kategorisindeki bir heliport için uy-
lamalarda tercih edilen köpük sıvılarıdır. Bu
normalde kullanılmamaktadır. Buna ilave
gulamadaki kritik yangın alanı 34.8 m²,
köpük türü, en düşük uygulama oranına
olarak, bir heliport iniş alanının konfigü-
H-2 sınıfı için 78 m² ve H-3 sınıfı için 133.8
sahip olduğu için tercih edilmektedir. Pro-
rasyonu sebebiyle, bir yangının otomatik
m²’dir. Gerekli olan uygulama oranı ise
tein ve fluroprotein türü konsantrasyonlar
da kullanılabilir ancak bunlar daha yüksek
uygulama hızları ve hava üflemeli boşaltma
cihazları gerektirirler ve AFFF’nin sağladığı
hızlı söndürme özelliğini sunmazlar. Buna
ilave olarak, AFFF kadar akıcı olmadıklarından platform üzerinde AFFF kadar hızlı
akamazlar ve yangını söndürmeleri daha
fazla zaman alır. Her ne kadar alkole dirençli
sulu film oluşturan köpükler (AR-AFFF) standart AFFF ile aynı şekilde etkili olsa da, bunlar
genelde bu tür tehlikelerin önlenmesinde
kullanılmazlar.
10
2.5 Köpük Sıvısı Debisi
YANGIN ve GÜVENLİK SAYI 181
daha önce tanımlandığı şekilde AFFF için
olan uygulama noktası sayısı NFPA 418’de
olmamak üzere, kullanılan lans, monitör
4.1 L/dak/m²’dir. Gerekli olan köpük sıvısı
tanımlanmamıştır. Yangın dolapları için
veya püskürtücü kapasitelerine göre
miktarı kritik yangın alanı ile uygulama
gerekli olan püskürtücülerin boyutları ve
hesaplanmalıdır.
oranının çarpımı ile elde edilir.
miktarları; kritik yangın alanına köpük
uygulamak için gerekli olan debiye göre
Kaynaklar
ICAO (Volume 2, Annex 14, Bölüm 6,
değişir. Gerekli debi belirlendikten sonra,
1. NFPA 418, “Standard for Heliports,
2013) tarafından, yükseltilmiş heliportlarda
operatörler tarafından uygulanacak
2006 Edition, National Fire Protection
uygulanacak köpük miktarını H-1 sınıfı için
köpük lansları seçilmelidir. Tipik olarak,
Association, Quincy, MA 02169-7471.
250 L/dak, H-2 sınıfı için 500 L/dak ve H-3
yangın dolapları için AFFF köpük lansı S2
2. ICAO, Aerodromes, Annex 14, Inter-
sınıfı için 800 L/dak verilmektedir.
(200 L/dak), S4 (400 L/dak) dır.
national Civil Aviation Organization,
Fourth Edition, July 2013.
2.6. Operasyon Uygulama Süresi
ICAO’da su miktarları H-1 sınıfı için 2500
3. Heliport Tasarımı ve İşletimi, Annex
Operasyon uygulama süresi NFPA 418
litre, H-2 sınıfı için 5000 litre ve H-3 sınıfı
“4-Cilt 2, Sivil Havacılık Genel Mü-
standardına göre köpüklü yangın dolabı
için 8000 litre ve uygulama süresi 5 da-
dürlüğü Yayınları, Yayın No: HAD/T-07,
için 2 dakika ve monitör sistemi ve sabit
kika olduğundan su debileri H-1 sınıfı için
Nisan 2014
sistem için 5 dakika olarak verilmektedir.
500 L/dak, H-2 heliport için 1000 L/dak
4. ICAO Heliport Manuel, International
ICAO müdahale süresini, boşaltım ora-
ve H-3 heliportu için 1600 L/dak olarak
Civil Aviation Organization, Doc 9261-
nının en az yüzde ellisi oranında köpüğü
verilmektedir.
AN/903, 1995
5. Heliport El Kitabı, Heliport Yapım Ve
uygulayabilecek durumda olduğu ana
kadar geçen süre olarak kabul etmek-
3. Sonuç
İşletim Esasları, Sivil Havacılık Genel
tedir. Bu süre de 5 dakika olarak hesap-
Heliport söndürme sistemi kapasitesi,
Müdürlüğü Yayınları, Yayın No: HA-
lanmaktadır.
heliport sınıfına ve kullanılacak söndürme
D/T-08, Ocak 2009.
yöntemine bağlı olarak belirlenmelidir.
6. Heliport Design, U.S. Department of
2.7. Püskürtme Tipi ve Su Miktarı
Tavsiye olarak H-2 ve H-3 tipi yükseltilmiş
Transportation Federal Aviation Ad-
Kullanılan su güvenilir bir kaynaktan tedarik
heliportlar için bir adet yangın dolabı
ministration, AC 150/5390-2B, 2004.
edilmeli ve sisteme minimum boşaltma
ve iki adet monitör seçilmelidir. Yangın
7. Heliport Yapım Ve İşletim Yönetmeliği
süresi boyunca tasarlanmış olan oranda
dolabı için kritik yangın alanı, monitör ve
(SHY-14B), Sivil Havacılık Genel Müdür-
su sağlayabilecek nitelikte olmalıdır.
sabit püskürtücüler için toplam heliport
lüğü, 23 Ocak 2009, Resmî Gazete,
alanı esas alınmalıdır. Uygulanan köpük
Sayı: 27119.
Kullanılan köpük konsantrasyon miktarı
miktarı belirtilen süre boyunca olan
8. Heliports: Air Service And Private Use,
belirtilen süre içerisinde geçerli olan
gerçek akış debisine bağlıdır. Köpük ve
Civil Aviation Advisory Publication
gerçek boşaltma hızına bağlıdır. Gerekli
su debileri; hesaplanan değerden az
CAAP 70, June 2014.
YANGIN ve GÜVENLİK SAYI 181
11