kırsal alanlarda yapılan rekreatif faaliyetlerin bölgede yaşayanlara

KIRSAL ALANLARDA YAPILAN REKREATİF FAALİYETLERİN
BÖLGEDE YAŞAYANLARA ETKİSİ
Ezgi Ertüzün a 1,
Bülent Fişekçioğlu b
ÖZET
Rekreatif faaliyetler içinde toplumun her kesiminden insanlar bir arada
bulunabilmektedir. Modern hayatta değişik birçok faktör insanları birbirinden ayırmaktadır.
İnsanlar ırk, milliyet, din, mezhep, sosyal konum, eğitim, kültür ve ekonomik farklılıklar ile çeşitli
gruplar oluşturmaktadır. Bu gruplar arasında farklı şiddet derecelerinde olan sürekli bir çatışma,
toplumların huzurunu bozan temel sebeplerden biridir.
Rekreasyon faaliyetleri gruplar arsındaki bu çatışmanın azalmasında önemli rol
oynamaktadır. Rekreatif aktivitelerde sosyal, ekonomik ve eğitim farklılıkları ortadan kalkar ya da
önemsizleşir. Farklı gruplardan insanlar ortak zevkleri doğrultusunda bir araya gelirler ve ortak
faaliyetlerde bulunurlar. Bu faaliyetler, farklı gruplardan olan bu insanların birbirlerini
tanımalarına, dostluklar kurmalarına, ortak amaçlar etrafında çalışmalarına imkân hazırlar. Bu
durum farklılıkları önemsizleştirmekte, nitelikli ilişkiler ile toplumun hoşgörüsünü arttırmaktadır.
Değişen ekonomik şartlar ile kentler plansız yapılaşma ve gecekondularla kuşatılmış,
kentin ihtiyacı olan yeşil alanlar yerine bloklaşmış yapılanmalara müsade edilerek, kentler
yaşanması imkansız betonarme yığınlar haline getirilmiştir. Böylece; rekreatif faaliyetlerin
yapılacağı yerler kısıtlanmış ve dolaylı olarak insanların stres atacağı yerler ekonomik şartlara
bağlı olarak ta farklılaşmıştır. Günümüzde stresli, birbirinden çok farklı, ortak bir paylaşımı
kalmamış kişilerin oluşturduğu farklı bir kent-toplum profili doğmuştur. Kentliler şehir
ortamından uzaklaşarak kırsal bölgelerdeki rekreatif alanlara yönelmeye başlamıştır.
Kırsal rekreasyon alanlarına artan talep, bölgede yaşayanları ekonomik, sosyal, kültürel
ve istihdam açısından etkilemektedir. Kırsal alanların rekreasyon amaçlı kullanılması, bölgede
yaşayan insanların refah seviyesini yükseltmek için önemli bir kaynak oluşmaktadır. Bu
çalışmada, rekreasyon kavramı ve kırsal alanlarda yapılan rekreatif etkinliklerin bölge halkına
etkisi literatür ışığında tartışılmıştır.
Yöre halkının kendi kültürünü sergileme, tanıtma, paylaşması yanı sıra, özellikle uzun
vadede, rekreasyon amaçlı bölgeye gelen ziyaretçi profili de bölge halkını, kültürel ve ekonomik
anlamda etkilemektedir.
Anahtar Kelimeler: Rekreasyon, Sportif Rekreasyonel Aktiviteler, Kırsal Kalkınma
GİRİŞ
Kentsel mekanlarda yaşanan baskılar, ulaşım problemleri ve çevre sorunları insan
hayatını tehdit eder duruma gelmiştir. Bu olumsuz etkiler ve sonuçları, modern teknoloji ile
önlenemediği gibi, eski haline dönüştürülmesi de olası değildir. Nitekim insan elinin değmediği
mekanlar her geçen gün biraz daha azalmakta ve bu nitelikteki alanların önemi giderek
artmaktadır.
Sanayileşme ile ortaya çıkan çevresel sorunlar, hava, su vb. gibi kirlilikler ve trafik
sorunu gibi diğer faktörlerin insan sağlığına olumsuz etkileri, insanların doğaya çıkma, doğa
etkilerine katılma, diğer rekreasyonel faaliyetlere yönelme ihtiyacını arttırmaktadır (Karaküçük,
Gürbüz, 2007).
Rekreatif etkinlik alanları, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 5 grupta toplanarak
etkinliklerin listesi çıkartılmıştır (KTB, 1989). Buna göre rekreatif etkinlik alanları: 1. Deniz ve
Kum: Kanoculuk, Deniz motorları, Yüzme, Zıpkınla balıkçılık, Yatçılık, Rüzgar sörfü, Dalgıçlık,
Kürekçilik, Su kayağı. 2. Dağcılık, Kış sporları: Dağcılık, Buz dansı, Kaya tırmanışları, Kar
futbol, Buz festivali, Buz heykel traşçılığı, Alp kayağı, Kuzey disiplini kayak, Yelkenli kayak. 3.
Tabiat ve yeşil turizmi: Arıcılık, Botanik, Gençlik kampları, Avcılık, Madencilik, Nehir yolculuğu,
Öğr. Gör. Dr. Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu-Rekreasyon Bölümü,
[email protected]
Doç. Dr. Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu-Spor Yöneticiliği Bölümü,
[email protected]
Hayvan eğiticiliği, Çiftçilik, Jeoloji, Ornitaloji, Hayvan gözetleme ve izleme, Balıkçılık, Salcılık.
4. Sosyal hayat ilişkileri: Bowling, Müzik festivalleri, Briç, Sıcak hava balonculuk, Paraşütçülük,
Sağlık çiftliği, Paten, Tenis, Okçuluk 5. Kültür, sanat ve elişleri: Uçak modelciliği, Antikacılık,
Çiçek tanzimi, Astroloji, Astronomi, Mücevher yapma, El işleri, Nakış, Sinema, Video, Modern
dans, Klasik dans, Satranç, Makrame, Kuklacılık, Müzik, Fotoğrafçılık, Heykelcilik vb.
(Karaküçük, 1997).
Yukarıda sıralanan rekreatif aktivitelerin büyük bölümünü kapsayan kırsal rekreasyon
alanlarına artan talep, bölgede yaşayanları ekonomik, sosyal, kültürel ve istihdam açısından
etkilemektedir. Kırsal alanların rekreasyon amaçlı kullanılması, bölgede yaşayan insanların refah
seviyesini yükseltmek için önemli bir kaynak oluşmaktadır. Bu durum gelişme sürecindeki
ülkemiz için problem alanı oluşturmaktadır.
Bu çalışmada; boş zaman ve rekreasyon kavramları, kırsal alanlarda yapılan rekreatif
faaliyetler ve bölgede yaşayan insanlara etkisi incelenecektir.
Kırsal Alanlarda Yapılan Rekreatif Faaliyetler
Ülkemizde genel olarak kırsal alanlar il ve ilçe merkezleri dışındaki üretime kaynak teşkil
eden alanlar olarak tanımlanmaktadır. Nüfusumuzun yaklaşık % 35'i kırsal alanlarda yaşamaktadır.
Kırsal alanları; kırsal yerleşik alanlar (belde, köy, mezra ve oba v.b.) ve bu yerleşik alanları da
barındıran kentsel alanlarında dışında kalan bütün araziler olarak tanımlayabiliriz. Kırsal
yerleşimler bu kırsal alanlardaki düşük nüfuslu yerleşimlerdir. Kırsal alanı, kentsel olmayan
araziler olarak tanımlamak da mümkündür. Kentsel alan bir yoğunluklar alanıdır. Ekonomik güç
burada organize olur. Kırsal alanların ortak özelliği ise ekonominin tarım ve hayvancılığa
dayanması, nüfus yoğunluğunun düşük olması, gizli işsizlik, gelir azlığı, geniş aile yapısı ve sosyal
ilişkilerin geleneklere göre yürütülmesidir (Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, 2008).
Yurdumuzda hemen her kentin uzun yıllardan beri bilinen bir mesire yeri bulunur. Halk
hafta sonu tatillerini çoğunlukla buralarda geçirir. Eski adı teferrüç yeri, seyrangah adı verilen bu
sahalardan büyük mesire çayırlarında at koşusu, cirit, güreş ve benzeri spor yarışmaları yapılırdı.
Kırsal alanlarda yaşam ve ekonomik faaliyetler önemli ölçüde doğal kaynakların
doğrudan kullanım ve değerlendirilmesine bağlıdır. Daha çok basit rekreasyon tesisleri bulunan ve
dağ sporu, kayak veya yüzme gibi sporlara imkan veren yörelerdir. Kırsal alanlarda uzun doğa
yürüyüşleri için köy yolları ve patikalar kullanılabilir. Avrupalı için kırsal yollar, birer doğal ve
kültürel mirastır. Çünkü onların; doğal, ekonomik ve kültürel kimlikleri vardır. Bu nedenle
Avrupa’nın pek çok ülkesinde uzun doğa yürüyüşleri çok iyi organize olmuştur. Yürüyerek veya
atlı gezilerin, özellikle Avusturya, İsviçre, Fransa gibi dağlık bölgelere sahip ülkelerde turistlerin
tatillerinin vazgeçilmez bir parçası haline geldiğini görmekteyiz (Soykan, 2000).
Ülkemizde de son yıllarda bazı seyahat acenteleri ve bağımsız örgütlenmeler Aladağlarda,
Toroslarda, Kaçkar Dağlarında, Kaz Dağında, Kapadokya’da, İzmit-Gölcük, Yalova, İznik,
Sakarya-Akyazı, İstanbul-Şile- Ağva, Dilek Yarımadası, Bafa Gölü, Fethiye vb.nin çevresinde
trekking turları düzenlemektedir. Bunun yanı sıra kış aylarında kayak sporuna ilgi duyan insanlar
boş zamanlarında Uludağ, Erciyes, Ilgaz, Kartalkaya gibi dağlık bölgelere çeşitli organizasyonlar
ya da kişisel olarak katılmayı tercih etmektedirler.
Kırsal rekreasyon alanları kent insanına doğal çevreyi en iyi sunabilen alanlardır. İnsanlar
bu tür alanları, temiz hava, sessizlik, doğanın görsel çekiciliği ve bunun gibi nedenlerle tercih
etmektedirler. Özellikle orman alanları, ağaçlık alanlar, su kıyıları ve plajlar; kamping alanları,
dağcılık, su sporları, avcılık, yüzme, doğa araştırması gibi aktiviteler için yoğun olarak kullanılan
kırsal rekreasyon alanları, genellikle ekonomik açıdan sorunlu kent halkına masrafsız rekreasyonel
aktiviteler olanağı tanıyan bazı hizmetler sunabilmektedir. (Erdinç, 1999). Coğrafi konumları ve
kuruluş yerleri itibariyle, doğal ortamlarla bütünleşmiş köylerimizde, doğaya dayalı her türlü
sportif etkinliklerin (dağcılık, trekking, yamaç paraşütü, atlı geziler, rafting…) organize edilmesi
mümkündür. Su kaynakları ve yakın çevreleri rekreasyonel yönden yine potansiyeli yüksek
alanlardır (William, 1973). Amerika’da 92 km uzunluğundaki South Park Kern River Valley yılda
6000-8000 kişi ziyaret etmektedir. Bu alan; nehir kenarı ormanları, kuş alanları ile önemlidir.
Rafting ve kayak ziyaretçilerin ilgisini çeken başlıca aktiviteler arasındadır (Colby ve Smith,
2005). Ülkemizde ise, Çoruh Nehri (Artvin), Manavgat Çayı (Antalya), Köprülü Kanyon
(Antalya), Yeşilırmak (Çarşamba), Serçeme Vadisi (Erzurum), Altıparmak Çayı (Artvin), Seyhan
Nehri (Adana), Sakarya Nehri (Sakarya), Biga Çayı (Çanakkale), Porsuk Çayı (Eskişehir), Tohma
Çayı (Malatya) üzerinde ve yakın çevrelerinde rekreasyon aktiviteleri yapılmaktadır.
Uzun (2005) yaptığı bir çalışmada; kırsal rekreasyon alanı olarak orman içi dinlenme
yerlerini tercih eden katılımcıların sık sık yürüyüş yapmak ve oyun oynamak için, orta derecede
ise koşu yapmak, spor yapmak ve bisiklete binmek için bu alanları tercih ettiklerini belirtmiştir.
Müderrisoğlu ve arkadaşlarının yapmış olduğu bir çalışmada ise; kırsal alanlarda yapılan
rekreatif faaliyetlere katılımcıların 1’den 5’e kadar hiç-çok sık olarak verdikleri cevaplarda dağ
yürüyüşü, dağcılık, koşu, yüzme, yürüyüş, bisiklete binmek, ata binmek, kayak, golf, kamp,
serbest ve top oyunları gibi sportif rekreasyonel aktivitelere katılım isteklerinde en çok yürüyüş,
yüzme ve top oyunlarını tercih ettiklerini belirtmişlerdir.
Son yıllara ait rakamlarda, Fransızların % 53 ünün tatillerinde kırlara gittiği, bunların
içinden % 19 unun büyük tatillerini buralarda geçirdigi % 34 ünün de kısa tatillerinde (hafta sonu
1-2 gün) kırları kullandığı, yer almaktadır (Espaces Rural et Foret, 2000).
Bölgede Yaşayanlara Etkisi
Rekreasyon olanaklarındaki gelişmeye bağlı olarak artan rekreasyon aktivitesi çeşitleri ve
rekreasyon alanları bulundukları bölgelerde çekicilik yaratarak bölgeye daha çok insanın gelmesini
sağlamakta ve bölgenin ekonomik gelirini artırmaktadır. Ayrıca bu tür aktiviteler sosyal ilişkilerin
gelişmesi, kullanılan alanın planlanması suretiyle alt yapının geliştirilmesi ve turizm faaliyetlerini
tüm yıla yayarak bölgenin kalkınması yönünde katkılar sağlamaktadır (Mullens ve Bristow, 2003).
Alanların kullanıma açılmasıyla birlikte, yörede yaşayan kişilere, temizlik işçisi, bekçi,
tamirci, büro görevlisi, kamp görevlisi gibi iş imkanları sağlamaktadır. Kamp alanlarında, büfe, kır
kahvesi, kır gazinosu, alışveriş merkezi ve eğlenme merkezlerinin sezonluk ihalerle kiraya
verilmesi veya teşkilat tarafından işletilmesi de ayrı bir istihdam yaratmaktadır (Pak, 1999).
Ziyaretçilerin yakın çevredeki turistik mekanlara veya yerleşim alanlarına ulaşımını temin eden
dolmuş, taksi ve otobüs işletmecilerinden, hediyelik eşya satıcılarına, konfeksiyonculardan,
fırıncılara, kasaplara kadar pek çok yöre insanı bu alanlardan yararlanmaktadır (Pak, 1999). Son
yıllarda rekreasyonel amaçlı orman içi dinlenme yerlerinin işletmesi özel kişi ve kuruluşlara
verilmektedir. Bu durumdan, bölge halkıda yararlanabilir (Pak, 1999).
Rekreasyon eylemi insan yaşamı içinde birçok disiplini kapsar. Turizm de bunlardan
biridir. Genel bir tanıma göre turizm, insanların sadece dinlenmek, eğlenmek ve zevk almak
amacıyla yaptıkları seyahat ve konaklamaların sonucu ortaya çıkan olay ve ilişkilerin bütünüdür.
Bu tanımda belirtilen faaliyetlere boş zaman içinde imkan veren unsur rekreasyon aktivitesidir. Bu
açıdan da rekreasyon faaliyetlerinin gelişmesi kırsal ve kentsel alanda yaşayan tüm ülke
insanlarının ekonomik ve sosyal yapılarının gelişmesinde olumlu etkiler yaratmaktadır.
Rekreasyon faaliyetleri; bölgesel alanlarda kırsal yörelerde, tarım ürünlerinin kolay
pazarlanmasına ve hatıralık eşya ile el sanatlarının gelişmesine de sebep olmaktadır.
Bu alanların mahalli seviyede ve bölge düzeyinde, sağladığı ekonomik canlanma ülke
ekonomisini de olumlu etkilemektedir. Örneğin, bir çadırlı kamp alanının ve piknik sahasının proje
safhasından hizmet sunulmasına kadar yapılan tüm faaliyetler, inşaat sektörüne, taşımacılığa, iş
gücüne, imalat sanayine girdi temin etmektedir (Pak, 1999). Yöre halkı sahip olduğu kültürel
değerleri daha geniş halk kitlelerine değişik şekillerde tanıtma imkanı bulabilir (Pak, 1999).
Kırsal alanlarının rekreayonel amaçlı kullanımının bölge halkına getirdiği fırsatların
yanısıra bazı olumsuz faktörlerinde oluştuğu görülmektedir. Rekreasyonel amaçlar için ayrılan
alan içerisinde, otlatma, tohum ve meyve toplanmasına izin verilmeyecektir. Rekreasyon alanının
çevresinde bulunan köyler, ziyaretçilerin gürültüsünden rahatsız olabilir. Ancak bu 2873 sayılı
Milli Parklar Kanun’unun 17. maddesinin ‘çevreyi ve ziyaretçileri rahatsız edecek seviyede
gürültülü faaliyetlerde bulunulamaz, yüksek sesle müzik yayını yapılamaz’ şeklindeki e bendine
göre zaten yasaktır. Rekreasyonel amaçlı gelen insanların bazı davranışları köy halkını rahatsız
edebilir.
SONUÇ
Değişen ekonomik şartlar ile kentler plansız yapılaşma ve gecekondularla kuşatılmış,
kentin ihtiyacı olan yeşil alanlar yerine bloklaşmış yapılanmalar yerlerini almış, kentler yaşanması
imkânsız betonarme yığınlar haline getirilmiştir. Böylece; rekreatif faaliyetlerin yapılacağı yerler
kısıtlanmış ve dolaylı olarak insanların stres atacağı yerler ekonomik şartlara bağlı olarak ta
farklılaşmıştır. Günümüzde stresli, birbirinden çok farklı, ortak bir paylaşımı kalmamış kişilerin
oluşturduğu farklı bir kent-toplum profili doğmuştur. Kentliler şehir ortamından uzaklaşarak kırsal
bölgelerdeki rekreatif alanlara yönelmeye başlamıştır.
KOP Bölgesindeki illerin sürekli artan nüfus ve illerin ekonomik ve kültürel gelişim
hızları ile ülkemizin belli başlı bölgeleri arasında yer almaktadır. Kentte yaşam mücadelesi veren
halk; boş zamanlarında yenilenmek, ruhen ve bedensel olarak dinlenmek için farklı rekreatif
etkinliklerin planlandığı hizmet alanlarına ihtiyaç duymaktadır. Rekreasyon kişiler için bir
ihtiyaçtır. Herkesin boş zamanlarını istekleri doğrultusunda değerlendirme hakkı vardır. Kişiler
ancak bu şekilde ruhen ve bedenen sağlıklı, huzurlu bireyler olabilirler. Bu sebeple rekreatif
etkinliklerin herkese ulaşılabilir olması çok önemlidir.
Son dönemde kişilerin kırsal bölgelerde boş zamanlarını değerlendirme tercihleri KOP
bölgesi için de geçerli olmaya başlamıştır. Kentten uzaklaşma isteği ile halk boş zamanlarında
Sille, Beyşehir, Ermenek, Apa Barajı gibi kırsal bölgelere gitmeye başlamıştır. Bu bölgelerde
sportif rekreasyonel aktivitelerin planlanması sadece KOP bölgesi kentlisini iyileştirecek bir ilaç
olmakla kalmayacak bölge halkı içinde hem ekonomik hem de kültürel bir kaynak olacaktır. Bir
rekreatif etkinlik olarak kürek, open water, flatwater, kano, balık tutma, kuş gözlemciliği gibi su
sporları için bölge sınırlarında uygunluk analizleri yapılmalı ve olumlu sonuçlar doğrultusunda bu
sporlara ilgi duyanlar için kurslar, ulusal ve uluslararası organizasyonlar planlanmalı ve bölge
halkı için kaynak oluşturulmalıdır. Aynı zamanda bu rekreatif etkinlikler için uygun olmayan
bölgelerde suni parkurların yapılması ile de uzun vadeli kaynak gelirleri elde edilebilir.
KAYNAKLAR
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Kırsal Alan Planlaması, Ankara, 2008.
Colby, B., Smith, E. Visiter Values and Local Economic Impacts of Riparian Habitat Preservation
California’s Kern River Preserve. Journal of the American Water Resources Association, 709-717,
2005.
Espace Rural Et Foret, 2000. Pratiques et attentes des Français en agritourisme’.
http://www.agriculture.gouv.fr
Karaküçük, S., Gürbüz, B., Kent(li)leşme, Baran Ofset, 1. Baskı, Ankara, 2007.
Karaküçük, S. Rekreasyon: Boş Zamanları Değerlendirme, Gazi Kitabevi, Ankara, 2005.
Mullens, J.B., Bristow, R.S. Overcoming The Nation’s Best Landscaped Sewer Recreator’s
Perceptions of the Connecticut River. Journal of the American Water Resources Association, 2003, 715.
Müderrisoğlu, H., Kutay, L., Örnekçi Eşen, S. Tarım Bilimleri Dergisi, 11 (1), 2005, 40-44.
Pak, M., Halkla İlişkiler Açısından Rekreasyonel Hizmet Üretimi Amaçlı Orman İşletmeciliği,
Tarım ve Köy İşleri Dergisi, 129, 1999, 33-35.
Soykan, F., 2000. Kırsal turizm ve Avrupa’da kazanılan deneyim’. Anatolia Turizm Arastırmaları
Dergisi (Türkçe). Yıl :11, Eylül-Aralık, 21-33.Erdinç, G., Kentsel ve Kırsal Rekreasyon, Tarım ve Köy
İşleri Dergisi, 129, 1999, 30-32.
Uzun, S. Kırsal ve Kentsel Alanlardaki Parklarda Kullanıcı Memnuniyeti; Gölcük Ormaniçi
Dinlenme Alanı ve İnönü Parkı Örneği. AİBÜ. Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim
Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Bolu, 2005.
William, H. Environmental and Cognition, Conitive Appreciation Analysis of Human Special
Behavior, Sewner Pres, New York, 1973.