allojenik kordon kanı bankacılığında umutlar

ALLOJENİK KORDON KANI
BANKACILIĞINDA UMUTLAR
Prof. Dr. İhsan Karadoğan
Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi
Hematoloji Bilim Dalı Öğretim Üyesi
Kök Hücre Nedir?
• Kendileri için uygun olan bir çevre içinde
– çoğalma, kendini yedekleme ve idame ettirme,
– çok sayıda farklılaşmış hücreler oluşturabilme
– dokuda hasar oluşması durumunda dokuyu
yenileyebilme (onarma)
yeteneklerine sahip olan hücrelere denir.
İlk kez 30 yıl önce tanımlanmış
NEDEN,
KÖK HÜCRELER
BU KADAR ÖNEMLİ?
GÖREVİ
içinde bulundukları
dokuyu tamir etmek ve
dokunun bütünlüğünü sağlamak
?
GÖREVİ
?
içinde bulundukları
dokuyu tamir etmek ve
dokunun bütünlüğünü sağlamak
HÜCRESEL TEDAVİ
YÖNTEMLERİ
TRANSPLANTASYON
YAPAY ORGAN
MÜHENDİSLİĞİ
Kök Hücre Çeşitleri
(Farklılaşma potansiyellerine göre)
TOTIPOTENT KH
Tüm canlı
Ör: fert.sonu 8 bölünme
PLURIPOTENT KH
Ör: Embriyonel KH
MULTIPOTENT KH
Ör: Erişkin KH
Tüm dokular
Erişkin Kök Hücreleri
I – Hematopoietik Kök Hücreler
a – Kemik iliği
b – Periferik kan
c – Göbek kordon kanı
II – Stromal (Mezenkimal)
Kök Hücreler
III – Organlarda yerleşik
diğer erişkin kök hücreleri
Hematopoetik Kök Hücreler
Nerede Bulunur?
• Kemik iliği
• Vücut dolaşımındaki kan
• Göbek kordon kanı
– yaklaşık 200 mL kan toplanabilir
– yaklaşık 4 milyon kadar
hematopoiteik kök hücre
Hematopoietik Kök Hücre Hangi
Hastalıkların Tedavisinde Kullanılır?
• başta kan ve kemik iliği kaynaklı kanserler
olmak üzere çeşitli kanserler,
• kemik iliği ve bağışıklık sisteminin
yetmezlik durumları
• bazı genetik geçişli hastalıklar
• Bazı metabolik hastalıklar
Hematopoietik Kök Hücre Hangi
Hastalıkların Tedavisinde Kullanılır?
• Bu tedaviler sırasında;
– kişinin kendi kök hücrelerinin kullanılması
durumunda “otolog”,
– doku uyumu olan başka kişilerin (kardeş,
akraba vb.) kök hücrelerinin kullanılması
durumunda “allojenik” kök hücre
tedavisinden bahsedilmektedir.
Hematopoietik
Kök Hücre Nakilleri
Otolog
Allojenik
Hematopoietik
Kök Hücre Nakilleri
Otolog
Allojenik
Kordon Kanı Bankacılığı Nedir ?
• Kök hücre tedavilerinden birine gereksinim
olması durumunda kök hücre kaynağı
olarak kullanılmak üzere
– göbek kordonundan elde edilen kanın sıvı
azot tankları içinde uzun süreli saklanması
Kordon Kanı Bankacılığı Nedir ?
• Doğan bebeğin gereksinim olursa kendisi için
kullanılmak üzere göbek kordon kanının
saklanması “otolog kordon kanı bankacılığı”;
• Kordon kanının doku grupları saptanarak
herhangi biri için kullanılmak üzere saklanması
ise “allojenik kordon kanı bankacılığı” olarak
adlandırılır.
• Kordon kanının günümüz koşullarında 15 yıl kadar
laboratuar ortamında güvenle saklanabildiği
gösterilmiştir.
Allojenik Kordon Kanı Bankacılığının
Önemi ve Durumu Nedir?
KÖK HÜCRE BAĞIŞÇILARI
14 milyon
KORDON KANI UNİTELERİ
380 bin
KORDON KANI BANKALARI
Allojenik Kök Hücre Nakli Konusunda
Gelişmiş Ülkelerdeki Durum
• Her yıl
– 20,000 allojenik kök hücre nakli
• kemik iliği, PBSC, kordon kanı
– 4,300 hastaya akraba dışı verici veya
kordon kanı nakli
National Marrow Donor Program (NMDP)
Kordon Kanı Bankacılığı Konusunda
Gelişmiş Ülkelerdeki Durum
• Günümüzde 14 bin den fazla kordon kanı
nakli yapıldığı bilinmektedir:
– Yapılan nakil sayıları bir önceki yılın 2 katı
şeklinde logaritmik bir artış göstermektedir.
– Özellikle erişkin hastalara yapılan nakil
sayılarında önemli artış olmuş ve % 30
düzeylerine kadar çıkmıştır.
• Japonya’da akraba dışı vericilerden yapılan kök
hücre/kemik iliği nakillerinin yaklaşık yarısını
kordon kanı nakillerinin oluşturduğu bilinmektedir.
NATIONAL MARROW DONOR PROGRAM
NATIONAL MARROW DONOR PROGRAM
14 ulusal, 3 uluslararası banka programa kayıtlı
•
14 Milyon gönüllü kök hücre/kemik iliği vericisi kayıtlı
– 300 bin/yıl yeni üye kayıtı gerçekleştiriyor
•
120 bin kapsiteli kordon kanı bankası var
–
–
–
–
–
–
2000 Æ 8 bin
2001 Æ 14 bin
2002 Æ 24 bin
2003 Æ 30 bin
2005 Æ 46 bin
2009 Æ 120 bin
•
•
•
•
2000 Æ 1600 kök hücre/kemik iliği nakli + 30 kordon kanı nakli
2004 Æ 2400 kök hücre/kemik iliği nakli + 200 kordon kanı nakli
2005 Æ 3000 kök hücre/kemik iliği nakli + 300 kordon kanı nakli
2008 Æ 3400 kök hücre/kemik iliği nakli + 800 kordon kanı nakli
•
2009 yılı sonuna kadar 14000 kadar kordon kanı ile nakil yapılmış
NATIONAL MARROW DONOR PROGRAM
% 72
NATIONAL MARROW DONOR PROGRAM
% 10
NATIONAL MARROW DONOR PROGRAM
%6
NATIONAL MARROW DONOR PROGRAM
%6
NATIONAL MARROW DONOR PROGRAM
%2
%1
NATIONAL MARROW DONOR PROGRAM
%1
% 0.1
NATIONAL MARROW DONOR PROGRAM
%1
% 0.1
NATIONAL MARROW DONOR PROGRAM
NATIONAL MARROW DONOR PROGRAM
• HLA A, B, DR uyumlu verici bulma
şansı (20 bin kordon kanı içinde)
– 4/6 uyumlu bulma olasılığı % 100
– 5/6 uyumlu bulma olasılığı % 80
– 6/6 uyumlu bulma olasılığı % 20
Klinik Veriler Nedir?
• Kordon kanı nakilleri günümüzde;
– hem çocuk hem de erişkin hastalarda
– myeloablatif veya non-myeloablatif
nakillerde
başarıyla uygulanmaktadır.
Klinik Veriler Nedir?
• retrospektif analizlerde kordon kanı
nakillerinin;
– çocuk ve erişkinlerde en az akraba dışı
bağışçı kök hücre nakilleri kadar etkili
olduğu gösterilmiştir.
6/6
KKN
4-5/6 KKN
>
=
8/8 ADKHN
8/8 ADKHN
Klinik Veriler Nedir?
• KK nakillerinde en önemli sorunlardan biri
kök hücre sayısının az olmasıdır.
– KK nakillerinin daha çok çocuklar ve düşük
ağırlıklı erişkinler için uygulanmasının temel
nedeni de budur.
– Ancak yapılan çalışmalarda kordon kanından
elde edilen kök hücrelerin engraftman
potansiyellerinin yüksek olması daha az kök
hücre sayıları ile başarılı nakillerinin
yapılabilmesini sağlamıştır.
Klinik Veriler Nedir?
• Özellikle doku uyumunun tam olması kök hücre
sayısının azlığından doğan eksiği gidermektedir.
– Doku uyumunun 4-5/6 olduğu kordon kanı nakillerinde
benzer başarıyı yakalamak için daha yüksek sayıda kök
hücreye gereksinim bulunmaktadır.
– New York Kordon Kanı Bankası
• 6/6 ve 5/6 uyumlu KK nakilleri için >2.5 x 107/kg,
• 4/6 uyumlu KK nakilleri için >5.0 x 107/kg
çekirdekli hücre içeren ürünleri hedeflemektedir.
Klinik Veriler Nedir?
• Çift kordon kanı kullanılarak yapılan nakiller ile
yeterli kök hücre dozuna ulaşılması
– Bu uygulama ile sonuçta 1 ürüne ait kök hücreler ile
engraftman sağlanırken diğer ürün aplazi döneminde
destek olmakta ve transplantasyona bağlı mortalite
oranını azaltmaktadır.
• Yüksek riskli erişkin hematolojik maligniteli hastalarda çift doz
kordon kanı nakilleri ile başarılı uygulamaların yapılabildiği ve %
57 oranında hastalıksız yaşam olasılığı kazanıldığı gösterilmiştir.
Klinik Veriler Nedir?
• Kordon kanı nakillerinde izlenen diğer önemli bir
avantaj ise akut ve kronik graft versus host
hastalığı sıklığının daha az olmasıdır.
• Ayrıca akraba dışı gönüllü bağışçı kök hücre
nakilleri ile kıyaslandığı zaman graft versus host
hastalığını daha kolay tedavi edilebilir olduğu
gösterilmiştir.
Klinik Veriler Nedir?
• Kordon kanı nakillerinde erken dönem
mortalitenin en önemli nedenini enfeksiyonlar
oluşturmaktadır.
– İmmünsüpressif tedavinin daha az yoğun
uygulanması
– ATG tedavisinde kaçınılması
– nötropenik ve erken post-transplant dönemde
koruyucu antimikrobiyal tedavi ve destek
tedavilerinin iyileştirilmesi
en etkili yaklaşım olarak gözükmektedir.
Klinik Veriler Nedir?
• Kordon kanı nakillerinde bir diğer dezavantaj ise
relaps durumlarında hücresel tedavi
uygulamalarının yapılamamasıdır.
– Bu nedenle hastalar nakil zamanı olarak hastanın
remisyonda olduğu dönemin seçilmesi
– İlerleyici ve aktif hastalık döneminde kordon kanı nakli
yapılmasından kaçınılması
– İlginç bir şekilde çift doz kordon kanı uygulamalarında
relaps riskinin azaldığını gösteren çalışmalar
bulunmaktadır.
Kök Hücre Kaynakları ve Kordon Kanı
Bankacılığı Konusunda Ülkemizdeki Durum:
• HLA tiplendirmesi yapılmış 20-30 bin kadar
gönüllü allojenik kök hücre verici havuzu
bulunmaktadır.
– Bu havuzun vericilere ulaşılabilirliği düşük olup şu
anda toplumun uygun HLA gereksinimini karşılayacak
sayıdan oldukça uzaktır.
• Allojenik kordon kanı bankacılığı
bulunmamaktadır.
Ülkemizde yapılan kök hücre/kemik iliği
nakillerinin beklenenin çok altında olması
Yaklaşık yılda
500 allojenik kök hücre nakli (kardeş)
30 adet akraba dışı/kordon kanı nakli
• Transplantasyon merkezlerinin sayı ve
kapasitelerinin düşük oluşu
• Allojenik gönüllü kök hücre/kemik iliği verici
havuzunun olmayışı
• Allojenik kordon kanı bankasının olmaması
• Uluslarası taramalar ile uygun verici bulma işlem
süresinin uzunluğu (birkaç ay), yüksek maliyet
gerektirmesi (20-25 bin Euro nun üzeri) ve toplum
farklılıkları nedeni ile uyum olasılığının azlığı
Kordon Kanının Avantajları Nelerdir ?
• kolaylıkla toplanabilmesi
• gereksinim olduğu dönemde (nakil için) hızla
ulaşılabilmesi
• erişkin hastalar için de kullanılmaya başlaması
• azınlık ırk ve etnik gruplar için alternatif
oluşturması
• daha düşük doku uyumu varlığında bile başarılı
nakillerin yapılması
• daha fazla çoğalma ve daha uzun yaşama
kapasitesine sahip olmaları
• GVHD oranının düşüklüğü
Sonuç
• Allojenik kordon kanı bankacılığının gelişmiş
ülkelerde akraba dışı gönüllü bağışçı havuzunun
etkili bir alternatifi olarak görülmektedir.
– Ürün standardizasyonu,
– uygun doz ve doku uyumu seçimi,
– çift doz uygulamalar ve ekpansiyon yöntemleri gibi
hücre sayısını arttırmaya yönelik girişimler,
– uygun hazırlama ve immünsüpressif tedavi yöntemleri
gibi birçok konunun çalışmalarla aydınlatılmasına
gereksinim bulunmaktadır.
– Allojenik kordon kanı bankacılığı ülkemiz
için de kaçınılmaz bir yapılanma olmalıdır.