Fazilet Partisi`nin Anayasa Değişikliğine Dair Uzlaşma Metni Taslağı
Transkript
Fazilet Partisi`nin Anayasa Değişikliğine Dair Uzlaşma Metni Taslağı
F A Z İ L E T A N A Y A S A P A R T İ S Î ' N İ N D E Ğ İ Ş İ K L İ Ğ İ N E U Z L A Ş M A M E T N İ T A S L A Ğ I KASIM 1999 D A İ R TBMM KUTUPHANESI YER : 99-3183 YIL CLT . KSM : K O P : k.2 DEM-. 99-8199 FAZİLET PARTİSİ'NİN ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNE DAİR UZLAŞMA METNİ TASLAĞI 11 K A S I M 1999 TBMM KUTUPHANESI SUNUŞ ICüreselleşen dünyada, ulusların kendi başlarına olmadıkları, diğer uluslarla, kendi yararları çerçevesinde içli-dışlı oldukları bilinmektedir. Hukuk birliği olmasa bile. hukuk paralelliği kaçınılmaz hâle gelmiştir. Esasen zaman zaman imzalamış olduğumuz andlaşmalar ve Anayasamızın 90. Maddesi bizi hem yasal düzenlemelerde, hem de uygulamalarda bu para lelliğe zorlamaktadır. Aslında, çağdaş toplumlar hiçbir baskıya fırsat vermeksizin hukukî düzenlemelerini ve onların uygulamalarını çağdaş normlara uygun hâle ge tirmek zorundadır. Hâlen yürürlükte bulunan 1982 Anayasasının, 1983 yılı genel seçimle rinden itibaren tartışılmaya başlandığı hepimizce malum bulunmaktadır. Demokratik hukuk devleti ilkelerini hayata geçirebilmenin yegâne yolu, kuşkusuz, mümkün olduğunca kusursuz anayasalar hazırlayabilmekten geçer. Asrın dördüncü çeyreğini idrâk eden Cumhuriyetimiz'e yakışan, baştan-sona yeniden düzenlenmiş, insanı, onun hak ve hürriyetlerini esas alan, muasır medeniyet seviyesine ulaşmış sivil bir anayasaya sahip olmaktır. T B M M ' n i n , "Kurucu Meclis" gibi çalışarak yeni bir Anayasa yapma sının zorluğu ortadadır. Kaldı ki, siyasî partiler arasında, bu hususta tam bir ittifak sağlamak ta kolay değildir. Bundan dolayıdır ki, 1982 Anayasasının 64 maddesinin değiştirilmesi, 17 maddesinin de yürürlükten kaldırılmasıyla yet in i İm iştir. Temel insan hak ve hürriyetlerinin, "demokratik siyasî hav atın vazge çilmez unsuru" olan siy asî parti faaliyetlerinin özüne dokunmamak şartıyla, her teklifi tartışmaya açık olduğumuzu ifade etmek isterim. Kısa bir genel gerekçe, her madde altına da o maddeyle ilgili olarak değişiklik gerekçesi konulmuştur. Bu Anayasa değişiklik taslağımızın, kamuoyunda, hukuk çevrelerinde siy asî alanlarda ve sair zeminlerde tartışılması sonucu ortaya çıkacak olumlu ve olumsuz görüş ve öneriler, çabamıza güç katacaktır. ' U Z L A Ş M A T A S L A Ğ I " diye takdim ettiğimiz, bu çalışmanın, yeni bir anayasaya öncülük etmesi ve Milletimiz'e hayırlar getirmesini dilerim. M . Recâî K U T A N FP Genel Başkanı TBMM KUTUPHANESI I YÜRÜRLÜKTEKİ ANAYASA METNİ TEKLİF EDİLEN DEĞİŞİKLİK METNİ B A Ş L A N G I Ç (23.7.1995-4121) AÇİKLAMA: Anayasa m el ilinden sayılan "BAŞLANGIÇ" hölümiiniin, "bir hukuk kuralı olmaktan çok, ideolojik bir yapıya kavuştu rulmuş olması, sorun çözmekten çok sorun üretmeye yaramıştır. Türk Vatanı ve Milletinin ebedi varlığını ve Yüce Türk Devleti nin bölünmez bütünlüğünü belirleyen bu Anayasa, Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu, ölümsüz önder ve eşsiz kahraman Atatürk'ün belirlediği milli yetçilik anlayışı ve O'nun inkılap ve ilkeleri doğrultusunda; Devleti soyut bir varlık ola rak yücelten, ona KUTSAL sıfatını ekleyen bir anlayışla özgürlükçü ve çoğulcu bir demokratik düzenin bağdaştırılması imkansızdır. "(I) Anayasa 'ııııı "BAŞLAN GIÇ" bölümünün, Dünya'daki ve ülkemizdeki gelişmeler dikkate alı narak özellikle AB'ne adaylığımızın söz konusu olması sebebiyle yeniden yazılması düşünülmektedir. İnsan hakları ve özgürlük ler alanında meydana gelen geliş meler ve Anayasa metnindeki deği şiklik öneri/eri de dikkate alınarak parfilerurası uyum komisyonunda hu metin yeniden ele alınmalıdır. Dünya milletleri ailesinin eşit haklara sahip şerefli bir üyesi olarak, Türkiye Cumhuriyetinin ebedi varlığı, refahı, maddi ve manevi mutluluğu ile çağdaş medeniyet düzeyine ulaşma azmi yönünde; Millet iradesinin mutlak üs tünlüğü, egemenliğin kayıtsız şartsız Türk Milletine ait olduğu ve bunu millet adına kullanmaya yetkili kılı nan hiçbir kişi ve kuruluşun, bu Ana yasada gösterilen hürriyetçi demok rasi ve bunun icaplarıyla belirlenmiş hukuk düzeni dışına çıkamayacağı; Kuvvetler ayrımının, Devlet organları arasında üstünlük sırala ması anlamına gelmeyip, belli Devlet yetki ve görevlerinin kullanılmasın dan ibaret ve bununla sınırlı medeni bir işbölümü ve işbirliği olduğu ve üstünlüğün ancak Anayasa ve ka nunlarda bulunduğu; Hiçbir düşünce ve mülaha zanın Türk milli menfaatlerinin, Türk varlığının, Devleti ve ülkesiyle bö lünmezliği esasının, Türklüğün tarihi ve manevi değerlerinin, Atatürk milli yetçiliği, ilke ve inkılapları ve mede niyetçiliğinin karşısında korunma göremeyeceği ve laiklik ilkesinin ge reği olarak kutsal din duygularının, Devlet işlerine ve politikaya kesin likle karıştırılamayacağı; Her Türk vatandaşının bu Anayasadaki temel hak ve hürriyet- TBMM KUTUPHANESI I Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni lerden eşitlik ve sosyal adalet gereklerince yararlanarak milli kültür, medeniyet ve hukuk düzeni içinde onurlu bir hayat sürdürme ve maddi ve manevi varlığını bu yönde geliş tirme hak ve yetkisine doğuştan sa hip olduğu; Topluca Türk vatandaşları nın milli gurur ve iftiharlarda, milli sevinç ve kederlerde, milli varlığa karşı hak ve ödevlerde, nimet ve külfetlerde ve millet hayatının her türlü tecellisinde ortak olduğu, birbi rinin hak ve hürriyetlerine kesin say gı, karşılıklı içten sevgi ve kardeşlik duygularıyla ve "Yurtta sulh, cihanda sulh" arzu ve inancı içinde, huzurlu bir hayat talebine hakları bulunduğu; FİKİR, İNANÇ V E KARA RIYLA anlaşılmak, sözüne ve ruhu na bu yönde saygı ve mutlak sada katle yorumlanıp uygulanmak üzere, TÜRK MİLLETİ TARAFIN DAN, demokrasiye aşık Türk evlatla rının vatan ve millet sevgisine ema net ve tevdi olunur. 111 T Ü S İ A D " in hazırlattığı "Yeni Anayasa İçin Öneriler" adlı taslak"dır. BİRİNCİ KISIM GENEL ESASLAR BİRİNCİ KISIM GENEL ESASLAR 1. Devletin Şekli 1. Devletin Şekli MADDE 1 Cumhuriyettir. Türkiye Devleti bir M A D D E 1- Aynen muhafaza edil miştir. II. Cumhuriyetin nitelikleri I I . Cumhuriyetin nitelikleri MADDE 2- Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli davanışma ve adalet anlavısı içinde, insan haklarına savaılı. Atatürk millivetciliğine bağlı, başlangıçta belirtilen te mel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devletidir. M A D D E 2- Türkiye Cumhuriyeti, insan haklarına, hukukun üstünlü ğüne ve başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, Atatürk Milliyetçi liğine bağlı, milli, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devletidir. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Cumhuriyetin belirten hu madde, niteliklerini kısaltılarak yeni- TBMM KUTUPHANESI -> Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni den yazılmıştır. Toplumun bilmesi, insan huzura haklarına kavuşa dayalı, hu kukun üstün tutulduğu tam bir de mokrasi tatbikatı ilkeleri belirttikten huzuru, anlayışı" milli ile mümkündür. sonra dayanışma ibaresine sebeple Bu "Toplumun ve adalet gerek yoktur. madde Bu metninden çıkarılmışlarla-. Diğer sası'nda var yandan olan ülke menfaatlerini tutma anlamında 1961 Anaya "Milli"lik vasfı, her şeyin önünde madde metnine a- hnmıştır. III. Devletin bütünlüğü, resmi dili, bayrağı, milli marşı ve başkenti I I I . Devletin bütünlüğü, dili, bay rağı, milli marşı ve başkenti MADDE 3- Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı, şekli kanunda be lirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Milli marşı "istiklal Marşfdır. Başkenti Ankara'dır. M A D D E 3- Aynen muhafaza edil miştir. IV. Değiştirilemeyecek hükümler I V . Değiştirilemeyecek hükümler MADDE 4- Anayasanın 1 inci mad desindeki Devletin şeklinin Cumhuri yet olduğu hakkındaki hüküm ile, 2 nci maddesindeki Cumhuriyetin nite likleri ve 3 üncü maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez. M A D D E 4- Aynen muhafaza edil miştir. V. Devletin temel amaç ve görev leri V. Devletin temel amaç ve görevle ri MADDE 5- Devletin temel amaç ve görevleri, Türk Milletinin bağımsızlı ğını ve bütünlüğünü, ülkenin bölün mezliğini, Cumhuriyeti ve demokra siyi korumak, kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağla- M A D D E 5- Aynen muhafaza edil miştir. TBMM KUTUPHANESI 3 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni mak; kişinin teme! hak ve hürriyetle rini, sosyal hukuk Devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sos yal engelleri kaldırmaya, insanın maddi ve manevi varlığının gelişme si için gerekli şartları hazırlamaya çalışmaktır. VI. Egemenlik V I . Egemenlik MADDE 6- Egemenlik, kayıtsız şart sız Milletindir. Türk Milleti, egemen liğini, Anayasanın koyduğu esaslara göre, yetkili organları eliyle kullanır. Egemenliğin kullanılması, hiçbir su rette hiçbir kişiye, zümreye veya sı nıfa bırakılamaz. Hiçbir kimse veya organ kaynağını Anayasadan alma yan bir Devlet yetkisi kullanamaz. M A D D E 6- Aynen muhafaza edil miştir. VII. Yasama Yetkisi V I I . Yasama Yetkisi MADDE 7- Yasama yetkisi Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisi'nindir. Bu yetki devredile mez. M A D D E 7- Aynen muhafaza edil miştir. VIII.Yürütme Yetkisi ve Görevi V I I I . Y ü r ü t m e Yetkisi ve Görevi MADDE 8-Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine geti rilir. M A D D E 8- Aynen muhafaza edil miştir. XI. Yargı Yetkisi X I . Yargı Yetkisi MADDE 9- Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız mahkemelerce kul lanılır. M A D D E 9- Aynen muhafaza edil miştir. X. Kanun Önünde Eşitlik X . Kanun Önünde Eşitlik MADDE 10- Herkes, dil, ırk, renk, M A D D E 10- Aynen muhafaza edil- TBMM KUTUPHANESI 4 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri se beplerle ayırım gözetilmeksizin ka nun önünde eşittir. Hiçbir kişiye, aileye, zümre ye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar. mistir. XI. Anayasanın Bağlayıcılığı ve Üstünlüğü X I . Anayasanın Bağlayıcılığı ve Üstünlüğü MADDE 11- Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organları nı, idare makamlarını ve diğer kuru luş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır. Kanunlar Anayasaya aykırı M A D D E 11- Aynen muhafaza edil miştir. olamaz. İKİNCİ KISIM İKİNCİ KISIM T E M E L HAK V E Ö D E V L E R TEMEL HAK VE ÖDEVLER BİRİNCİ B Ö L Ü M GENEL HÜKÜMLER I. Temel Hak ve Hürriyetlerin nite liği MADDE 12- Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazge çilmez temel hak ve hürriyetlere sa hiptir. Temel hak ve hürriyetler, kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumlulukla rını da ihtiva eder. BİRİNCİ BÖLÜM GENEL HÜKÜMLER I. Temel H a k ve Hürriyetlerin N i teliği M A D D E 12- Herkes, kişiliğine bağ lı, dokunulmaz, devredilmez, vazge çilmez temel hak ve hürriyetlere sa hiptir. Devlet, bu hak ve hürriyetle ri geliştirip korumakla görevlidir. Temel hak ve hürriyetler, kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumlulukla rını da ihtiva eder. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Her şahsın, devredilmez, dokunulmaz, vazgeçilmez ve hürriyetlere temel hak olduğunun ka bulü hiç kuskusuz çok önemlidir. An cak ondan haklara bir bunun nasıl sahip da önem/i saldırı olanının olması hu halinde önleneceğidir. TBMM KUTUPHANESI 5 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni Onun için varolduğunun suretiyle, niçin belirtilmesi bu hak ve hürriyetleri rumanın devletin hususu madde Böylece olduğu Devlet'in da açıkça asli görevi metnine Devletin, eklenmiştir. bir hizmet vurgulanmak ko olduğu Devleti istenmiştir. I I . Temel H a k ve Hürriyetlerin Sınırlanması ve Kötüye Kullanı lamaması II. Temel Hak ve Hürriyetlerin S ı nırlanması MADDE 13- Temel hak ve hürri yetler, Devletin ülkesi ve Milletiyle bölünmez bütünlüğünün, milli egemenliğin, Cumhuriyetin, milli güvenliğin, kamu düzeninin, genel asayişin, kamu yararının, genel ahlakın ve genel sağlığın korun ması amacı ile ve ayrıca Anaya sanın ilgili maddelerinde öngörülen özel sebeplerle, Anayasanın sözüne ve ruhuna uygun olarak kanunla sınırlanabilir. Temel hak ve hürriyetlerle ilgili genel ve özel sınırlamalar demokratik toplum düzeninin ge reklerine aykırı olamaz ve öngö rüldükleri amaç dışında kullanılamaz. Bu maddede ver alan ge nel sınırlama sebepleri temel hak ve hürriyetlerin tümü için gecerlidir. M A D D E 13- Temel hak ve hürri yetler, uluslararası sözleşmelerde kabul edilen ölçülerde ve ilgili maddelerinde gösterilen sebep ve amaçların haklı kıldığı kadarıyla kanunla sınırlanabilir. B u sınırlamalar, çağdaş demokratik toplum anlayışına ve hukukun üstünlüğü gereklerine aykırı olamaz, bir hak ve hürriye tin özüne dokunamaz ve öngörül dükleri amaç dışında kullanıla maz. Ancak uluslararası söz leşmelerin ve Anayasa'nın hiçbir hükmü bu metinlerde yer alan hak ve hürriyetleri yok etmeğe yönelik bir faaliyette bulunma hakkını ve rir şeklinde yorumlanamaz. D E Ğ İ Ş İ K L İ K (;EKI-KÇ KSİ: İyi bir Anayasa, ferdlerin temel hak ve özgürlüklerini biçimde düzenleyen na alan Anayasa ve güvence Halbuki öznesi, ancak daha malar getirmiştir. şitleri maalesef "özgür 1982 Anayasa önce hak ve özgürlükleri sonra onlara, çoktur. 'nda "istisna" sınırlama hak sı belir/emiş. sınırla Bu sınırlama Anayasası "kural" altı 'dır. Demokrasinin insan "dır. en geniş Adeta çe 1982 ve özgürlükler ve kısıtlamalar halini almıştır. TBMM KUTUPHANESI 6 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni Anayasa'mıı genel sınırlama mektedir. 13. de ayrıca özel sebepler ide vardır. Ancak nırlama ilgili sınırlama genel sebeplerinin, sı Türkiye'nin, imza koyduğu sözleş melerdeki kadarıyla nedenle olması gerekmektedir. madde, rürlükten da kaleme 14. maddenin kaldırılması özgürlüklerin sını getir Hak ve hürriyetlerle madde/erde altına maddesi sebepleri halinde kötüye içermek Bu de yü hak ve kullanılmama suretiyle yeniden alınmıştır. III. Temel Hak ve Hürriyetlerin Kö tüye Kullanılamaması I I I . Temel H a k ve Hürriyetlerin Kötüye Kullanılamaması MADDE 14- Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbiri, Devle tin ülkesi ve Milletiyle bölünmez bü tünlüğünü bozmak, Türk Devletinin ve Cumhuriyetin varlığını tehlikeye düşürmek, temel hak ve hürriyetleri yok etmek, Devletin bir kişi veya zümre tarafından yönetilmesini veya sosyal bir sınıfın diğer sosyal sınıflar üzerinde egemenliğini sağlamak ve ya dil, ırk, din ve mezhep ayırımı yaratmak veya sair herhangi bir yol dan bu kavram ve görüşlere daya nan bir devlet düzenini kurmak ama cıyla kullanılamazlar. Bu yasaklara aykırı hareket eden veya başkalarını bu yolda teş vik veya tahrik edenler hakkında uy gulanacak müeyyideler, kanunla dü zenlenir. Anayasanın hiçbir hükmü, Anayasada yer alan hak ve hürri yetleri yok etmeye yönelik bir faali yette bulunma hakkını verir şekilde yorumlanamaz. M A D D E 14mıştır. Yürürlükten kaldırıl DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Anayasa, hu hükmüyle, ve hürriyetlerin kötüye nı yasaklamaktadır. temel hak Bu uzun ve özgürlükler BAŞLANGIÇ madde, üzerinde, ve 13. maddeden sonra bir üçüncü genel sınırlamadır. bir üçüncü dadır. emniyet Ayrıca özel kısıtlama Kaldı lük/erin her Adeta durumun maddede bir 1961 ki zaten hak ve özgür huku arasındadır. Anayasa'sında hüküm yoktu meydana de mevcuttur. kötüye kullanılmaması kun genel ilkeleri bir kuşağı sebepleri hak kullanılması ve bu bir böyle sorunda getirmemişti. Bu sebeple, gürlüklerine dayalı insan hak ve öz bir geçmek için bu maddenin Anayasa 'dan çıkarılması demokrasiye tamamen gerekli gö rülmüştür. TBMM KUTUPHANESI 7 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni IV. Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması I V . Temel H a k ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması MADDE 15- Savaş, seferberlik, sıkı yönetim veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doğan hü kümlülükler ihlal edilmemek kaydıy la, durumun gerektirdiği ölçüde te mel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurula bilir veya bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı ted birler alınabilir. Birinci fıkrada belirlenen du rumlarda da,savaş hukukuna uygun fiiller sonucu mey dana gelen ölümler ile, ölüm cezala rının infazı dışında, kişinin yaşama hakkına, maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne dokunulamaz; kimse nin, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlar dan dolayı suçlanamaz; suç ve ce zalar geçmişi yürütülemez; suçlulu ğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz. M A D D E 15- Savaş, seferberlik, sı kıyönetim veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yü kümlülükler ihlal edilmemek kay dıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanıl ması durdurulabilir. Birinci fıkrada belirlenen durumlarda da, savaş hukukuna uy gun fiiller sonucu meydana gelen ölümler ile, ölüm cezalarının infazı dışında, kişinin yaşama hakkına, maddi ve manevi varlığının bütünlü ğüne dokunulamaz: kimse din. vic dan, düşünce ve kanaatlerini açıkla maya zorlanamaz ve bunlardan dola yı suçlanamaz; suç ve cezalar geçmi şe yürütülemez; suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Bu madde, savaş hali, berlik, sıkıyönetim rejimlerinde, sefer ve olağanüstü hal temel hak ve özgürlük kısıtlamaları düzen lere getirilecek lemektedir. Yakardaki durumlarda, mel hak ve hürriyetler, tamamen durdurulabilmekte bu hak ve hürriyetle nayasa 'da aykırı ve hatta ilgili olarak öngörülen tedbirler böylece yargı A- güvencelere alınabilmektedir. denetimi te gerektiğinde de Ye dışlan maktadır. zurlar Yapılan değişiklikle bu mah kısmen giderilmeye çalışıl mıştır. V. Yabancıların Durumu V . Yabancıların Durumu MADDE 16- Temel hak ve hürriyet ler, yabancılar için, Milletlerarası hu- M A D D E 16- Aynen muhafaza edil mistir. TBMM KUTUPHANESI 8 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni kuka uygun olarak kanunla sınırla nabilir. İKİNCİ B Ö L Ü M İKİNCİ BÖLÜM KİŞİNİN HAKLARI LERİ KİŞİNİN H A K L A R I V E Ö D E V L E R İ 1. Kişinin Dokunulmazlığı, Maddi ve Manevi Varlığı VE ÖDEV 1. Kişinin Dokunulmazlığı, M a d d i ve M a n e v i Varlığı MADDE 17- Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliş tirme hakkına sahiptir. Tıbbi zorunluluklar ve ka nunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi de neylere tabi tutulamaz. Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tabi tutu lamaz. Mahkemelerce verilen ölüm cezalarının yerine getirilmesi halı ile meşru müdafaa hali, yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getiril mesi, bir tutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi, bir ayaklan ma veya isyanın bastırılması, sıkı yönetim veya olağanüstü hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin uy gulanması sırasında silah kullanıl masına kanunun cevaz verdiği zo runlu durumlarda meydana gelen öldürme fiilleri, birinci fıkra hükmü dışındadır. M A D D E 17- Aynen muhafaza edil miştir. II. Zorla Çalıştırma Yasağı I I . Zorla Çalıştırma Yasağı MADDE 18- Hiç kimse zorla çalıştı rılamaz. Angarya yasaktır. Şekil ve şartları kanunla dü zenlenmek üzere hükümlülük veya tutukluluk süreleri içindeki çalıştır malar; olağanüstü hallerde vatan daşlardan istenecek hizmetler; ülke ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlar da öngörülen vatandaşlık ödevi nite liğindeki beden ve fikir çalışmaları, M A D D E 18- Aynen muhafaza edil miştir. TBMM KUTUPHANESI 9 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni zorla çalıştırma sayılmaz. III. Kişi Hürriyeti ve Güvenliği I I I . Kişi Hürriyeti ve Güvenliği MADDE 19- Herkes, kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir. Şekil ve şartları kanunda gösterilen: Mahkemelerce ve rilmiş hürriyeti kısıtlayıcı cezaların ve güvenlik tedbirlerinin yerine getiril mesi; bir mahkeme kararının veya kanunda öngörülen bir yükümlülü ğün gereği olarak ilgilinin yakalan ması veya tutuklanması; bir küçüğün gözetim altında ıslahı veya yetkili merci önüne çıkarılması için verilen bir kararın yerine getirilmesi; toplum için tehlike teşkil eden bir akıl hasta sı, uyuşturucu madde veya alkol tut kunu, bir serseri veya hastalık yaya bilecek bir kişinin bir müessesede tedavi, eğitim veya ıslahı için kanun da belirtilen esaslara uygun olarak alınan tedbirin yerine getirilmesi; usulüne aykırı şekilde ülkeye girmek isteyen veya giren ya da hakkında sınır dışı etme yahut geri verme ka rarı verilen bir kişinin yakalanması veya tutuklanması; halleri dışında kimse hürriyetinden yoksun bırakı lamaz. Suçluluğu hakkında kuvvetli belirti bulunan kişiler, ancak kaçma larını, delillerin yok edilmesini veya değiştirilmesini önlemek maksadıyla veya bunlar gibi tutuklamayı zorunlu kılan ve kanunda gösterilen diğer hallerde hakim kararıyla tutuklanabi lir. Hakim kararı olmadan yakalama, ancak suçüstü halinde veya gecik mesinde sakınca bulunan hallerde yapılabilir; bunun şartlarını kanun gösterir. Yakalanan veya tutuklanan kişilere, yakalama veya tutuklama sebepleri ve haklarındaki iddialar herhalde yazılı ve bunun hemen mümkün olmaması halinde sözlü olarak derhal, toplu suçlarda en M A D D E 19- Herkes, kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir. Şekil ve şartlan kanunda gösterilen: Mahkemelerce verilmiş hür riyeti kısıtlayıcı cezaların ve güven lik tedbirlerinin yerine getirilmesi; bir mahkeme kararının veya kanunda öngörülen bir yükümlülüğün gereği olarak ilgilinin yakalanması veya tutuklanması; bir küçüğün gözetim altında ıslahı veya yetkili merci önü ne çıkarılması için verilen bir kararın yerine getirilmesi; toplum için tehli ke teşkil eden bir akıl hastası, uyuş turucu madde veya alkol tutkunu, bir serseri veya hastalık yayabilecek bir kişinin bir müessesede tedavi, eğitim veya ıslahı için kanunda belirtilen esaslara uygun olarak alınan tedbirin yerine getirilmesi; usulüne aykırı şekilde ülkeye girmek isteyen veya giren ya da hakkında sınırdışı etme yahut geri verme kararı verilen bir kişinin yakalanması veya tutuklan ması; halleri dışında kimse hürriye tinden yoksun bırakılamaz. Suçluluğu hakkında kuvvetli belirti bulunan kişiler, ancak kaçma larını, delillerin yok edilmesini veya değiştirilmesini önlemek maksadıyla veya bunlar gibi tutuklamayı zorunlu kılan ve kanunda gösterilen diğer hallerde hakim kararıyla tutuklana bilir. Hakim kararı olmadan yakala ma, ancak suçüstü halinde veya ge cikmesinde sakınca bulunan hallerde yapılabilir; bunun şartlarını kanun gösterir. Yakalanan veya tutuklanan TBMM KUTUPHANESI 10 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni geç hakim huzuruna çıkarılıncaya kadar bildirilir. Yakalanan veya tutuklanan kişi, tutulma yerine en yakın mah kemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç en geç kırksekiz saat ve toplu olarak islenen suçlarda en çok onbeş gün içinde hakim önüne çıkarılır. Kimse, bu süreler geçtikten sonra hakim kararı olmaksızın hürri yetinden yoksun bırakılamaz, bu süreler olağanüstü hal, sıkıyönetim ve savaş hallerinde uzatılabilir. kişilere, yakalama veya tutuklama sebepleri ve haklarındaki iddialar herhalde yazılı ve bunun hemen mümkün olmaması halinde sözlü olarak derhal, uyuşturucu ve terör suçlarında en geç hakim huzuruna çıkarılıncaya kadar bildirilir. Yakalanan veya tutuklanan kişi, tutulma yerine en yakın mah kemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç en geç kırksekiz saat ve uyuşturucu ve terör suçlarında 96 saat içinde hakim önüne çıkarılır. Kimse bu süreler geçtikten sonra ha kim kararı olmaksızın hürriyetinden yoksun bırakılamaz. B u süreler ola ğanüstü hal, sıkıyönetim ve savaş hallerinde uzatılabilir. Yakalanan veya tutuklanan kişinin durumu, soruşturmanın kapsam ve konusunun açığa çık masının sakıncalarının gerektirdi ği kesin zorunluluk dışında, yakınlarına derhal bildirilir. Tutuklanan kişilerin, makul süre içinde yargılanmayı ve soruş turma veya kovuşturma sırasında serbest bırakılmayı isteme hakları vardır, serbest bırakılma ilgilinin yar gılama süresince duruşmada hazır bulunmasını veya hükmün yerine getirilmesini sağlamak için bir gü venceye bağlanabilir. Her ne sebeple olursa ol sun, hürriyeti kısıtlanan kişi, kısa sürede durumu hakkında karar ve rilmesini ve bu kısıtlamanın kanuna aykırılığı halinde hemen serbest bı rakılmasını sağlamak amacıyla yet kili bir yargı merciine başvurma hak kına sahiptir. Bu esaslar dışında bir işle me tabi tutulan kişilerin uğradıkları zarar, kanuna göre. Devletçe ödenir. Yakalanan veya tutuklanan kişinin durumu yakınlarına derhal bildirilir. B u bildirim zorunluluğu süresi uyuşturucu ve terör suçla rında en geç hakim önüne çıkarı lıncaya kadardır. Tutuklanan kişilerin, makul süre içinde yargılanmayı ve soruş turma veya kovuşturma sırasında serbest bırakılmayı isteme hakları vardır. Serbest bırakılma ilgilinin yargılama süresince duruşmada hazır bulunmasını veya hükmün yerine getirilmesini sağlamak için bir gü venceye bağlanabilir. Her ne sebeple olursa olsun, hürriyeti kısıtlanan kişi. kısa sürede durumu hakkında karar verilmesini ve bu kısıtlamanın kanuna aykırılığı halinde hemen serbest bırakılmasını sağlamak amacıyla yetkili bir yargı merciine başvurma hakkına sahiptir. Bu esaslar dışında bir işleme tabi tutulan kişilerin uğradıkları zarar hak ve nasafet ölçülerine göre, ka nunla, Devletçe ödenir." TBMM KUTUPHANESI I i Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni DEĞİSİKLİK GEREKÇESİ: Madde, venliğini kişi hürriyeti Herhangi lanan veya kalama sebeple ve tutuklama bu bildirim, lıncaya bir tutuklanan men bildirildiği kadar suçlarda huzuruna suç tabiri, neden/e yerine "uyuşturucu tabiri getirilmektedir. zaman sebep "toplu sürele Sözleşmesi Avrupa Sözleşmesi 'nde yani 4 maddede çok İnsan azami gündür. ol suçu" bulundurulduğunda Çünkü za suç" gözaltı İnsan Hakları gözönünde çıkarı ve terör Diğer yandan ri, Avrupa ları he uygu/ama/ara Bu uzundur. ya sebepleri uzatılabilmektedir. Toplu maktadır. yaka kişilere, halde toplu hakim man haksız saat ve gü düzenlemiştir. süre Bu bu doğrultuda Hak 96 nedenle, değişikliğe gidilmektedir. Ayrıca tuklanan yakalanan rına bildirilmesi keyfi olmakta ve bu tur kişilerin nı tedirginlik değişiklik \ tuklanan bunu son kişilere fıkrasında haksız yere ödenecek tın da hak ve nasafet IV. Özel Hayatın Gizliliği ve runması A. Özel Hayatın Gizliliği Bu düzeltici apılmaktadır değişiklikle, gun olması sebep yakınları içine düşürmektedir. Maddenin yapılan fıkradaki uygulamalara ilgili fıkrada tu yakınla ile ilgili 6. istisna, sebeple veya kişinin durumunun tu tazmina ölçülerine uy amaçlanmakladır. Ko I V . Özel Hayatın Gizliliği ve K o run ması A . Özel Hayatın Gizliliği MADDE 20- Herkes, özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir. Özel haya tın ve aile hayatının gizliliğine doku nulamaz. Adli soruşturma ve ko- M A D D E 20- Herkes, özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir. Özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine. K a n u nun gösterdiği istisnalar dışında TBMM KUTUPHANESI 12 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni vuşturmanın qerektirdiqi istisna lar saklıdır. Kanunun açıkça gösterdiği hallerde, usulüne göre verilmiş ha kim kararı olmadıkça; gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınan merciin emri bulunma dıkça, kimsenin üstü, özel kağıtları ve eşyası aranamaz ve bunlara el konulamaz. hiç bir şekilde ve hiç bir yolla do kunulamaz. Kanunun açıkça gösterdiği hallerde, usulüne göre verilmiş ha kim kararı olmadıkça; gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınan merciin yazılı emri bulunmadıkça, kimsenin üstü, özel kağıtları ve eşyası aranamaz ve bun lara el konulamaz. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Özel hayatın gizliliğine zaman yapılan haksız önünü için bu konuda kesmek kayıtlar ciin getirilmekte mutlaka yazılı zaman müdahalelerin ve yetkili bir lunması hüküm altına kesin mer emrinin bu alınmaktadır. B. Konut Dokunulmazlığı B. Konut Dokunulmazlığı MADDE 2 1 - Kimsenin konutuna do kunulamaz. Kanunun açıkça göster diği hallerde, usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça; gecikme sinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınan merciin emri bulunmadıkça, kimsenin konutuna girilemez, arama yapılamaz ve bu radaki eşyaya el konulamaz. M A D D E 2 1 - Kimsenin konutuna dokunulamaz. Kanunun açıkça gös terdiği hallerde, usulüne göre veril miş hakim kararı olmadıkça; gecik mesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınan merciin yazılı emri bulunmadıkça, kimsenin konu tuna girilemez, arama yapılamaz ve buradaki eşyaya el konulamaz. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Hiç cele hallerde maksızın kimsenin konutuna, de olsa yazılı emir girilemeyeceği kuralı aol geti rilmektedir C. Haberleşme Hürriyeti C . Haberleşme Hürriyeti MADDE 22- Herkes, haberleşme hürriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizliliği esastır. Kanunun açıkça gösterdiği hallerde, usulüne göre verilmiş ha kim kararı olmadıkça; gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla M A D D E 22- Herkes, haberleşme hürriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizliliği esastır. Kanunun açıkça gösterdiği hallerde, usulüne göre verilmiş ha kim kararı olmadıkça; gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınan merciin vazıh emri 13 TBMM KUTUPHANESI Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni yetkili kılınan merciin emri bulunma dıkça; haberleşme engellenemez ve gizliliğine dokunulamaz. İstisnaların uygulanacağı kamu kurum ve Kuruluşları kanunda belirtilir. bulunmadıkça; haberleşme engelle nemez ve gizliliğine dokunulamaz. İstisnaların uygulanacağı kamu kurum ve kuruluşları kanunda belirtilir DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Acele hallerde bile olsa yetkili merciin yazılı emri olmaksızın ha ber/eşme hürriyetinin engellenemiyeceği ve gizliliğine dokunulkınaya cağı (e 'minatı altına alınmaktadır V. Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti V . Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti MADDE 23- Herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir. Yerleşme hürriyeti, suç iş lenmesini önlemek, sosyal ve eko nomik gelişmeyi sağlamak, sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştir mek ve kamu mallarını korumak; Seyahat hürriyeti, suç so ruşturma ve kovuşturması sebebiyle ve suç işlenmesini önlemek; Amaç larıyla kanunla sınırlanabilir. Vatandaşın yurt dışına çık ma hürriyeti, ülkenin ekonomik du rumu, vatandaşlık ödevi ya da ceza soruşturması veya kovuşturması sebebiyle sınırlanabilir. Vatandaş sınır dışı edilemez ve yurda girme hakkından yoksun bırakılamaz. M A D D E 23- Herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir. Yerleşme hürriyeti, suç iş lenmesini önlemek, sosyal ve eko nomik gelişmesi sağlamak, sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştir mek ve kamu mallarını korumak; Seyahat hürriyeti, suçu so ruşturma ve kovuşturma sebebiyle ve suç işlenmesini önlemek amaçlarıyla kanunla sınırlanabilir. Vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti, vatandaşlık ödevi ya da ceza soruşturması veya kovuşturması sebebiyle sınırlanabilir. Vatandaş sınırdışı edilemez ve yurda girme hakkından yoksun bırakılamaz. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Halen ülkenin yürürlükte ekonomik olan maddede durumu sebebiyle yurt dışına çıkma yasağı ceği yazılıdır. hürriyetine dır. Çünkü, getirilebile Bu düzenleme getirilmiş ülkedeki rumun kötülüğünün şilere yüklenemez. bir seyahat kısıtlama ekonomik du sorumluluğu ki TBMM KUTUPHANESI 14 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni VI. Din ve Vicdan Hürriyeti V I . Din ve Vicdan Hürriyeti MADDE 24- Herkes, vicdan, dini inanç ve kanaat hürriyetine sahiptir. 14 üncü madde hükümlerine aykırı olmamak şartıyla ibadet, dini ayin ve törenler serbesttir. Kimse, ibadete, dini ayin ve törenlere katılmaya, dini inanç ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; dini inanç ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz ve suçlanamaz. Din ve ahlak eğitim ve öğre timi Devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Din kültürü ve ahlak öğretimi ilk ve ortaöğretim kurumla rında okutulan zorunlu dersler ara sında yer alır. Bunun dışındaki din eğitim ve öğretimi ancak, kişilerin kendi isteğine, küçüklerin de kanuni temsilcisinin talebine bağlıdır. Kimse, Devletin sosyal, ekonomik, siyasi veya hukuki temel düzenini kısmen de olsa, din kuralla rına dayandırma veya siyasi veya kişisel çıkar yahut nüfuz sağlama amacıyla her ne suretle olursa ol sun, dini veya din duygularını yahut dince kutsal sayılan şeyleri istismar edemez ve kötüye kullanamaz. M A D D E 24- Herkes, din, vicdan ve kanaat hürriyetine sahiptir. 13 üncü madde hükümlerine aykırı olmamak şartıyla ibadet, dini ayin ve törenler serbesttir. Kimse, ibadete, dini ayin ve törenlere katılmaya, dini inanç ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; dini inanç ve kanaatlerinden, dini vecibelerini yerine getirmekten dola yı kınanamaz ve suçlanamaz. Din ve ahlak eğitim ve öğre timi Devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Din kültürü ve ahlak öğretimi ilk ve ortaöğretim kurumla rında okutulan zorunlu dersler ara sında yer alır. Bunun dışındaki din eğitim ve öğretimi ancak, kişilerin kendi isteğine, küçüklerin de kanuni temsilcisinin talebine bağlıdır. Kimse. Devletin sosyal, eko nomik, siyasi veya hukuki temel dü zenini kısmen de olsa, din kurallarına dayandırma veya siyasi veya kişisel çıkar yahut nüfuz sağlama amacıyla her ne suretle olursa olsun, dini veya din duygularını yahut dince kutsal sayılan şeyleri istismar edemez ve kötüye kullanamaz. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: 14. madde rılmış yürürlükten olduğundan, ve törenlere malar artık ibadet, kaldı dini getirilebilecek 13. maddeyle ayin sınırla sınırlı ola caktır. Ancak rası, toplumda sebebiyet cağı ciddi son fık tartışmalara vermekledir. Bu "kötüye 24. maddenin sebeple "istismar'' kullanma"dan uyum ne komisyonunda edilmeli hem de kıstasları metnine derecedilmelidir. ve anlaşıla hem tarif madde TBMM KUTUPHANESI 15 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni VII. Düşünce ve Kanaat Hürriyeti V I I . Düşünce ve Kanaat Hürriyeti MADDE 25- Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir. Her ne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, düşünce ve ka naatlerini açıklamaya zorlanamaz; düşünce ve kanaatleri sebebiyle kı nanamaz ve suçlanamaz. M A D D E 25- Aynen muhafaza edil miştir. VIII. Düşünceyi Açıklama ve Yay ma Hürriyeti V I I I . Düşünce ve Kanaat Açıklama ve Y a y m a Hürriyeti MADDE 26- Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı,resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir, bu hürriyet resmi makamla rın müdahalesi olmaksızın haber veya fikir almak ya da vermek ser bestliğini de kaosar. B u fıkra hük mü, radvo, televizyon, sinema v e ya benzeri yollarla yapılan ya yımların izin sistemine bağlanma sına engel değildir. Bu hürriyetlerin kullanılması, suçların önlenmesi, suçluların c e zalandırılması, Devlet sırrı olarak usulünce belirtilmiş bilgilerin açıklanmaması, başkalarının şöhret veya haklarının, özel ve aile hayatlarının yahut kanu nun öngördüğü meslek sırlarının korunması veya yargılama görevinin gereğine uygun olarak yerine geti rilmesi amaçlarıyla sınırlanabilir. Düşüncelerin açıklanması ve yayılmasında kanunla yasak lanmış olan herhanqi bir dil kulla nılamaz. B u vaşağa aykırı vazıh veya basılı ağıtlar, plaklar, ses ve görüntü bandları ile diğer anlatım araç ve gereçleri usulüne qöre verilmiş hakim kararı üzerine veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde kanunla yetkili kılınan merciin emriyle toplattırılır. Top latma kararını veren merci bu ka- M A D D E 26- Herkes, düşünce ve kanaatlarını söz, yazı. resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir, bu hürriyet, resmi makamla rın müdahalesi olmaksızın haber ve ya fikir almak ya da vermek serbest liğini de kapsar. Bu hürriyetlerin kullanılma sı, suçların önlenmesi, devlet sırrı olarak usulünce belirtilmiş bilgilerin açıklanmaması, başkalarının şöhret veya haklarının, özel ve aile hayatla rının yahut kanunun öngördüğü meslek sırlarının korunması veya vargı lama görevinin gereğine uygun olarak yerine getirilmesi amaçlarıyla sınırlanabilir. Haber ve düşünceleri yayma araçlarının kullanılmasına ilişkin dü zenleyici hükümler, bunların yayı mını engellememek kaydıyla, düşün ceyi açıklama ve yayma hürriyetinin sınırlanması savılmaz. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Temel hak şında gelen yayma ve hürriyetlerin "Düşünceyi hürriyeti", de en fazla maalesef sorunla ba açıklama ve ülkemiz karşılaşılan bir haktır. Bu nedenle gözden geçirilerek, yon, sinema madde yeniden "Radyo, Televiz ve benzeri yollarla \a- TBMM KUTUPHANESI 16 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni rarını, yirmidört saat içinde yetkili hakime bildirir. Hakim bu uygula mayı üç güç içinde karara bağlar. Haber ve düşünceleri yayma araçlarının kullanılmasına ilişkin dü zenleyici hükümler, bunların yayımı nı engellememek kaydıyla, düşün ceyi açıklama ve yayma hürriyetinin sınırlanması sayılmaz. pılan yayımların lanmasına" izin sistemine imkan tanıyan me, madde metninden Çünkü konudaki bu rinde maddele bulunmaktadır. Diğer lenmesi" yandan "suçların sebebiyle çıklama hürriyeti luların kavram da Bu sebeple "suç ibaresi çıkarılmıştır. Ayrıca maddenin "Düşüncelerin yılmasında 3. kanunla bir demek suretiyle, ve ya yasaklanmış o- dil kullanılamaz" artık bu çağda bul edilemez bir kısıtlama tedir. dilin Hangi takdirini de kanun maktadır. 1983 2932 sayılı nılarak rürlükten yasaklanacağının dillerle çıkarılan bu fıkraya daya "Türkçeden yapılacak kanun". bir yayınlar 1991 yılında kaldırılarak bu hükmün bırak yılında kanun ka getirmek koyucuya çıkarılmıştı. hakkındaki fıkrası, açıklanması herhangi başka bir kargaşasına cezalandırılması" metinden sı "suçluların amacıyla neden olmaktadır. a- "nin sonra cezalandırılması" sınır getirilmesi ön "Düşünceyi ve yayma nırlanmasından lan çıkarılmıştır. düzenlemeler, 27, 28 ve 133. Anayasa'mn bağ düzenle Anayasa değeri artık yü 'daki kalma mıştır. bir yasaklama nın yeniden getirilebilmesi Ancak böyle ihtimaline son vermek için mezkur fıkra den çıkara/arak böyle bir metin düzenle me) e gid i/m iş tir. IX. Bilim v e Sanat Hürriyeti I X . B i l i m ve Sanat H ü r r i y e t i MADDE 27- Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir. Yayma hakkı, Anayasanın 1 inci, 2 nci ve 3 üncü maddeleri hü- M A D D E 27- Aynen muhafaza edil mistir. TBMM KUTUPHANESI I 7 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni kümlerinin değiştirilmesini sağlamak amacıyla kullanılamaz. Bu madde hükmü yabancı yayınların ülkeye girmesi ve dağıtı mının kanunla düzenlenmesine en gel değildir. X. Basın ve Yayımla İlgili Hüküm ler A. Basın Hürriyeti MADDE 28- Basın hürdür, sansür edilemez. Basımevi kurmak izin al ma ve mali teminat yatırma şartına bağlanamaz. Kanunla yasaklanmış olan herhangi bir dilde yayım yapıla maz. Devlet, basın ve haber alma hürriyetlerini sağlayacak tedbirleri alır. Basın hürriyetinin sınır lanmasında. Anayasanın 26 ve 27 nci maddeleri hükümleri uygula nır. Devletin iç ve dış güvenli ğini, ülkesi ve Milletiyle bölünmez bütünlüğünü tehdit eden veya suç işlemeye ya da ayaklanma veya isyana teşvik eder nitelikte olan veya Devlete ait gizli bilgilere iliş kin bulunan her türlü haber veya yazıyı, yazanlar veya bastıranlar veya aynı amaçla, basanlar, baş kasına verenler, bu suçlara ait ka nun hükümleri uyarınca sorumlu olurlar, tedbir yolu ile dağıtım ha kim kararıyla; gecikmesinde sa kınca bulunan hallerde de kanunun açıkça yetkili kıldığı merciin emriyle önlenebilir, dağıtımı önle yen yetkili merci bu kararını en geç virmidört saat içinde yetkili hakime bildirir. Yetkili hakim bu kararı en geç kırksekiz saat içinde onaylamazsa, dağıtımı önleme kararı hükümsüz sayılır. X . Basın ve Yayımla kümler A. Basın Hürriyeti İlgili Hü M A D D E 28- Basın hürdür, sansür edilemez. Basımevi kurma, izin al ma veya mali teminat yatırma şartına bağlanamaz. Devlet basın ve haber alma hürriyetlerinin çoğulcu bir toplum yapısının gereklerine uygunluğunu sağlayacak önlemleri alır. Basın ve haber alma hürri yeti, milli güvenliğin gerektirdiği gizliliği veya genel ahlakı koru mak, kişilerin şeref, haysiyet ve haklarına tecavüzü veya suç işle meye kışkırtmayı önlemek veya yargı görevinin yerine getirilmesini sağlamak amacıyla sınırlanabilir. Y a r g ı görevinin amacına uygun olarak yerine getirilmesi için kanımla belirlenecek sınırlar içinde hakim tarafından verilecek kararlar saklı kalmak üzere, olaylar hakkında yayın vaşağı konamaz. Süreli veya süresiz yayınlar, kanunun açıkça gösterdiği suçların işlenmesini kışkırtma halinde ve an cak hakim kararıyla toplatılabilir. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Basın ve yayın özgürlüğü, ve hürriyet-lerin Yargılama görevinin amacı na uygun olarak yerine getirilmesi dir. Haber sın ve yayın çıklama temel en önemlileı alma ve haber verme, yoluyla bu ba düşünceleri gibi kategorilerden Maalesef hak inden alanda a- oluşur. Türki- TBMM KUTUPHANESI 18 Yürürlükteki Anayasa Metni için, kanunla belirtilecek sınırlar için de, hakim tarafından verilen kararlar saklı kalmak üzere, olaylar hakkında vavım vaşağı konamaz. Süreli veya süresiz yayınlar, kanunun gösterdiği suçların soruş turma veva kovuşturmasına ge çilmiş olması hallerinde hakim kararıyla; Devletin ülkesi v e Mille tiyle bölünmez bütünlüğünün, milli qüvenliğin, kamu düzeninin, genel ahlakın korunması ve suçla rın önlenmesi bakımından gecik mesinde sakınca bulunan hallerde de kanunun açıkça yetkili kıldığı merciin emriyle toplatılabilir. Toplatma kararı veren yetkili mer ci, bu kararını en geç yirmidört saat içinde yetkili hakime bildirir; hakim bu kararı engeç kırksekiz saat içinde onaylamazsa, toplat ma kararı hükümsüz sayılır. Süreli veya süresiz yayın ların s u ç soruşturma ve kovuş turması sebebiyle zapt ve müsa deresinde genel hükümler uygu lanır. Türkivede yayımlanan s ü reli yayınlar, Devletin ülkesi ve Milletiyle bölünmez bütünlüğüne. Cumhuriyetin temel ilkelerine, milli güvenliğe v e genel ahlaka aykırı yayımlardan mahkum olma halinde, mahkeme kararıyla geçici olarak kapatılabilir. Kapatılan s ü reli yayının açıkça devamı niteli ğini taşıyan her türlü vavın yasak tır; bunlar hakim kararıyla toplatı lır. Teklif Edilen Değişiklik Metni ye 'de bir çok sorun yaşanmış da ve hala yaşanmaktadır. Bu bolluğu, alandaki önleyici ile zoralım patma kovuşturmanın tedbirlerin (müsadere), biçimindeki hak ve özgürlüğü fazlalığı imha ve ka yaptırımlar önemli bu ölçüde sı nırlamaktadır. Basın sahipleri, zarları, ve ve yayın yazı işleri organlarının müdürleri, muhabirleri ile kitap yazarları ya çevirmenler hakkında sayısız kovuşturma açılmış, hapis cezaları verilmiştir. Tonlarca yayın organı, ya ya da SEKA yakılmış 'ya gönde rilmiştir. İşin hazin uygulamaların mış tarafı, mevzuat butun eliyle bu yapıl olmasıdır. Bu olmak mevzuatta rekmektedir. yeniden nedenle başta Anayasa üzere, hasın ve yayınla ele köklü bir değişiklik Bu doğrultuda ilgili ge madde alınmıştır. B. Süreli ve Süresiz Yayın Hakkı B. Süreli ve Süresiz Yayın Hakkı MADDE 29- Süreli veya süresiz ya yın önceden izin alma ve mali temi nat yatırma şartına bağlanamaz. Süreli yayın çıkarabilmek için kanunun gösterdiği bilgi ve bel gelerin, kanunda belirtilen yetkili mercie verilmesi yeterlidir, bu bilgi ve belgelerin kanuna aykırılığının M A D D E 29- Aynen muhafaza edil miştir. TBMM KUTUPHANESI 9 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni tespiti halinde yetkili merci, yayının durdurulması için mahkemeye baş vurur. Süreli yayınların çıkarılması, yayım şartları, mali kaynakları ve gazetecilik mesleği ile ilgili esaslar kanunla düzenlenir. Kanun, haber, düşünce ve kanaatlerin serbestçe yayımlanmasını engelleyici veya zorlaştırıcı siyasal, ekonomik, mali ve teknik şartlar koyamaz. Süreli yayınlar, Devletin ve diğer kamu tüzel kişilerinin veya bunlara bağlı kurumların araç ve imkanlarından eşitlik esasına göre yararlanır. C.Basın Araçlarının Korunması ( .Hasın Araçlarının Korunması M A D D E 30- Kanuna uygun şekilde basın işletmesi olarak kurulan ba sımevi ve eklentileri, Devletin ül kesi ve Milletiyle bölünmez bü tünlüğü, Cumhuriyetin temel il keleri ve milli güvenlik aleyhinde işlenmiş bir suçtan mahkum olma hali hariç, suç aleti olduğu gerek çesiyle zapt ve müsadere edile mez ve işletilmekten alıkonula maz. M A D D E 30- Basımevi ve eklentile ri ve basın araçları, sûç vasıtası olduğu gerekçesiyle de olsa, zapt ve müsadere edilemez veya işletil mekten alıkonulamaz. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Bu madde, bazı hallerde, ditmeşine masına hasın araçlarının, zapt ve müsadere ve işletilmekten imkan tanımaktadır. gulamayı, hasın ve yayın ne aykırı hu/maktayız. Anayasanın doğrultuda 30'uncu yeniden e- alıkonul Bu uy özgürlüğü Bu nedenle maddesi hu yazılmıştır. D. Kamu Tüzelkişilerinin Elindeki Basın Dışı Kitle Haberleşme A raçlarından Yararlanma Hakkı D. K a m u Tüzelkişilerinin Elindeki Basın Dışı Kitle Haberleşme A raçlarından Yararlanma Hakkı M A D D E 31- Kişiler ve siyasi partiler, kamu tüzelkişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme ve yayım araçlarından yararlanma hakkına sa hiptir bu yararlanmanın şartlan ve usulleri kanunla düzenlenir. Kanun, 13 üncü maddede yer alan genel sınırlamalar dışında M A D D E 3 1 - Aynen muhafaza edil miştir. TBMM KUTUPHANESI 20 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni bir sebebe dayanarak, halkın bu araçlarla haber almasını, düşünce ve kanaatlere ulaşmasını ve kamuoyu nun serbestçe oluşmasını engelleyi ci kayıtlar koyamaz. E. Düzeltme ve Cevap Hakkı E. Düzeltme ve Cevap Hakkı MADDE 32- Düzeltme ve cevap hakkı, ancak kişilerin haysiyet ve şereflerine dokunulması veya ken dileriyle ilgili gerçeğe aykırı yayınlar yapılması hallerinde tanınır ve ka nunla düzenlenir. Düzeltme ve cevap yayım lanmazsa, yayımlanma-sının gerekip gerekmediğine hakim tarafından ilgi linin müracaat tarihinden itibaren en geç yedi gün içerisinde karar verilir. M A D D E 32- Aynen muhafaza edil miştir. XI. Toplantı Hak ve Hürriyetleri A . Dernek Kurma Hürriyeti X I . Toplantı H a k ve Hürriyetleri A . Dernek K u r m a Hürriyeti MADDE 33-Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir. Dernek kurabilmek için ka nunun gösterdiği bilgi ve belgelerin, kanunda belirtilen yetkili mercie ve rilmesi yeterlidir. Bu bilgi ve belgele rin kanuna aykırılığının tespiti halin de yetkili merci, derneğin faaliyeti nin durdurulması veva kapatılma sı için mahkemeye başvurur. Hiç kimse bir derneğe üye olmaya ve dernekte üye kalmaya zorlanamaz. Dernek kurma hürriye tinin kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda göste rilir. Dernekler, kanunun öngör düğü hallerde hakim kararıyla kapa tılabilir veya faaliyetten alıkonulabilir. Ancak milli güvenliğin, kamu düze ninin, suç işlenmesini veya suçun devamını önlemenin yahut yakala manın gerektirdiği hallerde gecik mede sakınca varsa, kanunla bir M A D D E 33- Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir. Dernek kurabilmek için ka nunun gösterdiği bilgi ve belgelerin, kanunda belirtilen yetkili mercie ve rilmesi yeterlidir. B u bilgi ve belge lerin kanuna aykırılığının tespiti ha linde yetkili merciin uyarısına rağmen aykırılık giderilmediği takdirde, derneğin faaliyetinin durdurulması veya kapatılması için mahkemeye başvurulabilir. Hiç kimse bir derneğe üye olmaya ve dernekte üye kalmaya zorlanamaz. Dernek kurma hürriye tinin kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda göste rilir. Dernekler, kanunun öngör düğü hallerde hakim kararıyla kapa tılabilir veya faaliyetten alıkonulabi- TBMM KUTUPHANESI 21 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni merci, derneği faaliyetten men ile yetkilendirilebilir. Bu merciin kararı, yirmidört saat içerisinde görevli ha kimin onayına sunulur. Hakim, kara rını kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, bu idari karar kendiliğinden yürürlükten kalkar. Birinci fıkra hükmü, Silahlı Kuvvetler ve kolluk kuvvetleri men suplarına ve görevlerinin gerek tirdiği ölçüde devlet memurlarına kanunla sınırlamalar getirilmesine engel değildir. Bu madde hükümleri vakıf larla ilgili olarak da uygulanır. lir. Ancak, milli güvenliğin, kamu düzeninin, suç işlenmesini veya su çun devamını önlemenin yahut ya kalamanın gerektirdiği hallerde ge cikmede sakınca varsa, kanunla bir merci, derneği faaliyetten men ile yetkilendirilebilir. B u merciin kararı, yirmidört saat içerisinde görevli ha kimin onayına sunulur. Hakim, kara rını kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, bu idari karar kendiliğinden yürürlükten kalkar. Birinci fıkra hükmü. Silahlı Kuvvetler ve kolluk kuvvetleri ile yargı mensupları için kanunla sı nırlamalar getirilmesine engel değil dir. B u madde hükümleri vakıf larla ilgili olarak da uygulanır. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Dernek kurma hürriyeti de temel hak ve özgürlüklerdendir. Bir kurulurken, kanıma aykırı belge teshili halinde hiç bir gerek görülıneksizin durulması için hemen sistemi aykırılığın mahkemeye bir başvurul zenlemede, defaya için dernek kurma rak kanunla uyarı veya mahsus olmak olabilecektir. yandan bütün ile Eksiklik üzere telafisi mümkün Diğer dur kapatılması Yeni düzenleme getirilmekledir. ve uyarıya faaliyetin veya derneğin maktadır. dernek bilgi mevcut Devlet dü memurları hakkı ile ilgili sınırlamalar o/a getirilmesi mümkündür. Bu sınırlamalar, tin kullanılmasını maktadır. Bu düzenleme vetler tirilebileceği, dışındakiler hürriye daralt sebeple yapılan yeni sadece Silah/1 Kuv ile ve kolluk mensuplarına bu oldukça kuvvetleri kanunla bu ile sınırlama kamu yargı ge görevlileri için bir sınırlamanın söz TBMM KUTUPHANESI 22 YururlukteKi Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni konusu hükmü olamıyacağı getiril miştir. B. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı B. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı MADDE 34- Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız top lantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir. Şehir düzeninin bozulma sını önlemek amacıyla yetkili idari merci, gösteri yürüyüşünün yapı lacağı yer v e güzergahı tespit edebilir. Toplantı ve gösteri yürü yüşü düzenleme hakkının kulla nılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir. Kanunun gösterdiği yetkili merci, kamu düzenini ciddi şekil de bozacak olayların çıkması veya milli güvenlik gereklerinin ihlal edilmesi veya Cumhuriyetin ana niteliklerini yok etme amacını gü den fiillerin işlenmesinin kuvvetle muhtemel bulunması halinde be lirli bir toplantı ve gösteri yürüyü şünü yasaklayabilir veya iki ayı aşmamak üzere erteleyebilir. Ka nunun, aynı sebeplere dayalı ola rak bir ile bağlı ilçelerde bütün toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin yasaklanmasını öngördüğü hal lerde bu süre üç ayı geçemez. Dernekler, vakıflar, sendi kalar ve kamu kurumu niteliğin deki meslek kuruluşları kendi konu ve amaçları dışında toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleyemezler. M A D D E 34- Herkes önceden izin almaksızın, silahsız ve saldırısız toplanma veya gösteri yürüyüşü yapma hakkına sahiptir. B u hak, ancak kamu düze nini korumak için kanunla sınırla nabilir. I) E ( ; İ S İ K L İ K C; E K E K C E S İ: Her ne kadar lantı ve gösteri Anayasada, yürüyüşü top düzenleme de bir serbestlikten bahsedilmekte de, gerçekte olan var "İzin ise Siste mi "di r. Mevzuat ve gösteri ve tatbikat, toplantı yürüyüş/erinin, yarar/anacak bun/ardan olanların zamanda değil, zamanda yapılmasına istedikleri idarenin arzuladığı imkan maktadır. Üstelik erte/eme sonunda da bunları örtülü yapılamaz olarak hale Erteleme süresi de 4S saat, 30 gün, ertelemeden Çünkü kademeli iki ilgili ay ve yasada başka, yasaklamadan da edilmektedir. Diğer yandan kendi bölgelerinde yürüyüşü mülki yapılacak gibi yerlerde yerleri merkezine ulaşmasını Bu yerleşim uzak semt ve gü yaşamının güzergah şüphesiz yarar zenlemenin, bir seçilmektedir. Şehir bakımından önceden sahiptirler. genellikle zergahlardan amirler, toplantı ve gösteri tcsbit cime yetkisine yerinin biçimde koymakladır. hatla sınırsızdır. söz tanı süresi vardır. Ancak özgürlüğün engelleyici korunması tesbitinde hiç bu dü amacına nitelikte ol- maması gerekir. TBMM KUTUPHANESI 23 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni Ayrıca nılmasının lanması yetki bu özgürlüğün ertelenmesi ya konusunda mülki verilmemesinin daha lacağı sınır amir/ere doğru o- düşünülmüştür. Yine vakıf, sendika liğindeki konu kulla da diğer yandan meslek kuruluşlarının ve amaçları da Sonuç sınırlama toplantı yolundaki ya kaldırılmıştır. olarak nedenleri bu özgürlüğün de "kamu ve bunun korunması lıdır. Değişiklik nite kendi dışında düzenleyemiyecekleri saklama dernek, ve kamu kurumu "nda düzeni toplanma te bu amaç/a yapıl mıştır. XII. Mülkiyet Hakkı X I I . Mülkiyet H a k k ı MADDE 35- Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu haklar, ancak kamu ya rarı amacıyla, kanunla sınırlanabilir. Mülkiyet hakkının kullanıl ması toplum yararına aykırı olamaz. M A D D E 35- Aynen muhafaza edil miştir. A. Hak Arama Hürriyeti A . H a k A r a m a Hürriyeti MADDE 36- Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma hak kına sahiptir. Hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz. M A D D E 36- Aynen dilmiştir. B. Kanuni Hakim Güvencesi B. Kanuni Hakim Güvencesi MADDE 37- Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir mer ci önüne çıkarılamaz. Bir kimseyi kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir mer ci önüne çıkarma sonucunu doğuran M A D D E 37- Aynen muhafaza edil miştir. 24 muhafaza e- TBMM KUTUPHANESI Yürürlükteki Anayasa Metni yargı yetkisine sahip merciler kurulamaz. Teklif Edilen Değişiklik Metni olağanüstü C. S u ç ve Cezalara İlişkin Esaslar C . Suç ve Cezalara İlişkin Esaslar MADDE 38- Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalan dırılmaz; kimseye suçu işlediği za man kanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza ve rilemez. Suç ve ceza zaman aşımı ile ceza mahkumiyetinin sonuçları konusunda da yukarıdaki fıkra uy gulanır. Ceza ve ceza yerine geçen güvenlik tedbirleri ancak kanunla konulur. Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar, kimse suçlu sayıla maz. Hiç kimse kendisini ve ka nunda gösterilen yakınlarını suçla yan bir beyanda bulunmaya veya bu yolda delil göstermeye zorlanamaz. Ceza sorumluluğu şahsidir. Genel müsadere cezası ve rilemez. İdare, kişi hürriyetinin kısıt lanması sonucunu doğuran bir mü eyyide uygulayamaz. Silahlı Kuv vetlerin iç düzeni bakımından bu hükme kanunla istisnalar getirilebilir. Vatandaş, suç sebebiyle yabancı bir ülkeye geri verilemez. M A D D E 38- Aynen muhafaza edil miştir. XIV. İspat Hakkı X I V . İspat H a k k ı MADDE 39- Kamu görev ve hizme tinde bulunanlara karşı, bu görev ve hizmetin yerine getirilmesiyle ilgili olarak yapılan isnatlardan dolayı açılan hakaret davalarında, sanık, isnadın doğruluğunu ispat hakkına sahiptir. Bunun dışındaki hallerde ispat isteminin kabulü, ancak isnat olunan fiilin doğru olup olmadığının M A D D E 39- Aynen muhafaza edil miştir. 15 TBMM KUTUPHANESI Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni anlaşılmasında kamu yararı bulun masına veya şikayetçinin ispata razı olmasına bağlıdır. XV. Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması X V . Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması MADDE 40- Anayasa ile tanınmış hak ve hürriyetleri ihlal edilen her kes, yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkanının sağlanmasını isteme hakkına sahiptir. Kişinin, resmi görevliler ta rafından vaki haksız işlemler sonucu uğradığı zarar da, kanuna göre, devletçe tazmin edilir. Devletin so rumlu olan ilgili görevliye rücu hakkı saklıdır. M A D D E 40- Aynen muhafaza edil miştir. ÜÇÜNCÜ B Ö L Ü M S O S Y A L V E EKONOMİK H A K L A R VE Ö D E V L E R ÜÇÜNCÜ B Ö L Ü M SOSYAL VE EKONOMİK LAR V E ÖDEVLER 1. Ailenin Korunması 1. Ailenin Korunması MADDE 4 1 - Aile, Türk toplumunun temelidir. Devlet, ailenin huzur ve re fahı ile özellikle ananın ve çocukla rın korunması ve aile planlaması nın öğretimi ile uygulanmasını sağlamak için qerekli tedbirleri alır, teşkilatı kurar. M A D D E 4 1 - Aile. Türk toplumunun temelidir. Devlet ve diğer kamu tüzel kişileri, ailenin, ananın ve çocuğun korunması için gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar. HAK DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Toplumun yalnız zel kişilerince ele alınması makladır. ğini onları temeli olan ailenin dev/etçe değil, diğer kamu tü de bir bütünlük ve korunması Diğer yandan omuzlayacak yetiştirmede sorum/u olan bu konuda ması kamu erkinin tartışmasız şekilde ülke gelece çocuklarımızın birinci ananın gerekli içinde amaçlan ve derecede korunması tedbirlerim asli görevi ve alın olduğu vurgulanmıştır. TBMM KUTUPHANESI 26 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni II. Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi I I . Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi MADDE 42- Kimse, eğitim ve öğ M A D D E 42- Hiçbir kimse, her ne renim hakkından voksun bırakı sebeple olursa olsun, eğitim ve öğ lamaz. renim hakkından yoksun bırakıla maz. Öğrenim hakkının kapsa mı kanunla tespit edilir ve düzen Öğrenim hakkının kapsamı, lenir. birinci fıkra gereğince, kanunla dü Eğitim ve öğretim, Atatürk zenlenir ve Devletin denetim ve gö ilkeleri v e inkilapları doğrultusun zetimi altında yapılır. da, çağdaş bilim ve eğitim esasla İlköğretim, kız ve erkek bü rına qöre, Devletin qözetim ve de tün vatandaşlar için zorunludur ve netimi altında yapılır. B u esaslara Devlet okullarında parasızdır. aykırı eğitim ve öğretim yerleri Özel ilk ve orta dereceli oaçılamaz. kulların bağlı olduğu esaslar. Devlet Eğitim ve öğretim hürriye okulları ile erişilmek istenen seviye ti, Anayasaya sadakat borcunu ye uygun olarak, kanunla düzenlenir. ortadan kaldırmaz. İlköğretim, kız Devlet, maddi imkanlardan ve erkek bütün vatandaşlar için zo yoksun başarılı öğrencilerin, öğre runludur ve Devlet okullarında para nimlerini sürdürebilmeleri amacı ile sızdır. burslar ve başka yollarla gerekli yar dımları yapar. Devlet , durumları se Özel ilk ve orta dereceli okulların bağlı olduğu esaslar, Devlet bebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları okulları ile erişilmek istenen seviye topluma yararlı kılacak tedbirleri alır. ye uygun olarak, kanunla düzenlenir. Eğitim ve öğretim kurumla Devlet, maddi imkanlardan rında sadece eğitim, öğretim, araş yoksun başarılı öğrencilerin, öğre tırma ve inceleme ile ilgili faaliyetler nimlerini sürdürebilmeleri amacı ile yürütülür. B u faaliyetler her ne su burslar ve başka yollarla gerekli yar retle olursa olsun engellenemez. dımları yaşar. Devlet, durumları se Eğitim ve öğretim dili bebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları Türkçedir. Eğitim ve öğretim ku topluma yararlı kılacak tedbirleri alır. rumlarında okutulacak yabancı diller Eğitim ve öğretim kurumla ile yabancı dille eğitim ve öğretim rında sadece eğitim, öğretim, araş yapan okulların tâbi olacağı esaslar tırma ve inceleme ile ilgili faaliyetler kanunla düzenlenir. Milletlerarası yürütülür, bu faaliyetler her ne su andlaşma hükümleri saklıdır. retle olursa olsun engellenemez. Türkceden başka hiçbir DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: dil, eğitim ve öğretim kurumların Eğitim ve öğretimin toplum ha da Türk vatandaşlarına ana dilleri yatı bakımından önemi dikkate alına olarak okutulamaz ve öğretilemez. rak Anayasanın başlangıcında ve Eğitim ve öğretim kurumlarında odeğişmez maddelerinde belirtilen kutulacak yabancı diller ile yabancı ilkeler doğrultusunda hiç kimsenin dille eğitim ve öğretim yaşan okulla bu haktan mahrum bırakılamayaca rın tabi olacağı esaslar kanunla dü ğına netlik kazandırılmıştır. zenlenir. Milletlerarası andlaşma Ayrıca Anayasa 'nın "Baş hükümleri saklıdır. langıç" metninde ve diğer maddele- TBMM KUTUPHANESI 21 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni rinde belirtilen kaçınmak hususlar, için madde tekrardan metninden çı karılmıştır. Diğer son fıkrası retim dilinin yandan kısaltılarak maddnenin eğitim ve öğ Türkçe olacağı ve sade bir şekilde daha net belirtilmiştir. III. Kamu Yararı III. Kamu Yararı A. Kıyılardan Yararlanma A. Kıyılardan Yararlanma MADDE 43- Kıyılar, Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Deniz, göl ve akarsu kıyıla rıyla, deniz ve göllerin kıyılarını çev releyen sahil şeritlerinden yararlan mada öncelikle kamu yararı gözetilir. Kıyılarla sahil şeritlerinin, kullanılış amaçlarına göre derinliği ve kişilerin bu yerlerden yararlanma imkan ve şartları kanunla düzenlenir. M A D D E 43- Aynen muhafaza edil miştir. B . Toprak Mülkiyeti B . Toprak Mülkiyeti MADDE 44- Devlet, toprağın verimli olarak işletilmesini korumak ve ge liştirmek, erozyonla kaybedilmesini önlemek ve topraksız olan veya ye ter toprağı bulunmayan çiftçilikle uğ raşan köylüye toprak sağlamak amacıyla gerekli tedbirleri alır. kanun, bu amaçla, değişik tarırrrbölgeleri ve çeşitlerine göre toprağın genişliğini tespit edebilir, topraksız olan veya yeter toprağı bulunmayan çiftçiye toprak sağlanması, üretimin düşü rülmesi, ormanların küçülmesi ve diğer toprak ve yeraltı servetlerinin azalması sonucunu doğuramaz. Bu amaçla dağıtılan toprak lar bölünemez, miras hükümleri dı şında başkalarına devredilemez ve ancak dağıtılan çiftçilerle mirasçıları tarafından işletilebilir. Bu şartların kaybı halinde, dağıtılan toprağın Devletçe geri alınmasına ilişkin esaslar kanunla düzenlenir. M A D D E 44- Aynen muhafaza edil miştir. TBMM KUTUPHANESI 28 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni C. Tarım, Hayvancılık ve B u Üre tim Dallarında Çalışanların Ko runması C. T a r ı m , Hayvancılık ve B u Üre tim Dallarında Çalışanların Ko runması MADDE 45- Devlet, tarım arazileri ile çayır ve meraların amaç dışı kul lanılmasını ve tahribini önlemek, ta rımsal üretim planlaması ilkelerine uygun olarak bitkisel ve hayvansal üretimi artırmak maksadıyla, tarım ve hayvancılıkla uğraşanların işlet me araç ve gereçlerinin ve diğer gir dilerinin sağlanmasını kolaylaştırır. Devlet, bitkisel ve hayvansal ürünlerin değerlendirilmesi ve ger çek değerlerinin üreticinin eline geçmesi için gereken tedbirleri alır. M A D D E 45- Aynen muhafaza edil miştir. D. Kamulaştırma D. Kamulaştırma MADDE 46- Devlet ve kamu tüzelki şileri; kamu yararının gerektirdiği hallerde, karşılıklarını peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan ta şınmaz malların tamamını veya bir kısmını, kanunla gösterilen esas ve usullere göre, kamulaştırmaya ve bunlar üzerinde idari irtifaklar kur maya yetkilidir. Kamulaştırma bedelinin he saplanma tarz ve usulleri kanunla belirlenir, kanun kamulaştırma bede linin tespitinde vergi beyanını, ka mulaştırma tarihindeki resmi ma kamlarca yapılmış kıymet takdirleri ni, taşınmaz malların birim fiyatlarını ve yapı maliyet hesaplarını ve diğer objektif ölçüleri dikkate alır. Bu bedel ile vergi beyanındaki kıymet arasın daki farkın nasıl vergilendirileceği kanunla gösterilir. Kamulaştırma bedeli, nak den ve peşin olarak ödenir. Ancak tarım reformunun uygulanması, bü yük enerji ve sulama projeleri ile is kan projelerinin gerçekleştirilmesi, yeni ormanların yetiştirilmesi, kıyıların korunması ve turizm amacıyla M A D D E 46- Devlet ve kamu tüzel kişileri; kamu yararının gerektirdiği hallerde, gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamını veya bir kısmını, kanunla gösterilen esas ve usullere göre. kamulaştırma ya ve bunlar üzerinde idari irtifaklar kurmaya yetkilidir. Kamulaştırma bedelinin he saplanma tarz ve usulleri kanunla belirlenir. Kanun kamulaştırma be delinin tespitinde vergi beyanını, kamulaştırma tarihindeki resmi ma kamlarca yapılmış kıymet takdirleri ni, taşınmaz malların birim fiyatlarını ve yapı maliyet hesaplarını ve diğer objektif ölçüleri dikkate alır. B u be del ile vergi beyanındaki kıymet ara sındaki farkın nasıl vergilendirileceği kanunla gösterilir. Kamulaştırma bedeli, nakden ve peşin olarak ödenir. Ancak tarım reformunun uygulanması, büyük enerji ve sulama projeleri ile iskan projelerinin gerçekleştirilmesi, yeni ormanların yetiştirilmesi, kıyıların korunması ve turizm amacıvla ka- TBMM KUTUPHANESI Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni kamulaştırılan toprakların bedelleri nin ödenme şekli kanunla gösterilir. Kanunun taksitle ödemeyi öngöre bileceği bu hallerde, taksitlendirme süresi beş yılı aşamaz; bu takdirde taksitler esit olarak ödenir ve peşin ödenmeyen kısım Devlet borçları için önqörülen en yüksek faiz haddine bağlanır. Kamulaştırılan topraktan, o toprağı doğrudan doğruya işleten küçük çiftçiye ait olanlarının bedeli, her halde peşin ödenir. mulaştırılan toprakların bedellerinin ödenme şekli kanunla gösterilir. Ka nunun taksitle ödemeyi öngörebile ceği bu hallerde, taksitlendirme süre si beş yılı aşamaz; bu takdirde tak sitler eşit olarak ödenir. Peşin öden meyen kısım için amme alacaklarındaki en yüksek faiz nisbeti uy gulanır. Kamulaştırılan topraktan, o toprağı doğrudan doğruya işleten küçük çiftçiye ait olanlarının bedeli, her halde peşin ödenir. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Devlet kamu yararı özel mülkiyet ve kamu tüzel gerektirdiği konusu kişileri hallerde olan malları kısmen veya tamamen yasalar vesinde kamıtlaştırahilir. çek karşılığını mektedir. yetleri dan Böylece ödemesi kişilerin önlenebilecektir. peşin devlet kabulü gulamada için borcu uygulayacaktır. kayıpları yan kısım ile enflasyondan maddi mağduri için hangi uyguluyorsa aynı oranı ger gerek Diğer ödenmeyen kendi alacağı oranını nin peşin çerçe Ancak içinde Bu ilkenin dolayı önlenecek, eşitlik ve adalet faiz kişi uy sağlanmış olacaktır. E. Devletleştirme ve Özelleştirme E . Özelleştirme MADDE 47- Kamu hizmeti niteliği tasıvan özel teşebbüsler, kamu yararının zorunlu kıldığı hallerde Devletleştirilebilir. Devletleştirme qerçek kar şılığı üzerinden yapılır. Gerçek karşılığın hesaplanma tarzı ve usulleri kanunla düzenlenir. Devletin, kamu iktisadî te şebbüslerinin ve diğer kamu tüzelki şilerinin mülkiyetinde bulunan işlet me ve varlıkların özelleştirilmesine M A D D E 47- Devletin, kamu iktisadî teşebbüslerinin ve diğer kamu tüzel kişilerinin mülkiyetinde bulunan iş letme ve varlıkların özelleştirilmesi ne ilişkin esas ve usuller kanunla gösterilir. Devlet, kamu iktisadî teşeb büsleri ve diğer kamu tüzelkişileri tarafından yürütülen yatırım ve hiz metlerden hangilerinin özel hukuk sözleşmeleri ile gerçek veya tüzelki- TBMM KUTUPHANESI 30 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni ilişkin esas ve usuller kanunla göste rilir. Devlet, kamu iktisadî teşeb büsleri ve diğer kamu tüzelkişileri tarafından yürütülen yatırım ve hiz metlerden hangilerinin özel hukuk sözleşmeleri ile gerçek veya tüzelki şilere yaptırılabileceği veya devre dilebileceği kanunla belirlenir. silere yaptırılabileceği veya devredi lebileceği kanunla belirlenir. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Özelleştirme uygulamaları, hu kuki alt yapısı da oluşturulup, yay gınlaştırıldığına göre tersine bir uy gu/ama ile devletleştirmeye dönüşen mantıklı bir izahı bulunamaz. Bu taleple Devlet/eştirme laması terk edilmiştir. uygu IV. Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti IV. Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti M A D D E 48- Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir. Devlet, özel teşeb büslerin milli ekonominin gereklerine ve sosyal amaçlara uygun yürüme sini, güvenlik ve kararlılık içinde ça lışmasını sağlayacak tedbirleri alır. M A D D E 48- Aynen muhafaza edil miştir. V. Çalışma ile İlgili Hükümler A . Çalışma Hakkı ve Ödevi V. Çalışma ile İlgili Hükümler A. Çalışma Hakkı ve Ödevi M A D D E 49- Çalışma, herkesin hak kı ve ödevidir. Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma ha yatını geliştirmek için çalışanları ko rumak, çalışmayı desteklemek ve işsizliği önlemeye elverişli ekonomik bir ortam yaratmak için gerekli ted birleri alır. Devlet işçi - işveren ilişkilerinde çalışma barışının sağ lanmasını kolaylaştırıcı ve koruyucu tedbirler alır. M A D D E 49- Çalışma, herkesin hak kı ve ödevidir. Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma ha yatını geliştirmek için çalışanları ko rumak, çalışmayı desteklemek. İşsizi korumaya ve işsizliği önlemeye el verişli ekonomik bir ortam sağlamak için gerekli tedbirleri alır. Devlet, çalışan la rla-iş veren ilişkilerinde çalışma barışının sağ lanmasını kolaylaştırıcı ve koruyucu tedbirler alır. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Bu lışma düzenlemeyle hayatı lülüklerinin gibi yeni ile ilgili yanısıra bir devlete, diğer işsizi sorumluluk ça yüküm korumak daha yük lenmektedir. Ayrıca "çalışanlar" işçi denilmek tabiri suretiyle yerine tabi TBMM KUTUPHANESI 31 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni olduğu yasa ve statü ne olursa kamuda larla görev ilgili bir yapan tüm düzenleme olsun çalışan yapılmak ladır. kısmen Böylece işçi-memur ayırımı ortadan kaldırılmaya çalışıl mıştır. B. Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı B. Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı MADDE 50- Kimse, yaşına, cinsiye tine ve gücüne uymayan işlerde ça lıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar. Dinlenmek, çalı şanların hakkıdır. Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenle nir. M A D D E 50- Aynen muhafaza edil miştir. C. Sendika Kurma Hakkı C . Sendika Kurma Hakkı MADDE 5 1 - İşçiler ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, eko nomik ve sosyal hak ve menfaatleri ni korumak ve geliştirmek için önce den izin almaksızın sendikalar ve üst Kuruluşlar kurma hakkına sahiptirler. Sendikalar veya üst Kuru luşlarını kurabilmek için kanunun gösterdiği bilgi ve belgelerin, kanun da belirtilen yetkili mercie verilmesi yeterlidir. Bu bilgi ve belgelerin ka nuna aykırılığının tespiti halinde yet kili merci, sendika veya üst Kurulu şun faaliyetinin durdurulması veya kapatılması için mahkemeye başvu rur. Sendikalara üye olmak ve üyelikten ayrılmak serbesttir. Hiç kimse sendikaya üye olmaya, üye kalmaya, üyelikten ay rılmaya zorlanamaz. İşçiler ve işverenler aynı zamanda birden fazla sendikaya üye M A D D E 5 1 - Çalışanlar ve işve renler. Üyelerinin çalışma ilişkilerin de, ekonomik ve sosyal hak ve men faatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendi kalar ve üst kuruluşlar kurma hakkı na sahiptirler. Sendikalar veya üst kuru luşlarını kurabilmek için kanunun gösterdiği bilgi ve belgelerin, kanun da belirtilen yetkili mercie verilmesi yeterlidir. B u bilgi ve belgelerin ka nuna aykırılığının tesbiti halinde ikaza rağmen aykırılık giderilmezse yetkili merci, sendika veya üst ku ruluşun faaliyetinin durdurulması veya kapatılması için mahkemeye başvurabilir. Sendikalara üye olmak ve üyelikten ayrılmak serbesttir. Hiç kimse sendikaya üye olmaya, üye kalmaya, üyelikten ay rılmaya zorlanamaz. 32 TBMM KUTUPHANESI Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni olamazlar. Herhangi bir işyerinde çalı şabilmek, işçi sendikasına üye ol mak veya olmamak şartına bağla namaz. İşçi sendika ve üst Kuruluş larında yönetici olabilmek için, en az on yıl bilfiil işçi olarak çalışmış olma şartı aranır. Sendika ve üst Kuruluşları nın tüzükleri, yönetim ve işleyişleri, Anayasada belirlenen Cumhuriyetin niteliklerine ve demokratik esaslara aykırı olamaz. Çalışanlar ve işverenler ay nı zamanda birden fazla sendikaya üye olamazlar. Herhangi bir işyerinde çalı şabilmek sendikalı olup-olmamak şartına bağlanamaz. Çalışanlara ait sendika ve üst kuruluşlarında yönetici olabilmek için, en az on yıl bilfiil çalışmış olma şartı aranır. Sendika ve üst kuruluşlarının tüzükleri, yönetim ve işleyişleri, A nayasada belirlenen Cumhuriyetin niteliklerine ve demokratik esaslara aykırı olamaz. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Anayasa'nın sindeki yalnız 49'uncu düzenlemeye paralel işçi statüsünde olanların tüm çalışanlara sendika kurma madde olarak değil hakkı getirilmektedir. Sendika ve üst kuruluşların yasaya aykırılık sebebiyle kapatıla bilmesi için de önce o kuruluşun ikaz edilmesi gerekmektedir. İkaza rağ men aykırılık giderilmezse kapatma davası bu halde açılacaktır. D. Sendikal Faaliyet D. Sendikal Faaliyet M A D D E 52- 23.7.1995 tarihli ve 4121 numaralı kanunla yürürlükten kaldırılmıştır. M A D D E 52- 23.7.1995 tarihli ve 4121 numaralı kanunla yürürlük ten kaldırılmıştır. VI. Toplu İş Sözleşmesi, Grev Hakkı ve Lokavt A . Toplu İş Sözleşmesi Hakkı V I . Toplu İş Sözleşmesi, Grev Hakkı ve Lokavt A. Toplu İş Sözleşmesi Hakkı M A D D E 53- İsçiler ve işverenler, karşılıklı olarak ekonomik ve s o s val durumlarını ve çalışma şartla rını düzenlemek amacıvla toplu iş sözleşmesi vapma hakkına sahip tirler. Toplu iş sözleşmesinin nasıl M A D D E 53- Çalışanlar ve işve renler, karşılıklı ilişkilerinde eko nomik ve sosyal durumlarını ko rumak ve geliştirmek amacıyla toplu iş sözleşmesi yapma hakkına sahiptir. Toplu iş sözleşmesinin nasıl TBMM KUTUPHANESI 33 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni yapılacağı kanunla düzenlenir. 128 inci Maddenin ilk fıkrası kapsamı na qiren kamu görevlilerinin ka nunla kendi aralarında kurmaları na cevaz verilecek olan ve bu Maddenin birinci ve ikinci fıkraları ile 54 üncü Madde hükümlerine tabi olmavan sendikalar ve üst Kuruluşları, üyeleri adına varqı mercilerine başvurabilir ve ida reyle amaçları doğrultusunda toplu qörüşme yaşabilirler. Toplu qörüşme sonunda anlaşmaya va rılırsa düzenlenecek mutabakat metni taraflarca imzalanır. B u mu tabakat metni, uyqun idari veya kanuni düzenlemenin yapılabil mesi için bakanlar Kurulunun takdirine sunulur. Toplu görüşme sonunda mutabakat metni imza lanmamışsa anlaşma ve anlaş mazlık noktaları da taraflarca im zalanacak bir tutanakla Bakanlar Kurulunun takdirine sunulur. B u fıkranın uygulanması na ilişkin usuller kanunla düzen lenir. Aynı işyerinde, aynı dönem için, birden fazla toplu iş sözleşmesi yapılamaz ve uygulanamaz. yapılacağı kanunla düzenlenir. Bu hakkın kullanılması, kamu düzenini ve genel ahlakı ko rumak amaçları ile sınırlanabilir. Aynı işyerinde, aynı dönem için. bir den fazla toplu iş sözleşmesi yapıla maz ve uygulanamaz. İşçi niteliği taşımayan ka mu hizmeti görevlilerinin bu alan daki haklarının kapsamı istisna ve sınırları gördükleri hizmetin nite liğine uygun olarak kanunla dü zenlenir. B. Grev Hakkı ve Lokavt B. Grev Hakkı ve Lokavt DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: 49'uncu Anayasa'mn sindeki "işçiler" ibaresi konulduğundan de yerine aynı düzen/emenin rekmektedir. deki kamu Artık görevlileri Çalışanların mesi yaparken nılması leme maddede ge statüsün de toplu söz olabileceklerdir. toplu iş sözleş ve bu hakkın durumunda reket edebilmesi bu yapılması memur leşme hakkına sahip madde "çalışanlar" daha için ödü kulla özgür bir ha düzen yapılmaktadır. MADDE 54- Toplu iş sözleşmesinin M A D D E 54- Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında, uyuşmazlık yapılması sırasında. uyuşmazlık çıkması halinde işçiler qrev hakkına çıkması halinde çalışanlar grev hak sahiptirler. Bu hakkın kullanılmasının kına sahiptirler. B u hakkın kullanıl ve işverenin lokavta başvurmasının masının ve işverenin lokavta baş usul ve şartları ile kapsam ve istis vurmasının usul ve şartları ile kap naları kanunla düzenlenir. sam ve istisnaları kanunla düzenle nir. Grev hakkı ve lokavt iyi niyet kurallarına aykırı tarzda, toplum za Grev hakkı ve lokavt iyi ni rarına ve milli serveti tahriş edecek yet kurallarına aykırı tarzda, toplum şekilde kullanılamaz. zararına ve milli serveti tahrip ede Grev esnasında greve katı cek şekilde kullanılamaz. lan işçilerin ve sendikanın kasıtlı ve Grev esnasında greve katılan ya kusurlu hareketleri sonucu, grev çalışanların ve sendikanın kasıtlı uygulanan işyerinde sebep oldukları veya kusurlu hareketleri sonucu, grev maddi zarardan sendika sorumludur. uygulanan işyerinde sebep oldukları Grev ve lokavtın yasaklana- 1 maddi zarardan sendika sorumludur. 34 TBMM KUTUPHANESI Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni bileceği veya ertelenebileceği haller ve işyerleri kanunla düzenlenir. Grev ve lokavtın yasaklan dığı hallerde veya ertelendiği du rumlarda ertelemenin sonunda, uyuşmazlık yüksek hakem Kurulunca çozulur. Uyuşmazlığın her safhasın da taraflar da anlaşarak yüksek ha kem Kuruluna başvurabilir, yüksek hakem Kurulunun kararları kesindir ve toplu iş sözleşmesi hükmündedir. Yüksek hakem Kurulunun Kuruluş ve görevleri kanunla dü zenlenir. Siyasi amaçlı grev ve lokavt, dayanışma grev ve lokavtı, genel grev ve lokavt, işyeri işgali, işi ya vaşlatma, verim düşürme ve diğer direnişler yapılamaz. Greve katılmayanların işye rinde çalışmaları, greve katılanlar tarafından hiçbir şekilde engellene mez. Grev ve lokavtın yasaklana bileceği veya ertelenebileceği haller ve işyerleri kanunla düzenlenir. Grev ve lokavtın yasaklandı ğı hallerde veya ertelendiği durum larda ertelemenin sonunda, uyuş mazlık Yüksek Hakem Kurulunca çözülür. Uyuşmazlığın her safhasın da taraflar da anlaşarak Yüksek Ha kem Kuruluna başvurabilir. Yüksek Hakem Kurulunun kararları kesindir ve toplu iş sözleşmesi hükmündedir. Yüksek Hakem Kurulunun kuruluş ve görevleri kanunla düzen lenir. Siyasi amaçlı grev ve lokavt, dayanışma grev ve lokavtı, genel grev ve lokavt, işyeri işgali, işi ya vaşlatma, verim düşürme ve diğer direnişler yapılamaz. Greve katılmayanların işye rinde çalışmaları, greve katılanlar tarafından hiçbir şekilde engellene mez. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Anayasa'nın 49'uncu mad desindeki paralel çalışanlara olarak rilmesi icab verilen grev hakkının haklara da ve etmektedir. VII. Ücrette Adalet Sağlanması V I I . Ücrette Adalet Sağlanması MADDE 55- Ücret emeğin karşılığı dır. Devlet, çalışanların yaptıkla rı işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve diğer sosyal yardımlar dan yararlanmaları için gerekli ted birleri alır. Asgari ücretin tespitinde ül kenin ekonomik ve sosyal durumu göz önünde bulundurulur. M A D D E 55- Ücret emeğin karşılı ğıdır. Devlet, çalışanların yaptıkla rı işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve diğer sosyal yardımlar dan yararlanmaları için gerekli ted birleri alır. Asgari ücretin tespitinde ül kenin ekonomik ve sosyal durumu gözönünde bulundurulur. Asgari üc retten vergi alınamaz. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: tın Asgari ücret esas itibariyle idamesini sağlıyacak en haya düşük TBMM KUTUPHANESI 35 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni ücret olduğundan bunun vergi dışı kalması sosyal devlet olmanın ve sosyal adaleti sağlamanın bir gereği olarak düşünülmüştür VIII. Sağlık, Çevre ve Konut A. Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması V I I I . Sağlık, Çevre ve Konut A. Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması MADDE 56- Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlını korumak ve çevre kirlenme sini önlemek Devletin ve vatandaşla rın ödevidir. Devlet, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı içinde sürdür mesini sağlamak; insan ve Madde gücünde tasarruf ve verimi artırarak, işbirliğini gerçekleştirmek amacıyla sağlık Kuruluşlarını tek elden planla yıp hizmet vermesini düzenler. Devlet, bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlarından yararlanarak, onları denetleyerek yerine getirir. Sağlık hizmetlerinin yaygın bir şekilde yerine getirilmesi için ka nunla genel sağlık sigortası kurula bilir. M A D D E 56- Aynen muhafaza edil miştir. B. Konut Hakkı B. Konut Hakkı MADDE 57- Devlet, şehirlerin özel liklerini ve çevre şartlarını gözeten bir planlama çerçevesinde, konut ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alır, ayrıca toplu konut teşebbüslerini destekler. M A D D E 57- Genel ve yerel yöne timler, şehirlerin özelliklerini ve çevre şartlarını gözeten bir planlama çerçevesinde, konut ihtiyacını karşı layacak tedbirleri alır. ayrıca toplu konut teşebbüslerini destekler. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Kişilerin konut sahibi olabil meleri için hem merkezi yönetimin hem de yerel yönetimlerin birlikte görev/i kılınması hem çağdaş geliş melerin ve hem de kentleşme politi kalarının tabii sonucudur. Yerel vö- 36 TBMM KUTUPHANESI Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni iletimlerin bu konuda yetkilendiril- mesi hu hakkın karşılanmasına kan sağlıyacaktır im IX. Gençlik ve Spor A. Gençliğin Korunması I X . Gençlik ve Spor A. Gençliğin Korunması MADDE 58- Devlet, İstiklal ve Cum huriyetimizin emanet edildiği gençle rin müsbet ilmin ışığında, Atatürk ilke ve inkilapları doğrultusunda ve Devletin ülkesi ve milletiyle bölün mez bütünlüğünü ortadan kaldırmayı amaç edinen görüşlere karşı yetiş me ve gelişmelerini sağlayıcı ted birleri alır. Devlet, gençleri alkol düş künlüğünden, uyuşturucu maddeler den, suçluluk, kumar ve benzeri kötü alışkanlıklardan ve cehaletten koru mak için gerekli tedbirleri alır. M A D D E 58- Devlet, istiklal ve Cumhuriyetimizin emanet edildiği gençlerin müsbet ilmin ve milli kül türün ışığında. Atatürk ilke ve inkı lapları doğrultusunda ve Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bü tünlüğünü ortadan kaldırmayı amaç edinen görüşlere karşı yetişme ve gelişmelerini sağlayıcı tedbirleri alır. Devlet, gençleri alkol düş künlüğünden uyuşturucu maddeler den, suçluluk, kumar ve benzeri kötü alışkanlıklardan ve cehaletten koru mak için gerekli tedbirleri alır. DEĞİŞİKLİK GEREKCESİ: Geleceğimizin güvencesi olan gençlerin hem hem milli de evrensel deki ilkeler zümsemesi değer/eri ışığında en doğru liğin korunabilmesi değer/eri. madde metnin benimseyip olanıdır. ancak bu ö- Genç yolla mümkündür. B. Sporun Geliştirilmesi B. Sporun Geliştirilmesi MADDE 59- Devlet, her yaştaki Türk vatandaşlarının beden ve ruh sağlı ğını geliştirecek tedbirleri alır, spo run kitlelere yayılmasını teşvik eder. Devlet başarılı sporcuyu korur. M A D D E 59- Aynen muhafaza edil miştir. X. Sosyal Güvenlik Hakları A. Sosyal Güvenlik Hakkı MADDE 60- Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar. X . Sosyal Güvenlik Hakları A. Sosyal Güvenlik Hakkı M A D D E 60- Aynen muhafaza edil miştir. 37 TBMM KUTUPHANESI Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni B. Sosyal Güvenlik Bakımından Özel Olarak Korunması Gereken ler B. Sosyal Güvenlik Bakımından Özel Olarak Korunması Gereken ler M A D D E 6 1 - Devlet, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleriyle, malul ve gazileri korur ve toplumda kendi lerine yaraşır bir hayat seviyesi sağlar. Devlet, sakatların korunma larını ve toplum hayatına intibakları nı sağlayıcı tedbirleri alır. Yaşlılar, Devletçe korunur. Yaşlılara Devlet yardımı ve sağlana cak diğer haklar ve kolaylıklar ka nunla düzenlenir. Devlet, korunmaya muhtaç çocukların topluma kazandırılması için her türlü tedbiri alır. Bu amaçlarla gerekli teşkilat ve tesisleri kurar veya kurdurur. M A D D E 6 1 - Aynen muhafaza edil miştir. C. Yabancı Ülkelerde Çalışan Türk Vatandaşları C. Yabancı Ülkelerde T ü r k Vatandaşları M A D D E 62- Devlet, yabancı ülke lerde çalışan Türk vatandaşlarının aile birliğinin, çocuklarının eğitiminin, kültürel ihtiyaçlarının ve sosyal gü venliklerinin sağlan-ması, anava tanla bağlarının korunması ve yurda dönüş-lerinde yardımcı olunması için gereken tedbirleri alır. M A D D E 62- Aynen muhafaza edil miştir. XI. Tarih, Kültür ve Tabiat Varlıkla rının Korunması X I . T a r i h , Kültür ve Tabiat V a r lıklarının Korunması M A D D E 63- Devlet, tarih, kültür ve tabiat varlıklarının ve değerlerinin korunmasını sağlar, bu amaçla des tekleyici ve teşvik edici tedbirleri alır. Bu varlıklar ve değerlerden özel mülkiyet konusu olanlara geti rilecek sınırlamalar ve bu nedenle hak sahiplerine yapılacak yardımlar ve tanınacak muafiyetler kanunla düzenlenir. M A D D E 63- Aynen muhafaza edil miştir. Çalışan TBMM KUTUPHANESI 38 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni XII. Sanatın ve Sanatçının Korun ması X I I . Sanatın runması MADDE 64- Devlet, sanat faaliyetle rini ve sanatçıyı korur. Sanat eserle rinin ve sanatçının korunması, değerlendiril-mesi, desteklenmesi ve sanat sevgisinin yayılması için gere ken tedbirleri alır. M A D D E 64- Aynen muhafaza edil miştir. XIII. Sosyal ve Ekonomik Hakların Sınırı X I I I . Sosyal ve Ekonomik Hakla rın Sınırı MADDE 65- Devlet, sosyal ve eko nomik alanlarda Anayasa ile belirle nen görevlerini, ekonomik istikrarın korunmasını gözeterek, mali kay naklarının yeterliliği ölçüsünde yeri ne getirir. M A D D E 65- Yürürlükten mıştır. 1. Türk Vatandaşlığı 1. T ü r k Vatandaşlığı MADDE 66- Türk Devletine vatan daşlık bağı ile bağlı olan herkes Türktür. Türk babanın veya Türk ananın çocuğu Türktür. Yabancı ba badan ve Türk anadan olan çocuğun vatandaşlığı kanunla düzenlenir. Vatandaşlık, kanunun gös terdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedi lir. Hiçbir Türk, vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulun madıkça vatandaşlıktan çıkarılamaz. Vatandaşlıktan çıkarma ile ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolu kapatılamaz. M A D D E 66- Aynen muhafaza edil miştir. II. Seçme, Seçilme ve Siyasi Faa liyette Bulunma Hakları I I . Seçme, Seçilme ve Siyasi Faali yette Bulunma Hakları MADDE 67- (23.7.1995-4121) Va tandaşlar, kanunda gösterilen şartla ra uygun olarak, seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasi parti M A D D E 67- Vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak, seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasi parti içinde si vasi fa- ve Sanatçının K o kaldırıl TBMM KUTUPHANESI 39 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni içinde siyasi faaliyette bulunma ve halk oylamasına katılma hakkına sahiptir. Seçimler ve halkoylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, ge nel oy, açık sayım ve döküm esasla rına göre yargı yönetim ve denetimi altında yapılır. Ancak, yurt dışında bulunan Türk vatandaşlarının oy hakkını kullanabilmeleri amacıyla kanun, uygulanabilir tedbirleri belir ler. Onsekiz yaşını dolduran her Türk vatandaşı, seçme ve halkoylamasına katılma hakkına sahiptir. Bu hakların kullanılması ka nunla düzenlenir. Silah altında bulunan er ve erbaşlarla, askeri öğrenciler, ceza infaz kurumlarında bulunan hüküm lüler oy kullanamazlar. Ceza infaz kurumları ve tutukevlerinde bulunan tutukluların seçme haklarını kullan malarında, oyların sayım ve dökü münde seçim emniyeti açısından alınması gerekli tedbirler yüksek se çim Kurulu tarafından tespit edilir ve görevli hakimin yerinde yönetim ve denetimi altında yapılır. Seçim kanunları, temsilde adalet ve yönetimde istikrar ilkelerini bağdaştıracak şekilde düzenlenir. aliyette bulunma ve halkoylamasına katılma hakkına sahiptir. Seçimler ve halkoylaması serbest, eşit. gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre. yargı yönetim ve denetimi al tında yapılır. Ancak, yurt dışında bulunan Türk vatandaşlarının oy hakkını kullanabilmeleri amacıyla kanun, uygulanabilir tedbirleri belir ler. Onsekiz yaşını dolduran her Türk vatandaşı seçme ve halkoyla masına katılma haklarına sahiptir. Bu hakların kullanılması ka nunla düzenlenir. Silah altında bulunan er ve erbaşlar ile askeri öğrenciler, taksirli suçlardan mahkum olanlar hariç ceza infaz kurumlarında bulunan hü kümlüler oy kullanamazlar. Ceza infaz kurumları ve tutukevlerinde bulunan tutukluların seçme haklarını kullanmalarında, oyların sayım ve dökümünde seçim emniyeti açısın dan alınması gerekli tedbirler Yük sek Seçim Kurulu tarafından tespit edilir ve görevli hakimin yerinde yö netim ve denetimi altında yapılır. Seçim kanunları, temsilde adalet ve yönetimde istikrar ilkelerini bağdaştıracak biçimde düzenlenir. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Suç bir işleme şekilde olanları kastı taksirli seçme bulunmaksızın bir suç ve seçilme temel demokratik haklardan bırakmak değildir. doğru Nitekim taksirli suç "6. maddesi Anayasa'nın milletvekili rum seçilme işlemiş gibi en mahrum işleyenler gereği hakkından mah bırakılmamaktadırlar. Bu nedenle olmuş aynı suçlan cezaevindeki seçme hakkından sı bir çelişkidir. ki değişiklikle mahkum hükümlülerin mahrum bırakılma Bu çelişki. maddede- giderilmektedir. TBMM KUTUPHANESI 40 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni III. Siyasi Partilerle İlgili Hükümler A. Parti Kurma, Partilere Girme ve Partilerden Çıkma I I I . Siyasi Partilerle İlgili Hüküm ler A . Parti K u r m a , Partilere G i r m e ve Partilerden Çıkına MADDE 68- Vatandaşlar, siyasi parti kurma ve usulüne göre partilere gir me ve partilerden ayrılma hakkına sahiptir, parti üyesi olabilmek için onsekiz yaşını doldurmuş olmak ge rekir. Siyasi partiler, demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurla rıdır. Siyasi partiler, önceden izin alma dan Kurulurlar ve Anayasa ve kanun hükümleri içinde faaliyetlerini sürdü rürler. Siyasi partilerin tüzük ve programları ile eylemleri, Devletin bağımsızlığına, ülkesi ve Milletiyle bölünmez bütünlüğüne, insan hakla rına, eşitlik ve hukuk Devleti ilkeleri ne, Millet egemenliğine, demokratik ve laik Cumhuriyet ilkelerine aykırı olamaz; sınıf veya zümre diktatörlü ğünü veya herhangi bir tür diktatör lüğü savunmayı ve yerleştirmeyi amaçlayamaz; suç işlenmesini teşvik edemez. Hakimler ve savcılar, Sayıştay dahil yüksek yargı organları mensupları, kamu kurum ve Kuru luşlarının memur statüsündeki gö revlileri, yaptıkları hizmet bakımın dan işçi niteliği taşımayan diğer ka mu görevlileri, silahlı kuvvetler men supları ile yükseköğretim öncesi öğ rencileri siyasi partilere üye ola mazlar. Yükseköğretim elemanları nın siyasi partilere üye olmaları an cak kanunla düzenlenebilir. Kanun bu elemanların, siyasi partilerin mer kez organları dışında kalan parti gö revi almalarına cevaz veremez ve parti üyesi yükseköğretim elemanla rının yükseköğretim kurumlarında uyacakları esasları belirler. Yükseköğretim öğrencileri- M A D D E 68- Aynen muhafaza edil miştir. TBMM KUTUPHANESI 4 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni nin siyasi partilere üye olabilmeleri ne ilişkin esaslar kanunla düzenlenir. Siyasi partilere, devlet, ye terli düzeyde ve hakça mali yardım yapar. Partilere yapılacak yardımın, alacakları üye aidatının ve bağışların tabi olduğu esaslar kanunla düzen lenir. B. Siyasi Partilerin Uyacakları E saslar B. Siyasi Partilerin Uyacakları E saslar M A D D E 69- (23.7.1995-4121)Siyasi partilerin faaliyetleri, parti içi düzen lemeleri ve çalışmaları demokrasi ilkelerine uygun olur. Bu ilkelerin uygulanması kanunla düzenlenir. Siyasi partiler, ticari faali yetlere girişemezler. Siyasi partilerin gelir ve giderlerinin amaç larına uygun olması gereklidir, bu kuralın uygulanması kanunla dü zenlenir. Anayasa mahkemesince siyasi partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin kanuna uygunlu ğunun tespiti, bu hususun denetim yöntemleri ve aykırılık halinde uy gulanacak yaptırımlar kanunda gösterilir. Anayasa mahkemesi, bu denetim görevini yerine getirirken sayıştaydan yardım sağlar. Anayasa mahkemesinin bu denetim konunda vereceği kararlar kesindir. M A D D E 69- Siyasi partilerin faali yetleri, parti içi düzenlemeleri ve çalışmaları demokrasi ilkelerine uy gun olur. B u ilkelerin uygulanması kanunla düzenlenir. Siyasi partiler, ticari faali yetlere girişemezler. Siyasi partilerin gelir ve gi derlerinin amaçlarına uygun olması gereklidir, bu kuralın uygulanması kanunla düzenlenir. Anayasa Mah kemesince siyasi partilerin mal edi nimleri ile gelir ve giderlerinin kanu na uygunluğunun tespiti, bu hususun denetim yöntemleri ve aykırılık ha linde uygulanacak yaptırımlar ka nunda gösterilir. Anayasa Mahkeme si, bu denetim görevini yerine geti rirken Sayıştaydan yardım sağlar. Anayasa Mahkemesinin bu denetim sonunda vereceği kararlar kesindir. Siyasi partilerin kapatılması, yargıtay Cumhuriyet başsavcısının açacağı dava üzerine Anayasa mahkemesince kesin olarak karara bağlanır. Bir siyasi partinin tüzüğü ve programının 68 inci Maddenin dör düncü fıkrası hükümlerine aykırı bulunması halinde temelli kapatma kararı verilir. Bir siyasi partinin 68 inci Maddenin dördüncü fıkrası hükümle rine aykırı eylemlerinden ötürü te melli kapatılmasına, ancak, onun bu nitelikteki fiillerin işlendiği bir odak haline geldiğinin Anayasa mahke- Siyasi partilerin kapatılması, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının açacağı dava üzerine Anayasa Mah kemesince kesin olarak karara bağla nır. B i r siyasi partinin tüzük ve programının 68. maddenin dör düncü fıkrası hükümlerine aykırı görülmesi halinde Yargıtay C u m huriyet Başsavcısı, ilgili partiye düzeltme talebinde bulunur. P a r tinin, bu talebe karşı Anayasa Mahkemesine itiraz hakkı vardır, itirazın reddi halinde verilen süre içinde tüzük ve programında gerekli düzeltmeyi yapmayan parti TBMM KUTUPHANESI 42 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni meşince tespit edilmesi halinde ka rar verilir. Temelli kapatılan bir parti bir başka ad altında Kurulamaz. Bir siyasi partinin temelli kapatılmasına beyan veya faaliyetle riyle sebep olan kurucuları dahil üyeleri, Anayasa mahkemesinin te melli kapatmaya ilişkin kesin kararı nın resmi gazetede gerekçeli olarak yayımlanmasından başlayarak beş yıl düzeyle bir başka partinin kuru cusu, üyesi, yöneticisi ve deneticisi olamazlar. Yabancı Devletlerden, uluslararası Kuruluşlardan ve Türk uyruğunda olmayan gerçek ve tüzel kişilerden maddi yardım alan siyasi partiler temelli olarak kapatılır. Siyasi partilerin Kuruluş ve çalışmaları, denetleme ve kapatıl maları ile siyasi partilerin ve adayla rın seçim harcamaları ve usulleri yukarıdaki esaslar çerçevesinde ka nunla düzenlenir. aleyhinde kapatma davası açılır. Bir siyasi partinin 68'inci maddenin dördüncü fıkrası hükümle rine aykırı eylemlerinden ötürü te melli kapatılmasına ancak o parti nin kanunla belirlenen ölçülere göre bu nitelikteki fiillerin işlendiği bir odak haline geldiğinin Anayasa Mahkemesi'nce tesbit edilmesi ha linde karar verilir. Temelli kapatılan bir parti bir başka ad altında kurulamaz. Bir siyasi partinin temelli kapatılmasına beyan veya faaliyetle riyle sebep olan kurucuları dahil üyeleri. Anayasa Mahkemesinin te melli kapatmaya ilişkin kesin kararı nın Resmi Gazetede gerekçeli olarak yayımlanmasından başlayarak dört yıl süreyle bir başka partinin kurucu su, üyesi, yöneticisi ve deneticisi olamazlar. Yabancı devletlerden, ulusla rarası kuruluşlardan ve Türk uyruk luğunda olmayan gerçek ve tüzelki şilerden maddi vardım alan siyasi partiler temelli olarak kapatılır. Siyasi partilerin kuruluş ve çalışmaları, denetlenme ve kapatıl maları ile siyasi partilerin ve adayla rın seçim harcamaları ve usulleri yu karıdaki esaslar çerçevesinde ka nunla düzenlenir. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Siyasi partiler vazgeçilmez partilerin tüzük aykırılık nedeniyle sı yoluna rılığın yete ve daha rumlaşması, kapatılma önce yönünde avkı- ikaz e- takdirde açılması uygundur. si, partileşmeden beklenen elde ancak ka hakkani Partilerin demokrasinin edilebilmesi nedenle programlardaki hemen hu yapılmadığı davasının hayatın Bu gidilmesi yerine, giderilmesi dilmesı. patma demokratik unsurudur. ku kökleşme faydanın bu şekilde mümkündür. 43 TBMM KUTUPHANESI Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni Diğer yandan tılmasına parti üyesi lanmasıyla olarak olmasına bağlı bir yapılan partinin line siyasi kişinin üyelikten yasak- dört yılda Ayrıca 4 yıl bir değişiklikle 6. eylemlerin partiler kanunu dikkate bu maddenin siyasi odağı ha teshilinde, ile alınması ğu getirilmektedir. fıkrasın bir gelip-getmediğinin ölçülerin olması yapılmış düzenlemedir. madnenin yasak kapa veren ilgili sürenin da seçimlerin da partinin sebebiyet getirilen zorunlulu Bu husus, son fıkrasının zaten da bir gereğidir. IV. Kamu Hizmetlerine Hakkı A. Hizmete Girme Girme I V . K a m u Hizmetlerine Hakkı A . Hizmete G i r m e Girme MADDE 70- Her Türk, kamu hiz metlerine girme hakkına sahiptir. Hizmete alınmada, görevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayırım gözetilemez. M A D D E 70- Aynen muhafaza edil miştir. B. Mal Bildirimi B . M a l Bildirimi MADDE 7 1 - Kamu hizmetine giren lerin mal bildiriminde bulunmaları ve bu bildirimlerin tekrarlanma süreleri kanunla düzenlenir. Yasama ve yü rütme organlarında görev alanlar, bundan istisna edilemez. M A D D E 7 1 - Aynen muhafaza edil miştir. V. Vatan Hizmeti V . Vatan Hizmeti MADDE 72- Vatan hizmeti, her Tür kün hakkı ve ödevidir, bu hizmetin silahlı kuvvetlerde veya kamu kesi minde ne şekilde yerine getirileceği veya getirilmiş sayılacağı kanunla düzenlenir. M A D D E 72- Aynen muhafaza edil miştir. 44 TBMM KUTUPHANESI Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni VI. Vergi Ödevi V I . Vergi Ödevi MADDE 73- Herkes, kamu giderleri ni karşılamak üzere, mali gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür. Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı, maliye politikasının sosyal amacıdır. Vergi, resim, harç ve benze ri mali yükümlülükler kanunla konu lur, değiştirilir veya kaldırılır. Vergi, resim, harç ve benze ri mali yükümlülüklerin muaflık, istis nalar ve indirimleriyle oranlarına iliş kin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde deği şiklik yapmak yetkisi bakanlar Kuru luna verilebilir. M A D D E 73- Aynen muhafaza edil miştir. VII. Dilekçe Hakkı V I I . Dilekçe Hakkı MADDE 74- Vatandaşlar, kendile riyle veya kamu ile ilgili dilek ve şi kayetleri hakkında, yetkili makamla ra ve Türkiye büyük Millet Meclisine yazı ile başvurma hakkına sahiptir. Kendileriyle ilgili başvurma ların sonucu, dilekçe sahiplerine ya zılı olarak bildirilir. Bu hakkın kullanılma biçimi kanunla düzenlenir. M A D D E 74- Aynen muhafaza edil miştir. 1. Türkiye Büyük Millet Meclisi A. Kuruluşu I. Türkiye B ü y ü k Millet Meclisi A. Kuruluşu MADDE 75- (17.5.1987 - 3361 ve 23.7.1995 -4121) Türkiye Büyük Millet Meclisi, genel oyla seçilen beşyüzelli milletvekilinden oluşur. M A D D E 75- Aynen muhafaza edil miştir. B. Milletvekili Seçilme Yeterliliği B. Milletvekili Seçilme Yeterliliği MADDE 76- Otuz vaşını dolduran her Türk Milletvekili seçilebilir. En az ilkokul mezunu olma yanlar, kısıtlılar, yükümlü olduğu as- M A D D E 76- Yirmibeş yaşını dol duran her Türk milletvekili seçilebi lir. En az ilkokul mezunu olma- TBMM KUTUPHANESI 45 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni kerlik hizmetini yapmamış olanlar, kamu hizmetinden yasaklılar, taksirli suçlar hariç toplam bjr yıl veya daha fazla hapis ile ağır hapis cezasına hüküm giymiş olanlar; zimmet, ihti las, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandı rıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kul lanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlarla, kaçakçılık, resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, Devlet sırlarını açığa vurma, ideolo jik veya anarşik eylemlere katılma ve bu gibi eylemleri tahrik ve teş vik suçlarından biriyle hüküm giy miş olanlar, affa uğramış olsalar bile milletvekili seçilemezler. Hakimler ve savcılar, yüksek yargı organları mensupları, yükse köğretim Kurulu üyeleri, kamu kurum ve Kuruluşlarının memur statüsün deki görevlileri ile yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri ve silahlı kuv vetler mensupları, görevlerinden çe kilmedikçe, aday olamazlar ve mil letvekili seçilemezler. yanlar, kısıtlılar, yükümlü olduğu askerlik hizmetini yapmamış olanlar, kamu hizmetinden yasaklılar, taksirli suçlar hariç toplam iki yıl veya daha fazla hapis ile 1 yıldan fazla ağır hapis cezasına hüküm giymiş olan lar; zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlarla, kaçakçılık, resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma. Devlet sırlarını açığa vurma, terör eylemlerine katılma suçlarından biriyle hüküm giymiş olanlar, affa uğramış olsalar bile milletvekili seçilemezler. Aday olmak, memurluktan çekilme şartına bağlanamaz. Seçim güvenliği bakımından hangi me murların ne gibi şartlarda aday olabilecekleri kanunla düzenlenir. Hakimler ve savcılar ile subay, askeri memur ve astsubay lar, mesleklerinden çekilmedikçe, aday olamazlar ve seçilemezler. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Ülkemiz nüfusunun şın altında yaşı IS 'e gençlere %66 'sı 30 ya bulunmaktadır. Seçme indirilmiştir. daha Seçmede çok fırsat göre, seçilmede verildiğine de bu imkân getiril melidir. Genç aktiviteyi ya çekmekte başkaca faal politika da yararlar bulunmaktadır. Esasen demokrasilerde çoğulculuk fırsat eşitliğinin lanması asıl ve katılımcılıktır. olabildiğince da çoğulculuğun olan Ayrıca tabii sağ gere ğidir. Bu sebeplerle Milletvekili yaşı 25 'e indirilmiş; da kalan den kamu görevlilerinin çekilme seçilme istisnalar zorunluğu dışın görev maddeden çıkarılmıştır. 46 TBMM KUTUPHANESI Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni C- Türkiye Büyük Millet Meclisinin Seçim Dönemi C - Türkiye B ü y ü k Millet Meclisi nin Seçim Dönemi MADDE 77- Türkiye Büyük Millet Meclisinin seçimleri beş yılda bir yapılır. Meclis, bu süre dolmadan seçimin yenilenmesine karar vere bileceği gibi, Anayasada belirtilen şartlar altında Cumhurbaşkanınca verilecek karara göre de seçimler yenilenir, süresi biten milletvekili ye niden seçilebilir. Yenilenmesine ka rar verilen Meclisin yetkileri, yeni Meclisin seçilmesine kadar sürer. M A D D E 77- Türkiye Büyük Millet Meclisinin seçimleri dört yılda bir yapılır. Meclis, bu süre dolmadan seçimin yenilenmesine karar verebi leceği gibi, Anayasada belirtilen şartlar altında Cumhurbaşkanınca verilecek karara göre de seçimler yenilenir. Süresi biten milletvekili yeniden seçilebilir. Yenilenmesine karar verilen meclisin yetkileri, yeni Meclisin se çilmesine kadar sürer. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Bilindiği gibi, TBMM seçimleri nin 5 yılda bir yapılacağı Anayasa hükmüdür. Çok partili döneme bu güne, seçimler pılmıştır. 19H2 Anayasası yıla çıkarmışsa yıllık bir süre 0 halde pratik Bu yıla geçildiğinden hep 4 yılda bir ya bu süreyi 5 da, hiç bir zaman 5 uygulanamamıştır. 5 yıllık düzenlemenin bir anlamı yoktur sebeple de, seçim dönemi 4 çekilmiştir. D- Türkiye Büyük Millet Meclisinin Seçimlerinin Geriye Bırakılması ve Ara Seçimleri D- Türkiye B ü y ü k Millet Meclisi nin Seçimlerinin Geriye Bırakıl ması ve A r a Seçimleri MADDE 78- Savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılmasına imkan gö rülmezse, Türkiye Büyük Millet Mec lisi, seçimlerin bir yıl geriye bırakıl masına karar verebilir. Geri bırakma sebebi ortadan kalkmamışsa, erteleme kararındaki usule göre bu işlem tekrarlanabilir. Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliklerinde boşalma olması halin de, ara seçime gidilir. Ara seçim, her seçim döneminde bir defa yapılır ve M A D D E 78- Savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılmasına imkan gö rülmezse. Türkiye Büyük Millet Meclisi, seçimlerin bir yıl geriye bı rakılmasına karar verebilir. Geri bırakma sebebi ortadan kalkmamışsa, erteleme kararındaki usule göre bu işlem tekrarlanabilir. Türkiye Büyük Millet Mecli si üyeliklerinde boşalma olması ha linde, ara seçime gidilir. Ara seçim, her seçim döneminde bir defa yapılır TBMM KUTUPHANESI 47 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni ve genel secimden onsekiz ay geç medikçe ara seçime gidilemez. An cak, boşalan Üyeliklerin sayısı, üye tamsayısının yüzde ikisini bulduğu hallerde, ara seçimlerinin üç ay için de yapılmasına karar verilir. Genel seçimlere bir yıl kala, ara seçimi yapılamaz. genel seçimden otuz ay geçmedikçe ara seçime gidilemez, ancak, boşa lan üyeliklerin sayısı, üye tamsayısı nın yüzde beşini bulduğu hallerde, ara seçimlerinin üç ay içinde yapıl masına karar verilir. Genel seçimlere bir yıl kala, ara seçimi yapılamaz. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Çağdaş demokrasilerde "Milli Egemenlik"in halkın katkı laman "ara kerre ve desteğine başvurmaktır. seçim" imkânı 30 aylık süre miştir. Bu yolla nışma, yıllık doneme Katılımcı zorunlu olan zaman Bunun için. getirilmişti. 18 aya Bu indiril hem halka erken da hem de 5 yıllık dönemden geçişteki rimi karşılanmış reği, as d olan, sahipleri zaman 4 indi olmaktadır. demokrasi mantığı ve hemen için %5 olan boşalma ara nisbeti ge seçim %2'ye çekilmiştir. E. Seçimlerin Genel Yönetim v e Denetimi E. Seçimlerin Genel Yönetim ve Denetimi M A D D E 79- Seçimler, yargı organla rının genel yönetim ve denetimi al tında yapılır. Seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma ve yaptırma, seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikayet ve itirazları inceleme ve ke sin karara bağlama ve Türkiye Bü yük Millet Meclisi üyelerinin seçim tutanaklarını kabul etme görevi Yük sek Seçim Kurulunundur, yüksek seçim Kurulunun kararları aleyhine başka bir mercie başvurulamaz. Yüksek Seçim Kurulunun ve diğer seçim kurullarının görev ve yetkileri kanunla düzenlenir. M A D D E 79- Seçimler, yargı organ larının genel yönetim ve denetimi altında yapılır. Seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bü tün işlemleri yapma ve yaptırma, se çim süresince ve seçimden sonra se çim konularıyla ilgili bütün yolsuz lukları, şikayet ve itirazları inceleme ve kesin karara bağlama ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin se çim tutanaklarını kabul etme görevi Yüksek Seçim Kurulunundur, yük sek seçim Kurulunun kararları aley hine başka bir mercie başvurulamaz. Yüksek Seçim Kurulunun ve diğer seçim kurullarının görev ve yetkileri kanunla düzenlenirT TBMM KUTUPHANESI 48 Yürürlükteki Anayasa Metni Yüksek Seçim Kurulu yedi asıl ve dört yedek üyeden oluşur, üyelerin altısı Yargıtay, beşi Danış tay Genel Kurullarınca kendi üyeleri arasından üye tam sayılarının salt çoğunluğunun gizli oyu ile seçilir. Bu üyeler, salt çoğunluk ve gizli oyla aralarından bir başkan ve bir başkanvekili seçerler. Yüksek Seçim Kuruluna Yargıtay ve Danıştaydan seçilmiş üyeler arasından ad çekme ile ikişer yedek üye ayrılır. Yüksek Seçim Ku rulu Başkanı ve Başkanvekili ad çekmeye girmezler. Anayasa değişikliklerine iliş kin kanunların halkoyuna sunulması işlemlerinin genel yönetim ve dene timi de milletvekili seçimlerinde uy gulanan hükümlere göre olur. Teklif Edilen Değişiklik Metni Yüksek Seçim Kurulu yedi asıl ve dört yedek üyeden oluşur, üyelerin altısı Yargıtay, beşi Danıştay Genel Kurullarınca kendi üyeleri arasından üye tam sayılarının salt ço ğunluğunun gizli oyu ile seçilir. Bu üyeler, salt çoğunluk ve gizli oyla aralarından bir başkan ve bir başkanvekili seçerler. Yüksek Seçim Kuruluna Yargıtay ve Danıştaydan seçilmiş üyeler arasından ad çekme ile ikişer yedek üye ayrılır. Yüksek Seçim K u rulu Başkanı ve Başkanvekili ad çekmeye girmezler. Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunların ve diğer konuların halkoyuna sunulması işlemlerinin genel yönetim ve denetimi de millet vekili seçimlerinde uygulanan hü kümlere göre olur. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Mevcut maddede, sanın halk oyuna verilmekle nemli yet inilmiş; kimi mesine, Niteliği insan haklarını zaman-zaman ceği belirt özel da halk-oyuna açmak, maruz da aşmak su demokrasinin kaldığı tıka anlamına gele kuşkusuzdur. uygulamalarda, bir bakıma demokrasi" halk-oyuna faydası anlamına başvurmanın ve Batı 'lı "Doğru gelecek gereği ve ortadadır. Bu sebeple rın temel alakadar Temsili demokrasilerde dan gös kanu özellikle bire-bir konuların nıklıkları görüş istikamet ve çerçevesi gösterilecek, yol imkân çok ö- verilmemiştir. nunda nulmasına Anaya halkın konularda temsilcilerine termesine fırsat eden sadece sunulmasına halkoyuna de, ilk defa "konula sunulması" prensibi getirilmiştir. TBMM KUTUPHANESI 49 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni F. Üyelikle İlgili Hükümler 1. Milletin Temsili F. Üyelikle İlgili Hükümler 1. Milletin Temsili M A D D E 80- Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, seçildikleri bölgeyi veya kendilerini seçenleri değil, bü tün milleti temsil ederler. M A D D E 80- Aynen muhafaza edil miştir. 2. Andiçme 2. Andiçme M A D D E 8 1 - Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, görevebaşlarken aşağıdaki şekilde andiçerler: "Devletin varlığı ve ba ğımsızlığını, vatanın veMilletin bölünmez bütünlüğünü. Milletin kayıtsız ve şartsız eqemenliğini koruyacağıma; hukukun üstünlü ğüne, demokratik ve laik cumhu riyete ve Atatürk ilke ve inkilaplarına bağlı kalacağıma; toplumun huzur ve refahı, milli dayanışma ve adalet anlayışı için de herkesin insan haklarından ve temel hürriyetlerden yararlanması ülküsünden ve Anayasaya sadakattan ayrılmayacağıma; bü yük Türk Milleti önünde namusum ve şerefim üzerine and içerim." M A D D E 8 1 - Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, göreve başlarken aşağıdaki şekilde andiçerler: "Devletin bağımsızlığını, vatanın ve milletin bölünmez bü tünlüğünü koruyacağıma; milletin kayıtsız şartsız egemenliğine, hu kukun üstünlüğüne, demokratik ve laik Cumhuriyete, Atatürk ilke ve inkılaplarına ve Anayasa'ya bağlı kalacağıma ve halkın mutluluğu için çalışacağıma namusum üzeri ne and içerim." DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: 1982 yemin anlam Anayasasının metninin, düzenlediği ifâde tarzı, sıralaması edile gelmiştir. İfâde zorluğu gibi. tutma da hafızada tiirkçesi, yıllardır tenkid olduğu zorluğu daha aşikârdır. Bu sebeplerle miş, ağırlıklı sasının yeniden olarakta 77. maddesi esas düzenlen 1961 Anaya alınmıştır. 3. Üyelikle Bağdaşmayan işler 3. Üyelikle Bağdaşmayan işler M A D D E 82- Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, devlet ve diğer kamu tüzelkişilerinde ve bunlara bağlı Ku ruluşlarda, devletin veya diğer kamu tüzel kişilerinin doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak katıldığı teşebbüs ve ortaklıklarda; özel gelir kaynakları ve özel imkanları kanunla sağlanmış kamu yararına çalışan derneklerin ve devletten yardım sağlayan ve M A D D E 82- Aynen muhafaza edil miştir. 50 TBMM KUTUPHANESI Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni vergi muafiyeti olan vakıfların, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuru luşları ile sendikalar ve bunların üst kuruluşlarının ve katıldıkları teşeb büs veya ortaklıkların yönetim ve denetim kurullarında görev alamaz lar, vekili olamazlar, herhangi bir taahhüt işini doğrudan veya dolaylı olarak kabul edemezler.temsilcilik ve hakemlik yapamazlar. Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, yürütme organının teklif, in ha, atama veya onamasına bağlı resmi veya özel herhangi bir işle gö revlendirilemezler, bir üyenin belli konuda ve altı ayı aşmamak üzere Bakanlar Kurulunca verilecek geçici bir görevi kabul etmesi, Meclisin ka rarına bağlıdır. Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği ile bağdaşmayan diğer görev ve işler kanunla düzenlenir. 4. Yasama Dokunulmazlığı 4. Yasama Sorumsuzluğu ve Y a sama Dokunulmazlığı MADDE 83- Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Meclis çalışmaların daki oy ve sözlerinden, Mecliste ileri sürdükleri düşüncelerden, o oturum daki Başkanlık Divanının teklifi üze rine Meclisçe başka bir karar alın madıkça bunları Meclis dışında tek rarlamak ve açığa vurmaktan so rumlu tutulamazlar. Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir millet vekili, Meclisin kararı olmadıkça tu tulamaz, sorguya çekilemez, tutuk lanamaz ve yargılanamaz. Ağır ce zayı gerektiren suçüstü hali ve se çimden önce soruşturmasına bağla nılmış olmak kaydıyla Anayasanın 14 üncü Maddesindeki durumlar bu hükmün dışındadır, ancak, bu halde yetkili makam, durumu hemen ve doğrudan doğruya Türkiye Büyük Millet Meclisine bildirmek zorunda dır. Türkiye Büyük Millet Mec lisi üvesi hakkında, seçiminden ön- M A D D E 83- Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri. Meclis çalışmaların daki oy ve sözlerinden. Mecliste ileri sürdükleri düşüncelerden, o oturum daki Başkanlık Divanının teklifi üze rine Meclisçe başka bir karar alın madıkça bunları meclis dışında tek rarlamak ve açığa vurmaktan hiç bir şekilde sorumlu tutulamazlar. Seçimden (ince veya sonra suç işlediği ileri sürülen bir milletve kili. Meclis kararı olmadıkça tutula maz, sorguya çekilemez, tutuklana maz ve vargı kınamaz. B i r milletvekili hakkında seçimden önce veya sonra verilmiş bir ceza hükmünün yerine getirilme si, üyelik sıfatının sona ermesine bı rakılır, üyelik süresince zamanaşımı işlemez. Tekrar seçilen milletvekili hakkında soruşturma ve kovuşturma. Meclisin yeniden dokunulmazlığını kaldırmasına baûlıdır. Aüır cezayı TBMM KUTUPHANESI 51 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni gerektiren suç üstü durumunda bir milletvekilinin sorguya çekilmesi ve yargılanması için Meclisin ka rarı aranmaz. B u hallerde Y a r g ı tay Cumhuriyet Başsavcısı, duru mu, hemen Türkiye B ü y ü k Millet Meclisi'ne bildirmek zorundadır. Meclis dokunulmazlığın kaldırılmasına dair fezlekeleri, dört ay içinde karara bağlar. Türkiye Büyük Millet mecli sindeki parti gruplarınca, yasama dokunulmazlığı ile ilgili görüşme yapılamaz ve karar alınamaz. Milletvekilleri hakkındaki ceza davaları Yargıtay'da görülür, bu davalarla ilgili hazırlık soruş turmasının yürütülmesi, kamu da vasının açılması, hükmün temyiz ve diğer yargılama esasları ka nunla düzenlenir. ce veya sonra verilmiş bir ceza hükmünün yerine getirilmesi, üyelik sıfatının sona ermesine bırakılır; üyelik süresince zamanaşımı işlemez. Tekrar seçilen milletvekili hakkında soruşturma ve kovuşturma, Meclisin yeniden dokunulmazlığını kaldırma sına bağlıdır. Türkiye Büyük Millet Mecli sindeki siyasi parti gruplarınca, ya sama dokunulmazlığı ile ilgili görüş me yapılamaz ve karar alınamaz. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Temsili hemen sistemlerin her t e birlikte gündeme Mesela: birlikte bulunduğu toplumda, "masuniyet" gelmiştir. 1789 Fransız bir kararname "parlamenter muafiyet" ihtilaliyle neşredilip garanti e- bu teminat 1793 yılından iti baren de Anayasal hüküm hâline ge Anayasasının 46. dilmiş; tirilmiştir. Federal maddesi Alman de benzer bir düzenlemeyi getirmiştir. Bizde de ilk ifâdesini, "Kanun-i EsasV'nin 1876 47. tarihli maddesinde bulmuştur. 1921. 1924. 1961 ve 1982 Anayasalarımızda hem içeriği da hem çerçevesi lerek muhafaza genişleti edil e gelmiştir. Parlamenterin levi tarihli muafiyetlerin iki çok önemli iş vardır: I) leme Her Yasa yapma, iki işlevini 2) İcrayı denet eksiksiz verine TBMM KUTUPHANESI 52 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni getirebilmesi, menterin hiç şübhesiz "Sorumsuz" parla tutulmasına bağlıdır. Kişisel gibi görünen ve "sorumsuzluk bu hürriyet ", aslında, milli deye tanımış haklı ve gerekli ira bir hür riyettir. bir Esasen ülke nun, kendi dışında rumların insiyafifine demokratik ve hukukî olamaz. Parlamentomuza ların için kişi ve ku takip, tehdit ve tâbi olmasının izahı parlamentosu kalan yönelik daha da etkili hâle "Sorumsuzluk lık " m bir mak ve süreden istenildiği saldırı getirilmesi Dokunulmaz beri sulandırıl bilinmektedir. bir isteğe milletimiz Böyle adına rıza göste rilemez. Bu çevrelerin, bahaneleri vekilleri ileri şudur: sürdükleri "Efendim, suç işliyor, leke düzenleniyor yor... bundan dolayı da dokunulmaz daraltılmalıdır... Bu bahane elbette haklı dayanaktan Esasen, dan " tutarsızdır ve yoksundur. dokunulmazlık, farklıdır. sorum TBMM tarafın kal dır dahil inektedir. Nitekim, zaman - zaman kaldırılan dokunulmazlıkları üyelerimiz Maksat, suçluyu bunun yolu açıktır lememizle de dırılmasına dair bağlanmıştır, rılmıştır. olmuştur. cezâlandırmaksa ve bizim düzen "dokunulmazlığın bağlanması" kalma" se tutulamı- alabildiğine suzluktan fez bu fezlekeler nelerce gereken işleme tâbi lık millet haklarında fezlekelerin 4 aylık bu suretle Böylece endişe ve de bir de kal karara süreye hızlandı "sürüncemede iddiası ortadan kaldırılmıştır. Eğer maksat, dokunulmazlık sini anlamsız bir niyyete hâle getirmekse, dayalı ve işlemin ilke böyle Milli TBMM KUTUPHANESI Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni iradenin hür temsiline manî edeceği için hayata geçirilmesine imkân verilemez. Yeni düzenleme, yargı mercii nat/ar takip mercii itibariyle getirerek; Cumhuriyet takibi Yürürlükten "Yasama yargıla kaldırıldığı için. 14. bulunulmamıştır. Sorumsuzluğu" prensipler men, tek maddede kendi gerekli Yargıtay Dokunulmazlığı" den farklı ve temi vermiştir. maddeye atıfta "Yasama de yeni Başsavcısına, mayı ise yargıtaya cak teşkil olmasına düzenlenmiş; paragrafları vurgular ile birbirin rağ an içerisinde yapılmıştır. 5. Üyeliğin Düşmesi 5. Milletvekilliğinin Düşmesi MADDE 84- (23.7.1995 -4121 ) İsti fa eden milletvekilinin milletvekil liğinin düşmesi, istifanın geçerli olduğu Türkiye Büyük Millet Mec lisi Başkanlık Divanınca tespit edildikten sonra, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunca kararlaştırılır. Milletvekilliğinin kesin hü küm giyme veya kısıtlanma halin de düşmesi, bu husustaki kesin mahkeme kararının Genel Kurula bildirilmesiyle olur. 82 nci Maddeye göre mil letvekilliğiyle bağdaşmayan bir görev veya hizmeti sürdürmekte ısrar eden milletvekilinin milletve killiğinin düşmesine, yetkili ko misyonun bu durumu tespit eden raporu üzerine Genel Kurul gizli oyla karar verir. Meclis çalışmalarına özür süz veya izinsiz olarak bir ay içe risinde toplam beş birleşim günü katılmayan milletvekilinin millet vekilliğinin düşmesine, durumun Meclis Başkanlık Divanınca tespit edilmesi üzerine, Genel Kurulca M A D D E 84- Türkiye B ü y ü k Millet Meclisi üyeliği, bir üyenin üye se çilmeye engel bir suçtan dolayı ke sin olarak hüküm giymesi duru munda, genel kurula bildirilmesi ile; çekilmesi, kısıtlanması, üyelikle bağdaşmayan bir görev veya hiz meti uyarıya rağmen sürdürmekte ısrar etmesi, bir yasama yılında Meclis çalışmalarına izinsiz veya özürsüz ve aralıksız olarak otuz çalışma günü katılmaması yüzün den üyeliğinin düştüğünün genel kurulca karara bağlanması halle rinde sona erer. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Bu madde, mevcudu bulundurularak, 1961 Anayasasının alınarak gözününde olarak 80. maddesi ta. esas hazırlanmıştır. Gerek gerekse ağırlıklı "cezaların şahsiliği" "bir fiile bir ceza " gereği, partisinin bebiyet veren üyenin, ve prensibi kapatılmasına üyeliğinin se dü- ş üriil m es i önlen m işi ir. Esasen parti kapatılmak suretiyle TBMM KUTUPHANESI 54 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni üye tamsayısının salt çoğunluğu nun oyuyla karar verilebilir. Partisinin temelli kapatıl masına beyan v e eylemleriyle s e bep olduğu Anayasa Mahkemesi nin temelli kapatmaya ilişkin ke sin kararında belirtilen milletveki linin milletvekilliği, bu kararın resmi qazetede gerekçeli olarak yayımlandığı tarihte sona erer. Türkiye Büyük Millet Meclisi B a ş kanlığı bu kararın gereğini derhal verine getirip Genel Kurula bilgi sunar. tüzel kişilik Aynı fiilden cezalandırılmaktadır. dolayı hem tüzel hem de üyeyi tecziye âdil Batılı yolla demokrasilerde üyeliğin kişiliği değildir. böyle düşürülmesi bir düşünü lemez. Bizde meye ki gelişmeler de iyileştir doğrudur. 19S2 Anayasasının partisi kapatılan likleri düşürülüyor ilk metninde, tüm üyelerin üye olduğu halde. Temmuz. 1995 değişikliğinde düşüşü kapatılmaya renlere üyelik sebebiyet ve hasredilmiştir. 6. İptal istemi 6. İptal istemi M A D D E 8 5 - Yasama dokunulmazlı ğının kaldırılmasına veya milletvekil liğinin düşmesine 84 üncü Madde nin birinci, üçüncü veva dördüncü fıkralarına göre karar verilmiş ol ması hallerinde, Meclis Genel K u rulu kararının alındığı tarihten başlayarak yedi qün İçerisinde ilgili milletvekili veya bir diğer millet vekili, kararın Anayasaya, kanuna veya içtüzüğe aykırılığı iddiasıyla iptali için Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Anayasa Mahkemesi, iptal istemini onbeş gün içerisinde kesin karara bağlar. M A D D E 85- Yasama dokunul mazlığının kaldırılmasına veya milletvekilliğinin düştüğüne Meclisçe karar verilmesi hallerin de, k a r a r tarihinden başlayarak bir hafta içinde, ilgili üye veya T ü r k i y e B ü y ü k Millet Meclisi üyelerinden herhangi biri, bu kara rın, Anayasa veya İçtüzük hü kümlerine aykırılığı iddiasıyla ip tali için Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Anayasa Mahkemesi, iptal istemini onbeş gün içinde ka rara bağlar. DEĞİŞİKLİK Mevcut ifâde edilmiş, •getirilmiş; Anayasasının gözönünde GEREKÇESİ: madde daha düzgün daha dcrli-toplu ağırlıklı olarak hale ta. 1961 ,S(). maddesi bulundurulmuştur. 7. Ödenek ve Yolluklar 7. Ödenek ve Yolluklar M A D D E 86- Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin ödenek ve yolluk ları kanunla düzenlenir, ödeneğin aylık tutarı en yüksek Devlet memu runun almakta olduğu miktarı, M A D D E 86- Aynen muhafaza edil miştir. TBMM KUTUPHANESI 55 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni yollukda ödenek miktarının yarısını aşamaz. Türkiye Büyük Mil let Meclisi üyelerine ödenecek öde nek ve yolluklar, kendilerine sosyal güvenlik kuruluşları tarafından bağ lanan emekli aylığı ve benzeri öde melerin kesilmesini gerektirmez. Ödenek ve yollukların en çok üç aylığı önceden ödenebilir. II. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin Görev ve Yetkileri A. Genel Olarak II. T ü r k i y e B ü y ü k M i l l e t si'nin G ö r e v ve Yetkileri A. Genel Olarak Mecli MADDE 87- Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri, kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak; Bakanlar Kurulunu ve bakanları de netlemek; Bakanlar Kuruluna belli konularda kanun hükmünde karar name çıkarma yetkisi vermek; bütçe ve kesin hesap kanun tasarılarını görüşmek ve kabul etmek; para ba sılmasına ve savaş ilanına karar vermek; Milletlerarası andlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak; Ana yasanın 14 üncü Maddesindeki fiillerden dolayı hüküm giyenler hariç olmak üzere, genel ve özel af ilanına, mahkemelerce veriliş kesin leşen ölüm cezalarının yerine geti rilmesine karar vermek ve Anayasa nın diğer maddelerinde öngörülen yetkileri kullanmak ve görevleri yeri ne getirmektir. M A D D E 87- Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri, kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak; Bakanlar Kurulunu ve bakanları de netlemek; Bakanlar Kuruluna belli konularda kanun hükmünde karar name çıkarma yetkisi vermek; bütçe ve kesinhesap kanunu tasarılarını görüşmek ve kabul etmek; para ba sılmasına ve savaş ilanına karar ver mek; milletlerarası andlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak, temel hak ve özgürlüklerin dışında ge rekli gördüğü konuları referan duma sunmak, genel ve özel af ila nına, mahkemelerce verilip kesinle şen ölüm cezalarının yerine getiril mesine ve Anayasanın diğer madde lerinde öngörülen yetkileri kullan mak ve görevleri yerine getirmektir. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Hâlen yürürlükte bulunan madde TBMM'nın afla ilgili yetkisine önemli bir sınır getirmektedir. Bu. "Milli Egemenlik" kavramı ile bağ daşmamaktadır. Nitekim. TBMM'nın görev ve yet kilerini düzenleyen 1924 anayasası nın 26.. 1961 Anayasasının 64. mad delerinde af için istisna getirilmiş değildir. Esasen, Anayasanın 14. maddesi yürürlükten de kaldırılmıştır. TBMM KUTUPHANESI 56 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni Bu değişiklikle essesi Referandum getirilmekte. standart/ara mü uluslararası yaklaşılması hedeflen mektedir. Ancak temel hak ve özgürlükler, doğal haklar olması sebebiyle bir başkasının iradesine bırakılamaya cağından bu hak ve özgürlükler refe randum konusu yapılmamıştır. B. Kanunların Teklif Edilmesi ve Görüşülmesi B. Kanunların Teklif Edilmesi ve Görüşülmesi MADDE 88- Kanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir. Kanun tasarı ve tekliflerinin Türkiye Büyük Millet Meclisinde gö rüşülme usul ve esasları iç tüzükle düzenlenir. M A D D E 88- Aynen muhafaza edil miştir. C. Kanunların Cumhurbaşkanınca Yayımlanması C . Kanunların Cumhurbaşkanınca Yayımlanması MADDE 89- Cumhurbaşkanı, Türki ye Büyük Millet Meclisince kabul edilen kanunları onbeş gün içinde yayımlar. Yayımlanmasını uygun bul madığı kanunları, bir daha görüşül mek üzere, bu hususta gösterdiği gerekçe ile birlikte aynı süre içinde, Türkiye Büyük Millet Meclisine geri gönderir, bütçe kanunları bu hükme tabi değildir. Türkiye Büyük Mil let Meclisi, geri gönderilen kanunu aynen kabul ederse, kanun Cum hurbaşkanınca yayımlanır; Meclis, geri gönderilen kanunda yeni bir de ğişiklik yaparsa, Cumhurbaşkanı değiştirilen kanunu tekrar Meclise geri gönderebilir Anayasa değişikliklerine iliş kin hükümler saklıdır. M A D D E 89- Aynen muhafaza edil miştir. TBMM KUTUPHANESI 57 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni D. Milletlerarası Andlaşmaları Uy gun Bulma D. Milletlerarası Uygun Bulma Andlaşmaları MADDE 90- Türkiye Cumhuriyeti adına Yabancı Devletlerle ve Millet lerarası Kuruluşlarla yapılacak andlaşmaların onaylanması, Türkiye Büyük Millet Meclisinin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlı dır. Ekonomik, ticari veya teknik ilişkileri düzenleyen ve süresi bir yılı aşmayan andlaşmalar, devlet mali yesi bakımından bir yüklenme getir memek, kişi hallerine ve Türklerin yabancı memleketlerdeki mülkiyet haklarına dokunmamak şartıyla, ya yımlanma ile yürürlüğe konabilir, bu takdirde bu andlaşmalar, yayımla rından başlayarak iki ay içinde Tür kiye Büyük Millet Meclisinin bilgisine sunulur. M A D D E 90- Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletle rarası kuruluşlarla yapılacak andlaşmaların onaylanması, Türkiye Büyük Millet Meclisinin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlı dır. Ekonomik, ticari veya teknik ilişkileri düzenleyen ve süresi bir yılı aşmayan andlaşmalar. Devlet Mali yesi bakımından bir yüklenme getir memek, kişi hallerine ve Türklerin yabancı memleketlerdeki mülkiyet haklarına dokunmamak şartıyla, ya yımlanma ile yürürlüğe konabilir. B u takdirde bu andlaşmalar, yayımların dan başlayarak iki ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisinin bilgisine sunulur. Milletlerarası bir andlaşmaya dayanan uygulama andlaşmaları ile kanunun verdiği yetkiye dayanıla rak yapılan ekonomik, ticari, teknik veya idari andlaşmaların Türkiye Büyük Millet Meclisince uygun bu lunması zorunluğu yoktur; ancak, bu fıkraya göre yapılan ekonomik, ticari veya özel kişilerin haklarını ilgilendi ren andlaşmalar, yayımlanmadan yürürlüğe konulamaz. Türk kanunlarına değişiklik getiren her türlü andlaşmaların ya pılmasında birinci fıkra hükmü uygulanır. Usulüne göre yü rürlüğe konulmuş Milletlerarası Andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. Milletlerarası bir andlaşmaya dayanan uygulama andlaşmaları ile kanunun verdiği yetkiye dayanılarak yapılan ekonomik, ticari, teknik veya idari andlaşmaların Türkiye Büyük Millet Meclisince uygun bulunması zorunluğu yoktur; ancak, bu fıkraya göre yapılan ekonomik, ticari veya özel kişilerin haklarını ilgilendiren andlaşmalar. yayımlanmadan yürür lüğe konulamaz. Türk kanunlarına değişiklik getiren her türlü andlaşmaların ya pılmasında birinci fıkra hükmü uy gulanır. Usulüne göre yürürlüğe ko nulmuş milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir. Kanunlar ile milletlerarası andlaşmalar arasın daki uyuşmazlıklarda milletlerara sı andlaşmalar esas alınır. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvuru lamaz." DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Küreselleşme, uluslararası iliş- TBMM KUTUPHANESI 5S Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni kileri daha da sıklaştırmış ve yakınlaştırmıştır. Tıpkı toplumsal dayanışmada ol duğu gibi uluslararası işbirliği ve dayanışmaya da ihtiyaç bulunmakta dır. Birlikte yaşama zarureti, müm kün olduğunca hukuk birliğini de zaruri kılmaktadır. Bu zaruret dola yısıyla da "kurallar arası uyuşmaz lık" hâlinde, uluslararası kural ter cihe şayan kılınmıştır. E. Kanun Hükmünde Kararname Çıkarma Yetkisi Verme E. Kanun Hükmünde Kararname Ç ı k a r m a Yetkisi V e r m e MADDE 9 1 - Türkiye Büyük Millet Meclisi, Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname çıkarma yet kisi verebilir. Ancak sıkıyönetim ve olağanüstü haller saklı kalmak üzere. Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde ver alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleri ile dördüncü bölümünde yer alan siyasi haklar ve ödevler kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenemez. Yetki kanunu, çı karılacak kanun hükmünde karar namenin, amacını, kapsamını, ilkelerini, kullanma süresini ve s ü resi içinde birden fazla kararname çıkarılış çıkarılamayacağını göste rir. Bakanlar Kurulunun isti fası, düşürülmesi veya yasama döneminin bitmesi, belli süre için verilmiş olan yetkinin sona erme sine sebep olmaz. Kanun hükmünde karar namenin, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından süre bitiminden önce onaylanması sırasında, yet kinin son bulduğu veya süre biti mine kadar devam ettiği de belirtilir. Sıkıyönetim ve olağanüstü hallerde, Cumhurbaşkanının baş kanlığında toplanan Bakanlar K u - M A D D E 91-Türkiye Büyük Millet Meclisi, Bakanlar Kuruluna belirli konularda kanun hükmünde karar name çıkarma yetkisi verebilir. An cak, i k i n c i k ı s m ı n ü ç ü n c ü b ö l ü m ü n d e öngörülen Devlet ödevle r i y l e ilgili h ü k ü m l e r h a r i ç , A n a y a s a l ı n ikinci kısmında y e r alan Temel H a k l a r ve Ödevler, kanun hükmünde kararnamelerle dü zenlenemezler. Yetki veren kanunda, çıka rılacak kanun hükmündeki karar namelerin a m a c ı , kapsamı v e ilke leriyle, b u yetkiyi kullanma süresi ve yürürlükten kaldırılacak kanun h ü k ü m l e r i n i n a ç ı k ç a gösterilmesi ve k a n u n h ü k m ü n d e k a r a r n a m e d e de y e t k i n i n h a n g i k a n u n l a v e r i l m i ş o l d u ğ u n u n belirtilmesi zorunlu dur. Yetki kanununun öngöre ceği s ü r e b u k a n u n u n y ü r ü r l ü ğ e g i r m e s i n d e n b a ş l a y a r a k üç a y ı g e çemez. Y e t k i kanununun tanıdığı s ü r e sona e r d i k t e n sonra , a y n ı k o n u d a b i r y ı l içinde y e n i d e n y e t k i kanunu çıkarılamaz. Kanun hükmünde kararna meler Resmi Gazetede yayınlandık ları gün yürürlüğe girer. Ancak, kanun hükmünde TBMM KUTUPHANESI 59 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni rulunun kanun hükmünde karar name çıkarmasına ilişkin hüküm ler saklıdır. Kanun hükmünde kararna meler, resmi gazetede yayımlandık ları gün yürürlüğe girerler. Ancak, kararnamede yürürlük tarihi olarak daha sonraki bir tarih de gösterilebi lir. Kararnameler, resmi gaze tede yayımlandıkları gün Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur. Yetki kanunları ve bunları dayanan kanun hükmünde karar nameler. Türkiye Büyük Millet Meclisi Komisyonları ve Genel Kurulunda öncelikle ve ivedilikle görüşülür. Yayımlandıkları gün Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulmayan kararnameler bu tarihte, Türkiye Bü yük Millet Meclisince reddedilen ka rarnameler bu kararın resmi gazete de yayımlandığı tarihte, yürürlükten kalkar. Değiştirilerek kabul edilen kararnamelerin değiştirilmiş hüküm leri, bu değişikliklerin resmi gazete de yayımlandığı gün yürürlüğe girer. kararnamede daha sonraki bir yü rürlülük tarihi de gösterilebilir. Kanun hükmünde kararna meler Resmi Gazete'de yayınlan dıkları gün Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne sunulur. Yayınlandıkları gün Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne sunulmayan kararnameler bu tarihte; sunulup da reddedilen kararnameler ise bu kara rın Resmi Gazetede yayınlandığı ta rihte yürürlükten kalkar. Değiştirilerek kabul edilen kanun hükmünde kararnamelerin de ğiştirilmiş hükümleri, bu değişiklik lerin Resmi Gazete'de yayınlandığı gün yürürlüğe girer. Türkiye Büyük Millet M e c l i s i ' n e s u n u l m a s ı n d a n başla y a r a k , tatil v e a r a v e r m e d a h i l , altı a y içinde s o n u ç l a n d ı r ı l a m a y a n k a nun hükmündeki kararnameler kendiliklerinden yürürlükten kal kar. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Bu maddede de yapılan değişik likle, daraltılmış olan parlamento yetkisi genişletilmiş, hak ve hürriyyetler daha geniş biçimde te 'minat altına alınmak istenilmiştir. Uygulamadan hatırlanacağı üze re, yetki alan hükümetler kararname çıkarıyor, resmi gazetede yayımlıyor, aynı gün TBMM'ne sunmakla da ya sal görevini yerine yetirmiş oluyor du. Bu suretle de, parlamento'ya su nulmuş olmakla birlikte nihâi işleme tabi tutulmamış hükümet düzenle meleriyle ülke yıllarca yönetiliyor du. Şimdi getirilen değişiklikle, par lamentoda bekleme süresi 6 ayla sı nırlandırılmıştır. TBMM KUTUPHANESI 60 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni F. S a v a ş Hali İlanı ve Silahlı Kuv vet Kullanılmasına İzin Verme F. Savaş Hali İlanı ye Silahlı K u v vet Kullanılmasına İzin Verme M A D D E 92- Milletlerarası hukukun • M A D D E 92- Aynen muhafaza edil meşru saydığı hallerde savaş hali miştir. ilanına ve Türkiyenin taraf olduğu Milletlerarası andlaşmaların veya Milletlerarası nezaket kurallarının gerektirdiği haller dışında, Türk S i lahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesine veya yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiyede bulunmasına izin verme yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisinindir. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde veya ara vermede iken ülke nin ani bir silahlı saldırıya uğraması ve bu sebeple silahlı kuvvet kulla nılmasına derhal karar verilmesinin kaçınılmaz olması halinde Cumhur başkanı da, Türk Silahlı Kuvvetleri nin kullanılmasına karar verebilir. III. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Faaliyetleri ile İlgili Hükümler A . Toplanma ve Tatil I H . Türkiye B ü y ü k Millet Meclisi nin Faaliyetleri ile Flgili Hükümler A. Toplanma ve Tatil M A D D E 93- Türkiye Büyük Millet Meclisi, her yıl Ekim ayının ilk günü kendiliğinden toplanır. Meclis, bir yasama yılında en çok üç ay tatil yapabilir; ara ver me veya tatil sırasında, doğrudan doğruya veya Bakanlar Kurulunun istemi üzerine, Cumhurbaşkanınca toplantıya çağrılır. Meclis Başkanı da doğrudan doğruya veya üyelerin beşte birinin yazılı istemi üzerine, Meclisi toplan tıya çağırır. Ara verme veya tatil sırasın da toplanan Türkiye Büyük Millet Meclisinde, öncelikle bu toplantıyı gerektiren konu görüşülmeden ara verme veya tatile devam edilemez. M A D D E 93- Aynen muhafaza edil miştir. TBMM KUTUPHANESI 61 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni B. Başkanlık Divanı B. Başkanlık Divanı MADDE 94-Türkiye Büyük Millet Meclisinin Başkanlık Divanı, Meclis üyeleri arasından seçilen Meclis Başkanı, Başkanvekilleri, katip üye ler ve idare amirlerinden oluşur. Başkanlık Divanı, Meclisteki siyasi parti gruplarının üye sayısı oranında Divana katılmalarını sağla yacak şekilde Kurulur. Siyasi parti grupları başkanlık için aday göste remezler. Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkalık Divanı için, bir yasama dö neminde iki seçim yapılır. İlk seçi lenlerin görev süresi iki, ikinci devre için seçilenlerin görev s ü resi üç yıldır. Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkan adayları, Meclis üyeleri için den, Meclisin toplandığı günden iti baren on gün içinde, Başkanlık Di vanına bildirilir, Başkan seçimi gizli oyla yapılır, ilk iki oylamada üye tamsayısının üçte iki ve üçüncü oy lamada üye tamsayısının salt ço ğunluğu aranır, üçüncü oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır; dör düncü oylamada en fazla oyalan üye, Başkan seçilmiş olur. Başkan seçimi, aday gösterme süresinin bi timinden itibaren, on gün içinde ta mamlanır. M A D D E 94- Türkiye Büyük Millet Meclisinin Başkanlık Divanı, Meclis üyeleri arasından seçilen Meclis Başkanı. Başkanvekilleri. Katip Ü yeler ve İdare Amirlerinden oluşur. Başkanlık Divanı, Meclisteki siyasi parti gruplarının üye sayısı oranında Divana katılmalarını sağla yacak şekilde kurulur. Siyasi parti grupları Başkanlık için aday göste remezler. Türkiye Büyük Millet Mecli si Başkanlık Divanı için, bir yasama döneminde iki seçim yapılır. İ l k se çilenlerin görev süresi, ü ç ü n c ü y a sama yılı başına k a d a r d e v a m eder. Türkiye Büyük Millet Mecli si Başkan adayları, meclis üyeleri içinden. Meclisin toplandığı günden itibaren ü ç g ü n içinde. Başkanlık Divanına bildirilir. Başkan seçimi gizli oyla yapılır. İlk iki oylamada üye tamsayısının üçte iki ve üçüncü oylamada üye tamsayısının salt ço ğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oy lamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır; dördüncü oylamada en fazla oy alan üye. Baş kan seçilmiş olur. Başkan seçimi, aday gösterme süresinin bitiminden itibaren, d ö r t gün içinde tamamlanır. Türkiye Büyük Millet Mecli si Başkanvekillerinin, Katip Üyeleri nin ve İdare Amirlerinin adedi, seçim nisabı, oylama sayısı ve usulleri, Meclis İçtüzüğünde belirlenir. Türkiye Büyük Millet Mecli si Başkanı, Başkanvekilleri. üyesi bulundukları siyasi partinin veya parti grubunun Meclis içinde veya dışındaki faaliyetlerine; görevlerinin gereği olan haller dışında. Meclis tartışmalarına katılamazlar. Başkan ve oturumu yöneten Başkanvekili oy kullanamazlar Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanvekillerinin, Katip Üyelerinin ve idare Amirlerinin adedi, seçim nisabı, oylama sayısı ve usulle ri,Meclis iç tüzüğünde belirlenir. Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı, Başkanvekilleri, üyesi bu lundukları siyasi partinin veya parti grubunun Meclis içinde veya dışın daki faaliyetlerine, görevlerinin gere ği olan haller dışında, Meclis tartış malarına katılamazlar; Başkan ve oturumu yöneten Başkanvekili oy 62 TBMM KUTUPHANESI Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni kullanamazlar. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Bu madde değişikliği maddelerdeki ile, geçen düzenlemelere uyum getirilmiştir. Genel seçimler pılacağına süreleri göre. dört yılda bir Başkanlık de buna göre ya Divanın şeklinde 2+2 düzenlenmiştir. Anayasanın 93. maddesi, yılının başlangıcını günü" olarak göstermiş zen, seçimlerin gelmemekte, "Ekim yapılışı divanın ise de; yol Bu seçilen sebeple de, ilk ilk ba bu güne denk oluşumu ve süre kargaşasına süresinin yasama ayının tarih açmaktadır. divanın 3. yasama yılı başına devam edeceği hükmü kadar getirilmiştir. C. İçtüzük, Siyasi Parti Grupları ve Kolluk İşleri C. İçtüzük, Siyasi Parti G r u p l a r ı ve Kolluk İşleri MADDE 95-Türkiye Büyük Millet Meclisi, çalışmalarını, kendi yaptığı içtüzük hükümlerine göre yürütür. İçtüzük hükümleri, siyasi parti gruplarının, Meclisin bütün faa liyetlerine üye sayısı oranında katıl malarını sağlayacak yolda düzenle nir. Siyasi parti grupları, en az yirmi üyeden meydana gelir. Türkiye Büyük Millet Mecli sinin bütün bina, tesis, eklenti ve arazisinde kolluk ve yönetim hiz metleri Meclis Başkanlığı eliyle dü zenlenir ve yürütülür, emniyet ve diğer kolluk hizmetleri için yeteri kadar kuvvet ilgili makamlarca Meclis Baş kanlığına tahsis edilir. M A D D E 95-Türkiye Büyük Millet Meclisi, çalışmalarını, kendi yaptığı içtüzük hükümlerine göre yürütür. İçtüzük hükümleri, siyasi parti gruplarının. Meclisin bütün fa aliyetlerine üye sayısı oranında ka tılmalarını sağlayacak yolda düzen lenir. Siyasi parti grupları, en az yir mi üyeden meydana gelir. Türkiye Büyük Millet Mecli sinin bütün bina. tesis, eklenti ve arazisinde kolluk ve yönetim hizmet leri Meclis Başkanlığı eliyle düzen lenir ve yürütülür. Emniyet hizmet leri için yeteri kadar kuvvet, İçiş leri Bakanlığımca Meclis Başkan lığı emrine tahsis edilir. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Mevcut düzenlemede kadar kuvvet Meclis Başkanlığına hükmü yeteri dan, zaman ki ilgili kadar "....yeteri makamlarca tahsis açık - zaman yanlış edilir" olmadığın anlama- TBMM KUTUPHANESI 63 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni lara sebebiyet yermektedir. Yeni düzenlemeyle vetin kaynağına makamın çıklık hem bu kuv hem de tahsis neresi olduğuna edecek dair a- getirilmiştir. D. Toplantı ve Karar Yeter Sayısı D. Toplantı ve K a r a r Yeter Sayısı MADDE 96- Anayasada, başkaca bir hüküm yoksa, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az üçte biri ile toplanır ve toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar verir; ancak karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye tamsayısının dörtte biri nin bir fazlasından az olamaz. Bakanlar Kurulu üyeleri, Türkiye Büyük Millet Meclisinin katı lamadıkları oturumlarında, kendileri yerine oy kullanmak üzere bir baka na yetki verebilirler, ancak bir bakan kendi oyu ile birlikte en çok iki oy kullanabilir. M A D D E 96- Aynen muhafaza edil miştir. E. Görüşmelerin Açıklığı ve Ya yımlanması E. Görüşmelerin Açıklığı ve Y a yımlanması MADDE 97- Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulundaki görüş meler açıktır ve tutana* dergisinde tam olarak yayımlanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzük hükümlerine göre kapalı otu rumlar yapabilir, bu oturumlardaki görüşmelerin yayımı Türkiye Büyük Millet Meclisi kararına bağlıdır. Meclisteki açık görüşmele rin, o oturumdaki Başkanlık Divanı nın teklifi üzerine Meclisçe başkaca bir karar alınmadıkça, her türlü va sıta ile yayımı serbesttir. M A D D E 97- Aynen muhafaza edil miştir TBMM KUTUPHANESI 64 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni IV. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin Bilgi Edinme ve Denetim Yolları A. Genel Olarak I V . Türkiye B ü y ü k Millet Meclisi'nin Bilgi Edinme ve Denetim Yolları A . Genel O l a r a k MADDE 98- Türkiye Büyük Millet Meclisi soru, Meclis araştırması, ge nel görüşme, gensoru ve Meclis so ruşturması yollarıyla denetleme yet kisini kullanır. Soru, Bakanlar Kurulu adı na, sözlü veya yazılı olarak cevap landırılmak üzere Başbakan veya Bakanlardan bilgi istemekten ibaret tir. Meclis araştırması, belli bir konuda bilgi edinilmek için yapılan incelemeden ibarettir. Genel görüş me, toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulun da görüşülmesidir. Soru, Meclis araştırması ve genel görüşme ile ilgili önergelerin verilme şekli, içeriği ve kapsamı ile cevaplandırılma, görüşme ve araş tırma yöntemleri Meclis İçtüzüğü ile düzenlenir. M A D D E 98- Aynen muhafaza edil miştir. B . Gensoru B . Gensoru MADDE 99- Gensoru önergesi, bir siyasi parti grubu adına veya en az yirmi milletvekilinin imzasıyla verilir. Gensoru önergesi, verilişin den sonraki üç gün içinde bastırıla rak üyelere dağıtılır; dağıtılmasından itibaren on gün içinde gündeme alı nış alınmayacağı görüşülür. Bu gö rüşmede, ancak önerge sahiplerin den biri, siyasi parti grupları adına birer Milletvekili, Bakanlar Kurulu adına Başbakan veya bir Bakan ko nuşabilir. Gündeme alma kararıyla birlikte, gensorunun görüşülme günü de belli edilir; ancak, gensorunun görüşülmesi, gündeme alma kararı- M A D D E 99- Aynen muhafaza edil miştir. TBMM KUTUPHANESI 65 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni nın verildiği tarihten başlayarak iki gün geçmedikçe yapılamaz ve yedi günden sonraya bırakılamaz. Gensoru görüşmeleri sıra sında üyelerin veya grupların vere cekleri gerekçeli güvensizlik öner geleri veya Bakanlar Kurulunun gü ven isteği, bir tam gün geçtikten son ra oylanır. Bakanlar Kurulunun veya bir bakanın düşürülebilmesi, üye tam sayısının salt çoğunluğuyla olur; oylamada yalnız güvensizlik oyları sayılır. Meclis çalışmalarının den geli olarak yürütülmesi amacına ve yukardaki ilkelere uygun olmak kay dıyla gensoru ile ilgili diğer hususlar iç tüzükte belirlenir. C. Meclis Soruşturması C. Meclis Soruşturması MADDE 100- Başbakan veya Ba kanlar hakkında, Türkiye Büyük Mil let Meclisi üye tamsayısının en az onda birinin vereceği önerge ile, so ruşturma açılması istenebilir. Meclis, bu istemi en geç bir ay içinde görü şür ve karara bağlar. Soruşturma açılmasına ka rar verilmesi halinde, Meclisteki si yasi partilerin, güçleri oranında Ko misyona verebilecekleri üye sayısı nın üç katı olarak gösterecekleri adaylar arasından her parti için ayrı ayrı ad çekme suretiyle kurulacak onbeş kişilik bir komisyon tarafından soruşturma yapılır, komisyon, so ruşturma sonucunu belirten raporu nu iki ay içinde Meclise sunar. So ruşturmanın bu sürede bitirilememe si halinde, komisyona iki aylık yeni ve kesin bir süre verilir. Meclis, raporu öncelikle görüşür ve gerek gördüğü takdirde ilgilinin Yüce Divana şevkine karar verir. Yüce Divana sevk kararı ancak üye tamsayısının salt çoğunluğu ile alınır. Meclisteki siyasi parti grupla- M A D D E 100- Başbakan veya Ba kanlar hakkında. Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az onda birinin vereceği önerge ile. so ruşturma açılması istenebilir. Meclis, bu istemi en geç bir ay içinde görü şür ve karara bağlar. Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde. Meclisteki siyasi partilerin, güçleri oranında Komis yona verebilecekleri üye sayısının üç katı olarak gösterecekleri adaylar arasından her parti için ayrı ayrı ad çekme suretiyle kurulacak onbeş ki şilik bir komisyon tarafından soruş turma yapılır, komisyon, soruşturma sonucunu belirten raporunu iki ay içinde Meclise sunar. Soruşturmanın bu sürede bitirilememesi halinde, komisyona iki aylık yeni ve kesin bir süre verilir. Meclis, kesin süreyi ta kip eden 7 gün içinde de raporu görüşür ve karara bağlar. Gerek gördüğü takdirde ilgi linin Yüce Divana şevkine karar ve rir. Yüce Divana sevk kararı ancak üye tamsayısının salt çoğunluğu ile 66 TBMM KUTUPHANESI Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni alınır. Meclisteki siyasi parti grupla rında. Meclis soruşturması ile ilgili görüşme yapılamaz ve karar alına maz. rında, Meclis soruşturması ile ilgili görüşme yapılamaz ve karar alına maz. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Başbakan ve bakanlar hak kında Meclis soruşturması açılması halinde, soruşturma komisyonunun kendisine verilen süre içinde raporu nu Meclis'e sunmak, Meclis Genel Kurulunu da yedi gün içinde rapor hakkında karar vermesi mecburiyeti getirilmiştir. Eski düzenlemede ko misyon raporunu vermekte ihmalkar davranabilmekte, Genel kurul'da bu hususta konuyu görüşmekte gecikebilmekte idi. Bu husus ise çeşitli tar tışmalara neden olduğundan madde ile kesin süre getirilmiştir Cumhurbaşkanı Cumhurbaşkanı A. Nitelikleri ve Tarafsızlığı A. Nitelikleri ve Tarafsızlığı MADDE 101Cumhurbaşkanı. Türkiye Büyük Millet Meclisince kırk yaşını doldurmuş ve yüksek öğrenim yapmış kendi üyeleri ve ya bu niteliklere ve milletvekili seçilme yeterliğine sahip Türk Va tandaşları arasından yedi yıllık bir süre için seçilir. Cumhurbaşkanlığına Tür kiye Büyük Millet Meclisi üyeleri dışından aday gösterilebilmesi. Meclis üye tamsayısının en az beşte birinin yazılı önerisiyle mümkündür. Bir kimse, iki defa Cum hurbaşkanı seçilemez. Cumhurbaşkanı seçilenin, varsa partisi ile ilişiği kesilir ve Türki ye Büyük Millet Meclisi üyeliği sona erer. MADDE 101- Cumhurbaşkanı, Türkiye B ü y ü k Millet Meclisi'nde grubu bulunan siyasi partiler, Türkiye B ü y ü k Millet Meclisi üyelerinden en az yirmi milletvekili, son genel seçimde aldıkları oy oranları ayrı ayrı veya birlikte % 5 veya daha fazla olan siyasi parti veya siyasi partiler ve en az 30 se çim bölgesinin il genel meclisi, be lediye başkanı, belediye meclis üyesi toplamının üçte birinin teklif leri ile, 40 yaşını doldurmuş ve milletvekili seçilme yeterliliğine sahip T ü r k vatandaşları arasından dört yıllık bir süre için halk tara fından seçilir. Süresi dolan Cumhurbaş kanı, aynı usulle yeniden seçilebi lir, ancak bir kimse iki dönemden fazla Cumhurbaşkanı seçilemez. Cumhurbaşkanı seçilenin, varsa partisi ile ilişiği kesilir ve Tür kiye Büyük Millet Meclisi üyeliği sona erer. TBMM KUTUPHANESI 67 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: ('umhurbaşkanının arttırabilmek şındaki ve halkın kişiyi sağlayarak doğrudan demokrasyi güçlendir/ne Meclis'in etkisini icranın daha Cumhurbaşkanı 'nı seçmesi Cumhurbaşkanlığı iki seçim de dereceli milletvekillerini, doğrudan seçmesi ile dereceli seçimle maktadır. için öngörülmektedir. milletvekilleri Cumhurbaşkanını Halkın da amaçlanmaktadır. durumunda. Halk ba seçmesini seçmektedir. Cumhurbaşkanını Cumhurbaşkanının seçilmesi Demokrasinin tek amaçlan özüne uy gun olan da budur. Cumhurbaşkanlığına iki defa se çilme imkanı getirildiğinden, yedi yıllık süre dört yıla düşürülmüştür. Bir kimsenin peş peşe veya aralıklı iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilme sine imkan tanınarak. Cumhurbaş kanının kamuoyunun taleplerine kar şı daha duyarlı olmasının sağlanma sı amaçlanmıştır. B. Seçimi B . Seçimi MADDE 102Cumhurbaşkanı. Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile ve gizli oyla seçilir. Türkiye Büyük Millet Meclisi toplantı ha linde değilse hemen toplantıya çağrılır. Cumhurbaşkanının görev süresinin dolmasından otuz gün önce veya Cumhurbaşkanlığı ma kamının boşalmasından on gün sonra Cumhurbaşkanlığı seçimine başlanır ve seçime başlama tari hinden itibaren otuz gün içinde sonuçlandırılır. B u sürenin ilk on günü içinde adayların Meclis B a ş kanlık Divanına bildirilmesi ve M A D D E 102- Cumhurbaşkanının görev süresinin dolmasından alt mış gün önce veya Cumhurbaş kanlığı makamının boşalmasından on gün sonra Cumhurbaşkanlığı seçimine başlanır. B u sürenin ilk on günü içinde adaylar Yüksek Seçim Kuruluna bildirilir, kalan süre içinde de seçim tamamlanır. B i r kimsenin Cumhurbaş kanı seçilebilmesi için geçerli oyla rın salt çoğunluğunu sağlaması gerekir. Hiç bir aday salt çoğunlu ğu sağlayamaz ise, en fazla oy alan iki aday arasında seçimi takip eden ikinci pazar günü ikinci oylama yapılır, bu turda en fazla oy alan TBMM KUTUPHANESI 68 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni kalan yirmi gün içinde de seçimin aday Cumhurbaşkanı seçilmiş otamamlanması gerekir. lur. Ancak hiç bir turda tek adayla En az üçer gün ara ile ya seçim yapılamaz. Ö l ü m , istifa pılacak oylamaların ilk ikisinde vesair sebeplerle adayın teke düş üye tamsayısının üçte iki çoğun mesi halinde en çok oy almış sıraluk oyu sağlanamazsa üçüncü dakilerle ikinci tur seçim yapılır. oylamaya geçilir, üçüncü oylama Süresi dolan Cumhurbaş da üye tamsayısının salt çoğunlu kanının görevi yeni seçilen C u m ğunu sağlayan aday Cumhurbaşhurbaşkanı göreve başlayıncaya kanı seçilmiş olur, bu oylamada kadar devam eder. üye tamsayısının salt çoğunluğu Cumhurbaşkanlığı seçimi sağlanamadığı takdirde üçüncü ile ilgili diğer hususlar yukardaki oylamada en çok oy almış bulu esaslar çerçevesinde kanunla dü nan iki aday arasında dördüncü zenlenir. oylama yapılır, bu oylamada da üye tam sayısının salt çoğunluğu DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: ile Cumhurbaşkanı seçilemediği (Cumhurbaşkanlığı seçiminin takdirde derhal Türkiye Büyük yapılmasına ilişkin süreler birinci Millet Meclisi seçimleri yenilenir. fıkrada düzenlenmiştir. Buna göre Seçilen yeni Cumhurbaş seçim hazırlıkları normalde 60 gün kanı göreve başlayıncaya kadar önceden başlayacak, her hangi bir görev süresi dolan Cumhurbaş şekilde cumhurbaşkanlığının boşal kanının görevi devam eder. ması halinde de 10 gün içinde seçim hazır/ıklama başlanacağı görül ön müştür. Cumhurbaşkanın lumun büyük amaçlandığından ğunluğun ikinci seçiminde kesiminin ilk tur seçimin grubu en az yirmi bulunan milletvekiline, %5 veya oy almış partilere. halde adayla benimsenmiştir. ile. Meclis'de oy aldıkları Çeşitli olunması en az iki gerekliği son genel seçimlerde fazla arasında engel için de seçimlerin seçim başkanları, oylarının toplamı bölgesindeki üyelerinin üçte cumhurbaşkanı adayı leri sağlanarak, küçük partilerle idarelerin seçiminde ve en belediye belediye meclis üyeleri, genel meclisi halli daha %5 den az %5'i bulan birden fazla partiye az 30 ço halinde iki aday iş/em/ere yapılması Madde salt öngörülmüştür. muvazaalı partilere, turda sağlanamaması yapılması top uzlaşması de etkili olmaları il ikisinin gösterebilme ma cumhurbaşkanı sağlanmaya çalışılmıştır. TBMM KUTUPHANESI 69 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni C. Andiçmesi C . Andiçmesi MADDE 103- Cumhurbaşkanı, gö revine başlarken Türkiye Büyük Mil let Meclisi önünde aşağıdaki şekilde andiçer: "Cumhurbaşkanı sıfatıyla, Devletin varlığı ve bağımsızlığını, vatanın ve Milletin bölünmez bütün lüğünü, Milletin kayıtsız ve şartsız egemenliğini koruyacağıma, Anaya saya, hukukun üstünlüğüne, demok rasiye, Atatürk ilke ve inkilaplarına ve laik Cumhuriyet ilkesine bağlı kalacağıma, Milletin huzur ve refahı, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde herkesin insan haklarından ve temel hürriyetlerinden yararlanması ülküsünden ayrılmayacağıma, Türki ye Cumhuriyetinin şan ve şerefini korumak, yüceltmek ve üzerime al dığım görevi tarafsızlıkla yerine ge tirmek için bütün gücümle çalışaca ğıma büyük Türk Milleti ve tarih hu zurunda, namusum ve şerefim üze rine andiçerim." M A D D E 103- Aynen muhafaza ed i 1 m iştir. D. Görev ve Yetkileri D. Görev ve Yetkileri MADDE 104- Cumhurbaşkanı Dev letin başıdır. Bu sıfatla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birli ğini temsil eder; Anayasanın uygu lanmasını, Devlet organlarının dü zenli ve uyumlu çalışmasını gözetir. Bu amaçlarla Anayasanın ilgili Maddelerinde gösterilen şartlara uyarak yaşacağı görev ve kullana cağı yetkiler şunlardır: a) Yasama İle İlgili Olanlar: Gerekli gördüğü takdirde, yasama yılının ilk günü Türkiye Bü yük Millet Meclisinde açılış konuş masını yapmak, Türkiye Büyük Millet Mecli sini gerektiğinde toplantıya çağır mak, Kanunları yayımlamak, MADDE 104Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Bu sıfatla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil eder: Anayasanın uy gulanmasını. Devlet organlarının dü zenli ve uyumlu çalışmasını gözetir. Bu amaçlarla Anayasanın ilgili maddelerinde gösterilen şartlara uyarak yapacağı görev ve kullanaca ğı yetkiler şunlardır: a) Yasama ile ilgili olanlar; Gerekli gördüğü takdirde, yasama yılının ilk günlfTürkiye B ü yük Millet Meclisinde açılış konuş masını yapmak. Türkiye Büyük Millet Mecli sini gerektiğinde toplantıya çağır mak. Kanunları vavımlamak. TBMM KUTUPHANESI 70 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni Kanunları bir defa daha gö rüşülmek üzere Türkiye Büyük Mil let Meclisine geri göndermek. Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları gerekli gördüğü tak dirde halkoyuna sunmak. Kanunların, kanun hükmün deki kararnamelerin, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün tümünün veya belirli hükümlerinin Anayasaya şekil veya esas bakımından aykırı oldukları gerekçesi ile Anayasa Mahkemesinde iptal davası açmak, Türkiye Büyük Millet Mecli si seçimlerinin yenilenmesine karar vermek, b) Yürütme alanına ilişkin olanlar: Başbakanı atamak ve istifa sını kabul etmek. Başbakanın teklifi üzerine bakanları atamak ve görevlerine son vermek. Gerekli gördüğü hallerde Bakanlar Kuruluna başkanlık etmek veya Bakanlar Kurulunu başkanlığı altında toplantıya çağırmak. Yabancı devletlere Türk Devletinin temsilcilerini göndermek. Türkiye Cumhuriyetine gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini kabul etmek. Milletlerarası andlaşmaları onaylamak ve yayımlamak, Türkiye Büyük Millet Mecli si adına Türk Silahlı Kuvvetlerinin Başkomutanlığını temsil etmek. Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar vermek. Genelkurmay Başkanını atamak. Milli Güvenlik Kurulunu toplantıya çağırmak. Milli Güvenlik Kuruluna Başkanlık etmek. Başkanlığında toplanan B a kanlar Kurulu kararıyla sıkıyönetim veya olağanüstü hal ilan etmek ve kanun hükmünde kararname çıkar mak. Kanunları tekrar görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine geri göndermek, Anayasa değişikliklerine iliş kin kanunları gerekli gördüğü takdir de halkoyuna sunmak, Kanunların, kanun hükmün deki kararnamelerin, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün, tümünün veya belirli hükümlerinin Anayasaya şekil veya esas bakımından aykırı oldukları gerekçesi ile Anayasa Mahkemesinde iptal davası açmak, Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimle rinin yenilenmesine karar vermek, b) Yürütme Alanına İlişkin Olanlar: Başbakanı atamak ve istifa sını kabul etmek, Başbakanın teklifi üzerine Bakanları atamak ve görevlerine son vermek, Gerekli gördüğü hallerde Bakanlar Kuruluna Başkanlık etmek veya Bakanlar Kurulunu Başkanlığı altında toplantıya çağırmak, Yabancı Devletlere Türk Devletinin temsilcilerini göndermek, Türkiye Cumhuriyetine gönderilecek yabancı Devlet temsilcilerini kabul etmek, Milletlerarası andlaşmaları onaylamak ve yayımlamak, Türkiye Büyük Millet Meclisi adına Türk Silahlı Kuvvetlerinin baş komutanlığını temsil etmek, Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar vermek, Genelkurmay Başkanını atamak, Milli Güvenlik Kurulunu top lantıya çağırmak, Milli Güvenlik Kuruluna Baş kanlık etmek, Başkanlığında toplanan Ba kanlar Kurulu kararıyla sıkıyönetim veya olağanüstü hal ilan etmek ve kanun hükmünde kararname çıkar mak, TBMM KUTUPHANESI 71 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni Kararnameleri imzalamak. Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebi ile belirli kişilerin cezalarını hafifletmek veya kaldır mak, Devlet Denetleme Kurulu nun üyelerini ve Başkanını atamak. Devlet Denetleme Kuruluna inceleme, araştırma ve denetleme yaptırtmak, c) Yargı ile ilgili olanlar: Anayasa Mahkemesi üyele rini. Danıştay üyelerinin dörtte birini. Askeri Yargıtay Üyelerini, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Üyelerini seçmek. Cumhurbaşkanı ayrıca Ana yasada ve kanunlarda verilen seçme ve atama görevleri ile diğer görevleri yerine getirir ve yetkileri kullanır. Kararnameleri imzalamak, Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebi ile belirli kişilerin ce zalarını hafifletmek veya kaldırmak, Devlet denetleme Kurulunun üyelerini ve Başkanını atamak, Devlet denetleme Kuruluna inceleme, araştırma ve denetleme yaptırtmak, Yükseköğretim Kurulu üyelerini seçmek, Üniversite rektörlerini seçmek, c) Yargı ile ilgili Olanlar: Anayasa Mahkemesi üyele rini, danıştay üyelerinin dörtte birini, yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ye yargıtay Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Asken Yargıtay Üyelerini, Askeri Yüksek idare Mah kemesi Üyelerini, Hakimler ve S a v cılar Yüksek Kurulu Üyelerini seçmek. Cumhurbaşkanı, ayrıca Anayasada ve kanunlarda verilen seçme ve atama görevleri ile diğer görevleri yerine getirir ve yet kileri kullanır. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Üniversitelerin lışmalarındaki zenlemelerin ça dü çağdaş özerklik şına uygun reğine bilimsel ve yönetimindeki olarak paralel bir anlayı düzenlenmesi ge düzenlemeye ihti yaç duyulduğundan nın Yüksek Öğretim Cumhurbaşkanı Kurulu ile üniversite yöneticilerini tayin yetkisi kaldırılmış 130 ve 131. maddeler üyeleri doğrudan ve bu ile konu düzenlen miştir. Yargıtay savcısı gıtay Genel olarak Kurulu bu Baş atanması Yar 'na ait bir düzenlendiği başkanının görevi Cumhuriyet ile vekilinin için. konudaki yetki Cumhur yetkisi Hakimler ve savcıları ve atama yetkisi yargı belirleme mensuplarının kendi aralarından seçecekleri lerden oluşacağı için ve bununla gili ve kaldırılmıştır. olarak sinde yeni Anayasanın 159 bir düzenleme dan Cumhurbaşkanın kurul kişi il madde yapıldığınüyeleri TBMM KUTUPHANESI ni Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni ni atama yetkisi madde metninden çıkarılmıştır. E. Sorumluluk ve Sorumsuzluk hali MADDE 105- Cumhurbaşkanının, Anayasa ve diğer kanunlarda Baş bakan ve ilgili Bakanın imzalarına gerek olmaksızın tek başına yaşa bileceği belirtilen işlemleri dışındaki bütün kararları, Başbakan ve ilgili bakanlarca imzalanır; bu kararlardan Başbakan ve ilgili Bakan sorumlu dur. Cumhurbaşkanının resen imzaladığı kararlar ve emirler alevhine Anayasa mahkemesi da hil, yarqı mercilerine başvurula maz. Cumhurbaşkanı, vatana ihanetten dolayı, Türkiye Büyük Mil let Meclisi üye tamsayısının en az üçte birinin teklifi üzerine, üye tam sayısının en az dörtte üçünün vere ceği kararla suçlandırılır. E . Sorumluluk hali ve Sorumsuzluk 105- Cumhurbaşkanının, MADDE Anayasa ve diğer kanunlarda Başba kan ve ilgili Bakanın imzalarına ge rek olmaksızın tek başına yaşabile ceği belirtilen işlemleri dışındaki bütün kararları. Başbakan ve ilgili bakanlarca imzalanır; bu kararlardan Başbakan ve ilgili Bakan sorumlu dur. Cumhurbaşkanı, vatana iha netten dolayı, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az üçte birinin teklifi üzerine, üye tamsayısı nın en az dörtte üçünün vereceği ka rarla suçlandırılır. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Hukukun tam işlerlik hurbaşkanı kararlar üstünlüğü kazandırmak 'nın prensibine için, re 'sen ve emirler aleyhine de yargı yolu açılmıştır. Böylece idarenin iş/emleri denetimine yargı Cum imzaladığı tüm sokulmak istenmiştir. F. Cumhurbaşkanına Vekillik Et me F. Cumhurbaşkanına Vekillik E t me MADDE 106- Cumhurbaşkanının hastalık ve yurt dışına çıkma gibi sebeplerle geçici olarak görevinden ayrılması hallerinde, görevine dön mesine kadar; ölüm, çekilme veya başka bir sebeple Cumhurbaşkanlığı makamının boşalması halinde de yenisi seçilinceye kadar, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Cum hurbaşkanlığına vekillik eder ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kulla nır. M A D D E 106- Aynen muhafaza edilmiştir. TBMM KUTUPHANESI 73 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni G. Cumhurbaşkanı Genel Sekre terliği G . Cumhurbaşkanı Genel Sekre terliği MADDE 107- Cumhurbaşkanlığı genel sekreterliğinin kuruluşu, teş kilat ve çalışma esasları, personel atama işlemleri Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenir. M A D D E 107- Aynen muhafaza edilmiştir. H. Devlet Denetleme Kurulu H. Devlet Denetleme K u r u l u MADDE 108- idarenin hukuka uy gunluğunun, düzenli ve verimli şekil de yürütülmesinin ve geliştirilmesinin sağlanması amacıyla, Cumhurbaş kanlığına bağlı olarak Kurulan Dev let denetleme Kurulu, Cumhurbaş kanının isteği üzerine, tüm kamu kurum ve kuruluşlarında ve serma yesinin yarısından fazlasına bu ku rum ve kuruluşların katıldığı her türlü kuruluşta, kamu kurumu niteliğinde olan meslek kuruluşlarında, her dü zeydeki işçi ve işveren meslek ku ruluşlarında, kamuya yararlı der neklerle vakıflarda, her türlü ince leme, araştırma ve denetlemeleri yapar. Silahlı kuvvetler ve vargı organları, Devlet Denetleme K u rulunun görev alanı dışındadır. Devlet Denetleme Kurulu nun üyeleri ve üyeleri içinden Baş kanı, kanunda belirlenen nitelikteki kişiler arasından, Cumhurbaşkanın ca atanır. Devlet Denetleme Kurulu nun işleyişi, üyelerinin görev süresi ve diğer özlük işleri, kanunla dü zenlenir. M A D D E 108- İdarenin hukuka uy gunluğunun, düzenli ve verimli şe kilde yürütülmesinin ve geliştirilme sinin sağlanması amacıyla, Cumhur başkanlığına bağlı olarak kurulan Devlet Denetleme Kurulu, Cumhur başkanının isteği üzerine, tüm kamu kurum ve kuruluşlarında ve sermaye sinin yarısından fazlasına bu kurum ve kuruluşların katıldığı her türlü kuruluşta, kamu kurumu niteliğinde olan meslek kuruluşlarında, her dü zeydeki işçi ve işveren meslek kuru luşlarında kamuya yararlı dernekler ve vergi muafiyetli vaki Harda her türlü inceleme, araştırma ve denet lemeleri yapar. Devlet Denetleme Kurulu nun üyeleri ve üyeleri içinden Baş kanı, kanunda belirlenen nitelikteki kişiler arasından, Cumhurbaşkanınca atanır. Devlet Denetleme Kurulu nun işleyişi, üyelerinin görev süresi ve diğer özlük işleri, kanunla düzen lenir. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Madde yararlı de dernekler kuru/unun görev buna paralel vergi muafiyetine sadece Devi et alanına olarak sahip kamuya denetleme girerken, vakıflarında olanlarının TBMM KUTUPHANESI 74 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni aynı kapsamda yer alması uygun gö rülmüştür. Devlet denetleme kurulunun devletin bütün kurum ve kuruluşları üzerinde denetim yetkisinin olması gerektiği düşüncesiyle yeniden dü zenleme Yapılmıştır. II. Bakanlar Kurulu A. Kuruluş I I . Bakanlar K u r u l u A. Kuruluş MADDE 109- Bakanlar Kurulu. Baş bakan ve Bakanlardan kurulur. Başbakan, Cumhurbaşka nınca, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri arasından atanır. Bakanlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi Üyeleri veya milletvekili seçilme yeterliğine sahip olanlar arasından başbakanca seçilir ve Cumhurbaşkanınca atanır; gerekti ğinde Başbakanın önerisi üzerine Cumhurbaşkanınca görevlerine son verilir. M A D D E 109- Aynen muhafaza edilmiştir. B. Göreve Başlama ve Güvenoyu B. Göreve Başlama ve Güvenoyu MADDE 110- Bakanlar Kurulunun listesi tam olarak Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur. Türkiye Bü yük Millet Meclisi tatilde ise toplantı ya çağrılır. Bakanlar Kurulunun prog ramı, kuruluşundan en geç bir hafta içinde başbakan veya bir bakan ta rafından Türkiye Büyük Millet Mecli sinde okunur ve güvenoyuna başvu rulur, güvenoyu için görüşmeler, programın okunmasından iki tam gün geçtikten sonra başlar ve gö rüşmelerin bitiminden bir tam gün geçtikten sonra oylama yapılır. M A D D E 110- Aynen muhafaza ed i 1 m iştir. C. Görev Sırasında Güvenoyu B. Görev Sırasında Güvenoyu MADDE 111- Başbakan, gerekli gö rürse. Bakanlar Kurulunda görüş tükten sonra, Türkiye Büyük Millet M A D D E 111- Aynen muhafaza edilmiştir. 75 TBMM KUTUPHANESI Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni Meclisinden güven isteyebilir. Güven istemi, Türkiye Bü yük Millet Meclisine bildirilmesinden bir tam gün geçmedikçe görüşüle mez ve görüşmelerin bitiminden bir tam gün geçmedikçe oya konula maz. Güven istemi, ancak üye tamsayısının salt çoğunluğuyla red dedilebilir. D. Görev ve Siyasi Sorumluluk I). Görev ve Siyasi Sorumluluk M A D D E 112- Başbakan, Bakanlar Kurulunun Başkanı olarak, bakan lıklar arasında işbirliğini sağlar ve hükümetin genel siyasetinin yürü tülmesini gözetir. Bakanlar Kurulu, bu siyasetin yürütülmesinden birlikte sorumludur. Her bakan, Başbakana karşı sorumlu olup ayrıca kendi yetkisi içindeki işlerden ve emri altındakile rin eylem ve işlemlerinden de so rumludur. Başbakan, Bakanların gö revlerinin Anayasa ve kanunlara uy gun olarak yerine getirilmesini gö zetmek ve düzeltici önlemleri al makla yükümlüdür. Bakanlar Kurulu üyelerinden Milletvekili olmayanlar; 81 nci Mad dede yazılı şekilde Millet Meclisi önünde and içerler ve bakan sıfatını taşıdıkları sürece Milletvekillerinin tabi oldukları kayıt ve şartlara uyar lar ve yasama dokunulmazlığına sahip bulunurlar, bunlar Türkiye bü yük Millet Meclisi üyeleri gibi ödenek ve yolluk alırlar. M A D D E 112- Başbakan. Bakanlar Kurulunun başkanı olarak, bakan lıklar arasında işbirliğini sağlar ve hükümetin genel siyasetinin yürü tülmesini gözetir. Bakanlar Kurulu, bu siyasetin yürütülmesinden birlikte sorumludur. Her bakan. Başbakana karşı sorumlu olup ayrıca kendi yetkisi içindeki işlerden ve emri altındakile rin eylem ve işlemlerinden de so rumludur. Başbakan, bakanların gö revlerinin Anayasa ve kanunlara uy gun olarak yerine getirilmesini gö zetmek ve düzeltici önlemleri al makla yükümlüdür. Bakanlar Kurulu üyelerinden milletvekili olmayanlar; 81 inci maddede yazılı şekilde Millet Mecli si önünde andiçerler ve bakan sıfatını taşıdıkları sürece milletvekillerinin tabi oldukları kayıt ve şartlara uyar lar ve yasama sorumsuzluğu ve do kunulmazlığına sahip bulunurlar. Bunlar Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri gibi ödenek ve yolluk alırlar. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: 83. maddenin başlığında ya pılan değişikliğe paralel olarak, dı şardan atanan bakanlarında sadece yasama sorumsuzluğuna da sahip oldukları vurgulanmıştır. 76 TBMM KUTUPHANESI Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni E. Bakanlıkların Kurulması ve B a kanlar E. Bakanlıkların Bakanlar MADDE 113- Bakanlıkların Kurul ması, kaldırılması, görevleri, yetkileri ve teşkilatı kanunla düzenlenir. Açık olan bakanlıklarla izinli veya özürlü olan bir bakana, diğer bir bakan geçici olarak vekillik eder. ancak, bir bakan birden fazlasına vekillik edemez. Türkiye Büyük Millet Meclisi kararı ile Yüce Divana verilen bir bakan bakanlıktan düşer Başbaka nın yüce Divana şevki halinde hü kümet istifa etmiş sayılır. Herhangi bir sebeple boşalan bakanlığa en geç onbeş gün içinde atama yapılır. M A D D E 113- Bakanlıkların Kurul ması, kaldırılması, görevleri, yetkile ri ve teşkilatı kanunla düzenlenir. Açık olan bakanlıklarla izinli veya özürlü olan bir bakana, diğer bir bakan geçici olarak vekillik eder. Ancak, bir bakan birden fazlasına vekillik edemez. Türkiye Büyük Millet Mecli si kararı ile Yüce Divana verilen bir bakan bakanlıktan düşer. Başbakanın yüce Divana şevki halinde hükümet istifa etmiş sayılır. Ancak bu du rumda milletvekili olan bakanlar dan biri yeni hükümet kurulunca ya kadar Cumhurbaşkanınca Baş bakan Vekili olarak görevlendiri lir. Herhangi bir sebeple boşalan bakanlığa en geç onbeş gün içinde atama yapılır. Kurulması ve DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Yüce Divan'a sevkedilen başbakanın yeni hükümet kurulunca ya kadar iktidarda kalmasının sakın calarını ortadan kaldırmak için. is tifa etmiş sayılan hükvmetin başkan lığına, yeni hükümet kuruluncaya kadar bir vekilin atanması sistemi getirilerek. Yüce Divan'a sevk duru mundaki bakanla, başbakan arasın daki eşitsizliğin ortadan kaldırılması amaçlanmıştır. F. Seçimlerde Geçici Bakanlar K u rulu F. Seçimlerde Geçici Bakanlar K u rulu MADDE 114- Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimlerinden önce, Adalet, içişleri ve Ulaştırma Ba kanları çekilir seçimin başlangıç M A D D E 114- Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimlerinden (ince. İçişleri Bakanı çekilir. Seçimin baş- 77 TBMM KUTUPHANESI Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni tarihinden üç gün önce; seçim dö nemi bitmeden seçimin yenilenme sine karar verilmesi halinde ise, bu karardan başlayarak beş gün içinde, bu bakanlıklara Türkiye Büyük Millet Meclisi içinden veya dışarıdan ba ğımsızlar başbakanca atanır. 116 ncı Madde gereğince seçimlerin yenilenmesine karar ve rildiğinde Bakanlar Kurulu çekilir ve Cumhurbaşkanı geçici Bakanlar Ku rulunu kurmak üzere bir Başbakan atar. Geçici Bakanlar Kuruluna, Adalet, içişleri ve Ulaştırma B a kanları Türkiye Büyük Millet Mecli sindeki veya Meclis dışındaki ba ğımsızlardan olmak üzere, siyasi parti gruplarından, oranlarına göre üye alınır. Siyasi parti gruplarından alınacak üye sayısını Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı tespit ederek başbakana bildirir. Teklif edilen ba kanlığı kabul etmeyen veya sonra dan çekilen partililer yerine, Türkiye Büyük Millet Meclisi içinden veya dışarıdan bağımsızlar atanır. Geçici Bakanlar Kurulu, ye nilenme kararının Resmi Gazetede ilanından itibaren beş gün içinde kurulur. Geçici Bakanlar Kurulu için güvenoyuna başvurulmaz. Geçici Bakanlar Kurulu se çim süresince ve yeni Meclis toplanıncaya kadar vazife görür. langıç tarihinden üç gün önce; seçim dönemi bitmeden seçimin yenilen mesine karar verilmesi halinde ise. bu karardan başlayarak beş gün için de, bu bakanlığa. Başbakanca bağım sız bir kişi atanır. 116 ncı Madde gereğince seçimlerin yenilenmesine karar ve rildiğinde Bakanlar Kurulu çekilir ve Cumhurbaşkanı geçici Bakanlar K u rulunu kurmak üzere bir Başbakan atar. Geçici Bakanlar Kuruluna. İçişleri Bakanı Türkiye Büyük M i l let Meclisindeki veya Mecİis dışın daki bağımsızlardan olmak üzere, siyasi parti gruplarından, oranlarına göre üye alınır. Siyasi parti gruplarından alı nacak üye sayısını Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı tespit ederek Başbakana bildirir. Teklif edilen ba kanlığı kabul etmeyen veya sonradan çekilen partililer yerine, aynı siyasi parti grubundan bir başka üye ataıııı. Geçici Bakanlar Kurulu, ye nilenme kararının Resmi Gazetede ilanından itibaren beş gün içinde ku rulur. Geçici Bakanlar Kurulu için güvenoyuna başvurulmaz. Geçici Bakanlar Kurulu se çim süresince ve yeni Meclis toplanıncaya kadar vazife görür. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Tiirkivc Büyük Millet Meclisi ge nel seçimlerinden önce, sadece İçiş leri Bakanı'nın çekilmesi düzenlen miştir. Ulaştırma ve Ada/et Bakanla rının seçimden önce çekilme/erini gerektirecek bir sebebin artık kalma dığı kanaatındavız. Ayrıca geçici bakanlar kurulunda boşalma olması halinde, aynı siyasi partiden atama yapılmasının daha uygun olacağı düşünülmüştür. 78 TBMM KUTUPHANESI Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni G. Tüzükler G . Tüzükler MADDE 115- Bakanlar Kurulu, ka nunun uygulanmasını göstermek veya emrettiği işleri belirtmek üzere, kanunlara aykırı olmamak ve Danıştayın incelemesinden geçiril mek şartıyla tüzükler çıkarabilir. Tüzükler, Cumhurbaşkanın ca imzalanır ve kanunlar gibi ya yımlanır. M A D D E 115dilmiştir. H. Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Cumhurbaşkanınca Yenilenmesi H . Türkiye B ü y ü k Millet Meclisi Seçimlerinin Cumhurbaşkanınca Yenilenmesi MADDE 116- Bakanlar Kurulunun, 110 uncu maddede belirtilen güve noyunu alamaması ve 99 uncu veya 111 inci Maddeler uyarınca güven sizlik oyuyla düşürülmesi hallerinde; kırkbeş gün içinde yeni Bakanlar Kurulu Kurulamadığı veya kurulduğu halde güvenoyu alamadığı takdirde Cumhurbaşkanı.Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanına danışarak, se çimlerin yenilenmesine karar verebi lir. Başbakanın güvensizlik oyu ile düşürülmeden istifa etmesi üzeri ne kırkbeş gün içinde veya yeni se çilen Türkiye Büyük Millet Meclisinde Başkanlık Divanı seçiminden sonra yine kırkbeş gün içinde bakanlar Ku rulunun Kurulamaması hallerinde de cumhurbaşkanı Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanına danışarak se çimlerin yenilenmesine karar verebi lir. M A D D E 116- Aynen muhafaza e- Aynen muhafaza e- dilmiştir. Yenilenme kararı resmi ga zetede yayımlanır ve seçime gidilir. TBMM KUTUPHANESI 79 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni İ. Milli Savunma 1. Başkomutanlık ve Genelkurmay Başkanlığı İ. Milli Savunma 1. Başkomutanlık ve Genelkurmay Başkanlığı MADDE 117- Başkomutanlık, Türki ye Büyük Millet Meclisinin manevi varlığından ayrılamaz ve Cumhur başkanı tarafından teslim olunur. Milli güvenliğin sağlanma sından ve silahlı kuvvetlerin yurt sa vunmasına hazırlanmasından, Tür kiye Büyük Millet Meclisine karşı, B a kanlar Kurulu sorumludur. Genelkurmay Başkanı; S i lahlı Kuvvetlerin komutanı olup, sa vaşta Başkomutanlık görevlerini Cumhurbaşkanlığı namına yerine getirir. Genelkurmay Başkanı, Ba kanlar Kurulu'nun teklifi üzerine, Cumhurbaşkanınca atanır; görev ve yetkileri kanunla düzenlenir. Genel kurmay Başkanı, bu görev ve yetki lerinden dolayı Başbakana karşı so rumludur. Milli Savunma Bakanlığının, Genelkurmay Başkanlığı ve Kuvvet Komutanlıkları ile görev ilişkileri ve yetki alanı kanunla düzenlenir. MADDE 117- Aynen muhafaza ed i 1 mistir. 2. Milli Güvenlik Kurulu 2. M i l l i Güvenlik K u r u l u MADDE 118- Milli Güvenlik Kuru lu, Cumhurbaşkanının Başkanlı ğında. Başbakan. Genelkurmav Başkanı, Milli Savunma, İçişleri. Dışişleri Bakanları. Kara. Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları ve Jandarma Genel Komutanından kurulur. Gündemin özelliğine göre Kurul toplantıların ilgili bakan ve ki şiler çağırılış görüşleri alınabilir. Milli Güvenlik Kurulu; Devle tin milli güvenlik siyasetinin tayini, tespiti ve uygulanması ile ilgili ka rarların alınması ve gerekli koordi- M A D D E 118- M i l l i Güvenlik K u rulu, Cumhurbaşkanı'nın başkan lığında Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı, Başbakan, G e nelkurmay Başkanı ile M i l l i S a vunma, İçişleri ve Dışişleri B a kanlarından oluşur. Gündemin özelliğine göre Kurul toplantılarına ilgili bakan ve kişiler çağırılıp görüşleri alınabilir. Güvenlik Milli Kurulu; Devletin milli güvenlik siyasetinin tayini, tespiti ve uygulanması ile il gili kararların alınması ve gerekli koordinasyonun sağlanması konu- TBMM KUTUPHANESI 80 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni sımdaki tavsiyelerini Bakanlar K u ruluna bildirir. Bakanlar kurulu, gerekli gördüğü tedbirleri alır. Milli Güvenlik Kurulunun gündemi; Başbakan ve Genelkurmay Başkanının önerileri dikkate alınarak Cumhurbaşkanınca düzenlenir. Cumhurbaşkanının yoklu ğunda K u r u l . Meclis başkanını başkanlığında toplanır. Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliğinin teşkilatı ve görevleri kanunla düzenlenir. nasyonun sağlanması konusundaki görüşlerini Bakanlar Kuruluna bildi rir. Kurulun, Devletin varlığı ve bağımsızlığı, ülkenin bütünlüğü ve bölünmezliği, toplumun huzur ve güvenliğinin korunması husu sunda alınmasını zorunlu gördü ğü tedbirlere ait kararlar Bakanlar Kurulunca öncelikle dikkate alınır. Milli Güvenlik Kurulunun gündemi; Başbakan ve Genelkur may Başkanının önerileri dikkate alınarak Cumhurbaşkanınca düzen lenir. Cumhurbaşkanı katılama dığı zamanlar milli Güvenlik K u rulu Başbakanın Başkanlığında toplanır. Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliğinin teşkilatı ve görevleri kanunla düzenlenir. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Anayasal sistemin mokratik esaslara hususun sürekli gelmesi. ilgili Milli yeni daha bağlanması, olarak bu gündeme Güvenlik bir de Kurulu'yla düzenlemeye ihtiyaç göstermektedir. 1961 venlik nun yerine ülkenin güvenlik sorumlu kendisine istişari giler sunacak Milli hükümete danışma organı Savunma ve Çağdaş almış dünyanın bu hususlarda ve demok olduğu Ülkemizde organı olmaktan mercii konumunda birçok so kendilerinin kurulu ko ihtiyacı yad- nihai karar Ancak, her zaman yapısı Mec güvenliğinden danışma Kurulu hususta kurum noktada 'birimlere sınmamaktadır. Ayrı bir rumlu olan hükümetlerin parlamento doğru tamamiyle düzenlenmişti. lis 'e karşı ülkenin merciinin bil Kurulu niteliğindeydi. yer bugün geldiği numundaki hüküme Bu kurul kanunla rasinin Bu ve sa olan bağlı ca Anayasada olmayıp, Gü mahiyette görev yapmaktaydı. dan Milli bulunmamaktadır. vunmasından tin öncesinde Kuru/u hükümetler ve kesindir. de Milli itibariyle Güvenlik bir danışma daha çok bir karar görülmekte ve bu tartışmayı beraberin- TBMM KUTUPHANESI 81 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni de getirmektedir. Bu açıdan, dan benimsenen metlere hu kurul tarafın görüşlerin hükü bildirilmesinden siye edilmesi ziyade demokrasiye ve yönetim anlayışına Böylece bu Kurul tarafından benim senmiş kararların tartışma kapsa mından çıkarılması daha tav çağdaş uygundur. sağlanmış ola caktır. Madde bu anlayış sinde düzeni e nm iştir. çerçeve III. Olağanüstü Yönetim Usulleri A. Olağanüstü Haller 1.Tabii Afet ve Ağır Ekonomik Bunalım Sebebiyle Olağanüstü Hal İlanı III. Olağanüstü Yönetim Usulleri A. Olağanüstü Haller 1.Tabii Afet ve Ağır Ekonomik Bunalım Sebebiyle Olağanüstü H a l İlanı MADDE 119- Tabii afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır ekono mik bunalım hallerinde, Cumhurbaş kanı Başkanlığında toplanan Ba kanlar Kurulu, yurdun bir veya bir den fazla bölgesinde veya bütünün de süresi altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan edebilir. M A D D E 119- Aynen muhafaza edilmiştir. 2.Şiddet Olaylarının Yaygınlaşma sı ve Kamu Düzeninin Ciddi Ş e kilde Bozulması Sebepleriyle Ola ğanüstü Hal İlam 2..Şiddet Olaylarının Yaygınlaşma sı ve K a m u Düzeninin Ciddi Şekil de Bozulması Sebepleriyle Olağa nüstü H a l İlanı MADDE 120- Anayasa ile kurulan hür demokrasi düzenini veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırma ya yönelik yaygın şiddet hareketleri ne ait ciddi belirtilerin ortaya çıkması veya şiddet olayları sebebiyle kamu düzeninin ciddi şekilde bozulm ası hallerinde, Cumhurbaşkanı Başkan lığında toplanan Bakanlar Kurulu, milli güvenlik Kurulunun da görüşü nü aldıktan sonra yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya bütü nünde, süresi attı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan edebilir. M A D D E 120- Anayasa ile kurulan hür demokrasi düzenini veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırma ya yönelik yaygın şiddet hareketleri ne ait ciddi belirtilerin ortaya çıkması veya şiddet olayları sebebiyle kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması hallerinde. Cumhurbaşkanı başkanlı ğında toplanan Bakanlar Kurulu. Milli Güvenlik Kurulu'nun da görü şünü aldıktan sonra yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya bütü nünde, süresi dört ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan edebilir TBMM KUTUPHANESI S2 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Demokrasi, olağan hâl reji minin adıdır. Eğer olağanüstü hâle gerek görülürse hu düzenin mümkün olduğunca kısa olması düşünü/dü ğünden 6 aylık süre 4 aya indirilmiş tir. 3.Olağanüstü zenleme Hallerle İlgili Dü MADDE 121- Anayasanın 119 ve 120 nci maddeleri uyarınca olağa nüstü hal ilanına karar verilmesi du rumunda, bu karar resmi gazetede yayımlanır ve hemen Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde ise derhal toplantıya çağrılır. Meclis, olağanüstü hal süresini değiştirebilir, Bakanlar Kurulun istemi üzerine, her defasında dört ayı geçmemek üzere, süreyi uzatabilir veya olağanüstü hali kaldırabilir. 119 uncu madde uyarınca ilan edilen olağanüstü hallerde vatandaşlar için getirilecek para, mal ve çalışma yükümlülükleri ile olağanüstü hallerin her türü için ayrı ayrı geçerli olmak üzere, Anayasanın 15 inci maddesindeki ilkeler doğrultusunda temel hak ve hürriyetlerin nasıl sınırlınacağı veya nasıl durdurulacağı, halin gerektirdiği tedbirlerin nasıl ve ne suretle alınacağı, kamu hizmeti görevlilerine ne gibi yetkiler veri leceği, görevlilerin durumlarında ne gibi değişiklikler yapılacağı ve olağanüstü yönetim usulleri, ola ğanüstü hal kanununda düzenle nir. Olağanüstü hal süresince, Cumhurbaşkanının Başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, olağa nüstü halin gerekli kıldığı konularda, kanun hükmünde kararnameler çıkarabilir. bu kararnameler, resmi ga- 3,Olağanüstü zenleme Hallerle İlgili Dü M A D D E 1 2 1 - Anayasanın 119 ve 120'nci maddeleri uyarınca olağa nüstü hal ilanına karar verilmesi du rumunda, bu karar Resmi Gazetede yayımlanır ve hemen Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde veya çalışmalarına ara vermişse derhal toplantıya çağrılır. Meclis, olağanüstü hal süresini değiştirebilir. Bakanlar Kurulunun istemi üzerine, her defasında üç ayı geçmemek üze re, süreyi uzatabilir veya olağanüstü hali kaldırabilir. Olağanüstü hal ilanı ka rarlarının onaylanması veya uza tılması üye tam sayısının salt ço ğunluğunun kararına bağlıdır. O lağanüstü hallerde vatandaşlar için konulabilecek para, mal ve çalışma yükümlülükleri, bu hallerin ilanı, yürütülmesi ve kaldırılması ile il gili kural ve usuller kanunla dü zenlenir. Olağanüstü hal süresince. Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, olağa nüstü halin gerekli kıldığı konularda, kanun hükmünde kararnameler çıka rabilir. B u kararnameler. Resmi Ga zetede yayımlanır ve aynı gün Türki ye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur; bunların Meclisçe onaylan masına ilişkin süre ve usul. İçtüzükte belirlenir. TBMM KUTUPHANESI Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni zetede yayımlanır ve aynı gün Tür kiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur; bunların Meclisçe onaylan masına ilişkin süre ve usul, İçtüzükte belirlenir. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Birinci fıkradaki dört aylık süre üç aya indirilerek, olağan hale hıran önce dönülmesi amaçlanmıştır. İkinci fıkrada ise olağanüstü hal ila nı kararı ile uzatılma kararının o- naylanmasında TBMM üye tam sayı sının salt çoğunluğu aranarak, temel hakların kısıtlanmasında Meclisin mut/ak iradesinin aranması amaç lanmıştır. B. Sıkıyönetim, Seferberlik ve S a vaş Hali B. Sıkıyönetim, Seferberlik ve S a vaş Hali MADDE 122- Anayasanın tanıdığı hür demokrasi düzenini veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırma ya yönelen ve olağanüstü hal ilanını gerektiren hallerden daha vahim şiddet hareketlerinin yaygınlaşması veya savaş hali, savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi, ayak lanma olması veya vatan veya Cumhuriyete karşı kuvvetli ve ey lemli bir kalkışmanın veya ülkenin ve Milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet ha reketlerinin yaygınlaşması sebeple riyle, Cumhurbaşkanı Başkanlığında toplanan bakanlar Kurulu, milli gü venlik Kurulunun da görüşünü al dıktan sonra, süresi altı ayı aşma mak üzere yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya bütününde sıkıyönetim ilan edebilir, bu karar, derhal resmi gazetede yayımlanır ve aynı gün Türkiye büyük Millet Mecli sinin onayına sunulur. Türkiye Bü yük Millet Meclisi toplantı halinde değilse hemen toplantıya çağırılır. Türkiye Büyük Millet Meclisi gerekli gördüğü takdirde sıkıyönetim süre sini kısaltabilir, uzatabilir veya sıkı yönetimi kaldırabilir. M A D D E 122- Aynen muhafaza edilmiştir. TBMM KUTUPHANESI 84 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni Sıkıyönetim süresinde, Cumhurbaşkanının Başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu sıkıyöne tim halinin gerekli kıldığı konularda kanun hükmünde kararname çıkara bilir. Bu kararnameler resmi ga zetede yayımlanır ve aynı gün Tür kiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur, bunların Meclisçe onaylan masına ilişkin süre ve usul içtüzükte belirlenir. Sıkıyönetimin her defasında dört ayı aşmamak üzere uzatılması, Türkiye Büyük Millet Meclisinin kara rına bağlıdır, savaş hallerinde bu dört aylık süre aranmaz. Sıkıyönetim, seferberlik ve savaş hallerinde hangi hükümlerin uygulanacağı ve işlemlerin nasıl yü rütüleceği, idare ile olan ilişkileri, hürriyetlerin nasıl kısıtlanacağı veya durdurulacağı ve savaş veya savaşı gerektirecek bir durumun baş gös termesi halinde vatandaşlar için geti rilecek yükümlülükler kanunla dü zenlenir. Sıkıyönetim Komutanları Genelkurmay Başkanlığına bağlı olarak görev yaparlar. IV. İdare A. İdarenin Esasları 1. İdarenin Bütünlüğü ve Kamu Tüzelkişiliği I V . İdare A . İdarenin Esasları 1. İdarenin Bütünlüğü ve K a m u Tüzelkişiliği MADDE 123- idare, kuruluş ve gö revleriyle bir bütündür ve kanunla düzenlenir. İdarenin kuruluş ve görevle ri, merkezden yönetim ve yerinden yönetim esaslarına dayanır. Kamu tüzelkişiliği, ancak kanunla veya kanunun açıkça verdi ği yetkiye dayanılarak kurulur. M A D D E 123- Aynen muhafaza edilmiştir. TBMM KUTUPHANESI 85 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni 2. Yönetmelikler 2. Yönetmelikler MADDE 124- Başbakanlık, Bakan lıklar ve kamu tüzelkişileri, kendi gö rev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağla mak üzere ve bunlara aykırı olma mak şartıyla, yönetmelikler çıkarabi lirler. Hangi yönetmeliklerin resmi gazetede yayımlanacağı kanunda belirtilir M A D D E 124- Aynen muhafaza edilmiştir. B. Yargı Yolu B. Y a r g ı Yolu MADDE 125- İdarenin her türlü ey lem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır. Kamu hizmetleri ile ilgili im tiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinde bunlardan doğan uyuşmazlıkların millî veya milletlerarası tahkim yo luyla çözülmesi öngörülebilir. Millet lerarası tahkime ancak yabancılık unsuru taşıyan uyuşmazlıklar için gidilebilir. Cumhurbaşkanının tek başına yapacağı işlemler ile Yük sek Askeri Şuranın kararları yarqı denetimi dışındadır. İdari işlemlere karşı açılacak davalarda süre, yazılı bildirim tari hinden başlar. Yargı yetkisi, idari eylem ve işlemlerin hukuka uygunluğunun de netimi ile sınırlıdır, yürütme görevi nin kanunlarda gösterilen şekil ve esaslara uygun olarak yerine getiril mesini kısıtlayacak, idari eylem ve işlem niteliğinde veya takdir yetkisini kaldıracak biçimde yargı kararı veri lemez. idari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkansız zararların doğması ve idari işlemin açıkça hukuka aykırı olması şartları nın birlikte gerçekleşmesi durumun da gerekçe gösterilerek yürütmenin M A D D E 125- İdarenin her türlü ey lem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır. İdari işlemlere karşı açılacak davalarda süre. yazılı bildirim tari hinden başlar. Kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinde bunlardan doğan uyuşmazlıkların millî veya milletlerarası tahkim yo luyla çözülmesi öngörülebilir. Mil letlerarası tahkime ancak yabancılık unsuru taşıyan uyuşmazlıklar için gidilebilir. Yargı yetkisi, idari eylem ve işlemlerin hukuka uygunluğunun de netimi ile sınırlıdır. Yürütme görevi nin kanunlarda gösterilen şekil ve esaslara uygun olarak yerine getiril mesini kısıtlayacak, idari eylem ve işlem niteliğinde veya takdir yetkisi ni kaldıracak biçimde yargı kararı verilemez. İdari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkansız zararların doğması ve idari şilemin açıkça hukuka aykırı olması şartları nın birlikte gerçekleşmesi durumun da gerekçe gösterilerek yürütmenin durdurulmasına karar verilebilir. Kanun, olağanüstü hallerde, sıkıyönetim, seferberlik ve savaş ha linde ayrıca milli güvenlik, kamu TBMM KUTUPHANESI S6 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni durdurulmasına karar verilebilir. Kanun, olağanüstü hallerde, sıkıyönetim, seferberlik ve savaş halinde ayrıca milli güvenlik, kamu düzeni, genel sağlık nedenleri ile yürütmenin durdurulması kararı ve rilmesini sınırlayabilir. İdare, kendi eylem ve iş lemlerinden doğan zararı ödemekle yükümlüdür. düzeni. genel sağlık nedenleri ile yü rütmenin durdurulması kararı veril mesini sınırlayabilir. İdare, kendi eylem ve iş lemlerinden doğan zararı ödemekle yükümlüdür. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: İdarenin tüm eylem ve iş lemleri yargı denetimine sokularak, madde, anayasanın, değiştirilmesi dahi teklif edilemeyecek olan 2. maddesindeki hukuk devleti ilkesine uyumlu hale getirilmeye çalışılmıştır. Anayasanın 2. maddesi değiştirile meyeceğinden, böyle bir düzenle meyle anayasadaki çelişkinin gide rilmesi amaçlanmıştır. C. İdarenin kuruluşu 1. Merkezi İdare C . İdarenin kuruluşu 1. Merkezi İdare MADDE 126- Türkiye, merkezi idare kuruluşu bakımından, coğrafya du rumuna, ekonomik şartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre, illere: iller de diğer kademeli bölümlere ayrılır. İllerin idaresi yetki genişliği esasına dayanır. Kamu hizmetlerinin görülmesinde verim ve uyum sağla mak amacıyla, birden çok ili içine alan merkezi idare teşkilatı kurulabilir. Bu teşkilatın gö rev ve yetkileri kanunla düzenlenir. M A D D E 126- Aynen muhafaza edilmiştir. 2. Mahalli İdareler 2. Mahalli İdareler MADDE 127- Mahalli idareler; il. belediye veya köy halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belir tilen ve karar organları, gene kanun da gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzelki şileridir. Mahalli idarelerin kuruluş ve görevleri ile yetkileri, yerinden yöne- M A D D E 127- Mahalli İdareler; halkın mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları, gene kanunda gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan ka mu tüzelkişileridir. Mahalli idarelerin kuruluş ve görevleri ile yetkileri, verinden yö netim ilkesine uygun olarak kanunla 87 TBMM KUTUPHANESI Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni düzenlenir. Mahalli idarelerin seçimleri. 67 nci maddedeki esaslara göre beş yılda bir yapılır. Kanun, büyük yer leşim merkezleri için özel yönetim biçimleri getirebilir. Mahalli idarelerin seçilmiş organlarının, organlık sıfatını ka zanmalarına ilişkin itirazların çözü mü ve kaybetmeleri, konusundaki denetim yargı yolu ile olur. Ancak görevleri ile ilgili bir suç sebebi ile hakkında soruşturma veya kovuştur ma açılan mahalli idare organları ve ya bu organların üyelerini. B a k a n lar K u r u l u geçici bir tedbir olarak, kesin hükme kadar görevden uzak laştırabilir. Merkezi idare, mahalli ida reler üzerinde, mahalli hizmetlerin idarenin bütünlüğü ilkesine uygun şekilde yürütülmesi, kamu görevle rinde birliğin sağlanması, toplum yararının korunması ve mahalli ihti yaçların gereği gibi karşılanması amacıyla. kanunda belirtilen esas ve usuller dairesinde idari denetim ve gözetim yetkisine sahiptir. Mahalli idarelerin belirli kamu hizmetlerinin görülmesi amacı ile, kendi aralarında Bakanlar Kuru lunun izni ile birlik kurmaları, gö revleri, yetkileri, maliye ve kolluk işleri ve merkezi idare ile karşılıklı bağ ve ilgileri kanunla düzenlenir, bu iderelere, görevleri ile orantılı gelir kaynakları sağlanır. tim ilkesine uygun olarak kanunla düzenlenir. Mahalli idarelerin seçimleri, 67 nci maddedeki esaslara göre beş yılda bir yapılır. Ancak, milletvekili genel veya ara seçiminden önceki veya sonraki bir yıl içinde yapıl ması gereken mahalli idareler or ganlarına veya bu organların üyelerine ilişkin genel veya ara se çimler milletvekili genel veya ara seçimleriyle birlikte yapılır. Kanun, büyük yerleşim merkezleri için özel yönetim biçimleri getirebilir. Mahalli idarelerin seçilmiş organlarının, organlık sıfatını ka zanmalarına ilişkin itirazların çözü mü ve kaybetmeleri, konusundaki denetim yargı yolu ile olur. ancak, görevleri ile ilgili bir suç sebebi ile hakkında soruşturma veya kovuş turma açılan mahalli idare organları veya bu organların üyelerini, içişleri bakanı, geçici bir tedbir olarak, ke sin hükme kadar uzaklaştırabilir. Merkezi idare, mahalli ida reler üzerinde, mahalli hizmetlerin idarenin bütünlüğü ilkesine uygun şekilde yürütülmesi, kamu görevle rinde birliğin sağlanması, toplum yararının korunması ve mahalli ihti yaçların gereği gibi karşılanması amacıyla, kanunda belirtilen esas ve usuller dairesinde idari vesayet yet kisine sahiptir. Mahalli idarelerin belirli ka mu hizmetlerinin görülmesi amacı ile, kendi aralarında Bakanlar Kuru lunun izni ile birlik kurmaları, görev leri, yetkileri, maliye ve kolluk işleri ve merkezi idare ile karşılıklı bağ ve ilgileri kanunla düzenlenir, bu idare lere, görevleri ile orantılı gelir kay nakları sağlanır. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Yerel yönetimlerin rimlerden meydancı bırakılmış verecek imkanı böylece t ırzda ihtiyaçlara bir yerel fıkrada arasında zaman olması durumunda ss cevap yapılanma milletvekili veya ara seçimleriyle, genel seçimler birlikle bi kanuna sağlanmıştır. Üçüncü Genel hangi geldiği yapılmasına mahalli bir yıldan iki ilişkin az seçimin düzenlc- TBMM KUTUPHANESI Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni me çıkartılarak arttırılmak Meclis'in Dördüncü halli idare alma Mahalli ce olarak İçişleri Bakanlar rek mahalli idarelerin üyelerin görevden Bakanı Kurulu korunması idarelere ise ma ile bu geçici yetkisi malardan fıkrada organları organlarını alınarak. insiyatifi istenmiştir. na keyfî ndan verile uygula amaçlanmıştır. daha fazla güven verilmiştir. Yine ayrıca maddenin 5. fık rasında geçen "idari vesayet" devi mi "İdari denetim ve gözetim" şekli ne dönüştürülmüştür. Çünkü vesayet kelimesi, bir medeni hukuk deyimi olup. kendi kendini idareden aciz kişilere hakim kararı ile hir haşka kimsenin vasi tayini edilmesini ifade eder. Mahalli İdareci/erimiz, hu deyimden haklı o/arak rahatsızlık duymakladırlar. D. Kamu Hizmeti İlgili Hükümler 1. Genel İlkeler Görevlileriyle D. K a m u Hizmeti İlgili Hükümler 1. Genel İlkeler Görevlileriyle M A D D E 128- Aynen muhafaza eMADDE 128- Devletin, kamu iktisadi dilmiştir. teşebbüsleri ve diğer kamu tüzelki şilerinin genel idare esaslarına göre yürütmekle yükümlü oldukları kamu hizmetlerinin gerektirdiği asli ve sü rekli görevler, memurlar ve diğer kamu görevlileri eliyle gorulur. Memurların ve diğer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve yü kümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diğer özlük işleri kanunla düzenlenir, üst kademe yöneticilerinin yetiştiril me usul ve esasları, kanunla özel olarak düzenlenir. Üst kademe yöneticilerinin yetiştirilme usûl ve esasları, kanunla özel olarak düzenlenir. 89 TBMM KUTUPHANESI Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni 2. Görev ve Sorumlulukları Disip lin Kovuşturulmasında Güvence 2. Görev ve Sorumlulukları Disip lin Kovuşturulmasında Güvence MADDE 129- Memurlar ve diğer kamu görevlileri Anayasa ve kanun lara sadık kalarak faaliyette bulun makla yükümlüdürler. Memurlar ve diğer kamu görevlileri ile kamu kurumu niteliğin deki meslek kuruluşları ve bunların üst kuruluşları mensuplarına sa vunma hakkı tanınmadıkça disiplin cezası verilemez. Uyarma ve kınama cezala rıyla ilgili olanlar hariç, disiplin ka rarları yargı denetimi dışında bırakı lamaz. Silahlı Kuvvetler men supları ile hakimler ve savcılar hakkındaki hükümler saklıdır. Memurlar ve diğer kamu görevlilerinin yetkilerini kullanırken işledikleri kusurlardan doğan tazmi nat davaları, kendilerine rücu edil mek kaydıyla ve kanunun gösterdiği şekil ve şartlara uygun olarak, ancak idare aleyhine açılabilir. Memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında işledikleri iddia edilen suçlardan ötürü ceza kovuş turması açılması, kanunla belirlenen istisnalar dışında, kanunun gös terdiği idari merciin iznine bağlıdır. M A D D E 129- Memurlar ve diğer kamu görevlileri Anayasa ve kanun lara sadık kalarak faaliyette bulun makla yükümlüdürler. Memurlar ve diğer kamu gö revlileri ile kamu kurumu niteliğin deki meslek kuruluşları ve bunların üst kuruluşları mensuplarına savun ma hakkı tanınmadıkça disiplin ceza sı verilemez. Uyarma cezasıyla ilgili olanlar hariç, disiplin kararları yargı denetimi dışında bırakılamaz. Memurlar ve diğer kamu gö revlilerinin v etkilerini kullanırken işledikleri kusurlardan doğan tazmi nat davaları, kendilerine rücu edil mek kaydıyla ve kanunun gösterdiği şekil ve şartlara uygun olarak, ancak idare aleyhine açılabilir. Memurlar ve diğer kamu gö revlileri hakkında işledikleri iddia edilen suçlardan ötürü ceza kovuş turması açılması kanunla belirlenen usullere tabidir. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Üçüncü paragraf da kınama cezaları yargının denetimine alına rak, son fıkrada da, memurlarla di ğer kamu görevlilerinin işledikleri lum suçlar yargının denetimine açı larak Anayasanın 2.maddesindeki Hukuk Devleti ilkesine ters düşen hükümlerin ayıklanması amaçlan mıştır. Silahlı kuvvetler mensupları ile hakim ve savcılar için de disiplin suçları yargı denetimi içine alınmış tır. 90 TBMM KUTUPHANESI Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni E. Yükseköğretim Kurumları ve Üst Kuruluşları 1. Yükseköğretim Kurumları E. Yükseköğretim K u r u m l a r ı ve ( i s t Kuruluşları I. Yükseköğretim K u r u m l a r ı MADDE 130- Çağdaş eğitim öğretim esaslarına dayanan bir dü zen içinde Milletin ve ülkenin ihti yaçlarına uygun insan gücü yetiştir mek amacı ile; orta öğretime dayalı çeşitli düzeylerde eğitim - öğretim, bilimsel araştırma, yayın ve danış manlık yaşmak, ülkeye ve insanlığa hizmet etmek üzere çeşitli birimler den oluşan kamu tüzelkişiliğine ve bilimsel özerkliğe sahip üniversiteler devlet tarafından kanunla kurulur. Kanunda gösterilen usul ve esaslara göre, kazanç amacına yönelik ol mamak şartı ile vakıflar tarafından, devletin gözetim ve denetimine tabi yüksek öğretim kurumları kurulabilir. Kanun, üniversitelerin ülke sathına dengeli bir biçimde yayılma sını gözetir. Üniversiteler ile öğretim üyeleri ve yardımcıları serbestçe her türlü bilimsel araştırma ve yayında bulunabilirler. Ancak, bu yetki, devletin varlığı ve bağımsızlığı ve Milletin ve ülkenin bütünlüğü ve bölünmezliği aleyhinde faaliyette bulunma serbestliği vermez. Üniversiteler ve bunlara bağlı birimler, devletin gözetimi ve denetimi altında oluş, güvenlik hiz metleri devletçe sağlanır. Kanunun belirlediği usul ve esaslara göre; rektörler Cumhur başkanınca, dekanlar ise Yükse köğretim Kurulunca seçilir ve ata nır. Üniversite yönetim ve dene tim organları ile öğretim elemanları; Yükseköğretim Kurulunun veya üniversitelerin yetkili organlarının dışında kalan makamlarca her ne suretle olursa olsun görevlerinden uzaklaştırılamazlar. Üniversitelerin hazırladığı MADDE 130Çağdaş eğitimöğretim esaslarına dayanan bir düzen içinde milletin ve ülkenin ihtiyaçla rına uygun insan gücü yetiştirmek amacı ile; ortaöğretime dayalı çeşitli düzeylerde eğitim-öğretim. bilimsel araştırma, yayın ve danışmanlık yapmak, ülkeye ve insanlığa hizmet etmek üzere çeşitli birimlerden olu şan kamu tüzelkişiliğine ve bilimsel özerkliğe sahip üniversiteler Devlet tarafından kanunla kurulur. Kanunda gösterilen usul ve esaslara göre. kazanç amacına yöne lik olmamak şartı ile vakıflar tarafın dan. Devletin gözetim ve denetimine tabi v iikseköğretim kurumları kuru labilir. Kanun, üniversitelerin ülke sathına dengeli bir biçimde yayılma sını gözetir. Üniversiteler ile öğretim ü>eleri ve yardımcıları serbestçe her türlü bilimsel araştırma ve yayında bulunabilirler. Üniversiteler ve bunlara bağlı birimler. Devletin gözetimi ve denetimi altında olup. güvenlik hiz metleri Dev letçe sağlanır. Kanunun belirlediği usul ve esaslara göre; rektörler üniversite öğretim üyeleri tarafından, dekan lar ise ilgili fakülte ve yüksekokul öğretim üyeleri tarafından seçilir ler. Üniversite Yönetim ve de netim organları ile öğretim elemanla rı: üniversitelerin kendi yetkili or ganları dışında kalan makamlarca hiçbir surette görevlerinden uzak laştırılamazlar. Üniversitelerin hazırladığı bütçeler; yükseköğretim Kurulunca tetkik ve onaylandıktan sonra Milli Eğitim Bakanlıüf na sunulur ve ızenel 91 TBMM KUTUPHANESI Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni ve katma bütçelerin bağlı olduğu esaslara uygun olarak işleme tabi tu tularak yürürlüğe konulur ve denet lenir. Yükseköğretim kurumlarının kuruluş ve organları ile işleyişleri ve bunların seçimleri, görev, yetki ve sorumlulukları üniversiteler üzerinde Devletin gözetim ve denetim hakkını kullanma usulleri, öğretim elemanla rının görevleri, unvanları, atama, yükselme ve emeklilikleri, öğretim elemanı yetiştirme, üniversitelerin ve öğretim elemanlarının kamu kuru luşları ve diğer kurumlar ile ilişkileri, öğretim düzeyleri ve süreleri, yükse köğretime giriş, devam ve alınacak harçlar. Devletin yapacağı yardımlar ile ilgili ilkeler, disiplin ve ceza işle ri, mali işler, özlük hakları, öğretim elemanlarının uyacakları koşullar, üniversitelerarası ihtiyaçlara göre öğretim elemanlarının görevlendi rilmesi, öğrenimin ve öğretimin hür riyet ve teminat içinde (çağdaş) bilim ve teknoloji gereklerine göre yürü tülmesi. " Y ü k s e k öğretim planla ma, koordinasyon ve denetleme kuruluna" ve üniversitelere Devle tin sağladığı mali kaynakların kulla nılması kanunla düzenlenir. Vakıflar tarafından kurulan yükseköğretim kurumları, mali ve idari konuları dışındaki akademik çalışmaları, öğretim elemanlarının sağlanması ve güvenlik yönlerinden, Devlet eliyle kurulan yükseköğretim kurumları için Anayasada belirtilen hükümlere tabidir." bütçeler; Yükseköğretim Kurulunca tetkik ve onaylandıktan sonra milli eğitim bakanlığına sunulur ve genel ve katma bütçelerin bağlı olduğu esaslara uygun olarak işleme tabi tutularak yürürlüğe konulur ve de netlenir. Yükseköğretim Kurumlarının kuruluş ve organları ile işleyişleri ve bunların seçimleri, görev, yetki ve sorumlulukları üniversiteler üzerinde devletin gözetim ve denetim hakkını kullanma usulleri, öğretim elemanla rının görevleri, unvanları, atama, yükselme ve emeklilikleri, öğretim elemanı yetiştirme, üniversitelerin ve öğretim elemanlarının kamu kuru luşları ve diğer kurumlar ile ilişkileri, öğretim düzeyleri ve süreleri, yükse köğretime giriş, devam ve alınacak harçlar, devletin yaşacağı yardımlar ile ilgili ilkeler, disiplin ve ceza işleri, mali işler, özlük hakları, öğretim elemanlarının uyacakları koşullar, üniversitelerarası ihtiyaçlara göre öğretim elemanlarının görevlendiril mesi, öğrenimin ve öğretimin hürri yet ve teminat içinde ve çağdaş bilim ve teknoloji gereklerine göre yürü tülmesi, Yükseköğretim Kuruluna ve üniversitelere devletin sağladığı mali kaynakların kullanılması ka nunla düzenlenir. Vakıflar tarafından kurulan yükseköğretim kurumları, mali ve idari konuları dışındaki akademik çalışmaları, öğretim elemanlarının sağlanması ve güvenlik yönlerinden, devlet eliyle kurulan yükseköğretim kurumları için Anayasada belirtilen hükümlere tabidir. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Değişiklikle, seçimlerinde la "inin rektör ve dekan Yükseköğretim kurum demokratikleştirilmesi a- maçlartmıştır. Dördüncü fıkradaki bilimsel araştırmalarla ilgili sınırlamalar kaldırılmış, genel sınırlama sebepleri kâ/i görülmüştür. 92 TBMM KUTUPHANESI Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni 2. Yükseköğretim Üst Kuruluşları 2. Yükseköğretim Üst Kuruluşları M A D D E 131- Yükseköğretim Ku rumlarının öğretimini planlamak, dü zenlemek, yönetmek, denetlemek, yükseköğretim kurumlarındaki eğitim - öğretim ve bilimsel araştırma faali yetlerini yönlendirmek, bu kurumla rın kanunda belirtilen amaç ve ilkeler doğrultusunda Kurulmasını, gelişti rilmesini ve üniversitelere tahsis edilen kaynakların etkili bir biçimde kullanılmasını sağlamak ve öğretim elemanlarının yetiştirilmesi için planlama yaşmak maksadı ile Yük seköğretim Kurulu kurulur. Yükseköğretim Kurulu, Üni versiteler, Bakanlar Kurulu ve G e nelkurmay Başkanlığınca seçilen ve sayıları, nitelikleri ve seçilme usulleri kanunla belirlenen adaylar arasında rektörlük ve öğretim üyeliğinde ba şarılı hizmet yaşmış profesörlere öncelik vermek sureti ile Cumhur başkanınca atanan üyeler ve Cum hurbaşkanınca doğrudan doğruya seçilen üyelerden Kurulur. Kurulun teşkilatı, görev, yet ki, sorumluluğu ve çalışma esasları kanunla düzenlenir. MADDE 131- Yükseköğretim ala nında gerekli planlamayı ve üst denetimi yapmak, yükseköğretim kurumları arasında koordinasyo nu sağlamak üzere yükseköğretim kurumlarının temsilcilerinden ve Türkiye B ü y ü k Millet Meclisi'nce seçilecek yükseköğretim alanında bilgi ve tecrübe sahibi kişilerden oluşan bir Yükseköğretim Planla ma Koordinasyon ve Denetleme K u r u l u kurulur. B u kurulda ço ğunluk yükseköğretim kurumları temsilcilerinden oluşur. Yükseköğretim Planlama, Koordinasyon ve Denetleme K u rultı'nun teşkilatı, görev \e yetki leri ile çalışma esasları yükseköğ retim kurumlarının idari, mali ve bilimsel gerekliliği ilkesine uygun olarak kanunla düzenlenir. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Yüksek öğretini kurul usları ile ilgili planlama koordinasyon ve denetim konularında yetkili ve gö rev/i kurulun oluşum şek/inin üniver sitelerin hil imsel çalışmalarındaki özerklik ilkesi dikkate alınarak de mokratik esas/ara uygun şekilde ka nun/a düzenlenmesi esas alınmıştır. 3.Yükseköğretim Kurumlarından Özel Hükümlere Tabi Olanlar 3. Yükseköğretim Kurumlarından Özel Hükümlere Tabi Olanlar M A D D E 132-Türk silahlı kuvvetleri ve emniyet teşkilatına bağlı yükse köğretim kurumları özel kanunlarının hükümlerine tabidir. MADDE dilmiştir. F. Radyo ve Televizyon İdaresi ve Kamuyla İlişkili Haber Ajansları F. Radyo ve Televizyon İdaresi ve Kamuyla İlişkili Haber Ajansları M A D D E 133- Radyo ve televizyon M A D D E 133- Aynen muhafaza e- 132- Aynen muhafaza e- TBMM KUTUPHANESI 93 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni istasyonları kurmak ve işletmek ka nunla düzenlenecek şartlar çerçeve sinde serbesttir. Devletçe kamu tüzelkişiliği olarak kurulan tek radyo ve televiz yon kurumu ile kamu tüzel kişilerin den yardım gören haber ajanslarının özerkliği ve yayınlarının tarafsızlığı esastır. dilmiştir. G . Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu G . Atatürk Kültür, Dil ve T a r i h Yüksek K u r u m u MADDE 134- Atatürkçü düşünceyi, Atatürk ilke ve inkılaplarını, Türk kültürünü, Türk tarihini ve Türk dilini bilimsel yoldan araştırmak, tanıtmak ve yaymak ve yayınlar yapmak amacıyla; Atatürk'ün manevi himaye lerinde, Cumhurbaşkanının gözetim ve desteğinde, başbakanlığa bağlı; Atatürk araştırma merkezi. Türk Dil Kurumu, Türk Tarih Kurumu ve Atatürk Kültür Merkezinden oluşan, kamu tüzel kişiliğine sahip 'Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu" kurulur. Türk Dil Kurumu ile Türk Tarih Kurumu için Atatürk'ün vasi yetnamesinde belirtilen mali menfa atler saklı olup kendilerine tahsis edilir. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumunun; kuruluşu, or ganları, çalışma usulleri ve özlük işleri ile kuruluşuna dahil kurumlar üzerindeki yetkileri kanunla düzen lenir. M A D D K 134- Aynen muhafaza edilmiştir. H. Kamu Kurumu Meslek Kuruluşları Niteliğindeki H. K a m u K u r u m u Niteliğindeki Meslek Kuruluşları MADDE 135- Kamu kurumu niteli ğindeki meslek kuruluşları ve üst kuruluşları; belli bir mesleğe mensup olanların müşterek ihtiyaçlarını kar şılamak, mesleki faaliyetlerini ko laylaştırmak, mesleğin genel menfa- M A D D E 135- K a m u kurumu nite liğindeki meslek kuruluşları ile merkezi kuruluşları, belli bir mes leğe mensup olanların ortak mes leki menfaatlerini, meslek disiplin ve ahlakını korumak, mesleğin ge94 TBMM KUTUPHANESI Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni atlere uygun olarak gelişmesini sağlamak, meslek mensuplarının birbirleri ile ve halkı ile olan ilişkile rinde dürüstlüğü ve güveni hakim kılmak üzere meslek disiplini ve ah lakını korumak maksadı ile kanunla Kurulan ve organları kendi üyeleri tarafından kanunda gösterilen usul lere göre yargı gözetimi altında, gizli oyla seçilen kamu tüzel kişilikleridir. Kamu kurum ve kuruluşları ile kamu iktisadi teşebbüslerinde asli ve sürekli görevlerde çalışanların meslek kuruluşlarına girme mecburi yeti aranmaz. Bu meslek kuruluşları, ku ruluş amaçları dışında faaliyette bu lunamazlar. Bu meslek kuruluşları ve üst kuruluşları organlarının seçimlerinde siyasi partiler aday gösteremezler. Bu meslek kuruluşları üze rinde devletin idari ve denetimine ilişkin kurallar kanunla düzenlenir. Amaçları dışında faaliyet gösteren meslek kuruluşlarının so rumlu organlarının görevine, kanu nun belirlediği merciin veya Cumhu riyet Savcısının istemi üzerine mah keme kararıyla son verilir ve yerleri ne yenileri seçtirilir. Ancak, milli güvenliğin, ka mu düzeninin, suç işlenmesine veya suçun devamını önlemenin yahut yakalamanın gerektirdiği hallerde gecikmede sakınca varsa, kanunla bir merci, meslek kuruluşlarını veya üst kuruluşlarını faaliyetten men ile etkilendirilebilir. bu merciin kararı, yirmidört saat içerisinde görevli ha kimin onayına sunulur, hakim, kara rını kırksekiz saat içinde açıklar;aksi halde, bu idari karar kendiliğinden yürürlükten kalkar. üşmesini sağlamak amacıyla, or ganları kendileri tarafından ve kendi üyeleri arasından yargı gö zetimi altında seçilen, yönetim ve işleyişleri demokratik esaslara ay kırı olmayan ve kanunla kurulan kamu tüzel kişileridir. Meslek kuruluşları, kuru luş amaçları dışında faaliyette bu lunamazlar. Meslek kuruluşları görev ve amaçlarıyla bağdaşan biçim ve ölçüde kanunda gösterilen idari ve mali denetime tabidir. Amaçları dışında faaliyet gösteren meslek kuruluşlarının sorumlu organlarında çalışanların görevlerine ancak kanunun belirt tiği merciin isteği üzerine mahke me kararıyla son verilebilir. M a h keme gecikmesinde sakınca bulu nan hallerde ve istem üzerine ayrı ca, bu organlarda çalışanların ge çici olarak görevden uzaklaştırıl malarına da karar verilebilir. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Kamu kurumu meslek kuruluşlarının esaslara uygun olarak yette bulunan duğu dikkate rın ayrıca alan alınarak yönelim maksızın bu faali ölçülere esası belirtilmiş, organlarında mahkeme görevden ol kuruluşla hangi yapılacağı kişilerin demokratik kurulup meslek kuruluşları denetimlerinin uyularak niteliğindeki kararı görev ol alınamayacakları öngörülmüştür. İ. Diyanet İşleri Başkanlığı İ. Diyanet İşleri Başkanlığı MADDE 136- Genel idare içinde yer alan Divanet işleri Başkanlığı, M A D D E 136- Divanet İşleri Baş kanlığı laiklik ilkesi doğrultusunda TBMM KUTUPHANESI 95 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni laiklik ilkesi doğrultusunda, bütün siyasi görüş ve düşüncelerin dışında kalarak ve milletçe dayanışma ve bütünleşmeyi amaç edinerek, özel kanununda qösterilen qörevleri verine qetirir. bütün siyasi görüş ve düşüncelerin dışında kalarak toplumun dini ih tiyaçları ile ilgili hizmetleri yapan bir özerk kamu kuruluşudur. Di yanet İşleri Başkanlığı'nın kuruluşu görevleri ve çalışma esasları kanunla düzenlenir. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Diyanet işleri Başkanlığı 'nın toplumun dini ihtiyaçlarına yönelik faaliyette bulunan özerk bir kamu kurumu olması gerektiği düşünce siyle madde yeniden düzenlenmiştir. J . Kanunsuz Emir J . Kanunsuz E m i r MADDE 137- Kamu hizmetlerinde herhangi bir sıfat ve suretle çalış makta olan kimse, üstünden aldığı emri, yönetmelik, tüzük, kanun veya Anayasa hükümlerine aykırı görürse, yerine getirmek ve bu aykırılığı o emri verene bildirir. Ancak, üstü em rinde ısrar eder ve bu emrini yazı ile yenilerse, emir yerine getirilir; bu halde, emri yerine getiren sorumlu olmaz. Konusu suç teşkil eden emir, hiçbir suretle yerine getirilmez; yerine getiren kimse sorumluluktan kurtulamaz. Askeri hizmetlerin görülmesi ve acele hallerde kamu düzeni ve kamu güvenliğinin korunması için kanunla gösterilen istisnalar saklıdır. M A D D E 137- Aynen muhafaza cdilmiştir. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YARGI ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YARGI I. Genel Hükümler I. Genel Hükümler A. Mahkemelerin Bağımsızlığı A. Mahkemelerin Bağımsızlığı MADDE 138- Hakimler, görevlerinde bağımsızdırlar; Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdani ka naatlerine göre hüküm verirler. Hiçbir organ, makam, merci M A D D E 138- Hakimler, görevlerin de bağımsızdırlar; Anayasaya, kanu na ve hukuka uygun olarak vicdani kanaatlerine göre hüküm verirler. Hiçbir organ, makam, merci TBMM KUTUPHANESI 96 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni veya kişi, yargı yetkisinin kullanılma sında mahkemelere ve hakimlere emir ve talimat veremez; genelge gönderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz. Görülmekte olan bir dava hakkında yasama Meclisinde yarqı yetkisinin kullanılması ile ilgili so ru sorulamaz, görüşme yapılamaz veya herhangi bir beyanda bulu nulamaz. Yasama ve yürütme organ ları ile idare, mahkeme kararlarına uymak zorundadır; bu organlar ve idare, mahkeme kararlarını hiçbir suretle değiştiremez ve bunların ye rine getirilmesini geciktiremez. veya kişi. yargı yetkisinin kullanıl masında mahkemelere ve hakimlere emir ve talimat veremez; genelge gönderemez; tavsiye ve telkinde bu lunamaz. Görülmekte olan bir dava hakkında Yasama Meclisi'nde yar gılama ile ilgili soru sorulamaz, görüşme açılamaz. Herhangi bir beyanda bulunulamaz, mahkeme lere tesir ve etki edecek yayın ya pılamaz. Yasama ve yürütme organla rı ile idare, mahkeme kararlarına uymak zorundadır; bu organlar ve idare, mahkeme kararlarını hiçbir suretle değiştiremez ve bunların ye rine getirilmesini geciktiremez. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Yapılan değişiklikte, yargıya yapılabilecek muhtemel etki sebeple rine yayın yoluyla gelebilecek olan ları da eklenmiş ve yargı bağımsızlı ğı güçlendirilmek istenmiştir. B. Hakimlik ve Savcılık Teminatı B. Hakimlik ve Savcılık Teminatı MADDE 139- Hakimler ve savcılar azlolunamaz, kendileri istemedikçe Anayasada gösterilen yaştan önce emekliye ayrılamaz; bir mahkemenin veya kadronun kaldırılması sebe biyle de olsa, aylık, ödenek ve diğer özlük haklarından yoksun kılınamaz. Meslekten çıkarılmayı ge rektiren bir suçtan dolayı hüküm giymiş olanlar, görevini sağlık bakı mından yerine getiremeyeceği kesin olarak anlaşılanlar veya meslekte kalmalarının uygun almadığına karar verilenler hakkında kanundaki istis nalar saklıdır. M A D D E 139- Aynen muhafaza edilmiştir. C. Hakimlik ve Savcılık Mesleği C . Hakimlik ve Savcılık Mesleği MADDE 140- Hakimler ve savcılar adli ve idari yargı hakim ve savcıları M A D D E 140- Aynen muhafaza edilmiştir. TBMM KUTUPHANESI 97 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni olarak görev yaşarlar, bu görevler meslekten hakim ve savcılar eliyle yürütülür. Hakimler, mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına göre görev ifa ederler. Hakim ve savcıların nitelikle ri, atanmaları, hakları ve ödevleri, aylık ve ödenekleri, meslekte ilerle meleri, görevlerini ve görev yerleri nin geçici veya sürekli olarak değişti rilmesi, haklarında disiplin kovuş turması açılması ve disiplin cezası verilmesi, görevleriyle ilgili veya gö revleri sırasında işledikleri suçların dan dolayı soruşturma yapılması ve yargılanmalarına karar verilmesi, meslekten çıkarmayı gerektiren suçluluk veya yetersizlik halleri ve meslek içi eğitimleri ile diğer özlük işleri mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir. Hakimler ve savcılar altmışbeş yaşını bitirinceye kadar hizmet görürler; askeri hakimlerin yaş haddi, yükselme ve emeklilikleri kanunda gösterilir. Hakimler ve savcılar, ka nunda belirtilenden başka, resmi ve özel hiçbir görev alamazlar. Hakimler ve savcılar idari görevleri yönünden Adalet Bakanlı ğına bağlıdırlar. Hakim ve savcı olup da adalet hizmetindeki idari görevlerde çalışanlar, hakimler ve savcılar hak kındaki hükümlere tabidirler. Bunlar, hakimler ve savcılara ait esaslar dai resinde sınıflandırılır ve derecelendi rilirler, hakimlere ve savcılara tanı nan her türlü haklardan yararlanırlar. D. Duruşmaların Açık ve Kararla rın Gerekçeli Olması D. Duruşmaların Açık ve Kararla rın Gerekçeli Olması MADDE 141- Mahkemelerde du ruşmalar herkese açıktır, duruşmaların bir kısmının veya tamamının ka- M A D D E 141- Aynen muhafaza edilmiştir. TBMM KUTUPHANESI 98 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni palı yapılmasına ancak genel ahla kın veya kamu güvenliğinin kesin olarak gerekli kıldığı hallerde karar verilebilir. Küçüklerin yargı lanması hakkında kanunla özel hü kümler konulur. Bütün mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli olarak yazı lır. Davaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırıl ması, yargının görevidir. E. Mahkemelerin Kuruluşu E. Mahkemelerin Kuruluşu MADDE 142- Mahkemelerin kurulu şu, görev ve yetkileri, işleyişi ve yar gılama usulleri kanunla düzenlenir. M A D D E 142- Aynen muhafaza edilmiştir. F. Devlet Güvenlik Mahkemeleri F. Devlet Güvenlik Mahkemeleri MADDE 143- Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü, hür demokratik düzen ve nitelikleri Ana yasada belirtilen Cumhuriyet aleyhi ne işlenen ve doğrudan doğruya Devletin iç ve dış güvenliğini ilgilen diren suçlara bakmakla görevli Devlet Güvenlik Mahkemeleri kuru lur. Ancak, sıkıyönetim ve savaş haline ilişkin hükümler saklıdır. Devlet Güvenlik Mahkeme sinde bir başkan, iki asıl ve bir yedek üye ile Cumhuriyet başsavcısı ve yeteri kadar Cumhuriyet savcısı bu lunur. Başkan, iki asıl ve bir yedek üye ile Cumhuriyet başsavcısı, birin ci sınıfa ayrılmış hâkim ve Cumhuri yet savcıları arasından; Cumhuriyet savcıları ise, diğer Cumhuriyet sav cıları arasından Hâkimler ve Savcı lar Yüksek Kurulunca özel kanunun da gösterilen usule göre dört yıl için atanırlar; süresi bitenler yeniden atanabilirler. Devlet güvenlik mahkemele ri kararlarının temyiz mercii MADDE rılmıştır. 143- Yürürlükten kaldı DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Devlet ri yargılama kararlarıyla içinde likte Güvenlik Mahkemele usul ve yöntemleri sürekli olarak hem de çeşitli zeminlerde olduğumuz tartışma konusu ülkeler ve hem ülke bir düzeyinde olmuştur. Yargı birliği, tabii hakim ilkesi, insan hakları ve çağdaş de mokrasi ilkeleri ile uluslararası iliş ki/erimizde sıkıntı meydana getirmesi nedeni ile bu mahkemelerin kaldırıl ması gerekli görülmüştür. TBMM KUTUPHANESI 99 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni Yargıtaydır. Devlet Güvenlik Mahkeme lerinin işleyişi, görev ve yetkileri ve yargılama usulleri ile ilgili diğer hü kümler, kanunda gösterilir. Devlet Güvenlik Mahkeme lerinin işleyişi, görev ve yetkileri ve yargılama usulleri ile ilgili diğer hü kümler,kanunda gösterilir. Devlet güvenlik mahkemesinin yargı çevre sine giren bölgelerde sıkıyönetim ilan edilmesi halinde, bu bölgeler sınırlı olmak üzere kanunla belirle nen esaslara göre Devlet Güvenlik Mahkemesi, Sıkıyönetim Askeri Mahkemesine dönüştürülebilir. G. Hakim ve Savcıların Denetimi G . Hakim ve Savcıların Denetimi MADDE 144- Hakim ve savcıların görevlerini; kanun, tüzük, yönetme liklere ve genelgelere (hakimler için idari nitelikteki genelgelere) uygun olarak yapıp yapmadıklarını denet leme; görevlerinden dolayı veya gö revleri sırasında suç işleyiş işleme diklerini, hal ve eylemlerinin sıfat ve görevleri icaplarına uyup uymadığını araştırma ve gerektiğinde haklarında inceleme ve soruşturma, adalet ba kanlığının izni ile adalet müfettişleri tarafından yapılır. Adalet Bakanı so ruşturma ve inceleme işlemlerini, hakkında soruşturma ve inceleme yapılacak olandan daha kıdemli ha kim veya savcı eliyle de yaptırabilir. M A D D E 144- Hakimler ve savcılar idari nitelikteki görevleri nedeniyle Adalet Bakanlığı'nın denetimine tabidirler. Sıfat ve görevlerinin icaplarına uygun davranışlarda bulunmadıkları veya görevleri ne deniyle veya görevleri sırasında suç işlediklerinden dolayı hakla rında inceleme ve soruşturma Ha kimler ve Savcılar Yüksek kurulu tarafından yapılır. H. Askeri Yargı H. Askeri Yargı MADDE 145- Askeri yargı, askeri mahkemeler ve disiplin mahkemeleri tarafından yürütülür. Bu mahkeme ler, asker kişilerin aleyhine veya M A D D E 145- Askeri yargı, askeri mahkemeler ve disiplin mahkemeleri tarafından yürütülür. B u mahkeme ler, asker kişilerin: askeri olan suçları D E Ğ İSİ K L İ K G E R E K C E S İ : Hakimler ve Savcıların idari nitelikteki görevlen dışında kalan hususlarda haklarında yapılacak de netimin yargı bağımsızlığı ilkesine uygun olarak Hakimler ve Savcılar Yüksek Kuru/u nca yapılması gerekli görülmüştür. TBMM KUTUPHANESI 100 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni askeri mahallerde yahut askerlik hizmet ve görevleri ile ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bak makla görevlidirler. Askeri mahkemeler, asker olmayan kişilerin özel kanunda belir tilen askeri suçları ile kanunda gös terilen görevlerini ifa ettikleri sırada veya kanunda gösterilen askeri ma hallerde askerlere karşı işledikleri suçlara da bakmakla görevlidir. Askeri mahkemelerin savaş veya sıkıyönetim hallerinde hangi suçlar ve hangi kişiler bakımından yetkili oldukları; Kuruluşları ve ge rektiğinde bu mahkemelerde adli yargı hakim ve savcılarının görev lendirilmeleri kanunla düzenlenir. Askeri yargı organlarının kuruluşu, işleyişi, askeri hakimlerin özlük işleri askeri savcılık görevlerini yaşan askeri hakimlerin mahkeme sinde görevli bulundukları komutan lık ile ilişkileri, mahkemelerin bağım sızlığı, hakimlik teminatı, askerlik hizmetinin gereklerine göre kanunla düzenlenir. Kanun, ayrıca askeri ha kimlerin yargı hizmeti dışındaki as keri hizmetler yönünden askeri hiz metlerin gereklerine göre teşkilatın da görevli bulundukları komutanlık ile olan ilişkilerini de gösterir. ile bunların asker kişiler aleyhine askeri mahallerde yahut askerlik hizmet ve görevleri ile ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bak makla görevlidirler. Askeri mahkemeler, asker olmayan kişileri ancak özel ka nunda belirtilen askeri suçların dan dolayı yargılarlar. Askeri mahkemelerin savaş veya sıkıyönetim hallerinde hangi suçlar ve hangi kişiler bakımından yetkili oldukları: kuruluşları ve ge rektiğinde bu mahkemelerde adli yargı hakim ve savcılarının görev lendirilmeleri kanunla düzenlenir. Askeri yargı organlarının kuruluşu, işleyişi, askeri hakimlerin özlük işleri, askeri savcılık görevle rini yapan askeri hakimlerin mahke mesinde görevli bulundukları komu tanlık ile ilişkileri, mahkemelerin bağımsızlığı, hakimlik teminatı, as kerlik hizmetinin gereklerine göre kanunla düzenlenir. Kanun, ayrıca askeri hakimlerin vargı hizmeti dı şındaki askeri hizmetler yönünden askeri hizmetlerin gereklerine göre teşkilatında görevli bulundukları komutanlık ile (»lan ilişkilerini de gösterir. D E Ğ İ Ş İ K L İ K (î E R 1 . K Ç E Ş İ : Askeri lama 1961 mahkemelerin ile ilgili görev Anayasasındaki nimsenmiştir. keri suçlarıyla revleri işledikleri ancak, asker askerlik suçlara Asker askeri be madde kişilerin ve aske aleyhinde bakabileceklerdir. olmayan kişileri suçları nedeniyle dışındaki as hizmet ve gö asker kişiler gılayabilecekler'dir. hususlar esaslar içinde kalan suçlarla ri mahallerde yargı yetkilerinde Bu çerçevede bu mahkemelerin aynen ve Maddenin diğer ise yar hu hükümleri bırakılmıştır. TBMM KUTUPHANESI 101 Yürürlükteki Anayasa Metni II. Yüksek Mahkemeler A. Anayasa Mahkemesi 1. Kuruluşu MADDE 146- Anayasa Mahkemesi onbir asıl ve dört yedek üyeden ku rulur. Cumhurbaşkanı, iki asıl ve iki yedek üyeyi Yargıtay, iki asıl ve bir yedek üyeyi Danıştay, birer asıl üyeyi Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek idare Mahkemesi ve Sayıştay Genel kurullarınca kendi Başkan ve üyeleri arasından üye tamsayılarının salt çoğunluğu ile her boş yer için göste recekleri üçer aday içinden; bir asıl üyeyi ise yükseköğretim kurulunun kendi üyesi olmayan yükseköğretim kurumları öğretim üyeleri içinden göstereceği üç aday arasından; üç asıl ve bir yedek üyeyi üst kademe yöneticileri ile avukatlar arasından seçer. Teklif Edilen Değişiklik Metni I I . Yüksek M a h k e m e l e r A. Anayasa Mahkemesi 1. Kurulusu MADDE 146- Avnen muhafaza e- dilmiştir. Yükseköğretim Kurumları öğretim üyeleri ile üst kademe yöne ticileri ve avukatların Anayasa Mah kemesine asıl ve yedek üye seçile bilmeleri için, kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim görmüş veya öğre nim kurumlarında en az onbeş yıl öğretim üyeliği veya kamu hizmetin de en az onbeş yıl fiilen çalışmış veya en az onbeş yıl avukatlık yap mış olmak şarttır. Anayasa Mahkemesi, asıl üyeleri arasından gizli oyla ve üye tam sayısının salt çoğunluğu ile dört yıl için bir Başkan ve bir Başkanvekili seçer, süresi bitenler yeniden seçilebilirler. Anayasa Mahkemesi üyele ri, asli görevleri dışında resmi veya özel hiçbir görev alamazlar. 2. Üyeliğin Sona Ermesi 2. Üyeliğin Sona Ermesi MADDE 147- Anayasa Mahkemesi üyeleri altmışbeş yaşını doldurunca emekliye ayrılırlar. M A D D E 147- Aynen muhafaza edilmiştir. TBMM KUTUPHANESI ı 02 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni Anayasa Mahkemesi üyeliği, bir üyenin hakimlik mesleğinden çı karılmayı gerektiren bir suçtan dola yı hüküm giymesi halinde kendiliğin den; görevini sağlık bakımından ye rine getiremeyeceğinin kesin olarak anlaşılması halinde de, Anayasa Mahkemesi üye tamsayısının salt çoğunluğunun kararı ile sona erer. 3. Görev ve Yetkileri 3. Görev ve Yetkileri MADDE 148- Anayasa Mahkemesi, kanunların, kanun hükmünde karar namelerin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi içtüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından inceler ve denetler. Ancak, olağanüstü hal lerde, sıkıyönetim ve savaş halle rinde çıkarılan kanun hükmünde kararnamelerin sekil ve esas ba kımından Anayasaya aykırılığı id diasıyla, Anayasa Mahkemesinde dava açılamaz. Kanunların şekil bakımından denetlenmesi, son oylamanın, öngö rülen çoğunlukla yapılıp yapılmadığı; Anayasa değişikliklerinde ise, teklif ve oylama çoğunluğuna ve ivedilikle görüşülemeyeceği şartına uyuluş uyulmadığı hususları ile sınırlıdır şekil bakımından denetleme, Cum hurbaşkanınca veya Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin beşte biri tarafından istenebilir. Kanunun ya yımlandığı tarihten itibaren on gün geçtikten sonra, şekil bozukluğuna dayalı iptal davası açılamaz; defi yoluyla da ileri sürülemez. Anayasa Mahkemesi Cum hurbaşkanını, Bakanlar Kurulu üye lerini. Anayasa Mahkemesi, Yargıtay,Danıştay, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Hakimler ve Sav cılar Yüksek Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili M A D D E 148- Anayasa Mahkeme si, Kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün şekil ve esas bakımından Anayasa değişik liklerinin ise sadece şekil bakımın dan Anayasaya uygunluğunu de netler. Kanunların şekil bakımından denetlenmesi, son oylamanın, öngö rülen çoğunlukla yapılıp yapılmadı ğı; Anayasa değişikliklerinde ise, teklif ve oylama çoğunluğuna ve ivedilikle görüşülemeyeceği şartına uyulup uyulmadığı hususları ile sı nırlıdır, şekil bakımından denetleme. Cumhurbaşkanınca veya Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin beşte biri tarafından istenebilir. Ka nunun yayımlandığı tarihten itibaren on gün geçtikten sonra, şekil bozuk luğuna davalı iptal davası açılamaz; defi yoluyla da ileri sürülemez. Anayasa Mahkemesi. Cum hurbaşkanını. Bakanlar Kurulu üye lerim. Anayasa Mahkemesi. Yargı tay, Danıştay, Askeri Yargıtay, As keri Yüksek İdaresi Başkan ve Üye lerini. Başsavcılarını. Başsavcıve kilini. Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyele rini, görevleriyle ilgili suçlardan do layı Yüce Divan sıfatıyla yargılar. Siyasi partilerin mali denetimini yapar ve siyasi partilerin kapatma 103 TBMM KUTUPHANESI Yürürlükteki Anayasa Metni suçlardan dolayı Yüce Divan sıfa tıyla yargılar. Yüce Divanda, savcılık qörevini Cumhuriyet Başsavcısı veva Cumhuriyet Başsavcıvekili yapar. Yüce Divan kararları kesindir. Ana yasa Mahkemesi, Anayasa ile veri len diğer görevleri de yerine getirir. Teklif Edilen Değişiklik Metni davalarına bakar. Anayasa Mahkemesi dava mahkemesi sıfatıyla çalışırken sav cılık görevini Yargıtay Cumhuri yet Başsavcısı yapar. Yüce Divan kararları kesindir. Anayasa Mahkemesi. Anayasa ile verilen diğer görevleri de yerine geti rir. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Temel hangi hak ölçülerde sınırlanabileceği Hak ve riyetleri Temel düzenleyen açıklanmıştır. alınarak göre, kısıtlama hükümlerin hallerde Anayasanın içine düşebileceği yapıldığına hürriyetlerin Hürriyetleri maddelerinde dikkate ve ve hangi şartlar bu düzenlemeler ayrıca hak ve hür sonucunu Anayasa doğuran yargısı tutulması doğru değildir. Anayasa yargısını madde metninden Ülkenin olağanüstü dışında Bu nedenle kapatan ifadeler çıkarılmıştır. Ayrıca siyası partilerin mali denetimi ile, siyasi partilerin kapa tılma davalarına Anayasa Mahkeme si 'nce bakılacağı hususu bu madde içine alınmıştır. 4. Çalışma ve Yargılama Usulü 4. Çalışma ve Yargılama Usulü MADDE 149- Anayasa Mahkemesi, Başkan ve on üye ile toplanır, salt çoğunluk ile karar verir. Anayasa değişikliklerinde iptale karar vere bilmesi için üçte iki oy çokluğu şart tır. Şekil bozukluğuna dayalı iptal davaları Anayasa mahkemesin ce öncelikle inceleniş karara bağla nır. Anayasa Mahkemesinin ku ruluşu ve yargılama usulleri kanunla; mahkemenin çalışma esasları ve üyeleri arasındaki işbölümü kendi yaşacağı İçtüzükle düzenlenir. M A D D E 149- Aynen muhafaza edilmiştir. 104 TBMM KUTUPHANESI Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni Anayasa Mahkemesi Yüce Divan sıfatıyla baktığı davalar dışın da kalan işleri dosya üzerinde ince ler. Ancak, gerekli gördüğü hallerde sözlü açıklamalarını dinlemek üzere ilgilileri ve konu üzerinde bilgisi olanları çağırabilir ve siyasi partilerin temelli kapatılması veya kapatılma sına ilişkin davalarda, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısından sonra kapatılması istenen siyasi partinin genel başkanlığının veya tayin ede ceği bir vekilin savunmasını dinler. 5. İptal Davası 5. İptal Davası MADDE 150- Kanunların, kanun hükmündeki kararnamelerin. Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün veya bunların belirli Madde ve hü kümlerinin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla Ana yasa mahkemesinde doğrudan doğ ruya iptal davası açabilme hakkı, Cumhurbaşkanına, iktidar ve ana muhalefet partisi Meclis grupları ile Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az beşte biri tuta rındaki üyelere aittir, iktidarda birden fazla siyasi partinin bulunması halin de, iktidar partilerinin dava açma hakkını en fazla üyeye sahip olan parti kullanır. M A D D E 150- Aynen muhafaza edilmiştir. 6. Dava Açma Süresi 6. Dava Açma Süresi MADDE 151Anayasa Mahke mesinde doğrudan doğruya iptal da vası açma hakkı, iptali istenen ka nun, kanun hükmünde kararname veya içtüzüğün Resmi Gazetede yayımlanmasından başlayarak alt mış gün sonra düşer. MADDE dilmiştir. 7. Anayasaya Aykırılığın Diğer Mahkemelerde İleri Sürülmesi 7. Anayasaya Aykırılığın Diğer Mahkemelerde İleri Sürülmesi MADDE 152- Bir davaya bakmakta M A D D E 152- Aynen muhafaza e- 151- Aynen muhafaza e- TBMM KUTUPHANESI 105 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni olan mahkeme, uygulanacak bir ka nun veya kanun hükmünde karar namenin hükümlerini Anayasaya aykırı görürse veya taraflardan biri nin ileri sürdüğü aykırılık iddiasının ciddi olduğu kanısına varırsa, Ana yasa Mahkemesinin bu konuda ve receği karara kadar davayı geri bıra kır. Mahkeme, Anayasaya aykı rılık iddiasını ciddi görmezse bu id dia, temyiz merciince esas hükümle birlikte karara bağlanır. Anayasa Mahkemesi, işin kendisine gelişinden başlamak üze re beş ay içinde kararını verir ve açıklar. Bu süre içinde karar veril mezse mahkeme davayı yürürlükteki kanun hükümlerine göre sonuçlandı rır. Ancak, Anayasa mahkemesinin kararı, esas hakkındaki karar kesin leşinceye kadar gelirse, mahkeme buna uymak zorundadır. Anayasa mahkemesinin işin esasına girerek verdiği red kararının resmi gazetede yayımlanmasından sonra on yıl geçmedikçe aynı kanun hükmünün Anayasaya aykırılığı id diasıyla tekrar başvuruda bulunula maz. d i I mistir. 8. Anayasa Mahkemesinin Karar ları 8. Anayasa Mahkemesinin K a r a r ları MADDE 153Anayasa Mahke mesinin kararları kesindir. İptal ka rarları gerekçesi yazılmadan açıkla namaz. Anayasa Mahkemesi bir ka nun veya kanun hükmünde karar namenin tamamını veya bir hükmü nü iptal ederken, kanun koyucu gibi hareketle, yeni bir uygulamaya yol açacak biçimde hüküm tesis ede mez. Kanun, kanun hükmünde kararname veya Türkiye Büyük Mil let Meclisi İçtüzüğü ya da bunların hükümleri, iptal kararlarının resmi gazetede yayımlandığı tarihte yü rürlükten kalkar, gereken hallerde MADDE dilmiştir. 106 153- Aynen muhafaza e- TBMM KUTUPHANESI Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni Anayasa Mahkemesi iptal hükmü nün yürürlüğe gireceği tarihi ayrıca kararlaştırabilir. Bu tarih, kararın resmi gazetede yayımlandığı gün den başlayarak bir yılı geçemez. iptal kararının yürürlüğe giri şinin ertelendiği durumlarda, Türkiye Büyük Millet Meclisi, iptal kararının ortaya çıkardığı hukuki boşluğu dol duracak kanun tasarı veya teklifini öncelikle görüşüş karara bağlar. iptal kararları geriye yürü mez. Anayasa Mahkemesi karar ları resmi gazetede hemen yayımla nır ve yasama, yürütme ve yargı or ganlarını, idare makamlarını, gerçek ve tüzel kişileri bağlar. B. Yargıtay B. Yargıtay MADDE 154- Yargıtay, adliye mah kemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine bırak madığı karar ve hükümlerin son in celeme merciidir, kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar. Yargıtay üyeleri, birinci sı nıfa ayrılmış adli yargı hakim ve Cumhuriyet savcıları ile bu meslek ten sayılanlar arasından Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca üye tam sayısının salt çoğunluğu ile ve gizli oyla seçilir. Yargıtay Birinci Başkanı, birinci başkanvekilleri ve daire başkanları kendi üyeleri ara sından Yargıtay Genel Kurulunca üye tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla dört yıl için seçilirler; süresi bitenler yeniden seçilebilirler. M A D D E 154- Yargıtay, adliye mah kemelerince verilen ve kanunun baş ka bir adli yargı merciine bırakmadı ğı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mah kemesi olarak bakar. Yargıtay üyeleri, birinci sını fa ayrılmış, adli yargı hakim ve Cumhuriyet savcıları ile bu meslek ten sayılanlar arasından Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca üye tam sayısının salt çoğunluğu ile ve gizli oyla seçilir. Yargıtay Birinci Başkanı. Birinci Başkan Vekilleri ve daire başkanları ile Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ve Vekili, kendi üyeleri arasından Yargıtay Genel Kurul Ku rulunca üye tam sayısının salt ço ğunluğu ve gizli oyla dört yıl için seçilirler; süresi bitenler yeniden se çilebilirler. Yargılayın kuruluşu, işleyişi, Başkan, başkanvekilleri, daire baş kanları ve üyeleri ile Cumhuriyet Başsavcısı ve Cumhuriyet Başsavcısı vekilinin nitelikleri ve seçim usulleri. Yargıtay Cumhuriyet B a ş savcısı ve Cumhuriyet Başsavcıvekili, Yargıtay Genel Kurulunun kendi üyeleri arasın dan gizli oyla belirleyeceği beşer aday arasından Cumhurbaşkanı tarafından dört yıl için seçilirler. TBMM KUTUPHANESI 107 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni Süresi bitenler yeniden seçilebi lirler. Yargıtayın kuruluşu, işleyişi, Başkan, Başkanvekilleri, daire baş kanları ve üyeleri ile Cumhuriyet Başsavcısı ve Cumhuriyet Başsavcıvekilinin nitelikleri ve seçim usulleri, mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir. Maddedeki düzenleme ile Yargı tay Cumhuriyet Başsavcısı ve vekili nin atanması Cumhurbaşkanı 'ndan alınarak Yargıtay Genel Kurulu 'na verilmiştir C. Danıştay C . Danıştay MADDE 155- Danıştay, idari mah kemelerce verilen ve kanunun başka bir idari yargı merciine bırakmadığı arar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mah kemesi olarak bakar. Danıştay, davaları görmek, Başbakan ve Bakanlar Kurulunca gönderilen kanun tasarıları, kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında iki ay için de düşüncesini bildirmek, tüzük ta sarılarını incelemek, idarî uyuşmaz lıkları çözmek ve kanunla gösterilen diğer işleri yapmakla görevlidir. MADDE 155- Aynen muhafaza ed i Im iştir. mahkemelerin bağımsızlığı ve ha kimlik teminatı esaslarına göre ka nunla düzenlenir. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Danıştay üyelerinin dörtte üçü, birinci sınıf idari yargı hakim ve savcıları ile bu meslekten sayılanlar arasından Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu; dörtte biri, nitelikleri kanunda belirtilen görevliler arasın dan Cumhurbaşkanı; tarafından se çilir. Danıştay Başkanı, Başsav cı, başkanvekilleri ve daire başkan ları, kendi üyeleri arasından Danış tay Genel Kurulunca üye tamsayısı nın salt çoğunluğu ve gizli oyla dört yıl için seçilirler. Süresi bitenler ye niden seçilebilirler. Danıştayın, kuruluşu, işleyi şi, başkan, Başsavcı, başkanvekilleri, daire başkanları ile üyelerinin nitelikleri ve seçim usulle ri, idari yargının özelliği, mahkemele- TBMM KUTUPHANESI I 08 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni rin bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir. D. Askeri Yargıtay D. Askeri Yargıtay MADDE 156- Askeri Yargıtay, askeri mahkemelerden verilen karar ve hü kümlerin son inceleme merciidir. Ay rıca, asker kişilerin kanunla gösteri len belli davalarına ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar. Askeri yargıtay üyeleri birin ci sınıf askeri hakimler arasından Askeri Yargıtay Genel Kurulunun üye tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla her boş yer için gösterece ği üçer aday içinden Cumhurbaşka nınca seçilir. Askeri Yargıtay Başkanı, Başsavcısı, ikinci Başkanı ve daire başkanları Askeri Yargıtay üyeleri arasından rütbe ve kıdem sırasına göre atanırlar. Askeri Yargıtayın kuruluşu, işleyişi, mensuplarının disiplin ve özlük işleri, mahkemelerin bağım sızlığı, hakimlik teminatı ve askerlik hizmetlerinin gereklerine göre ka nunla düzenlenir M A D D E 156- Aynen muhafaza edilmiştir. E. Askeri Yüksek İdare Mahkeme si E. Askeri Yüksek İdare Mahkeme si MADDE 157- Askeri Yüksek İdare Mahkemesi, askeri olmayan ma kamlarca tesis edilmiş olsa bile, as ker kişileri ilgilendiren ve askeri hiz mete ilişkin idari işlem ve eylemler den doğan uyuşmazlıkların yargı denetimini yaşan ilk ve son derece mahkemesidir. Ancak, askerlik yü kümlülüğünden doğan uyuşmazlık larda ilgilinin asker kişi olması şartı aranmaz. Askeri Yüksek İdare Mah kemesinin askeri hakim sınıfından olan üyeleri, mahkemenin bu sınıf tan olan Başkan ve üyeleri tamsayı sının salt çoğunluğu ve gizli oy ile M A D D E 157- Aynen muhafaza edilmiştir. TBMM KUTUPHANESI 100 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni birinci sınıf askeri hakimler arasın dan her boş yer için gösterilecek üç aday içinden; hakim sınıfından ol mayan üyeleri, rütbe ve nitelikleri kanunda gösterilen subaylar arasın dan, Genelkurmay Başkanlığınca her boş yer için gösterilecek üç aday içinden Cumhurbaşkanınca seçilir. Askeri hakim sınıfından ol mayan üyelerin görev süresi en fazla dört yıldır. Mahkemenin Başkanı, Baş savcı ve daire başkanları hakim sı nıfından olanlar arasından rütbe ve kıdem sırasına göre atanırlar. Askeri Yüksek İdare Mah kemesinin kuruluşu, işleyişi, yargı lama usulleri, mensuplarının disiplin ve özlük işleri, mahkemelerin ba ğımsızlığı, hakimlik teminatı ve as kerlik hizmetlerinin gereklerine göre kanunla düzenlenir. F. Uyuşmazlık Mahkemesi F. Uyuşmazlık Mahkemesi MADDE 158- Uyuşmazlık Mahke mesi adli, idari ve askeri yargı mer cileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çö zümlemeye yetkilidir. Uyuşmazlık Mahkemesinin kuruluşu, üyelerinin nitelikleri ve se çimleri ile işleyişi kanunla düzenle nir, bu mahkemenin Başkanlığını Anayasa mahkemesince, kendi üyeleri arasından görevlendirilen üye yaşar. Diğer mahkemelerle, Ana yasa Mahkemesi arasındaki görev uyuşmazlıklarında, Anayasa Mah kemesinin kararı esas alınır. M A D D E 158- Aynen muhafaza ed i 1 m iştir. III. Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu I I I . Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu MADDE 159- Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, mahkemelerin ba ğımsızlığı ve hakimlik teminatı e- M A D D E 159- Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, mahkemelerin ba ğımsızlığı ve hakimlik teminatı e- TBMM KUTUPHANESI 110 Yürürlükteki Anayasa Metni saslarına göre kurulur ve görev ya par. Kurulun Başkanı, Adalet Bakanıdır. Adalet Bakanlığı Müste şarı Kurulun tabii üyesidir. Kurulun üç asıl ve üç yedek üyesi Yargıtay Genel Kurulunun, iki asıl ve iki ye dek üyesi Danıştay Genel Kurulunun kendi üyeleri arasından, her üyelik için gösterecekleri üçer aday içinden Cumhurbaşkanınca, dört yıl için se çilir. Süresi biten üyeler yeniden se çilebilirler. Kurul, seçimle gelen asıl üyeleri arasından bir başkanvekili seçer. Hakimler ve Savcılar Yük sek Kurulu; adli ve idari yargı hakim ve savcılarını mesleğe kabul etme, atama ve nakletme, geçici yetki verme, yükselme ve birinci sınıfa ayırma, kadro dağıtma, meslekte kalmaları uygun görülmeyenler hak kında karar verme, disiplin cezası verme, görevden uzaklaştırma iş lemlerini yaşar. Adalet Bakanlığının, bir mahkemenin veya bir hakimin veya savcının kadrosunun kaldırıl ması veya bir mahkemenin yargı çevresinin değiştirilmesi konusunda ki tekliflerini karara bağlar. Ayrıca Anayasa ve kanunlarla verilen diğer görevleri yerine getirir. Kurul kararlarına karşı yargı mercilerine başvurulamaz. Kurulun görevlerini yerine getirmesi, seçim ve çalışma usulle riyle itirazların Kurul bünyesinde in celenmesi esasları kanunla düzen lenir. Adalet Bakanlığının merkez kuruluşunda geçici veya sürekli ola rak çalıştırılacak hakim ve savcıların muvafakatlarını alarak atama yetkisi adalet bakanına aittir. Adalet Bakanı Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun ilk toplantısında onaya sunulmak Üzere, gecikmesinde sakınca bu lunan hallerde hizmetin aksama ması için hakim ve savcıları geçici Teklif Edilen Değişiklik Metni saslarına göre kurulur ve görev ya par. Kurulun 5 asil ve 3 yedek üyesi Yargıtay Genel Kurulunca kendi üyeleri arasından; 2 asıl ve 1 yedek üyesi Danıştay Genel K u rulunca kendi üyeleri arasından; 4 asıl ve 3 yedek üyesi birinci sınıfa ayrılmış, Yargıtay üyesi olmayan Hakim ve Savcılar arasından 4 yıl için gizli oyla seçilirler. Süresi bi ten üyeler yeniden seçilebilirler. K u r u l , seçimle gelen asıl üyeleri arasından bir başkan, bir başkanvekili seçer. Adalet B a k a n lığı Müsteşarı, kurulun tabi üyesi olup, ancak oy kullanamaz. Hakimler ve Savcılar Yük sek Kurulu; adli ve idari yargı hakim ve savcılarını mesleğe kabul etme. atama ve nakletme, geçici yetki ver me, yükselme ve birinci sınıfa ayır ma, kadro dağıtma, meslekte kalma ları uygun görülmeyenler hakkında karar verme, disiplin cezası verme, görevden uzaklaştırma işlemlerini yapar. Adalet Bakanlığının, bir mah kemenin veya bir hakimin veya sav cının kadrosunun kaldırılması veya bir mahkemenin yargı çevresinin de ğiştirilmesi konusundaki tekliflerini karara bağlar. Ayrıca Anayasa ve kanunlarla verilen diğer görevleri yerine getirir. Kurulun görevlerini yerine getirmesi, seçim ve çalışma usulle riyle itirazların Kurul bünyesinde incelenmesi esasları kanunla düzen lenir. Adalet Bakanlığının merkez kuruluşunda geçici veya sürekli ola rak çalıştırılacak hakim ve savcıların muvafakatlarını alarak atama yetkisi adalet bakanına aittir. DEĞİŞİKLİK GEREKÇESİ: Hakimler Kurulu lığı ve Savcılar nün oluşumu ilkesine uygun yargı olarak Yüksek bağımsız yeniden TBMM KUTUPHANESI Yürürlükteki Anayasa Metni vetki ile görevlendirebtliı. Teklif Edilen Değişiklik Metni düzenlenmiştir. olmaksızın Oy Adalet kullanma hakkı Bakanlığı Müste şarı 'nın hu kurulun tabii üyesi sı adli kuralı benimsenmiştir. hizmetlerde doğabilecek kopukluk sıkıntılar olma Böylece nedeniyle önlenilmek istenilmiştir. Kurul gı denetimi Zira kurul tepesinde yerdiği kararlarına yolu açık adli bir de kararlar olsa karşı yar bırakılmıştır. mekanizmanın netice idari tasarruf itibariyle niteli ğindedir. Hakimler ve savcıların geçi ci de olsa görev ve yetkilendiril/nele ri Adalet Bakanı 'ndan alınarak Ku rula bırakılmıştır. IV. Sayıştay I V . Sayıştay M A D D E 160- Sayıştay, genel ve katma bütçeli dairelerin bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Bü yük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanun larla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yaşmakla görevlidir. Sayıştayın kesin hükümle ri hakkında ilgililer yazılı bildirim tari hinden itibaren onbeş gün içinde bir kereye mahsus olmak üzere karar düzeltilmesi isteminde bulunabilirler. Bu kararlar dolayısıyla idari yargı yoluna başvurulamaz. Vergi, benzeri mali yüküm lülükler ve ödevler hakkında Danış tay ile Sayıştay kararları arasındaki uyuşmazlıklarda Danıştay kararları esas alınır. Sayıştayın Kuruluşu, işleyişi, denetim usulleri, mensuplarının nite likleri, atanmaları, ödev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri ve diğer özlük işleri, başkan ve üyelerinin teminatı kanunla düzenlenir. Silahlı Kuvvetler elinde bu- M A D D E 160- Aynen muhafaza edilmiştir. I 12 TBMM KUTUPHANESI Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni lunan Devlet mallarının Türkiye Bü yük Millet Meclisi adına denetlenme si usulleri, Milli Savunma hizmetleri nin gerektirdiği gizlilik esaslarına uygun olarak kanunla düzenlenir. DÖRDÜNCÜ KISIM DÖRDÜNCÜ KISIM MALİ VE EKONOMİK KÜMLER MALİ V E EKONOMİK H Ü K Ü M L E R BİRİNCİ B Ö L Ü M MALİ H Ü K Ü M L E R BİRİNCİ BÖLÜM MALİ HÜKÜMLER 1. Bütçe A. Bütçenin Hazırlanması ve Uy gulanması I. Bütçe A. Bütçenin Hazırlanması ve U y gulanması MADDE 161- Devletin ve kamu ikti sadi teşebbüsleri dışındaki kamu tüzel kişilerinin harcamaları, yıllık bütçelerle yapılır. Mali yıl başlangıcı ile genel ve katma bütçelerin nasıl hazırlana cağı ve uygulanacağı kanunla belir lenir. Kanun, kalkınma planları ile ilgili yatırımlar veya bir yıldan fazla sürecek iş ve hizmetler için özel süre ve usuller koyabilir. Bütçe kanununa, bütçe ile ilgili hükümler dışında hiç bir hüküm konulamaz. L HÜ M A D D E 161- Aynen muhafaza edilmiştir. B. Bütçenin Görüşülmesi B. Bütçenin Görüşülmesi MADDE 162- Bakanlar Kurulu, ge nel ve katma bütçe tasarıları ile milli bütçe tahminlerini gösteren raporu, mali yıl başından en az yetmişbeş gün önce, Türkiye Büyük Millet Mec lisine sunar. Bütçe tasarıları ve rapor, kırk üyeden kurulu Bütçe Komisyo nunda incelenir. Bu komisyonun ku ruluşunda, iktidar grubuna veya gruplarına en az yirmibeş üye veril mek şartı ile, siyasi parti gruplarının ve bağımsızların oranlarına göre temsili gözönünde tutulur. Bütçe MADDE dilmiştir. 162- Aynen muhafaza e- TBMM KUTUPHANESI I 13 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni Komisyonunun ellibeş gün içinde kabul edeceği metin, Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülür ve mali yıl başına kadar karara bağlanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Genel Kurulda, bakanlık ve daire bütçeleriyle katma bütçeler hakkında düşüncelerini, her bütçenin tümü üzerindeki görüşmeler sırasın da açıklarlar; bölümler ve değişiklik önergeleri, üzerinde ayrıca görüşme açılmaksızın okunur ve oya konur. Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, bütçe kanunu tasarılarının Genel Kurulda görüşülmesi sırasın da, gider artırıcı veya gelirleri azaltı cı önerilerde bulunamazlar. C. Bütçelerde Değişiklik Yapıla bilme Esasları C . Bütçelerde bilme Esasları MADDE 163- Genel ve katma büt çelerle verilen ödenek, harcanabile cek miktarın sınırını gösterir. Harca nabilecek miktar sınırının Bakanlar Kurulu kararıyla aşılabileceğine dair bütçelere hüküm konulamaz. Ba kanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname ile bütçede değişiklik yaşmak yetkisi verilemez. Cari yıl bütçesindeki ödenek artışını öngö ren değişiklik tasarılarında ve cari ve ileriki yıl bütçelerine mali yük getire cek nitelikteki kanun tasarı ve teklif lerinde, belirtilen giderleri karşılaya bilecek mali kaynak gösterilmesi zo runludur. M A D D E 163- Aynen muhafaza edilmiştir. D. Kesinhesap D. Kesinhesap MADDE 164- Kesin hesap kanunu tasarıları, kanunda daha kısa bir sü re kabul edilmemiş ise, ilgili oldukları mali yılın sonundan başlayarak, en geç yedi ay sonra, Bakanlar Kuru lunca Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur. Sayıştay, genel uygunluk bildirimini, ilişkin olduğu kesin hesap M A D D E 164- Aynen muhafaza edilmiştir. 14 Değişiklik Yapıla TBMM KUTUPHANESI Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni kanunu tasarısının verilmesinden başlayarak en geç yetmiş beş gün içinde Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar. Kesinhesap kanunu tasarısı, yeni yıl bütçe kanunu tasarısıyla bir likte Bütçe Komisyonu gündemine alınır. Bütçe Komisyonu, bütçe ka nunu tasarısıyla kesinhesap kanunu tasarısını Genel Kurula birlikte su nar, Genel Kurul, kesinhesap kanu nu tasarısını, yeni yıl bütçe kanunu tasarısıyla beraber görüşerek karara bağlar. Kesinhesap kanunu tasarısı ve genel uygunluk bildiriminin Türki ye Büyük Millet Meclisine verilmiş olması, ilgili yıla ait Sayıştayca so nuçlandırılamamış denetim ve he sap yargılamasını önlemez ve bun ların karara bağlandığı anlamına gelmez. E. Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Denetimi E. K a m u İktisadi Teşebbüslerinin Denetimi MADDE 165- Sermayesinin yarısın dan fazlası doğrudan doğruya veya dolaylı olarak Devlete ait olan kamu kuruluş ve ortaklıklarının Türkiye Büyük Millet Meclisince denetlen mesi esasları kanunla düzenlenir. M A D D E 165- Aynen muhafaza edilmiştir. İKİNCİ B Ö L Ü M EKONOMİK H Ü K Ü M L E R I. Planlama İKİNCİ BÖLÜM EKONOMİK HÜKÜMLER I. Planlama MADDE 166- Ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmayı, özellikle sana yiin ve tarımın yurt düzeyinde den geli ve uyumlu biçimde hızla geliş mesini, ülke kaynaklarının döküm ve değerlendirilmesini yaşarak verimli şekilde kullanılmasını planlamak, bu amaçla gerekli teşkilatı kurmak Devletin görevidir. Planda milli tasarrufu ve ü- M A D D E 166- Aynen muhafaza edilmiştir. TBMM KUTUPHANESI I 15 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni retimi artırıcı, fiyatlarda istikrar ve dış ödemelerde dengeyi sağlayıcı, yatırım ve istihdamı geliştirici ted birler öngörülür; yatırımlarda toplum yararları ve gerekleri gözetilir; kay nakların verimli şekilde kullanılması hedef alınır. Kalkınma girişimleri, bu plana göre gerçekleştirilir. Kalkınma planlarının hazır lanmasına, Türkiye Büyük Millet Meclisince onaylanmasına, uygu lanmasına, değiştirilmesine ve bü tünlüğünü bozacak değişikliklerin önlenmesine ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir. II. Piyasaların Denetimi ve Dış Ti caretin Düzenlenmesi I I . Piyasaların Denetimi ve Dış T i caretin Düzenlenmesi MADDE 167- Devlet, para, kredi, sermaye, mal ve hizmet piyasaları nın sağlıklı ve düzenli işlemelerini sağlayıcı ve geliştirici tedbirleri alır; piyasalarda fiili veya anlaşma sonu cu doğacak tekelleşme ve kartel leşmeyi önler. Dış ticaretin ülke ekonomi sinin yararına olmak üzere düzen lenmesi amacıyla ithalat, ihracat ve diğer dış ticaret işlemleri üzerine vergi ve benzeri yükümlülükler dı şında ek mali yükümlülükler koyma ya ve bunları kaldırmaya kanunla Bakanlar Kuruluna yetki verilebilir. M A D D E 167- Aynen muhafaza edilmiştir. III.Tabii Servetlerin ve Kaynakların Aranması ve İşletilmesi 111.Tabii Servetlerin ve Kaynakla rın Aranması ve İşletilmesi MADDE 168- Tabii servetler ve kay naklar Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır Bunların aranması ve iş letilmesi hakkı Devlete aittir. Devlet bu hakkını belli bir süre için, gerçek ve tüzelkişilere devredebilir. Hangi tabii servet ve kaynağın arama ve işletmesinin, Devletin gerçek ve tü zelkişilerle ortak olarak veya doğru dan gerçek ve tüzelkişiler eliyle ya pılması, kanunun açık iznine bağlı- M A D D E 168- Aynen muhafaza edilmiştir. TBMM KUTUPHANESI I 16 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni dır. Bu durumda gerçek ve tüzelki şilerin uyması gereken şartlar ve Devletçe yapılacak gözetim, denetim usul ve esasları ve müeyyideler ka nunda gösterilir IV. Ormanlar ve Orman Köylüsü A. Ormanların Korunması ve G e liştirilmesi I V . O r m a n l a r ve O r m a n Köylüsü A. Ormanların Korunması ve G e liştirilmesi MADDE 169- Devlet, ormanların korunması ve sahalarının genişletil mesi için gerekli kanunları koyar ve tedbirleri alır. Yanan ormanların ye rinde yeni orman yetiştirilir, bu yer lerde başka çeşit tarım ve hayvancı lık yapılamaz. Bütün ormanların gö zetimi Devlete aittir. Devlet ormanlarının mülki yeti devrolunamaz. Devlet ormanları kanuna göre, Devletçe yönetilir ve işletilir. Bu ormanlar zamanaşımı ile mülk edinilemez ve kamu yararı dı şında irtifak hakkına konu olamaz. Ormanlara zarar verebilecek hiçbir faaliyet ve eyleme müsaade edilemez. Ormanların tahriş edilme sine yol açan siyasi propaganda ya pılamaz; çıkarılamaz. Ormanları yakmak, ormanı yok etmek veya daraltmak amacıyla işlenen suçlar genel ve özel af kapsamına alına maz. Orman olarak muhafazasın da bilim ve fen bakımından hiçbir yarar görülmeyen, aksine tarım alanlarına dönüştürülmesinde kesin yarar olduğu tespit edilen yerler ile 31.12.1981 tarihinden önce bilim ve fen bakımından orman niteliğini tam olarak kaybetmiş olan tarla, bağ, meyvelik, zeytinlik gibi çeşitli tarım alanlarında veya hayvancılıkta kul lanılmasında yarar olduğu tespit edilen araziler, şehir, kasaba ve köy yapılarının toplu olarak bulunduğu yerler dışında, orman sınırlarında daraltma yapılamaz M A D D E 169- Aynen muhafaza edilmiştir. TBMM KUTUPHANESI 117 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni B. Orman Köylüsünün Korunması B. O r m a n Köylüsü nün Korunması M A D D E 170- Ormanlar içinde veya bitişiğindeki köyler halkının kalkındı rılması, ormanların ve bütünlüğünün korunması bakımlarından, ormanın gözetilmesi ve işletilmesinde Dev letle bu halkın işbirliğini sağlayıcı tedbirlerle, 31.12.1981 tarihinden önce bilim ve fen bakımından orman niteliğini tamamen kaybetmiş yerle rin değerlendirilmesi; bilim ve fen bakımından orman olarak muhafa zasında yarar görülmeyen yerlerin tespiti ve orman sınırları dışına çı kartılması; orman içindeki köyler halkının kısmen veya tamamen bu yerlere yerleştirilmesi için Devlet eliyle anılan yerlerin ihya edilerek bu halkın yararlanmasına tahsisi ka nunla düzenlenir. Devlet, bu halkın işletme araç ve gereçleriyle diğer girdilerinin sağlanmasını kolaylaştı rıcı tedbirleri alır. M A D D E 170- Aynen muhafaza edilmiştir. Orman içinden nakledilen köyler halkına ait araziler, Devlet ormanı olarak derhal ağaçlandırılır. V. Kooperatifçiliğin Geliştirilmesi V. Kooperatifçiliğin Geliştirilmesi M A D D E 171- Devlet, milli ekonomi nin yararlarını dikkate alarak, önce likle üretimin artırılmasını ve tüketi cinin korunmasını amaçlayan koope ratifçiliğin gelişmesini sağlayacak tedbirleri alır M A D D E 171- Aynen muhafaza edilmiştir. VI. Tüketiciler ile esnaf ve sanat karları korunması A . Tüketicilerin Korunması V I . Tüketiciler ile esnaf ve sanat karları korunması A. Tüketicilerin Korunması M A D D E 172- Devlet, tüketicileri ko ruyucu ve aydınlatıcı tedbirler alır, tüketicilerin kendilerini koruyucu giri şimlerini teşvik eder. M A D D E 172- Aynen muhafaza edilmiştir. TBMM KUTUPHANESI Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni B. Esnaf ve Sanatkarların Korun ması B. Esnaf v c Sanatkarların K o r u n ması MADDE 173- Devlet, esnaf ve sa natkarı koruyucu ve destekleyici tedbirleri alır M A D D E 173- Aynen muhafaza ed i I m iştir. B E Ş İ N C İ KISIM ÇEŞİTLİ HÜKÜMLER BESİNCİ KİSİM ÇEŞİTLİ HÜKÜMLER I. İnkilap Kanunlarının Korunması I. İnkilap Kanunlarının Korunma sı MADDE 174- Anayasanın hiçbir hükmü,Türk toplumunu çağdaş uy garlık seviyesinin üstüne çıkarma ve Türkiye Cumhuriyetinin laiklik niteli ğini koruma amacını güden, aşağıda gösterilen inkilap kanunlarının, Ana yasanın halkoyu ile kabul edildiği tarihte yürürlükte bulunan hükümle rinin, Anayasaya aykırı olduğu şek linde anlaşılamaz ve yorumlanamaz: 1. 3 Mart 1340 tarihli ve 430 sayılı Tevhidi Tedrisat Kanunu: 2 25 Teşrinisani 1341 tarihli ve 671 sayılı Şapka iktisası Hakkın da Kanun: 3. 30 Teşrinisani 1341 tarihli ve 677 sayılı Tekke ve Zaviyelerle Türbelerin Şeddine ve Türbedarlıklar ile Bir Takım Unvanların Men ve il gasına Dair Kanun: 4 17 Şubat 1926 tarihli ve 743 sayılı Türk Kanunu Medenisiyle kabul edilen, evlenme akdinin ev lendirme memuru önünde yapılaca ğına dair medeni nikah esası ile aynı kanunun 110 uncu maddesi hükmü; 5. 20 Mayıs 1928 tarihli ve 1288 sayılı Beynelmilel Erkamın Ka bulü Hakkında Kanun; 6. 1 Teşrinisani 1928 tarihli ve 1353 sayılı Türk Harflerinin Ka bul ve Tatbiki Hakkında Kanun; 7. 26 Teşrinisani 1934 tarihli ve 2590 sayılı Efendi, Bey, Paşa Gibi Lakap ve Unvanların Kaldırıldı ğına Dair Kanun; 8. 3 Kanunuevvel 1934 ta- M A D D E 174- Aynen muhafaza ed i İm iştir. TBMM KUTUPHANESI I 19 Yürürlükteki Anayasa Metni Teklif Edilen Değişiklik Metni rihli ve 2596 sayılı Bazı Kisvelerin Giyilemeyeceğine Dair Kanun. ALTINCI KISIM SON HÜKÜMLER ALTINCI KISIM SON H Ü K Ü M L E R I. Anayasanın Değiştirilmesi, se çimlere ve halkoylamasına katıl ma I. Anayasanın Değiştirilmesi, se çimlere ve halkoylamasına katılma MADDE 175- Anayasanın değiştiril mesi, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az üçte biri ta rafından yazıyla teklif edilebilir. Anayasanın değiştirilmesi hakkındaki teklifler Genel Kurulda iki defa görüşülür. Değiştirme teklifinin kabulü, Meclisin üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun gizli oyuyla mümkündür. Anayasanın değiştiril mesi hakkındaki tekliflerin görüşül mesi ve kabulü, bu maddedeki ka yıtlar dışında, kanunların görüşül mesi ve kabulü hakkındaki hükümle re tabidir. Cumhurbaşkanı Anayasa değişikliklerin ilişkin kanunları, bir daha görüşülmek üzere Türkiye Bü yük Millet Meclisine geri gönderebi lir. Meclis geri gönderilen Kanunu, üye tam sayısının üçte iki çoğunluğu ile aynen kabul ederse Cumhurbaş kanı bu Kanunu halkoyuna sunabilir. Meclisçe üye tamsayısının beşte üçü ile veya üçte ikisinden az oyla kabul edilen Anayasa değişikliği hakkındaki Kanun, Cumhurbaşkanı tarafından Meclise iade edilmediği takdirde halkoyuna sunulmak üzere Resmi Gazetede yayımlanır. Doğrudan veya Cumhur başkanının iadesi üzerine, Meclis üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile kabul edilen Anayasa değişikliği ne ilişkin kanun veya gerekli görülen maddeleri Cumhurbaşkanı tarafın dan halkoyuna sunulabilir. Halkoy lamasına sunulmayan Anayasa değişikliğine ilişkin Kanun veya ilgili M A D D E 175- Aynen muhafaza edi İm iştir. TBMM KUTUPHANESI 20 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni maddeler Resmi Gazetede yayımla nır. Halkoyuna sunulan Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunların yü rürlüğe girmesi için, halkoylamasında kullanılan geçerli oyların yarısın dan çoğunun kabul oyu olması ge rekir. Türkiye Büyük Millet Meclisi Anayasa değişikliklerine ilişkin ka nunların kabulü sırasında, bu Kanu nun halkoylamasına sunulması ha linde, Anayasanın değiştirilen hü kümlerinden, hangilerinin birlikte hangilerinin ayrı ayrı oylanacağını da karara bağlar. Halkoylamasına, milletvekili genel ve ara seçimlerine ve mahalli genel seçimlere iştiraki temin için, kanunla para cezası dahil gerekli her türlü tedbir alınır. II. Başlangıç ve Kenar Başlıklar II. Başlangıç ve Kenar Başlıklar MADDE 176- Anayasanın dayandığı M A D D E 176- Aynen muhafaza edil temel görüş ve ilkeleri belirten baş miştir. langıç kısmı, Anayasa metnine dahil dir. Madde kenar başlıkları, sadece ilgili oldukları maddelerin konusunu ve maddeler arasındaki sıralama ve bağlantıyı gösterir. Bu başlıklar, Anayasa metninden sayıl maz. III. Anayasanın Yürürlüğe Girmesi III. Anayasanın Yürürlüğe Girmesi MADDE 177- Bu Anayasa, halkoyla ması sonucu kabul ediliş Resmi Ga zetede yayımlanması ile Türkiye Cumhuriyeti Anayasası olur ve aşağı da gösterilen istisnalar ile bu istisnala rın yürürlüğe girmesine ait hükümler dışında bütünüyle yürürlüğe girer, a) İkinci Kısım II. Bölümdeki; kişi hürriyeti ve güvenliği, basın ve ya yımla ilgili hükümler, toplantı hak ve hürriyetleri, III. Bölümdeki çalışma ile ilgili hükümler, toplu iş sözleşmesi, M A D D E 177- B u Anayasa, halkoy laması sonucu kabul ediliş Resmi Gazetede yayımlanması ile Türkiye Cumhuriyeti Anayasası olur ve aşağı da gösterilen istisnalar ile bu istisnala rın yürürlüğe girmesine ait hükümler dışında bütünüyle yürürlüğe girer, a) İkinci Kısım I I . Bölümdeki; kişi hürriyeti ve güvenliği, basın ve ya yımla ilgili hükümler, toplantı hak ve TBMM KUTUPHANESI 121 Yürürlükteki Anayasa Metni grev hakkı ve lokavt ile ilgili hükümler, Bu hükümler yeni kanunları çıkarıldı ğında veya mevcut kanunlarda deği şiklik yapıldığında ve her halde en geç Türkiye Büyük Millet Meclisi gö reve başladığında yürürlüğe girer. Ancak bu hükümler yürürlüğe girince ye kadar mevcut kanunlar ve Milli Güvenlik Konseyinin bildiri ve kararla rı uygulanır. b) ikinci Kısım'dakı; siyasi faaliyette bulunma hakları ile siyasi partilerle ilgili hükümier, bunlara dayalı olarak yeniden hazırlanacak Siyasi Partiler Kanununun; Seçme ve seçilme hakkı ise yine bu hükümlere dayalı olarak hazırlanacak Seçim Kanununun; Yayımlanması ile yürürlüğe girer. c) Üçüncü Kısım'dakı; yasama ile ilgili hükümler; Bu hükümler ilk milletvekili genel seçimi sonucunun ilanı ile bir likte yürürlüğe girer. Ancak bu bölüm deki Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkilerine ilişkin hükümleri, 29 Haziran 1981 gün ve 2485 sayılı Kurucu Meclis Hakkında Kanun hü kümleri saklı kalmak üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi göreve başlayın caya kadar Milli Güvenlik Konseyince yerine getirilir. d) Üçüncü Kısım'dakı; Cumhurbaşka nı başlığı altındaki görev ve yetkileri ile Devlet denetleme Kurulu, Bakanlar Kurulu Başkanlığı altındaki tüzükler, Milli Savunma, olağanüstü yönetim usulleri, idare başlığı altındaki mahalli idareler ile Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu hariç diğer hükümler ve Devlet Güvenlik Mahkemeleri hariç yargıya ilişkin bütün hükümler Anayasanın halkkoylaması sonucun da kabulünün Resmi Gazetede ilanı ile birlikte yürürlüğe girer. Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kuıuluna ait yürürlüğe girmeyen hükümler Tür kiye Büyük Millet Meclisinin göreve başlaması ile, mahalli idareler ile Devlet Güvenlik Mahkemelerine ilişkin hükümler ise ilgili kanunların yayımlanması ile Teklif Edilen Değişiklik Metni hürriyetleri. III. Bölümdeki çalışma ile ilgili hükümler, toplu iş sözleşmesi, grev hakkı ve lokavt ile ilgili hüküm ler. Bu hükümler yeni kanunları çıka rıldığında veya mevcut kanunlarda değişiklik yapıldığında ve her halde en geç Türkiye Büyük Millet Meclisi göreve başladığında yürürlüğe girer. Ancak bu hükümler yürürlüğe girin ceye kadar mevcut kanunlar ve Milli Güvenlik Konseyinin bildiri ve karar ları uygulanır. b) İkinci Kısım'daki: siyasi faaliyette bulunma hakları ile siyasi partilerle ilgili hükümler, bunlara dayalı olarak yeniden hazırlanacak Siyasi Partiler Kanununun: Seçme ve seçilme hakkı ise yine bu hükümlere dayalı olarak hazırlanacak Seçim Kanununun: Ya yımlanması ile yürürlüğe girer. c) Üçüncü Kısım'daki: yasama ile ilgili hükümler; B u hükümler ilk mil letvekili genel seçimi sonucunun ilanı ile birlikle yürürlüğe girer. Ancak bu bölümdeki Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkilerine ilişkin hükümleri. 29 Haziran 1981 gün ve 2485 sayılı Kurucu Meclis Hakkında Kanun hükümleri saklı kalmak üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi göreve başlayıncaya kadar Milli Güvenlik Konseyince yerine getirilir. d) Üçüncü Kısım'daki: Cumhurbaşka nı başlığı altındaki görev ve yetkileri ile Devlet denetleme Kurulu. Bakanlar Kurulu Başkanlığı altındaki tüzükler. Milli Savunma, olağanüstü yönetim usulleri, idare başlığı altındaki mahalli idareler ile Atatürk Kültür. Dil ve Tarih Yüksek Kurumu hariç diğer hükümler ve hariç yargıya ilişkin bütün hükümler Anayasanın halkkoylaması sonucunda kabulünün Resmi Gazetede ilanı ile birlikte yürürliiûe girer. TBMM KUTUPHANESI I22 Teklif Edilen Değişiklik Metni Yürürlükteki Anayasa Metni yürürlüğe girer. e) Anayasanın halkoylaması sonucu kabulünün ilanıyla birlikte yürürlüğe girecek hükümleri ve mevcut ve ku rulacak kurum, kuruluş ve kurullar için yeniden kanun yapılması veya mev cut kanunlarda değişiklik yapılması gerekiyorsa bunlara ilişkin işlemler mevcut kanunların Anayasaya aykırı olmayan hükümleri veya doğrudan Anayasa hükümleri, Anayasanın 11 inci maddesi gereğince uygulanır. f) Kesinhesap kanunu tasarılarının görüşülme usulünü düzenleyen 164 üncü maddenin ikinci fıkrası hükmü 1984 yılından itibaren uygulanmaya başlanır. Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kuruluna ait yürürlüğe girmeyen hükümler Türkiye Büyük Millet Meclisinin göreve başlaması ile. mahalli idareler ile Devlet Güven lik Mahkemelerine ilişkin hükümler ise ilgili kanunların yayımlanması ile yürürlüğe girer. e) Anayasanın halkoylaması sonucu kabulünün ilanıyla birlikte yürürlüğe girecek hükümleri ve mevcut ve ku rulacak kurum, kuruluş ve kurullar için yeniden kanun yapılması veya mevcut kanunlarda değişiklik yapıl ması gerekiyorsa bunlara ilişkin iş lemler mevcut kanunların Anayasaya aykırı olmayan hükümleri veya doğ rudan Anayasa hükümleri. Anayasanın l I inci maddesi gereğince uygulanır. D Kesinhesap kanunu tasarılarının görüşülme usulünü düzenle)en I64 üncü maddenin ikinci Çıkrası hükmü l ° 8 4 yılından itibaren uygulanmaya başlanır.. I) 1. Ğ İ ?> İ K L İ K G !• R I K Ç T S İ: Devlet Güvenlik Mahkemeleri kaldırıldığından hu doğrultuda değişiklik yapılmıştır. N O T : Geçici 1. 2. 3. 4. 5. 0. 7. 8. 9, 10, 1 yürürlükten kaldırılmıştır. 13, 14. 15 * inci maddeler GEREKÇE 2709 Sayılı 09.11.1982 tarihli 2. 3. 4. 5. (). 7, 8, 9, li). nabilirliğini ve prıilık ilişkin hüküm/er metninden Geçici İdarenin Madde 15'in Türkiye Cumhuriyeti bulunmamakladır nedeniyle gerekli huğun Vaz edildikleri ihtiyaç kalmadığından I. uygula doneme Anayasa Gerekçesi: hu olmasına hakkında 15. maddedeki Geçici bugün için görülmüştür her türlü eylem ve tasarrufları kimi şahısların Anayasasının 12. 13, 14"üncü maddelerinin hır hükmü içermeleri çıkarılmaları amir hükmünün ren II. rağmen yargı eylem ve işlemleri hu hükümler denetimine çeşitli zamanlarda çelişki nedeniyle meydana tabıdır. idarede Anayasanın görev almış yargılama vaşağı geti getirdiğinden yürürlükten kaldırılmıştır 123 TBMM KUTUPHANESI GENEL GEREKÇE i ^ n a y asalar devletlerin yapılanmasını, işlevlerini belirleyen, yurttaşla rın temel hak ve özgürlüklerini muasır medeniyet ışığında ve çağdaş normla ra uygun bir biçimde tanımla)an. tanıyan ve korumayı devlete birincil görev olarak yükleyen en üst hukuk normlarıdır. Çağdaş anayasalar birey i esas alır, temel hak ve hürriyetlerin sağlanma sını ve geliştirilerek korunmasını hedefler. Her siyasetçi ve hemen her siyasî parti seçimler öncesi ve kampanya sü resince: "bu Anayasa toplumsal ihtiyaçları karşılamaktan, çağdaş normlara ulaşmaktan, temel insan haklarını teminat altına almaktan çok uzaktır" diye rek halktan destek istemiştir. Mevcut Anayasal düzenlemeler temel hak \ e hürriyetlere getirdikleri sı nırlamalar itibariyle 21. asrın isteklerine cevap vermekten uzaktır. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin insan haklarına dayalı, hukukun üs tünlüğünü esas alan. uluslararası çağdaş normlara uygun si\il bir anayasa hazırlaması ve yürürlüğe koyması kadar tabii, hatta zarurî bir görev olamaz. Sivil toplum örgütlerinin, gerçek aydınların, en üst yargı organlarının beklen tileri de bu görüşümüzü desteklemektedir. Bu beklentilere ilk olumlu cevabı Fazilet Partisi'nin vermiş olması el bette anlamlıdır. Bu uzlaşma taslağı, elbette Fazilet Partisi'nin ele yeterli bulmadığı bil me! indir. Takdiminden de anlaşılacağı üzere bu bir uzlaşma taslağıdır. Fazilet Partisi bu ilk adımı atmak sureliyle hem toplumsal beklentiye hemen cevap vermiş olmayı, hem de toplumun her kesimini bu metni tartışmaya, hatta daha iyisini yapma çabasına çağırmayı hedeflemektedir. Yeni bir Anayasa veya 1982 Anayasasının yasakçı hükümlerinin te mizlenmesi istikâmetinde tartışına ortamının açılmasını, demokratik-hür bir topluma ve bireye varma çabasını Milletimiz için kaçırılmaması gereken tarihî bir fırsat, bu '•uzlaşma taslağını da. mutlu bir vesile say iyoruz. TBMM KUTUPHANESI ıı Milletimizin her ferdinin ve her kesiminin gönül rahatlığı içerisinde "işte benim anayasam" diyebileceği bir metin, kimden, hangi kurum ya da kuruldan gelirse gelsin bizden tam destek alır. Hedefimi/ uzlaşma içerisinde, toplumsal ve çağdaş beklentiye cevap ve rebilmektir. Bundan dolayıdır ki. bazı maddelerle ilgili düzenlemeyi, uzlaşmayı ko laylaştırmak için T . B . M . M partilerarası "uyum komisyonu"na bıraktık. Bununla beraber, siyasî partilerin, bilim ve si\aset adamlarının değişik zaman ve zeminde ifade ettikleri görüşleri de gözönünde bulundurmak sure tiyle bu uzlaşma taslağı hazırlanmıştır. Takdim edilen bu metinle 1982 Anayasasının bazı maddeleri yürürlük ten kaldırılmış, bazı maddelerinde cümlelik, bazılarında ise tam değişiklikler sapılmıştır. Yürürlükten kaldırılan, değişiklik yapılan, değiştirilen her madde için o maddenin altına kısa birer madde gerekçesi de konulmuştur. TBMM KUTUPHANESI II!