Ahlak Felsefesi (Aksiyoloji)

Temel Kavramlar
Ahlak felsefesi: İnsanın eylemlerinin
iyi
ya
da
kötü
olarak
değerlendirilmesini araştıran felsefe
dalıdır.
İyi
ahlakça
olumlu
bulunan
davranışlar
Kötü ahlakça olumsuz bulunan
davranışlar
Özgürlük, insanın bilerek ve isteyerek
(iradesiyle) bir davranışta bulunması,
herhangi bir eylemi yapabilme gücüdür.
Sorumluluk, özgürce bir eylemde bulunan
kişinin eyleminin sonuçlarını üstlenmesidir.
Erdem, iradenin iyi olana yönelmesidir.
Vicdan, insanın kendi kendini yargılama gücü.
İyi
davranışlara
yönlendirir,
kötü
davranışlardan uzaklaştırır.
Ahlak yasası, tüm insanların davranışlarını iyiye
göre düzenleyen yasaya ahlak yasası denir.
Ahlaki karar, ahlak kurallarına uygun karar.
Mutluluk, ahlaki eylemlerin insana sağladığı iç
huzur.
Temel sorunlar
Ahlaki eylemlerin amacı var mıdır? İnsan özgür
müdür
Evrensel bir ahlak ilkesi var mıdır?
İyi ve kötü davranış nedir?
Vicdana uygun davranma iyi midir?
Demokritos’ a göre
iyi davranmanın amacı mutluluktur.
Sokrates e göre
iyi davranışa, bilgi ve buna da erdemle
ulaşılır. Kötü davranışlar cahilliktendir.
Ahlaki bilgi vardır. Peşine düşülmelidir.
 Sorgulanmamış hayat yaşamaya
değmez.
 Bilge kişi, bir şey bilmediğini bilen kişidir.
 Kısaca Sokrates Etiği: Kendini Bil
 Erdem bilgidir. Kimse bilerek yanlış
yapmaz.

Sokrates Etiği’nin sorunlu noktaları;
 Sokrates ahlakı bir nevi kendini keşfetme
olara düşünmeye meyillidir. Ancak,
insanlarla ilişkiler ve eylemlerimizin
sorumluluğu konusuna fazla girmez.
 Bilgisizlikle açıklar. Ancak bilerek yanlış
yapanlar ne olacak?
 Doğruyu bilmek yanında seçmek de
önemli değil midir?

Batı Felsefesi Platonu konmuş dipnottan
ibarettir.
 Sofistlerin düşünceleri;
 Ahlak sadece güçlünün zayıfı zaptetmek
için uydurduğu bir kurallar kümesidir.
Ahlak sadece toplumsal sözleşmedir.
 Formlar dünyası
 İki dünya tasavvuru

Platon Ahlaki mutlakiyetçidir.
 Birey ahlakı ile devlet ahlakı birdir.
 Kapalı toplum (elitler)
 Platon etiğinin sorunları;
 Platon tartışma ve görüş alışverişinin, farklı
siyasi görüşlerin iyi şeyler olduğunu es
geçer (demokrasi karşıtı)
 Kendini devlete adamış (Elitlerin) kişilerin
idaresi tiranlığa yol açabilir.

Etik, sağduyu sahibi, sıradan becerikli
insanların belirlediği, uygulamaya dayalı
bir iştir.
 Kafası formların uzak ve katı dünyasında
kalmış, doğuştan çileci “uzmanları” işi
değildir.
 Teleolojik Görüş ve Orta Hal
 Herşeyin nihai anlamı farklı uçların
incelenmesi ile anlaşılır.

Orta yol seçme
 Biz iyi insanlar makul ölçüde cesaretli
olmaya çalışmalıyız, ne aptalca gözü
kara ne de pısırık.
 Yanlış yapmayı seçiyorsan sıkıntıyı
çekeceksin.
 Ahlakı önce ebeveyn ve
öğretmenlerden öğreniriz, sonra
içgüdülerimiz yönlendirir.

Yavaş yavaş doğru olan orta öğrenilir.
 Aristotales’in görüşleri bilhassa hukuk
alanında oldukça etkili olmuştur.
 Sokrates’le zıt görüş, çalmanın yanlışlığını
fark etmedi diyelim. Aristo, öyle şey
olmaz, insanlar kötülüğü bilerek yapar
der.

Aristo etiğinde sorunlu alanlar;
 Gerçekten belli yatkınlıklara
programlanmış mıyız?
 İdeal yurttaşlık fikri, artık özgür bireyler
fikrine dönüşmüş durumda.
 Kendini gerçekleştirmede işe yarar ama
başkalarıyla nasıl ilişki kurulacağı
noktasında fikir vermez.

Aristo etiğinde sorunlu alanlar;
 Son derece sıkıcıdır.

Mutluluğun sırrı dünyevi arzulardan
sıyrılmakla olur.
 Diogenes, fıçıda yaşamış.

Bilge insan siyasi hayattaki yozlaşmadan
uzak durmalıdır.
 Kıbrıslı Zenon (Stoacıların başı), öğrencileri
Cicero, Aurelius. Kaderci yaklaşımları var.
 Hayat ne getirirse ona razı ol. (sorun),
hayatın getirdiklerinde insanın rolü yok
mu hiç?

Epikuros, mutluluğu hazla bir tutar.
 Bu haz farklı biçimde yaşanabilir, şarap
içip şarkı söyleme, felsefi tartışma.
 Bireysel mutluluk kamusal siyasi hayattan
uzaklaşmayla mümkün olur.

Hakiki mutluluk kilise toplumu ile mümkün
olur.
 Devlet kötünün iyisidir. Toplumsal düzenin
korunmasında kullanılabilir.
 Thomas Aquinas, yasalar yöneticilerden
arınmalı. Doğa yasası2nı yansıtmalı.
Seküler hukuk faydalıdır.

Ahlak ve Devlet ilişkisi
 Prens kitabını yazdı. Pratik ahlakla ilgili
 Tüm iyi yöneticiler virtu (iyi nitelikler) sahip
olmalı. Fakat başarılı bir yönetici zorunlu
ahlaksızlar yapmak zorundadır. Prens,
yalan söylemek, ihanet etmek
zorundadır.

Konumunu korumak için bu şart. (O
devrin İtalyası 1500 lü yıllar)
 İnsan doğası hakkında Hobbes gibi
kötümser
 Önem;
 Özel ahlak ve kamusal ahlak arasında
fark vardır.
 Siyaset ile ahlak yan yana duramaz

Egoizm,
Thomas Hobbes insan kendini sever. İnsan
çıkarına
bakar.
Herkes
çıkarını
koruyacağından evrensel olamaz.
Leviathan yazarı (1588-1679)
 Soru şu; insanlar toplum tarafından
evcilleştirilip ahlaklı varlıklar haline
getirilen canavarlar mıdır? Yoksa
toplumun yozlaştırdığı ahlaklı masumlar
mıdır?
 Psikolojik egoizm

Toplum sözleşmesi
 Ahlak, kötü ama akıllı insanların çatışmayı
önlemesinin bir yoludur.
 Psikolojik egoistler kötülük için tereddüt
etmezle Bu yüzden herkes güvensi
olacak, bir yasal sözleşme yapılır. Bu
herkesin çıkarınadır.

Hobbes haklı mı?
 Bir çok kişi psikolojik egoist olmanın
dışında tavırlar sergilerler. Toplum öncesi
katillerin sözleşme yaptığına dair bir kanıt
yok. Hayvanlar bile topluluk içerisinde
yaşarlar. Sözleşme yaptıkları yok.

Romantik (kötümserliğin karşıtı)
 Aslında biz müthiş bir iyilik potansiyeli ile
doğarız. Çocukları eğitimi doğal
ortamlarına bırakılmalıdır.
 Uygarlık, doğuştan iyiliğimizi yozlaştırmıştır.
 Bilimler ve Sanatlar Üzerine Söylev ve
Emile

Kant’a göre
ödev duygusu, iyi niyet, yarar gütmeksizin
eylem, kavramları kurmuştur.
Ahlaki eylem her türlü çıkardan arınmış eylemdir. Örn.
Kör
Ahlaki eylem ödev olarak yapılan davranışlardır.
İrade, kişinin herhangi bir şeyi yapıp yapmama gücü.
İnsan iradesini kullanırken özgür müdür?
Determinizm, özgür değildir. Çünkü bu eylemleri
belirlenmiştir. İnsan özgür değildir.. (cebriye)
İndeterminizm, bireyler bütünüyle özgürdür
(mutezile)
Otodeterminizm, Kant ortaya koyar, öyle bir
eylem bulunki buna herkes uysun.. Maxim
genel ilke ve diğer ödev duygusudur..
Sana yalan söylenmesini istemiyorsan sen
de yalan söyleme. Yanlıştır. Burada çıkar
vardır.
Burada, öyle hareket etmelisin ki, kısmen
özgür ne de toplamsal değerlere de
bağlıdır. Kişiliği gelişmiş olan özgür. Bu
sorumluluk getirir. Ödev ahlakı.. (bir
uzlaşıdır)
Pratik akıl;
 İnsan akıl sahibi varlıklardır.
 İnsanın matematik, mantık için teorik
akılları, iyi niyetlerini ifade etmek için ise
pratik akılları vardır.
 İyi insan=iyi niyet=pratik akıl

Ödev etiği
 Ödevimizi yapmak bıktırıcı olabilir,
eğilimlerimize ters olabilir. iyi insan olmak
zordur. Ödevciler acı çeker.
 Eğilimlerimiz var.
 Eğilim ile ödev birleşebilir mi? (iyi aile)
 Dilencilere para dağıtan zengin genç
ahlaklı değil

İç güdüsel çömertlik. Bilinçli değil
 Satrançta yanlışlıkla doğru hamle yapan
çocuk gibi
 İstediklerini değil, ödevlerini seçmelisin.
 Ahlak akla geleni değil, akla gelene
direnmektir.
 Evrensellik Testi
 Zorunlu ahlak kuralları nasıl bulunur?

Yapmak istediğimiz şey evrenselleşirse
nolur?
 İnsan araç değil, maç muamelesi
yapılmalı.
 Çalmak örneği. Çalmak mantıksız
 Sorunlar; yalan söylemenin doğru olduğu
yer olabilir mi?

Ahlaki hayalgücü
 Kendimizi daima başka insanların
kararlarından etkilenen taraf olarak
hayal edebilmeliyiz.

Anarşizm,
Niche, Kropotkin, Bakunin ..insanların
mutsuzluğunun
kaynağı
kanunlar.
Egemen kesimin kendi mutluluklarını
sağlamak için kurmuşlardır. Herkes kendi
mutluluğu için çalışacak.. ???

Kropotkin ve Wilson (sosyo-biyolog);
ahlak kökten kutuplaşmış şeyler değildir.
Yani, ahlak insan doğasından
evrimleşmiştir. Korkudan ortaya çıkan
hukuki çerçevelerden çıkmamıştır. Ya da
medeniyetle yok olmuş olan doğuştan
olan bir şey de değildir. Birçok insan
bencillik kadar yardımlaşmayı
da…insanın bencilliği işbirlikçi bencilliktir.
Genetik Toplumsal İçgüdü
 İnsan hayvandan farklı olarak seçme
özgürlüğü vardır. Bu da ahlakın içgüdüsel
bir davranış olmadığını gösterir.

Evrensel bir ahlak yasası var mıdır ?
Hedonizm, hazcılık.
Yoktur. Haz sağlayanlar iyi, sağlamayanlar
kötüdür. Epikuros. Haz kişiyi bağlayıcı olduğu
için evrensel olamaz.
Eksistansiyalizm (Varoluşçuluk)
Varoluşçuluk, J.Paul Satre, evrensel bir ahlak anlayışı
olamaz dediği sisteminde, evrendeki bütün varlıklar.
Ne olacaklarını özlerini içlerinde taşır. Çiftçi, tohumları
ektiğinde çıkan sebzeleri diker. Ne çıkacağını bilir.
Ancak insanlar, üç aylık bebekler grup alalım, bu şu
olacak, şu hırsız olur baştan böyle bir belirleme
yapamaz. Evrende kendi varlığını yaratabilen tek varlık
insandır.
The philosophy that human beings are free agents, responsible for their
own actions.
İnsan seçimlerinde özgür. Her seçme bir
sorumluluk getirir. Her birey farklı olacağı için,
evrensel bir ilke olamaz.. İnsan kendini yaratır.
Ahlak neyin seçildiğinin değil, tümden
seçme özgürlüğünün etrafında döner.
 Etik konusunda genel bir şey
söyleyemeyiz.
 Sorun;
 Tam özgürlük, totaliter özgürlüksüzlüğün
sunduğu tek seçenektir.

Evet vardır. Kant, Spinoza, Farabi,
Sokrates, evrensel ahlak vardır. Akla uygun
eylemlerle bu olur. Kant, iyi niyetle yapılmış
bir eylem kötü bir sonuca ulaşsa bile
ahlaklıdır.
Ders sonu tekrar ediniz…






Tarih, farklı “üretim tarzları” yla birbirinden
ayrılan çağlardır.
1.ilkel komunizm, 2. kölecilik 3. feodalizm, 4.
kapitalizm, 5. komunizm
Egemen sınıf üretim aracını kontrol eder.
Her birey o sınıfın çıkarları için savaşır.
Bunun nedeni o sınıf “ideolojisi”nin
ürünleridir.
İdeoloji: bir grup insanın savunduğu, tavır,
değer ve inançlar toplamıdır.
Kapitalizm neden bu kadar başarılı?
 Çünkü;,,,
 Evlilik nedir? A.Kutsal bağ, B. Yasal
zorunluluk, C. Akrabalık ilişki sistemi..
 Marx a göre ekonomik bir temeli olduğu..
 Birey ahlaklı davrandığını sanar. Ama her
zaman hakim sınıfın çıkarına göre
davranır.(yanlış bilinç)

Ancak bir devrimle insanlar nesnel
ahlaka ilişkin yanılsamadan kurtulabilirler.
 Acaba? Bu yanlış bilinç kimleri lekeler?
 Bütün değerler gidince ahlaki inançlar
daha nesnel mi olacak?
 Ahlakla ekonomi arasındaki ilişki
önceden de vardı. Ancak ahlaki
anlaşmalar olmadan toplum olmaz…

Jeremy Bentham (1748-1832)
 J.S. Mill (1806-1873)
 Emprisist, demokrat, monarşi ve
emperyalizm karşıtı. (18.yy ingilteresi)
 Yasamanın İlkeleri (J. Bentham)
 Hukuk için, İncil’e dayanmalı, doğal
haklar, hakimlerin sağduyusu gibi
açıklamalar tam bir saçmalıktır.

Hukuk da bilimselleşmeli (nesnel, objectif)
 İnsan İki Efendinin Kölesidir; Acı ve Haz
 Yasalar insanların çoğunluğunun acısı
azaltıp, hazzı artırıyorsa kabul edilmeli.
 Yararcılık budur..
 Bir mutluluk hesabı.
 Örnek; elektrik dağıtımı özelleştirmesi (H,
2H, 3H, 4H ile –H, -2H, -3H, -4H)

Gerekçeler değil eylem ve sonuçlar
önemli.
 Bir sandal batacak bir kişi atılmalı. Cerrah
ve dilenci, hangisi?
 Jhon Stuart Mill, Hürriyet Üstüne ve
Pragmatizm
 “Tatmin olmuş domuz olmaktansa,
tatmin olmamış insan olmak isterim”
 Mutluluk ölçeğinde nitelik sorunu

Kural yararcısı
 Hürriyet Üstüne’de çoğulculuğu savunur.
 Ancak, yararcılık bireylerin ya da azınlık
haklarını garantiye almayabilir.
 Yararcılık Sorunları
 Bernard Williams “Hedon Makinası”
 İnsan olmak için acı gerekir
 Öznel insan mutluluğu nesnel ölçeklerle
ölçülemez

Yararcılık etiği gerçekten bilimsel mi?
 “İyi” en çok kişiyi mutlu eden ise bu her
zaman doğru olur mu?
 Sorun “insanları iyiyi seçmeye nasıl ikna
edeceğiz”

İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme (1740)
 “Cinayet yanlıştır” anlamı ne?
 Bu deneye dayalı değildir.
 Ahlaki inançlar akılla kanıtlanamaz.
 Adam çalıyor. Çalmaya toplum karşı.
Adam çalmamalıdır.
 Olgusal önerme (-dır), ahlaki önerme (malıdır). Farklı..









Ahlaki önermeler olgusal değil, Cinayet
yanlıştır. Öznel bir kanaat. Psikolojik durum.
Hume’da sorun;
Psikolojik ama önemsiz değil.
Olgusal ve ahlaki içeriğe sahip sözcükler
Öznelci-Nesnelci sorunu
Ayer (1910-1989) Hume’a katılır. Duygucu.
Cinayet yanlıştır=Kahrolsun cinayet
(Yaşasın-Kahrolsun) teorisi
Ahlak felsefesi bir mantıksal hata.
Richard Hare (1919-2002) (Preskriptif)
 Cinayet yanlıştır=Cinayet işleme yani
tavsiye, buyruk. (Kantçı)
 Hare’de sorun;
 “Hitler kötüdür”, hitler gibi olma. Değil
aslında bir tanımlayıcılık var..

Epistemolojiden etiğe, boş laflar. İnançlar
 İnsan doğası, ideolojik araçlar olduğu
net.
 Freud, insan doğası bilinçdışıi benlik ve
üstbenlik tarafından programlanmıştır.
 Sorun, bilimsel değil. İç ve dış güçler
ahlaki tavırda önemli ama onlar
yönetmiyor.

Dil ve anlamlar müstakil ve akışkan.
 Postmodern göreli bir evrende yaşıyoruz.
 Süpermarket Köleliği
 Batılılar işyerinde ve markette
köleleşecek. Sadece tüketicilerin
ürünlerde seçim yapma özgürlüğü
kalacak.
