Kavram haritaları - Anadolu Üniversitesi

E-Öğrenme Sistemlerinin Tasarımında Kavram Haritaları, Öğrenme Nesneleri ve
Eğitim Yönetim Sistemlerinin Rolü
Öğr. Gör. Dr. M. Emin Mutlu*
Öğr. Gör. Gökhan Deniz Dinçer *
Öğr. Gör. M.Recep Okur *
Öğr. Gör. Serap Şişman *
ÖZET
Öğretici ders yazılımlarında ders içeriklerinin, aktarılacak olan kavramlar şeklinde,
kendi içinde anlamlı en küçük dilimlere ayrılması ve öğrencilerin bu kavramlar arasında
kolayca geçişler yapabilmelerinin sağlanması, sık kullanılan yöntemlerden birisidir.
Bütün bir ders programının kapsadığı kavramlar kümesi arasındaki ilişkileri ortaya
çıkarmak için kavram haritaları tekniğinden yararlanılır. Cornell Üniversitesi öğretim
üyelerinden Prof. Joseph D. Novak tarafından 1960’larda geliştirilen kavram haritaları
tekniği, yeni kavramların öğrenilmesinde daha önceden öğrenilmiş olan kavramların
önemini vurgulayan bir kurama dayanmaktadır(Lanzing, 1997).
Öğrenme nesneleri yazılım mühendisliğindeki nesne tabanlı yaklaşımların e-öğrenme
ortamlarında kullanılması için gerçekleştirilen çalışmaların sonucunda ortaya
çıkmışlardır. Kavram haritaları tekniğiyle elde edilen bilgi öğeleri ölçme-değerlendirme
işlevleri ve içeriği tanımlayan üst bilgi ile donatılarak, tekrar kullanılabilir akıllı
öğrenme nesnelerine dönüştürülürler.
Çok sayıda öğrenme nesnesinden oluşan elektronik bir eğitim ortamında, kullanıcıların
bireysel öğrenme özelliklerine uygun olarak biçimlenebilen bir eğitsel sürecin
gerçekleşebilmesi için, öğrenme nesneleri arasında öncelik ilişkilerinin kurulabildiği
öğrenme yönetim sistemlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu amaçla öğrenme nesnelerinin
öğrenme yönetim sistemiyle uygun iletişimi kurabilmesi gerekmektedir. Öğrenme
nesnelerinin öğrenme yönetim sistemleriyle olan iletişimlerinin standartlaştırılmasına
yönelik olarak gerçekleştirilen çalışmaların başında SCORM (Paylaşılabilen İçerik
Nesnesi Başvuru Modeli) gelmektedir.
Bu çalışmada e-öğrenme sistemlerinin tasarımı ve gerçekleştirilmesinde kavram
haritaları, öğrenme nesneleri ve öğrenme yönetim sistemleri arasındaki süreçsel ilişki
incelenmektedir.
Anahtar sözcükler: e-öğrenme, kavram haritaları, öğrenme nesneleri, öğrenme
yönetim sistemleri
*
Anadolu Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi Bilgisayar Destekli Eğitim Birimi
1
KAVRAM HARİTALARI
Kavram haritaları, öğrencilerin verilen yeni bilgileri öğrenirken eski bilgilerini de
kullanmaları ve yeni bilgileri anlamaları, dolayısı ile anlamlı öğrenmeyi
gerçekleştirebilmek için geliştirilmiştir. Bu yöntem geliştirilirken David Ausubel(1963,
1968, 1978)’in öğrenme psikolojisi ile ilgili teorileri kaynak olarak kullanılmıştır.
Ausubel, öğrenmeye ilişkin olarak, yeni bilgilerin öğrenilmesinde eski bilgilerin
kullanılması gerektiğini ve bilgilerin özümlenmesinin gerçekleşmesi gerektiğini
söylemektedir (IHMC, 2003). Anlamlı öğrenmenin gerçekleşmesi için üç koşul ortaya
koymuştur. Bunlar;
 Eğitim-öğretim materyalleri, öğrenen kişilerin dilinde, açık ve örneklerle
pekiştirilmeli ve bunlar öğrenenin eski bilgilerine nakledilebilir olmalıdır.
Kavram haritaları, genel düşünceler ya da özel-belirli kavramların
öğretilmesinde eski bilgilerle bağlantı kurularak, kavramsal yapıların
geliştirilmesine yardımcı olur ve öğrenmenin anlamlı bir şekilde
gerçekleşmesini sağlayabilirler.
 Yeni bilgi öğrenen kimse, konu ile ilgili eski bilgilere sahip olmalıdır. Kişi 3
yaşından itibaren, öğrenmeyi gerçekleştirmeye başlar. Böylece, ileriki yaşlarda
da her yeni bilgiyi nakledebileceği eski bilgilere sahip olabilmektedir. Bu
yüzden, bireyde bilgi yapısı oluşturulurken dikkatli olunmalıdır.
 Öğrenmekte olan birey, anlamlı öğrenmeyi seçmelidir. Öğreticinin yaptığı
tanımlar ya da önerme sözcükleri ve ölçme araçları basit olmalıdır. Böylece hem
öğrenci eski bilgilerini çağırarak yeni bilgileri anlamlandırabilir hem de öğretici,
öğrenicinin motivasyonunu kontrol altında tutabilir. (Holden, 1992).
Kavram haritaları, bir öğrenme-öğretme aracı olduğu kadar, bir değerlendirme yöntemi
olarak da kullanılır. Öğrencilerin varolan kavramları yeni kavramlarla ilişkilendirme
becerilerini ölçmeye yönelik araçlar kavram haritaları yardımıyla kolayca
oluşturulabilir. Böylece öğrenciler cesaretlendirilerek, anlamlı bir öğrenmenin
gerçekleşmesi sağlanabilir (Novak&Gowin, 1984; Novak, 1990, Mintzes, Wandersee ve
Novak, 2000).
Kavramlar, Bağlantılar, Önermeler
Kavram haritaları, bilgiyi düzenlemek ve simgeleştirmek için geliştirilmiş bir
yöntemdir. Kavramlar kutulara yazılarak, birbirleri ile olan ilişkileri doğrultusunda
bağlantıları, çizgilerle belirtilir. İki kavram arasındaki ilişkinin yönüne göre bu
çizgilerin ok yönü de belirlenir.
Kişi, bu kavram haritasına bakarak, kavramların düzeni doğrultusunda kavramı
tanımlar, isimlendirmede hata varsa gerekli düzeltmeyi yapmak üzere bunu bildirir.
Kavramlar için isimlendirme genellikle bir kelimeden oluşur, nadir olarak bu bir simge
de olabilir. Seçilen kelime ya da simge, kavramı tam olarak ifade etmelidir. Her kavram
iki ya da daha fazla kavramla bağlantı içinde olmalıdır. Bağlantılarda iki kavramın
birbiriyle ilişkisini ifade eden bir bağlaç kullanılır(Novak ve Wandersee, 1991).
2
Birbiriyle ilişkili iki kavram bu bağlaç yardımıyla bir “önerme” oluşturur. Bir kavram
haritası örneği Şekil 1.’de verilmiştir.
Şekil 1. Örnek bir kavram haritası.
Kavramlar ve önermeler herhangi bir alandaki bir bilgi için temel yapı taşlarıdır.
Kavramları, bilginin atomları, önerileri de molekülleri olarak düşünebiliriz. Bunlar,
yaratıcı düşünmenin gerçekleşebilmesi için önem taşırlar.
Kavram haritalarının başka bir karakteristiği, kavramların, harita üzerinde üst kısımda
yer alan en kapsamlı ve en genel kelimelerden, haritanın alt kısmında yer alan daha
karmaşık ve daha az kapsamlı kavramlara doğru hiyerarşik olarak düzenlenmiş
olmasıdır. Böylece bir kavramdan anlam çıkarmaya çalışan kişiler için kavram haritaları
iyi bir yol gösterici olmaktadır.
Kavram haritalarının önemli bir diğer karakteristiği, “çapraz bağlantılar”dır. Bunlar,
kavram haritasının farklı alanlarındaki kavramlar ve önermeler arasında ilişki
kurmaktadır. Çapraz bağlantılar, bilgilerin birbirleriyle nasıl ilişkilendirildiklerini
belirlemeye yardımcı olur. Yeni bilgilerin oluşturulmasında, genellikle çapraz
bağlantılar kullanılarak eski bilgilerden yeni bilgiye ulaşılması sağlanır. Kavramlar
arasındaki bağlantıyı temsil eden ve hiyerarşik yapısı iyi düzenlenmiş bir haritanın
ortaya konması ve çapraz bağlantıların kullanılıyor olması yaratıcı düşünce oluşturma
sürecini destekleyen iki önemli etkinliktir(IHMC, 2003).
Kavram Haritası Oluşturma
İyi bir kavram haritası oluşturabilmek için, öğrenicinin çok iyi bildiği kavramlarıbilgileri seçmek gerekmektedir. Kavram haritaları, bir bütünün parçalarını aktarmada,
uzun bir metnin ana fikrini ortaya koymada veya bir sorunun bölümlerini tanımlamada
oldukça etkilidir. Kavram haritalarının hiyerarşik bölümlerini kararlaştırmak için bütünü
ele almak gerekmektedir.
3
Bütün belirlendikten sonraki adım, bu bütüne ulaşmayı sağlayacak anahtar terimleri
bulmaktır. Yardımcı terimler listelenir ve en basit olandan en karmaşık olana doğru
sıralanır. Kimi zaman, kavramlar bu şekilde derecelendirilerek listelenip
bırakılmaktadır. Ancak, derecelendirerek listelemek yeterli değildir. Bu derecelendirme
sadece, kavram haritasının oluşum sürecine başlamaktır.
Sonraki adım, kavram haritasına giriş yapmaktır. Bu işlemi, haritayı oluşturan kişi
isterse, bu amaçla geliştirilmiş yazılımlar kullanarak gerçekleştirebilir. Bu amaçla
geliştirilen programlar, kavram haritası oluşturma ve hiyerarşik yapıyı şekillendirme,
ilişkileri kurma gibi bir çok konuda kolaylık sağlamaktadırlar.
Başlangıç için bir “ilk kavram haritası” oluşturulduktan sonra, tekrar gözden geçirilmesi
gerekmektedir. İyi bir kavram haritası için, bu ilk haritanın en az 3 kez kontrol edilmesi
gerekir.
İlk harita oluşturulduktan-tasarlandıktan sonra, çapraz bağlantılar kurulmaya
başlanmalıdır. Bu bağlantılar, alanların birbirleri ile nasıl bir ilişki içinde olduğunu
göstermek için kurulur(IHMC, 2003). Sonunda kavram haritası, alanlar arasındaki
bağlantıları da kurularak tamamlanmış olur. Şekil 2.’de bir kavram haritası
görülmektedir.
Şekil 2. Kavram haritasının hazırlanması.
Çapraz bağlantıları kurmak, bütün kavramları içeren alanların birbirleri ile ilişkilerini
ortaya koymak ve bağlantı yönlerini belirlemek için önem taşımaktadır. Çapraz
bağlantılar, anlamlı öğrenmenin gerçekleşebilmesi için, kavramlar arasındaki ilişkileri
sembolize eder.
4
Kavram haritası hazırlama amacıyla kullanılan çeşitli yazılımlar bulunmaktadır. Bu
yazılımlar yardımıyla bir ya da daha fazla kullanıcı büyük boyutlarda kavram haritaları
hazırlayabilmektedir. Yaygın olarak kullanılan kavram haritası hazırlama yazılımlarının
listesi Çizelge 1’de verilmiştir.
Çizelge 1. Kavram haritası hazırlama yazılımları.
Yazılım
IHMC CmapTools
Kidspiration Software
Market Mapping
SMART Ideas Concept-Mapping
Knowledge Manager
İlgili Bağlantı
http://cmap.ihmc.us/
http://www.strategictransitions.com/kidspirationsoftware.ht
m
http://www.marketmodelling.co.uk/MMS/MMS_Frames.htm
http://www.smarttech.com/products/smartideas/index.asp
http://www.knowledgemanager.us/
ÖĞRENME NESNELERİ
Günümüzde artık eğitim daha çeşitli ortamlarda gerçekleşebilmektedir. İnsanlar
geleneksel olarak bir kitabı okuyarak eğitim alabildikleri gibi, bir grup çalışmasıyla
eğitim ihtiyaçlarını giderebilirler. Eğitim ortamlarının artması buna bağlı olarak
hazırlanacak içeriğinde belli standartlar altında toplanması ihtiyacını ortaya
çıkarmaktadır. Bu bağlamda günümüzde Sayısal Öğrenme (Digital Learning) ve EÖğrenme (E- Learning) bir çok uygulamaya olanak tanımaktadır. Burada oluşturulan
öğrenim içeriklerinin en önemli avantajları farklı ortamlarda tekrar kullanılabilmeleri,
diğer ortam nesneleriyle etkileşime girebilmeleri, özelleştirilebilir olmaları , esnek bir
yapıya sahip olmaları ve hızlı güncellemeye olanak tanımalarıdır. Bütün bu öğrenme
yaklaşımının ana yapısını “öğrenme nesnesi (learning object)” oluşturur.
Öğrenme, bireyin kendisi, başkaları ve çevresiyle etkileşimleri sonucundaki yaşantıların
bireyde oluşturduğu şeylerdir (Brubaker, 1982). Öğrenmeyi kısaca, bireyin
davranışlarında gözlenebilir bir değişme olarak tanımlanmaktadır (Senemoğlu, 2002).
Öğrenme değişik etkilerle oluşan ve kişinin davranışlarında kalıcı iz bırakan
değişmelerdir. Öğrenmenin yaşı yoktur. İnsan yaşam boyu öğrenme ihtiyacı hisseden
bir varlıktır. Öğrenme bir amaca yönelik olmalıdır amaçsız öğrenme olmaz. Aynı
zamanda öğrenme isteğe bağlı olmalıdır bu istek öğrenilecek konunun ana hatlarını
önceden bilinmesine bağlıdır.
E-öğrenme günümüzde giderek artan oranda kullanılan bir öğrenme türüdür. Internet
teknolojileri aracılığıyla, öğretmen ve öğrencinin aynı ortamda ve aynı anda
bulunmalarına gerek kalmadan gerçekleştirilen eğitim faaliyetleridir. Öğrenciler
sunulan derslere zaman sınırlaması olmaksızın istedikleri bir vakitte ulaşabilirler.
Öğretmenler öğrencilere akademik danışmanlık yapabilir, sorunlarına hızlı bir şekilde
çözüm bulabilirler. Bunun için e-mail, sohbet odaları gibi bazı olanakları kullanabilirler.
Bunun gibi farklı Internet teknolojileri sayesinde öğretmen-öğrenci arasındaki bağ
koparılmamış olur.
5
Öğrenme nesnesini tanımlamadan önce nesnenin ne anlam ifade ettiğine bakmak
gerekir. Nesne, gerçek dünyada karşılaştığımız kitap, kalem gibi fiziksel nesnelere
benzeyen, kendine özgü özellikleri ve davranışları bulunan yazılım parçalarıdır.
Öğrenme nesneleri ise eğitsel amaç barındıran yazılım nesneleridir. Öğrenme nesneleri
bir bilgiyi onu açıklayıcı başka bir bilgi ile kapladığımızda ortaya çıkar. Öğrenme
nesnesi, kendi başına bir bütün olan ama aynı zamanda bütünün bir parçası olan
varlıklardır. Öğrenme teknolojileri araştırma yapan IEEE Öğrenme Teknolojisi
Standartları Komitesi (LTSC) öğrenme nesnelerini şu şekilde açıklar:
“Teknoloji destekli öğrenim sırasında kullanılabilen, yeniden kullanılabilen veya
referans verilebilen sayısal yada sayısal olmayan herhangi bir varlıktır” (LOM, 2004).
Yukarıdaki tanım çok geniş bir alanı kapsamaktadır. Örneğin sayısal olmayan veriler de
bu alana dahil edilmiştir. Bu çok büyük bir işletmenin eğitim ihtiyaçlarının tümünün
hazırlanmasından, yalnızca tek bir ders hazırlanmasına kadar geniş alanı kapsayan bir
ifadedir. Yapılan işlem ne kadar büyük ya da karmaşık olursa olsun, izlenmesi gereken
yol hep aynıdır. Yani bir dersin bir konusunun hazırlanmasında izlenen yol, ünitenin
tamamının oluşturulması sırasında aynen takip edilebilir.
David Wiley ise öğrenme nesnesini tekrar kullanıma açık ve eğitime destek veren her
türlü dijital kaynak olarak tanımlar. Daha basite indirgenmiş bir tanım yapacak olursak,
eğitim ve öğrenim uygulamalarında kullanılan modüler içerik parçalarının her birine
öğrenme nesnesi denir (Macromedia, 2004; Medyasoft, 2004). Öğrenme sonucunda
bireyden belli bir davranış değişikliği beklenir, işte bireyden beklenen bu hedefe
ulaşabilmek için ihtiyaç duyulan en küçük bilgi yapılarına öğrenme nesnesi adı verilir.
Öğrenme nesneleri eğitim sürecini kişiselleştirirken bireysel ve örgütsel hedeflere
olanak sağlarlar. Başka bir tanım ise; “öğrenme nesnesi, özel bir kavram veya tekniği
öğretmek için çok sayıda uygulamada kullanılabilen kesikli bilgi üniteleridir” biçiminde
verilmiştir (e-öğrenme, 2004).
Öğrenme nesnelerine şu şekilde bazı örnekler verilebilir:
 Sürücü kursunda sürüş testi simülasyonu
 Coğrafya dersinde ülkeler arası saat farkını anlatan bir web sitesi
 Maliyet muhasebesi dersi içinde kar-zarar dağılımını anlatan bir flash
animasyonu
 Veritabanı uygulamalarında tablolar arası ilişkileri anlatan bir video gösterimi
Öğrenme nesnesi yaklaşımında eğitsel içerik küçük parçalara bölünür. Her parça
kendini ifade edebilecek bir yapıdadır. Bu şekilde bir tasarım yapıldığında eğitimci
eğitim malzemesini daha sonra tekrar kullanabilecek şekilde bileşenlerine ayırarak
parçalar, ve farklı amaçlar için bu parçaları kullanır. Bu parçalar sayesinde planlanan
eğitim hedeflerine çok daha hızlı ulaşılacağı belirtilir.
Eğitsel içeriğin kavram haritaları biçiminde düzenlendiği ortamlarda en küçük öğrenme
nesnesi, eğitim programının tümünü kapsayan bir kavram haritasındaki tekil bir kavram
olacaktır. Daha kapsamlı öğrenme nesneleri kavram haritasının birbiriyle ilişkili birden
fazla kavramını kapsayan bölümünden oluşacaktır. Bir öğrenme nesnesinin kapsamının
6
büyük olması onun modüler olmasını kısıtlayacaktır. Öğrenme nesnesinin içerdiği
eğitsel bilginin miktarını belirlerken bu kısıt göz ardı edilmemelidir.
Öğrenme Nesnesinin Temel Yapısı
Bir öğrenme nesnesi içerisinde farklı bileşenler barındırabilir. Örneğin resim, ses, video
ve metin bu bileşenler arsasında yer alır. Bu farklı bileşenler bir araya getirilerek farklı
konularda ders içerikleri veya eğitim içerikleri hazırlanabilir. Bir öğrenme nesnesi iki
bölümden oluşur; veri(data) ve üst veri (metadata) (Şekil 3.). Veri; öğrenme nesnesinin
temsil ettiği içerik bileşenin kendisini oluşturur. Yani en temel ve en içteki ana
kaynaktır. Örneğin çekilen bir manzara fotoğrafı temel veridir.
Şekil 3. Öğrenme Nesnesi (Learning Object).
Eğitimcilerin, eğitim malzemelerini belli parçalara böldüklerine değinildi. Fakat eğitim
malzemesi bu şekilde parçalara bölündükten sonra bunları farklı amaçlarda kullanırken
anlamlandırmak gerekecektir. Bu aşamada üst veri önem kazanır.
Bir manzara fotoğrafının öğrenme nesnesi olarak düzenlenmesi göz önüne alındığında,
bu nesneye farklı üst veriler giydirerek farklı anlamlar kazandırabilir. Örneğin, bu
fotoğrafın üzerine o mekanın iklim koşulları, toprak yapısı hakkında bilgiler
giydirilerek, coğrafya dersi için bir inceleme nesnesi olurken, diğer taraftan bu
manzaradaki su kaynakları, rafting sporlarına elverişli olması, doğal güzellikleri
bilgileri giydirilerek turizm için bir tanıtım nesnesi olabilir. Burada fotoğraf “veri”
olarak temsil edilmekte, buna giydirilen ek bilgiler ise “üst veri” olmaktadır.
Temel malzeme olan bir fotoğraf, üzerine veri giydirilmeden sıradan bir manzara resmi
olurken, üzerine giydirilen veriler sayesinde hem bir ders malzemesi hem bir tanıtım
nesnesi halini alarak farklı alanlarda farklı amaçlara yönelik olarak, aslı korunarak
kullanılmaktadır. Üst veriler nesneyi açıklar ve ona anlamlar yükler. Bu anlamlar farklı
alanlar için farklı olabilir. Nesne kendisine eklenen üst veriler sayesinde anlam kazanır.
Bu nedenle öğrenme nesnesi denildiğinde, farklı amaçlar için tekrar kullanılabilen
uygulama parçacıkları akla gelmelidir. Wayne Hodgins öğrenme nesnelerini, içeriğin
yaratılması, devamlılığının sağlanması ve yönetilmesi için gereken temel kavramlar
olarak açıklar.
7
Veri ve üst verinin bileştirilmesi içerik oluşturmada aşağıdaki avantajları sağlamaktadır:
 Üst veride nesnenin içerdiği veri ile ilgili bilgiler bulunduğu için, yapılacak bir
aramada, istenilen öğrenme nesnesi kolaylıkla bulunabilir
 Faklı öğrenme nesneleri farklı amaçlar için defalarca kullanılabilir.
 Geliştiriciler faklı alanlarda faklı eğitim içerikleri hazırlamada üst veriler
yardımıyla hangi nesneleri kullanacaklarına daha kolay karar verirler.
 Birbirinden bağımsız faklı öğrenme nesneleri bir araya getirilip daha karmaşık
bir eğitim içeriği hazırlanabilir (e-nocta, 2004).
Bir video, metin, resim, veritabanı, ses dosyası, animasyon tek başlarına eğitsel olarak
bir anlam ifade etmezler. Bunlar yalnızca ilgili konu hakkında bilgi edinmemizi
sağlarlar. Bu parçalardan bir resim ve metin dosyası bir araya getirilerek
anlamlandırılabilir, böylece eğitsel bir yapı ortaya konulur. Öğrenme nesnesi eğitim
içeriği hazırlamada kullanılan herhangi bir sayısal kaynaktır. Ama dikkat çekilen en
önemli özellik, öğrenme nesnelerinin tekrar kullanılabilir olmalarıdır. Bu özellik eğitim
içeriği geliştiricisine zaman, maliyet, iş gücü vb. gibi bazı kolaylıklar sağlayacaktır.
Öğrenme Nesnelerinin Özellikleri
Öğrenme nesneleri aşağıdaki listelenen genel özelliklere sahiptirler.
 Yeniden Kullanılabilirlik: Bir öğrenme nesnesinin en önemli özelliklerinden
biridir. Farklı birçok ortam ve durum için tekrar kullanılabilirler. Bu özellikle
içerik geliştiricilere zaman, iş gücü, maliyet avantajları sağlamaktadır.
 İsteğe göre uyarlama: Farklı beklentilere farklı ve tam zamanında çözümler
oluşturabilmesidir. Özellikle öğrenme hedeflerinin kişiselleştirilmesi gerektiği
zamanlarda kullanılır. Bu şekilde içerik özelleştirilmiş olacaktır.
 Güncelleme, arama ve içerik yönetimi kolaylığı: Üst veri etiketleri aranılan
özellikteki öğrenme nesnesinin daha hızlı bulunmasını, güncellenmesini ve
mevcut içeriğin yönetimini daha etkili kılmaktadır.
 Esneklik: Eğer içerik çok amaçlı kullanılacaksa tekrar yazılmasına ve gözden
geçirilmesine gerek duyulmadan uygulanabilir olmalıdır. Böylece bir öğrenme
yönetim sisteminde ihtiyaç duyulan esneklik sağlanmış olur.
 Sistemler arası Çalışabilirlik: Öğrenme nesneleri işletmenin ihtiyaçları ve
istekleri doğrultusunda geliştirme, sunum ve tasarım olanakları sağlamalıdır.
Öğrenme nesneleri işletmenin diğer öğrenme platformları ile çalışabilir
olmalıdır (Macromedia, 2004).
Öğrenme Nesnesi Standartları
Internet teknolojisinde TCP/IP, HTTP, FTP, HTML gibi belirli standartlar vardır. Bu
standartların varlığı internetin gelişiminde önemli rol oynamıştır. Öğrenme nesnelerinin
tasarımında da zaman için de çeşitli standartlar önerilmiştir. Öğrenme nesneleri
8
oluşturulurken standartların takip edilmesi o nesnenin uygulanabilirliğini, dolayısıyla
başarısını da artırmaktadır.
Öğrenme nesneleri için standartlar içinde en önemli olan üst verilerle ilgili
standartlardır. Tek bir nesne için sonsuz sayıda üst veri giydirilebileceğini düşünülürse,
bir öğrenme nesnesinin neden defalarca ve farklı alanlarda kullanılabileceği
anlaşılmaktadır.
Öğrenme nesnelerinin genel standartları üzerine araştırma yapan belli başlı kuruluşlar
vardır. Bunlar aşağıda listelenmiştir:
 IEEE Eğitim Teknolojisi Standartları Komitesi (LTSC): Benzer amaçlar
doğrultusunda eğitim standartları geliştirmek için oluşturulmuş bir komitedir
(IEEE, 2004).
 Eğitim Yönetim Sistemleri (IMS): Eğitim teknolojilerinin geliştirilmesi teknik
altyapı sağlanması konularında faaliyet göstermektedir. Teknolojik yatırım
yapmak isteyen kurum yada kuruluşlar için çevrimiçi eğitim olanağı sağlayan
bir gruptur (IMS, 2004).
 Aviation Endüstri Bilgisayar Tabanlı Eğitim (CBT) Komitesi (AICC): Bu
komite daha çok açık bir forum niteliğindedir. Derslerin yapıları ve oluşturulan
grup yapıları hakkında değişik bazı biçimlere sahiptirler (AICC, 2004).
 İleri Düzey Dağınık Eğitim Birimleri (ADL) : Daha çok uzun vadeli kamu yada
eğitim kurumlarının projelerini gerçekleştirmek için kurulmuş bir yapıdır. Etkin
e-öğrenmenin geliştirilmesi üzerine çalışmalar yapmaktadır (ADL, 2004).
Standartlara uygun öğrenme nesnesi oluşturmakta kullanılan yazarlık sistemlerinin bir
listesi Çizelge 2.’de verilmiştir.
Çizelge 2. Standartlara uygun öğrenme nesneleri oluşturan yazarlık sistemleri.
Yazılım
Fundamentals of Quality
Management
Anark Studio
Firma
Laragh Courseware
PHP and MySQL on the
Web
ICUS SCORM Content
eLearning Forge
SWOSC Engineering
Logistic Services
International, Inc.
İlgili Bağlantı
http://www.adlnet.org/index.cfm?fuseaction=
productresults&TRY_BUY_ID=100320
http://www.adlnet.org/index.cfm?fuseaction=
productresults&TRY_BUY_ID=100296
http://www.adlnet.org/index.cfm?fuseaction=
productresults&TRY_BUY_ID=100321
http://www.adlnet.org/index.cfm?fuseaction=
productresults&TRY_BUY_ID=100366
http://www.adlnet.org/index.cfm?fuseaction=
productresults&TRY_BUY_ID=100379
Anark Corporation
ICUS Pte Ltd
ÖĞRENME YÖNETİM SİSTEMLERİNDE STANDARTLAR
E-öğrenme günümüzde sahip olduğu yeri genişletmeye devam etmektedir. Bu gelişimin
sonuçları doğrultusunda öğrenme nesnelerinin öğrenme yönetim sistemleri ile ilişkileri
9
karmaşık bir hal alabilmektedir. Öğrenme içeriği hazırlayıcıları kullandıkları öğrenme
nesnelerinin farklı öğrenme yönetim sistemlerine de uyumlu olabilmesi için
standartların gerekliliğine inanmışlardır. Bu düşüncenin sonucunda farklı firmalar
tarafından öğrenme yönetim sistemlerine yönelik standartlar düzenlenmiştir. Bunlardan
bazıları ;
 ADL Advanced Distributed Learning (İleri Düzey Dağınık Eğitim)
 IMS Global Learning Consortium (Küresel Öğrenme Konsorsiyumu)
 CLEO Customized Learning Experience Online (Çevrimiçi İsteğe Uyarlanmış
Öğrenme Deneyimi)
 IEEE Learning Technology Standards Committee (Elektrik ve Elektronik
Mühendisleri Enstitüsü Eğitim Teknolojisi Standartları Komitesi)
 AICC The Aviation Industry CBT Committee (Havacılık Endüstrisi CBT
Komitesi)
olarak sıralanabilir. Bu çalışmada ADL’ in yayını olan Paylaşılabilen İçerik Nesnesi
Başvuru Modeli (SCORM) üzerinde durulacaktır.
Paylaşılabilen İçerik Nesnesi Başvuru Modeli (Scorm)
Amerika Savunma Bakanlığı (DoD), Paylaşılabilen İçerik Nesnesi Başvuru Modeli
(Shareable Content Object Reference Model – SCORM) adı altında en iyi bilgilerin
özelleştirilmesine yönelik bir tekniğin geliştirilmesi için çalışmaktadır. SCORM
birbirinden farklı öğrenme yazılımlarının oluşturulması ve paketlenmesine dair bir
standarttır. DoD ve ortakları tüm Amerikan ordu birimlerine uygulamak üzere İleri
Düzey Dağınık Eğitim (ADL) adlı bir proje hazırladılar. Bu proje sayesinde ordu
mensupları uygulamadan ve kaynaktan bağımsız olarak kendilerine ait öğrenme
teknolojilerini, içeriklerini ve verilerini kullanma, değiştirme, izleme ve yönetme
olanağına sahip oldular.
Dünya üzerinde en fazla kabul gören ADL yayını olan ADL SCORM, çevrimiçi
eğitimler, eğitim ve içerik yönetimi sistemleri ile içerik geliştirme araçlarını satmak
isteyen ADL’in ortakları ve yatırımcıları tarafından kullanması için başvuru modeli
olarak ortaya çıktı. SCORM askeri ve hükümete bağlı kurumlar için e-öğrenim
modülleri tasarlayan herhangi bir organizasyon ya da grup için önem teşkil etmektedir.
A.B.D. ordusu ve ona bağlı diğer askeri kollar, ülkedeki yüzlerce üniversitenin de
içinde olduğu tarihteki en iddialı e-öğrenim girişimini yakında başlatacaklardır, bu
yüzden bu standartlar ülkedeki tüm e-öğrenim sağlayıcılarını ilgilendirmektedir.
SCORM tanımları IEEE, AICC ve IMS tanımlarına ait unsurları bünyesinde toplar ve
kolaylıkla uygulanabilecek metinlere dönüştürür. ADL varolan standartlara örnekler, en
iyi uygulamalar ve netleştirme çabaları ile değer katar. Bu şekilde tedarikçilerin ve
içerik geliştirenlerin E-Öğrenme tanımları tekrar kullanıma açık, tutarlı bir konuma
getirmelerine yardımcı olur (e-öğrenme, 2004).
ADL SCORM, E-Öğrenme içeriği, teknolojileri ve hizmetleri için standartlardan oluşan
bir paket olarak nitelendirilebilir. Çok kısa zamanda E-Öğrenme alanında temel
10
standartları belirleyen bir paket haline geldi. SCORM paketi 3 ana bölümden
oluşmaktadır:
 SCORM hakkında genel bilgi
 SCORM içerik geliştirme modeli
 SCORM işletim çevresi
Jay Heins ve Bob Regan’a göre SCORM, en iyi öğrenme nesneleri geliştirmek için bir
çerçeve ve nesne-odaklı eğitimler tasarlamak için bir referans olarak görülmelidir.
SCORM, yüksek kalitede eğitimin ve öğrenme materyallerinin istenildiği an ve
zamanda geliştirilmesi, bir paket ürün haline getirilmesi ve yayınlanmasıdır(e-öğrenme,
2004).
Scorm Kriterleri
SCORM dersleri yüksek etkinlik ve kazanç sağlayan tekrar kullanılabilen öğrenme
nesneleri olarak yeniden yapılandırılabilirler. Bu yeni içerik R.A.I.D. adı verilen
kriterlerle de uyumludur.
 Yeniden Kullanılabilir (Reusable) : Kolayca başka geliştirme araçlarına göre
ayarlanabilir ve kullanılabilir.
 Kolay Ulaşılabilir (Accessible) : Eğitsel nesneler uzak konumdan erişilebilecek
şekilde sunulabilir.
 Birlikte Çalışabilme Yeteneği (Interoperable) : Çok geniş bir donanım,
işletim sistemi ve web tarayıcısı yelpazesi ile çalışabilir.
 Devamlılık (Durable) : Yeni sürümlerle birlikte önemli değişiklikler
gerektirmemektedir.
Bunlar şu şekilde yeniden ifade edilebilir:
 Farklı firmalara ait Web Tabanlı ÖYS (Öğrenme Yönetim Sistem)’lerinin
düzenleme araçları ile oluşturulmuş içeriğin çalıştırılabilmesi ve içerikler
arasında veri değişimi yapılabilmesi.
 Farklı firmalara ait Web Tabanlı ÖYS ürünlerinin aynı içeriği çalıştırabilmesi ve
süreç içerisinde veri değişimi yapılabilmesi.
 Çoklu Web Tabanlı ÖYS ürünleri/ortamlarının genel çalıştırılabilir içerik
havuzuna erişebilmesi ve çalıştırması(SCORM Overview, 2001).
SCORM referans modeli kullanılarak geliştirilmiş içerikler kapsamlardan
bağımsızdırlar. Bu nedenle performans destek aracı, eğitim yönetim sistemi, çevrimiçi
dersler ve kullanıcı deneyimi olarak bir çok farklı alanda kullanım sağlar.
11
Halen öğrenme yönetim sistemleri (ÖYS) sağlayanlar arasında büyük bir seçim söz
konusudur. Akademik ortamlarda çoğunlukla tanınmış olanlar WebCT, Blackboard ve
TopClass’ dır. Ancak bunlar gibi bir çok farklı ÖYS sağlayıcısı da vardır. Bruce
London’ ın yaptığı bir web sitesi ile 40 ÖYS arasında belirlenen ölçütlere göre tarama –
karşılaştırma yapılabilir, bu yazılımlar ve sağlayıcı firmalar hakkında görüş alınabilir.
Her ne kadar bu pazarda seçim ve rekabet genelde iyi bir şey olsa da ÖYS sağlayıcıların
hızlı gelişmesi içerik hazırlayıcılar için önemli bir problem oluşturmuştur. Çevrimiçi
dersleri paketlemek için kullanılan genel bir özellik olmadığı için ÖYS sağlayıcı kendi
içerik veritabanlarını kendi seçtikleri tarza göre düzenlemektedirler. Bunun sonucu
olarak her sağlayıcı derslerini paketlemek için farklı stiller kullanılmaktadır.
Her ne kadar hepsi HTTP yada diğer standart protokoller ile yayınlanıyor olsa da bir
yazar dersini başka bir ÖYS’ne taşımayı denediğinde bunun çok zaman alıcı olduğunu
görecektir. Çoğu durumda bir ÖYS sağlayıcıdan diğerine taşınması ders malzemelerinin
tamamen yeniden oluşturulmasını gerektirir.
ADL çevrim içi dersleri yalnızca bir başka ÖYS’ne aktarmayı kolaylaştıran değil aynı
zamanda diğer istenen amaçları gerçekleştirebilen bir takım özellik geliştiriyor. Bu
SCORM özellikleriyle paketlenmiş ders bir ÖYS’ nden diğerine en az değişiklikle
taşınabilmektedir(Dr.Ed, 2004).
Erişilebilirlik
SCORM’un ana amacı öğrenme malzemelerini herhangi bir zamanda ve yerde
sağlamaktır. SCORM özellikleri ders malzemelerinin paketlenmesi için standart yolu
açıkladığından beri bu amaca ulaşmayı oldukça kolaylaştırmıştır. Ayrıca, ADL ders
malzemelerinin aranıp ulaşılabileceği öğrenme havuzları ya da öğrenme malzemeleri
için veritabanları geliştirmektedir.
SCORM havuz teknolojisi öğrenme içeriğini bulup uygun hale getirmek için tasarlanan
yeni arama motorlarının gelişimini kolaylaştıracaktır. İçerik geliştiriciler öğrenme
havuzlarıyla günümüz sanatçılarının yüksek kaliteli fotoğraflar ve resimler için
kütüphane kullanması gibi bir ilişki kuracaklardır. Geliştiriciler kendi içeriklerini
alabilir ve öğrenme havuz içeriği ile bir araya getirebilirler. Bazı durumlarda, bu gerçek
zamanlı olarak yapılabilmektedir. Öğrenciler gerektiğinde özel ihtiyaçlarını karşılayan
benzersiz kendi öğrenme içerik kombinasyonunu oluşturabileceklerdir.
ADL içerik hazırlayıcılarını yüksek kalitede malzeme üretmeye teşvik eden, erişilebilir,
paylaşılabilir ve öğrenme tecrübeleri ile uyumlu yeni sınıf ürünler ve hizmetlerin
gelişimini cesaretlendiren eğitsel ekonominin esas alındığı günü önceden görmektedir.
Havuzların gelişimi ve eğitsel ekonomi, yazılım hakları ile bu içeriğin dağıtıcıları ve
üreticilerinin hak ettiklerini alıp almadığı gibi sorular üzerine ilgisini arttırmaktadır.
Bazı durumlarda bu sorunlar günümüzdeki kayıtlı müziklerin çevrimiçi dağıtımında
yaşanan sorunlarla benzerlik oluşturacaktır(Dr.Ed, 2004).
12
SCORM uyumlu öğrenme yönetim sistemlerinin bir listesi Çizelge 3.’de verilmiştir.
Çizelge 3. SCORM uyumlu öğrenme yönetim sistemleri.
Yazılım
Firma
Evolution Learner Manager
Outstart, Inc.
WBT Manager
Integrity eLearning
THINQ TrainingServer
LMS
Avilar Technologies,
Inc.
Content Strategies
Group
SmartSpace
CLINETECH co. ltd
WebMentor Enterprise
İlgili Bağlantı
http://www.adlnet.org/index.cfm?fuseaction=
productresults&TRY_BUY_ID=100444
http://www.adlnet.org/index.cfm?fuseaction=
productresults&TRY_BUY_ID=100411
http://www.adlnet.org/index.cfm?fuseaction=
productresults&TRY_BUY_ID=100294
http://www.adlnet.org/index.cfm?fuseaction=
productresults&TRY_BUY_ID=100338
http://www.adlnet.org/index.cfm?fuseaction=
productresults&TRY_BUY_ID=100372
SONUÇ
Teknik olarak ele alındığında, eğitsel ortamların tasarımı süreci, kavram haritalarının
hazırlanması, öğrenme nesnelerinin tasarlanması ve öğrenme yönetimi sistemleri
aracılığıyla uygulanması aşamalarını barındırmaktadır.
Kavram haritaları kapsamlı eğitsel amaçların yerine getirilmesi için uygun bir
çözümleme tekniği önermektedir. Böylece eğitim programları derslere, dersler ünitelere,
üniteler ise kavramlara ayrıştırılarak, farklı zamanlarda ve derslerde ele alınan benzer
kavramların birbiriyle ilişkilendirilmesi mümkün olabilmektedir.
Kavram tabanlı öğrenme ortamları akıllı öğrenme nesnelerinin tasarlanabilmesini
sağlamakta ve öğrenme nesnelerinin yeniden kullanılabilirliği, erişilebilirliği, ve
sistemler arası çalışabilirliği e-öğrenme ortamları için önemli bir avantajlar
sağlamaktadır.
Öğrenme nesnelerinin öğrenme yönetimi sistemleriyle iletişimini sağlayan çeşitli
standartlar geliştirilmiştir. Bu standartlardan Paylaşılabilen İçerik Nesnesi Başvuru
Modeli (SCORM)’un etkinliği giderek artmaktadır.
13
KAYNAKLAR
ADL. “Advanced Distributed Learning”. http://www.adlnet.org/. 2004.
AICC. “Aviation Industry CBT Committee”. http://www.aicc.org/. 2004.
Ausubel, D. P.. “The Psychology of Meaningful Verbal Learning”. New York:
Grune and Stratton. 1963.
Ausubel, D. P. . “Educational Psychology: A Cognitive View”. New York: Holt,
Rinehart and Winston. 1968.
Ausubel, D. P., J. D. Novak, and H. Hanesian. (1978). “Educational Psychology: A
Cognitive View, 2nd ed. New York: Holt, Rinehart and Winston”.
Reprinted, New York: Warbel & Peck. 1986.
Dr. Ed. “Dr.Ed’s Scorm Course”. SCORM Content Development Course.
http://www.jcasolutions.com. 2004.
E-öğrenme. “Kurumlarda E-öğrenme stratejileri geliştirmek ve Macromedia MX”.
http://www.medyasoft.com/MedyaSoft/kaynaklar/makaleler/Read_News.cfm?
NEWS_ID=296.2004.
E-nocta. “Enocta tek noktada e-learning”.
http://www.enocta.com/tr/kaynaklar_makale_detay.asp?url=67 . 2004.
IEEE. “Learning Object Metadata”. http://ltsc.ieee.org/wg12/index.html . 2004.
IMS. “Global Learning Consortium”. http://www.imsproject.org/. 2004.
Lanzing, Jan. “The Concept Mapping HomePage”.
http://users.edte.utwente.nl/lanzing/cm_home.htm . 17 Aralık 2003.
LEARNET. “What are learning objects?”. http://learnet.hku.hk/objects.htm . 2004.
LOM . “Learning Object Metadata”. http://ltsc.ieee.org/wg12/index.html . 1 Ocak
2004.
Macromedia.“Macromedia Öğrenme Nesneleri Geliştirme Merkezi”.
http://www.macromedia.com/resources/elearning/objects. 2004.
Medyasoft. “Neden E-öğrenme”.
http://www.medyasoft.com/medyasoft/kaynaklar/makaleler/Read_News.cfm?
NEWS_ID=286. 2004.
Novak, J. D., & J. Wandersee. “Coeditors, Special Issue on Concept Mapping of
Journal of Research in Science Teaching”.1991.
SCORM Overview. “SCORM v1.2 Overwiev”. http://www.adlnet.org.1 Ekim 2001.
Senemoğlu, Nuray Prof. Dr. . “Gelişim Öğrenme ve Öğretim, Kurumdan
Uygulama”. Ankara. 2002.
14