Psikolojik Danışmanlar İçin Etik ve Yasal Konular

PSĠKOLOJĠK DANIġMANLAR
ĠÇĠN ETĠK VE YASAL KONULAR
Prof.Dr. Binnur Yeşilyaprak
Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi
Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği Başkanı
www.binnuryesilyaprak.com
SUNU PLANI
•
Toplumsal YaĢamı Düzenleyen Kurallar
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Ahlak
Etik
Hukuk
Meslek ve Etik ĠliĢkisi
Profesyoneller Ġçin Temel Etik Ġlkeler
Meslek DanıĢmanları ve Etik
Mesleki GeliĢim Süreci ve Değerler
Etiksel Karar Verme Süreci
Etik Ġkilem “Örnek ve TartıĢmalar”
www.binnuryesilyaprak.com
Toplumsal yaĢamımızı düzenleyen kurallar
nelerdir?
• DOĞA YASALARI/BĠLĠM
YASALARI
www.binnuryesilyaprak.com
• HUKUK KURALLARI
www.binnuryesilyaprak.com
• DĠN KURALLARI
www.binnuryesilyaprak.com
• GELENEK, GÖRENEK ve
GÖRGÜ KURALLARI
www.binnuryesilyaprak.com
• AHLÂK ve ETĠK
KURALLAR
www.binnuryesilyaprak.com
Ahlâk Nedir?
Kohlberg’e göre ahlâk;
“hak-haksızlık, doğru-yanlıĢ, iyi-kötü konularında bilinçli
yargılama ve karar vermeyi ve bu kararlar doğrultusunda
davranıĢta bulunmayı kapsayan biliĢsel bir yapı”dır.
Kohlberg’e göre, biliĢsel bir yetenek olan ahlâk, bireyin
kendisinin belirlediği ve aynı zamanda evrensel ilkelerle
örtüĢebilecek düzeydeki ilkelere göre yargıda bulunması,
kararlar alması ve buna uygun davranabilmesi yeteneğidir.
Genel bir ifade ile ahlâk;
Doğru, adil ve düzenli davranıĢlar oluĢturmak için kültürel
ve dini (göreceli) standartlara göre oluĢturulmuĢ değerler
sistemi.
www.binnuryesilyaprak.com
Etik Nedir?
Bir kiĢinin davranıĢlarının “iyilik-kötülük”, “doğrulukyanlıĢlık” boyutlarında değerlendiren bir değerler sistemidir.
Kökeni Yunanca ETHOS kelimesinden gelir ve “kiĢilikkarakter” anlamına gelir (Wittmer, 1999).
Etik İlkeler: Doğru davranışı sağlamak için bireylere ve özellikle
mesleki gruplara adapte edilen ahlâki kurallardır. Kültürel değerlerden
çok, evrensel ahlâki değerleri benimser.
Etik Davranış: Olgunluk, yargı, akıl ihtiyat ile tanımlanan sorumlu
kişilik özelliklerinin mesleki uygulamalarla dışa vurumu.
Etik, aynı zamanda “ahlâk felsefesi”dir. Doğru eylem için
ahlâki kılavuz ya da ilkeler anlamına gelir.
Meslek Etiği: Belirli bir meslek grubunun, mesleğin uygulanmasına
ilişkin olarak oluşturduğu, meslek üyelerinin belli bir şekilde
davranmaya zorlayan kurallar.
www.binnuryesilyaprak.com
Hukuk Nedir?
Toplumsal düzeni kurmayı, korumayı ve
geliĢtirmeyi amaçlayan, toplumsal
düzendeki insan iliĢkilerine iliĢkin, devlet
kurumlarınca konan ve devlet yaptırımlı
kurallar bütünüdür.
www.binnuryesilyaprak.com
Hukuk ve Etik Kurallarının (Somut düzlemde)
KarĢılaĢtırılması
Hukuk Kuralları
Etik/Ahlâk Kuralları
• Bir toplumun tüm
üyelerini/vatandaĢların tümünü
bağlar.
• Devletin yetkili kurumlarınca
yapılır. (TBMM, Bakanlar Kurulu
vb.)
• Devlet yaptırımlı, zorunlu
kurallardır.
• Yaptırımlar ölüm cezasına
kadar varan Ģiddete olabilir.
• Ġyi-kötü davranmanın minumum
kabul edilebilir toplumsal
standartları/ölçütleridir.
• Tüm hukuk kuralları, uyulması
zorunlu (cebri) kurallardır.
• Toplumsal yaĢamın tüm
iliĢkilerini kuĢatıcı-boğucu
ölçüdedir.
• Bir meslek üyelerini bağlar.
• Bir meslek üyelerinin
oluĢturduğu dernek veya
meslek odasının yetkili
organlarınca yapılır. (örn.
Tabibler Odası, Türk PDR-DER)
• Ġlgili meslek örgütü yaptırımı ile
sınırlıdır.
• Yaptırımların en ağırı ideal
standartlarını temsil eder.
• Bir meslek pratiğinin ideal
standartlarını temsil eder.
• Etik kuralların bir kısmı asgari
ve zorunlu iken, bir kısmı
istendik (ideal) ilkelerdir.
• Daha sınırlı, yol gösterici
niteliktedir.
www.binnuryesilyaprak.com
Etik ve Hukuk ĠliĢkisi
Etik ve Yasal
Etik Olmayan ve Yasal
Etik ve Yasadışı
Etik Olmayan ve Yasadışı
www.binnuryesilyaprak.com
Meslek ve Etik ĠliĢkisi
Meslek Nedir?
• Gereksinimi karĢılar
• Yararlı olmak için yapılır
• Sistemli bir eğitim gerektirir
• Kendine özgü teknikleri vardır
• Kazanç elde etmek için yapılır
• Kendine özgü etik ilkeleri vardır
www.binnuryesilyaprak.com
Profesyonel Meslek Olmanın 3 Temel
KoĢulu Vardır:
1. Mesleğin yasal olarak tanınması
2. YetiĢtirme standartlarının olması
3. Uygulanabilir etik kuralları ve yaptırımlarının
olması
?
?
Türkiye’de PDR alanı profesyonel bir meslek
alanı mıdır?
PDR alanının toplumda profesyonel bir meslek alanı olarak
kabul edilmesinde Türk PDR-DER’e düşen sorumluluklar
nelerdir?
www.binnuryesilyaprak.com
Profesyonel eğitim sürecinin
temel amacı nedir?
• Uzmanlık alanında yetkin,
• etiksel duyarlığa sahip bireyler yetiĢtirmek,
www.binnuryesilyaprak.com
Etik Ġlkeler ĠĢlevsellik Düzeyine
Göre 2 Grup da Ġncelenir:
1
2
Zorunlu (mendatroy) etik
İlkesel etik
: Danışmanın uyması gereken minumum
standartlar (kesinlikle yapmak zorunda
olduğu, kesinlikle yapması gerekenler)
İstendik (aspirational) etik : Danışmanın uyması arzu edilen en
yüksek
standartlar: ideal olarak
Erdemsel etik
beklenenler, profesyonellik ile gelişenler
Zorunlu etik, uygulamadaki standartları sağlar:
“Bu durum etiksel midir?” sorusuna yanıtı oluşturur.
Erdemsel etik ise, ideali alır ve profesyonel duyarlığı belirler:
“Bu durum danışanım için en iyisi midir?” sorusuna yanıtı araştırır.
www.binnuryesilyaprak.com
Profesyoneller, kendilerini erdemsel etik
doğrultusunda geliĢtirmeyi amaç edinmelidir.
“Sorumlu davranmak, insanın
içindeki değerdir, otorite tarafından
yerleĢtirilen bir Ģey değildir.”
(Tennyson & Strom)
“Ġdeal bir danıĢman dürüst kararlar
almalı, fakat bu kararlar erdemli
olmalı; neyin izinli olduğundan çok
neyin tercih edilebileceğini
vurgulayan kararlar olmalı.”
(Jordan & Meara)
www.binnuryesilyaprak.com
Herlihy ve coray (1996) etik kuralların 3
amacı olduğunu belirtir:
1. Meslek elemanlarını, doğru davranma konusunda eğitmek
2. Mesleğin saygınlığını korumak için bir denetim mekanizması
oluĢturmak (otokontrol ve dıĢsal kontrol)
3. Mesleki uygulamaların geliĢimi ve ilerlemesi için katalizör
olarak iĢlev görmek
Etik ilkeler;
DanıĢanı
Mesleği
Toplumu korur.
DanıĢmanı
ÇalıĢılan kurumu
www.binnuryesilyaprak.com
Profesyoneller için 5 temel etik ilke kabul
edilmektedir:
(Herlihy&Corey 1996; Corey&diğ. 1998)
1.Özerklik (autonomy): DanıĢanın bağımsızlığına saygı
2.Zarar Vermeme (nonmaleficence): DanıĢana zarar verebilecek
davranıĢlardan kaçınma
3.Ġyilik (beneficence): DanıĢanın iyiliğine çalıĢma, yararlı olma
4.Adalet (Justice): Tüm insanlara eĢit ve adaletli davranma, adil olma
5.Sadakat (fidelity): Güven sağlama, danıĢanı istismar etmekden
kaçınma, dürüst olma, doğru ve yeterli açıklama yapma
www.binnuryesilyaprak.com
DanıĢmanların Üstesinden Gelmesi
Gereken Temel Etik sorunlar:
•Psikolojik danıĢmanlık
hizmetini tanımlama ve
sınırlarını belirleme.
•Standart eğitim ve
sertifikalara sahip olamayan
kiĢilerin kariyer danıĢmanlığı
yapması.
Psikolojik danıĢmanlık
•hizmetlerinde internetten
yararlanmaya iliĢkin sorunlar.
www.binnuryesilyaprak.com
Psikolojik DanıĢmanlık
Yeterlikleri (NCDA)
•GeliĢim kuramları
•Bireysel ve grupla danıĢma becerileri
•Bireysel/grupsal değerlendirme
•Bilgi kaynakları
•Program geliĢtirme, yönetme ve uygulama
•Koçluk, müĢavirlik ve performans geliĢtirme
•Farklı gruplarla danıĢma
•Süpervizyon
•Etik ve yasal sorunlar
•AraĢtırma ve değerlendirme
•Teknolojiyi kullanma
www.binnuryesilyaprak.com
DanıĢmanlar için kritik
ĠLKELER
ETĠK
• YetiĢtiği ve yeterli (yetkin) olduğu alanlarda hizmet
verme
• DanıĢanlar arasındaki bireysel farklılıkları dikkate alma
ve doğru değerlendirme
• DanıĢanlara iliĢkin bilgilerin gizliliğini sağlama ve
koruma
• DanıĢmanın objektifliğini ve danıĢanın yararını
engelleyecek/bozacak nitelikteki bir iliĢkiden kaçınma
• Profesyonel sorumluluk üstlenme (gerekirse refere
etme, ücret ödeyemeyecek durumlarda ya da uygun
danıĢman olmadığında danıĢmayı sürdürme)
• DanıĢana olduğu kadar, mesleğin diğer üyelerine ve
topluma karĢı iyi model olma
www.binnuryesilyaprak.com
Meslek Etiğinin Özü
Welfel (1998) Meslek etiğinde 4 boyut görür:
1. Etkili müdehaleler kullanmada yeterli bilgi, beceri ve yargı
gücüne sahip olunması,
2. Ġnsanın bütünselliğine ve özgürlüğüne saygı duyulması,
3. DanıĢmanlık rolündeki gücün sorumlulukla kullanılması,
4. DanıĢmanlık mesleğine halkın duyduğu güveni artıracak
biçimde davranılması.
“Değerleriniz
kaderinizdir”
M.Gandhi
www.binnuryesilyaprak.com
Mesleki GeliĢim Süreci ve DEĞERLER
Değerler, danıĢanlar için neyin iyi olduğuna iliĢkin inancı
yünlendirir ve bunun nasıl baĢarılacağını belirler. Bu
niteliği ile değerle,
kariyer geliĢtirme sürecini baĢtan
sona etkiler.
DanıĢmanlar,
danıĢanların değerlerine duyarlı olmalı ve aĢağıdaki önerileri
dikkate almalıdır: (Tjeltveit 1986)
1.Toplumda geçerli olan değerler ve değiĢime iliĢkin bilginizi geliĢtirin.
2.Kendi değerlerinizin farkında olun.
3.DanıĢanlara, yanlı olmayan Ģekilde değer seçenekleri sunun.
4.DanıĢanın seçme özgürlüğüne saygı duyun.
5.DanıĢanın sizden farklı değerlere sahip olmasına saygı gösterin.
6.Gerektiğinde, baĢka meslektaĢlarınıza danıĢmaktan çekinmeyin.
7.Önemli ahlâki, dinsel farklılıklar olduğunda, danıĢanı baĢka bir
danıĢmana yöneltin.
www.binnuryesilyaprak.com
DanıĢmanın KiĢiliği ve Profesyonelliği
(Corey&Corey&Callanan, 1998)
•
DanıĢmanlar, danıĢanlarda geliĢim ve değiĢim sağlamak için öncelikle
kendi hayatlarında “kiĢisel geliĢim” sağlamak zorundadırlar.
•
DanıĢmanlar kendi geliĢimlerinde isteksiz olurlarsa, danıĢan için iyi bir
model olamazlar.
•
Bir danıĢmanın inançları, davranıĢları ve yaĢayıĢ biçimi, onun bir
profesyonel olarak çalıĢmasını etkiler.
•
DanıĢmanın kendini keĢfi çok önemlidir. DanıĢmanlar, kendilerinin
çıkmadığı bir yolculuğa danıĢmanlarını da çıkaramaz!
•
DanıĢman kendi kiĢisel ihtiyaçlarının ve kiĢilik dinamiklerinin farkında
olmalıdır. Çünkü bunlar danıĢma ilkesini etkiler.
•
DanıĢmanın bir amacı problem çözme sürecini öğretmektir. Ancak
danıĢman bu süreci önce öğrenmeye ihtiyacı vardır.
•
DanıĢman sadece teknikleri uygulayan bir pratikçi, bilgileri aktaran bir
aracı değildir. O kendi üzerinde çalıĢan, öğrendikleri ile kendini
dönüĢtüren ve bunu baĢkalarının da yapmasına yardımcı olan kiĢidir.
www.binnuryesilyaprak.com
Etiksel Karar Verme Süreci
Etiksel sorun ya da ikilemler karĢısında, problem çözme
basamaklarına benzer bir yapıda düĢünme çerçevesi önerilir:
1.basamak: Problemi tanımlamak (sorun nedir?)
2.basamak: Problemi açımlamak (sorunun boyutları nelerdir?
kimleri kapsıyor? etik ilkelerle iliĢkisi?)
3.basamak: Problemi incelemek, sorunu tartıĢmak, literatüre
baĢvurmak, ilgililere/meslektaĢlara danıĢmak (Nasıl
olmalı?)
4.basamak: Çözüm alternatifleri üretmek (seçenekler ve
olası sonuçlar nelerdir?)
5.basamak: En uygun çözüm alternatifini seçmek (En uygun
seçenek?)
6.basamak: Eylem planı hazırlamak ve değerlendirmek
(uygulama nasıl olacak?)
7.basamak: Planı uygulamaya koyma, sonucu izleme ve
değerlendirme (sorun çözüldü mü?)
www.binnuryesilyaprak.com
Etik Kuralların Uygulanması
Mesleki organizasyonlar, kuralların uygulanması
konusunda üyelerini eğitmek, farkındalık ve bilinç düzeyini
yükseltmek ve halkı etik olmayan uygulamalardan korumak
amacıyla “Etik Komite” oluĢturur.
Etik ihlal Ģikayetleri olduğunda Etik Komite ne yapar?
-
ġikayet incelenir, durum araĢtırılır, bilgi toplanılır ve
değerlendirilir
Duruma göre Ģu yaptırımlar uygulana bilir:
•Üyeye uyarıda bulunulur.
•Organizasyondan çıkması önerilir.
•Üyeliği askıya alınır/üyelikten çıkarılır.
•YanlıĢ uygulamaları düzeltmesi için eğitim(kurs) verilebilir.
•Belki bir yıl süre süpervizyon altında çalıĢması
sağlanabilir.
•ÇalıĢma sertifikası/lisansı iptal edilebilir.
www.binnuryesilyaprak.com
www.binnuryesilyaprak.com
EtikdıĢı DavranıĢın UssallaĢtırılması:
DĠKKAT!. S.O.S.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Evet ama bu gerekli!..
Yasalar bunu suç saymıyor ki!
Bu iĢimin bir parçası, kaçınılmaz!
Sonuçta herkes memnun…
Bunu sadece “senin için” (istisna)
yapıyorum!
Zaten hak ettiğimi alamıyorum.
Sadece ateĢe ateĢle karĢılık veriyorum.
Herkes benim kadar tarafsız (!) olsa…
Kimse zarar görmeyecek…
Kim biliyor?.. Kim görüyor?..
www.binnuryesilyaprak.com
KEBAPÇI YEMĠNĠ
• Halk sağlığını önde
tutacağıma,
• YEMEDĠĞĠMĠ
YEDĠRMEYECEĞĠME,
• Bozuk gıda satmayacağıma,
• Mesleğime saygı
duyacağıma,
• Namusum ve Ģerefim
üzerine
• And içerim.
www.binnuryesilyaprak.com
Psikolojik DanıĢmanlar
Ġçin Meslek Andı
“Psikolojik danıĢman olarak, kazandığım bu bilgi ve
becerileri benden yardım isteyen danıĢanlarımın iyiliği için
kullanacağım. DanıĢana daima saygılı davranacağım;
kararlaĢtırılan satte onu görüĢmeye alıp, içten bir ilgi ve
dikkatle dinleyeceğim. DanıĢanı hiçbir Ģekilde kendi maddi ya
da psikolojik ihtiyaçlarımın doyum aracı görmeyeceğim, ondan
yasal haklarım dıĢında çıkar sağlamaya kalkıĢmayacağım,
onunla profesyonel sınırları aĢan iliĢkiler kurmayacağım.
Bilgimin yetersiz olduğunu kabul ederek daima kendimi
geliĢtirme çabası içinde olacağım. Yeterlik sınırlarımı aĢan
vak’aları ilgili kurumlara gönderecek, danıĢanı asla deneme
aracı olarak kullanmayacağım. MeslektaĢlarımı küçük
düĢürecek söz ve davranıĢlardan kaçınacağım.
Meslek yaĢamım boyunca bir psikolojik danıĢman olmanın
gururunu duyacak, mesleğimi geliĢtirmek için çaba
harcayacağım”.(Kuzgun,2000)
www.binnuryesilyaprak.com