Martin Seyer – Ulrike Schuh "Limyra 2010"

Martin Seyer – Ulrike Schuh "Limyra 2010"

ANMED
ANADOLU AKDENİZİ
Arkeoloji Haberleri
2011-9
News of Archaeology from
ANATOLIA’S MEDITERRANEAN AREAS
Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü
Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations
Limyra 2010
Martin SEYER − Ulrike SCHUH
Limyra kazısının 2010 yılı çalışmaları Kültür ve Turizm
Bakanlığı’nın izniyle 01.08-30.09 tarihleri arasında
yürütülmüştür. Kazı başkan yardımcılığına İstanbul
Teknik Üniversitesi’nden Doç. Dr. Z. Kuban atanmıştır.
Sağladığı kolaylıklar ve Bakanlık temsilcisi olarak kazıya
yaptığı yardımlardan dolayı M. Yıldızturan’a teşekkürlerimizi sunarız.
The campaign of 2010 at Limyra was carried out from 1st
August to 30th September with the permission granted by
the Ministry of Culture and Tourism. Assoc. Prof. Dr. Z.
Kuban of Istanbul Technical University was appointed
the deputy excavation director. Our thanks are due to M.
Yıldızturan for her contribution to the excavation as the
state representative.
Kazı Çalışmaları
Excavations
Roma hamamı kazı çalışmaları U. Schuh’un yönetiminde 23 Ağustos-18 Eylül tarihleri arasında yürütülmüştür.
The excavation work under the direction of U. Schuh
lasted from 23rd August to 18th September and concentrated in the small bathhouse of the Roman Imperial
period.
Yapının hamam binası olarak belirlenmesinde, güneyinde yer alan ve karmaşık bir hypokaust sistemi ile donatılmış II, III ve IV no.’lu mekânlar ile (Res. 1) Likya için
karakteristik olan duvarları ısıtmada kullanılan PT künkler belirleyici olmuştur. Hamam mekânlarının aksiyal
konumu nedeniyle yapı Likya hamamlarında sık olarak
görülen tipe yerleştirilebilir. Seramik buluntuları İ.S. 2.
yy.’a tarihlenen bir terminus post quem ortaya koymasına rağmen, tarzı ve çok sayıda devşirme malzemenin
kullanılmış olması, inşa tarihi olarak İ.S. 3. yy.’a işaret
etmektedir. Hamam tesisleri olasılıkla 5. yy.’dan itibaren
kullanılmamaya başlanmıştır, ancak daha sonraki tadilatlar ve çok sayıda in situ olarak ele geçen depolama
kapları, yapının kısmen de olsa başka bir amaca yönelik
olarak Bizans Dönemi’ne kadar kullanılmaya devam
ettiğini göstermektedir.
The identification of the building as a baths arises from
the rooms II, III and IV in the south which are equipped
with a complicated hypocaust system (Fig. 1) and the
fictile spacer pins typical for Lycia for heating of the
walls. The three rooms of the bath are aligned so that the
building represents the most frequent type of public
baths in Lycia. Pottery finds suggest terminus post quem
as a construction date in the 2nd century A.D. According
to the building technique and use of abundant spolia the
baths should have been erected in the 3rd century A.D.
The baths were presumably abandoned in the 5th century, but later alterations and several storage vessels
found in situ seem to indicate, however, that at least
parts of the building assumed other functions until the
Byzantine period.
2010 çalışmaları sırasında yapının planı hakkında daha
geniş bilgi sahibi olabilmek amacıyla hamam yapısının
doğusunda ve güneybatısında önceki yıllarda açılan
alanın dört katı kadar bir bölge kazılmıştır. Yapının
güneybatısında, hamamın bu bölgedeki sınırlarını belirleyebilmek amacıyla 3x4 m.’lik bir alan açılmıştır. Bu
çalışmalar sonucunda henüz bir yıl önce ortaya çıkarılan
duvar köşesinin yapının bu kısmındaki sınırını oluşturduğu tespit edilmiştir. Bunun hemen yakınında devam eden
çok sayıdaki duvar ve kanal, aynı bu alandaki farklı
yürüme zeminleri gibi, daha sonraki bir dönemde bu
yapıya eklenmiş olmalıdır (Res. 2). Bu bulgular, alanın
hamam ve hamama ait farklı ek yapıların kullanımının
During the 2010 campaign, the excavation area of preceding years was extended to the east and southwest of
the baths by four areas to obtain additional information
on the layout of the building. In the southwestern part of
the complex an area of 3x4 m. was opened to obtain
clues regarding the outer walls of the baths there. It
revealed the corner excavated the year before, actually
formed the southwestern corner of the building. In its
immediate surroundings, several walls and canals were
uncovered. They were attached to the structural arrangement in a later phase with different floor levels (Fig. 2).
These features deliver insight into the dense building
54
KAZI RAPORLARI
EXCAVATION REPORTS
Res. 1 Tiyatro hamamı, plan
Fig. 1 Plan of the theater baths
Res. 2 Tiyatro hamamının güneybatı köşesi
Fig. 2 Southwest corner of the building
sona erdiği süreçteki yoğun yapılaşma hakkında bir
bakış açısı sunmaktadır. Her ne kadar kazılan alan kentsel oluşum hakkında somut sonuçlara ulaşılmasında
yetersiz olsa da, duvarların farklı yönlere uzanmaları, bu
alanın geç Antik Dönem’den itibaren belirgin bir plana
göre düzenlenmemiş olduğunu ortaya koymaktadır.
Önceki kampanyadaki çalışmaların ağırlık noktası yapının doğusuna yönlendirilmiş olup, bu çalışmalarda yönü
diğer yapı kütlesinden hafiçe sapan VIII no.’lu mekânın
yayılım alanı saptanmıştır (Res. 3). Bu mekân her ne
kadar bir sonraki evrede kendisinden önce mevcut olan
yapıya eklenmiş olsa da, zemini hamam ile aynı seviyeye sahip olup, zemin kaplamasında kullanılan taş plakaların kalitesi ve döşeme tekniği hamam yapısı ile farklılık
göstermemektedir. VIII no.’lu mekânın çok zengin bir
donanıma sahip olduğu, ayrıca kuzey duvarındaki çok
renkli ve kaliteli duvar resimleri kalıntılarından da anlaşılmaktadır (Res. 4).
Res. 3 Mekân VIII
Fig. 3 Room VIII
development in the area in the period after the abandonment of the baths. Indeed, the excavated trench is too
small to provide concrete information regarding an
urban concept; however, the different orientation of the
walls clearly shows that the concerned area was not built
according to a standardized system from late antiquity
onwards.
VI no.’lu mekânın doğusunda fonksiyonu henüz açıklanamayan tonozlu ve batı cephesi açık bir yapı birimi ile
karşılaşılmıştır (Res. 5). Yaklaşık 3.5 m.’lik bir genişliği
kapatan ve tuğlalardan oluşan bu tonoz harç ve kırık
taşlardan oluşan bir katmanla tamamen kaplanmıştır. Bu
alandaki yürüme zeminine henüz ulaşılamamıştır.
The emphasis of work in the past campaign, however,
was in the east of the complex. The dimensions of Room
VIII, whose orientation slightly differs from the rest of the
complex, could be ascertained (Fig. 3). Although this
room was attached to the already existing building in a
second phase, its floor has the same level as the rest of
the complex, the same quality of the stone slabs, and
also the same paving technique. Remains of high quality
polychrome wall painting on the north wall of Room VIII
give an idea of its panoply (Fig. 4).
Bu çalışmaların yanında, hamam yapısının bu alandaki
kentsel dokuyla bütünleştirilmesini açıklayabilmek için
Roma tiyatrosu ile hamam kompleksi arasındaki alanın
açılması çalışmalarına başlanmıştır. Bu süreçte hamam
yapısının VIII no.’lu mekânının hemen kuzeyinde, kuzeygüney doğrultusunda uzanan bir duvar ile karşılaşılmış
olup (Res. 6), bu duvarın hamam yapısını yalnızca doğuda sınırlamayıp, aynı zamanda Roma tiyatrosunun batısındaki İmparatorluk dönemi yapılaşmasının genel sınırını oluşturduğu tespit edilmiştir. Bunun doğusunda
da diazomaya uzanan basamaklar yer almaktadır. Bu
A vaulted structure, which opens to the west and whose
function is not clear was found in the eastern part of the
55
KAZI RAPORLARI
EXCAVATION REPORTS
Res. 4 Mekân VIII’deki duvar resimleri
Fig. 4 Wall painting in Room VIII
Res. 6 Roma tiyatrosu ve hamam arasındaki alan
Fig. 6 Area between the baths and the Roman theater
Room VI (Fig. 5). This vault spanning a width of approx.
3.5 m. was built with bricks and covered with a compact
layer of mortar and broken stones. A floor level, however, could not be reached in this area.
In addition, the uncovering of the area between the
baths and the Roman theater was started in order to
clarify the urban integration of the baths into the city
plan at this point. Thereby a north-south wall directly to
the north of Room VIII was unearthed (Fig. 6). This wall
did not only constitute the eastern border of the baths,
but also of the constructions of the Imperial period to the
west of the theater in general; to its east was the rise to
the diazoma.
Res. 5 Mekân VI’daki tonoz
Fig. 5 Vault in Room VI
This rise was narrowed with the construction of Room
VIII. The precise date of its complete abandonment cannot be determined, for the time being, because no
ancient floor level was reached in 2010; an east-west
wall extending from the building to the theater and
thereby blocking the way cannot be dated for the present.
basamaklar en geç hamam yapısının VIII no.’lu mekânının
inşası ile daraltılmıştır. 2010 yılında bu alanda yapılan
çalışmalarda henüz antik bir zemine ulaşılamaması
nedeniyle bu mekânın eklendiği kesin tarih şimdilik saptanamamıştır; doğrudan tiyatro üzerine oturup basamakları kapatan doğu-batı uzantılı duvar da henüz tarihlenememektedir.
As also in the years before, several human burials were
found which defined the area as a modern graveyard. 23
skeletons (altogether now 42 burials) were uncovered
and documented whereby the results of earlier years
were confirmed: The tombs are not characterized, the
burials which lack any grave goods are all roughly of the
same orientation.
Önceki yıllarda olduğu gibi 2010 yılı çalışmaları sırasında da alanın yakın döneme kadar mezarlık olarak kullanıldığını ortaya koyan çok sayıda defin ortaya çıkarılmıştır. Daha önceki yıllarda elde edilen sonuçları destekleyen 23 yeni iskelet (şimdiye kadar toplamda 42 gömü)
çıkarılmış ve belgelenmiştir. Mezarların karakteristik
özellikleri; iskeletlerin yaklaşık aynı doğrultuda konulmuş olmaları, mezar yerinin belirtildiği bir işarete sahip
olmamaları ve yanlarına hiçbir mezar hediyesinin bırakılmamasıdır.
Small Finds
Beside large amounts pottery mainly from late antiquity
and the Byzantine period, 13 coins, numerous fragments
of architecture and architectural ornaments as well as
small finds of metal, bone and clay were found. Several
terracotta figures as well as a Christian amulet with
56
KAZI RAPORLARI
EXCAVATION REPORTS
Küçük Buluntular
Genelde geç Antik ve Bizans dönemine tarihlendirilebilen büyük miktardaki seramik buluntu yanında 13 sikke,
çok sayıda mimari elemana ve yapı süslemelerine ait
parçalar ile metal, fildişi ve topraktan yapılmış küçük
eser de ele geçmiştir. Bu buluntular içerisinde çok sayıda
terrakotta figürinler ve eski Yunanca yazıtlı Hıristiyanlık
dönemine ait bir amulet özel bir öneme sahiptir. Yapı
içerisinde kullanılan devşirme malzemeler içerisinde
günümüzde korunmayan Hellenistik bir tapınağa ait bir
dizi sima bloğu ayrıca önemlidir. Şimdiye kadar bu
gruba ait toplam on parça belirlenebilmiştir.
Ptolemaion Yapısı Hakkında Mimarlık Tarihi
Araştırmaları
Kazı sezonunda, ilk etapta yapı bloklarının taş kataloğunun tamamlanması ve bunun yanında buna ait veri
tabanının uygunluğunun sınanması amaçlanmıştır. Söz
konusu veri tabanı kazı evi deposu yanında, kazı adası
olarak adlandırılan alandaki mimari parçaları ve altı taş
tarlasındaki blokları kapsamaktadır. Bu program özellikle yaklaşık 1200 bloğa buluntu yerleri ile birlikte hızlı bir
şekilde erişilmesine olanak sağlamaktadır ve ayrıca yapı
tekniğine dayalı önemli verileri, blok ölçülerini ve olası
özelliklerini içermektedir. Antalya Müzesi’nde sergilenen ve taş kataloğunda eksik olan parçaların da tespiti ve
veri tabanına girişi tamamlanmıştır.
Res. 7 Ptolemaion’un 3-boyutlu modeli
Fig. 7 3D model of the so-called Ptolemaion
Greek inscription should be noted here. Among the spolia reused in the Roman baths a series of sima blocks is
significant. It belonged to a Hellenistic temple which is
not preserved. Ten fragments of this series could be identified up to now.
Kazıyı ziyaret edenlere yapının orjinal görüntüsü hakkında mümkün olduğu kadar doğru bir izlenim sunmak
amacıyla proje yürütücü G. Stanzl ile birlikte Limyra
kazı adasının kuzey ucunda Ptolemaion’un seçilmiş
bloklarının yeni bir düzen içinde sergilenmesi tasarlanmıştır.
Studies of Architectural History in the So-called
Ptolemaion
The 2010 season mainly served for the completion of the
catalog of the carved stones and for a test of the functionality of the relevant database. This database includes
all cut stones, which are kept on six terraces, the architecture installation at the north end of the so-called
excavation insula, and the stones kept in the depot.
Together with a plan it allows a quick discovery of the
approx. 1,200 items; in addition, it contains the most
important constructional data, dimensions and possible
specific features. The documentation of the pieces which
are exhibited in the Antalya Museum was concluded.
Yeni bilgiler ışığında yapının J. Lauer tarafından yapılan
3-boyutlu bir rekonstrüksiyonu şimdiye kadar yapılanlardan daha özenlidir (Res. 7). Daha önceki kampanyalar
sırasında ele geçen tüm küçük buluntular da bir veri
bankasına depolanmışlardır.
Limyra Nekropollerindeki Çalışmalar
Limyra nekropollerinde Likçe yazıtlı mezarlardaki (Res.
8) çalışmaların tamamlanması tasarlanmış olup, bu
mezarlar Kızılca, Rhodiapolis, Korydalla (Kumluca),
Beykonak ve Asartaş’daki diğer altı anıtla birlikte “Likçe
Yazıtlı Anıtlar Projesi”nin ilk yayınını oluşturmaktadır.
Kampanya sırasında detay çizimleri ve fotoğraflanmaları
gerçekleştirilmiş, bunun yanında Limyra’daki Likçe yazıtlı 57 mezarın tamamının bilimsel değerlendirilmesi
arkeolojik açıdan tamamlanmıştır.
At the north end of the “excavation island” of Limyra a
new installation of selected architectural blocks of the
so-called Ptolemaion was carried out in collaboration
with project manager G. Stanzl in order to give a better
illustration of the former appearance of the building to
visitors of the excavation.
57
KAZI RAPORLARI
EXCAVATION REPORTS
Based on new cognition, a 3D reconstruction of the
building was developed by J. Lauer, which in some
points is more exact than the previous one (Fig. 7).
In addition, small finds from earlier campaigns were also
fed in a data bank.
Work in the Necropoleis of Limyra
Final works were carried out on the tombs with Lycian
inscriptions (Fig. 8). Together with six other monuments
from Kızılca, Rhodiapolis, Korydalla (Kumluca),
Beykonak and Asartaş they will constitute the first volume of a corpus containing all ancient witnesses with
Lycian inscriptions (“Likçe Yazıtlı Anıtlar Projesi”).
Res. 8 Esedeplẽmi‘nin nekropol V’teki Likçe yazıtlı (TL 115)
kaya mezarı
Fig. 8 Rock tomb of the Esedeplẽmi in necropolis V with the
Lycian inscription TL 115
In the course of the season detailed drawings and photographs were made. In addition, the archaeological part
of the manuscript containing the 57 monuments at
Limyra was finished.
Bonda Tepesi’ndeki Ön Araştırmalar
Preliminary Investigations on the Bonda Tepesi
Bölgedeki diğer araştırmalar kapsamında Limyra’nın
batıdaki egemenlik alanında yer alan Finike yakınlarındaki Bonda Tepesi B. Stark ve M. Wörrle tarafından kapsamlı bir şekilde gözlemlenmiştir. Bunun sonucunda bu
yerleşim ve ona ait Yalak Başı’ndaki tanrı Sumendis’in
kutsal alanı kapsamlı bir yüzey araştırması için uygun bir
alan olarak belirlenmiştir.
Within the scope of a preliminary investigation for other
researches the area of the Bonda Tepesi in the western
Chora of Limyra, near the modern town of Finike, was
surveyed thoroughly by B. Stark and M. Wörrle. Thereby,
the settlement and its rural sanctuary of the god
Sumendis at Yalak Başı turned out to be a promising area
for an intensive survey.
Jeodezi Araştırmaları
Geodetic Works
2010 çalışmaları sırasında Limyra’daki beş nekropolün
tamamın yeniden ölçümü Ch. Kurtze tarafından gerçekleştirilmiştir.
During the campaign in 2010 all five necropoleis of
Limyra were re-measured entirely by Ch. Kurtze.
Kalıntıların‚ Alan Yönetimi Bağlamında Sunumu
Presentation of the Ruins in the Sense of a
“Site Management”
Kentin doğusunda bulunan yapının (Piskopos Kilisesi ve
Piskopos Sarayı) görünebilen kalıntılarının kolayca ziyaret edilmesini sağlamak amacıyla kentin bu bölümünde
bulunan Bizans yerleşiminde kapsamlı bir bitki temizliği
gerçekleştirilmiştir. Bu bölgedeki bitkilerin yapı kütlesinde köklenmeleri nedeniyle bu çalışmalar restorasyona
dayalı önlemlerin alınmasını da beraberinde getirmiştir.
Bunun yanında yerleşimin içinden geçen modern caddenin güneyindeki alan (71. Parsel) tamamen temizlenip
bitki dokusundan arındırılmıştır.
The extensive clearing of vegetation in the Byzantine
east town continued, in order to give an easier access
to the visible remains of the buildings located there
(bishop’s church and so-called bishop’s palace). As the
plants in this area already have started to destroy
the structures of the buildings, these activities also
have to be understood as restoration activities. The area
to the south of the modern street (Lot 71) was completely cleaned from vegetation as well.
58