İndir - ÇASGEM`in Kurumsal Kapasitesinin Güçlendirilmesi Teknik

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi
Yayını
Kuru Temizleme
ÇalışanlarınaYönelik
İş Sağlığı ve Güvenliği
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi’nin (ÇASGEM)
Kurumsal Kapasitesinin Güçlendirilmesi
Teknik Destek Projesi
1
Hazırlayanlar
Deniz BOZ ERAVCI
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim Uzmanı
Begüm DOĞAN
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim Uzmanı
Seval EROĞLU
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim Uzmanı
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi
Ocak 2016, Ankara
2
KURU TEMİZLEME ÇALIŞANLARINA YÖNELİK İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Bu doküman kuru temizleme sektöründeki sağlık ve güvenlik risklerinin
azaltılmasında, çalışanlara basit, anlaşılır bir kaynak oluşturması amacı ile
hazırlanmıştır.
Riskli İşkolu Olarak Kuru Temizleme
Pek çok insan kuru temizleme sektörünün tehlikelerinin farkında değildir.
Tehlikeler
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
Kas iskelet sistemi hastalıkları
Düşme/Çarpma
Şiddet
Termal Konfor
Kimyasal Tehlikeler
Elektrik Tehlikeleri
Makine Tehlikeleri
Yangın
Asbestos
Basınçlı Kaplar vb.
1
Kas İskelet Hastalıkları
Kuru temizleme sektöründe çalışanlarda kas iskelet sistemi hastalıkları, uzun
süreli uygun olmayan duruş pozisyonlarında, uzanma, eğilme, kaldırma vb
davranışlar neticesinde ortaya çıkar.
Çalışanların ergonomik olmayan pozisyonlarda/duruşlarda çalışması sonucu
oluşabilecek kas iskelet sistem hastalıkları risklerine karşı;
yy
yy
yy
yy
yy
2
Giysi transferlerinde, elle taşınamayacak kadar ağır olan yükler
kaldırılmamalıdır (maksimum 9 kg.’dan fazla olmaması tavsiye edilir).
Elle taşıma araçlarına gereğinden fazla yüklenmemelidir.
Uzun süre aynı pozisyonda çalışılmamalıdır.
Çalışma yapılan masa, sandalye ya da diğer ekipmanlar belinizde,
bacaklarınızda, boynunuzda ya da ellerinizde ağrıya sebep olmamalıdır.
Uzanma gerektiren durumlar sizi zorlayacak ise, uygun yükseltici
(basamak, merdiven..vb) kullanımı tercih edilmelidir.
yy
yy
yy
El ütülerinin ya da preslerin çalışma ortamındaki düzeni, çalışanın
uzanarak çalışmasını engelleyecek şekilde olmalıdır.
Giysi torbalama sistemi çalışana göre ayarlanabilir olmalıdır.
Ütü, el bileğine yüklenecek ağırlığı azaltacak bir mekanizmaya bağlı
olmalıdır (Şekil 1).
p
://www.hse.gov.uk/laundries/
Şekil 1. Ütü ağırlığını azaltacak mekanizma
yy
Giysilerin preslenmesi, torbalanması gibi işlemler, çalışanda eğilme,
uzanma gibi duruş bozuklukları oluşturmayacak sistemler ile organize
edilmelidir. (Şekil 2)
Şekil 2.Duruş bozukluklarını azaltmak için tasarlanmış ayarlanabilir ekipman
3
Düşme/Çarpma
Çalışanların ve müşterilerin çalışma ortamında bulunan nesnelere olası
takılmaları/çarpmaları sonucu vücutlarında meydana gelebilecek kırık/çıkık
ve ezikler gibi sağlık risklerine karşı;
yy
yy
yy
Zeminde kayganlaşmaya sebep olabilecek maddeler derhal temizlenmeli
ve zemin kuruyana kadar uyarı işaretleri yerleştiriniz.
Zeminde kuruluğun devamlılığını sağlamak için yağışlı havalarda kapı
önlerine paspas koyunuz.
Çalışma ortamı iyi aydınlatınız.
Şiddet
4
Şiddet
Çalışanlar; müşterilerden, diğer çalışanlardan ya da diğer dış faktörlerden
(hırsızlık, sabotaj, toplumsal olaylar vb.) kaynaklanabilecek sağlık ve güvenlik
risklerine karşı;
yy
yy
yy
yy
İşyerinde şiddetin önlenmesine ilişkin bir prosedür olmalıdır. Güvenli
durumların ihlali halinde (acil durumlarda) uygulanacak prosedürler
adımları konusunda çalışanlar bilgilendiriniz.
Çalışanlar ast-üst ve yatay hiyerarşilerde doğru iletişim kurabilmeleri
için eğitim almalıdır.
Çalışanların işyerlerinde maruz kaldıkları psikososyal tehlikeler
ortadan kaldırılmalı ya da azaltılmalı ve çalışanlar psikososyal açıdan
desteklenmelidir.
Şiddetin dışarıdan geldiği durumlar için (hırsızlık, sabotaj, toplumsal
olaylar) özel güvenlik ya da emniyet güçlerinden faydalanılmalıdır.
5
Gürültü
Genel anlamda çalışanları rahatsız eden her ses gürültü olarak tanımlanır.
Konuşurken bağırmak, ortamda gürültü olduğunun da bir göstergesidir.
Gürültü, kuru temizlemelerde işin yürütümü sırasında kullanılan yıkama,
presleme makine ve ekipmanlardan kaynaklı olabilir. Sağlıklı bir insan 6090dB aralığındaki sese karşı duyarlıdır ve 80 dB ve daha yüksek sesler önlem
alınmaması durumunda işitme kaybına sebebiyet verebilir.
Kuru temizleme çalışanları gürültü kaynaklı oluşabilecek sağlık ve güvenlik
risklerine karşı;
yy
yy
yy
6
İşyerinizde gürültü ölçümü yapılmış, gürültü kaynağında önlenmeye
çalışılmış ve size kişisel koruyucu verilmiş, kullanmanız istenmiş ise,
size verilen talimatlara uyunuz. Verilen talimatlara uygun olmayan
davranışlar çalışan sorumluluğundadır.
Gürültü ölçümü yapılmadıysa ve çalışılan ortam gürültüsünden
rahatsızlık hissediliyorsa, durum hakkında işverene bilgi veriniz.
Gürültü tüm önlemlere rağmen istenilen seviyeye indirgenemiyorsa
çalışma sürelerinde düzenlemeye gidilmelidir.
Gürültü Seviyesi
Yer ve Konum
0 dB
İşitme Eşiği
20 dB
Sessiz bir Orman
30 dB
Fısıltı ile Konuşma
40 dB
Sessiz bir Oda
50 - 55 dB
Şehirde bir Büro
60 dB
Karşılıklı Konuşma
70 dB
Dikey Matkap
80 dB
Yüksek Sesle Konuşma
90 dB
Kuvvetlice Bağırma
100 dB
Dokuma Salonları
110 dB
Havalı Çekiç, Ağaç İşleri
120 dB
Bilyeli Değirmen
130 dB
Uçakların Yanı
140 dB
Ağrı Eşiği
Şekil 3. Gürültünün Şiddetine Sınıflandırması
Titreşim
Bir nesnenin ya da molekülün denge noktası yörüngesinde salınma
hareketlerine titreşim denir. Kuru temizleme işletmelerinde yer alan yıkama
ve presleme gibi makinelerdeki titreşimin maruziyet eylem değeri ve
maruziyet sınır değerini aşması durumu çalışanda belli sağlık problemleri
baş gösterebilir. Bu titreşime el, el bileği ve kolda maruz kalınıyorsa, maruz
kalınan bölgede sinir sıkışmasına bağlı sağlık problemleri görülür iken tüm
vücut maruziyetlerde kardiyo-vasküler (kalp ve damarlar, dolaşım sistemi)
ve gastrointestinal (mide, bağırsak vb) sistem hastalıkları görülebilmektedir.
Kuru temizleme çalışanları titreşim kaynaklı oluşabilecek sağlık ve güvenlik
risklerine karşı;
yy
yy
yy
İşyerinizde titreşim ölçümü yapılmış, titreşim kaynağında önlenmeye
çalışılmış ve size kişisel koruyucu verilmiş, kullanmanız istenmiş ise,
size verilen talimatlara uyunuz. Verilen talimatlara uygun olmayan
davranışlar çalışan sorumluluğundadır.
Titreşim ölçümü yapılmadıysa ve çalışılan ortamı, makine ve
ekipmandaki titreşimden rahatsızlık hissediliyorsa, durum hakkında
işverene bilgi verilmelidir.
Titreşim tüm önlemlere rağmen istenilen seviyeye indirgenemiyorsa
çalışma sürelerinde düzenlemeye gidilmelidir
Termal Konfor
Çalışılan ortamın hava kalitesi
hem çalışan sağlığını hem de
performansını etkileyen önemli bir
faktördür. Bir çalışma ortamının
termal konfor şartları 6 temel faktör
ile ifade edilebilir. Bunlar;
yy Hava Sıcaklığı,
yy Nem,
yy Hava Akım Hızı,
8
yy
yy
yy
Radyant Isı
Metabolik Hız
Giysi Yalıtımı
şeklinde sıralanabilir.
Termometre ile ölçülen nicel sıcaklık değeri yerine çalışan etkisinin de bir
ifadesidir. Hissedilen sıcaklık iklimsel çevre, giysiler, vücut yapısı ve kişisel
etkilerin de bir bileşkesidir. Dolayısıyla hissedilen sıcaklık kişiden kişiye
farklılık gösterebilir. Hissedilen sıcaklıkta artış, terlemedeki artış ile birlikte su
kaybı artar, kalbin ortalama atım sayısı artabilir (çarpıntı), kan basıncısında
düzensizlik oluşabilir, sıcak çarpması yaşanabilir. Hissedilen sıcaklık değeri,
nem, hava akım hızı, radyant ısı, metabolik hız ve giysi yalıtımı faktörlerinden
etkilenmektedir.
Kuru temizleme çalışanları termal konfor özelliklerinin uygunsuzluğu
dolayısıyla maruz kalabilecekleri sağlık ve güvenlik risklerine karşı;
yy
yy
yy
İşletmenin bulunduğu yörenin iklim koşulları da dikkate alınarak ısıtma
sistemi üzerinde düzenlemeler yapılmalıdır.
Giysiler yapılan işin koşullarına göre belirlenmiş, terlemeyi ya da
üşümeyi engelleyen nitelikte seçilmiş olmalıdır.
Çalışma ortamının sıcaklığı, nemi ve hava akım hızı, işten kaynaklı
fiziksel aktivite de göz önünde bulundurularak düzenleyiniz.
9
Çalışma Ortamı
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
10
Bina içinde işaretlenmiş yürüyüş yollarını kullanınız.
Zeminde herhangi bir çatlak ve bozulma varsa ilgililere bilgi veriniz.
Temizlik adımlarında belirtilen aşamalara eksiksiz olarak uyunuz.
Tüm duvarların, tavanların ve boruların toz, tüy gibi materyalleri
toplamayacak şekilde yapılmış olması gerekmektedir. Toz, tüy birikmesi
halinde derhal ilgililere bilgi veriniz.
Acil çıkış yolları ve kapılarının önlerinde ya da arkalarında çıkışı
zorlaştıracak hiçbir engel bulundurmayınız, acil çıkış kapılarını
kilitlemeyiniz veya bağlamayınız.
Mekanik havalandırma sistemi olan işyerlerinde havalandırma sisteminin
çalışmaması halinde işverene gecikmeksizin bilgi veriniz.
Pasif (suni) havalandırma sistemlerinde hava akımından rahatsız
olmanız halinde işverene bilgi veriniz.
İşyeri ortamı, sağlık ve güvenlik risklerine yol açmayacak ve çalışanların
işlerini rahatça yapabilecekleri şekilde düzenlenmelidir. Aksi durumda
işvereni bilgilendiriniz.
Ortamda, CO2 yayılımının azaltılması ve enerji tasarrufu için doğal
aydınlatmalar kullanılmalıdır. Çalışma sırasında mümkün mertebe doğal
aydınlatmaları kullanınız.
Kimyasallar
Kuru temizlemelerde petrol bazlı çözücüler, hidrokarbonlar, trikloroetilen,
perkloroetilen, amil asetat, petrol naftası, oksalik asit, asetik asit, esterler,
eterler, ketonlar, hidroflorik asit, hidrojen peroksit ve seyreltik amonyak gibi
kimyasallar kullanılmaktadır. Kanserojen etkiye sahip kimyasallara maruziyet
sonucu depresyon, karaciğer ve böbreklerde hasar, baş dönmesi, baş ağrısı,
uyuşukluk ve göz, burun ve boğaz tahrişi gibi rahatsızlıklar oluşabilmektedir.
Tehlikeli kimyasallara maruziyet, genellikle kimyasal buharların cilt tarafından
emilimi, gözle teması veya solunması sonucu oluşmaktadır.
Kimyasal
Özelliği
Perkloroetilen
Zararlı
Deterjan
Tahriş edici
Hidrokarbon çözücü
Yanıcı
Pas sökücü alkali yükseltici
Toksik
Çamaşır deterjanı
Korozif
Hidrojen peroksit ağartıcı
Oksitleyici Ajan
11
Kimyasalların olduğu yerlerde daima bir tehlike kaynağı bulunabilmektedir.
Emniyet kuralları her ne kadar tehlikeyi azaltmaya yönelik planlansa da bu
kuralların izlenmesi emniyeti garanti etmez. Ancak temel kurallara kesinlikle
uyulmalıdır. Unutulmamalıdır ki, yapılacak bir hata size olduğu kadar diğer
insanlara da zarar verecektir. Bu sebeple kimyasallarla çalışırken alınması
gereken bazı sağlık ve güvenlik tedbirleri vardır.
Çalışmaya başlamadan önce
yy
yy
İşyerine vardığınızda günlük kıyafetlerinizi değiştiriniz, bedeninize uygun
olan, gevşek olmayan iş kıyafetinizi ve kişisel koruyucu donanımlarınızı
giyiniz. İş elbiselerinizin yıpranması ve eskimesi halinde işverenden
yenisi talep edilmelidir. Kişisel koruyucu donanımları kullanmadığınızda
kendinizi tehlikeye attığınızı ve kanunları çiğnediğinizi unutmayınız.
Ellerde açık yara, kesik, çatlak vs. varsa çalışmaya başlamadan önce
mutlaka bandajla kapatınız ve yapacağınız işe uygun eldiven giyiniz.
Önlük ve pantolon ceplerinde kesici ve delici aletler taşımayınız.
Hasta Olmamak İçin Kişisel Koruyucu Donanımlarınızı Kullanınız!
Cildin korunması için;
Ciltle teması önlemek için uygun
çizme, dirseklere kadar uzun eldiven
ve önlük olmak üzere kimyasalları
geçirmeyen koruyucu giysiler giyiniz
ve koruyucu kremler kullanınız.
Gözlerin korunması için;
Kimyasallara karşı koruyucu gözlük
ve / veya sıçramalara karşı tam yüz
siperi kullanınız.
Solunum sisteminin korunması
için;
yy
12
İşe uygun maske vb. kullanınız.
Çalışma esnasında saçlarınız uzunsa toplayınız. Çalışma bölümlerinde
yüzük, künye, kolye, bilezik gibi eşyalar ile çalışmak tehlikeli olabilir.
Çalışmaya başlamadan önce çıkarınız.
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
Kontak lens kullanmayınız.
Önlük ve pantolon ceplerinde kesici ve delici aletler taşımayınız.
Herhangi bir çalışmaya başlamadan önce, çalışmanın gidişatını
düşünerek işyerinde oluşabilecek aksaklıkları değerlendiriniz. Olası bir
acil durumda gerekecek olan malzemeleri ve acil çıkış prosedürlerini
günlük olarak kontrol ediniz.
Tüm kimyasallar, ürün adı ve tehlike sembolünün görüneceği şekilde
depolanmalıdır.
Kimyasalları; sıkı sıkı kapalı orijinal ambalajında ve kuru ve serin bir yerde
depolayınız. Sıcaktan, kıvılcımlardan, ateşten koruyunuz. Yiyeceklerden,
içeceklerden ve hayvan yemlerinden uzak tutunuz. Fiziksel hasar ve/
veya sürtünmelerden koruyunuz. Depolama sırasında yaralanmaların
engellenmesi için konteynırları yüksek raflara koymayınız.
Kimyasalların güvenli kullanımına ilişkin talimatları (veriler, tahliye
prosedürleri, acil iletişim bilgileri, acil durumda yapılması gerekenler
vb.) okuyunuz.
Havalandırma sistemlerini engelleyecek şekilde eşyaları yerleştirmeyiniz,
sistemin açık ve çalışır olduğundan emin olunuz.
Gerekli kimyasal hijyen önlemlerini göz önünde bulundurunuz.
Çalışma sırasında;
yy
yy
yy
yy
yy
yy
Çalışma ortamını temiz ve derli toplu tutunuz.
Sık sık ellerinizi yıkayınız ve alkol bazlı el yıkama şişeleriyle ellerinizi
dezenfekte ediniz.
Çalışma alanlarında kimyasalların vücudunuza rahatlıkla girmemesi için
asla bir şey yiyip içmeyiniz ve sigara içmeyiniz.
Sigara kullanıyorsanız kesinlikle özel olarak ayrılmış alanlarda sigara
içiniz.
Yemek ve dinlenme molalarına çıkmadan önce, gıda ile vücuda daha
çabuk nüfuz etmesi ihtimaline karşı ellerinizi iyice yıkayıp iş kıyafetlerinizi
çıkarınız.
Yemek ve dinlenme yerlerine hiçbir kimyasal maddeyi sokmayınız.
13
yy
yy
yy
yy
yy
Dinlenme molalarınızda çalışma ortamı dışına çıkınız ve temiz hava
almaya özen gösteriniz.
Kayıp düşmemek için yere dökülen maddeleri hemen temizleyiniz.
Çevre dostu iş uygulamalarına katkı sağlanması için, mümkün
olduğunca tehlikeli olmayan atıkları (askı, kâğıt, gazete vb.) işletmedeki
geri dönüşüm kutularına atınız.
İşletmenizde geri dönüşüm imkânları mevcut değilse, ilgililerden talep
ediniz.
Kimyasallara karşı, hassas bünyeli küçük çocukların ve yaşlıların çalışma
alanlarında bulunmamasına dikkat ediniz.
İşyerinizdeki kimyasal madde dökülmeleri ve sızıntılarının azaltılması için;
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
14
Tehlikeli madde içeren kimyasal kapları yüksek raflara koymayınız.
Çözücüleri hava geçirmez kaplarda saklayınız.
Kimyasalları ağzı açık ve sızıntı olabilecek çatlak kaplarda saklamayınız.
Aksi halde işvereni bilgilendiriniz.
Tüm tutuşma kaynaklarını uzaklaştırınız. Kıvılcım saçan araç ve gereçleri
kullanmayınız.
İzole edilmiş tehlikeli bölgelere izinsiz girmeyiniz.
Kimyasal dökülmelerin dikkatlice çevrelenerek yayılması engellenmelidir.
Bu sistemlerin temiz ve kullanıma açık olup olmadığını kontrol ediniz.
Dökülme olabilecek alanlarda aşınmalara karşı dayanıklı zeminler ve
fişler kullanılmalıdır ve tüm kimyasal dökülme çevreleme sistemlerinin
korozyona dayanıklı çelik ve paslanmaz çelik gibi, PERC geçirmeyen
malzemelerden yapılmış olması gerekmektedir. Aşınma varsa muhakkak
yetkiliye bilgi veriniz.
Ekipman ve makineleri kullanırken temiz ve düzenli kullanınız ve
kimyasal depolama alanlarını temiz tutunuz.
Atık kimyasal şişeleri direkt gün ışığından uzak tutunuz ve parlayıcı
maddeleri minimum miktarlarda stoklayınız.
Şişelerin etiketlerine, mümkün olduğu kadar açık ve ayrıntılı bilgi yazınız.
Şüpheli şişeleri ellemeyiniz. İçindeki madde, zamanla, ışıkla ya da ısıyla
ayrışabilir. Etiket görünmüyorsa açmayınız ve kullanmayınız.
yy
yy
yy
Herhangi bir kimyasal madde başka bir yere aktarıldığında yeni kabın
üzerine kimyasal maddenin adının açık ve net bir şekilde belirtildiği bir
etiket yapıştırınız.
Kullanılan tehlikeli kimyasalların listesi görünür bir yerde asılı olmalıdır,
yıpranmış ve okunaklı olmayan listeleri değiştirmesi için işverene bilgi
veriniz.
Kuru temizleme deterjanları ve leke çıkarıcılar, tahriş edici özelliğe
sahiptir. Bu sebeple üzerinde yazılı olan talimatlara kesinlikle uyunuz.
Kimyasal madde dökülmesi halinde;
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
Sıvı döküntünün sıcak ve soğuk olmasına göre farklı adımları izleyiniz.
Küçük çaplı çözücülerin soğuk halde sızması halinde, yeterli eğitimi
almışsanız malzeme güvenlik formlarında belirtilen şekilde uygun bezle
temizleyiniz.
Büyük çaplı bir sıvı döküntüsü varsa ve sıcaksa alanı tahliye edip
yetkilileri bilgilendiriniz.
Sıcak kimyasalların bazılarının küçük çaplı sızması bile tehlike
oluşturabilir, bu sebeple sadece yetkililere haber veriniz.
Gaz sızmalarının fark edilmesi oldukça zordur, bu sızmalar, işveren
tarafından yapılacak sızdırmazlık testleri ile tespit edilebilir. Ancak
per kloroetilen gibi çözücülerin gazları güçlü kokusu sebebiyle hemen
hissedilir ve kişilerde temiz havaya çıkılmazsa uyku hali yapar. Bu
sebeple kuru temizleme cihazları çalışırken en az iki kişi çalışılmalıdır.
Döküntü alanını havalandırınız.
Dökülen sıvıyı malzeme güvenlik bilgi formlarına uygun şekilde
temizleyiniz. Sıvının ne olduğunun bilinmediği durumlarda sıvıyı
kimyasal atık konteynırında saklayınız. Kimyasal atık konteynırı yoksa
vermikülit, kuru kum veya toprağa emdirerek kutuların içine koyunuz.
Talaş gibi yanıcı malzemeler kullanmayınız. Dökülen sıvıyı atık
yönetmelikleri çerçevesinde bertaraf ediniz.
Yanıcı maddeleri dökülmüş maddelerden uzak tutunuz.
Çalışma arkadaşlarınızı uyarınız.
15
yy
yy
Kimyasal sıvı ya da döküntülerin toprağa veya su kanalına dökülmesinden
kaçınınız. Döküntüler ve kirlenmiş maddeleri çalışılan yerden en kısa
sürede uzaklaştırınız ve uygun bir kabın içine koyarak kabın üzerindeki
etikete bilgileri yazınız. Çözücünün dökülmesi durumunda kirlenen
giysileri ve ayakkabıları çıkarınız. Sızdırmaz poşete koyarak ağzını sıkıca
kapatınız. Poşetin üstüne kimyasal bulaşmış olduğunu belirten bir etiket
etiketleyiniz. Poşetteki giysileri kirli çamaşır toplama ünitesine atınız.
Giysileri yeniden kullanmadan önce yıkayınız ve ayakkabılarınızı iyice
temizleyiniz.
Cildinize kimyasal dökülmesi halinde soğuk suyla yıkayınız. Sıcak su cilt
tarafından kimyasalların daha çabuk emilmesine sebep olmaktadır.
Pas lekesi çıkarıcılara karşı alınması gereken ek önlemler:
Hidroflorik asit veya amonyum bi-florit gibi pas sökücülere, aşındırıcı
özellikleri sebebiyle daha özel tedbirler uygulanmalıdır.
yy
yy
16
Göze sıçraması sonucu kör olunabilir, mutlaka kişisel koruyucu donanım
kullanılmalıdır ve sıçramanın olması halinde göz, duşlarında acil olarak
yıkanmalıdır.
Cilde (özellikle tırnak diplerine) teması kemik iliğine kadar zarar verebilir,
bu sebeple acil olarak soğuk ve sabunlu su ile yıkayınız ve prosedürlere
uygun acil durumları uygulayınız. Kirlenen giysilerinizi çıkarınız.
Çalışma sonrası;
yy
yy
İşyerini temizlerken, yemek ve dinlenme bölümlerinden ve diğer
kimyasallardan ayrı yerlerde depolanmış bulunan temizlik kimyasallarını
kullanırken, tedarikçi tarafından etikette belirtildiği şekilde temizlik
yapınız ve kişisel koruyucu donanım kullanınız.
İşyerinden ayrılmadan önce işyeri tarafından sağlanmış olan yerlerde
duş alınız.
Acil Durumlarda;
yy
yy
yy
yy
yy
İşletme tarafından dökülme, sızıntı, yangın vb. tehlikelere karşı
hazırlanan Acil Durum Planına uygun hareket edilmelidir. Bununla
birlikte çalışanlar, kimyasalların güvenli kullanımı hakkında ve
kimyasallar sebebiyle oluşabilecek durumlar karşısında uygulanacak
acil durum prosedürleri konusunda bilgilendirme amaçlı hazırlanan ve
işveren tarafından sağlanan eğitimlere katılmalıdır.
Dinlenme yerlerinde veya yakınlarında asılmış bulunan kimyasallara
ilişkin malzeme güvenlik bilgi formlarını ve kimyasalın dökülmesi
halinde nasıl temizleneceği gibi birçok bilgiyi bulunduran acil durum
bilgilerini mutlaka okuyunuz, bu bilgilerin olmaması halinde işverenden
bunları talep ediniz.
Çözücü dumanının etrafı kapladığını ve çalışma arkadaşınızın yerde
yattığını gördüğünüzde, ortamda sizden başka çalışan da yoksa asla
yardım için yanına gitmeyiniz, aksi halde yardım edemeden siz de
benzer maddeye maruz kalabilirsiniz. Acil olarak 112’yi arayınız, alanı
boşaltınız.
PERC veya diğer çözücülerin cildinize teması halinde derhal en az 15
dakika boyunca cildinizi bol sabun ve su ile yıkayın.
Solunması halinde hastayı ortamdan uzaklaştırınız ve temiz havaya
ya da havalandırması iyi bir ortama çıkarınız. Solunum güçlüğü varsa
oksijen veriniz, nefes almıyorsa acilen 112 aranarak yetkili kişilerce
ilkyardım uygulanmalıdır.
17
yy
yy
yy
yy
yy
Gözle teması halinde derhal en az 15 dakika boyunca bol miktarda suyla
göz kapaklarınızı açıp kapayarak yıkayınız.
Yıkama esnasında parmaklarınızla göz kapaklarınızı açın ve göz
bebeğinizi farklı yönlere oynatın ki su her tarafa gidebilsin, diğer göze
girmesini engelleyiniz. Yıkamanın etkinliği açısından varsa lensler
hemen çıkarılmalıdır.
Steril veya temiz bir yara bezi ile kapatıp 112 acil servisi arayınız.
Yutulması halinde mutlaka yutulan maddenin özellikleri öğrenilmeli ve
tıbbı destek sırasında bildirilmelidir.
Yutan kişinin ağzının çalkalanması sağlanmalı, takma dişleri varsa
çıkarılmalıdır. Yutan kişi asla kusturulmamalıdır. Çünkü yutulurken
boğazı ve yemek borusunu yakan bir madde (kostik soda gibi),
kusturulmaya çalışılırken tekrar yanıklara neden olacaktır, derhal 112’yi
arayınız.
Makinelerle Çalışma
Kuru temizlemelerde pek çok makine ve cihaz kullanılmaktadır. Bu makineler ve cihazlardan kaynaklanabilecek sağlık ve güvenlik tehlikelerine karşı
alınması gereken tedbirler bulunmaktadır:
yy
yy
yy
yy
yy
yy
18
Makineleri ve cihazları kullanım kılavuzunda belirtilen kriterlere uygun
şekilde, yalnızca yetkiliyseniz çalıştırınız.
Makine ve cihazların havalandırması iyi ve tozsuz bir ortamda
çalıştırılması gerekmektedir.
Cihazları ve makineleri yalnızca elektrik kablosunda ve cihazın
gövdesinde hiçbir hasar görünmezse kullanınız. Herhangi bir hasar
varsa yetkiliye bilgi veriniz.
Makine ve cihazların su, elektrik ve enerji (örneğin gaz, buhar) hatlarında
herhangi bir kırık, çatlak varsa yetkililere bildiriniz.
Makine kapılarını kapalı tutunuz ve çalışır durumda asla açmayınız.
Makine ve cihazlarda bulunan kilitleme ve acil durdurma sistemini asla
devre dışı bırakmayınız.
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
Çözücülerle çalışırken makinelerden uzak durunuz, çalışma düzeninde
makineler arkanızda kalacak şekilde yerleştirilmelidir.
Bakım öncesi makine ve çözücü sıcaklıkları düşene kadar bekleyiniz.
Makineleri kapasitesinin üzerinde yüklemeyiniz; aşırı yüklendiğinde,
makinenin yıkama performansı düşecektir. Ayrıca ses ve titreşim
problemleri oluşacaktır.
Titreşimi ve oluşabilecek gürültüyü azaltmak için çamaşırları dengeli
yükleyiniz.
Yükleme kapağını, kilitlenme sesini duyana kadar iterek kapayınız.
Giysilerin kapağa sıkışmamasına dikkat ediniz.
Makinelere konulacak çözücülerin otomasyon sistemiyle kapalı olarak
iletilmesi gerekmektedir, elle temas etmeyiniz.
Çamaşır makinelerindeki atık bertaraf sisteminin sızdırmaz olması
gerekmektedir, sızma varsa yetkiliye bilgi veriniz.
Çamaşırhanelerde tozların etrafta uçmasını ve dağılmasını önlenmek için
kullanılan bariyerlerin yerlerini yetkiliye bilgi vermeden değiştirmeyiniz.
Hasarlı bir cihaz ya da cihazın hasarlı parçaları ciddi yaralanmalara ve
yangına neden olabilir, yetkiliye bilgi veriniz.
Cihazınızda herhangi bir arıza meydana gelirse, cihazı kendiniz tamir
etmeye kalkışmayınız.
Kullanım sonrası makine ve cihaz düğmelerinin kapalı konuma
getirildiğinden emin olunuz.
19
Sıcak Yüzeylerden ve Buhardan Kaynaklanan Tehlikeler
Kuru temizlemede leke çıkartmak için kullanılan buhar tabancası ile
püskürtme, makinelerin sıcak yerlerine dokunma, ütüleme veya buhar olan
herhangi bir yere temas etmeniz sonucu istenmeyen sebeplerle cildinizde
yanma oluşabilir.
yy
yy
yy
yy
yy
20
İşyerinizdeki tüm buhar borularının izole edilmesi gerekir. Buhar
borularında herhangi bir açıklık olmadığından emin olunuz, varsa
işverene başvurunuz.
Güvenli olduğundan emin olmadığınız sürece hiçbir nesneye asla
dokunmayınız.
Cihazlardaki acil durdurma butonlarının çalışır durumda olduğundan
emin olunuz.
Çalışırken, çalışma arkadaşlarınızın da tehlikeye düşmemesi için dikkatli
davranınız.
Kuru temizlemelerde yüksek basınç altında bulunan su buharı yaklaşık
150 °C civarındadır. Buhar basıncı arttıkça yanıkların şiddeti artmaktadır,
buhar sızıntılarına karşı dikkatli olunuz. Buhar sızıntıları basınç
göstergelerinin kontrolü, sesle ve göz (kuru buhar görünmez) ile tespit
edilebilir.
Elektrikli Araçlarla Çalışma
Kuru temizlemelerde elektrikle çalışan bir çok makine ve ekipman
bulunmaktadır. Meydana gelebilecek olası elektrik çarpmaları sonucu, ciltte
ve derin dokularda yanıklar oluşabilir ya da kalp ritminin bozulması, hatta
ani kalp durması veya sinir sistemlerinde hasar oluşumu gibi tehlikelerle karşı
karşıya kalınabilir.
Elektriksel tehlikelerden kaçınmak için;
yy
yy
yy
yy
yy
Cihazınızın elektrik kablosunun ve fişinin ıslanmamasına dikkat ediniz.
Topraklamanın yasal düzenlemelere uygun şekilde yapılması
gerekmektedir.
Ucu açılmış, hasarlı kablolar kesinlikle yetkili kişiye bildirilmelidir,
herhangi bir müdahalede bulunmayınız.
Elektrik kaçağı olduğunu gördüğünüzde kabloya yaklaşmadan yetkililere
haber veriniz.
Elektrik kablolarını tehlikeye sebep olmayacak ve keskin kenarlardan
geçmeyecek şekilde uzatınız. Kabloyu sıcak ve ıslak alanlardan uzak
tutunuz, sıkıştırmayınız.
21
yy
yy
Kabloların ezilmemesi ve katlanmaması gerekir, dikkat ediniz.
Uzatma kablolarını kullanılırken çok dikkatli olunuz. Uzatma kablosu
kullanıyorsanız, söz konusu kablonun cihazın voltaj değeri ile aynı
olmasına dikkat ediniz. Cihazın tipi topraklıysa, uzatma kablosu topraklı
ve kablo 3 telli olmalıdır. Uzatma kablosunun, çocuklar tarafından
çekilebileceği veya birilerinin takılıp düşebileceğini göz önünde
bulundurarak, tezgâh veya masa üzerinden sarkmayacak şekilde
yerleştiriniz.
Elektrik Çarpmalarında Yapılması Gerekenler
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
Elektriği kesmek için sigortaları kullanınız.
Lastik tabanlı ayakkabı giyiniz, kuru bir lastik eldiven kullanınız.
Elektrik akımını iletmeyecek kuru cisimler üzerinde çalışınız.
Elektrik çarpan kişinin yakınındaki kablo gibi iletkenleri, yalıtkan bir
çubukla uzaklaştırınız.
Hastayı giysilerinden çekerek bölgeden uzaklaştırınız.
Hasta nefes alıp vermiyorsa ve nabzı atmıyorsa, ilkyardım eğitimi
almışsanız solunum yardımı ve kalp masajı yapınız. Aksi halde müdahale
etmeden yardım çağırınız.
Elektrik çarpan kişiye kalın lastik tabanlı ayakkabınız yoksa dokunmayınız.
Sigortaları kapatmadan yaralıya temas etmeyiniz.
Çıplak elle çarpılmış kişiye dokunmayınız.
Çocukları olay yerinden uzak tutunuz.
Dokunmak için iletken cisimler kullanmayınız.
İşyerinde Hijyen
yy
yy
22
Kişisel hijyen kurallarına titizlikle uyunuz.
İşyerinizde bulunan zararlı bakterileri ve virüsleri eve taşımamak için
işyerinizde günlük kıyafetlerinizle çalışmayınız. Yaptığınız işe uygun
olarak işveren tarafından sağlanmış olan ve bedeninize uygun eldiven,
gözlük, maske gibi kişisel koruyucu donanımları talimatlara uygun
şekilde kullanınız.
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
Hijyenik açıdan yeterli temiz bir kuru temizleme için temizlik adımlarını
takip ediniz. Temizlik sırasında tüm alanları, rafları, çamaşır arabalarını,
sepetleri vb. sağlık açısından tehlike oluşturmayacak malzemelerle
temizleyiniz.
Çalışma alanında biyolojik tehlikelere karşı ellerinizi sık sık yıkayınız ve
işyerinizde sağlanmış ise alkol el temizleme pompalarını kullanınız.
Çok kirli ve mikrop barındıran kumaşlar , kuru temizleme ünitesine
kırmızı torbalarda gelmelidir.Bu torbaları yıkama makinesine gelinceye
kadar açmayınız. İş hijyeni için sıcak su ile çözülen torbaları tercih ediniz.
Kirli çarşaflar ile temiz çarşaflar arasında çalışma esnasında, olası
enfeksiyon riskine karşı gerekli kontrol adımlarını takip ediniz.
Haşereyle mücadele ve kontrol aşamalarında oluşabilecek tehlikelere
karşı, işveren tarafından sağlanan bilgiler doğrultusunda alınan
tedbirlere uyunuz. Kirli çamaşırların taşındığı sepetlerin ve arabaların
kapaklarını kapatınız.
Kirli çarşafların taşındığı arabalarla ve sepetlerle temiz çarşaflar
taşımayınız, taşımanız gerektiğinde iyice temizledikten sonra kullanınız.
Küfün artması, hastalık bulaşma gibi riskleri bulunan ve yağ lekesi olan
keten kumaşlar gibi tutuşma tehlikesi bulunan kirli çamaşırları uzun süre
bekletmeden yıkayınız.
Çamaşır sepetlerinin, torbaların temizliğini belirtilen şeklide yapınız.
Çöpleri düzenli olarak atınız.
Yangın Tehlikeleri
Genel Bilgiler
yy
yy
yy
Kuru temizlemede kullanılan petrol bazlı çözücülerin sağlık ve güvenlik
tehlikeleri göz önüne alındığında en önemli özelliği yanıcılık özelliğidir.
Perkloroetilen (PERC) solventinin yanıcılık özelliği bulunmamaktadır.
ABD’de kuru temizlemecilerin yaklaşık %10’unda patlama noktası 49oC
olan ve yanıcı veya parlayıcı özelliği bulunan petrol bazlı çözücüler
kullanılmaktadır.
23
yy
Yanma ürünlerine maruziyet, duman yoğunluğu nedeniyle görme
bozukluğuna veya göz tahrişine, asfiksanların solunumu nedeniyle
narkoz etkisine ve üst ve alt solunum yollarında tahribata neden olur.
yy
Yukarıda belirtilen etkiler, yangın esnasında çıkar ve motor koordinasyon
kaybına, fiziksel güçsüzleşmeye, denge kaybına, görme kaybına ve
paniğe neden olur.
Yangın sırasındaki ölümlerin %70’ine duman ve ortaya çıkan gazlar
neden olmaktadır.
Karbon monoksit yangın sırasında ortaya çıkan en zehirli gazdır.
Kuru temizleme dükkanlarında çok sayıda tekstil olması nedeniyle azot
içeren malzemelerin (yün, ipek, naylon, sentetikler vb.) yanmasıyla
ortaya çıkan hidrojen siyanür gazı da yangın esnasındaki bir diğer endişe
edilmesi gereken mevzudur. Çünkü hidrojen siyanür, karbon monoksite
göre 20 kat daha zehirlidir ve hızla yayılır.
yy
yy
yy
24
yy
NFPA (National Fire Protection Association) ve BOCA (Building Officials
and Code Administrators) tarafından yazılan ve kuru temizleyicileri de
etkileyen bazı düzenlemeler/kodlar şunlardır:
ƒƒ NFPA 30 – Yanıcı ve Parlayıcı Sıvı Kodu (Flammable and Combustible Liquids Code)
ƒƒ NFPA 32 – Kuru Temizleme Tesisleri için Standard (Standard for Drycleaning Plants)
ƒƒ NFPA 101 - Hayat Güvenlik Kodu (Life Safety Code)
ƒƒ BOCA – Temel Yangın Önleme Kodu (Basic Fire Prevention Code)
yy ABD’de kuru temizleme yapan işyerlerinde yaklaşık 270 litre yanıcı sıvı
mevcut ise bu alan yüksek tehlike alanı olarak belirlenmektedir.
Öneriler
yy
yy
yy
yy
yy
Tüm kapıların (yangın merdiveni, işyeri kapısı ve acil çıkış kapıları vb.)
dışarı doğru açıldığından emin olunuz.
Tüm kapıların (yangın merdiveni, işyeri kapısı ve acil çıkış kapıları
vb.) önünde veya arkasında çıkışı engelleyecek herhangi bir şey
bulunmamalıdır.
Çalışma alanında, kapıları ve diğer kaçış yollarını gösteren acil durum
levhalarının görülebilir uygun yerlerde olduğundan emin olunuz.
Yangın merdivenlerini ışıklandırınız.
İlk yardım dolabının içerisinde son kullanma tarihi geçmemiş yeterli
malzemenin bulunmasına ve dolabın çalışanların kolaylıkla ulaşabileceği
bir yerde olmasına özen gösteriniz.
25
yy
yy
yy
yy
yy
yy
Yangın söndürücülerin son kullanma tarihlerini ve basınçlarını düzenli
aralıklarla kontrol ediniz.
Yangın riskine karşın, dökülen/sıçrayan kimyasalların temizliği ile ilgili
çalışanlarınızı bilgilendiriniz.
Acil durumlarla ilgili çalışanlarınıza gerekli eğitimleri almalarını
sağlayınız.
Acil durumlarda iletişime geçilecek yerlerin (ambulans, itfaiye, polis vb.)
telefon bilgilerini görünür yerlere asınız ve çalışanları bilgilendiriniz.
Yangın riskine karşın ilgili gerekliliklerin yerine getirilmesi için “Binaların
Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik”, “İşyerlerinde Acil
Durumlar Hakkında Yönetmelik” ve ilgili diğer mevzuatın incelenmesi
önemlidir.
İlgili tüm mevzuat incelenerek işyerine özel yangın risk değerlendirmesi
yapmanız önerilir.
Makineler & Basınçlı Kaplar
yy
yy
26
Çalışma esnasında kullanılan tüm ekipmanların kullanım kılavuzlarına
uygun şekilde kullanıldığından emin olunuz.
Çalışanlara ekipmanların güvenli ve doğru kullanımı ile ilgili eğitim
sağlayınız.
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
Her gün işe başlamadan önce tüm ekipmanların arızalı olup olmadığını
kontrol ediniz.
Arızalı ekipmanın kullanımını engelleyiniz.
Buhar kazanlarının ve diğer basınçlı kapların periyodik kontrollerini ve
bakımlarını yapınız.
Buhar kazanının bakım periyodu aralığı 14 aydan fazla olmamalıdır.
Buhar kazanının çalışma prensibi hakkında çalışanlarınıza bilgi veriniz.
Örneğin, buhar kazanı yüksek veya düşük su seviyesi alarmı verdiğinde
çalışanlarınız ne yapmaları gerektiğini biliyor mu?
Çalışanların yanık tehlikesine maruz kalmamaları için tüm buhar ve sıcak
su borularının yalıtımlı olmasına özen gösteriniz.
Gaz yakıtlı kazanların bacasının yeterli olduğundan emin olunuz ve
temizliğine özen gösteriniz.
Asbest
yy
Asbest, solunum yoluyla alınması sonucunda akciğerde ciddi
rahatsızlıklara (akciğer zarında kireçlenme/kalınlaşma/su toplaması,
akciğer zarı kanseri (mezotelyoma), akciğer kanseri vb.) neden
olmaktadır.
yy
Asbestin yol açtığı hastalıkların tedavisinin ekonomik yükü Almanya’da
yıllık 290 Milyon Avro olduğu belirtilmektedir.
27
yy
yy
yy
yy
yy
yy
Türkiye’de 2010 yılı itibari ile asbest üretimi ve kullanımı yasaklanmıştır.
2012 yılında Türkiye Asbest Kontrolü Stratejik Planı başlatılmış olup bu
kapsamda asbest teması olan iller tespit edilerek asbest ıslahı planlaması
yapılmaktadır.
Kuru temizleme çalışanları, çalışma ortamı yönüyle asbest yapı
malzemelerine maruz kalma yönüyle oldukça riskli bir gruptur.
İşyerinizdeki ahşap kaplama, kazan yalıtımı, fayans veya duvar gibi
yerlerin asbest içerip içermediğinden emin olunuz.
Asbest ile temas etmiş ve asbest bulaşmış kıyafetleri kesinlikle kuru
temizleme yapmayınız.
Çalışanlarınızı, asbest bulaşmış kıyafetleri kabul etmemeleri yönünde
bilgilendiriniz.
Klimalar & Soğutucu/Isıtıcılar
yy
yy
28
Sıcak havalarda konforlu olabilmek ve verimli çalışabilmek amacıyla
kullanılan klimalar, klima hastalığı olarak da bilinen “lejyoner hastalığına”
neden olabilmektedir.
İngiltere’de lejyoner hastalığı vakasının her yıl 100 ila 200 arasında
değiştiği kaydedilmiştir.
yy
yy
yy
yy
yy
yy
yy
Legionelle Pneumophilia adlı bakterinin neden olduğu ve bir zatürre
hastalığı çeşidi olan lejyoner hastalığı, bakımı ve temizliği uygun şekilde
yapılmayan klimalardan kaynaklanmaktadır.
İnsandan insana bulaşmadığı belirtilen bu hastalık, özellikle klimaların
filtresinde bulunan bakterinin, uygun nem ve ısıda çoğalarak ortam
havasına dağılması sonucu ortaya çıkmaktadır.
Kemoterapi hastalarında, alkoliklerde, şeker hastalığı, kronik böbrek
ve akciğer hastalığı olan kişilerde vücut dirençlerinin düşük olması
sebebiyle hastalığa yakalanma oranı daha yüksektir.
Hastalık, kuru öksürük, ateş, yaygın kas ve eklem ağrıları, baş ağrısı,
halsizlik, huzursuzluk, bulantı ve kusma gibi bulgularla ortaya
çıkmaktadır.
İşyerinizi mümkün olduğunca doğal havalandırma yöntemleri ile düzenli
havalandırmaya özen gösteriniz.
İşyerinizi sıcaklık ve nem düzeyinin, rahatsızlık vermeyecek düzeyde
tutulmasını sağlayınız.
İşyerinizdeki havalandırma araçlarındaki filtrelerin düzenli olarak yetkili
kişilerce değiştirildiğinden ve bakımlarının yapıldığından emin olunuz!
29
Kaynaklar
yy
yy
yy
yy
yy
30
http://laundryanddrycleaning.com.au/wp-content/uploads/2015/05/
Laundry-Standards-Codes-of-Practice-2012.pdf
http://www.ltcworldwide.com/wp-content/uploads/2014/10/DCO-HS1Health-safety.pdf
http://www.hse.gov.uk/electricity/faq.htm#working-with-electricity
http://www.cdc.gov/niosh/docs/97-150/
“Control of Health and Safety Hazards in Commercial DrycleanersChemical Exposures, Fire Hazards and Ergonomic Risk Factors”, The
National Institute for Occupational Health and Safety (NIOSH), (1997
31
www.casgem.gov.tr
Yunusemre Mah. Kübra Sok. No:1 Pursaklar / ANKARA
Telefon : (0312) 527 51 27 / 594 14 00. Faks : (0312) 527 51 23
Bu yayın Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti’nin mali katkısıyla hazırlanmıştır. Bu yayının içeriğinden yalnızca
Human Dynamics liderliğindeki konsorsiyum sorumludur ve bu içerik hiçbir şekilde Avrupa Birliği ve Türkiye
Cumhuriyeti’nin görüş ve tutumunu yansıtmamaktadır.
32