Qelib sadaliri

Transkript

Qelib sadaliri

www.uyghurmuslim.com www.fb.com/uighurawazi [email protected]
Islam edebiy eserler toplimi
Qelib sadaliri
0
Islam edebiy eserler toplimi
Qelib sadaliri
Tüzgüchi: ibni abduqadir abid
1
Bismillahir rehmanir rehiyim
kirish
essalamu eleykum, eziz qirindishim! Bu kitapqa ösmürler we yashlarning
oqup hozurlinishigha, chin islamiy eqididin urghup chiqqan din, ibadet, allah,
peyghember söygüsi bilen tolup tashqan, ehli musulman ewlatlarning yürek
tarini titirtip eqide itiqadining tiklinishige, küchiyip mustehkemlinishige
yardimi bolidighan bir bölük islamiy edebiy eserlerni tallap kirgüzduq. Bu
eserler diyamizdiki erte axshamlardiki qimmetlik bosh waqitlirini tiliwizor
körüsh, tor oyuni oynash, tilipon oynash, quruq parang olturushlar bilen
toghansiz bengbash iqinlardek menisiz, ehmiyetsiz, qimmetsiz ötküziwatqan
ewlatlirimizning diligha shipa, ich pushuqlirigha emek, ilim teshnaliqigha
sherbet bolar digen ömid ishenche bilen teyyarlandi.
Bu kitap, söyümlük perzenitlirini islamiy bilm, eqide bilen terbiyelep
kelgüsi islamiy aililerni berpa qilish üchün izdiniwatqan, tirishiwatqan
musulman ata- anilarning yaxshi bir aile oqushlughi bolup qalghusi. Din
düshmenlirining türlük pitne pasat, heywe - zulumliri astida iman islam nuri
kirelmigen ehli islam aililiride tughulup chong bolup, islam eqide bilimliridin
mehrum qalghan, dunyawi islam kilimatining tesiri bilen islamni chüshinishke
intiliwatqan, kuprining qarangghuluqidin imanning nurigha chiqish üchün
tipicheklewatqan ewlatlirimizning yürek tarini chikip, iman his tuyghulirini
oyghutup, iman islamning parlaq menzilige bashlighusi. Bu kitap köyümchan
anilarning elley naxshisi, chidamchan ömidwar atilarning exlaq, meritlik,
baturluq qisisi, köpni körgen tejirbilik munejjim bowa momilarning ezgü
nesihet nezmiliri bolghusi.
Shu munasiwet bilen bu kitapni diyamizdiki japakesh, ghirip musulman
anilargha, iman-itiqadi we numusini qoghdash üchün buruxtum bolup
yashawatqan ghirip atilargha, ewladi, perzenitlirining hal küni üchün janabi
allahqa yalwurup nida qiliwatqan, baghri sunuq, dili yumshaq, közi yashliq, tili
tatliq chidamchan, sebirlik, eshu ghirip bowilar, momilargha teqdim qilimen.
Janabi heq subhane weteela mezkur kitaptiki güzel ibarilik, chin menilik,
jushqun qaynaq hissiyatliq kelimilerni,
chongqur
mena
qatlamlirini
ewlatlirimizgha öz lebzimiz bilen yetküzüp ularning ap'aq, pakiz bighubar
qelib seynasigha baharning gül chichek shirniliridek töküp riziqlandurghili
nisip qilsun. Amin!
2
Munderije
kirish..................................................................................................2
birinchi pesil: peyghemberimizdin hékayiler.......................8
yighlighan töge...................................................................................8
peyghemberimiz bilen tilemchi..........................................................9
zalim padishah we heziriti sare........................................................10
qur'an shipadur.................................................................................12
peyghember eleyhissalamning chaxchiqi.........................................13
zemzem........................................................................................14
zemzem süyining chiqishi.................................................................15
anining muhabbiti............................................................................18
itni sugharghan adem.......................................................................19
müshükni solap qoyghan ayal..........................................................20
tügimeydighan tamaq......................................................................20
héradiki nur......................................................................................23
xorma shéxini sundurghan bala........................................................26
déngizdin kelgen pul.........................................................................27
Allahning dostliri..............................................................................29
sheytanning dostliri..........................................................................30
baghchidiki altun küp.......................................................................32
peyghember eleyhissalam dunyagha kélidighan yili yüz bergen pil
weqesi.......................................................................................33
ghardiki üch yoluchining duasi.........................................................35
kéflning pushaymini.........................................................................37
namaz gunahlarni yapidu.................................................................38
ikkinchi pesil: tewbe qilghuchilar baghchisi.............................40
terjimandin........................................................................................................41
kül bolup kétey...................................................................................................43
qoyup béring chiqip kétey..................................................................................44
u qachquchi, allah yoligha qaytquchi ayal.........................................................46
kéche saet bir.....................................................................................................48
göher zunnar heqqide qisse...............................................................................50
bu ularning töwen derijisi..................................................................................52
ishik taqaqliq iken..............................................................................................55
3
némidin biaram boliwatsen?..............................................................................56
méni xizmetke orunlashturup qoyghidek birsini bilemsiz?.................................59
waqti keldi, waqti keldi!......................................................................................61
uni deryagha tashlang.........................................................................................64
yusufning oxshishi...............................................................................................69
men ema.............................................................................................................70
tash chüshüp ketti...............................................................................................72
dada, qorsiqim échip ketti..................................................................................77
taghlardek mezmut.............................................................................................82
peqetla besh riyal...............................................................................................87
rahetke chiqtim...................................................................................................90
eqlimdin adiship qalghandek turuptimen...........................................................92
sen néme bilisen?...............................................................................................94
düwet qelimim yingimde....................................................................................97
bu néme puraq?.................................................................................................98
bu ayalning keynige chüshkin.............................................................................99
kishiler telpündi..................................................................................................99
ejel achquchi.....................................................................................................102
u néme dégen jür'etlik......................................................................................105
üchinchi pesil: bizning peyghembirimiz.........................................107
teqdim..............................................................................................................107
birinchi bölüm. Yétim muhemmed...................................................................108
hemme adem uni kütiwatatti...........................................................................108
mubarek bir bowaq dunyagha keldi.................................................................109
anisidin ayrilish we ghurbet hayat....................................................................110
anining axirqi söyüshi.......................................................................................112
bowisi abdulmutellib........................................................................................112
taghisi ebutalib.................................................................................................113
ikkinchi bölüm. Yash muhemmed.....................................................................113
heqsiz (naheq) ishlargha qarshi urushta hemkarlishish....................................113
öylinish..............................................................................................................115
ülge bir ayal we bir er........................................................................................116
hemme adem uninggha ishinetti .....................................................................118
üchinchi bölüm. Hezriti muhemmed eleyhissalamgha peyghemberlikning
bérilishi.............................................................................................................119
4
jibriil eleyhissalam bilen tunji qétim uchrishish................................................119
sirdash xediche.................................................................................................120
chaqiriq yéyiliwatatti ..................................................................................122
tunji musulmanlar we erqemning öyi ..............................................................123
zulum we haqaretler bashlandi........................................................................124
qayghu yili.........................................................................................................126
yéngi makan izdesh...........................................................................................126
taif.....................................................................................................................128
eqebe ‫ ـ‬medinige baridighan yol......................................................................128
tötinchi bölüm. Medinige hijret........................................................................129
qaytish üchün kétiwatimiz ............................................................................129
hemme adem uninggha kütiwatatti ..............................................................131
beshinchi bölüm. Medine: bir medeniyet shehiri ...........................................133
bir medeniyet berpa qilinwatidu .....................................................................133
meschit.............................................................................................................133
ezan..................................................................................................................133
olturaq yéri.......................................................................................................134
qérindashliq......................................................................................................134
birlikte yashash.................................................................................................134
hemme adem mekteplik boldi..........................................................................135
ramizan.............................................................................................................135
düshmenlik dawam qiliwatidu..........................................................................136
bedri urushi......................................................................................................136
échinishliq achchiq sawaq: ohud......................................................................137
herxil suyiqestler .........................................................................................139
müshkül imtihan xendek...................................................................................140
altinchi bölüm. Öyige qaytish...........................................................................140
hudeybiye kélishimi..........................................................................................140
nishan: pütün dunya.........................................................................................142
mekkining pethi qilinishi we öyige qaytish.......................................................143
yettinchi bölüm . Hemme adem uninggha yighildi...........................................144
wida hejji we wida xutbisi.................................................................................144
wida..................................................................................................................144
ayrilish: hemme adem uninggha yighlidi..........................................................144
muhemmed eleyhissalamning hayatidiki muhim weqeler................................145
5
tötinchi pesil: allahning güzel isimliri................................................148
güzeller güzeli rebbim.......................................................................................148
zéminning padishahi.........................................................................................149
kainatning sultani..............................................................................................152
kélening guwahliq biriishi.................................................................................154
beshinchi pesil: qizlargha 100 nesihet..............................................159
altinchi pesil: qelb sadaliri - emiru xalid- terjiman: hilali..................................192
dua heqqide......................................................................................................192
dostluq toghrisida.............................................................................................207
haya toghrisda..................................................................................................225
tewbe toghrisida...............................................................................................239
musulmanlar arsidiki qérndashliq.....................................................................257
umid we arzu....................................................................................................270
ümidwarliq we arzu..........................................................................................285
allahning dinida ching turush usulliri................................................................295
adaqqiche ching turush....................................................................................309
izzet...................................................................................................................326
yettinchi pesil: allah nede- doktor xalid ebu shadi - terjiman:
hilali………………………………………………………………………….………………………………...339
allah nede?.......................................................................................................339
üch toplam........................................................................................................347
rebbimizning xursenliki.....................................................................................355
gunahlar we hesret- nadametler.......................................................................371
yéngi muhajirlar................................................................................................387
sekkizinchi pesil: imanning heywiti. Shems newid osmani............414
imanning heywiti..............................................................................................414
axiret tesewwuri............................................................................................ 420
ikki teswir ikki köz.............................................................................................428
halalgha hisap bar haramgha éazap- shemes newüd éosmanü.......................437
sabiqunel'ewwelun (aldinqi awan'gartlar) din bolushning peziliti..................445
eminul ümmme (ümmetning amanetdari（...................................................450
iman harpisida allahni tonuduqmu ?-aptori:muhemmed hessan....................459
toqquzinchi pesil: muminning ibaditi- emru xalid...........................473
birinchi léksiye: namazning peziliti...................................................................474
ikkinchi liksiye: hej we ömre hejning peziliti.....................................................549
6
üchinichi léksiye: dua- ibadettur.......................................................................572
tötinchi léksiye: zikri éytish heqqide.................................................................587
beshinchi léksiye: qur'anning peziliti................................................................603
7
Birinchi pesil:
peyghemberimizdin hékayiler
yighlighan töge
bir küni peyghember eleyhissalam sahabiliri bilen olturghanidi.
Bir töge peyghember eleyhissalamning aldigha tting kélip andin
peyghember eleyhissalamning yénighila chökti. U xuddi
peyghember eleyhissalamgha bir nerse démekchi bolghandek
boynini u terepke sozdi. Buningdin sahabilar heyran bolushti we
tögining bu heriketlirining sewebige qiziqip qarap turushti.
Peyghember eleyhissalam sahabilirige :
- bu tögining néme dégenliklirini bildinglarmu? dep soridi.
Sahabilar:
- Allah we uning peyghembiri bilgüchidur, dep jawap bérishti.
- peyghember eleyhissalam ulargha :
- bu töge öz igisi üstüdin shikayet qildi. Igisining uni yillar boyiche
ishletkenlikini, üstüge éghir yüklerni artqanliqilirini, emdilikte bolsa
uni soymaqchi boliwatqanliqini éytti dep chüshendürdi. Andin
sahabilarning birige :
- sen bérip bu tögining igisini tépip kel dep buyridi. U sahabe:
- i Allahning peyghembiri! Men tögining igisining kim ikenlikini
bilmeydighan tursam, dédi. Peyghember eleyhissalam külümsirigen
halda:
- töge séni öz igisining qéshigha bashlap baridu dédi.
Heqiqet bu töge, xuddi peyghember eleyhissalamdin buyruq
alghandekla u sahabining aldigha chüshüp udul igisining yénigha
bashlap bardi. Sahabe, tögining igisige :
- séni peyghember eleyhissalam chaqiridu, dédi. Ular
peyghember eleyhissalamning aldigha birlikte keldi. Tögining igisi
kelgende peyghember eleyhissalam uninggha:
- bu tögining dégenliri toghrimu ? dédi. Tögining igisi:
- shundaq uning dégenliri toghra, dédi. Peyghember
eleyhissalam uninggha:
- u tögige iching aghrisun, uninggha hedidin artuq éghir yük
artma dédi. Shuningdin étibaren tögining igisi tögige éghir yük
8
artmidi, shundaqla uni soyushtinmu waz kechti.
Hékayidiki sawaqlar
● her bir insan axirette haywanlargha qilghan yaxshiliqi we
yamanliqining netijisini köridu. Haywanlarni ussuz we ach qoymasliq
we ulargha azar bermeslik lazimdur.
Peyghemberimiz bilen tilemchi
söyümlük peyghemberimiz bir küni sahabiliri bilen olturghanda
medinilik bir tilemchi adem peyghember eleyhissalamning yénigha
kélip uninggha:
-i Allahning peyghembiri! Biz nahayitimu kembeghelmiz, bizge
yardem bergin, dédi. Söyümlük peyghemberimiz uningdin:
- öyingde héchnémeng yoqmu? dep soridi.
U adem :
-peqetla chong bir yépinchimiz bar, uning bir qismini üstümizge
yépinimiz, bir qismini astimizgha sélip yatimiz, uningdin bashqa bir
su ichidighan chömüchimiz bar, dédi. Peyghember eleyhissalam :
- u nersilerni bu yerge élip kelgin ! dédi.
U adem öyige qaytip u nersilerni élip keldi. Peyghember
eleyhissalam u nersilerni qoligha élip :
- bu nersilerni sétiwalidighan birer kishi yoqmu? dep soridi.
Sahabilardin biri:
- men uni bir tillagha alay, dédi.peyghember eleyhissalam:
- bir tilladin artuq biridighanlar yoqmu ? dep soridi. Bashqa bir
sahabe :
- men ikki tillagha alay, dédi. Peyghember eleyhissalam bu
nersilerni u sahabige ikki tillagha satti we u tillalarni péqir ademge
bérip :
- bu tillalarning birige ailengdikilerge yégidek nerse al, yene
birige bir dane palta élip méning qéshimgha kel! dep buyridi.
Péqir adem birazdin kéyin bir dane paltini kötürüp peyghember
eleyhissalamning aldigha keldi. Peyghember eleyhissalam paltigha
bir sap békitip berdi we :
- sen bérip bu palta bilen quru q derexlerdin otun keslep kélip
sat, on besh kündin kéyin méning qéshimgha kel! dédi.
Bu péqir adem qaytip peyghember eleyhissalamning buyrighini
9
boyiche qildi we on besh kündin kéyin peyghember
eleyhissalamning qéshigha keldi. U,peyghember eleyhissalamgha:
-i Allahning elchisi! Sining déginingdek qildim. Késip kelgen
otunlarni sétip yégirme tillagha érishtim. Uning bir qismigha
yeydighan nersilerni yene bir qismigha kiyim – kéchek aldim, buning
bilen pulum téximu köpeydi, dédi.
Bu sözler peyghember eleyhissalamni tolimu söyündürdi. U
péqir ademge qarap:
- kördüngmu, ishlep öz tering bilen érishken nerse séning
üchün téximu yaxshidur dédi.
Hékayidiki sawaqlar:
● péqirliqtin qutulushning yoli tilimek emes belki ishlimektur,
chünki Allah ishligen'ge bérer.
● japaliq bolsimu ishlep é rishmek birsige muhtaj shekilde
yashimaqtin ewzeldur.
Zalim padishah we heziriti sare
eyni zamanda ibrahim eleyhissalam ayali heziriti sareni élip zalim
bir padishahning dölitige kelgenidi.
Heziriti sare nahiyiti chirayliq ayal idi. Ibrahim eleyhissalam ayali
sarege:
- bu padishah sizning méning ayalim ikenlikingizni bilse mendin
sizni zorluq bilen tartiwalidu. Bu zalimning aditi shundaqmish.
Shunga siz uninggha özingizning méning sénglim ikenlikingizni deng,
némila bolmisun biz dinda qérindash hésaplinimiz, dédi.
Ibrahim eleyhissalam bilen ayali sare zalim padishahning dölitige
yétip keldi. Padishahning ademliridin biri sareni körüp qaldi we zalim
padishahning qéshigha kélip:
-i shahimiz! Shehiringizge nahayiti güzel bir ayal keldi, bu ayal
sizning heqqingizdur, dédi. Shuning bilen padishah derhal sareni élip
kélishke adem ewetti. Ibrahim eleyhissalam Allah teeladin yardem
tilesh üchün namazgha turdi.
Padishahning ademliri sareni padishahning yénigha élip keldi.
Zalim padishahning huzurida heziriti sare Allah gha :
i Allah! Bilisenki, men sanga we séning peyghembiringge iman
éytqan birimen. Men ezeldin ippitimni saqlap keldim. Shuning üchün
10
sen méni öz panahingda saqlighin! Dep dua qildi.
Zalim padishah, sarening güzelikige qarap heyran qaldi –
deuninggha qolini sundi. Emma padishahning uninggha sun'ghan
qoli shu haman qétip qaldi. Qétip qalghan qolini midirlitalmay
qalghan padishah sarege:
-Allah gha dua qilghin, méning qolumni eslige keltürüp bersun!
Men sanga hichbir ziyan yetküzmeymen, dep yélindi. Sare Allah gha
dua qilishi bilen zalimning qétip qalghan qoli eslige keldi. Padishah
yene awwalqidek sarege qolini uzatti. We qoli awwalqidinmu bekrek
qétip qaldi.
Zalim padishah, sarege yene yélinip uning dua qilishini ötündi.
Sare dua qildi. Zalim padishahning qoli eslige keldi. Emma u yene
boldi qilmay sarege üchinchi qétim qolini uzitishi bilen uning qoli
awwalqi ikki qétimdikidinmu bekrek qétip qaldi. Zalim padishah
axirqi qétim sarege:
-Allah gha dua qilghin, méning qolumni eslige keltürüp bersun,
Allah guwah bolsunki! Sanga hergiz chéqilmaymen, dep yélindi. Sare
dua qildi, zalim padishahning qoli eslige keldi.
Padishah sareni élip kelgen adimini chaqirip:
- sen manga ademni emes bir sheytanni élip kepsen! Uni derhal
dölet tewelikimizdin chiqiriwet we uninggha hajerni xizmetchi qilip
qoshup qoy! Dep buyridi.
Sareibrahim eleyhissalamning yénigha bir xizmetchi qiz bilen
qaytip keldi. Ibrahim eleyhissalam saredin néme ish yüz bergenlikini
soridi. Sare uninggha:
- Allah zalimni reswa qildi, uning manga uzatmaqchi bolghan
qolini qatturup qoydi, shuning bilen bu xizmetchi qizni bérip yolgha
saldi, dep jawap berdi. Ibrahim eleyhissalam bilen sare Allahning
zalimgha qarshi ulargha bergen bu yardimige shükriler éytishti.
Hékayidiki nesihetler
● Allah toghra yoldikilerning yardemchisidur. ALLAH özige chin
ixlas bilen dua qilghuchilargha yardem béridu. Yaxshi niyetlik
bolghan we charisiz qalghanda qilin'ghan dua ijabet qilinidu.
●üch xil kishilerning duasi ijabet qilinidu:
birinchi, mezlum ( zulumgha uchrighuchi ) ning duasi ijabet
11
qilinidu.
Ikkinchi, ata – anining perzentliri üchün qilghan duasi ijabet
qilinidu.
Üchinchi, musapir ( seper üstidiki kishi) ning duasi ijabet qilinidu.
Qur'an shipadur
söyümlük peyghembirimizning sahabiliridin 30 kishilik bir
qoshun kéchide bir erep qebilisi turushluq yerge yétip kélishti.
Ularda ne yégidek nerse, ne ichkidek su qalmighanidi. Shunga ular
bu qebilidiki kishilerdin özlirini méhman qilishlirini telep qildi. Emma
qebilidikiler ularni méhman qilish uyaqta tursun hetta ulargha yepichkidek bir nersimu bermidi. Sahabilar amalsiz kéchini ötküziwélip
méngish üchün qebilige yéqin bir yerde chüshkün qildi.
Aridin bir az waqit ötkende bu qebilining katiwéshini chayan
chéqiwaldi. Qebilidikiler barliq charilerni qilip béqipmu hich ünüm
körelmidi. Ular uni qutuldurwélishqa hich chare qalmighanda özliri
méhman qilishni ret qilghan yoluchilargha iltija qilishqa mejbur
boldi.
Bu qebilidilerning biri sahabiler chüshkün qilghan yerge
jiddiyleshken halda kélip:
- qebilimizning katiwéshini chayan chéqiwaldi, aranglarda
zeherlinishni dawaliyalaydighanlar barmu? Dep soridi. Sahabiler:
- silerning biz bilen karinglar bolmighandikin, bizning siler bilen
néme karimiz? Déyishti.
U adem yenila yélinip ching turuwalghandin kéyin sahabilerdin
biri:
- heqqini bérishinglar sherti bilen men dawalap qoyay, dédi. U
kishi maqul boldi we u ikkisi qebile katiwéshining yénigha keldi.
U sahabe fatihe sürisini yette qétim oqup késelge hürüp qoydi.
Bir'azdin kéyin aghriq azabi pütünley yoqidi. Qebile bashliqi bu
sahabige 30 qoy berdi.
Bu sahabe 30 qoyni élip özini heyranliq ichide saqlawatqan
hemrahlirining qéshigha qaytip keldi. Qorsaqliri échip ketken
hemrahlirigha qoylarni séghip sütlirini ichürdi.
Hemrahliri u sahabidin :
– pah, bu qoylar nerdin keldi? Dep soridi. U sahabe:
12
– qebilining katiwéshini ayet oqup dawalap qoyiwidim buning
heqqige berdi, dédi. Hemrahliri:
- pah, pah ! Sen téxi ayet oqup késel dawalashnimu bilemting ?
Dep sorashti. U sahabe:
– men qur'anning shipa ikenlikini bilettim, shuning üchün u
ademge fatihe sürisini oqup hürüp qoyiwidim Allahning izni bilen
saqaydi, dédi.
Sahabilar qur'an uqup qoyghini üchün bérilgen heqni élishni
köngülliride taza toghra tapmay bu qoylarning sütlirini ichkenlikliri
üchün biaram bolushti we bu ishni peyghember eleyhissalamdin
sorimaqchi bolushti.
Medinige kelgendin kéyin ular bu ehwaldin peyghember
eleyhissalamni xewerdar qildi.
Peyghember eleyhissalam qur'an arqiliq késel dawalighan
sahabige külüsirigen halda qarap:
- sen fatihe sürisining késelge shipa bolidighanliqini bilemting ?
Ular bergen qoylardin mangimu bir ülüsh ayrip qoyunglar! dédi.
● qur'an shipadur. Suning shipaliq roli xuddi shipaliq suning
kelgen menbeesige baghliq bolghini we meynet torbidin kelgen su
shipa bolmighinigha oxshashtur. Qur'anning shipaliqini ( dawa üchü
n özlirige qur'an oqup qoyushni ) pakize hayatta yashighan,
teqwadar, güzel exlaqliq kishilerdin telep qilish lazimdur.
● peyghember eleyhissalam bezi késelliklerni qur'an we dua
arqiliq dawalashqa ruxset qilish bilen birlikte doxturgha körünü
shkimu tewsiye qilghanidi.
Peyghember eleyhissalamning chaxchiqi
bir küni bir kishi peyghember eleyhissalamning aldigha kélip : i
Allahning peyghembiri! Méni tögige mindürüp qoyghin! Dédi.
Peyghember eleyhissalam uninggha:
- men séni tögining balisigha ( botilaqqa ) mindürüp qoyay dédi.
Héliqi adem:
– i Allahning peyghembiri! Men tögining balisini néme qilimen?
Ye uninggha min'gili bolmisa, dédi. Peyghember eleyhissalam
külümsirigen halda:
13
– undaqta tögini tögidin bashqa nersimu tughamdu? dédi.
●oynap sözlisengmu oylap sözle.
● qilin'ghan chaxchaq orunluq bolghinida özigimu özgigimu
xushalliq keypiyati ata qilidu. Tutriqsiz chaxchaq bolsa shu chaxchaq
qilghuchining qimmitini ch ü sh ü ridu. Shunga qilighan chaxchaq
orunluq, kishilerge azar bérishni meqset qilmaydighan chaxchaq
bolushi kérek.
Zemzem
eyni zamanda ibrahim eleyhissalam ailisi bilen pelestinde
yashaytti. ALLAH din emir kélishi bilen ibrahim eleyhissalam ayali
hejer we oghli ismailni élip hazirqi kebe jaylashqan yerg bardi. Eyni
zamanlarda herem we kebining etrapi bolsa insan balisi
yashimaydighan cheksiz ketken bir chöllük idi.
Köngli yumshaq we merhemetlik bolghan ibrahim eleyhissalam
Allahning yene bir imtahanigha duch kelgenidi. Chünki u hayatining
uzun zamanliridin béri arzu qélip axirida kichik ayali bolghan heziriti
hejerdin tughulghan, özi üchün tolimu söyümlük bolghan oghli
ismailni uning anisi bilen bu ademsiz chölge tashlap kétishke
buyrulghanidi.
U, Allahning buyruqigha boy sun'ghan we uning yardimini ümüd
qilghan halda ailisini chong bir tüp derex astigha tashlap qoyup bu
yerdin yéraqlashmaqta idi.
Bu sussiz, qaqas, yalghuz yerde bowiqi bilen qaldurulghan
heziriti hejer bolsa heyran qalghan halda:
– i ibrahim, bizni adimizatsiz bu chölge tashlap qoyup qayerge
kétiwatisen? Dep towlidi.
Ibrahim eleyhissalam keynige qarimidi. U qariyalmaytti.
Ayalining bu soaligha hem jawapmu bérelmeytti. Chünki u arqisida
tashlap mangghanlarning ashu bicharilerche halitige qarashqa uning
shepqetlik, yumshaq baghri chidimaytti. Heziriti hejer bayiqi soalini
bir qanche qétim tekrarlidi we yenila hichbir jawap alalmighandin
kéyin eng axirda:
– i ibrahim, Allah sanga bizni bu yerge qoyup kétishke
buyridimu? Dep soridi.
14
Ibrahim eleyhissalam turup qaldi, bu soalgha jawap bermey
bolmaytti.
Ibrahim eleyhissalam:
– shundaq i hejer! ALLAH shundaq buyridi, dédi.
Heziriti hejer bu jawapni anglighandin kéyin xatirjem boldi,
uningdiki ensiresh we qorqudin hich eser qalmidi. U ölirini yalghuz
tashlap kétishtin yüriki échishiwatqan ibrahim eleyhissalamni
xatirjem qilish üchün:
– undaq bolsa sen yolunggha kétiwergin, bizge Allah kupayidur,
u bizni öz hémayisige alidu we bizni yalghuz tashlap qoymaydu,
dédi. Bu jawapni anglighan ibrahim eleyhissalam yoligha rawan boldi
we ular uni körelmeydighan bir töpilikke kelgende kebe terepke
qarap, qollirini alemlerning perwerdigari Allah gha sun'ghan halda
Allah teala qur'an kerimde bayan qilghan munu meshhur duani qildi:
]perwerdigarimiz! Ewladimning bir qismini (yeni balam ismail
bilen ayalim hajerni) namaz oqusun (yeni sanga ibadet qilsun) dep
séning hörmetlik öyüngning qéshidiki ékinsiz bir wadigha (yeni
mekkige) orunlashturdum, perwerdigarimiz! Bir qisim kishilerning
dillirini ulargha mayil qilghin, ularni shükür qilsun dep türlük
méwilerni ulargha riziq qilip bergin. Perwerdigarimiz! Sen bizning
yoshurun we ashkara qilghanlirimizni bilip turisen[
zemzem süyining chiqishi
eyni chaghlarda heziriti ismail anisini émidighan kichik bir buwaq
idi. Ibrahim eleyhissalam ularni u yerge tashlap kétip uzun ötmey
ularning yénidiki ulargha qoyup kétilgen xorma we su tügep ketti.
Heziriti hejerning qorsiqi nahayiti bek échip ketti. Uning üstüge
bekla ussap ketti. Ismail émidighan'gha sütmu chiqmas boldi. Bala
achliq we ussuzliqtin yighlaytti. Heziriti hejer balisining bu halitige
qarap turatti. Bir anining yüriki buninggha qandaqmu chidaydu,
deysiz! U tit – titliq ichide sefa téghigha yügürüp chiqti. Bu yerde
birer kishi körünüp qalarmu dégen oy bilen etrapqa qaridi. Ne su, ne
yégidek birer nerse, ne birer insan körünmidi.
U sefa téghidin chüshüp könglikining étigini köterginiche merwe
téghigha qarap udul yügürdi. U yerdimu hichnéme körünmidi.
Aptapta qizip ketken qumlar uning tapanlirini köydüretti. Emma
15
ölmigen janda ümüd bar dégendek heziriti hejer közliridin yash
aquzghan halda:
– berdashliq ber oghlum, berdashliq ber balam, Allah bizge
yardem qilidu, choqum yardem qilidu, deytti.
Heziriti hejer bir nerse tépilip qalar, dégen ümüd bilen sefa bilen
merwe arilighida yette qétim bérip keldi. Mana bu hajilarning sefa
bilen merwe arisida yette qétim bérip- kélishke ( yeni seyi qilishqa )
buyrulushining sewebliridindur.
Heziriti hejer sefa bilen merwe ning arilighida yügürgech:
- i tewbilerni qobul qilghuchi perwerdigarim! Méni epu qilghin,
méni kechürgin, méning gunahlirim sewebidin ismailni sussiz
qoymighin, ismailni özengning yardimingdin mehrum qoymighin! I
ibrahimgha merhemet qilghan, ibrahimni otta köydürmigen rebbim,
ibrahimning oghli ussidi, ibrahimning oghli ussuzliqtin ingrimaqta,
yardem qilghin, yardem qilghin, qandaqla bolmisun yardem qilghin i
rebbim! Dep dua qilip kéletti.
U axirqi qétim merwe téghigha chiqqanda quliqigha bir awaz
anglandi. Heziriti hejer bu awazgha diqqet bilen qulaq saldi. Bu awaz
qayta anglandi. Shuning bilen u:
– i awaz igisi! Awazingni anglidim, bizge yardem qilalisang
yardem qilghin! Dédi.
Heziriti hejerning sözi tüge tügimey hazirqi zemzem quduqining
qéshida birperishte köründi. Perishte heziti hejerdin:
– siz kim bolisiz? Dep soridi.
- men ibrahim eleyhissalamning oghlining anisi hejer bolimen,
dédi u.
Perishte :
– ibrahim silerni kimge amanet qildi? Dep soridi. Heziriti hejer:
- Allah teelagha amanet qildi, dédi.perishte:
– silerni hemme ihtiyajinglarni körüp turghuchigha amanet
qoyuptu, dédi.
Bu waqitta ismail ussuzluqtin putlirini yerge urup tipcheklep
yighlawatatti.perishte qaniti bilen ismail putlirini tipcheklitip
uruwatqan yerni qéziwatatti. Bir azdin kéyin qézilghan u yerdin su
étilip chiqti. Heziriti hejer bu waqitqiche ismail ussuzluqtin ülüp
16
qalghanmdimu, dep oylighan idi. U oghlining yénigha kélip heyran
qaldi. Nahayiti méhriban, shepqetlik Allah ismailni bu sussiz chölde
yalghuz qoymighanidi. Achliq we ussuzliqtin yighlighan ismailning
putliri tipchekligen yerdin su chiqirip bergenidi.
Heziriti hejer étilip chiqiwatqan suni bir'azdin kéyin yoqap
kétidu, dep ensirep: zemzem, zemzem ( toxta, toxta !) dédi we
derhal qoli bilen suni ochumlap aldi. Ismail bilen hejer bu sudin
qan'ghiche ichishti. Hetta hazirghiche hajilar bu sudin qan'ghiche
ichip kelmekte.
Peyghember eleyhissalam: Allah ismailning anisigha rehmet
qilsun, u zemzemni özi meylige qoyiwetken we suning etrapini
qorshimighan bolsa idi zemzem quduqi quduq pétiche emes belki
bir éqin su sheklide aqqan bolatti - dédi.
Heziriti hejer bu sudin ichti, balisinimu émitti. Perishte heziriti
hejerge:
– ölüp kétermizmikin, dep ensirmeng, mana u yer Allahning
öyining ornidur, bu öyni bu bala bilen uning atisi bina qilidu. ALLAH u
ishning igisini hergiz yoq qiliwetmeydu, dédi. U zamanlarda kebining
orni yoq bolup ketkenidi.
Heziriti hejer bu yerde yashashqa bashlidi. Künlerning biride bir
karwan bu yerge yéqin bir yerdin ötüp kétiwitip qonush üchün yéqin
bir yerge chüshkün qildi. Ular heziriti hejer yashawatqan yerning
hawa boshluqida bir qushning uchup yürginini kördi.
Ular:
– shübhissizki bu qush su quduqi üstüde uchup yürgendek
qilidu, biz bu yerde su bar dep oylimighan iduq, déyishti we ehwalni
bilip kélish üchün bir qanche ademni ewetti. Ular kétip bu yerde su
barliqini xewer qilip kélishti. Karwandikiler bu yerge kélip su béshida
heziriti ismailning anisi heziriti hejerni uchratti. Karwandiker
uninggha:
– biz bu yerde sizge qoshna bolup olturaqliship qalsaq
bolamdu? Dep soridi.
Heziriti hejer:
– bolidu, bu sudin paydilansanglarmu bolidu, emma bu sugha
igidarchiqiliq qilish hoquqi mende bolidu, dédi.
17
Karwandiker buninggha maqul bolup bu yerde olturaqliship
qaldi.
Heziriti hejer bu ehwaldin nahayiti xosh boldi, shuningdin kéyin
Allah ularni yalghuz qoymidi, shundaq qilip mekke shehiri asta – asta
peyda bolushqa bashlidi. Aridin bir zamanlar ötti, ismailmu ösüp
yétilip chop – chong bir yégit bolup qaldi. U, bu yerde
olturaqlashqanlardin erepche ögendi. Qoshniliri ismailni tolimu
yaxshi köretti. Uning güzel xulqigha we kélishken teqi- turqigha bekla
heyran qalatti. Kéyin uni özlirining ichidiki bir qizigha öylendürdi.
Aridin bir qanche yillar ötüp uning atisi ibrahim eleyhissalam
mekkige keldi. Ata – bala ikkisi birlikte orni yoqalghan kebini
Allahning emri bilen bina qildi.
Mushundaq saadetlik künlerning birida ismailning anisi heziriti
hejer 90 yéshida wapat qildi. Riwayetlerde uning kebige yandash hijr
dep atalghan yerge depne qilin'ghanliqi sözlenmekte.
Nesihetler
● béshigha kün chüshmigiche xizir kelmeydu. Hezriti hejerning
béshigha éghir kün chüshkende Allah perishtini uninggha yardem
bérishke ewetti.
● Allah teala hergiz özige amanet qilin'ghan nersini yoq
qiliwetmeydu. Ibrahim eleyhissalam oghli ismail we uning anisini
Allah gha amanet qiliwidi Allah ularni eng yaxshi himaye qildi.
Anining muhabbiti
dawut eleyhissalamning zamanisida yéshi chongraq bir ayal bilen
bir yash chokan birlikte bir seperge chiqiptu. Bu ikki ayalning yénida
birdin kichik balisi bolup bu ikki balining yashliri bir – birige teng
iken. Ular kétiwatqanda bir böre tuyuqsiz kélip balilardin birini
qamallap élip kétiptu. Yashan'ghan ayal yash chokan'gha :
– böre balangni élip ketti, deptu. Yash chokan:
– yaq, böre séning balangni élip ketti, deptu.
Bu ikki ayal bir- birliri bilen shu teriqide taliship bir yerge
kélelmeptu. Ular bu dawasida kimning heqliq ikenlikige höküm
qildurush üchün dawut eleyhissalamning aldigha kélishiptu we
dawalirini uninggha bayan qiliptu. Dawud eleyhyssalam u ayallarning
shikayetlirini anglap bolghandin kéyin hayat qalghan balini
18
yashan'ghan ayalgha oxshitip balini chong ayalgha bérishke
buyruptu.
Buikki ayal dawud eleyhissalamning yénidin chiqqandin kéyin
yenila qayil bolmay balini ikki tereptin tartishqa bashlaptu. Andin
ular:
– biz buni dawud eleyhissalamning oghli sulaymandin sorayli,
déyiship uning aldigha bérishiptu. Ular sulayman eleyhisalamgha
ehwalni birer qur bayan qilishiptu. Sulayman eleyhissalam u ikkisidin
qaysisining balining heqiqiy igisi ikenlikini sinap bilish üchün
ademlirige:
– tizdin manga bir pichaq élip kélinglar, bu balini ikkige
parchilap bu ikki ayalgha bölüp bérey, deptu. Yashan'ghan ayal:
– shundaq qiling, balini ikkige bölüp béring, deptu. Emma yash
chokan
sulayman
eleyhissalamni
rastinla
balini
ikkige
parchilaydighan oxshaydu, dep oylap qélip alaqzade bolghan halda:
– yaq! Yaq! Balini parchilimanglar! U bala méning emes belki
uningdur, bu balini u ayalgha béringlar, deptu.
Buning bilen sulayman eleyhissalam balining yash chokanning
ikenlikini jezimleshtürüp balini yash chokan'gha buyrup bériptu.
Shuning bilen heq öz igisige qayturulghan boluptu.
●eqil eng zor bayliqtur. Bu yerde sulayman eleyhissalamning
eqil-parasiti namayende qilin'ghandur. Chünki u mesilini ayallarning
balilirigha bolghan muhabitige qarita bir terep qilghandur. Yash
chokan balisining késilmesliki üchün öz balisini méning balam emes,
déyishke razi bolghanidi.
Sulayman eleyhissalam yash chokanning balisigha bolghan
muhabbiti sewebidin gerche u chokan méning emes dégen bolsimu
yenila balini uninggha buyrup bergenidi.
● manga yighlisa anam yighlar, bashqisi manga yalghan yighlar.
Itni sugharghan adem
bir adem bir küni seperde kétiwitip nahayiti ussap kétip yol
üstüde uchrighan bir quduqqa chüshüp qan'ghiche su ichip chiqiptu.
U quduqtin chiqip quduq etrapida qattiq ussap ketkenliktin nem
topini yalawatqan bir itni körüptu we öz- özige:
19
- bu bichare haywanmu manga oxshash ussuzluqning derdini
tartiptu, dep uninggha ich aghritiptu. U itqa su bérish üchün
etrapigha qarap hichnéme tapalmaptu.
Kéyin quduqqa qayta chüshüp ayiqini sélip ayaqqa su élip,
andin ayiqini éghizi bilen chishliginiche quduq tamliridin yamiship
chiqqip u su bilen itni sughuruptu. ALLAH teeala bu bendisining itqa
qilghan bu shekildiki shepqiti üchün nahayiti xursen bolup uning
gunahlirini meghpiret qiliptu.
Müshükni solap qoyghan ayal
burunqi zamanda bir ayal bir müshükke achchiqi kélip qélip uni
öyige solap qoyuptu. Bu jeryanda uninggha ne yégidek ne ichkidek
hichnéme bermeptu. Bichare müshük achliq we sussizliqtin
miyanglaptu we ishikni tirmilaptu. Héliqi ayal bulsa müshükning bu
qiynilishlirighaperwamu qilip qoymaymaptu. Uninggha hichnéme
bermigenning üstige hetta uni sirtqimu chiqqili qoymaptu. Bu ayal
müshükni solap qoyup azaplighanliqi sewebi bilen dozaxqa
tashliniptu.
●rehim qilmighagha rehim qilinmas. Sen zémin yüzidikilerge
rehim qil, asmandiki zat sanga rehim qilsun.
● hichbir yaxshiliq we yamanliqni kichik körmeslik lazim.
Kichikkine ishmu chong netije béridu.
● haywanlargha rehimdilik qilish bizning g üzel dinimizning
buyriqidur.
Islam tarixida haywanlarni mudapie qilidighan mexsus
orunlardin nahayiti köp qurulghan idi.
Tügimeydighan tamaq
söyümlük peyghembirimiz muhemmed eleyhissalam we
musulmanlar medine shehiride yashaytti. Mekke shehiriki Allahning
düshmenliri medinige hujum qilmaqchi boldi. Bu xewer peyghember
eleyhissalamgha yetti. Buning bilen sheherni düshmen hujumidin
qoghdimaq üchün musulmanlar sheher etrapigha orek ( xendek)
kolashqa bashlidi.
Peyghember eleyhissalam bilen barliq musulmanlar pütün küchi
bilen xendek kolawatatti. Hemme adem ishlep harghan idi. Hawa
20
nahiyiti soghuq uning üstüge ularning qorsaqliri nahayiti ach idi.
Musulmanlardin beziliri peyghember eleyhissalamgha:
– i Allahning peyghembiri! Qorsaqlirimiz bekla échip ketti.
Achliqqa chidimay qorsaqlirimizgha tash baghliwalduq, déyishti.
Peyghember eleyhissalam ulargha qorsiqini échip körsetti. Umu
achliqning qattiqliqidin qorsiqigha ikki dane tash baghliwalghan idi.
U yillarda turmush nahayiti qattiqchiliq ichide bolup
sahabilerning köpinchisi ach we sussizliq ichide kün kechürishetti.
Bir küni sahabilardin jabir öyige keldi we ayalidin:
– peyghember eleyhissalamni nahayiti bir ach qalghan halette
kördüm, öyde yigidek birer nerse barmu? Dep soridi. Uning ayali:
- öyde bir kichik oghlaq we bir qanche ochum arpidin bashqa
nerse yoq, dédi.
Jabir reziyallahu enhu oghlaqni soydi, ayali arpini tartip un qildi.
Göshni qazan'gha saldi, xémirni yughurup boldurdi, qazanni
tonurning üstige qoyup pushurushqa bashlidi.
Jabir reziyallahu enhu peyghember eleyhissalamni chaqirip
kélish üchün mangghanda ayali uninggha:
– teyyarlighan tamiqimizning azliqini bilisen, méni peyghember
eleyhissalamning aldida xijaletke qoyidighan ishni hergiz qilma, bu
tamaq aranla bir qanche ademge yétidu, dep eskertti. Jabir
reziyallahu enhu peyghember eleyhissalamning yénigha bardi we
uninggha:
- i Allahning peyghembiri! Bir az tamaq teyyarlighanidim, bizning
öyge tamaqqa merhemet qilsingizken, dédi.
Peyghember eleyhissalam:
- tamiqing qanchilik bar? dep soridi.
U - töt ochum arpa unidin yéqilghan nan bilen bir oghlaqning
göshi, dédi.
Söyümlik peyghember eleyhissalam külümsiridi we:
- hem köp we mezzilik bir tamaq dédi. Andin:
- ayalinggha bérip dégin, men barmighiche tonurdin nan bilen
qazandin göshni almay tursun dédi.
Peyghember eleyhissalam andin xendek kolawatqanlargha ilan
qilghan halda:
21
- i xendek kolighuchilar! Qérindéshinglar jabir ziyapet
teyyarlaptu, hemmimiz u yerge bille barayli dep towlidi. Buni
anglighan jabir reziyallahu enhu temtirep qaldi. Emma emdi bashqa
chare yoqti. Tamaq bolsa aran bir qanche kishige yetkidekla idi. Dé
mekke bunchilik köp kishilerge yétishi mumkin emesti. U bularni
oyla – oyla öyige yétip keldi we ayaligha:
peyghember eleyhissalam özi kelgiche gösh we nanlarni almay
turushqa buyridi. Xendekte ishlawatqanlarning hemmisi kéliwatidu,
qandaq qilimiz? Dédi.
Ayali: tamaqning qanchilik ikenlikini démigenmiding? Dédi.
– elwette dégenidim.
Ayali:
- undaqta ularning hemmisini sen chaqirdingmu yaki
peyghember eleyhissalam chaqirdimu?
Jabir reziyallahu enhu:
– peyghember eleyhissalam chaqirdi, dédi. Buni anglighan ayal
yenggil bir nepes aldi we:
– ondaq bolsa ensirme, peyghember eleyhissalam bizdin yaxshi
bilgüchidur, dédi.
Bir'azdin kéyin peyghember eleyhissalam bashqa musulmanlar
bilen birlikte yétip keldi. Ular birlikte gösh we nan üchün beriket
tilep dua qilishti. Peyghember eleyhissalam öy igisi ayalgha:
- siz nan yaqidighan ayaldin birini chaqirip kiring, siz bilen birlikte
nan yaqsun, göshni qazandin bir chömüch, bir chömüchtin éling,
qazanni tonurning üstüdin hergiz chüshürmeng dep tapilidi.
Peyghember eleyhissalam her bir kishining heyranliq qarashliri
astida tonurdin bir parche nan aldi we uning üstige bir parche gösh
qoydi. Her bir musulman'gha mushu boyiche birdin birdin tarqatti
we ulargha:
- tamaqni yéyishni Allahning ismi bilen bashlanglar dédi.
Kelgenlerning hemmisi toyghiche yidi. Emma qazandiki gösh we
tonurdiki nan hich azaymighan idi. Bir azdin kéyin peyghember
eleyhissalam öy igisi ayalgha burulup:
- qalghinini özengler yengler we qoshnilarghimu sunup béringlar,
chünki hemme kishi qattiq bir acharchiliqni bashtin kechürmekte
22
dédi.
Jabir reziyllahu enhu u kün heqqide toxtilip mundaq dédé:
Allahning nami bilen qesem qilimenki! Bu tamaqqa kelgen adem
ming kishi idi. Ularning hemmisi toyghiche yédi. Shundaq bolushigha
qarimay, qazinimiz burunqidek halette qaynighan, nénimiz hich
xorimighan halda qaldi. Uningdin özimizmu yiduq we qoshnilarnimu
yidurduq.
● möjize bolsa peyghemberler körsetken adettin tashqiri
hadisilerdur.
● tamaq yéyshtin ilgiri bismillah déyish we tamaqni özining
aldidin yéyish tamaq yéyishning edebliridindur.
Héra diki nur
söyümlük peyghembirimiz muhemmed eleyhissalam xediche
animiz bilen turmush qurdi. Heziriti xediche animiz shepqetlik we
eqilliq bir ayal idi. Peyghembirimiz özi ihtiyajliq her nersige u arqiliq
érishkenidi.
Axirqi waqitlarda peyghember eleyhissalam daim yalghuzluqni
xalaydighan bolup qaldi. U yeydighan we ichidighinini élip nur
téghidiki héra gharigha kétidighan bolup qalghandi. Bu yerde
insanlar bilen uchrushushtin yiraq bolghan halda kéche – kündüz
yalghuz Allah ghila ibadet qilatti. Kishiler arisidiki naheqsizlikler, tirik
piti kömülüp kétiliwatqan qizlarning teqdirini oylaytti. Bulargha birer
chare izdeytti. Kishilerning öz qolliri bilen yasighan butlargha ibadet
qilishliri uni bizar qilatti. Uning tepekküride mutleq türde yer yüzini,
ayni, quyashni we her nersini yaratqan bir zat mewjut idi.
Shu mezgillerde uning kéchisi körgen chüshliri kündüzi eynen
réaliqqa aylinatti. Bezide quliqigha sen peyghembersen dégen
awazlar kéretti.
Söyümlük peyghembirimiz 40 yashlargha kirip qalghanidi. U
xediche animiz teyyarlap bergen ozuqluqlarni élip héra gharigha
ketti. Uning uzundin béri könüp qalghan bir yaxshi aditi bar idi. U her
yili ramizan éyida bu yerge kélip künlirini ibadet bilen ötküzetti.
Yéngi ramizan éyining qedr kéchiside peyghember eleyhissalam
ulugh yaratquchigha ibadet qildi we chongqur tepekkur qoynigha
23
chöküp ketti. Barliq janliqlar öz tillirida Allah gha yalwuruishatti.
Uzundin béri kütülgen zaman kelgenidi. Gharning ichi birdinla
nur bilen yorup ketti. Wehyi élip chüshküchi elchi jibr'il chaqnaq
nurlar ichide peyghembirimizge köründi we uninggha:
-oqu! Dédi.
Peyghember eleyhissalam hem qorqqan hem heyran
qalghanidi. Yüriki düpüldep soqup ketti. U:
men oquyalmaymen dédi. Jib'il eleyhissalam yene:
- oqu! Dep buyridi. Peyghember eleyhissalam heyranliqtin
téxiche özige kélelmigenidi. U:
- men oqushni bilmeymen dep jawap berdi.
Üchinchi qétimda jibriil eleyhissalam uni küch bilen siqqip turup:
-oqu! Dédi. Buning bilen peyghember eleyhissalam jibr'il
eleyhissalamgha:
- némini oquymen ? dep soridi. Jibriil eleyhissalam eleq
sürisining bashtiki: ]yaratqan perwerdigaringning ismi bilen oqughin.
U insanni lexte qandin yaratti. Oqughin, perwerdigaring eng
keremliktur. U qelem bilen (xet yézishni) ögetti. Insan'gha bilmigen
nersilerni bildürdi[ dégen ayetlerni oqudi.peyghember eleyhissalam
jibriilning buyrishi bilen bu ayetlerni oqup uni hem tiligha hem
diligha mehkem ornashturuwaldi.
Arqidin jibr'il eleyhissalam:
- i muhemmed, séni mubarekleymen! Men wehyi élip
chüshküchi perishte jibr'il bolimen, sen bolsang Allahning pütün
insanlargha toghra yol körsitip bérishke mes'ul qilin'ghan
peyghembirisen, dédi we birdinla közdin ghayip boldi.
Mana buning bilen muhemmed eleyhissalamgha Allah teripidin
peyghemberlik wezipisi resmiy yosunda bérilgen boldi.
Peyghember eleyhissalam ghardin chiqti. U qorqu we hayajandin
titreytti. U mekke terepke qarap kétiwatqinida yolda bir munche
ajayip ishlargha yoluqti. Taghlar, tashlar, del – derexler, uchar
qushlar we barliq mewjudatlar zuwan'gha kélip uninggha salam
bérishti we uni tebriklep:
– sanga salam bolsun i Allahning elchisi! Déyishetti.
Peyghember eleyhissalam öyige yitip barghanda xediche animiz
24
uni ishik aldida kütiwaldi. Peyghember eleyhissalam öy ichige
kirgende titrigen halda:
- méni orap qoyunglar, méni orap qoyunglar dédi.
Xediche animiz uni yatquzup mehkem orap qoydi we
peyghember eleyhissalam taki eslige kelgiche yénida qarap olturdi.
Peyghember eleyhissalam ongshalghandin kéyin bolup ötken
ishlarning hemmisini xediche animizgha sözlep berdi we:
– men özemdin qorqup qaldim dédi.
Xediche animiz uninggha mundaq teselli berdi:
– biaram bolma we qorqma, Allah sanga oxshash bir insanni
hergizmu reswa qilmaydu, chünki sen yéqinliringning hemmisining
halidin xewer élip turisen, péqir- miskinlerge yardem bérisen,
méhmanlarni yaxshi kütisen, heqsizliqqa uchrighanlarni qoghdap,
zalimlardin ularning heqlirini élip bérisen, dédi.
Bir azdin kéyin xediche animiz peyghember eleyhissalamni élip
taghisining oghli wereqening qéshigha bardi.
Wereqe köpni körgen, bilimlik xiristian boway idi. U peyghember
eleyhissalamdin némilerni körgenligini soridi. Peyghember
eleyhissalam uninggha körgenlirini dep berdi. U peyghember
eleyhissalamning dégenlirini anglighandin kéyin mundaq dédi:
– kishilerge xosh bisharet bolsunki! Sen gharda körgen perishte
sendin burunqi peyghemberlerge ulugh Allahning emrini yetküzgen
jibr'ildur. Bashqa peyghemberlerning qewmliri ulargha qilghinidek
séning qewmingmu séni yalghanchigha chiqiridu, sanga eziyet
béridu we séni yurttingdin heydep chiqiridu, kashki men yash bolup
qalghinimda mekkilikler séni chiqip kétishke mejbur qilghanda men
sanga yardem qilalighan bolsam, dédi.
Peyghember eleyhissalam bu sözlerni anglap heyran qaldi.
Chünki qewmi uni nahayiti bek yaxshi köretti. Uni yaxshi
körgenlikidin weishen'genlikidin uninggha ishenchlik adem dep nam
bérishkenidi. U:
- méni tughulup ösken yurtumdin heydep chiqirishamdu ? dep
soridi.
Bu buway ghemkin halda béshini silap:
– shundaq barliq peyghemberler öz qewmidin düshmenlikke
25
uchrighan we öz yurtliridin heydelgenidi, dédi.
Buningdin bir mezgil ötüp wereqe wapat bolup özining
dégenlirini körüsh uninggha nésp bolmidi.
Bu söhbettin kéyin xediche animiz peyghember eleyhissalamgha
iman keltürgen ikkinchi kishi boldi we uni her waqit, her yerde
qollidi.
●peyghember eleyhissalam oqush, yézishni bilmeydighan bir
sawatsiz peyghember bolushigha qarimay tunji bolup nazil
qilin'ghan ayetlerning iqra yeni oqu dep bashlinishi ajayip bir ishtur.
ALLAH xalisa iman keltür yaki namaz oqu dep nazil qilghan bolatti.
Démek her bir musulman oqushning we ilimning muhimliqini bilishi
we buni emeliyette orunlishi lazimdur.
Xorma shéxini sundurghan bala
xormilar emdila méwe biriwatqan künlerning biri idi. Rafi isimlik
bir bala xorma yémekchi bolup xorma shéxini sundurdi.
Xorma béghining igisi bu balini tutiwilip balini hichnéme
qilmastin udulla peyghember eleyhissalamning aldigha élip bardi.
Rafi xijiliqtin hoduqqan we yüzliri qizirip béshini töwen
séliwalghan idi. Söyümlük peyghember eleyhissalam balining bu
ehwalini körüp külümsiridi we uning béshini silap turup:
- balam xorma shaxlirini némishqa sundurdung ? dep soridi.
Rafi:
– i Allahning peyghembiri! Qorsuqim ach idi, qorsuqimni
toyghuzmaqchidim, dédi.
Peyghember eleyhissalam mulayimliq bilen:
xorma shaxlirini emdi hergiz sundurma oghlum, eger
yémekchi bolsang derex astigha tökülgenlerni yéseng bolidu dep
tewsiye qildi. Shuning bilen birge:
- i Allah bu balining qorsiqini toyghuzghin ! dep dua qildi.
Rafi nahayitimu bek huzur hés qildi. Chünki u peyghember
eleyhissalamning duasini ilish bilen birge derex astigha tükülgen
xormilarni yése bolidighanliqigha ruxset alghanidi.
söyümlük peyghemberimiz balilar terbiyiside nahayiti ünümlük
26
bolghan terbiye yollirini körsetkenidi.
Rafigha achighlanmayla qalmastin xatasining sewebini sorap,
andin uninggha yol körsetken we uning heqqide xeyrilik dua
qilghanidi.
Déngizdin kelgen pul
bir zamanlarda bir sodigerning pulgha ihtiyaji chüshüp bir
tonushidin ming tilla pul soraptu. Pul soralghan adem:
– bersemmu bérey, lékin sen mendin pul qerz alghininggha
guwah bolghidek birerini élip kel, deptu.
Qerz alghuchi:
-guwahchining néme kériki, Allah guwah bolushqa yételik
emesmu? Deptu.
Qerz bermekchi bolghan adem:
- undaq bolsa sen qerzge képil bolghidek birerini élip kel! Deptu.
Qerz alghuchi yene:
képil bolushqa Allah yéterliktur, deptu.
Qerz bergüchi:
tughra déding dostum, deptu.
Ular pulni qayturush waqti toghriliq öz ara kélishiwalghandin
kéyin qerz soralghuchi ming tilla pulni tijaretchige qerz bériptu.
Qerz alghan bu tijaretchi aridin bir mezgil ötkende tijaret
qilmaqchi bolup déngiz bilen seperge atliniptu. Barghan yéride
sodisini qilip ishlirini pütürüptu. U öyige qaytish üchün bir kéme
izdeptu. Emma peqetla tapalmaptu. Qerzni qayturush waqtimu
toshup qaptu. Bu durus yol tutqan tijaretchi qerzini waqtida
bérelmeydighan bolup qalghinini oylap köngli bekmu yérim boluptu.
Shuning bilen u qerzini qayturushning charisini izdeptu. U axirida bir
kichik kötek parchisini sétip élip uning ottursini kawak qilip oyuptu.
U ichige qerz alghan tillalarni we pul igisige yazghan xetni qoyup.
Oyghan yerning aghzini ching yépishturuptu – de uni élip déngiz
yaqisigha bérip u yerde Allah gha:
- i rebbim! Méning palanchidin ming tilla qerz alghinimni bilisen,
u aldida mendin bir guwachi telep qiliwidi men guwahchi bolushqa
Allah kupayidur dédim. U adem séning guwahliqingni qobul qildi.
Andin mendin kipil bolushqa birini élip kélishimni telep qiliwidi men
27
képip bolushqa Allah kupayidur dédim. U yaxshi niyetlik adem
séning kipilikingni qobul qildi we ming tilla pulni manga berdi. I
ulugh Allah! Sen méning öz waqtida qaytip qerzimni qereli boyiche
qayturush üchün kéme izdiginimni we kéme tapalmighanliqimni
bilisen. Bu kötekning ichige qoyghan tillalarni igisige tapshurup
bérishni sanga tapshurdum, déginiche kötekni déngizgha tashlaptu.
Shuningdin kéyin u adem yene öyige qaytish üchün kéme
izdeshni dawamlashturuptu.
Qerz igisi déngiz yaqisida tijaretchini saqlawatqanken. Shu arida
tuyuqsiz uninggha éqip kelgen bir kötek körünüptu. U kötekni öyge
élip kétip otun qilip qalimaqchi bolup élip méngiptu. U öyige bérip
kötekni parchilighanda ichidin ming tilla we uninggha atap yézilghan
xet chiqiptu.
Aridin bir mezgil ötüp qerz alghan tijaretchi kéme tépip öyige
qaytip keptu we özige qerz bergen ademning öyige keptu. U özige
qerz bergen ademge ming tilla pulni sunup:
– Allah gha qesem qilimenki! Men sendin alghan pulni
kélishken muddet ichide qayturush üchün toxtimastin kéme izdigen
bolsammu sanga qerzni qayturush mudditi toshidighan ashu
waqitqiche kéme tapalmidim. Méni eyipke buyrima, deptu.
Qerz bergüchi:
– sen manga bir nerse ewetkenmiding ? Dep soraptu. Qerzdar:
- shundaq, men sanga bundin burun kéme tapalmighanliqimni
chüshendürüp yazghan bir parche xet bilen ming tillani bir kötekning
ichige sélip ewetkenidim, deptu.
Qerz igisi:
- Allah kötek ichige sélip ewetken xéting bilen pulni manga
yetküzdi. Hazir élip kelgen bu ming tillani sen özeng ishletkin, deptu.
Démek ulugh Allah qerzdarning we qerz igisining yaxshi
niyetlirini we tirishchanliqlirini yerde qoymighanidi.
● birige wede bergenkenmiz wedimizde turushimiz lazim.
● ishench eng katta desmayidur. Ishenchke érishken insan her
waqit yardemge érishidu.
● soda – sétiqta we qerz élim – bérimida höjjetleshmek
28
lazim, zörür tépilghanda guwahchi we képil bolghuchini hazir qilish
lazim. Buni dinimiz shundaq buyrighandur.
Allahning dostliri
söyümlük peyghembirimiz mundaq dégen:
Allah teelaning yollarda yürüp Allah gha dua qilghan we
uninggha ibadet qilghan bendilirini izdeydighan perishtiliri bar. Ular
Allah gha dua we ibadet qiliwatqan birer top ademni uchratqan
haman bashqa perishtilerni:
– bu yerde Allah ni yad étiwatqan bendiler bar bu yerge
kélinglar! Dep chaqiridu. Perishtilerning hemmisi u yerge kélip u
bendilerni yer yüzidin taki asmanlarghiche kélidighan qanatliri bilen
oriwalidu. ALLAH hemmini eng yaxshi bilip tursimu perishtilerdin :
– qullirim néme deydu?dep soraydu.
Perishtiler:
- sanga dua qiliwatidu we séni medhiyilep sanga shükür
éytiwatidu, dep jawap béridu.
Ulugh Allah soalini dawamlashturup:
- ular méni körgenmu? Deydu.
Perishtiler:
- yaq séni körmigen, deydu.
- körse qandaq qilar idi? Perishtiler:
- nawada séni körgen bolsa sanga téximu köp ibadet qilghan,
séni téximu köp ulughlighan, téximu köp dua qilghan bolatti, deydu.
Ulugh Allah yene:
- ular némini ümüd qilidiken? Dep soraydu. Perishtiler:
- sendin jennitingni ümüd qilidiken, deydu.
- ular jennetni körgenmu?
- yaq, jennetni körmigen.
- nawada körse qandaq qilishatti?
Perishtiler: nawada jennetni körse jennetke kirish üchün téximu
bekrek tirishqan, jennetke téximu bekrek ishtiyaq baghlighan bolar
idi.
Ulugh Allah soalini sorashni dawam qilidu we mundaq deydu:
- ular némidin panah tilishiwatidu?
Perishtiler:
29
- i rebbimiz! Ular sanga séghinip dozaxtin panah tilishiwatidu.
- ular dozaxni körgenmu?
- yaq körmigen.
- nawada körgen bolsa qandaq qilar idi. Perishtiler:
- nawada dozaxni körgen bolsa idi, uningdin téximu bekrek
qachqan, téximu bek qorqqan bolatti, deydu. Buning bilen ulugh
Allah:
sélerni guwahchi qilimenki! Men ularni meghpiret qildim,
deydu. Perishtilerning biri:
- i rebbim! Ularning arisida gunahkar bir qul bar, bu ulardin
emesti, u bashqa bir niyet bilen bu yerge kelgenidi, u yerde olturup
qaldi, deydu. Ulugh Allah:
- unimu meghpiret qildim, u bendiler shundaq kishilerdinki
ular bilen birge olturup qalghanlarmu ularning sewebi bilen
qutuldurulidu, deydu.
hedistiki nesihetler
● jennetke peqet Allahning rehmiti ( yardimi we meghpiriti )
bilen kirgili bolidu. Allahning rehmiti Allah ni yad étip turidighan we
Allahning buyrighini boyiche yashighanlargha bolidu.
● söyümlük peyghemberimizning xewer bérishiche ulugh Allah
bendiliri heqqide mundaq dégen: qulum méni qandaq halette
tepekkur qilsa men shu halettimen, u méni eslise men uning bilen
billidurmen, u méni dilida yad etse menmu uni dilimda yad étimen,
u méni bir top kishiler arisida yad etse men uni uningdin téximu
yaxshi bolghan bir top ichide yad étimen, u men terepke méngip
kelse men u terepke yügürüp barimen.
sheytanning dostliri
bir küni peyghember eleyhissalam sahabiliri bilen bir öyde
oltarghanda tuyuqsiz biri ishikni chikip öyge kirishke ruxset soridi
we:
- silerdin bir tiligim bar, dédi.
Buning bilen söyümlük peyghembirimiz:
ishik chekken kishining kimlikini bilemsiler? dep soridi.
Sahabilar:
- Allah we uning peyghembiri eng yaxshi bilgüchidur, déyishti.
30
- peyghember eleyhissalam:
ishik aldida turghan u adem lenetlen'gen mexluq
sheytandur, uninggha Allahning leniti bolsun! dédi. Heziriti ömer:
– i Allahning peyghembiri! Eger ruxset berseng men uni shu
haman öltürüwitey, dédi. Peyghember eleyhissalam:
i ömer! Özengni bésiwal, Allah teala uninggha taki
qiyametkiche yashashqa ruxset bergen. Uni öltürüshtin waz kech
dédi. Andin sahabilirige qarap:
- ishikni échinglar! Sheytan bu yerge kélishke ruxset alghanidi.
Uning dégen sözlirige yaxshi qulaq sélinglar, silerge bildürmekchi
bolghanlirini yaxshi anglanglar dédi.
Ishikni asta chekken héliqi kishi öy ichige kirdi. Uning turqi
nahayitimu betbeshire idi. Peyghember eleyhissalam uningdin:
i lenetlen'güchi! Séning hemrahliring kimler? dep soridi.
Sheytan:
- jazane yigenler.
undaqta séning dostliring kim?
- zina qilghuchilar.
sen kimler bilen bille yatisen?
- mestler bilen.
méhmanliring kim?
- oghri- bulangchilar.
séning elchiliring kim?
- séhirgerlik qilghuchilar.
közüngning nuri néme? (közüngni nurluq qiliwitidighan
xushalliqing néme ?
- er- xotunlarni ajrashturghanlar.
söygining kim?
- jüme namizini oqumaydighanlar.
i Allahning huzuridin qoghlandi qilin'ghuchi! Séning
yürikingni néme parchilaydu?
- Allah raziliqi üchün jihadqa mangghan atlarning kishnishi.
undaqta séning jismingni néme éritip yoq qilidu?
- Allah gha tewbe qilghuchilarning tewbisi.
jigiringni néme parchilaydu?
31
- kéche we kündüz qilin'ghan tewbe istighfar.
yüzingni néme pürüshtüridu ( yeni séni néme bizar qilidu)?
- yoshurun bérilgen sediqe.
közliringni néme kor qilidu?
- kéchisi oqulghan namaz.
boynungni néme egdüridu?
- jamaet bilen oqulghan namaz.
Sheytan peyghember eleyhissalam uningdin sorighan pütün
soallargha jawap berdi. Démek buning bilen sahabilarla emes pütün
insanlar sheytanning dostlirining qandaq kishiler ikenlikini we uning
xususiyetlirini biliwalghan boldi.
Baghchidiki altun küp
burunqi zamanda bir adem bir bagh sétiwaptu. Baghchida
ishlewétip ichi altun bilen toshquzulghan bir küp tépiwaptu. U küpni
köterginiche özige bu baghni sétip bergen ademning qéshigha bérip
uninggha:
- i dostum! Sendin sétiwalghan baghdin ichige altun
qachilan'ghan bu küpni tépiwaldim, sen bu altunlarni al, chünki men
sendin bu baghnila sétiwalghan, altun sétiwalmighan, deptu.
Baghni satqan adem:
- men sanga baghning ichidiki nersilerni birlikte sattim, bu
altunlar séning heqqing, buni sen élip ket! Deptu.
Shundaq qilip baghni alghan adem bilen satqan adem bu
altunlarni: sen al! Dése sen al ! Déyishkiniche xéli uzaq talash tartish qilishiptu. Ularning her ikkisi bu altunlarni élishtin özlirini
qachuruptu. Ular bir birini qayil qilalmighandin kéyin adil bir
hakimning aldigha bérishiptu.
Hakim ularning dégenlirini anglighandin kéyin:
- silerning baliliringlar barmu? Dep soraptu. Baghni
sétiwalghan adem:
- méning bir oghlum ba, deptu. Satqan kishi:
- méning bir qizim bar, deptu. Buning bilen hakim:
– baliliringlarni bir – birige nikahlap qoyunglar, altunlarni u
ikkisige xejlep béringlar, uningdin qalghan bir qismini özliringlargha
serp qilinglar, uningdinmu ashqinini péqirlargha tarqitip béringlar!
32
Deptu.
● qanaet qilish tügimes xezinidur. Bu hékayidiki her ikki kishi
qanaet igiliridur we güzel exlaqliq kishilerdindur.
ALLAH toghra yolda bolghan kishilerni dunya we axirette
mukapatlaydu.
● insanlarning exlaqining qandaqliqi 1- soda – sétiqta, 2qoshnidarchiliqta, 3 – seperde bilinidu.
Peyghember eleyhissalam dunyagha kélidighan yili yüz
bergen pil weqesi
muhemmed eleyhissalam dunyagha kélidighan künler
yéqinlashmaqta idi. Mekke shehiride xilidin béri ebrehe isimlik biri
toghrisida söz- chöchek boliniwatatti.
U zamanlarda ulugh kebining sewebi bilen mekke shehiri muhim
bir tijaret merkizige aylan'ghanidi. Ebrehe kebining bu derijide
muhim bir yer bolup qélishigha razi emesti. Ebrehe yemende
altundin hel bérilgen bir chirkawa saldurdi we öz tewelikidiki
kishilerni özi saldurghan bu chirkawigha kélip ibadet qilishqa buyridi.
Emma kishiler u yerge kelmey yenila kebige kétetti we u yerni
ziyaret qilatti. Buni az dégendek ereplerdin bir kishi bu chirkawigha
kirip uning ichige teret qilip qoydi. Ebrehe buninggha bekmu
ghezeplendi. U kebini örüp tashlashqa qesem qildi.
U nahayiti chong bir qoshun teyyarlidi we qoshunning aldigha
chong pillarni tizdi. Bo qoshun yemendin chiqip mekkige qarap
yürüsh qildi. Ular yol üstüde ulargha qarshi chiqip yollirini
tosimaqchi bolghan barliq küchlerni yéngip ilgirlidi.
Ebrehening qoshuni mekkige nahayiti yéqinlap qalghanidi.
Mekkidiki kishiler taghlarning üstüge qéchip chiqiwalghan bolup
néme ishlarning yüz béridighanliqini saqlishiwatatti.
Ebrehening ademliri mekke etirapida otlap yürgen tögilerni
heydep ketti. Eyni chaghdiki mekkining katiwéishi peyghember
eleyhissalamning bowisi abdulmuttelip ebrehening yénigha bardi.
Abdulmuttelip chirayi – shekli kélishken, salapetlik, heywetlik adem
idi. Ebrehe uni körüp uninggha alahide hörmet bildürdi we uning
néme telipi barliqini soridi.
33
- siler tutup ketken ikki yüz tögemni qayturup bérishinglarni
telep qilimen, dédi abdul muttelip.
ebrehe uningdin bundaq addiy gepning chiqishini
kütmigechke heyran qaldi we achighlan'ghan halda:
– men siler üchün muqeddes bolghan kebini yiqitqili kelsem
sen ashu tögilirining ghémida qaldingmu, bu qandaq gep boldi ?
Dédi.
Abdul muttelip sürlük tüs bilen:
– men tögilerning igisi bolghachqa ularni telep qilip keldim,
kebining igisi bolsa Allah dur, elwette umu öz öyini qoghdaydu, dédi.
Ebrehe bu jawap aldida turup qaldi. Abdul muttelipning tögilirini
uninggha qayturup berdi.
Mekke xelqi parekendichilik ichide idi. Hemme adem özliri
choqunup kéliwatqan butlirini tashlap yalghuz bir Allah gha dua
qilishatti. Ularning qolidin bashqa néme kiletti deysiz. Ular sheherni
tashlap chiqqip endishlen'gen halda bolghusi ishlarni saqlashqa
bashlidi.
Abdulmuttelip kebining ishikining halqisidin tutti we yighlap
turup:
- i rebbim qoghdighin kebe ehlini.
Meghrurning sunsun bügün ghururi.
Elwette hich kishi yingelmes séni.
Insamu qoghdaydu, qoghda öyingni.
Dep Allah gha dua qildi we Allah din medet tilidi.
Ebrehe axiri hujum qilish buyriqini berdi. Qoshun kebige qarap
udul ilgirleshke bashlidi. Qoshunning aldida nahiyiti chong pillar bar
idi. Ebrehe, kebini ular arqiliq örümekchi idi. Bu pillarning eng aldida
mehmud isimlik bir aq pil kétip baratti. Kebige yéqinliship qalghanda
bu pil ornida turup qaldi we turghan yerde chöküwaldi. Herqanche
qilishsimu uni turghuzalmidi. Eger pilni bashqa terepke qarap
heydise mangatti. Emma kebe terepke burisila mangmaytti.
Bu ishtin hemme adem heyran qaldi. Ichilirige bir xil qorqunch
chüshti. Buningda choqum bir gep bar dep oylashti. Qoshun qayta
hujumgha ötmekchi bolup turghanda eqillerni heyran qalduridighan
bir ish boldi.
34
Asman yüzide qarlighachqa oxshaydighan bir qush topi köründi.
Bular ebebil qushliri idi. Bu qushlar topi ebrehening qoshuni üstüde
uchushqa bashlidi. Her bir qush ikki changgisida birdin, aghzida bir
din bolup üch tal kichik tash alghan halda kelgen bolup u tashlarni
uchrighinigha atatti. U tash tekken her bir ademni öltüretti yaki
éghir yaridar qilatti. Qoshun patparaq bolup eskerler kiriwalghidek
tüshük istishetti. Emma qushlar ularning arqisidin qoghlaytti. Ebebil
qushliri ebrehening qoshunini tire- pireng qiliwetti.
Ebrehe étilghan tashlardin yarilinip aghriq azabida öldi.
Bu weqe bilen Allahning cheksiz qudiriti yene bir qétim
namayende boldi. Mutekkebir ebrehe we uning pilliri bilen
küchlendürülgen qoshuni kichik qushlar atqan kichik tashlarning
küchi bilen pütünley tarmar boldi.
Xuddi abdulmuttelipning Allah öz öyini qoghdaydu déginidek
rastinla Allah öz öyini qoghdidi. Bu weqeliktin kéyin kebining we
qureysh qebilisining hörmiti téximu ashti.
Bu weqelik erepler arisida pil weqesi dep ataldi. Bu hem muhim
bir tarixiy bashlanma boldi. Pil weqesi miladiyening 570 – yiligha
toghra kelgenidi. Bu weqelik qur'an kerimning pil süriside mundaq
bayan qilin'ghan: ]perwerdigaringning fil igilirini qandaq qilghanliqini
körmidingmu?. U ularning hiyle - mikrini berbat qilmidimu? U
ularning üstige top - top qushlarni ewetti. Qushlar ulargha sapal
tashlarni étip, ularni chayniwétilgen samandek qiliwetti. [
nesihetler
Allah din ümüdsizlenmeslik lazim. Her bir müshküllik bilen bir
asanliq bardur.
Ghardiki üch yoluchining duasi
burunqi zamanda üch yoluchi birlikte seperge chiqiptu. Kech
bolghanda yamghur yéghip kétip bu üchisi daldilinish üchün bir
ghargha kiriwaptu. Ular gharning ichide turghanda taghdin domulap
chüshken bir tash del gharning aghzida toxtap gharning aghzini
chiqish mumkin bolmighidek derijide pütünley étiwaptu. Gharning
ichidiki kishiler bu yerdin qandaq chiqish kérekliki heqqide chare
oylashqa bashlaptu. Bu yoluchilar axirida:
– Allah üchün qilghan yaxshi ishlirimizni bayan qilip qilghan
35
duayimiz bizni bu qiyinchiliqtin qutuldurishi mümkin, dyiyshiptu- de
buning bilen ularning ichidiki biri dua qilishni bashlaptu.
I Allah! Méning qérighan ata – anam bar idi. Men ularni nahiyiti
yaxshi baqattim. Kech kirgende aldi bilen ularni toyghuzattim, andin
ailemdikilerni we haywanlarni toyghuzattim. Bir küni otun yighish
üchün yiraqlargha kétip qélip kechte öyge kechrek qaytim keldim.
Öyge qaytqinimda qarisam anam bilen dadam uxlap qaptu. Ular
üchün süt saghdim, ular yenila uxlawatatti. Ularni toyghuzmay turup
ailemdikilerge we haywanlirimgha yeydighan nerse bérishni rawa
körmidim. Ularni oyghitishqa hem qiymidim. Balilirim achliqtin
putlirimgha ésilip yighlishatti. Men süt qachisini qolumda
tutqinimche ata – anamning oyghinishini kütüp turdum, hetta tang
étip künmu chiqip ketti. Axirda anam bilen dadammu oyghandi we
sütlirini ichishti.
I Allah bu ishni séning raziliqing üchün qildim. Eger bu ishimdin
razi bolghan bolsang yolimizni tosqan ashu tosaqtin bizni
qutqazghin!
Bu duadin kéyin tosaq bir'az échiliptu. Emma bu yerdin chiqip
ketkili bolmaydiken.
Ikkinchi yoluchi duasini bashlaptu:
- i Allah! Taghamning nahayitimu chirayliq bir qizi bar idi. Uni
hemme ademdin bekrek yaxshi körettim. Uninggha yéqinlashmaq
oyida boldum, emma u manga maqul bolmidi. Aridin bir mezgil ötüp
u méning qéshimgha keldi. Özining yoqsulluq we acharchiliqta
qalghanliqini dédi we mendin yardem soridi. Men uninggha méning
teliwimge maqul bolush sherti bilen 120 dane tilla berdim. U maqul
bolushqa mejbur idi. Men öz arzuyimgha yétey dep turghanda u:
- Allah din qorq, manga Allah tosighan shekilde ige bolmighin,
dédi.
Men bu sözni anglap ésimge keldim we uninggha
yéqinlashmidim, u gerche insanlar ichide eng yaxshi köridighan
adimim bolushigha qarimay uninggha tegmidim. Bergen
altunlarnimu qayturup almidim.
I Allah! Sendin qorqqanliqim üchün bu ishtin waz kechtim,
méning bu ishimdin razi bolghan bolsang yolimizni tosiwalghan bu
36
tosaqtin bizni qutqazghin!
Bu duadin kéyin tosaq bir az échiliptu emma yenila chiqip ketkili
bolmaptu.
Bu qétim üchinchi yoluchi duasini bashlaptu:
i Allah! Bir zamanlarda men nahayiti köp kishilerni ishlitettim.
Ularning ish heqilirini waqtida bérip turattim. Peqet ularning ichidin
biri heqqini almay kétip qaptu. Men uning ish heqqini uning namida
ishlettim. Bir zamanlardin kéyin uning méli köpiyip ketti. Uzun yillar
ötüp bir ishchi keldi we:
– méning ish heqqimni bergin, dédi. Menmu:
– sen körüp turghan ashu kalilar, qoylar we tögilerning hemmisi
séning, bularni élip ketkin! Dédim.
Bu ishchi bekla heyran qaldi we:
– méni mesxire qilmighin! Dédi. Men:
– yaq! Hergiz séni mesxire qilmidim, bularning hemmisi séning,
men séning almay ketken ish heqqingni séning namingda ishlitip
köpeytip qoydum, shuning bilen sen körüp turghan ashu
nersilerning hemmisi séning boldi, dédim.
Buning bilen u ishchi u mal toplirining hemmisini élip ketti.
I Allah! Méning bu ishchining heqqini qoghdishimdin mendin razi
bolghan bolsang bizge bu tosaqni échip bergin!
Bu duadin kéyin tosaq pütünley échiliptu. Bu üch yoluchi
échilghan yerdin chiqip yollirini dawam qiliptu.
Nesihetler
● insanlargha yaxshiliq qilish Allah ni razi qilidu. ALLAH özi
üchün qilin'ghan her bir yaxshiliqning mukapatini bermey qalmaydu.
Asan waqitlarda qilin'ghan yaxshiliq qiyin künlerde qiyinchiliqtin
qutulushqa sewepkar bolidu.
Kéflning pushaymini
burunqi zamanda kifl isimlik bir kishi bar iken. U herqandaq
yaman ishlarni qilishtin yanmaydiken. Bir küni muhtaj bolup qalghan
bir ayal kifldin yardem sorap keptu. Kifl:
– özengni manga tapshursang men sanga yardem qilimen,
deptu. Ayal charisiz bolghachqa kiflning teliwige maqul boluptu. Kifl
u ayalgha 60 tal tilla bériptu. Kifl u ayaldin paydilinay dep turushigha
37
u ayal titreshke we yighlashqa bashlaptu. Kifl:
- némishqa yighlaysen? Dep soraptu. U ayal yighlap turup:
- men hayatimda hichqachan mundaq bir gunah ishni qilip
baqmighan idim. Bu gunahqa méni mejbur qilip qoyghini méning
hedidin artuq péqirliqimdur, emma Allah din xijil boliwatimen we
qorquwatimen, deptu. Kifl özi anglighan bu sözlerdin heyranliq
ichide qélip:
– démek sen Allah din qorqup yighlawétipsen- de? Eger undaq
bolsa sen ketkin, bergen pullirim séning bolsun, Allah manga
munchilik köp németler bergen bolsimu men yenila gunahlargha
chöküp yürüptimen. ALLAH bilen qesem qilimenki! Bundin kéyin
Allahning buyrighanlirigha hichqachan qarshi chiqmaymen we
hichqandaq gunah ish qilmaymen! Deptu hemde gunahlirigha
tewbe qiliptu.
Kifl shu kichisi tuyuqsiz ölüp qaptu.
Ikkinchi küni etigende kishiler, kiflning ishikige Allah kiflni
meghpiret qildi dégen xet yézilghanliqini körüshüptu.
Nesihetler
● péqirliq we achliq herqandaq yamanliqlarni qilishqa mejbur
qilidu. Shunga ishlep halal ejirge érishishimiz, bashqilargha muhtaj
bolmasliqqa tirishishimiz lazim.
● her ishning béshi Allah din qorqushtur.
● gunahliridin heqiqiy tewbe qilghuchi hichqandaq gunah
ishlimigendek paklinidu.
Namaz gunahlarni yapidu
peyghember eleyhissalamning sahabilardin ebu umame riwayet
qilip mundaq deydu: peyghember eleyhissalam sahabiliri bilen
mesjidte olturatti. Shu chaghda bir adem kirip keldi we peyghember
eleyhissalamgha:
– i Allahning peyghembiri! Men bir gunah ishlidim, manga
uning jazasini ijra qilghin! Dédi. Peyghember eleyhissalam u ademge
hichbir gep qilmidi. U adem u sözini yene tekrarlidi. Peyghember
eleyhissalam yenila birnéme démidi. Shu arida namaz waqti kirip
qaldi we namaz oquldi. Namaz oqulup bolun'ghanda u adem yene
peyghember eleyhissalamning arqisigha kiriwaldi. Peyghember
38
eleyhissalam:
– sen öyingdin chiqanda taharetni nahayiti kamil alghan
emesmiding ? dédi. U adem:
- shundaq i Allahning peyghembiri! Dédi. Peyghember
eleyhissalam:
andin bizning bilen birge namaz oqumidingmu ? dep soridi.
U adem:
- oqudum, i Allahning elchisi! Dédi. Peyghember eleyhissalam:
- undaq bolsa Allah teala gunahingni kechürdi dédi.
Nesihetler
● iniqki besh wax namaz chong gunahlarni qilmasliq sherti
bilen bir wax namaz bilen yene bir wax namaz ariliqida qilin'ghan
kichik gunahlarning kechürilishige sewep bolidu.
● taharetni kamil élish gunahlarni yuyidu. Taharet élish üchü
n qollirini yaxshi yuyup pakizlighanda qol bilen ishlen'gen gunahlar
tirnaqlarning uchi we barmaqlarning arisidin chiqqip kétidu.
● éghiz we burnunggha su bérip yüzingni, jeynekliring bilen
qoshup bilekliringni yughanda we béshinggha mes'h qilip putliringni
oshuqliring bilen qoshup yughanda pütün gunahliringdin yuyunup
paklan'ghandek bolisen.
● pishanengni Allah üchün sejdige qoyup namaz qilghiningda
pütün gunahliringdin paklinip pak – pakiz bolisen.
39
Ikkinchi pesil:
Tewbe qilghuchilar baghchisi
fehd ibni abdurrahman hemiyd
Jnan altabyn
Uyghur terjime merkizi
40
Terjimandin
möhterem musulman, hörmetlik kitabxan!
Qolunglardiki bu kitabchining ereb tilidiki esli nusxisi shereplik
sheher mekkidiki hej mezgilide hediye süpitide tarqitilghan bolup,
kitabchining tash wariqigha tewbe qilghuchilar baghchisi dégen ism,
uning astigha bir parche renglik süret bérilgen bolup, sürettiki
nurluq quyash, zengger asman, zumret östeng, éqinning ikki
teripidiki yumran kökatliq, xilmuxil gül – giyahlar payansiz
yiraqlargha sozulghan bolup, süretke qarighan kishining qarighansiri
qarighisi kélip, ixtiyarsiz halda, allahning jenniti buningdinmu tümen
hesse güzeldur – he, dégen xiyalgha kéletti.
Kitabchide neqil qilin'ghan qissilerning köpinchisi islam ilim
dunyasidiki dangliq alimlardin riwayet qilin'ghan, mötiwer
kitablardin élin'ghan bolup weqelikining eynenliki, kishilik
turmushning her qaysi tereplirige chétilidighanliqi bilen diqqitimizni
chekti. Her bir qissiining mueyyen teripidin özimizni, etrapimizdiki
allikimlerni körgendek bolup chöchiduq.
Gunah patqiqigha keyni – keynidin pétip, shu gunahlarni
qilghanda xijil bolmighan bilen, gunahimizni eslisek, eslitilsek xijil
bolidighan bizdek bendiliri üchün, janabi heq subhanehu we taala
tewbidin ibaret bu qutulush yolini rehmet süpitide qaldurghan iken,
biz allahning rehmitidin naümid bolsaq, janabi allahning elghaffar
(meghpiret qilghuchi, kechürgüchi) dégen ulugh ismini inkar qilghan
bolup
qalimiz.
Allah
hemmimizni
tewbe
qilghuchilar,
paklan'ghuchilar qataridin qilsun, (amin!)
xuddi oxshighan tamaqni xoshnimizgha sun'ghan kebi, bu
kitabchini derhal terjime qilip, silerge azdur – köptur meniwi ozuq
bolup qalsa ejeb emes dégen ümidte sunduq.
Terjimide, gerche bir qisim erebche söz – ibariler uyghur tili
istimalida qollinip kéliwatqan bolsimu, her sahe, her yashtiki
oqurmenlerni közde tutup, u söz – ibarilerni imkaniyetning bériche
izahlashqa tirishtuq. Shunga buninggha qarita oqurmenlerning ijabiy
qarashta bolushini ümid qilimiz.
Terjimide uqum we til jehettin xata ketken, chüshürüp qoyghan,
41
ziyade qilip tashlighan jaylirimiz bolsa péqir, kemine – kemterin, ilmi
naqis, qelimi gal, tejirbisi cholta bala terjiman qelimi toxtimighan,
chikit qoyulmighan, siyah qurimighan, sol mürimizdiki perishte bu
gunahni yézip ülgürmigen mushu peyitning özide, janabi heqtin bu
büyük gunahimizni rehmet setriliri bilen yépishini, bizni ulugh kün
(qiyamet) de, bu gunahimiz üstide soal – soraqqa tartmasliqini
bedinimizdiki eng shereplik eza yüzimizni tupraqqa qoyup (sejdide)
turup tileymiz.
Bu kitapchining qelimimizdin uyghurche zuwan'gha kirgen bu
weqeliktin ibret alghan, qelbi titrigen uyghur tilliq iman ehlining
changqighan dilining tewbe sherbiti ichip, hidayet nurini qaytidin
tépip, dunyaliq bextning temini tétip, jennet wisaligha yétip ikki
dunyaliq muradigha muyesser bolushigha türütke bolup qélishini, bu
azghina emgikimizni niyitimizge yarisha, üzülmes sediqe (sediqe jari)
qilip bérishini qelibler ilkide bolghan allahtin töwenchilik bilen
soraymiz.
Chünki, insaniyetning ülgisi resulullah (uninggha salam we
rehmetler bolsun) allah taalaning sen arqiliq bir kishini hidayet
qilghini, sen üchün qizil tögidinmu yaxshidur dégen emesmu!
- a. Abdurahman xaqani
Hijriye 1428 – yili rebiul ewwalning 15 – küni.
Miladi 2007 – yili 3- ayning 20 – küni.
42
Kül bolup kétey
hemmimiz xatalishimiz, gunah ötküzimiz, emma allah taala bizge
möhlet bérip jazalashqa aldirimaydu. Heq subhanehu we taala
tewbe qilghuchilar we paklan'ghuchilarni yaxshi köridu. Shu seweb,
ularning gunahtin özini tartip toghra yolgha qaytishi üchün tewbidin
ibaret bu yolni échip bérip, ularning chong – kichik xataliq we
gunahlirini meghpiret qilidu. U zatqa ezeldin – ebetkiche, ashkara
we mexpiy maxtash (hemid) lar bolsun.
Bu heqte, sehihulbuxari da keltürülgen mundaq bir qissini misal
élish mumkin:
israil ewladi din bolghan bir kishi, allah haram qilghan ishlardin
saqlanmay, öz nepsige köp zulum qilip, qatilliq, pahishwazliq, oghri –
yalghanchiliq, aldamchiliq, saxtipezlik, yalghan guwahchiliqtek
pütkül eskiliklerni qilip, heddidin ashqan.
Emma u allah taalani bir dep bilip, u zatqa héchqandaq nersini
shirik keltürmigeniken.
Bu kishige héchkim qéchip qutulalmaydighan, hetta peyghember
eleyhissalamnimu egip ötüp ketmigen, mal – mülük, bala – chaqa,
emel – mensep, shan – sherep, abruy – ataqmu esqatmaydighan
shundaq bir peyt yeni, ölüm sekrati yéqinlishiwatqanda, balilirini
yighip, ulardin soridi:
- silerge qandaq dada boldum?
- eng yaxshi dada boldingiz – dep jawab bérishti baliliri.
Dadisi dédiki, jénim ilkide bolghan zat bilen qesemki, men
heqiqeten bir allahtin bashqa héch ibadet qilin'ghuchi we yaratquchi
yoqtur. dep guwahliq bergendin bashqa héchqandaq bir yaxshiliq
qilip baqqinim yoq. Men ölsem, shundaq bir ulugh ot yéqip méni
tashlanglar, jismim köyüp kül bolup ketsun. Andin qutigha élip
külümni kökke soriwétinglar...
U kishi qaza tapqanda, uning wesyiti boyiche, gülxan'gha
tashlandi, küli kökke soruldi. Jeset küli shamalda tagh choqqilirigha,
derex bashlirigha, oyman- dalilargha, derya – östenglerge chéchildi.
Emma, ehwal shuki, uni deslipide yaratqan zat yighidu.
Janabiy heq uninggha bol dédi, ten eslige qaytti.
43
Soridi heq subhanehu wetaala: hey bendem, néme üchün
bundaq qilding? Sen méning eyiplerni yapquchi, gunahlarni
meghpiret qilghuchi ikenlikimni bilmigenmiding!?
I, perwerdigarim, sendin qorqtum, gunahlirimdin qorqtum - dep
jawab berdi u.
Bu peyitte janabiy allah shundaq deydu: hey, melaiklirim, silerni
guwah qilimenki, shek – shübhisizki, men bu bendemni meghpiret
qildim. Uni jennetke nail qildim.
bir allahtin bashqa héch bir ilah yoq allah taala bendilirige
neqeder rehmidil! Neqeder merhemetchil! Neqeder keng qorsaq –
he!
]kimki birer yamanliq yaki özige birer zulum qilip qoyup andin
allahtin meghfiret telep qilsa, u allahning meghfiret qilghuchi
nahayiti méhriban ikenlikini köridu.[ (‹nisa› sürisi, 110- ayet)
qoyup béring chiqip kétey
u özini peqet yüz dinarni saq élip kelgenlergila tapshuridighan
intayin güzel we jelipkar bir pahishe ayal. Künlerning biride, bu ayal
bir ibadetxanining aldidin ötüp kétiwatqanda, bu yerde allah ibaditi
bilenla meshghul bolidighan, shu nepsigiche, yaratquchisigha héch
bir asiyliq qilip baqmighan bir ibadetguy bende u ayalgha qarap
heyrane- heslikke chümidu, sheytan qapqinigha chüshidü.
dunyadin we ayallardin qorqunglar. dégen mubarek sözni
qilghan allahning resuli (uninggha salam we rehmetler bolsun!)
heqiqetenmu rast sözligüchidur.
Héliqi ibadetguy (abid) ning gépige qaytsaq, u yolidin téyilidu.
Ayaldin özi bilen birge bolushni telep qilidu. Yüz dinarliq bu ayal
qoruq qol kelgen bu kishini ret qilidu.
Shuning bilen, artuq puli turmaq, jénini aran jan itip kétiwatqan
bu abid yüz dinar koyida ibadetxanini tashlap, özini riyazet
kochisigha bashlap, ming bir japa – mushuqette yüz dinarni
yanchuqqa tomlap, pahishe ayalning heshemetlik turalghusi aldida
ishik chékidu. Ayalgha tonushluq bérip, yüz dinarni saq élip
kelgenliki bilen söz téshidu. Ayal uni qesirige bashlap altun yalitip
tolimu körkem zinnetlen'gen karwitigha jilwe bilen teklip qilghanda,
u kishi olturup qalsa bolidu.
44
ejaba, siz bilen choqum birge bolimen dewatmamtiingiz!?
Emdi, olturup qaldingizghu? soraydu, ayal.
U kishi: allah taala ezze we jelning aldida turup uninggha
yüzlinidighanliqim xiyalimdin kéchiwidi. Tinim jénimni kötürelmey
olturup qaldim. Dégen jawabni bériwidi. U ayalning hem qelbi titrep,
tenliri jughuldap, qorqup kétidu we men bilen toy qilmay turup bu
öydin chiqmaysiz. dep turiwaldi.
allah bilen qesemki, siz bilen toy qilmaymen. Bu dinarlarni
éling, méni qoyup béring, men chiqiwalay. dep yalwuridu, badetkar.
Emma ayal uning bilen toy qilish telipide yenila ching turiwaldi.
U kishi zina üchün pol tapimen dep, ibadetni terk étip, gunah
patqiqigha pétip yürginige qattiq pushayman qilip, bu pahishe
ayaldin qutulush üchün, méning yurtum palani yerde, eger siz tewbe
qilghan halette kelsingiz, siz bilen toy qilishim mumkin- dep u
ayaldin yiraqlashti.
Xuddi mushu qisside bayan qilin'ghandek, bügünimizdiki bir
qisim yashlirimizmu shundaq qilmaqta. Ular pul toplap allah
taalagha asiyliq qilish üchün kapirlarning buzuqchiliqqa échiwitilgen
sheherlirige bérishidu...
Andin ular héch ish bolmighandek qaytip kélishidu. Goya
hemmidin izzetlik, üstün, pak we barliq hemdusana maxtashlar özge
xas bolghan yüksek küch qudret igisi allah heq subhanehu weteala
ularni öz sheherliridin bashqa sheherlerde küzitip turmaydighandek.
Allah ulargha hidayet ata qilsun!
Elqisse, shuningdin kéyin, u ayalni pahishining qebihliki
chöchütidu, esheddiy gunahta heddidin ashqanliq ich- baghrini
örteydu.
Bu pahishe ayal axiri yaratquchisigha qaytip, allahqa semimiy
tewbe qilidu. We bu tewbige seweb bolghan kishini sürüshtürüp
yürüp tapidu.
Ayal u ibadetguyning ishikini qaqidu. Ishing tüwide turghan
pahishini körgen kishi héliqi chaghni eslep özini yoqitidu - de,
dehshetlik bir peryad urup jan teslim qilidu.
U ayal bu ishtin kéyin, qattiq qayghuridu. Bu kishige bolghan
hörmet – muhebbet yüzisidin uning birer tughqini bilen bolsimu toy
45
qilimen dégen néyetke kilidu we bashqilarning tonushturushi bilen
héliqi ibadetguy salih (toghra yol tutquchi) kishining aq köngül,
teqwa bir kembeghel qérindishi bilen turmush quridu.
Perwerdigari alem (alemlerning perwerdigari) ning izni bilen u
ikkisining urughidin yette neper dindar, ibadetkar, itaetmen,
teqwadar perzent yétiship chiqidu.
Allahtin bashqa héch bir ilah yoqtur! Tewbe néme dégen ulugh!
Töwbe qilghuchlagha qilin'ghan shapaet néme dégen katta – he!
Qéni kim tewbe qilghuchi bolalaydu?!
Bu qisse ibni qudamening tewbe qilghuchilar (ettawwabin)
dégen kitabidin élin'ghan.
U qachquchi, allah yoligha qaytquchi ayal
men bu qissilerni peqet ibret bolsun üchünla bayan qiliwatmen.
]ularning qissisisidin eqil igiliri elwette ibret alidu.[ (‹yusuf› sürisi,
111- ayet)
rebi ibni xesiym isimlik ottuz yashlardiki bir yash bolup, u boy –
besti kélishken, yashliq jasariti urghup turidighan, tengtushlirining
hestu – hewisi qozghalghidek yigit idi.
Emma uningdiki yashliq ishqi peqet allah we allah elchisining
mubarek sözlirige baghlan'ghan ishiq idi.
Rebiuning shehride bashqilarni yoldin chiqrish üchün bedpilan
tüzüp yürüydighan bir uchum bed'exlaq, iplas, pasiqlar bolup u
nakesler mexsus xotun – qizlarni, yash – ösmürlerni, qéri – chüri, ajiz
– majizlarni jan – jehli bilen allah yolidin qayturup dozaxqa yéteklesh
bilen bent idi.
Shuni qisturup ötüsh artuq emeski, bundaq naehliler rebiuning
yurtidila emes hemmeylenning etrapida bar.
Tenbih, (agahlandurimiznki) kimiki ulargha egishidiken, aldida
peqet yénip turghan otla bardur.
Ular rebiuni buzush meqsitide, tilini bir qilip, bir sahibjamalni
ming dinargha sétiwilip, u xotundin rebiuni bir söyüp qoyushni telep
qilghanda, u xotun éytiduki, uning üstige u téxi men bilen zinamu
qilidu.
derweqe, u bir xilwette, rebiugha özini ashkarilap, uninggha
nazu – kereshme qilidu.
46
Buni körgen reb'u: hey, allahning quli, ölüm perishtisi shundaqla
chüshüp jan tomorungni késip tashlisa, haling ne bolur!? Munker,
nekir soraq qilghanda, némimu dersen!? Rebbingdek katta zat,
perwerdigari alemge yüzlinsh peytide, néme kün körersen!? Tewbe
qilmisang, gunahkarlar jehennemge tashliniwatqan künde, sen
néme aqiwet körersen!? dégen soallarni tashlaydu. Bularni
anglighan ayal alla – towa salghiniche, qéchip kétip, allah taalagha
qaytidu we tewbe qilidu. Kéchilirini qiyamda (namazda) turup kü
ndüzlirini siyamda (rozidar) bolup ötküzidu.
Kéyinche u ayal kufining ibadetkari dep leqeblen'gen.
Héliqi bir üchum naehliler bolsa, u ayalni reb'ini buzushqa
ewetsek, reb'i bizge qarishi u ayalni buzup tashlidi, déyishetti.
]eger sen yer yüzidiki köpchilik kishler (yeni kuffarlar) geitaet
qilisang, ular séni allahning yolidin azduridu, ular peqet guman'ghila
egishidu ular peqet yalghannila sözleydu.[ (‹en'am› sürisi, 116- ayet)
]sen gerche insanlarning iman éytishigha héris bolsangmu (lékin)
ularning tolisi iman éytmaydu.[ (‹en'am› sürisi, 116- ayet)
ey, qérindaishilirim, hemshirilirim, yamanliqqa, gunahqa
chaqirghuchilardin hezer eylenglar, peyghember eleyhissalam
(uninggha salam we rehmetler bolsun) ning hedisige qulaq
tutunglar. U zat silerni qaysi makan, qaysi zamanda bolmanglar
xatirjemlikke chaqiridu.
meyli qeyerde bol, allah taaladin qorq, birer yamanliq qilip
salsang, uninggha egeshtürüp birer yaxshiliq qilghin. Yaxshiliq
yamanliqni öchürüdü. Kishilerge chirayliq muamile qilghin - tirmizi
riwayiti.
](i muhemmed!) sanga wehi qilin'ghan qur'an'gha ching ésilghin
sen heqiqeten toghra yoldidursen.[ (‹zuxruf› sürisi, 43- ayet)
]qur'an sanga we séning qewmingge elwette (ulugh) shereptur.
Siler kelgüside (bu nimet üstide) sorilisiler.[ (‹zuxruf› sürisi, 44- ayet)
hemmimiz gunah ötküzgüchilermiz, emma, yaxshiliqlirimiz
yamanliqlirimizni öchüridu.
Gunahni chong – kichik dep qarimay, özingiz asiyliq qiliwatqan
zatning shu qeder ulughliqigha qarang.
Bir hedis quddisida allah taala dégen: izzitim we üstünlikim bilen
47
qesemki, qaysibir bir bendem men yaxshi köridighan bir ishtin men
yaman köridighan bir ishqa özgerse, men uni uning yaxshi köridighan
ishidin yaman köridighan ishigha buriwitimen.
kéche saet bir
xush bésharet élp kelgüchi kishiler nurghun.
bextlik we bextsizler qissisi dégen kitabning qelem igisi bayan
qilghan töwendiki hékayette uninggha qulaq tutqanliki qelib
sahiblirigha ibret we nesihet bardur.
Dehshetlik qatnash hadisiliri, hadisige uchrighuchilarning lexte –
lexte bolup ketken ezaliri, hetta tendin ajrap ketken bashlirini
kötürüp élip, bir terep qilishtek qorqunchluq körünüshlerni tola
körüp yüriki qétip ketken, bu qeder menziriler tesir qilmaydighan bu
tash baghir kishi qutquzush mashinisining shopuri bolup, namazdin
yiraq, gunahiy kebirlerge gherq bu insan'gha ta bir kéchisi yüz
bergen weqege qeder, allah eslitilse eslimes, wez – nesihet qilinsa
qobul qilmas idi.
Shopur riyad ning kirish éghizida yüz bergen shu kéchidiki
hadisini eslep mundaq deydu:
kéche saet bir bolghan idi, mashina bilen weqe yüz bergen
orun'gha yétip keldim. Bir aq pikap simtanapqa soqulghan iken. Aldi
bilen shu rayunning tokini üziwétey dep turushumgha, pikaptin
chiqiwatqan bir sholini bayqap heyran qaldim, yéqinliship qarisam,
mashina ichide, qoyuq saqalliq, aydek nurane yüzlük bir kishi
turuptu. Uning yüzining nuri mashina ichige liq toluptu. Bedinining
töwenki qismi xélila qattiq zexmilen'gen iken. Uni qutquzush üchün
orunduqni arqigha qayturushqa uruniwédim. U:
- méni qutquzmaqchimusen oghlum? Dep soridi.
- shundaq, jawap berdim uninggha.
- undaqta, xapa bolmay tamakangni öchürüwetkin, ulugh
perwerdigaringdin qorq...
Qolumdiki tamakini öchürüp, ishimgha meshghul boldum. Emma
uni yenila orunduqtin toluq chiqiralmaywatattim.
- méni rastinla qutquzghung barmu? Dep soridi u qaytilap.
- elwette, dédim unnggha.
Peyghembirimiz (uninggha salam we rehmetler bolsun) shundaq
48
dégen: kimiki silerge bir yaxshiliq qilsa uninggha mukapat béringlar .
Janabiy allah bilen qesemki, i, oghlum, méni qutqazghining
üchün sanga béridighan bir nesihettin bashqa mukapatim yoq. Uni
qobul qilamsen? - dep soridi u mendin.
- qéni éyting.
Allahqa teqwaliq qil! Allahqa teqwaliq qil! Allahqa teqwaliq qil!
Nachar hemrahtin hezer eyle...!
allahtin bashqa ibadet qilin'ghuchi we yaratquchi yoqtur.
Muhemmed eleyhissalam allah taalaning biz insanlargha ewetken
elchisidur dep guwahliq bérimen. - dep shahadet éyitip jan üzdi.
Jayimdin midirliyalmay, titrep kettim. Bowayni élip mashinigha
saldim. Kéche saet üchte uni doxturxanining hadise bölimige
tapshurdum...
Qaytip kélip, közümge ne uyqu kelmeytti, bowayning sözliri
qulaq tüwimde jaranglaytti.
Sabah (bamdat) namizigha turdum, taharet élip, mesjidke
kirdim. Namazdin kéyin, bolghan weqeni imamgha sözlep bériwidim,
u:
u kishining wapati bilen séni tirildürgen allah taalagha cheksiz
hemidler éyt, sen u kishige dua qil, duaying uninggha sun'ghan eng
yaxshi mukapatingdur- dédi.
Allahtin, uninggha rehmet we meghpiret ata qilishini, méni
uning bilen jennette birge qilishini tilidim.
allah taalaning sen arqiliq bir kishini hidayet qilghini, sen üchün
qizil tögidinmu yaxshidur - hedis sherf
axiriqi nepesliride turupmu yaxshiliqqa buyrup, yamanliqtin
tosushtin ibaret allah aldidiki mes'uliyitini tonup, uni yetküzeligen
kishini kördünglarmu? U qandaq qildi?
U uninggha, tamakangni öchür, allahtin qorq dédi. Emma
bezimiz ni – ni éghir gunahlarni qiliwatqanlarni közimiz körüp
tursimu, sheytan'gha oxshash perwa qilmaymiz.
Allahtin qorqunglar, allah yolida heqni sözleshte malamettin
qorqmanglar, shübhisizki, heq subhanehu wetaala uni menpeetlik
qilip béridu.
Janabi allahning sen arqiliq bir kishini hidayet qilishi, sen üchün
49
qizil tögidinmu yaxshidur.
Göher zunnar heqqide qisse
kimiki, allah rizaliqi üchün bir nersini tashlaydiken, allah taala u
kishige uningdinmu yaxshisini ata qilidu.
Ibni rejebning axiriqi henbeli ölimaliri (zeyil tebeqatul hanabile)
dégen kitabida, bezzaz isimlik bir kishining mundaq bir qissisini
bayan qilghan.
Mekkidiki künlirimning biirde, manga intayin achliq yétip,
yénimdin achliqqa dal bolghidek héchnime tapalmay, yémek izdep
sirtqa chiqqan idim. Tuyuqsiz yipek boghquchta chigilgen bir yipek
hemyan tépiwaldim. Öyümge kilip uni yeshtim. Qarisam, bu
ömrümde közüm körmigen ajayip göher bolapkilar turuptu. Xaltini
shu péti chigip qoyup, ghiza koyida yene kochigha chiqqan idim. Kim
bir hemyan tépiwaldi? Tépiwalghuchigha besh yüz altun dinar
bérilidu - dep towlap yürgen bir moysipitni uchrattim. Öz – özümge:
men shu tap achliq we muhtajliqtimen, hemyanni igisige
tapshurup bérip, u dinarni élip paydilinay dédim- de, uni öyümge
bashlap kélip, bowaydin hemyan we göherning alametliri, göherning
sani toghrisida tepsiliy soriwédim. Eynen dep bérelidi. Hemyanni
uninggha tapshurdum. U déginidekla manga besh yüz dinarni
söyünche süpitide sundi. Men uninggha hemyanni qayturush
mes'uliyitim ikenlikini éytip, u pulni élishni ret qildim. U hem sözide
ching turiwaldi.
özüm muhtajchiliqta tursammu, özidin bashqa héchbir ilah
bolmighan zat allah bilen qesem qilimenki, bu ishimgha allahtin
bashqa héchkimdin mukapat almaymen dédim hem u dinarni
almidim. Boway bilen xoshlashtim. Hej mewsumi tügigendin kéyin u
yurtigha qaytip ketti.
Özümge kelsem, men mekkidin ayrilip, déngiz seprige chiqtim.
Seperde, kéme dehshetlik dolqun'gha urulup, pachaqlinip adem we
mal – mülükler tamamen sugha gheriq bolup ketti. Körüp turghuchi
perwerdigari alemning himayisi bilen bir parche taxtay üstige chiqip
qaptimen. Taxtay üstide toxtawsiz tewrinip, leylep kétiwatattim.
Taki, dolqunlarda leylep bir aralgha chiqip qalghuchilik, bir taxtay
üstidiki jismimning nege bérip, nede toxtaydighanliqini özüm hem
50
bilmeyttim.
U aralning ahalisi ne oqush ne yézishtin bixewer sawatsiz kishiler
iken. Men ularning mesjidide, qur'an oqup oltursam, méni körgen
kishiler yénimgha kélip, özlirige qur'an ügitip qoyüshumni telep
qilishti.
Shuning bilen men ularning hemmisge qur'an ügettim. Bu
ishimning ejridin nurghun yaxshiliq kördüm. Bir qéitm men u
mesjidde yirtilip ketken bir qur'anni qolumgha éliwidim.
Yéziqnimu bilemsiz? - dep sorashti ular.
Men bilidighanliqimni éyttim, we ularning balilirgha xet yézishni
ögettim. Bu ishimning ejridin hem ajayip yaxshiliqlarni kördüm.
Shundin kéyin, araldikiler, méning u yerde turup qélishimni
ümüd qilidighanliqini, shu yerdiki qol ilkide bar bir yétim qizni mang
chétip qoyghusi barliqini éytishti.
Deslepte
qoshulmidim.
Emma
ular
nahayiti
ching
turuwalghachqa artuq ret qilalmidim. Ular barliq toy teyyarliqlirini
püttürüp, qiz bilen ikkimizning béshini ongshap qoydi. Qizning
tughqanliri qiz köchürüp kelgende, ular bilen bir sorunda olturghan
iduq. Tuyuqsiz qizning boynigha ésilghan zunnargha közüm chüshüp,
heyranliq ichide qarap qaldim. Bu men mekkide tépiwalghan
zunnarning del özi idi. Qizning tughqanliri:
bu dili sunuq yitimning qelbige qarimay, ejep boynidiki
zunnargha qarap qaldingizghu – ustaz? Dep soal qildi.
Bu zunnar ajayip bir qissige sahib zunnar – dédim we ulargha
pütkül qissini sözlep berdim. Tehlil (la ilehe illellah), tekbir (allahu
ekber) we tesbih (subhanellah) choqanliri pütkül aralda jaranglap
ketti.
Allah hemmidin paktur! (subhanalah!) silerge néme boldi?
Désem, ular manga mundaq dep jawab berdi.
Siz göherlerni qayturup bergen u kishi del bu qizning dadisi
bolidu. U hejdin qaytqiche, allah bilen qesemki, men jahanda,
mekkide manga göherlerni qayturup bergen kishidek musulmanni
körüp baqmidim, i, rebbim, méni uning bilen uchrashturghin,
qizimni uninggha qoshup qoyay dégen sözlerni qayta – qayta dep
kelgen idi. U ölüp ketti – biraq, allah taala uning duasini ijabet qilip,
51
siz uning qizi bilen toy qildingiz.
Men uning bilen bir mezgil birge yashidim. U tolimu yaxshi ayal
idi. Arimizda ikki balimu boldi. Uzun ötmey, u ölüp ketti. Allah
uninggha rehmet qilsun. Andin ikki oghlum bilen u göherlerning
warisi bolduq. Kéyin, balilirimmu bir – birining keynidin wapat tapti.
Shundaq qilip, göherler u ikkisidinmu manga miras qaldi.
Kéyinche u göherlerni yüz ming dinargha sattim. Sheksizki,
hazirghiche xejlewatqinim shu pullardin. Allah ulargha rehmet
qilsun!
Kimiki allah rizaliqi üchün bir ishni tashlaydiken, allah u kishige
uningdinmu yaxshisini ata qilidu.
]kimki allahtin qorqidiken allah uninggha chiqish yuli béridu,
allah uninggha oylimighan yerdin rizq béridu.[ (‹talaq› sürisi 2-,3ayet)
]kimki allahtn qorqidiken allah uning ishini asanlashturup
béridu.[ (‹talaq› sürisi 4 – ayet)
bu ularning töwen derijisi
heq subhanehu wetaalaning bendiliri üchün jennette hazirlighan
németliri üstide oylan, tepekkur qil!
Eng töwen derijidiki jennet ehlige teqdim qilin'ghini ariliqi ming
yil musapisidiki qesir bolsa, undaqta, eng yuqiri derijidiki jennet
ehlining mertiwisi qandaqtu – he!?
sehihul muslim da mughiyre ibni shobe (allah uningdin razi
bolsun!) din riwayet qilin'ghan mubarek hedis sherifte peyghember
eleyhissalam (uninggha salam we rehmetler bolsun) mundaq dégen:
musa eleyhissalam perwerdigaridin: jennet ehlining eng töwen
derijiliki qandaq bolidu? Dep sorighanda, hékimet bilen ish qilghuchi
allah mundaq dégen: u shundaq kishiki, jennet ehli jennetke kirip
bolghandin kéyin, kélidu, u heqiqeten jennet tulup ketkendek
tuyghugha keltürülidu. Allah ezze we jel uninggha:
jennetke kirgin, dégende, bende:
i, perwerdigarim, her kim qarargahigha chüshüp, öz nésiwilirini
élip bolghan tursa, men negimu baray?! Deydu.
Janabiy heq mubarek lefizliri bilen: jennetke kir- dep qayta emir
qilghanda, bende yuqiridiki sözlerni yene tekrarlaydu.
52
Shuning bilen rehm süpitige heqliq perwerdigari alem uninggha
soal tashlaydu:
dunya padishahliridin bir padishahning mülikichilik mal – dunya
bérilse razi bolamsen?
- razimen allahim, razimen! Razi bolmay heddimmu méning! Dep
kétidu.
Janabiy heq:
shunchiliki séning bolsun, yene shuningchiliki bolsun, yene
shuningchiliki bolsun, yene shuningchiliki bolsun - dep beshinchi
qétimgha kelgende, u bende:
i, allah, razi boldum, i, allah, razi boldum! – deydu.
Allah taala, séning müliking, shuning on hessisichilik bolsun, we
undin bashqa yene könglüng tartqan, közüng körgenning hemmisi
séning bolsun, sen uningki ebediylik sahibi deydu.
]ularning qilghan emellirige mukapat yüzisidin Allahning
huzurida saqlan'ghan we ularni xushal qilidighan katta nimetni
héchkim bilmeydu.[ (‹sejde› sürisi, 17- ayet)
sehihul buxari we muslim da riwayet qilin'ghan yene bir
hediste, shübhisizki, allah taala bendiler üstide höküm qilip
bolghandin kéyin, bir kishi dozaxtin azad qilinsimu emma, dozaxqa
yozlendürülgen
halda
qaldurulidu.
Lékin
u
jennetkmu
kirgüzülmeydu, uning ishikigimu yolitilmaydu. Bende shu halette
allahqa yalwuridu:
perwerdigarim, yüzümni dozaxtin buriwetkin, i, rebbim,
rehmiting bilen yüzümni dozaxtin buruwetkin. Uning bed buyidin
qiynilip, chachrandi yalqunida köyüp kétiwatmen.
Bende taki rehman taala xalighan bir muddetkiche, shu turuqta
dua qilidu.
Andin allah taala uninggha deydu:
eger yüzüngni dozaxtin buriwetsem mendin bashqa nerse
sorimassenmu?
- izziting we ulughliqing bilen qesemki, uningdin bashqini
sorimaymen, yüzümni dozaxtin buriwetkin, ya rebbim- dep nida
qilidu, bende.
Nahayiti shepqetlik, méhriban we epuchan zat allah taala uning
53
yüzini dozaxtin buriwitidu.
U allah xalighan bir waqitqichilik jim turup andin yene bir qétim
allahtin tileydu:
perwerdigarim, rehmiting bilen méni jennet ishikige
yéqinlashturughan bolsang! Méni jennet ishikige yéqinlashturughan
bolsang!
- hey adem balisi, sen némanche wapasiz, némanche chidimas,
ejaba sen manga, mendin bashqa nerse sorimasliqqa ehdi – peyman
bermigenmiding!?
- perwerdigarim, rehmiting bilen méni jennet ishikige
yéqinlashturughin...!
- eger sorighiningni bersem, méningdin yene bashqa nerse
sorimassenmu?
- izziting we üstünliking bilen qesemki, sendin uningdin bashqini
sorimaymen.
Andin rahman taala uni jennetning ishikige yéqinlashturup
qoydu. Bende shu yerde yene allah xalighan bir muddetkichilik
turghanda, jennet we uningdiki, hör – periler, qesirler, baghchilar,
we nimetlerni eynen körüp turudu we yene yalwurudu:
perwerdigarim, méni jennetke kirgüzwetken bolsang.
- way, sanga, ey adem balisi, sen néme dégen wapasiz, néme
dégen chidimas! Sen mendin bashqa nerse sorimasliqqa söz bergen
emesmiding!?
- perwerdigarim, rehmiting bilen méni jennetke kirgüzwetkin,
rehmiting bilen méni jennetke kirgüzwetkin!
- eger séni kirgüzsem, mendin bashqa nerse sorimassenmu !?
- izziting we üstünliking bilen qesemki, sendin uningdin bashqini
sorimaymen.
Andin janabi allah öz rehmiti, sixyliqi we pezli bilen uni jennetke
kirgüziwitidu. Bu u bendige yéterlik idi. Allah taala uninggha yene
mundaq deydu:
hey, bendem, soraydighiningni sora ! Tilikingni éyit !
Andin u tileydu, soraydu. Rahman taala pezli – rehmiti bilen
uning arzu – armanliri tügigen'ge qeder eslitip turidu. Yene
uninggha: sora – dégende, u bende:
54
- emdi, héchnémidin tamayim yoq, rebbim- deydu.
Heq subhanehu wetaala mubarek lefizliri bilen shularni deydu:
alghanliring séning bolsun, we shuning on hessichilik bolsun,
könglüng xalighan, közüng körgenning hemmisi séning bolsun, sen u
yerde menggü qalghuchisen.
]ularning qilghan emellirige mukapat yüzisidin allahning
huzurida saqlan'ghan we ularni xushal qilidighan katta németni
musa eleyhissalam, ikkinchi merte shundaq soal qilidu:
i, perwerdigarim, bu töwen derijisi bolidighan bolsa, jennet
ehlining eng yuqiri derijilikining mertiwisi qandaq bolidu? Allah taala
éytiduki, ular men xalighan shundaq kishilerki, ularning hörmet
derixini öz qolum bilen tiktim. Bu derexlerni bashqilarning körmesliki
üchün pichetliwettim. Ularni héch qandaq köz körgini yoq,
héchqandaq qulaq anglighini yoq, héchbir insan zatining könglidin
kechkini yoq.
]ularning qilghan emellirige mukapat yüzisidin allahning
huzurida saqlan'ghan we ularni xushal qilidighan katta nimetni
allahtin bashqa héchbir ilah yoqtur, allah taala néme dégen
méhriban! Néme dégen köyümchan – he! Rehimi tamami alemge
yétidighan rahman taaladin bizge rehim qilishini soraymizki, u zat
hemmidin pak we maxtilishqa heqiqiy layiqtur.
Ishik taqaqliq iken
yitük islam alimi, jamaet erbabi bni qeyyum (allah uninggha
rehmet qilsun) ariflar din bir kishining bir küni kochida kétiwétip, bir
ayalning balisini yighlap, yalwurghinigha qarimay uni ittirip
chiqiriwetkiniche, ishikni yépip kirip ketkenlikini, andin u bala bir
dem mangghandin kéyin, öz öyidin bashqa baridighan jayi we öz
anisidin bashqa uni qoynigha alidighan kishisining yoqliqini oylap,
köngli yérim bolghan halda öyige qayitip barsa, ishik taqaqliq
turghan, bala bosughida yétip uxlap qalidu. Shu esnada anisi
chiqidu- de, balini shu halda körüp, baligha özini étip buquldap
yighlap turup:
jénim balam, nege, kimningmu qéshigha baratting? Mendin
55
bashqa kimmu séni öz qoynigha alsun? Men sanga sizghan
siziqimdin chiqma démidimmu? Sanga qilghanlirim, köyünüshüm,
méhribanliqimgha shundaq jawab qayturamsen? Déginiche balisini
baghrigha ching bésip élip kirip ketkenlikidek bir qatar ehwallarni
körgenlikini riwayet qilidu.
U ayalning sanga qilghanlirim, köyünüshüm, méhribanliqimgha
shundaq jawab qayturamsen dégen sözliri bilen, peyghember
eleyhissalam (uninggha salam we rehmetler bolsun!) ning allah taala
öz bendilirige anining öz balisigha bolghan méhribanliqidinmu artuq
méribandur dégen mubarek hedisi üstide mulahize qilip béqing.
Allah ezze we jelning rehmiti aldida anining rehmiti dégen
qanchilik idi- he!
Allahning rehmitige bosh - boshangliq, horun – bighemlik bilen
irishkini bolamdu, yaki, eqide – ixlas, ish – emel bilenmu?
Allahning rehmitini kimlerge béghishlighan?
]méning rehmitim mexluqatning hemmisge ortaqtur. Rehmitmni
(kufridin we gunahtin) saqlan'ghuchilargha (mallirining) zakitni
béridighanlargha we bizning ayetlirimizge iman éytdighanlargha
tégishlik qilimen.[ (‹eraf› sürisi, 156- ayetning bir qismi)
]ular elchige - ümmi peyghemberge (yeni muhemmed
eleyhissalamgha) egishdu, ular öz ilkidiki tewrat injillarda uning
(süptining) yézilghanliqni köridu.[ (‹eraf› sürisi,157- ayetning bir
qismi)
shübhisizki, allahning rehmiti bixudluq chölide azghan,
layghezellik patqiqigha patqan ghapillar üchün emes belki, emel
qilghuchilar üchün, chin ixlas bilen tewbe qilghanlar üchün
béghishlan'ghandur. (bu qisse tamam)
haramgha qarap tashlighan ensari yigitning töwendiki qissisi
tepekkur derwazimizni chekkusi.
Némidin biaram boliwatsen?
Ensari jabir ibni abdulladin riwayet qilinishiche, selebe ibni
abdurahman isimlik bir ensari yigit islamgha kirgendin kéyin,
peyghember eleyhissalam (uninggha salam we rehmetler bolsun!)
ning yénida yügür – yitim ishlarni qilatti. Uni bir qétim peyghember
eleyhissalam (uninggha salam we rehmetler bolsun!) melum bir
56
ishqa ewertkende, u ensarilardin birining ishik aldidin ötüp
kétiwétip, yuyuniwatqan bir ayalgha qarap tashlap, qilghan ishi
heqqide peyghembirimiz (uninggha salam we rehmetler bolsun!) ge
wehiy chüshüp qélishidin qorqup, mekke, medine arisidiki taghqa
qéchip chiqip kétidu. Peyghember eleyhissalam (uninggha salam we
rehmetler bolsun!) qiriq kün'giche uning iz – dérikini alalmaydu.
Jébr'il eleyhissalam chüshüp peyghember eleyhissalam
(uninggha salam we rehmetler bolsun!) gha, i, muhemmed,
(uninggha salam we rehmetler bolsun!) perwerdigaringdin sanga
salam, ümmitingdin bir kishi mekke, medine arisidiki taghlarda
azabimdin panah tilewatidu deydu.
Andin peyghember eleyhissalam (uninggha salam we rehmetler
bolsun!) ömer, selman ikkisini selebe ibni abdurahmanni bashlap
kélishke buyruydu. U ikkisi medinidin chiqip, zufafe isimlik bir
padichini üchritidu, ömer (allah uningdin razi bolsun) uningdin
selebe isimlik bir yashning bu taghlarda sersan bolup yürgenlikini
bilemsen?- dep soraydu.
U: silerning digininglar dozaxtin panah tilep yürgen héliqi kishi
bolmisun – yene!? Dégende, ömer (allah uningdin razi bolsun) uning
jehennemdin qachquchi ikenlikini sen qandaq bilding? - dep
sorighanda, u padichi:
chünki u her küni tün nispide taghdin chiqip, béshini
changgallighan halda,‹ i, rebbim, rohimni rohlar bilen jismimni
jesedler bilen birge qebzi roh qilip, höküm küni méni chiqarmighan
bolsangmu kashki!› dep hesret – nadamet bilen qéshimizgha kélidu
dep jawab béridu.
Ömer (allah uningdin razi bolsun) izdewatqanlirining del ashu
kishi ikenlikini éytidu, dégendek, shu kichisi, selebe ashu halette
ashu nidalar bilen chiqip kélidu.
Ömer (allah uningdin razi bolsun) uning yénigha oqtek bérip uni
quchaqlaydu. Selebe uningdin:
hey ömer, peyghember eleyhissalam (uninggha salam we
rehmetler bolsun!) gunahimdin xewer tépiptimu? Dep soraydu.
Ömer u xewerni (allah uningdin razi bolsun) bilmeydighanliqini,
peqet özlirining uni élip kélishke peyghembirimiz (uninggha salam
57
we rehmetler bolsun) ning buyrighanliqini éytidu we selebeni
medinige élip kélip, selebening iltimasigha asasen uni
peyghembirimiz (uninggha salam we rehmetler bolsun) namaz
oquwatqan waqtida élip kirishidu. Selebe peyghember eleyhissalam
(uninggha salam we rehmetler bolsun!) ning qiraitini anglishi bilen
beden – bedinini titrek bésishqa bashlaydu. Peyghembirimiz
(uninggha salam we rehmetler bolsun!) namazdin kéyin, ömer,
selman, qéni denglar, selebe néme ish qiptu? dep sorighanda, ular:
selebening ishlirini birmu – bir sözlep béridu.
Peyghembirimiz (uninggha salam we rehmetler bolsun!) ornidin
turup selebeni yinik tewritip turup:
mendin némishqa qachisen, némige yoqap kétisen? dep
soraydu.
- i, allahning elchisi, méni silidin qachuruwatqini gunahlirim.
- undaqta, men sanga gunahni yuyup, xataliqni öchürüdighan bir
ayet ögitip qoysam, qandaq ?
- bolidu, ya resulullah (uninggha salam we rehmetler bolsun.)
peyghembirimiz (uninggha salam we rehmetler bolsun):
perwerdigarim bizge dunyada yaxshiliq ata qilghin, axirettimu
yaxshiliq ata qilghin, bizni dozax azabidin saqlighin (rebbena atina
fiddunya heseneten, we fil axireti heseneten, weqiyna azabennar)
dégen ayetni oqushqa buyruydu.
U, i, allahning elchisi, méning gunahim büyük dégende,
peyghembirimiz (uninggha salam we rehmetler bolsun) belki,
allahning kalami büyük deydu – de, uni öyige qaytishqa buyruydu.
Selebe öyide sekkiz kün aghrip yétip qalghandin kéyin, selman
(allah uningdin razi bolsun) peyghembirimz (uninggha salam we
rehmetler bolsun!) ge i, allahning peyghembiri, selebe bilen
körüshkiliri barmu? Uning késili xélila éghirliship qaldi dégenlerni
yetküzidu, peyghember eleyhissalam (uninggha salam we rehmetler
bolsun!) uning yénigha sahabilirini bashlap bérip, selebening béshini
kötürüp tizigha qoyiwidi. U béshini tartiwalidu. Sewebini sorisa, bu
bir gunahqa tolup ketken bash dep jawab béridu.
Resulullah (uninggha salam we rehmetler bolsun!) némidin
biaram boliwatisen? Dep sorighanda, selebe: tére – göshlirim,
58
ustixan – söngeklirim arisida chümüle méngiwatqandek
aramsizliniwatimen dep öz halini süretleydu.
Hezriti peyghember ependimiz: könglük néme tartidu? dep soal
qilghanda, u perwerdigarimning meghpiritini deydu.
Shu esnada, jibr'il eleyhissalam i, muhemmed (uninggha salam
we rehmetler bolsun!), perwerdigaringdin sanga salam, eger bu
bendem zémin'gha tengdash gunah bilen kelse, uni zémin'gha
tengdash meghpiritim bilen kütüwalimen dédi dégen xewerni élip
chüshkendin kéyin peyghembirimiz (uninggha salam we rehmetler
bolsun!) din bu xewerni ishitken selebe qattiq bir ah urupla jan
üzüdü.
Andin peyghember eleyhissalam (uninggha salam we rehmetler
bolsun!) uni yuyup képenletkendin kéyin, namizni chüshürüshke
kétiwétip, yol boyi putlirining uchida awaylap dessep, ihtiyatchanliq
bilen mangidu. Sahabiler uni depne qiliwatqanda, resuli ekremge: i,
allahning elchisi, yol boyi putlirining uchida awaylap
mangghanliqlirigha diqqet qilip qalduq – ya! dégende,
peyghembirimiz (uninggha salam we rehmetler bolsun): méni elchi
qilip ewetken zat bilen qesemki, uni uzutush üchün chüshken
perishte – malaiklerning köplikidin putumni qoyidighan yer
tapalmay qaldim dégen iken.
Méni xizmetke orunlashturup qoyghidek birsini
bilemsiz?
Nurluq sheher medine (medine munewwer) diki xelq'ara islam
oniwérsitéti qatarliq bir qanche orunning guwahnamisi we
tewsiyenamlirigha sahib eqilliqqine bu yigit, medinining pütkül idare
– organ, shirket, jemiyetlerni birer qur aylinip chiqqan bolsimu,
héchqaysisidin
put
sighqudek
orun
tapalmay,
medine
munewwerdek ulugh sheherde qélish arzusini royapqa
chiqralmaywatatti.
Emeliyettimu, medinidek ezizane sheherde yashighan, asayishliq
yashamigha telpünigen kishining undin ketküsi kelmeytti.
U medinining her bir chimdim topisi, her bir kochisidin süyümlük
peyghembirimiz (uninggha salam we rehmetler bolsun) we
hörmetlik sahabe (sahabe ikram) ler (allah ulardin razi bolsun) ning
59
eslime, iznalirini tapatti. Janabiy resulullah (uninggha salam we
rehmetler bolsun)ning, zémin yüzide dejjalning qedimi yetmigen jayi
qalmaydu, emma mekke bilen medinige kirelmeydu. Medinining her
bir kirish éghizini sep – sep perishtiler qoghdap turudu. Andin,
medine öz ahalisini üch qétim qattiq silkiydu. Shundin kéyin, allah
taala dinsiz we munapiqning birini qoymay chiqirip tashlaydu dégen
hedis sheripge asasen, medine ehli qatarida pezil – ikramigha nail
bolush ümidide idi.
U yigit pezlu – pezilet, izzet – ikram sahibi bolghan bir ustazning
hozurigha kélidu. U kishi shundaq kishiki, u kishining yürüsh –
turush, olturush – qopushliri, ish – emel, lepiz – kalamliridiki
ixlasmenlik, teqwaliq sanga hem allahni eslitidu...
Uni allahqa paklimaymiz.
U ustazgha özining xizmet izlep, barmighan ishik, qaqmighan
derwazisi qalmighanliqi, hemmisidila burnigha yep qayitqanliqi,
özining medinidin ketküsining yoqliqini éytip, i, ustaz méni xizmetke
orunlashturup qoyalighidek birersini tonursizmu? dep sorighanda,
allahqa ishen'gen, allahning wedisige chin pütken ustaz:
séni eng tiz waqt ichide, xizmetke orunlashturup qoyidighan
birsini tonuymen – deydu.
Shatliqtin qin – qinigha patmay qalghan yigit: allah taala sizge
yaxshiliq ata qilsun, köklep kéting, ustaz! Kim u ? - dep soraydu,
hayajan bilen.
Shek – shübhisizki, u allah ezze we jeldur – dep jawab béridu
ustaz.
Buni anglighan yigit bir az naxush bolghandek chirayi tutulidu –
yu, lam – jim démeydu. Buni sezgen ustaz:
ejebki, nawada sanga, palani rehber, pokuni bashliq dégen
bolsam xush xewer dep biletting. Biraq, yeru – kökning xeziniliri
ilkide bolghan, asman – zéminning shahinshahi, bariliq ishlarning
orunlashturghuchisi bolghan qadir allahni körsetsem, chirayingdin
heq subhanehu wetaalaning wedisige chin pütmigendek bir alamet
marilap qéliwatidu.
]asmanda silerning rizqinglar bar, silerge wede qilin'ghan sawab
bar.[ (‹zariyat› sürisi, 22- ayet)
60
hey, oghlum, kéchining axiriqi üchtin biri bolghan sübhi (bamdat)
namizidin burunqi tün peytiliride, peyghember mesjidi ge bérip,
allahqa yéqinlashqin, janabi allahning ishingni hel qilip
béridighaliqigha sheksiz ishnimen – dégen sözlerni qilghanda,
xijilchiliqtin özini qoyghidek jay tapalmay qalghan yigit uning
bilen xoshliship yénip chiqidu. Shu kéche, saet üchte qongghiraq
saetning jiringlishidin oyghinip, taharetlinip, teswiriligüsiz derijidiki
tolup – tashqan iman bilen peyghember mesjid ge baridu we
gerdinige yézilghan namazlirini oqup, ichi – ichidin chiqqan yigha
kelkünidin duaghimu qol kötürelmey qalidu. U shu chaghdiki halitini
mundaq bayan qilidu:
hélila rohi chiqip kétidighandek bir halda idim. Etrapidikilerge
tesir yetküzüp qoyghanliqtn, anche uzun dua qilalmidim. Allah
qeliblerdikini bilip turghuchidur...
Sübhi namizi (namaz bamdat)ni jamaet bilen oqughandin kéyin,
mesjiddiki bir alimning dersige qatniship öyümge qayttim.
Öyge qaytquche, yol boyi héchnerse közümge körünmeytti.
Kallamda yaratquchi rebbimdin özge héch nerse yoq idi. Xuddi
manga birsi bu yolda mang dégendek, bir yolda kétiwatsam, manga
bir hökümet orgini uchridi. Ötüp kétey dédim – yu, toxta, bir krip
sürüshtürüp baqay dédim – de, ishxanigha kirsem, méni birsi
tebessum bilen kütiwaldi. I, qérindishim, méning bu yerde
tonughidek héchkimim yoq, men uzundin béri xizmet izdep
tapalmay kéliwatimen. Eger men arqiliq allahtin ejir élishni xalisingiz,
bu méning munasiwetlik matéryallirim dep ularni u kishige
suniwédim. U méning matériyallirimgha bir qur köz yügürtkendin
kéyin, ornidin turup manga taza bir qariwétip, subhanellah ! Biz hem
uzundin biri sizdek birsini izdep yürgen iduq, qeyerde idingiz? Nedin
keldingiz? Allah xalisa (inshaallah), hazirla xizmetke orunlishing
démesmu! Ornumdin turup, shu ishixanidila allahqa shükür sejdisi
qildim. Köz chanaqlirimdin toxtimay yash sirghiyyti, ustazning sözini
toxtimay tekrarlayttim, héch shübhisizki, u allah ezze we jeldur, héch
shübhisizki u allah ezze we jeldur! .
Waqti keldi, waqti keldi!
Tarixchilar tilida qeyit qilin'ghandek, malik ibni dinar beni abbas
61
saqchiliridin biri bolup, u allah yolidin qachqan, özini qachurupla
turidighan bir haraqkesh idi. U allahning iradisi bilen bir ayalni
intayin yaxshi körüp qélip, uning bilen toy qilidu, emma u xudaning
küni haraq ichipla turidu. Allahning iradisi bilen bir qiz perzentlikmu
bolidu.
Perzent ishqi uning pütkül wujudini igelleydu, u ishtin kélipla
qizini oynitatti, erkilitetti. U haraq ichip kelgen chaghlirida bolsa, qizi
ekiliginiche bérip uning qolidiki haraq botulkisini chüshüriwétetti. U
goya, jénim dada, allahtin qorqung, haraq dégen musulman'gha
qet'iy layiq emes, dep xitap qiliwatqandek qilatti. Qiz bilen dada ene
shu terizde ötishetti. Bir küni u qizini erkilitip, asman'gha étip
oynitiwatqanda, qizi chüshüp kétip ölüp kétidu. Buningdin qattiq
chöchügen dada hesret – nadamet ichide qalidu.
Shu kéchisi u chilashqidek ichip, qattiq mest bolidu. U shu künki
halitini mundaq teswirleydu:
u kündiki derdimni allahtin bashqa héchkim hés qilalmaytti. Shu
hesrette uxlap qaptimen, chüshümde, qiyamet qayim bolghidek,
kishiler qebriliridin yalang'ayagh, yalingach we xetnisiz halda chiqip,
bashlirini sanggiltiship, mehsher meydanida xar – zebun bolghan
halda yürüshkidekmish. Shu esnada, nahayiti chong bir yilan
aghzilirini yoghan échip, kishiler arisidin méni nishanlap,
kéliwatqudek, dem tartiwatqudekmish...
Men qachqudekmen, qachqudekmen. U hem méni
qoghlighidek, qoghlighidek, yuruküm qépidin chiqip kétey dégende,
salapetlik, temkin'gine kelgen bir moysipit mötiwelli uchirighudek,
men uning qéshigha kélip, allah bilen qesemki, méni choqum
qutquzwéling! désem, u: qolumdin kelmeydu, sen özüngni
qutquzalaydighan kishining qéshigha barghin dégüdekmish, héliqi
yilan bolsa méni toxtimay qoghlawatqudek, men jehennemning
liwige kélip toxtighudekmen.
Arqimda yilan, aldimda jehennem, özümni jehennemge tashlay
dep turishimgha, ghaibtin: qayt, sen uning ehli emes! dégen awaz
kelgüdek.
Men yenila arqimdin yilan qoghlawatqan halda, qiyamet
meydanigha qaytip, héliqi, moysipittin: sizdin allahning nami bilen
62
méni qutquzushingizni, yaki panahlan'ghudek birer jayni körsitip
qoyüshingizni soraymen désem, u: qolumdin kelmeydu, biraq sanga
awu qesirni körsitip qoyay, uningdin nijatliq tépishing mumkin
dégüdekmish, andin u qesirge qarap méngiwatqudekmen, arqimdin
yilan qoghlawatqidek.
Qesir sériq göher, leyli – yaqut, ünche – marjanlar we türlük –
tümen jawahiratlar bilen bézelgenmish, tuyuqsiz, perde échilsun!
dégen xitab bilen teng perde échilip, bir top ay yüzlük omaq balilar
chiqip, bu qorqunchliq menzige qarap qalghudek, ularning arisidin
qizim ushtumtut chiqip kélip, dada! dep bir towlapla yilan bilen
méning aramgha özini atqudek...
Qizim yilanning ong teripige bir nimilerni dése, yilan kétip
qalghudek, andin qizim saqilimgha ésilip, meydilirimge urup turup,
jénim dada, ]muminlerge ularning dilliri allahning zikrige we nazil
bolghan heqiqetke (yeni qur'an ayetlirige) ériydighan waqt
kelmidimu?[ (‹hedid› sürisi, 16- ayet)
keldi, keldi, dep bolup, u néme yilan désem, u sizning yaman
emelliringiz bolup, sizni dozaxqa chüshüriwetkini tas qaldi – dep
jawab bergüdekmish.
U moysipit kishichu? Désem,'u sizning yaxshi emelliringiz bolup,
yaman emelliringzge qarishi turushqa ajiz keldi. Dep, meydemge
ikkinchi qétim urup turup, jénim dada, muminlerge ularning dilliri
allahning zikrige we nazil bolghan heqiqetke (yeni qur'an ayetlirige)
ériydighan waqt kelmidimu? (‹hedid› sürisi, 16- ayet) dégüdekmish.
Chöchüp oyghinip kettim. Andin taharet élip, bamdat namizigha
mesjidke bardim...
Heyran qalarliqi, fatihe sürisini oqup bolghan imam ]muminlerge
ularning dilliri allahning zikrige we nazil bolghan heqiqetke (yeni
qur'an ayetlirige) ériydighan waqt kelmidimu?[ dégen ayetni
oqushqa bashlidi.
Allah bilen qesemki, bu ulugh ayet goyaki mangila xitap
qiliniwatqandek idi.
↷‫‹ـــــــــــــــــــ‬birinchi qisse tamam›‫↶ـــــــــــــــــــــــ‬
Elqisse: israil ewladidin (beni israil) bir kishi qiriq yil allah
63
taalaning taet – ibaditide bolghandin kéyin, yaman yolgha téyilip,
özining bir chishlem gösh lik eslini unutqan halda allah taalagha
asiyliq qilip, qiriq yil gunah – mesiyet ichide yashaydu.
Andin rahman taalagha qol kötürüp, i, perwerdigarim, qiriq yil
taet – ibaditingde boldum. Shundaqla, qiriq yil gunah – mesiyet
ichide, itaitingdin chiqtim. Emdilikte men séning yolunggha qaytip,
tewbe qilip, ish – emellirimni tüzetsem, tewbem qobul qilinarmu?
dégende, shundaq bir sada kelgen:
sen bizge itaet qilding, biz sanga yéqinlashtuq. Bizge asyliq
qilding, sini aldiratmiduq. Eger töwbe qilip bizge qaytsang, biz séni
qarshi alimiz.
Allahtin bashqa héch bir ilah yoqtur! Allah bendilirige néme
dégen epuchan- he! Allah bendilirige néme dégen köyümchan- he!
Rehmiti pütkül shey'ige yétidighan rahman taalaning rehmiti
bilen bizlerge rehim qilishini soraymen. (bu qisse tamamlandi)
uni deryagha tashlang
israil ewladi (beni israil) öz zamanisida, zamandashlirining eng
yaxshiliri idi. Allah taala ulargha uchigha chiqqan tersa, shepqetsiz
padishah pir'ewnni hökümran qilghan idi. Pir'ewn ularni kéche –
kündüz démestin özining we qol astidikilerning eng nachar ishlirigha
sélip, aram bermeytti. Pir'ewn we uning qol astidikilerdin tartip, ta
uning xelqigiche israil ewladini pes körgenliki we kemsitkenlikitin,
shundaqla öz hökümranliqining halak bolishigha sewebchi
bolidighan oghul balining ularning pushtidin tughulup qélishidin
qorqup, oghullirini öltüretti. Qizlirini xizmitige sélish üchün tirik
qalduratti.
Pir'ewn bu balining tughulup qélishining aldini élish üchün, israil
ewladining erkeklirini öltürüshke buyruq qildi.
Pütülüp ketken teqdirdin qéchip qutulghili bolmaytti. Chünki,
allah taalaning belgiligen waqti - möriti kelse u hergiz
kéchiktürülmeydu. Her bir waqitning hökmi bolidu. Janabi heqning
bu heqtiki kalami:
]musaning anisigha ilham bilen bildürduqki musani émitkin
uning ziyankeshlikke uchrishidin qorqsang uni (sanduqqa sélip)
deryagha (yeni nil deryasigha) tashlighin uni (halak bolarmikin dep)
64
qorqmighin (uning piraqidin) qayghurmighin uni sanga choqum
qayturimiz we uni peyghemberlerdin qilimiz. Pir'ewnning ailisidikiler
musani aqiwet özlirige düshmen we xapiliq (ning menbesi) qilish
üchün (nil deryasidin) süzüwaldi. Shübhisizki pir'ewn haman we
ularning qoshunliri xatalashqan idi.pir'ewnning ayali: ‹(bu bala)
manga we sanga köz nuri (yeni xushalliq) bolsun uni öltürmenglar
belki u bizge payda yetküzer yaki uni oghul qiliwalarmiz› dédi.
Halbuki ular (pir'ewnning we uning yardemchilirining halakitining
musaning qolida bolidighanliqini) uqmaytti.[ (‹qeses› sürisi, 7-, 8-,
9-, ayetler)
pir'ewn israil ewladining oghulliridin nurghunlirini öltüriwetken.
Buning bilen qibtlar israil ewladining erkeklirini türküm – türkümlep
öltüriwérip, ular ishqa salidighan erler qalmay, zor emgekning
özlrige yüklinip qélishidin qorqup, pir'ewn'ge: eger bu ehwal
dawamlishiwerse, ularning chongliri ölüp tügep, oghulliri öltürülüp,
ayalliri erliri qilalighan ishni qilalishi mumkin emes, shuning bilen
ishlar bizge qalidu dep shikayet qilidu. Shuning bilen pir'ewn
oghullarni bir yil öltürüp, bir yil öltürmeslikke perman chüshüridu.
Harun eleyhissalam, oghul bowaqlar öltürülmeydighan yili
tughulghan. Yéngi tughulghan oghul bowaqlarning öltürülidighan
nöwiti kelgen yili musa eleyhissalam tughulidu.
Pir'ewnning bu ishqa mexsus belgiligen ademliri bar bolup, bu
ademler tughut aniliri arqiliq hamildar ayallarni tizimgha élip, ular
yenggiydighan chaghda, peqet qibt ayallirila tughut ansi bolatti. Eger
u ayal qiz tughsa ular baligha chéqilmay kétetti. Oghul tughsa, héliqi
mexsus adem qassapliri pichaqlirini bilep kirip, balini
boghuzliwitetti.
Qahhar (qehir qilghuchi) süpitige sahib allah u naehlilerni reswa
qiliwetsun!
Musa eleyhissalamning anisi uninggha hamildar bolghanda,
hamildarliqning
alametliri
körülmigechke,
tughut
aniliri
bayqiyalmighan. Emma uning közi yorughanda, anisi uning
öltürülishidin qorqup, tit – tit bolatti, balisigha ichi aghriytti.
Musani körgenliki kishi uni yaqturup qalatti. Meyli özlikidin
bolsun, meyli din yüzidin bolsun uni yaxshi körgen adem bextliktur.
65
Janabiy allah mundaq deydu:
sanga men tereptin bolghan muhebbetni saldim (‹taha› sürisi,
39- ayet)
musa eleyhissalamning anisi balisining ziyankeshlikke uchrishidin
qorqup, chongqur bir teshwish ilkide qalidu. Shu chaghda, xuddi
allah taala éyitqandek, qandaq qilish kérekliki ilham bilen könglige
chüshidu, xiyalidin kéchidu.
musaning anisigha ilham bilen bildürduqki musani émitkin
uning ziyankeshlikke uchrishidin qorqsang uni (sanduqqa sélip)
deryagha (yeni nil deryasigha) tashlighin uni (halak bolarmikin dep)
qorqmighin (uning piraqidin) qayghurmighin uni sanga choqum
qayturimiz we uni peyghemberlerdin qilimiz. (‹qeses› sürisi, 7- ayet)
bu qissining tepsilati mundaq: musa eleyhissalamlarning öyi nil
sahilida idi. Uning anisi bir sanduq yasitip, deryagha orunlashturidu.
Anisi musa eleyhissalamni öyide émitetti, eger yénigha birer
yochun kishi kirip qalghudek bolsa, musa eleyhissalamni derya
boyigha élip bérip, héliqi sanduqqa sélip, sanduqni arqan bilen
baghlap, arqanning bir uchini qirghaqqa chigiwélip deryagha qoyup
béretti. Bir küni uning öyige bir adem kiriwédi, anisi uning balini
bayqap qélishidin ensirep, musa eleyhissalamni derya boyigha élip
bérip, héliqi sanduq bilen qoyup béridu. Emma bu qétim sanduqni
baghlap qoyushni untup qalidu. Sanduq suda leylep bérip,
pir'ewnning turalghusi aldidin ötkende, kénizekler sanduqni
süzüwélip, pir'ewnning ayalining aldigha élip kirishidu- yu, emma bu
kénizekler sanduqni pir'ewnning ayalidin burun échip qoyup, gepke
qélishidin qorqup sanduqni achmighachqa, uningda néme barliqidin
béxewer idi. Halbuki, sanduqtin ajayip chirayliq, kem – kutisiz
yaritilghan, omaqqine bir oghul chiqidu. U ayal baligha birla nezer
tashlaydu – de, allahu taalaning izni bilen qelbige balining muhebbiti
chüshidü. Néhayette, bu muhebbet janabiy allahning bu ayalning
bextlik bolishi, izzetlik bolishini, we érining bedbext bolishini irade
qilghanliqining nishanidur.
Allah taalaning bu heqtiki kalami: ]pir'ewnning ailisidikiler
musani aqiwet özlirige düshmen we xapiliq (ning menbesi) qilish
üchün (nil deryasidin) süzüwaldi.[ (‹qeses› sürisi, 8- ayet)
66
bu ulugh ayet (ayeti kerim) ning tepsirilik menisi: allah taalaning
musa eleyhissalamni ulargha xapiliqning menbesi we düshmen qilish
üchün ulargha sanduqni süziwélishni teqdir qilghan idi.
bu öz nöwitide yene, ularning musa eleyhissalamdin
qorqqanliqining kargha kelmeydighanliqigha küchlük delildur.
Pir'ewn balini körüp, uning israil ewladidin bolup qélishidin qorqup,
uni öltürwetmekchi bolghanda, pir'ewnning ayali xanish asiye kichik
musa heqqide, pir'ewn bilen talash – tartish qilip, balini himaye
qilidu. Uni pir'ewn'ge yaxshichaq qilip:
bu bala manga we sanga köz nuri (yeni xoshalliq) bolsun.
dégende, pir'ewn: sen üchün shundaq, emma men üchün undaq
emes deydu.
Ish emelliyettimu shundaq boldi. Allah taallah peyghember
musaning sewebi bilen asiyeni hidayet qildi, jennetke muyesser
qildi, pir'ewnni musa eleyhissalamning qolida halak qildi.
Asiye kichik musani balichilap béqiwalmaqchi bolidu. Chünki
uning pir'ewndin bolghan oghli yoq idi. Ular deryadin süzüwalghan
bu bala arqiliq özlirige yaratquchi perwerdigarining qandaq büyük,
qandaq ajayip hékmetlerni érade qilghanliqini esla bilishmeytti.
]musaning anisi (musaning pir'ewnning qoligha chüshüp
qalghanliqini anglap) eshushini yoqatti (uning allahning balini
qayturush wedisige) ishen'güchilerdin bolushi üchün uning könglini
xatirjem qilmighan bolsaq u balini ashkarilap qoyghili tas qalghan idi.
Anisi musaning hemshirisige: ‹(xewerni uqush üchün) musagha
egeshkin› dédi. Hemshirisi musani yiraqtin körüp turdi. Halbuki ular
(uni) tuymaytti. (öz anisi kélishtin) ilgiri musani süt emgüzgüchi
ayallarning émitishidin tostuq musaning hemshirisi: ‹silerge musani
obdan baqidighan bir ayalni körsitip quyaymu¬ ular musani ixlas
bilen baqidu› dédi. Anisining xushal bolushi qayghurmasliqi we
allahning wedisining heq ikenlikini bilishi üchün biz musani uninggha
qayturduq lékin insanlarning tolisi (allahning wedisining heq
ikenlikini) bilmeydu.[ (‹qeses› sürisi, 10- ayettin, 13- ayetkiche)
musaning anisigha kelsek, oghlini deryada éqitip qoyghan
anining pütkül es – yadi balisida bolup, oltursa – qopsa balining
ghémide ich – ichidin üzülidu. bendisini xatirjem qilghuchi
67
(elmömin) dégen güzel isimgha sahib allah musaning anisigha
xatirjemlik tuyghusi bexsh étip, sebirge nail qilimighan bolsa idi,
hesret – nadamettin özini yoqatqan ana bir oghlini yoqitip
qoyghanliqini, özining néme kün'ge qalghanliqini dep tashlighan,
mexpiyetlikni échip tashlighan bolatti.
U chong qizini musaning izigha chüshüp, uning xewirini élip
kélishke, sheher etrapliridin bu heqte néme paranglar
boliwatqanliqini sürüshtürüp kélishke buyruydu.
Musaning hemshirisi qattiq éhtiyatchanliq bilen uning péyige
chüshidu.
Musa hazir pir'ewnning öyige orunlashqan bolup uninggha
xanish tolimu amraq bolup qalghan idi. Kichik musa ordidiki inik
anilarning héchqaysini emgili unimaydu.
Ular inik ana izdep musani élip bazargha baridu. Musaning
hemshirisi inisini ularning qolida köridu- yu, chandurmaydu.
Bu kelgüsidiki peyghember musaning allah taala huzurida izzet –
ikramliq bolghanliqi we heq subhanehu wetaalaning uni öz anisidin
bashqa birsini émishtin saqlap qalghanliqi we bu arqiliq uni öz
anisining imitishige seweb qilghanliqidindur.
Musaning hemishirisi süt anisi izdep pitrap kétishken bu ayallarni
körgende, ]silerge musani obdan baqidighan bir ayalni körsitip
quyaymu¬ ular musani ixlas bilen baqidu[ dédi. (‹qeses› sürisi, 12ayet)
musaning hedisi bu sözlerni qilghanda, ular uni tutiwélip bérip
üstidin shikayet qilidu.
Ular qizni, u öydikilerning musani ixlas bilen émitip, köyünüp
baqidighanliqini sen qandaq bilisen? dep soraqlighanda, hedisi
ulargha: u ailidikilerning balini ixlas bilen imitishi, köyünüshi,
padishahning shatliqi, we shahning menpeeti üchündür dep jawab
bérip qutulidu – de, énik anisi ayallar bilen balini élip, musaning
anisining aldigha élip kélishidu. Anisi musani émitiwédi, bala émidu.
Buni körgen xotunlar bu xush xewerni élip, xanishning yénigha yürüp
kétidu.
Buni anglighan asiye musaning anisini chaqiritip kélip, uninggha
zor iltipat körsitidu, asiye gerche bu ayalning musaning öz anisi
68
ikenlikini bilmisimu, balining uni emgenliki üchünla uninggha hediye
– tartuqlarni in'am qilghandin kéyin, uningdin ordida turup balini
émitip bérishini telep qilidu. Musaning anisi özining erlik we baliliq
ayal ikenlikini xanishning huzurida turush uninggha biep
kélidighanliqini éytip, xalisa, balini öz öyide émitip bérish iltimasini
qoyidu. Xanish asiye buninggha qoshulup, kichik musaning anisini
nurghun sowgha – salamlar bilen uzutup qoyidu. Musaning anisi
qelb xanisi xatirjemlik nurigha chümülgen halda balisini élip öz öyige
qaytip kélidu.
qiyinchiliqini hel qilghuchi, riziq – rehmetni ashurghuchi
(elfattah) dégen güzel isimgha sahib janabi heq uning qorqunchini,
izzet – abruygha, sekpariliqini, dil aramigha aylandurup berdiki,
pishkelchilik bilen undin qutulghichilik bolghan waqit peqet
shunchilik idi.
Ishlar ilkide bolghan allah paktur! Allah némini xalisa shu bolidu.
Némini xalimisa shu bolmaydu. Janabiy heq özidin qorqidighan
kishige her qandaq ghem – ghusse, péshkel – palaketchiliktin kéyin
chiqish yolini hem özi béridu. Bu qisse tamam
yusufning oxshishi
imam
ibni
qeyyum
yaxshi
körgüchiler
baghchisi
(rewzetulmuhibbiyn) dégen kitabida, xelipe ömer ibni xettab (allah
uningdin razi bolsun) ning zamanidiki bir qissini bayan qilghan.
Elqisse: bu bir salih (toghra yol tutquchi) yigit heqqidiki qisse
bolup, ömer (allah uningdin razi bolsun) uning teqwa, durusliqigha
mestliki kéletti, uningdin tolimu xush idi. Uni körmey qalsa iz –
dérikini qilip turatti.
U yigitni körgen bir sahibjamal ayal uninggha ashiq – biqarar
bolidu – de, uninggha érishmek koyida bolidu.
Bir momay uni bu ayalining aldam xaltisigha chüshürüp
béridighanliqini éytidu we héliqi yigitning yénigha bérip, méning bir
saghliq qoyum bar idi, séghishqa küchüm yetmidi. Mendek bir
qérigha yardem qilsang ejir alatting, oghlum deydu.
Sawabliq ishni izdep – sorap qilidighan bu yigit momaygha
egiship uning öyige kélidu. Öydin qoy emes, chirayliq bir ayal chiqip
kélip, uningdin özi bilen birge bolushni telep qilidu. Yigit ayaldin özini
69
bir chetke alidu we allahni zikri qilidu.
Yigitke qayta – qayta sürkilipmu meqsitini ishqa ashuralmighan
ayal, way, bu méning numusumgha tegmekchi boldi! dep choqan –
süren salidu. Toplan'ghan kishiler uni rasa uridu.
Etisi yigitke tamamen ishen'gen ömer (allah uningdin razi
bolsun), i, rebbim uninggha bolghan qarishimni özgertiwetmigin
dégen ümit bilen uni yoqlap kélidu we yigittin ishning tepsilatini
soaydu.
Ishning rastini anglighan ömer (allah uningdin razi bolsun) u
ayalning qoshna – xulumliri ichidiki mumaylarni chaqiritip kélip,
yigitke tonutidu. Tutulghan momaydin ishning rastini qattiq
sürüshtüridü. Momaydin ishning heqiqitini anglighan ömer (allah
uningdin razi bolsun): bizning arimizdinmu yusufning oxshishini
chiqarghan allahqa cheksiz hemdu – sanalar bolsun! deydu
men ema
hijriye birinchi esirde, dunya tirikchilikidin bash tartip, ilim
koyida izden'gen teqwa bir yash ötkeniken. Qolining qisqiliqidin
yégüdekmu bir nersisi qalmighan bu yigit bir küni qorsaqqa dal
bolghidek birer nerse zdep chiqidu we méngip – méngip bir almiliq
baghda ayaghlashqan xalta kochida toxtap qalidu. Qarisa, bir shax
alma yolgha sanggilap turghan, héchkim körmigendikin bu almidin
birer tal yep qorsiqimni gollap tursam, héch gep bolmas, uning
üstige birer tal almigha bu baghning méwisi kemlep ketmes
dégenlerni oylighan yigit almidin bir tal üzüp yeydu.
Emma, öyige qaytqandin kéyn, öz – özini eyipleshke bashlaydu:
mömin kishimu mushunda qilamdu?! Men qandaqsige bir
musulmanning teelluqatidin héchqandaq izin – ijazetsiz halda öz
nepsige qol uzattim – he!?
U shu xiyallar bilen baghning igisini izdep baridu we: tagha,
tünügün manga achliq yitip, béghingizdin bir tal almini üzüp yep
salghan idim. Mana bügün shuning üchün sizdin izin sorap keldim
dégende, baghwen uninggha: allah bilen qesemki, men séni hergiz
kechürmeymen, qiyamet küni allah taalaning hozurida séning
üstüngdin dawa qilimen! deydu.
Mömin yigit uningdin kechürüm sorap, yighlap yalwuridu: méni
70
kechüriwétidighanla bolsingiz, men herqandaq ishqa teyyar, méni bu
ishtin xalas qiliwéting uning yalwurushlirigha perwa qilmighan
baghwen uni tashlap öyige kirip kétidu. Yigit öyning yénida uning
esir namizigha chiqishini saqlaydu.
Baghwen öyidin chiqip, yigitning téxiche öre turghanliqini köridu
we uning saqalliri arqiliq domilap chüshiwatqan yashliridin,
chiraydin ilim we taet – ibadetning nurliridin bashqa yene alliqandaq
bir nurning parlap turghanliqini bayqaydu.
Yigit yene yalwuridu: tagha, men qélip qalghan bu ömrümde
béghingizda ishlep ötüp kétishke, némige buyrisingiz shuni qilishqa
teyyarmen, méni kechüriwetken bolsingiz!
bu chaghda, baghwen oylinip qalidu we uninggha: i, oghlum
men séni kechüriwétishke teyyar, biraq bir shertim bar deydu. Buni
anglighan yigit közliridin hayajan uchqunlirini chaqnitip turup
soraydu: könglingizge kelgenliki shertni qoyung, tagha
shertim shuki, méning qiizm bilen toy qilisen deydu baghwen.
Yigit bu shertni taza chüshinelmey, hayajan we heyranliqta
téngirqap qalghanda, baghwen sözini dawamlashturidu:
emma, oghlum shuni bilip qalghinki, méning qizim közi körmes,
quliqi ishtmes, tili ishlimes, puti basmas bir qiz. Men hem uzundin
béri mushu qizimni layiq körgidek bir er izdewatqan idim. Qizimni
layq körseng gunahingdin kechtim
bu geplerni anglighan yigit özige kelgen yene bir qétimliq
musibettin béshi qatqan, heyranilik déngizgha patqan idi. On
gülining birsimu échilmighan bu biteley yigit emdi ömür boy ashu
mejruh qizning xizmitini qilip, uning üchün pay – pétek bolup
ötsünmu!? Uning xiyalliri qizgha bérip toxtighanda, qizgha
dunyaliqingda sewr qilisen, emma axirettiki alma dewasidin
qutulisen dégenlerni oylidi – de, tagha, qizingizni layiq kördüm,
janabi heqtin néyitimge ejir bérishini, manga yetken bu ishlardin
yaxshiliqni irade qilishini soraymen dégen jawabni béridu.
emise, shundaq bolsun, oghlum! Aldimizdiki peyshembe toy
ziyapitnglarni bérey, qizimning méhir heqqi mendin bolsun dep
gepni üzidu, baghwen.
Peyshembe küni kelgende, toy bolidighan bu yigit toy
71
bolidighandek emes, éghir qedemlirini sörep - sörep, ghem
deryasida leylep – leylep yétip kélidu. Qizning dadisi uni öyige
bashlap, salam – saettin kéyin, ayalingning qéshigha kirgin oghlum,
allah taala ishinglargha beriket ata qilsun, aranglarni yaxshiliq
rishtiside yéqin qilsun! dep uni qizning hojrisigha yitilep apirip
qoyidu.
Yigit qarighudek bolsa, ghunche boyluq, ay yüzlük, cholpan
közlük, sumbul sachliq bir sahibjamal qiz: essalamu eleykum, ömür
yoldishim! déginiche salam bilen uning aldigha chiqti.
Jennettin zémin'gha chüshürülgen peri kebi bu qizni körgen yigit,
dadisining qiz heqqidiki süpetlirini eslep ganggirap, qaqqan
qozuqtekla turup qalghan idi.
Yigitning xiyalidin némiler kéchiwatqanliqini sezgen qiz, érining
yénigha kélip, qoligha méhir bilen söyidü – de, éytidu: shübhisizki,
haram üchün közüm kor, haram sözler üchün tilim tutuq, haram
parang üchün quliqim pang, qedemlirim haram uchün palechtur,
men dadamning etiwarliq yalghuz qizi, dadam manga bir nechche
yildin biri layiq izdewatqan idi, siz uning yénigha bir alma üchün izin
sorap kélip, yash töktingiz. Dadam dédi, ‹shübhizki, bir alma
chaghliq kishining heqqini yéyishtin qorqqan kishi, elwette, allahtin
qorqup qizimgha heqsizlik qilshtin hezer eyleydu.› méning sizge
ömür hemrahi bolghanliqim we sizning dadamgha oghul
bolghanliqingizgha beriket yaghsun!
yil örülüp, u qiz bir oghul yenggiydu. Halbuki, bu oghul islam
ümmiti tarixida az uchraydighanlardin biri idi. Siz u oghulning
kimlikini bilemsiz?
U meshhur fqhiyshunas (islami qanunshunas), henefiy
mezhibining imami ebu heniyfe dur. (qisse tamam)
tash chüshüp ketti
hey, bimar! Késellik séning qudret sahibi allah taalagha bolghan
éhtiyajingni namayen qilmaqta, muhtajliqingni ashkarilimakta. Shek
– shübhisizki, sen allahqa bir tiniqinggha chaghliq waqit ichidimu
muhtaj bolmay turalmaysen.
Qelbing yaratquchinggha baghlansun, ghapilliq demliridin kéyin,
uninggha yüzlen'gin!
72
Bir hekim shundaq bir hékmetni dégeniken, bezi ezalardiki
késellik yene bezi ezalarning saqliqini saqlaydu.
qolliringni kötür, köz yashliringni meylige qoy, perdilen'gen
muhtajliqingni ach, ajizliqinggha ten ber.
Seid ibni enbese mundaq bir riwayetni qilidu:
bir kishi tash oynap olturup uni asman'gha atidu, tash chüshüp
uning quliqigha kirip kétidu. Bashqilar her qanche qilipmu uni
chiqiralmaydu. Shuning bilen tash uning quliqida qélip, uni xéli bir
mezgilgiche azablaydu.
Bir küni olturup, birsining qur'an tilawitidin, nemile sürisidiki
]béshigha kün chüshken adem dua qilsa (uning duasini) ijabet
qilidighan, uning béshigha kelgen éghirchiliqni kötiriwétidighan
kim?[ (62- ayetning bir qismi) dégen ayetni anglap qalidu – de, i,
dualarni ijabet qilghuchi rebbim, men bir béshigha kün chüshken
muhtajmen. Méni bu haldin qutquzghin! dep dua qilip turishighila,
quliqidin tash chüshüp kétidu.
Heyran qalmighin, perwerdigarimiz dualarni anglap turghuchi, u
bir ishni irade qilip, uninggha bol dése, shu bolidu.
Hey, bimar, késiling uzaqqa sozilip ketse, allah taalagha
namuwapiq gumanda bolup qélishtin hezer eyle!
allah taala mushu künni béshimgha sélishni irade qiptu,
saqliqimni xalimaptu, manga mushu zulumni xalaptu dégen
halaketlik qarashta bolup qalma, bilginki, bundaq guman intayin
xeterlik.
Imam ehmed ebu hüreyridin riwayet qilghan sehih (toghra)
hediste, peyghember eleyhissalam (uninggha salam we rehmetler
bolsun) mundaq dégen:
allah taala mundaq deydu, bendem méning qandaq bolishimni
oylisa, men uninggha shundaq bolimen. Eger u méni yaxshi dep
oylisa, men uninggha yaxshi bolimen. Eger yaman guman qilsa, men
uninggha yaman bolimen.
balayi – qaza, apet – musibet, qiyin – qistangchiliqta qélish,
qerizge boghulup qélish, künsiri éghirlishiwatqan namiratliq
bendilerni allah taalagha derd éytshqa, hajitini tileshke muhtaj
qilidighan ishlardindur.
73
Talaylighan qerizdar ehdige wapa qilalmaywatidu. Sansizlighan
namratlar qownaq hayatning temini tétiyalmay, bextsizlik kochilirida
qéliwatidu. Ghem – ghussidin kéchisi közige uyqu kelmeydighan,
kündüzi qéqilip – soquliwatqan, bügünige tapsa, etisige yoq, bir wax
tamaq üchün morisidin tütün chiqiralmaywatqanlar, qeriz igilirining
aldida tili qisiliwatqan yaki türmige tashliniwatqanlar, ijarilik öy,
chöchüridek baliliri bilen qarighuchisiz qalghan miskin ayal
saxawetichilerning ishikini chékishi yaki, natoghra yolgha méngip
kétishini bilmeydu
töwendikisi qerzdarliqtin türmige solan'ghan bir erge ayalining
yazghan xéti:
biz toy qilip uzun ötmey siz türme zulmitide ghayib boldingiz.
Sizni yoqitip qoyghinimgha qanchilik bolghanliqi, allahning sizge
némilerni teqdir qilghanliqi, sizning hazirghiche hayat yaki
emeslikingiz manga qarangghu. Hayat bolushingizni ümid qilimen.
Qazayi – qeder yetken bolsa hem, xewringizni kütimen.
Méning we balliringizning bolupmu kenjingizning halini bilgen
bolsingizmu, kashki! Men néme qilishimni bilelmidim, allahning we
sizning amanitingizge xiyanet qilaymu? Sizning nikahingizda turup
ballirimiz üchün haram yoldin nan tapaymu? Yaki ajrishishni telep
qilip balliringizni halak qilaymu?... (bu qisse ‹qerz bergüchiler we
alghuchilargha› dégen kitabtin élin'ghan.)
bu erning halitini köz aldinglargha keltürüp béqinglar, u bu xetni
oqup qandaq bolup kéter?
Qeriz, türme, ghem – ghusse, nareside balilar, közge ilinmasliq,
kemsitilish, boyun qisish...
Töwendiki kishining tökken derdlirini hem anglap baqqaysiler:
men qerzimni töliyelmigenliktin türmige qamalghili bir yérim yil
bolay dédi. Manga képil bolghidek birsi chiqmidi. Méning qolum
qisqa emma, méning ailem, bala – chaqam bar, méni türmige
qamishi toghrimu!?
mushulardek, we bulardek halgha qalghan kishilerge shundaq
dégüm kélidu:
shunche ishiklerni qaqisiler- yu, némishqa özige qol tengligen
bendilirini quruq qayturghusi kelmeydighan heq subhanehu
74
wetaalaning ishikini qéqish ésinglargha kelmeydu!?
Esseri essebti mundaq deydu: bala ata – anisigha öz halini éytip,
ata – anisi uninggha perwa qilmisa, u bala olturup yighlaydu. Sen
hem goyaki bir kichik bala bolghinki, eger sen perwerdigaringdin
sorisang, u sanga bermise, senmu olturup uninggha yighlighin
ebu dawud kitabida, ebi seidilxudri (allah uningdin razi bolsun)
din riwayet qilin'ghan qeriz toghrisidiki mundaq hedisni tilgha
alghan: peyghember eleyhissalam (uninggha salam we rehmetler
bolsun) bir küni mesjidte ebu emame isimlik bir ensarini körüp, ‹
namaz waqtliridin bashqa waqitlardimu sining mesjidte
olturghiningni körimen'ghu?› dégende, u ‹méni olturghuzghini
ghémim we qerizlirim, ey, allahning elchisi› dep jawab béridu,
shuning bilen hezriti resulullah, ‹uni qilsang, allah taala ghemliringni
kötüriwétip, qerizdin qutulduridighan bir duani ügitip qoyaymu?›
dégende, u ‹elwette bolidu, i allahning peyghembiri› dep jawab
béridu. Shu chaghda, janabi resulullah ‹her etigen – axshamda, i,
allah, ghem qayghudin sanga séghinip panah tileymen, sanga
séghinip ajizliqtin, horunliqtin panah tileymen, sanga séghinip
qorqunchaqliq we béxilliqtin panah tileymen, sanga séghinip éghir
qerizdin we zolumdin panah tileymen› dégin
ebu emame shundaq deydu: shu duani qildim, allah taala ghem
– qayghulirimni kötüriwetti, qerzdin qutuldurdi.
qeliblerni
allah
taalagha
baghlighuchi
peyghember
eleyhissalamgha allah taalaning salam we salawat (beriket) liri
bolsun!
Beyheqi öz kitabida, himad ibni selmedin riwayet qilin'ghan
zamanisidiki qarilarning ustazi ebi is'haq heqqidiki mundaq bir
qissini neqil keltürgen:
ebi is'haq shundaq dégen: manga namratliq yétip, bezi
qérindashlirimning qéshigha muhtaj bolup bérip qaldim, emma
ularning naxush teletidin könglüm sowup qayttim. Andin chölge
chiqip, yüzümni tupraqqa qoyup, allahqa yélindim: ‹ i, barliq
ishlarning sewebini qilghuchi, rehmet ishiklirini achquchi rebbim,
anglap turghuchi, dualarni ijabet qilghuchi perwerdigarim!
Hajetlerni rawa qilghuchi allahim! Méni sen halal qilghan ish - emel
75
we nersiliring arqiliq haram qilghan emel we nersiliringdin saqlap
qalghin! Fezling bilen séningdin bashqigha hajet qilmighin! › u allah
taalagha yuqarqi dualar bilen yéqinlishidu.
Ebi is'haq öz kechmishini dawamlashturup mundaq deydu: allah
bilen qesemki, sejdidin béshimni kötürmey turupla yéqinla bir yerge
bir nersining chüshken tiwishini anglap béshimni kötürsem, bir qush
bir qizil xaltini tashlighan iken. Xaltini élip qarisam, uningda seksen
dinar we paxtigha oralghan jawahiratlar turudu. Andin men bu
jawahiratlarni élip bérip, nurghun pulgha sattim, dinarlargha yer
sétiwaldim. Uni manga ata qilghan allah taalagha cheksiz hemdu –
sanalarni éyttim.
Shübhisizki, perwerdigarim dualarni anglighuchidur, kimiki allah
taalagha tewekkul qilsa (qattiq ishense) allah uninggha kupaye
qilidu.
Imam ehmed (allah uningdin razi bolsun) kitabida, abdulla ibni
mes'ud (allah uningdin razi bolsun) din riwayet qilin'ghan ghem –
qayghu we biqararliq toghrisida kelgen mundaq bir hedisni neqil
keltüridu:
peyghember eleyhissalam mundaq dégen, kimge ghem –
qayghu yétip qalsa, ‹i, allah, men séning qulungmen, séning
qulungning oghlimen, dédikingning oghlimen, kokulam séning
qolungda, üstümdiki höküming jaridur, séning men toghruluq
chiqarghan höküming mutleq adildur. Sen kitabingda chüshürgen
(nazil qilghan) yaki mexluqatliringdin birersige bildürgen yaki sir
(gheyb) ilming qatarida saqlashni xalighan isming bilen shundaqla,
sen özüngni atighan, sen sahib bolghan barliq iismlar bilen
soraymenki, qur'anni qelib baharim, dil nurum, qayghumni
kötürgüchi, ghémimni ketküzgüchi qilip bergin!› dése, allah taala
uning ghem – qayghulirini ketküzüp, uning ornigha shatliq (yene bir
riwayette, ‹chiqish yoli› déyilgen) ata qilidu.
peyghember eleyhissalam (uninggha salam we rehmetler
bolsun) din i, allahning peyghembiri, uni biz ögenmemduq? dep
soralghanda, elwette, uni anglighan kishi choqum öginishi kérek
dégen.
Derheqiqetki, biz insanlar heqiqeten ajizmiz...
76
Eger birsini ghem – qayghu, dunya ishliri we uning qiyinchiliqiliri
bésiwalsa uning hali qandaq bolmaqchi? Elwette, uning ajizliqi
téximu bilinishidu, ghem – endishe we rohi bésimning oljisigha
aylinidu.
Qaraydighan bolsaq, pisxik késellikler bolimige kirip –
chiqidighanlarning shunchilik köplikini bayqaymiz. Altundek
yashliqtiki qiz – oghullar, qiynchiliq we siqinchliqni hel qilghuchi
(elfettah) dégen güzel isimgha sahib allahqa derd – ehwal éytish, we
u zat bilen heqiqiy alaqe baghlashtin yiraq.
Imam buxari we muslimlarning ibni abbas (allah uningdin razi
bolsun) tin riwayet qilighan, musbet yetkende, qiynchiliq,
qehetchilikte, ich siqilghanda oquydighan dualardin bir nechchini
yetküzimiz:
bolsun) qiynchiliqqa yoluqqanda mundaq dua qilghan, ‹el'ezimul
helim (bendilirini jazalashqa aldirap ketmeydighan, ulugh) allah
taaladin bashqa héch bir ilah yoqtur. Büyük ershning perwerdigari
bolghan allahtin bashqa héch bir ilah yoqtur. Asmanlarning hem
zéminning we ésil erishning perwerdigari bolghan allahtin bashqa
héch bir ilah yoqtur.
hedisshunas imam muslim ummu seleme animiz (allah uningdin
razi bolsun) din riwayet qilin'ghan hediste, ummu seleme animizning
mundaq dégenlikini riwayet qilidu: men peyghember eleyhissalam
(uninggha salam we rehmetler bolsun) ning mundaq dégenlikini
anglighan idim, ‹birer bendige qandaqla bir musibet kelmisun, ‹biz
allah taalaning igidarchiliqidimiz, choqum allah taalaning dergahigha
qaytimiz, i, allah musibitimde manga sawab ata qilghin, uning
ornigha uningdinmu yaxshiraqini ata qilghin dése, allah taala uning
musibitige sawab ata qilip, u yoqatqan nersining ornigha
uningdinmu yaxshiraqini ata qilidu› ummu seleme mundaq deydu,
‹ebu seleme qaza qilghanda, resulullahning buyrighini boyiche
dégen idim, allah taala manga ebu selemedin yaxshiraq bolghan
resulullahni ornigha berdi .
dada, qorsiqim échip ketti
töwendikisi shundaq qissiki, uningda bayan qilin'ghan kishler,
77
imanning térenlikige heqiqi chökkendin kéyin, duaning heqiqetenmu
bir qoral ikenlikini tonup yetken, u qoral bilen bala – qaza we
qéyinchiliqni yenggen kishilerdur.
Esbagh ibni zeyd (allah uningdin razi bolsun) mundaq deydu:
men we üch balam qorsaqqa dal bolghudek ozuq – tülükimiz qalmay
néme qilarmizni bilmey qalduq. Kichik qizim, chiqip, manga ‹dada,
qorsiqim échip ketti› dédi
körüngki, qiz dadisigha achliqtin shikayet qildi, emdi bu dada
kimge shikayet qilidu. (aptor bayani - t)
qissining dawami, andin men taharet élip, ikki rek'et namaz
oqup, ésimge kelgen dualarni qildim, we axirida, ey
méhribanlarningmu méribani bolghan allah, manga shundaq riziq
ata qilghinki, uningda héch késhining minniti bolmisun, men hem
axirette, bu heqte hésab bermeydighan bolay dep öyge qayittim.
Chong qizim kélip manga, hey, dada bir kishi kélip, ‹men sizning
taghingiz, bu derhem lerge lazimetliklerni sétiwélinglar› dep bu
pullarni berdi, we‹ qérindishimgha salam éytip qoyunglar, eger
uning birer hajiti bolsa mushu duani qilsa, hajiti rawan bolidu › dep
kétip qaldi dédi.
Allah bilen qesemki, méning héchqandaq qérindéshim yoq idi,
bu sözlerni qilghan kishining kimlikinimu bilmeymen. Biraq, heq
subhanehu wetaala hemmige qadirdur. (esbagh ibni zeydning qissi
tamam)
sheqiq elbelxi (allah uningdin razi bolsun) mundaq deydu, bir
küni ayalim manga, bu balilarning achliqtin qandaq halgha kélip
qalghanliqini körüp turup, ularni taqiti yetmeydighan ishqa
zorlisingiz durus bolmaydu dédi. Andin men taharet aldim. Méning
bir dostum bar idi. U manga daim, allah bilen qesem qilip, qandaqliki
hajitim bolsa, özige éytishimni we uningdin yoshurmasliqimni
jékileytti. Uning dégenliri ésimge kélip, öydin chiqtim. Mesjidning
aldidin ötüp kétiwétip, ebi jefardin riwayet qilin'ghan ‹kimning
mexluqqa hajiti chüshüp qalsa, aldi bilen allah taaladin tilisun›
dégen bir söz xatiremdin kechti.
Andin mesjidke kirip, ikki reket namazgha turdum, teshahudta
olturghanda méni uyqa bésiwaldi, shu esnada, chüshmu körüp
78
kétiptimen, chüshümde, ‹ hey, sheqiq, allahni qoyup, bendilerge
murajet qilip, allahni unutamsen? Hey, sheqiq, allahni qoyup,
bendilerge murajet qilip, allahni unutamsen? › dégen sada
kelgüdekmish. Andin oyghunup, bu chüshning heqiqetenmu
perwerdigarimning bir agahlandurishi ikenlikini bildim.
Taki namaz xupten'giche mesjidte boldum, mesjidtin chiqip, u
dostumningkige bérishtin waz kéchip allah taalagha tewekkul qilip
(qattiq ishinip) öyge qayttim. Allah taalaning qudriti bilen u dostum
men éhtiyajliq nersilerning hemmisini öyümge öz qoli bilen ekilip
bergeniken.
Shek – shübhisizki, janabi heq dualarni anglap turghuchidur.
Kimiki allahqa tewekkul qilsa, allahning uninggha kupaye (yéterlik)
ikenlikidin héchbirimiz guman qilmaymiz – elwette. (sheqiq
elbelxining qissisi tamamlandi)
tetqiqatchi alim ibni qeyyum (allah uningdin razi bolsun) ning
süre fatihe bilen qilghan duasi we bu heqtiki qissisini anglang:
u mundaq deydu: mekkide turghan chaghlirimda, manga bir
türlük késel chaplashti. Késilimge ne doxtur, ne dora tapalmidim.
Andin süre ‹fatihe› arqiliq özümni dawlashqa bashlidim. Bu sürini
oquymen –de, uni zemzem süyige démide qilip ichimen. Shundaq
qilip saqaydim. Süre ‹fatihe› ning ajayip shipaliq tesiri barliqini
mushundaq öz tejirbemdin ötküzgen boldum. Kéyin bu tejirbemni
bashqa késel bolup qalghan möminlerge tonushturdum. Ularningmu
mutleq köp qismi süre ‹ fatihe › ning dawalishi bilen shipaliq tépip
saqiyip ketkenidi. (ibni qeyyumning qissisi tamamlandi)
ebi seid elxudri (allah uningdin razi bolsun) din riwayet
qilin'ghan birlikke kelgen hediste, bir yurtning bashliqigha süre
fatihe oqulghanda, u bash aghriqidin sellimaza saqiyip ketken. Bu
hem fatihe sürisining pezilitige shahittur.
Duaning peziliti toghrisidiki güzel we nadir (az uchraydighan) bir
misalni qeyit qilishimiz artuqche bolmas:
seid ibni jübeyir (allah uningdin razi bolsun) ning bir xorizi
bolup, u her kéchisi ashu xorazning chillishi bilen oyghinidiken.
Emma u xoraz bir kéchisi chillimay qoyidu – de, seid tehejjud
namizigha turalmay tang étip kétidu. Bu ish uninggha qattiq har
79
kélidu we allahqa bu xorazning ünini öchürüp tashlash heqqide dua
qilidu. Seidning duasi ijabet idi. Dégendek, shundin kéyin, xorazning
awazi anglanmaydu. Shuning bilen seidning anisi, balam, sen bundin
kéyin, bir nerse üstidin dua qilmighin dégeniken. (seid ibni
jübeyirning qissisi tamamlandi)
dewetchilerdin biri kitabida neqil keltürgen bir qisside, dawamliq
allah taalaning taat – ibaditide bolidighan, allahni her zaman tewbe
bilen eslep turidighan bir kishi bolup, u bir qétim ailisidikiler bilen
birlikte qilghan bir chöl sepirini bayan qilip, mundaq deydu:
éliwalghan süyimiz tügep kétip, su izdep bir kölni tépiwédim, u
bir quruq köl bolup chiqti. Shuning bilen men ailemdikilerning
yénigha quruq qol qaytip keldim. Andin hemmimiz töt terepke
qatrap izdep, bir témimmu su tapalmiduq. Hemmimiz ussap,
qaghjirap kettuq.
Shundaq qilip, men hemmidin pak, izzetlik, bendilirining duasini
ijabet qilghuchi, qullirigha nahayiti yéqin bolghan perwerdigarimni
eslep, teyemmum qilip, qiblige yüzlendim. Ikki reket namaz qilip,
taramlap éqiwatqan köz yashlirim bilen duagha qol kötürdüm. Heq
subhanehu wetaaladin kamali ishench bilen soridim, we u zatning,
béshigha kün chüshken adem dua qilsa (uning duasini) ijabet
qilidighan uning béshigha kelgen éghirchiliqni kötiriwétidighan kim?
(‹nemil› sürisi, 62 – ayetning bir qismi) dégen sözini eslidim. Allah
bilen qesemki, men ornumdin turghanda, kökte ne aq bulut ne qara
bulut yoq idi. Tuyuqsiz bir parche bulut peyda bolup chöldiki men
turghan orunni bir aldi – de, sharqirap yamghur yéghip,
etrapimizdiki köller liqmuliq toldi. Bu sudin qan'ghuche ichtuq,
yuyunup, taharet alduq, we janabi allah taalagha cheksiz hemdi
(maxtash) éyttuq.
Bir demdin kéyin, aldimizgha qarap anche uzun mangmayla, u
jaylarda yamghurdin esermu yoq, qupquruq turghanliqini körüp,
allah taalaning bizni heqiqetenmu u bulut arqiliq duayim bilen
sugharghanliqini hés qildim. We heq subhanehu wetaalagha cheksiz
hemdu – sanalar éyttim.
]ular (yamghurning yéghishidin ümidsizlen'gendin kéyin) allah
yamghur yaghdurup béridu, rehmitini yayidu, allah (hemmining)
80
igisidur medhiyege layiqtur[ (‹shura› sürisi, 28 – ayet) (bu qisse
tamamlandi)
bu kitabta yene töwendiki qissimu neqil keltürülgen.
Elqisse: bir musulman kishi bir döletke bérip, shu jayning
puqraliq guwahnamisi (girajdanliq hoquqi) ni élish üchün yardem
telep qilghanda, hemmila jaydin burnigha yep qaytidu. Bu kishi
qolidin kelgenliki amalning hemmini qilip, tonush – bilishlirining
hemmisige yélinip baqidu, yenila netije chiqmighandin kéyin,
teqwadar bir alim bilen uchriship, özning osal bir halgha
qalghanliqini éytidu.
Andin u alim uninggha, sen kéchining axiriqi üchtin birini ching
tutup, allahqa dua qilghin, heqiqeten u zat ishlarni
asanlashturghuchidur. dep nesihet qilidu.
U éytidu: allah taala bilen qesemki, men bendidin yardem
soraydighan ishlarni tashlap, u alimning déginidek, kéchining axiriqi
üchtin béride namaz oqushni bashlidim. Seherde, allahni séghinip, u
zatqa dua qilattim. Bir nechche kündin kéyin, adettikidekla,
matériyallirimni munasiwetlik organ'gha tapshurdum. Arimizda
wasitichi hem yoq idi. Ular matériyalimni yuqirgha yollidi. Bir qanche
kün ötüp, u organ'gha chaqiritilghinimdin shunchilik heyran
qaldimki, mushundaq passip sharaitta turupmu puqraliq
guwahnamisi gha érishkinimge shunchilik heyran qaldim.
Perwerdigarimning dualarni anglap turghuchi we ijabet
qilghuchi, bendilirige iltipatliq we yéqin zat ikenliki shübhisizdur.
Biraq, nuqsan özimizdidur. Biz choqum allah taalagha qaytip
uninggha dua qilishimz kérek. Heq subhanehu wetaalaning
dualarning anglap turghuchi ikenliki biz üchün heqiqetenmu bir xush
bésharet.
Ayaghining boghquchi üzülüp ketsimu, allah taalagha murajet
qilip hal éytidighan kishilerning barliqini hem anglimiduqmu!?
Shundaq, ular shundaq bendilerki, ayagh boghquchinila emes belki,
bir chimdim tuznimu allahtin soraydu.
Hey, hajetmenler! Hey, késeller! Hey qerizdarlar! Hey
qéyinchiliqta qalghanlar, hey zulumgha uchrighanlar!
Hey, palaket patqiqigha pétip, ghem deryasida éqip yürgenler!
81
Hey, namratliq iskenjisige chüshüp, heq – hoquqini yüttürüp
qoyghanlar! Hey, er – ayalliq turmushida bext, bext dep bextsiz
bolghanlar! Hey, perzent tilep, qilmighini qalmighanlar! Hey
oqushtin utuq, xizmettin orun izlep yürgenler! Hey, musulmanning
ishi dése, öz ishim dep jan köydüridighanlar!
Hey, hajetmenler! Hey, kengri zémin tar tuyulghanlar, shunche
xeqning bexti patqan dunyada, kichikkine méning bextim
patmasmu? dep qoshaq toqughanlar! Biz néme üchün derdimizni
allahqa démeymiz!? Halimizni allahqa oqumaymiz!?
Ejaba, ]manga dua qilinglar men (duayinglarni) qobul qilimen
(tiligininglarni bérimen)[ (‹ghafir› sürisi, 60 – ayet) dégen sözni
qilghan ashu zat emesmu?
Néme üchün biz muhtajliq bilen sonulghan qollirmizni heq
subhanehu wetaalagha kötürmeymiz.
U zat ]méning bendilirim sendin men toghriliq sorisa, (ulargha
éytqinki) men heqiqeten ulargha yéqinmen.(yeni ularning ehwalini
sözlirini bilip turimen) manga dua qilsa men dua qilghuchining
duasini ijabet qilimen.[ (‹beqere› sürisi, 186 – ayet) dégen ulugh
sözni éytquchidur.
Taghlardek mezmut
u hem bashqa ayallargha oxshash hayatni söyidighan, iman –
étiqadliq ayal idi. U allah taalaning perwerdigarliqigha, ishlirigha ége
bolghuchi, orunlashturghuchi ikenlikige razi bolghan, u zatning
hökmige we höküm chiqarghuchi ikenlikige iman keltürgen, iman
émtihani élin'ghan, rastchilliqi sinalghan, we pitnige yoluqqanda bu
émtihandin ötüp ketken.
U héchnimni anglimas bir gasmu taqet qilalmaydighan til –
haqaret, balayi – apetke qalghanda, taghdek mezmut, polattek irade
bilen öz meydanidin tewrimigen. Jistü – jasaretlik, gheyret –
shijaetlik ayal idi. Janabi heq uningdiki heqiqiy iman, mustehkem
étiqadqa yarisha, uning iradisini chingitqan. Undaqta, u ayal kim?
U yene shundaq ayalki, talay yillar kupur we shérikte ötüp,
hayatining azghine bir qismida, iman bilen shereplen'gen. Undaqta,
u zadi kim?
U ayalning öz xahishi boyiche sözlimeydighan kishi peyghember
82
eleyhissalam (uninggha salam we rehmetler bolsun) teripidin xewiri
bérilgen. Emdi bu uzun qissining bayanigha kélimiz:
suheyb (allah uningdin razi bolsun) din riwayet qilin'ghan bir
hediste, peyghember eleyhissalam mundaq dégen: silerdin burun
bir padishah ötken bolup, u shahning bir séhrigiri bar idi. U séhriger
qérighanda padishahtin, ‹péqirgha qériliq yetti, bir shagirtqa ijazet
qilsila, uninggha hünirimni ögetken bolsam › dep iltimas qilidu. Shah
uninggha bir balini shagirtliqqa iwertidu.
Bala ustazining qéshigha kétiwétip, bir rahibqa uchrap qalidu –
de, uning qéshida sözlirini anglap olturup rahibqa qiziqsinidu.
Shundaq qilip, u her küni séhrigerning yénigha barghuche rahibning
qéshida olturidiken. Séhrigerning qéshigha kelgende, ustazi
uni‹kéchikip qalding› dep uridiken. Bala bu ishni rahibqa shikayet
qiliptu. Rahib uninggha: ‹eger séhrigerdin qorqsang, uninggha méni
öydikiler kéchikturup qoydi› dégin, eger öyüngdikilerdin qorqsang,
‹méni séhriger hayal qilip qoydi› dégin- deptu.
Bala shundaq qilip yürgen künlirining béride, ushtumtut yoghan
bir haywan peyda bolup, kishilerning yolini tosiwaptu. Balining
könglige, ‹rahib üstünmidu yaki séhrigermidu? Bügün buni bir bilip
baqay› dégen xiyal keptu – de, qoligha yoghan bir tashni élip, ‹i,
allah, eger sanga rahibning ishi séhrigerningkidin yaxshi bolidighan
bolsa, qolumdiki bu tash bilen haywanni öltürgin, kishilerning yoli
rawan bolsun.› dep tashni bir atqanken, haywan ölüptu. Yol
rawanlishiptu. Bala bu ishni rahibqa dégen iken. Rahib, ‹balam, sen
bügün mendin éship kétipsen, men yetken maqamgha yétipsen.
Uzun ötmey, sinaqqa duch kélisen, sinalghan chéghingda méni
ashkarilap tashlima.› dep nesihet qiliptu. Kéyinche bala qarighu, aq
késel we bashqa késellernimu dawalaydighan boptu. Bir k ü ni
padishahning bir kor bolup qalghan ülpetdéshi buni anglap, nurghun
sowgha – salamlar bilen kélip, baligha deptu: ‹eger közümni
dawaliyalisang, mushu nersilerning hemmisini sanga sowgha
qilimen.›
‹men héchkimni saqaytalmaymen. Peqet allah taala shipaliq
béridu, sen allahqa iman éytsang, men allahqa dua qilay, allah sanga
shipaliq bersun› deptu. U kishi iman éytiptu, allah shipaliq bériptu.
83
U kshi shahning yénigha bérip awalqi ornida olturuptu. Shah
uningdin ‹közüngni kim saqaytip qoydi› dep sorighaniken, u:
‹perwerdigarim› dep jawab bériptu. Buni anglighan shahning quyqa
chachliri tik turuptu:
- séning mendin bashqimu perwerdigaring barmu – ejaba!?
- allah taala silining we méning perwerdigarimizdur.
Shuning bilen padishah uni qattiq qiynaptu. U balini ashkarilap
qoyuptu. Bala shahning dergahigha keltürülüptu. Padishah baligha:
oghlum, séning séhr mahariting shu derjige yétiptuki, qarighu
we aq késellernimu dawaliyalaydikensen, xéli – xéli ishlarnimu
qilalaydikensen – he!? - deptu.
- yaq, men héchkimni dawaliyalmaymen, shipaliq peqet allah
tereptindur – deptu, bala. Shuning bilen padishah unimu qattiq qiyin
– qistaqqa aptu. Axiri bala rahibni körsitip qoyuptu. Rahib ordigha
keltürülüptu.
Padishah uni dinidin yénishqa qistaptu, rahib unimaptu.
Padishah rahibning béshini herideptu, rahibning béshi ikki parche
bolup yerge chüshüptu. Andin padishah héliqi ülpetdéshini keltürüp,
uningghimu, ‹diningdin yan› deptu. Umu unimaptu. Andin uning
béshinimu heridep ikki parche qiliwitiptu. Nöwet baligha keptu.
Unimu dinidin yénishqa zorlaptu. Bala unimighandin kéyin, padishah
uni qol astidiki bir top atarmen – chaparmenlerge tapshurup, siler
buni palani taghqa élip chiqinglar, tagh choqqisigha chiqqanda, u
yenila dinidin yanmisa uni taghdin tashliwétinglar dep emr qiliptu.
Ular bir taghqa chiqiptu. Bala, i, allah, méni ularning yamanliqidin
özüng xalighan bir rewishte saqlap qalghin deptu. Shu an, tagh
tewrep, padishahning ademliri taghdin chüshüp kétiptu. Bala
padishahning aldigha yalghuz qaytip keptu. Padishah uningdin,
‹qéshingdikilerge néme boldi› dep soraptu. ‹allahim méni ularning
ziyankeshlikidin saqlidi› dep jawab bériptu, bala.
Padishah balini yene bir top kishilerge tapshurup, uni déngizgha
tashliwitishni buyruptu. Ular déngizning otturigha kelgende, bala, i,
allah, özüng xalighan bir rewishte méni ularning ziyankeshlikidin
saqlap qalghin dep dua qiptu. Shu chaghda, kéme öngtürilip kétiptu.
U yen padishahning aldigha yalghuz qaytip keptu. Padishah
84
uningdin, ‹hemrahliringgha néme boldi?› dep soraptu. Bala, ‹allah
taala méni ularning ziyankeshlikidin saqlidi. Sen méning déginimdek
qilmighuche, méni hergiz öltürelmeysen.› deptu. Padishah, ‹qéni
éyit!› deptu. Bala, sen xalayiqni bir töpilikke yighip, méni xormining
shéxigha asqin, andin oqdinimdin bir tal oqni élip, oqyaning
otturigha qoyup turup, ‹‹balining perwerdigari bolghan allah
taalaning nami bilen bashlaymen› dep atsang, méni öltüreleysen›
deptu.
Shuning bilen shah xalayiqni bir döngge yighip, balini bir xorma
shéxigha ésiptu. Andin oqdandin oqni chiqirip, oqyaning ottursigha
qoyup, ‹balining perwerdigari bolghan allah taalaning nami bilen
bashlaymen› dep uninggha oq üzüptu. Oq balining chékisige tégiptu.
U pishanisini tutqan halda jan bériptu. Buni körüp turghun xalayiq,
‹biz balining perwerdigarigha ishenduq, uninggha iman éyttuq› dep
towliship kétiptu. Kishler shahning qéshigha kélip, ‹baq, allah
taalaning nami bilen qesemki, sen qorqqan ish axiri yüz berdi.
Emeliyette, nurghun kishiler iman éyitti.› deptu.
Bu ishtin kéyin padishah doqmush – doqmushqa chongqur azgal
kolap, ot yéqishqa buyruptu. Ot ulghiyishqa bashlaptu. Padishah,
‹kimde kim dinidin yanmaydiken, uni ot azgiligha tashlanglar, yaki
özini sekritinglar› dep perman chüshürüptu. Padishahning ademliri
shundaq qiliptu. Shu esnada, qolida, bowiqini kötürgen bir imanliq
ayal ot azgili aldida, ikkilinip turup qalghanda, balisi zuwan'gha kélip,
‹chidang, anijan, shübhisizki, siz heqiqet üstide.› deptu. - muslim
riwayiti
qandaq ésil mömin ayal – he, u! U özining ot déngizning boyida
turghanliqini, özini kütiwatqinining lawuldap turghan ot qaynimi
ikenlikini éniq bilidu – yu, taymastin, qaymastin aldigha qedem
tashliyalaydu. Özining ot yalqunida halak bolidighanliqini
chüshinidu.
U héch qandaq gunahsiz we ghubarsiz bir sebige qariwidi. Bala
zuwan'gha kélip, ishench béghishlap, uni otqa aldiratti. anijan,
chidighin, shübhisizki, sen heqiqet üstide .
Adette, ottin kichiklerdin bekrek chonglar qorqidu. Ot harariti
we yalquni bilen qorqutidu. Bu bowaq anisini algha ündidi,
85
emeliyette u, allah tereptin u ayalgha in'am qilin'ghan
mustehkemliktur, bes!
Emeliyette bu in'am ayalning heqiqiy imanigha bérilgen.
Bügünimizdiki musulman ayallar undaq lawuldap turghan
yalqun'gha ittirilmeydu belki, yap – yéshilliq bostanlar ularning
aramgahi, ular peqet öz dinini öginishke, öz güzellikini
namehremlerning nalayiq nezerliridin yoshurup, islami kéyinishke
chaqirilidu. Halbuki, bularning beziliri yap – yéshilliq bostanni
tashlap, özlirini özi xahishi bilen dozax otigha bashlap qéliwatiduki,
bu imanning miwisi emes belki, asiyliqning oqibiti, xalas.
Peyghember eleyhissalam (uninggha salam we rehmetler
bolsun) mubarek lefizliri arqiliq mundaq deydu:
men bilen silerning misalinglar, bir kishi ot yaqqan, hasharet,
perwaniler özini u otqa étiwatqan, yene bir kishi bolsa, ularni ottin
tosuwatqan bir kishining misaligha oxshayduki, men bolsam otqa
chüshüp ketmeslikinglar üchün, bélinglardin tutiwéliwatimen. Siler
özünglarni otqa tashlawatisiler - buxari we muslim riwayiti.
Shundaq, öz nepsi – xahishining arqisigha kirip, özini otqa
tashlawatqanlarning hali qandaq bolar? Shuning bilen birge yene,
axiret otidin qéchip, aldidiki otqa özini tashlawatqanlar hem barki,
burj süriside, tilgha élin'ghan u qewm del imani mustehkemlik bilen
axiret otidin qéchip, aldidiki otqa özini étishqa aldirwatqanlardur.
Imam ehmedning riwayitige qarighanda, padishah kocha
éghizlirigha chongqur azgal kolap, uninggha ot yaqturup, ot
ulghayghanda, kim dinidin yanidiken, uni qoyup béringlar, eger
yanmaydiken, uni otqa tashlanglar dep perman chüshüridu.
Padishahning ademliri kishilerni ottin agahlandurup, dinidin
yénishqa küshkürtidu. Biraq u iman sahibliri qudretlik allahning
dergahidiki köngüldikidek jay jennetler we östenglerge özini atidu.
]mumin er we mumin ayallargha ziyankeshlik qilghandin kéyin
kufridin qaytmighanlar shübhisizki, jehennemning azabigha duchar
bolidu, ulargha ot bilen azab qilnidu. Iman éytqan we yaxshi
emellerni qilghanlar shübhisizki astidin östengler éqip turidighan
jennetlerge sazawer bolidu. Bu chong bexttur.[ (‹ buruj › sürisi, 10-,
11- ayetler)
86
peqetla besh riyal
u uniwérsitétni püttürgendin kéyin, bir bashlan'ghuch mektepte
oqutquchi bolup. Aldida moldürlep olturghan jüp – jüp qara közler
aldidiki éghir bir mes'uliyetni, bu balilarning heqiqetenmu özige
tapshurulghan bir amanet ikenlikini hés qildi. Ata – ana dégen öz
balisini yat birkimge tapshurmaydu – yu, peqet mektepkila öz
éxtiyarliqi bilen tapshuridu. Bala mektepte ötken alte saet waqtida,
ata – anisini oylimaydu, ata – ana hem xatirjem halda öz ishini qilidu.
Halbuki, balilar mektepte zadi némiler bilen uchrishidu? Bir allahtin
bashqa ilah yoqtur.... Mekteptiki mes'uliyet némanche chong,
némanche éghir!
Uning es – yadi oqughuchilarni yaxshiliqqa dewet qilishta idi.
Halbuki, bular chüshinish qabiliyiti téxi toluq yétlip bolalmighan,
kichik balilar bolsimu, u özining yetküzgenlirini ularning asasen
dégüdek qobul qéliip méngiwatqinini sezdi.
Sediqining pezilitini sözliwidi, oqughuchilirining sediqe bérishke
aldirashqanliqilirini balining ailisidikilerdin anglap turdi.
Oghul oqughuchilargha mesjidte namaz oqush ishtiyaqi
chüshken. Adette, allah rehmet qilghandin bashqa xéli köp
musulmanlarmu sübhi namizi (namaz bamdat) gha mesjidke kélip
bolalmaydu. Emma bu oqughuchilar sübhi namizighimu mesjidke
kéletti we ustaz bizge buning pezilitini éytip bergen idi déyishetti.
U zor bir qisim oqughuchilarni mesjidlerdiki qur'an yadlitish
derislirige teshkillep, her qaysi mesjidlerge bérip, ularni hediye bilen
ziyaret qilip turatti.
U oqughuchiliri arqiliq sawabqa érishtin ibaret güzel istekte idi.
Bashqilardin nechche hesse artuq oqughuchilirining ghémini yeytti,
bashqilargha éghir kelgen ishlar uning üchün héch gep emes idi.
Oqughuchilargha méhrini ayimay béretti, teneppus waqitliridimu
ularni yoqlap turatti. Balilar hem uni yaxshi köretti.
U bir küni teneppus waqtidin paydilinip oqughuchilardin soridi:
aranglardin kim allahning yoligha chaqirghuchi dahi bolushni arzu
qilidu?
u oqughuchilarning hemmimiz xalaymiz! dégen jawabini
anglighandin kéyin, oqughuchilargha qur'an tilawiti yaki
87
munasiwetlik liksiye (tebligh) léntilirini buyrup, ularning élip kelgen
léntilirini öz'ara almashturup anglashqa, we ailisidikilerge tewsiye
qilishqa orunlashturdi. Shundaq qilip, léntilar oqughuchilar arisida
keng tarqaldi.
Bu beriketlik (mubarek) chaqiriq (dewet) paaliyiti ariyetke mes'ul
qilin'ghan bir oqughuchining bashchiliqida, léntilardin ötüp, islami
kitabchilar boyiche dawamliship turdi.
Bir küni uning bir oqughuchisi uninggha bir xetni tapshurup
berdi. Xette mundaq déyilgen idi:
hörmetlik terbiyichi, bu bir teshekkürname shundaqla eyibname.
Siz kichik inim élip kelgen ün'alghu léntisining bizge qanchilik tesir
körsetkenlikini tesewwur qilalmaysiz.
Shundaq, bu lénta aile hayatimizni tamamen astin – üstin
qiliwetti. Bu aile eslide hayat lezzitini sürüshtin bashqa ghémi
bolmighan bir aile idi. Dadam bizge arghamchini uzun qoyiwetken,
ishlarni tamamen ixtiyarimizgha bergen bir kishi. Anam bolsa, öz
dinidin qilchilik xewri bolmighan bir ayal. Bizning hayat yolimiz allah
yolidin tolimu yiraq iken. Namaz, u axirida oylishidighan mesile.
Öymizde u toghrida parang bolup baqqanmu emes. Biz namaz ni
tashlighanliqimiz üchün tayaq yiyish uyaqta tursun, namaz oqushqa
buyrulghanmu emes!
Oyun – tamashsha, bikarchiliq, ich siqintiliq, menisizlik... Mana
bu bizning yashamimiz. Biz heshemetxor dunyaning rengwaz
chéqinlirini qoghliship yürmektimiz. Oghullar xizmet, tenterbiye,
sayahet koyida, emma biz qizlar bazar chögilesh, moda qoghlishish,
musabiqe, kino, köp qisimliq tilwéziye tiyatirlirini üzmey körüsh,
bilen aware.
Biraq men özlikim (nefsim) de, heqiqeten rohimni ghajap
tügetkidek bir halaketlik qaghjirashning höküm süriwatqanliqini
bilimen. Hayatliq ilmi fakoltétining elachi oqoghuchisi bolsammu, ich
siqilish, rohi bésim iskenjiside mujulup yashighanmen. Men taki
ötken heptining peyshenbe axshimighichilik hayatimdiki heqiqiy
bextni yoqitip qoyghan ikenmen.
Shu küni énim kélip, manga bir ün'alghu léntisini berdi. U
léntining emeliyet bilen chüsh arisidiki bext dégen ismigha
88
qiziqsindim.
Uni anglap, dindarlarning chüshenchisidiki bextni bir chüshinip
baqmaymu, dédim. Léntini bir qétim anglighandin kéyin, qayturup,
ikkinchi, üchinchi qétim anglidim. Bu léntidiki ustazning sözliri goya
mangila qaritilghandek idi. U ustazgha allah rehmet qilsun!
Léntidin kéliwatqan söz – jümlilerdin özümning heqiqi bext
ichide emes belki saxta bextning wehimiside qalghanliqimgha qattiq
bir agahlandurush testiki urulghandek, emdilikte bolsa, men
yoqatqan heqiqi bext yoligha chaqiriliwatqanliqimni hés qildim.
Bext heqqidiki qarishim özgirip, méning bext dégenlirim
emdilikte pegahqa chüshüp qaldi.
Shundaq, u méni ehremen déwining uyqusidek uzun'gha
sozulghan qabahetlik bir uyqudin oyghatqan tunji sada boldiki, bir
heptilik dem élishimni u ustazning sözlirini tepekkur qilish bilen
ötküzüp, siz inimge shenbe küni bermekchi bolghan léntini
kütiwatattim. Inimni teqezzarliq bilen kütüp oltursam u léntini élip
keldi. Léntining ismi, méni chöchütti bolup, bu isim manga eng axirqi
agahlandurghuchining, agah bol, sanga rehim qilinmaydighini
sheksizdur dewatqan bildürgüsidek tuyuldi.
Léksiye heqiqetenmu tesirlik idi. ... Bu méning aqiwitimmu? dep
öksüp - öksüp yighlidim. Nawada men namazni tashlighan halda
ölüp ketken bolsam, yuyulmamtim? Képenlenmemtim? Namizimmu
chüshürülmemti?
Hey, dunya we axirettiki xar insan!
Chüshlük tamiqimnimu yémey, taharet élip, péshin namizni
oqudum, ötküzgen barliq gunahlirim üchün sejdide meghpiret
tilidim.
Xétimni axirlashturushtin burun yene shuni déwalay, méni
eyibke buyrimighaysiler, hörmetlik terbiychiler, siler emeliyette
nurghun mes'uliyetliringlarni ada qilmaywatisiler, perzentilirimiz
siler üchün amanet, öyidikiliri üchün tolimu yaxshi bir elchi idi.
Janabi heqtin qorqunglar, amanetke toluq mes'ul bolunglar,
mes'uliyitinglarni toluq ada qilinglar. Manga oxshash talaylighan
balilar tingirqash ichide yashimaqta. Tingirqash ichidiki u balilar
héchqanche maddi qimmetni telep qilmaydighan bu xil léntilarni
89
sétiwélishqa qadir turughluq bu qimmetlik léksiyilerdin yiraq
qalmaqta.
Hörmetlik terbiyichi, shundaq qilip, halaket girwikidiki bu aile
besh riyalliq lénta bilen tamamen özgerdi.
Siler bu dewet (chaqiriq) paaliyitini dawamlashturarsilermu!?
Rahetke chiqtim
yetmish yashlar chamisidiki bir bowayni tonuyttim. U manga
shereplik peyghember mesjidi (mesjidi nebewi sherf) de, rozidar
halitide, béshidin ötkenlirini sözlep bergen idi.
U on besh yashtin qiriq yashqiiche taza yigirme besh yil haraqqa
chiliship yashighaniken. (bundaq ishtin allahqa séghinip panah
tileymiz)
bir küni doxturgha kirip qalighanda, doxtur uning pütkül tinining
ispirittin zeherlinip bolghanliqini tekshürüp chiqqandin kéyin,
uninggha, sanga emdi dawa yoq, sen peqet burunqidek
yüriwersengla hayatingni bir mezgil dawamlashturalaysen deydu.
(bundaq ishtin allahqa séghinip panah tileymiz. )
boway manga mundaq dédi: manga doxtur u geplerni qilghanda,
men goya uyqudin oyghan'ghandek boldum we siler
dawaliyalmassilermu? Dédim. U: dawa yoq dédi. Ilajmu bar,
dawamu bar dédim – öz – özümge, we shu haman allahqa tewbe
qildim. Shereplik peyghember mesjidide namaz oqudum. Öyümge
qaytip, tewbe bilen éhram baghlap, mekkige qarap yürüp kettim.
Üch künlük seperdin kéyin, tün nispi bilen hörmetlik sheher mekke
(mekke mukerreme) ge yétip keldim.
Ömre paaliyetliridin ada bolup, allah taalagha iltija qilip
yighlidim, yilinip yalwurdum: i, perwerdigarim manga shipa ata
qilghin yaki méni mushu tewbe qilghan halitimde qebzi roh qilghin!
manga birsi zemzem ich! dewatqandek tuyulup, zemzem bar
jaygha bardim. U künlerde zemzem chélek bilen ussulatti. Qorsiqim
hem ach idi, zemzemdin bir chélek ussup hemmini ichiwettim.
Zemzem bilen allah taala jismimge quwwet ata qildi.
Bir chélek zemzemni ichip bolghanda, könglüm aynighandek
bolup, qusqum keldi. Ibrahim derwazisigha kelgende qosushqa
bashlidim. Qusuq bilen yoghan bir parche qapqara uyul qanni
90
qusuptimen. Qusqandin kéyin, ajayip rahetke chiqtim.
Heq subhanehu wetaalaning heqiqetenmu ulughliqini tunup
yettim. Rahman taalaning qolida insanning héch xiyaligha keltürüp
baqmighan yaxshiliq we rehmetning barliqigha, uninggha iltijala
qilsa uni quruq qol qayturmaydighanliqigha jezim qildim. Ikkinchi
qétim kamil ishench we hessilen'gen iman bilen dua qildim. Iltija
qildim. We allahtin yighlap turup soridim: i, perwerdigarim manga
shipa ata qilghin yaki méni mushu tewbe qilghan halitimde qebzi roh
qilghin! .
Yene alliqandaq bir küch méni zemzem ichishke ündeytti,
shundaq qilip, yene bir chélek zemzem ichtim. Yene awalqi qétim
zemzem ichkendek halet yüz berdi. Ishk tüwige bara – barimayla
yene qustum. Bu qéitm aldinqisidin azraq qusuptimen.
Üchinchi qétim demmu dem éshiwatqan iman we ishenchim
bilen qaytip bérip dua qildim, iltija qildim. Andin yene bir qétim
bérip zemzem ichtim. Andin qorsiqim gholdurlap, zerdap
yandurdum.
Shuning bilen, bu ömrümde hés qilmighan ajayip bir rahet
jismimni quchti. Qaytip, dua qildim. Rahman taalaning manga ata
qilghan rahetchiliki bilen uyqigha chümüptimen. Sübhi namizning
ezini bilen teng oyghinip, allahning bu mubarek öyi (kebe) din üch
kün'giche midirlimasliqqa allah nami bilen qesem qilip, u künlerni
allahtin meghpiret we saqliq tilep, zemzem ichip ötküzdüm.
medinige qaytip kelgendin kéyin, méni dwalighan doxturgha
qayta köründüm.u méning hédayet nuri bilen renglen'gen yüz –
közlirimge birer qur qariwetkendin kéyin, bedinimni qayta
tekshürüshke bashlidi. Tekshürüsh netijisi chiqqanda bolsa, köz
aldidiki bu özgirishke özini aran ishendürgendin kéyin, hey allahning
bendisi, allah taala sanga tibabet ilmi chüshendürüp
bérelmeydighan bir möjiziwi netijini ata qiptu dédi.
Medinide u manga öz kechmishini sözlep bergen ashu chagh
bolsa, uning shipa tépip, ottuz yil saghlam ömür körgendin kéyin
hayatining xeyirlik axirlishishini kütiwatqan demliri idi. U bu geplerni
manga rozidar halette turup sözlep bergen idi. U emeliyettimu ashu
xeyrlik üstide wapat tapti.
(bu qisse tamamlandi)
91
eqlimdin adiship qalghandek turuptimen
uniwérsitétta oquwatqan chaghlirimda, oqush we exlaqta aldinqi
qataridiki qiz idim. Bir küni mektep derwazisidin chiqsam, bir yigit
manga xuddi méni tonuydighandek tikilp turuptu. Yolumgha
mangdim, u keynimdin méngip bir némilerni dewatatqandek qilatti.
Andin u yolumni tosupla dédi: sizning exlaqliq bir qiz ikenlikingiz
manga melum, sizge uzundin béri déqqet qilip keldim, méning siz
bilen toy qilghum bar. ..
uning bu sözliridin chöchüdüm – de, qedimimni tizlettim.
Öyümge kéliwalghuche hérip, pütün bedinimni ter bésip ketti. Shu
kéchisi, uning gepliri we méni chulghiwalghan bir qorqunch bilen
közümge uyqu kelmidi. Shuning bilen uning ishikim aldigha
kelgende, tashlap qoyup kétip qalghan xétini élip, oqudum. U xet
söygü we özre sözliri bilen tolghan idi. U manga bir nechche saettin
kéyin télifun urup, xetni oqudingizmu dep soriwédi, eger hoshingizni
yighmaydikensiz, öyümdikilerge deymen, u chaghda, körgilikingizni
körüsiz dep jawab berdim. Uzun ötmey u yene télifun qilip, dostliq
izhar qilish bilen birge özining héchqandaq yaman néyitining
yoqluqi, özining bir milyonir ikenliki, méning arzu – umidlirimni
ishqa ashuridighan birdinbir kishi ikenlikini izip – ich ü rüp
chüshendürgen idi. Qelbim birdinla érip ketkendek bolup, uning
bilen paranglishishqa chüshüp, shundin kéyin, uning télifunini
saqlaydighan boldum. Mekteptin yan'ghanda közlirim uni izdeytti.
Bir küni uning méni saqlap turghanliqini körüp, qin – qinimgha
patmay qaldim – de, uning mashinisigha chiqip, bille sheher
aylanduq.u shu chaghda, méning uning ayali bolidighanliqimni
éytqanda, uninggha tamamen ishen'gen ikenmen.
Bir küni men adettikidekla uning bilen uchrishishqa chiqtim. U
méni bir heshemetlik bézelgen öyge bashlap keldi. Bille olturup
mungdashtuq. Uning sözliri qelbimni özige mayil qilghan idi. Biz bir –
birimizge qarap olturup kettuq...
Biz jehennemge bashlaydighan chong gunahtin birni qilduq. Men
peqet uning üchün bir olja bolghanliqimni, qolumdiki eng qimmetlik
nersemni yoqitip qoyghanliqimni bilginimde, eqlimdin adashqandek
bir halda ornumdin turup, méni néme qilding? dep warqiridim. U
92
bolsa, qorqmang, men sizning éringiz dep könglümni bezlidi. men
téxi séning nékahinggha ötmigen tursam! dep chalwaqidim. U,
uzun'gha qalmay shundaq bolidu deytti. Öyümge xamush bir halda
qaytip kélip, qattiq yighlidim. Oqushummu bir chette qaldi. Öydikiler
méning bu halimni esla bilelmidi. Men toy qilish tamasida
olturattim. Bir nechche kündin kéyin u télifun urup, uchrishishni
telep qildi. Uning bilen toy ishini meslihetlishimiz dep oylap nahayiti
xush boldum. U chirayidin muz yaghqudek bir elpazda keptu we, toy
ishini menggü oylimang, nékahsiz ötiwérimiz déwidi, ixtiyarsiz halda,
taza kélishturup, uninggha bir testek saldim: men téxi sini bilip –
bilmey ötküzüp salghan bu sewenlikni özi ongshaydu dep
oylaptikenmen, séning bunche chüprende bir némilikingni emdi
bildim dédim- de, mashinidin yighlighanche chüshüp kettim. U:
buninggha bir qarap qoyung, buning bilen hayatingiz weyran bolidu
déginiche qolida bir sin'alghu léntisini tutup turatti. némeng bu?
dédim zerde bilen. buyaqqa kélip, körüp baqmamsiz dédi. Uning
bilen bérip, qarisam, u arimizda bolghan haram ishning toluq
élin'ghan sin'alghu léntisi iken. Uninggha, hey, peskesh, iplas, néme
qilding dédim.
U: bizning üstimizge barliq gep – söz, ish – heriketlerni süretke
alidighan mexpiy orunlashturulghan kamira arqiliq tartilghan. Bu
lénta bundin kéyin sizni boysundurup turidighan quralim bolidu
dédi.
Bu pajie ailem bilen chétishliq idi. Yighlidim, qaqshidim,
yalwurdum. Biraq u nahayiti ching turdi. Shundaq qilip, men uning
esrige aylandim. U méni bir erdin yene bir erge sétip, pul tapatti...
Hayatim bir halaket patqiqida dawamlishiwatatti. Öyümdikiler
buni bilmeytti. Sin'alghu léntisi tarqilip, newre akamning qoligha
chüshüp qalsa bolidu. Andin dadam bilip qaldi. Bu shermendichilik
shehrimizge pur ketti. Bu numussizliq bilen ailimizning shenige dagh
chüshti. Men jénimni qoghdash üchün qéchip kettim. Dadam bilen
hemshiremning hem bu reswachiliqtin qéchip, bashqa sheherge
héjret qilip kétip qalghanliqini bildim. Shuning bilen men pahishe
ayallarning arisida yashawerdim. Bu iplas, namerd méni xuddi
tanapqa baghlan'ghan yaghach qonchaqni oynatqandek sarasimge
93
séliwetti, we nurghun qizlarni buzup, nurghun ailerni weyran
qiliwetti. Bir küni uningdin intiqam élish néyitige keldim.
U qattiq mes halette qaytip keldi. Pursetni ghenimet bilip,
uninggha pichaq tiqip öltürdüm. Insanlar uning sherridin xalas tapti.
Men ölumge layiq boldum.
Dadam derd ichide qaza qiptu. U: allah bizge kupaye, allah néme
dégen yaxshi hami!, men sendin qiyamet kün'giche nepretlinimen.
dégenlerni köp tekrarlaptu. Bu némidégen éghir haqaret – he!
Sen néme bilisen?
Allah taala mundaq deydu: ]bilmeydighan nersengge egeshme
(yeni bilmigenni bildim körmigenni kördüm anglimighanni anglidim
déme) (insan qiyamet küni) qulaq köz dil (yeni sezgü ezaliri) ning
qilmishliri üstide heqiqeten soal- soraq qilinidu.[ (‹isra› sürisi, 36ayet)
ebu hureyre (allah uningdin razi bolsun) din riwayet qilin'ghan
bir hediste, peyghember eleyhissalam (uninggha salam we
rehmetler bolsun): kimiki allah taalagha we axiret künige ishinidiken,
yaxshi söz qilsun, yaki jim tursun dégen. (buxari we muslim riwayiti)
bolsun) din kishilerning dozaxqa kirishige köp seweb bolidighini
néme? dep soralghanda, qosh kalpuk we qosh put arisidiki eza (yeni
til we ewrert) ‫ ـ‬tirmizi riwayiti.
Muaz ibni jebel (allah uningdin razi bolsun) peyghember
eleyhissalam (uninggha salam we rehmetler bolsun) din jennetke
kirgüzidighan, dozaxtin yiraq qilidighan emelni sorighanda, janabi
resuli ekrem uninggha, ishning béshidin, tüwrikidin we choqqisidin
xewer bérip bolghandin kéyin, men sanga shularning hemmisining
ulini dep béreymu? deydu. U, shundaq qilsila, allahning peyghembiri
deydu. Peyghember eleyhissalam (uninggha salam we rehmetler
bolsun) özining tilini tutup, sen buni yighqin dédi. U: biz qilghan
sözlirimizgimu hésab béremduq, ya resulullah dégende,
peyghember eleyhissalam (uninggha salam we rehmetler bolsun):
way nadaney! Kishilerni dozaxqa yüzliriche yiqitiwatqan nerse peqet
ularning tillirining mehsulidur dep jawab bergen – tirmizi riwayiti.
Qarang, ishning chongliqigha, sözning xetirige! Peyghember
94
eleyhissalam (uninggha salam we rehmetler bolsun) mundaq dégen:
bende oylap,'oylanmayla meshriq bilen meghripning arisidinmu
chongqur bolghan dozaxqa chüshüp kétidighan bir sözni qilip salidu birlikke kelgen hedis.
Bu heqte, ebu bekir (allah uningdin razi bolsun) tilining bir
teripini tutup turup mundaq dégen: mana mushu baridighan
yérimge élip baridu (‹süzüklerning süpiti› (sifetussefwe) dégen
kitabtin élindi)
selef ler din bir kishi yaxshi – yaman künlirining hemmiside,
özidin hésab élip turghaniken.
Bezi ilim pishiwaliri chüshide öz halidin soralghanliqini qeyit
qilishqan, bulardin biri mundaq chüsh körgen: men özüm éytqan
sözümning üstide turghuzulup, ‹insanlar yamghurgha néme dégen
muhtaj – he!› dégüdekmishmen. Andin ‹sen néme bilisen?
Bendilirimge menpeetlik nersini men bilimen!› dégen sada
anglan'ghudekmish. - bu qisse, yéterlik jawab (eljawabulkafi) dégen
kitabning 173- bétidin élin'ghan.
Xalid rebii riwayet qilip mundaq deydu: men jamaet toplan'ghan
mesjidlerning birside idim. Kishiler hedep birsini ghajighili turuptu.
Ularni tosiwidim, kishiler gheywettin toxtidi – yu, yene bashqa
birsining keynidin bir pes gep qilishqandin kéyin, andin yene bashtiki
kishining gépige qaytishti. Emma men, ularning bir gépige shérik
bolup qaldim. Shu kéche chüshümde, manga boy – besti égiz,
renggi- royi qap – qara kelgen bir kishi bir texse choshqa göshi
tenglep turup, ye! dégüdekmish. Men: choshqa göshi yemdim, allah
bilen qesemki, uni hergiz yémeymen désem, u méni qattiq
döshkelep, buningdinmu better nersini yégen idingghu!? dep, taki
men uyqidin oyghan'ghiche, choshqa göshini hedep aghzimgha
tiqiwatqidek...
Allah bilen qesemki, men ottuz – qiriqkün'giche aghzimgha giyah
salmay turupmu, ashu göshning temi we puriqini sézip turdum.
ghapillargha agahlandurush (tenbihul ghafilin) dégen kitabning 177bétidin élin'ghan.)
bir qétim peyghember eleyhissalam (uninggha salam we
rehmetler bolsun) sahabilirigha: siler kimning yalangtösh ikenlikini
95
bilemsiler? dégende, ular: yalangtösh dégen bizning ichimizdiki puli
yoq, méli yoq kishi dep jawab bérishken. Peyghember eleyhissalam
(uninggha salam we rehmetler bolsun): yalangtösh dégen méning
ümmitimdin qiyamet küni namaz, roza we zakat qatarliq emeller
bilen kelgen, biraq, birsini tilliwalghan, birsige böhtan chaplighan,
birsining mélini naheq yéwalghan, birkimning qénini tökken we
birsini uriwalghan kishi bolup gunahlirining qisasi üchün
yaxshiliqliridin uninggha aziraq, buninggha aziraq bérip, hetta
yaxshiliqliri tügep ketkende, bashqilarning gunahliri uninggha artip
qoyulghan, shuning bilen dozaxqa tashlan'ghan kishidur dédi. –
muslim riwayiti.
Kishiler duchar bolghan azab – oqubetlirining köp qismi, shu
kishining allahning kitabidin, peyghembirimizning sünnitidin bir
nersini yaki allahning salih bendiliri yaki teqwadar ewliyalirini
mesxire qilghanliqi üchün heqliq bolghandur.
Ibni xelkan mundaq riwayet qilghan: busra terepte, nepsi –
xahishigha bérilip ish qilidighan aba sulame isimlik bir hezilkesh kishi
bolup, u bir qétim miswak we uning peziletliri toghrisidiki parangni
anglap: allah bilen qesemki, u dégen kötke dawa, kötke! deydu – de,
u miswakni élip, arqisigha bir sürkep chiqarghan. Bu ish bolup,
toqquz aydin kéyin, uning qorsiqi we arqa teret yoli aghrip wayjini
chiqqili turidu.
Uzun ötmey, u hezilkesh töt putluq, béshi béliqning béshigha
oxshash, töt dane ghelite megen chishliq, uzun quyruqluq, töt
barmaqliq, arqisi toshqanning meqitige oxshaydighan chong tulum
chashqansiman bir mexluq tughidu. Andin u haywan üch qétim
dehshetlik chirqiraydu, u kishining qizi shu haman bu mexluqning
béshini yenjip tashlaydu.
U hezilkesh bu mexluqni tughup, üchinchi küni ölüp kétidu. U:
mushu haywan ücheylirimni üzüp öltüriwetti dégen iken.
Tefsirshunas alim ibni kesir bu heqte mundaq dégen: shu jaydiki
jamaet we xetiplerning bezisi u haywanni hayat körgen bezisi uni
ölginidin kéyin körgenliki toghrisida guwahliq bérishken .
Bu qisse, bashlinish we axirlishish (elbidaye wennihaye) dégen
kitabning 13- tum 263- bétidin élin'ghan.
96
Düwet qelimim yingimde
beqiy ibni muxelled imam ehmed ibni henbelning huzurida hedis
ilmi tehsil qilish üchün andolus tin baghdadqa piyade tagh –
dawanlardin éship, chöl – jezirilerni kizip, derya – déngizlardin kichip
kelgen bolup shu chaghda u yigirme yash idi.
U baghdadqa kéley dep qalghanda, qur'an kerim toghrisidiki bir
detalashita, imam ehmedke péshkelchilik yetkenliki, uning oqutush,
ders bérishtin cheklinip, öyige bent qilin'ghanliq xewirini anglaydu.
Beqiy bu shum xewerdin qattiq qayghuridu – yu, sepirini qet'iy
dawamlashturidu. U baghdadqa orunliship bolghandin kéyin, shu
jaydiki bir chong mesjidke baridu. Andin imam ehmedning öyini
izdep tépip, ishik chékidu. Ishkni imam ehmed özi achqanda, beqiy
uninggha, men sizdin ilim telep qilip kelgen bir oqughuchi (talib) bu
sheherge musapirmen dep özini tonushturidu.
Imam ehmed uningdin: sen qeyerdin? dep sorighanda, u: men
meghripning sherqidin, andolostin dep jawab béridu. Imam ehmed
uninggha: heqiqeten yiraqtin kepsen, sanga yardem qilishni
xalaymen, emma, men öyümde nezerbend astidimen dep ehwalini
chüshendüridu. Beqiy: men bu sheherge musapir, méni baghdad
ehlidin hékim tonumaydu. Eger qobul körsingiz, men her küni bir
déwane turqida kélip, sediqe soray, shu chaghda siz ishkni échip,
manga bir hedis bolsimu sözlep béring dep turiwalghandin kéyin,
imam ehmed: bolidu, emma bir shert, sen bashqa heds
mudderislirining derisige qatnashmaysen dep maqulluq alidu.
Beqiy shu chaghdiki ehwalini mundaq bayan qilidu:
qolumda hasa, uchamda yirtiq chapan, qeghez – qelemlirimni
yéngimge tiqip: yardem qilinglar, allah silerge yardem qilidu! dep
towlighinimche yétip kélettim. Ünümni anglighan imam ehmed
chiqip, ishikini achatti – de, derwazisini taqap, manga ikki – üch
hedis sözlep béretti. Shundaq qilip yürüp, üch yüzdek hedis
toplidim. Kéyin, allah taala imam ehmedning qiyinchiliqini
kötüriwetti. Uning oqutush we mesjidlerde mudderislik qilishigha
ruxset qilindi. Shundaq künlerning béride, men uning qéshigha
kelsem, u manga qéshidin orun bérip, shagirtlirigha: bu talip , ismi –
jismigha layiq talip dep arimizdiki qissini sözlep béretti.
97
Bir qétim men aghrip qalghanda, ustaz imam ehmed méni
shagirtliri bilen yoqlap keptiken. Shagirtlirining qollirida qelem,
uning gep – sözlirini xatirleytti.
Ebu musa reziyellahu enhudin riwayet qiliniduki, peyghember
eleyhissalam mundaq dégen: men allah teala teripidin élip kelgen
hidayet we sheriet ilmi zémin'gha yaghqan mol yamghurgha
oxshaydu. Bezi yerler munbet bolup, yamghurni özige singdürüp,
ösümlüklerni we nurghun ot-chöplerni ündürüp béridu. Bezi yerler
giya ünmes, su singmes tétir bolup, üstide su leylep turidu. Allah
teala uningdin kishilerni menpeetlendüridu. Shu sudin kishiler
ichidu. Uning bilen ulaghlirini we ziraetlirini sughiridu. Yene bir qisim
tüzleng, shor yerler bolup, üstide sumu turmaydu. Giyahmu
ünmeydu. Ene shu yuqiridikiler allah tealaning dinini chüshinip, men
allah teala teripidin keltürgen telimattin paydilinip, uni ögen'gen we
ögetken kishining misalidur, tekebburluq qilip u telimatqa
baqmighan we men allah teala teripidin élip kelgen hidayetni qobul
qilmighan ademning misalidur. – buxari we muslim riwayet qilghan.
Bu néme puraq?
Sulayman teymi neime ettari dégen ayalning mundaq dégenlikini
riwayet qilidu:
ömer (allah uningdin razi bolsun) ayaligha musulmanlarning
etiridin uninggha sétishqa béridu. Men bir qétim uningdin etire
alghan idim, u etirni tengshigiche etir shishishining aghzi sunup
kétip, etirdin uning qoligha bir nechche tamche témimip kétiwidi. U
etir yuqi qulini yaghliqigha sürkiwetti. Ömer (allah uningdin razi
bolsun) kirip qélip, ‹bu néme puraq› dep soridi. Ayali uninggha
bolghan ishni éytiwidi, u: ‹siz musulmanlarning etiridin
sürkiwaldingiz?› déde – de, uning yaghliqini béshidin yulup élip, bir
koza su élip kélip, yaghliqqa quyup, andin yaghliqni topigha milep,
taki yaghliqta puraq qalmighuche purap béqip, qayta – qayta yudi.
Shu ish bolup ötkendin kéyin, men uning ayalining yénigha yene
bir qétim etir sétiwélish üchün keldim. Etirni jinglighuche
barmiqigha yuqup qalghan etirni barmiqini bir kozigha chilap, bir
topigha bulap yürüp chiqiriwetti. Bu ömer (allah uningdin razi
bolsun) ning teqwaliqtiki zilliqi, bashqilarningmu shundaq qilip
98
salmasliqi üchündür. Ish unda bolmisa idi, u etirni musulmanlargha
qayturup bergili bolmighandikin, yaghliqni yuyupla boldi qilghan
bolatti. Lékin, u bashqilarning ishta heddidin éship kétishidin hezer
eylep, nechche tamche etir yuqidinmu paydilan'ghili qoymay ayalini
qattiq tosqan idi.
Bu qisse hayatlar (el'exyah) dégen kitabning 2 – tom 109 –
bétidin élin'ghan.
Bu ayalning keynige chüshkin
imam ehmedning oghli abdullah mundaq riwayet qilighan:
bir küni öyde dadam ikkimiz bar iduq. Ishik chékilidi. Qarisam,
bir ayal iken. U ayal manga: abdullahning dadisidin manga ijazet
sorghin, oghlum dédi. Dadamdin izin sorisam, uni öyge teklip
qilishimni éytti.
Ayal kirip, salam – saettin kéyin, dadamgha dédi:
i, abdullahning dadisi , men kéchiliri yip igiridighan bir chaqichi
ayal. Bezide, jin chirighim öchüp qalsa, aydingda yip igirimen. Shuni
bilimekchidim, igirgen yiplirimni satqanda, xéridargha choqum
aydingda igirginim yaki chiraghda igirginimni eskertishim kérekmu?
dadam uninggha: eger yipliringizning süpitide periq chiqip
qalghan bolsa, xéridargha eskertishingiz zörür dep petiwa berdi.
Ayal andin yene soridi: késelning aghriqtin éngirshi shikayet
hésablinamdu?
dadam, men uning shikayet bolmasliqini, allah taalagha
qilin'ghan hal éytish bolushni ümit qilimen. dep jawab berdi.
Andin u dadam bilen xoshliship chiqip kitiwidi. Dadam manga:
oghlum, men bu ayalgha oxshash mesilige inchike qarap, bundaq
soal sorighan insanni uchritip baqmighan idim. Sen bu ayalning
keynige chüshüp, uning qeyerge kiridighanliqini küzitip baqqin dédi.
Men uninggha egeshtim. U beshir ibni harisning öyige kirip ketti.
U ayal uning hemshirisi iken. Dadamgha ehwalni éytiwidim, u: rast,
bundaq ayal peqet beshirdeklerningla qérindishi bolidu dédi.
Bu qisse henbeliler mezhipi ölimaliri (tebiqatulhenabile) dégen
kitabning 427 – bétidin élin'ghan.
Kishiler telpündi
birahimnng anisi hasimiyye (allah uninggha rehmet qilsun) besre
99
diki ibadetkar bir salihe (toghra yol tutqan) ayal idi.
Rumlar musulmanlar portdin birige hojum qilighan yili, kishiler
allah yolidiki jihad üchün atlinip kétishti. Salih kishi abdulwahid ibni
zeyd xelq arisida wez – tebligh we xutbe sözlep, kishilerni jihadqa
ilhamlanduriwatatti.
Bu
teblighni
anglawatqanlar
ichide,
ibrahimning anisimu bar idi. Abdulwahid ibni zeyd xalayiqni jihadqa
qiziqturup nahayiti uzun sözlep kélip, jennettki hörül - eyn lerning
hösn – jamalini aghzi – aghzigha tegmey teripleytti. Bu süpetlerni
anglighanliki qulaq igisining jennetke nepsi taqildaytti. Jennetni
séghinatti. Qelibler sahibjamal hörül – eynlerge telpündi.
Ibrahimning anisi kishiler topidin turup, abdul wahidqa éytti:
hey, ubeydning dadisi, siz méning oghlum ibrahimni bilemsiz?
Méning oghlumgha besre ehlning her – her yurt chongliri qizlirini
chétip qoyushqan. Men oghlumni ulargha bérishke chidimaymen.
Allah taala bilen qesemki, siz süpetlep bergen hörül – eyinler
méning eqlimni lal qildi. Men oghlum ibrahimgha ene shundaq hör –
perilerning xotun bolishigha razimen. U bu jihadqa siz bilen bille
chiqidu. Allah taala öz yolidiki shéhitlik bilen uni riziqlandurup qalsa
ejeb emes. U chaghda oghlum dadisi ikkimizge qiyamet küni
shapaetchi bolatti. Siz u hör – perilerning méhir heqqige on ming
dinar élip, ularni oghlumning emirige élip bérelesizmu?
Abdulwahid ibni zeyd uninggha: eger shundaq bolidighan bolsa,
siz, iringiz we oghlingiz nahayiti katta utuq qazan'ghan bolisiler, dédi.
Anisi ibrahimni chaqiridi. Oghli kishiler arisidin, itaitingizdimen, i,
anijan dep chiqip keldi. Anisi uningdin: gunah yolini tashlap, allah
yolidiki shéhtilikke bélingni baghlap, bu hör – perilerini emringge
élishqa razimu sen? dep soridi. Yigit: allah bilen qesemki, tamamen
razimen, anijan dep ipade bildürdi.
Anisi: i, allah men séni guwah qilimenki, bu oghlumning gunahni
tashlap, séning yolunggha jénini atishigha bu hör – perini nikahlidim.
Uni méningdin qobul eyligin. Ey rehim qilghuchilarning rehim
qilghuchisi! dédi we on ming dinar élip kélip, i, abdullahning dadisi
bu pul hörül – eyinning méhri, uni jihadqa xirajet qiling dep uni allah
yolidiki muqeddes jeng (ghazat) ge atidi.
U qaytip bérip, oghli birahim üchün ésil attin birni we qoral –
100
yaraq sétiwaldi. Ghazatchi qoshun janabi allahning tewbe sürisi 111ayitidiki shübhsizki allah muminlerdin ularning janlirini mallirini
ulargha jennetni bérip sétiwaldi. Ular allah yolida urush qilip
(düshmenlerni) öltüridu we öltürülidu (yeni düshmenler bilen jihad
qilip shéhit bolidu) (jihad qilghuchilargha jennetni wede qilish)
tewratta injilda we qur'anda zikri qilin'ghan (allahning) rasit
wedisdur wedisige allahtinmu bek wapa qilghuchi kim bar¬ (yeni
allahtinmu wapadar ehedi yoq) qilghan bu sodanglardin xushal
bolunglar bu zor muweppeqiyettur. dégen sözlirini jaranglitip
urushqa atlandi.
Ibrahimning anisi uni uzitidighan chaghda, uninggha képenlik we
miyit etiri bérip, uninggha: jénim balam, düshmen bilen
uchrishidighan chaghda, bu képenlik bilen képenlen'gin, bu miyit
etirini sürtiwalghin. Allahning séni öz yolida gheyretsiz halda körüp
qélishidin hezer eyle! dédi- de, uni baghrigha bésip, pishanisige
söyüp turp éytti: allah taala bizni qiyamet küni özining aldida
uchrashturghay!
abdulwahid mundaq deydu: biz düshmen'ge yüzlen'gen
chaghda, ibrahim aldinqi septe hazir boldi. U nurghun düshmenni
öltürgendin kéyin, ular topliship kélip uni öltüriwetti.
Ghazat axirliship, urush ghenimetliri bilen besrege qaytqan
chéghimizda xalayiq bizni kütüwalghili chiqti. Ularning arisida
ibrahimning anisimu bar iken. U méni körüp: i, ubeydning dadisi,
hediyem qobul qilinip, manga xush xewer élip keldingizmu, yaki, uni
manga qayturup bérip, könglümni yérim qilamsiz? dep soridi.
Men uninggha: hediyingiz qobul qilindi. Shübhisizki, allah xalisa,
oghlingiz ibrahim shéhitler bilen birge hayattur dédim.
Ibrahimning anisi shu haman allahqa shükür sejdisi üchün bash
qoyup mundaq dédi: jimi hemdu – sana méningdin qurbanliqimni
qobul eyligen. Méni naümüd qilmighan allahqa xastur
etisi u mesjid kirip, qéshimgha keldi we: i, obeydning dadisi, xush
xewer! Xush bésharet! dédi.
Men
uninggha:
yaxshiliq
téxiche
dawamlishiwatqan
oxshimamdu? désem, u: tünügün kéche chüshümde oghlumni
nahayiti chirayliq baghchining ichide, yéshil gümbezning astida, bir
101
merwayt karwatning üstide, béshigha taj keygen halda
körüptimishmen, u manga, ‹xush bésharet bolsunki, méhir heqqi
qobul qilindi, kélin yigitningkige köchürüldi!› dégenlerni yetküzdi.
Ejel achquchi
güzel sheher kéche jimjitliqigha chökken, yatqan dada örülüp,
ayalining
hem
oyghaqliqini
sezgendin
kéyin,
téxiche
uxlimapsen'ghu? dep soraydu.
oghlimiz yigirme altige kirip qaldi. Emma téxiche öylimiduq.
Shuning ghémi kallamgha kiriwaldi dep jawab béridu, ana. ensirime,
bu toghrida uning bilen etila sözlishimen dep ayalini tinchlandurdi,
dada.
Dadisi etisi nashtigha olturghanda, ereb edebiyatida dokturluqni
püttürgen oghligha, uning newre singlisi bilen bolidighan toy ishi
toghrisida éghiz échiwidi, oghul artuq gep qilmayla maqul boldi.
Künler bir – birlep ötüp, toymu tügep, ular bextlik er –
xotunlardin bolup qaldi. Allah taala ulargha alte oghulni riziq qilip
berdi. Erning xizmetke bérish, öyge qaytish, ayali we ballirini élip
déngiz sahiligha apirishtin bashqa ishi yoq idi.
U ailiwi bexting peyzini süriwatqan künlerning béride, sheytan
we uning chomaqchiliri u bextlik ailini tel – töküs weyran
qilmighuche boldi qilmidi.
U bir küni etigende, bashqa sheherdin yötkilip kélip, ularning
idarisigha yéngidin xizmetke chüshken birsini körüp bir az ejeblendi.
U yéngi xizmetdishining he désila külke chaqchaqni köp
qilidighanliqini sezdi – yu, anche perwa qilip ketmidi. Bir heptidin
kéyin, u xizmetdishi idaridiki hemmeylenni kechlik tamaqqa öz öyige
méhman'gha chaqirdi. Tamaqtin kéyin, méhmanlarning köpi uzap,
bir qismi qélip qaldi. Öyde qélip qalghanlarning hemmisi bu
sheherge yat kishiler idi.
U deslepte ularning ish – heriketlirige anche déqqet qilmighan
bolsimu, ularning aq xaltidin kukunsiman bir maddini chiqirip, uni
sümürüshke bashlighanda, ulardin ejeblinip soridi: bu néme?
xizmetdishi uninggha pochilarche jawab berdi: xiroin dégen
nochi shu! bu jawab uninggha xuddi quruq asmanda chaqmaq
chaqqandek tuyuldi- de, u dégen bir qatil! dédi. Emma uning
102
xizmetdéshi mesxirlik külüp turup: hey, shakichik, u sanga oxshash
ajizlar üchün qatil dédi.
Xizmetdishining axiriqi sözi uning oghisini qaynatti. Del shu
chaghda, sheytan meydan'gha sekridi – de, uni deydeyge sélishqa
bashlidi: qara, u séni zangliq étip, shakichik dewatidu. Ale, senmu bir
chikip, uninggha özüngning heqiqi erkeklikingni körsitip qoy!
u dilghuliliq ichide qolini uzatti we bir xalta xiroinni ach közlerche
chikishke chüshti. Andin u chongqur bir munggha chümüp ketti.
Saet sitirilkisi chüshtin burun onni körsitip turatti. Uning ayali
héchqachan sirtta qonup qalmaydighan iridin ensirep, tit – titchliqta
özini qoyargha jay tapalmay qéliwatatti.
U axiri öyge qaytip keldi. Ayali uning tatirip ketken chirayigha
qarap, néme bolghanliqini soriwidi. U ayaligha héchqachan qilip
baqmighan bir qopalliq bilen, séning néme karing? dep warqiridi.
Ayali buningdin qattiq chöchügen bolsimu, belkim charchap
qalghandu – dep toghra chüshendi.
Emma bu halet üch ayghiche dawamliship, uning ehwali künsiri
osallashqili turdi.
Uning xiyaligha ne ailisi, ne balliri kirip chiqmaytti. Ishqimu
kéchikip bérip, baldur qaytip yürüp, xizmettin heydeldi.
Pajielik kéche axiri yétip keldi, u seher saet beshke az qalghanda,
keyip halda qaytip keldi. Uning kallisii héliqi shérin kéche, tatliq
xiyallar bilen tolghan idi.
U bügün adettikidin köprek chikiwalghan bolup, mashinisini
toxtitip turishgha yataq öyide kimdur birsining midirlap yürgenlikini
körgendek qildi – de, eqlini tormozlighan zeherning tesiride
oylashqa bashlidi, öyümde yat bir er bolushi mumkin, toghra, ayalim
manga xiyanet qiliwatqan bolsa kérek, men tizdin chiqip, bu ishni
qattiq bir terep qilay. Biraq, hoshiyar turay, u er quralliq bolushi
mumkin, uningdin burun özüm qol sélishim kérek... Dégenlerni
oylap, qoligha yoghan bir kuluchni aldi.
Bamdat namizigha ezan chiqiwatatti. U pelempeydin chiqiwétip,
ayalim hazir méning kélip qalghanliqimni sézip, u erge özini
yoshurushni éyitti... Dégen xiyallar bilen ishikni awaylap achti. Öy
ichi qapqarangghu idi. U ayalim manga xiyanet qildi. dep qet'y
103
jezmleshtürdi – de, yataq öyning ishikini échipla, ayalini jaynamazda
ruku qiliwatqan halette körüp, qolidiki külüch bilen béshigha qattiq
birni salidu. Ayali dehshetlik chiqiraydu – de, ikkinchi qétim yene
tekken kuluch zerbisidin yiqilidu. Bu awazdin oyghinip ketken xoshna
– xulumlar ularning ishikini chikidu.
Uning quliqigha ishik qongghiriqining awazi kirmeytti, belki,
xainni öltür , qachurup qoyma dégen xiyalda idi.
U kuluchni égiz kötürüp ayalining arqa méngisige yene birni
urishigha fontandek qan étilip chiqip, ayal qattiq bir wariqirghinche,
érige elem bir qariwetkendin kéyin, jimjit tizlinip yiqldi.
Qoshnilar ishkni sundurup kirip kélishti – de, ayalning jaynamaz
üstde qan'gha milinip yatqan halitini körüp dang qétip qaldi.
Oghullar oyghinip, öyige oliship ketken kishilerni kördi we yataq
öyge kirip anisining ünsiz yatqinini körüp qiya – chiya sélishti. Biraq
bu nale - peryadlargha töt tamdin qaytqan ekis sadadin bashqa
jawab yoq idi.
Qoshnilardin biri warqiridi: hu, qatil, ayalingni néme dep
öltürdüng?
u manga xiyanet qildi! dédi- u ghezep bilen. Qoshnisi uning
normalsizliqini bildi. Birsi uning qolidin pak qan bilen bulghan'ghan
kuluchni ustiliq bilen éliwalmighan bolsa u qoshnisi uriwetkini tas
qalghan idi.
Uzun ötmey, saqchilar kélip weqening tepsilatini sorashqa
bashlidi.
Bir nechche saet ötüp, u bara – bara hoshini yighdi. Saqchi
bashliqi guwahchilarning guwahliqini élip turushigha, u esebiylerche
warqiridi: néme ish boldi? Ayalimni kim öltürdi?
ular uning epyundin eqli tormuzlan'ghanliqini bayqidi we
uninggha bolghan ishni sözlep berdi. U emdi qan déngizgha qarap
yighlashqa, sherife! Sherife! Sherife!, u bu alemdiki eng pak ayal
emesmidi! dep warqirashqa bashlidi.
Andin u ayaligha özini atmaqchi boliwidi, saqchilar tosup qaldide, uni tutup kétishti.
Uruq – tughqanliri yiraqta bolghachqa alte oghulni qoshniliri élip
ketti. Bir aydin kéyin, u erge ölüm jazasi bérilip, balilar dariltam gha
104
buyrup bérildi.
Sherifening her bir wijdan igisining qelbini titritidighan bu pajiesi
shundaq axirlashti.
Shuni bilishimiz kérekki, zeherlik chékimlik barliq bala – qazaning
béshi.
U néme dégen jür'etlik
muezzinni namazgha kélinglar! (heyya elessalah) dégen
chaqiriqni anglash bilen teng, namratlar mehelisidiki bir kichik
mesjidke kirdim.
Ünletkü (mikrofun) aldiki kichik balining, namaz turghuzuldi,
namaz turghuzuldi (qed qametissalah) dégen inchike awazi dua we
ümid – tileklirimni üzüp tashlighan idi.
Perwerdigarimgha yüzlinish üchün, kishiler arisigha kirip, hörmet
– éhtiram bilen turdum. Allahqa bolghan yéqinliqni istep, özümni u
zatqa tapshurdum.
Yaratquchisigha yüzlinip turush néme dégen ésil turum – he!
Tuyuqsiz bir kichik bala méhrabqa chiqip, biz terepke örülüp,
sepni rusliwélinglar, sepni toluqlap turunglar dédi, mulayim bir
awazda, uning jür'iti méni heyran qaldurdi.
Uning keynide turghanlarning ichide, uningdin yéshi chong, ilmi
köp, mertiwisi yuqiri we neseb jehettin uningdin üstün kishiler
turup, imamliqtin ibaret bu mes'uliyetlik munberge qandaqmu
chiqalighandu – he!
Kallamgha herxil soallar arqa – arqidin uruliwatqan déngiz
dolqunliridek yéghishqa bashlidi.
Uning allahuekber! dégen tekbiri bilen xiyallirim üzülüp,
uninggha egiship tekbir éytip, qelbmni xiyaldin quruqdap, sap dil
bilen namazgha turdum.
Namaz esnasida, yéqishliq awaz bilen mung arilash qilin'ghan
shundaq bir qiraetni anglidimki, bu awazdin bir ajiz qulning ulugh
xojisi aldida qulluqni layiqida qilalmaywatqanliq qorqunchi tökülüp
turatti. Tinm shurride érigendek bolup, qelbimni ajayip bir qorqunch
chulghiwaldi. Bu qorqunchtin özümni qayta toniwatattim. Öz –
özümge dédim: towa, men her küni anglap turidighan ‹fatihe› sürisi
mushu shumu? fatihe sürisidin kéyin, u bashqa ayetlerni qoshup
105
oqudi.
Goya ten – janimdiki gheshlikni yuyup tashlimaqchi bolghandek,
issiq yashlirimning mengzimni boylap éqiwatqanliqini sezdim. Ah,
men bu köz yashlargha qanche qétimlap teshna bolghan idim – he!
Rohimni goya uning bilen billidek sezdim. Uning ruku qilmasliqini
ümit qilipmu qaldim. Biraq, u rukugha bardi. Bu namazning
axirlishishi goya bir qorqunchliq ishtek tuyulup, shu tuyghuda
namazni axirlashturdum.
Jamaetler turup ketkendin kéyin, uning aldigha bérip, bala imam
bilen körüshüp, uning ismini soridim. U ismi we nesebini rawan tilda
éytip berdi.
- qanchige kirdingiz?
- on bir yashqa- dédi, u yéqimliqqine bir küliwitip.
- qur'andin qanchilik yadqa aldingiz?
- allahqa shükür, toluq yadlap bolghan, dédi, u kemterlik bilen
béshni silap qoyup.
Mushu balining yéshidiki bashqa islam perzentliri ixtiyarsiz köz
aldimgha kéliwaldi. Ular, qaysi shakal istek, qaysi püchek
ghayilerning koyida yüridu.
Uning pishanisige söyüp, baghrimgha bir basqum keldi.
Balam sizning jamaet namizini oqup bérishngizge kim turutke
boldi? Dep soriwidim, u méni mexsus nazaret üchün kelgen
hökümet xadimi dep oylap qalghan bolsa kérek, hoduqup gépini
tapalmay qaldi.
Soalimni tekrarlidim. U titrep turup, dadam dep jawab berdi.
- yaq, sizni bu méhrabqa chiqarghini allah taaladur. Janabi allah
bu qur'an kerim bilen bir qisim kishilerning mertiwisini üstün qilsa,
yene bir qisim kishilerni mertiwisini töwen qilidu.
Men allah jelle jelaluhudin qur'an kerim ni basqan, tarqatqan we
uni oqughan kishiler üchün uni menpeetlik qilip bérishini we qur'an
kerim ni pütkül insaniyetning dunya we axiretlik bext – saadet, nuri –
hédayitige seweb qilip bérishini soraymen.
106
Üchinchi pesil :
bizning peyghembirimiz
teqdim
söyümlük balilar yaxshimu siler?
Peyghembirimizni tonush we uni yaxshi körüsh hayatimizni
güzelleshtüridu. Uning hayati bizning öginishimiz üchün köpligen
örnekler bilen tolghandur. Bu kitabta peyghembirimizning örnek
hayatini we uning islam dinini chüshendürüsh üchün élip barghan
gheyret, pidakarliqilirini oquysiz.
Peyghembirimiz aldi bilen bir dada idi. Balilarni nahayiti yaxshi
köretti ayalini hörmet qilatti we uninggha hemme ishlirida
yardemlishetti. Dostliri herqandaq waqitta uninggha chongqur
ishench qilatti.
U, inslarni yaxshiliq, güzellik, rastchilliq, bilimlik, exlaqliq
bolushqa we bashqa insanlargha yardem qilishqa chaqiratti. Yalghan
éytishtin, oghiriliq qilishtin, adem öltürüshtin, mest qilghuchi
nersilerni ichishtin, qimar oynashtin, bashqilargha ziyan sélishtin we
muhitni bulghashtin tosatti.
Pepghembirimiz, insanlarning bexti üchün éghir qiyinchiliqlargha
berdashliq berdi. Ach ‫ ـ‬ussuz qaldi. Yurtidin sürgün qilindi.
Urushlarda yarilandi. Haqaretlerge uchridi. Emma peyghembirimiz
bu éghir qiyinchiliqlar aldida tiz pukmidi. Dewasidin, ghayisidin
wazkechmidi. Chünki u allah teripidin insanlarning bext ‫ ـ‬saaditi
üchün islam dini tebligh qilishqa wezipilendürülgen idi.
Söyümlük balilar!
Bizning dinimiz islam, peyghembirimiz muhemmed eleyhissalam,
muqeddes kitabimiz qur'an kerimdur. Biz janabi allahqa ishinip,
peyghembirimizni testiq qilip, muqeddes kitabimizning buyruqlirini
ijra qilsaq bextlik bolimiz we pütün ishlirimizda muweppiqiyet
qazinimiz.
Undaq bolsa peyghembirimizni yaxshi tonushimiz, uni yaxshi
körüshimiz we uni özimizge ülge qilishimiz lazim. Qolingizlardiki bu
kitab sizlerge bu heqte yardemchi bolush üchün teyyarlandi. Bu
kitabni yaxshi körüshingizlarni we qiziqip oqushingizlarni ümid
107
qilimiz. Chünki biz silerni yaxshi körimiz we siler balilar bizning
kelgüsimizni belgüligchilersiler.
Birinchi bölüm. Yétim muhemmed
hemme adem uni kütiwatatti
islam kélishtin ilgiriki dewrler jahiliyet dewri déyilidu. Bu dewrde
insanlar iptidai halette turmush kechüretti. Ajiz, yoqsullar qul qilinip
jem'iyet öz arisigha almaytti. Uruq ‫ ـ‬tughqan, qolum ‫ ـ‬qoshna
munasiwetlirige ehmiyet bérilmeytti. Insanlar bir ‫ ـ‬birige
ishenmeytti. Ayallar kemsitiletti. Qiz balilar tupraqqa tirik kömületti.
Insanlar butlargha we herxil batil eqidilerge ishinetti. U dewrlerde
yashighan ikki kishi bu dewrni teswirlep mundaq dégen idi:
‫ ـ‬biz bilimsizlik we jahalet patiqiqigha pétip ketken iduq.
Butlargha choqunup exlaqsizliq qilattuq. Uruq ‫ ـ‬tughqanlirimiz bilen
urush ‫ ـ‬jédel qilattuq. Qulum ‫ ـ‬qoshna hoquqigha riaye qilmayttuq.
Küchliklimiz ajizlarni bozek qilattuq. Butlargha choqunup balilirimizni
öltürettuq. Méning bir qizim bar idi. Chaqirghan waqtimda yügirep
qéshimgha kéletti. Bir küni uni yénimgha chaqirdim. U yénimgha
keldi. Uni élip öyimizning yénidiki quduqqa apardim. Qulidin tutup
quduqqa tashlidim. Qizimning dada dégen peryatliq awazini
anglidim. Bu peryat hazirghiche quliqimdin ketmeydu.
Boliwatqan exlaqsizliq bular bilen cheklinip qalmay yene,
insanlar allahqa ibadet qilishning ornigha butlargha choqunatti.
Allahning öyi kebe butlar bilen tolup ketken idi.
Insanlar qul qilinatti, bazarlarda nerse ‫ ـ‬kérek ornida élip sétilatti.
Insanning héchqandaq qimmiti yoq idi. Küchlükler, ajizlarni bozek
qilatti. Naheqchiliqqa uchrighanlar öz heqqini qayturup élip
béridighan yer tapalmaytti. Eskilik qilghanlar eskilikini dawam
qiliwéretti.
Insanlar haraqni sudek ichetti, ayallar bilen exlaqsizliq qilatti.
Kéche yorighiche qimar oynaytti. Bezi insanlar bu exlaqsizliqtin
köngli yérim bolatti. Emma qulidin héch ish kelmeytti. Chünki
bundaq ademlerning sani nahayiti az idi. Bu az sandiki insanlarning
yüriki aghriytti. Insanlargha toghra yolni körsitidighan birining
kélishini arzu qilatti. Bu ümidini herwaqit saqlap keldi. Ilgiriki
108
dewrlerde allah insanlargha peyghember ewetkinige oxshash,
bizgimu peyghember ewetermu? Dep öz ‫ ـ‬özlirige soal qoyatti.
Hemme adem bu soalning jawabigha qiziqatti. Burunqi
dewrlerdimu buxil soallar bolghan idi. Her dewrde allah insanlargha
toghra yolni körsitish üchün peyghember ewetken idi. Ewetilgen
peyghemberler toghra yolni körsetkende insanlarning beziliri
uninggha ishen'gen, beziliri uni inkar qilghan idi.
Mesilen: nuh, hud, salh eleyhissalamlar allah teripidin ewetilgen
peyghemberler idi. Jem'iyettiki insanlar mekke xelqige oxshash
toghra yoldin ézip ketkenliki üchün ularni agahlandurush üchün allah
peyghemberler ewetken idi. Bu peyghemberler allahning
buyruqlirini insanlargha yetküzüsh üchün pütün küchini serp qildi.
Ibrahim eleyhissalammu pütün küchini serp qilghan bir peyghember
idi. Peyghemberlikige inkar qilghanlar uni otqa tashlimaqchi boldi.
Emma allah uni ottin saqlap qaldi.
Allah bezi peyghemberlerge kitab chüshürdi, peyghember u
kitab bilen jem'iyetni islah qildi. Allah peyghember musa
eleyhissalamgha tewrat, peyghember dawud eleyhissalamgha zebur,
peyghember
isa
eleyhissalamgha
injilni
chüshürdi.
Bu
peyghemberlerning hemmisi insanlarni durusluqqa, yaxshiliqqa we
güzellikke chaqirdi.
Isa peyghemberdin kéyin texminen 600 yil ötti. Insanlar bir ‫ـ‬
birige zulum qilishqa, allahqa asiyliq qilishqa bashlidi. Bezi
danishmen kishiler bir peyghemberning kélish waqtining
yéqinlashqanliqini
perez
qilatti.
Hemme
ademler
bir
peyghemberning kélishini kütetti.
Mubarek bir bowaq dunyagha keldi
4 ‫ ـ‬ayning axirq künliri idi. Abdulmutellib bir newre kütüwatatti,
közi yollarda idi. Bir xoshxewer saqlawatatti, yéqinda yüz bergen bir
weqeni oylap yüzini kebe terepke buridi. Köz aldida yüz bergen
ehwallarni eslidi.
Kebini yiqish üchün kelgen yemen waliysi ebrehe bilen uchriship
qalghanliqi, uning tögilirini görege alghanliqi qatarliq weqeler köz
aldigha keldi. Ebrehe abdulmutellibni kebini yiqmasliq üchün özige
yalwuridu dep oylighanda, abdulmutellibning eksiche: ‫ ـ‬men
109
tögilerning igisi (manga tögilirimni qayturup bergin), uni qoghdash
mes'uliyitim bar. Kebining igisi allahtur. Uni allah qoghdaydu ‫ـ‬
déginini eslidi. Allah kebini qoghdighan idi. Buning bilen uning
büyüklikini téximu hés qilghan idi.
Öz ‫ ـ‬özige: oghlum abdullah! ‫ ـ‬dédi. Emma gep qilmaytti, yürikini
ghem ‫ ـ‬qayghu qaplighan idi. Asan emes idi. Oghli abdullahni amine
bilen öylendürgendin kéyin, oghli qisqa muddet ichide wapat
bolghan idi. Emdilikte hayajan bilen newrisining dunyagha kélishini
kütüwatatti. Bu esnade birsi yügürüp keldi.
‫ ـ‬xoshxewer abdulmutellib! Bir newreng dunyagha keldi ‫ ـ‬dédi.
Abdulmutellib yürikining téz ‫ ـ‬téz soqqanliqini hés qildi. Közliridin
xoshalliq yashliri töküldi. U tézlikte öyige keldi. Öyige kirgende
mubarek bowaqning yighlighan awazi anglandi. Uni quchiqigha aldi.
Yürikini qayghu arilash bir xushalliq qaplidi. Uni söyüp purighanda
abdullahning puriqini hés qildi. Köz yashlirini bashqilarning körishini
xalimay yürikige éqitti. Aminige qaridi we uningdin balining ismini
néme qoyimiz? Dep soridi. Amine: muhemmed, dédi. U bir az oylidi,
bu isim ailisige yat idi. Amine chüshide birsining ‫ ـ‬séning bir oghlung
dunyagha kélidu, ismini muhemmed qoyghin déginni anglatti. Buni
anglighan bowa abdulmutellib yétim newrisige muhemmed ismini
qoydi. Kéyin abdulmutellib kichik newrisini élip kebige bardi.
Qollirini échip özige bir newre ata qilghan allahqa shükri qildi.
Némishqa muhemmed isimni qoydung? Dep sorighanlargha:
‫ ــ‬allah we insanlar uning maxtisun ‫ ـ‬dep jawab berdi.
Abdulmutellib kebidin öyge qaytqan waqitta yéngi tughulghan
bowaqni körüsh üchün ayali we oghli abbasning aminining öyige
kelgenlikini kördi. Abbas emdila üch yashqa kirgen idi. Adetke
asasen u bowaqning yénigha keldi. Heyranliq ichide bowaqning
yüzini tutti. Böshikige igilip uni söydi.
Anisidin ayrilish we ghurbet hayat
mekkining hawasi bek issiq bolghanliqi üchün bowaqning
saghlam ösüp yétilishige uyghun emes idi. Bu sewebtin mekkidiki bir
nechche aile yéngi tughulghan bowaqlirini saghlam chong bolushi
üchün yézilardiki süt anilargha apirip béretti. Bowaq béqip bérish
yézidikiler üchün bir kirim menbesi idi. Muhemmed eleyhissalam
110
dunyagha kelgili bir hepte bolghan idi. Amine bu en'enige asasen
oghlini baqidighan bir süt ana izdidi. Emma süt anilar tul bir ayalning
oghlini béqishni xalimidi, chünki ular arzu qilghan ish heqqini
alalmaymiz dep oylaytti.
Chong dadisi abdulmutellibmu süt ana izdewatatti, newrisini
quchiqigha élip izdeshke bashlidi. Emma arzu qilghan süt anini
tapalmidi. Uzun muddet izdigendin kéyin helime isimlik bir ayal bilen
uchrashti, uninggha:
‫ ــ‬yétim newremge süt ana bolamsiz? Dep soridi. Helime biz az
turdi. Yétim bir baligha qarashni bek xalimaytti. Halbuki u küni süt
aniliq qilidighan birmu bowaq tapalmighan idi. Éri bilen
mesilhetliship, abdulmutellibning teklipini qobul qildi. Helime
muhemmedni élip qaytish teyyarliqini qilip bolghandin kéyin yolgha
chiqti, ozun bir seperdin kéyin yézisigha keldi.
Muhemmed yéngi ailiside ösüp ‫ ـ‬yétilishke bashlidi, süt
qérindashliri sheyma we muhemmed ibni abdullah bilen birge chong
boldi. Muhemmed eleyhissalam yézida yügrep oynighach qoy baqti
we xushalliq ichide kün ötküzdi. Helime we yoldishi (idi) muhemmed
eleyhissalamning bashqa balilargha oxshimaydighanliqini, yézigha
kelgen kündin bashlap hés qilghan idi. Chünki uning kélishi ailige
xushalliq we beriket ata qilghan idi.
Künning tézlikte ötüshige egiship kichik muhemmed
eleyhissalam besh yashqa kirdi. Buning bilen uni anisigha qayturup
bérish waqti kelgen idi. Emma helime we ailisi muhemmed
eleyhissalamni nahayiti yaxshi körüp qalghan idi. Muhemmed
eleyhissalamni qayturup bérish ulargha éghir keldi. Helime
muhemmed eleyhissalamni anisgha tapshurup bérish üchün
mekkige keldi. Muhemmed eleyhissalamni anisi aminige qayturup
bergen waqitta köz ‫ ـ‬yashlirini tutalmidi. Xuddi öz ewladidin ayrilip
qalghan anigha oxshash, köngli bekla yérim boldi. Mekkidin köngli
yérim ayrilip öyige qaytti.
Muhemmed eleyhissalam anisi bilen jem bolup mekkige
(dadisining öyige) asta ‫ ـ‬asta könüshke bashlidi. Muhemmed
eleyhissalamning taghiliri medinide olturatti. Amine muhemmed
eleyhissalamni taghilirining yénida bir muddet turup kelsun, dep uni
111
medinige élip keldi. Muhemmed eleyhissalam bilen uning inik anisi
ummu eymenmu birlikte idi. Medinide bir ay turdi. Bir aydin kéyin
mekkige qaytish sepiride ebwa dégen yézigha kelgen waqitta amine
késel bolup qaldi.
Anining axirqi söyüshi
ummu eymen mekkige kélip abdulmutellibni izdidi. Besh künlük
musheqqetlik seperdin kéyin mekkige yétip kelgen idi. Aminening
wapat bolghanliqini abdulmutellibke qandaq désem bolar? Dep
oylidi. Bir muddet muhemmed eleyhissalamgha qaridi. Yétim
muhemmed eleyhissalam ige ‫ ـ‬chaqisiz qalghan idi. Abdulmutellibni
izdep tapti. Köz yashlirini abdulmutellibke körsetmeslikke tirishti.
Abdulmutellib kélini aminening késili barliqini biletti. Medinige
ketkendin kéyinki ehwalini oqushni arzu qilatti. Ummu eymenning
yénida amineni körelmigechke köngli téximu yérim bolghan idi.
Uning chirayigha qarap bir xil xatirjemsizlikni hés qildi. Ummueymen
béshini igip turup: amine wapat boldi ‫ ـ‬dédi. Abdulmutellibning
yüriki pare ‫ ـ‬pare bolghan halda muhemmed eleyhissalamni
baghrigha basti. Ummu eymen bolghan ehwallarni sözlep berdi.
Medinidin mekkige qaytish üchün yolghan chiqqanliqini, ikki künlük
seperdin kéyin ebwa dégen yerge kelgenlikini, bu yerde aminening
aghirip qélip wapat bolush aldida muhemmed eleyhissalamni bir
qétim söyüp widashlashqandin kéyin amanetni allahqa
tapshurghanliqini éytti. Kichik chéghida ata ‫ ـ‬anisidin yétim qalghan
muhemmed eleyhissalam, bundin kéyinki hayatini qeyerde
ötküzüshini oylawatatti. Yétim muhemmed eleyhissalamni bundin
kéyin chong dadisi abdulmutellib himayisige alidighan boldi.
Bowisi abdulmutellib
abdulmutellib wapat boldi dégen bir awaz anglandi, öydikiler
yighlidi, muhemmed eleyhissalamni izdigen közler, uning bir
bulungda olturup awazsiz yighlawatqanliqini kördi. Bu xewer
muhemmed eleyhissalamning könglini hemmidin biaram qildi.
Chünki u bowisini öz dadisidek yaxshi köretti. Bowisi uni baghrigha
bésip ata ‫ ـ‬anisining yoqluqini chandurmighan idi.
Muhemmed eleyhissalam bowisi bilen ikki yil bille yashidi. U
muhemmed eleyhissalamni hemme yerge birge élip baratti.
112
Mekkide qurghaqchiliq bolghan waqitta bowisi uni yamghur tilesh
duasini qilishqa bille élip barghan idi. U bolmisa tamaq yémeytti.
Qeyerge barsa uni birge élip bérip bash terepte olturghuzatti. Buning
sewebini sorighanlargha:
‫ ــ‬allah xalisa u kelgüside büyük bir insan bolidu, dep jawab
béretti. Muhemmed eleyhissalam toxtimay yighliwatatti. Tosattin bir
qol béshini tutti. Örülüp arqisigha qarap taghisi ebutalibni kördi.
Taghisi uni qulidin tutup ornidin turghuzdi. Béshini silap turup
bowang séni manga amanet qildi ‫ ـ‬dédi. Buning bilen muhemmed
eleyhissalam taghisining boynigha ésildi.
Taghisi ebutalib
muhemmed eleyhissalam boliwatqan gep sözlerdin shamgha
seperge chiqilidighanliqini chüshendi. Bu seper bir nechche ay
dawam qilishi mumkin idi. Taghisining yoqluqida yalghuz qélishni
xalimaytti. Taghisigha shamgha bérish arzusi barliqini dédi. Taghisi
seperning uzun we mushkülliki sewebidin saqsiz bolup qélishi
étimalliqi barliqini, bu sewebtin uni apiralmaydighanliqini éytti.
Muhemmed eleyhissalam yighlighan péti taghisi ebutalibning
tögisining arghamchisini tutup:
‫ ــ‬tagha sen ketseng men kim bilen qalimen? ‫ ـ‬dédi. Jiyenning bu
sözliridin tesirlen'gen ebutalib:
‫ ــ‬maqul séni birge élip barimen, buningidin kéyin bir ‫ ـ‬birimizdin
ayrilmaymiz ‫ ـ‬dédi. Bu weqedin kéyin ebutalib jiyeni muhemmed
eleyhissalamni qeyerge barsa bille élip bardi.
Ebutalibning ailiside jan sani jiq idi we maddiy ehwali dégendek
yaxshi emes idi. Ebutalib we ayali öydiki qiyinchiliqlarni muhemmed
eleyhissalamgha sezdürmeslikke tirishatti. Muhemmed eleyhissalam
taghisigha we yenggisige öy ishlirida yardemlishetti. Bezi künlerde
öy ishlirini qilatti. Bezi künlerde qoy baqati. Taghisining ayali
muhemmed eleyhissalamni öz baliliridek körüp muamile qilatti.
Muhemmed eleyhissalam taghisining öyide ösüp chong boldi.
Ikkinchi bölüm. Yash muhemmed
heqsiz (naheq) ishlargha qarshi urushta hemkarlishish
kembeghel we ajizlar dawamliq bozek qilinatti. Bay we
113
küchlükler zulumni dawamlashturatti. Bu zulumlarning toxtitilishi
kérek idi. Bu sewebtin mekkilik yashlar bu meqsette bir yerge
yighildi.
Judanning oghli abdullahning öyide yighilghanlarning arisida
muhemmed eleyhissalammu bar idi. Bu yerde yighilghanlar
jem'iyettiki exlaqsizliqlardin narazi idi. Bu kishiler peziletlikler
jem'iyiti ismi astida bir kilishim tüzdi. Bu kilishimge asasen mekke
xelqining we sirttin kelgenlerning heqqini qoghdaydighanliqini
bildürdi. Bu ishning teslikini biletti emma ümidsiz emeslikini,
heqsizliqlargha qarshi küresh qilidighanliqini bildürdi.
Bu waqitta zebid qebilisidin bir tijaretchi, sétish üchün mekkige
üch töge mal ekelgen idi. U dewrning meshhur kishiliridin birsi
hésablan'ghan ebujehl bu mallarni yaqturup qaldi we mal igisining
mekkilik emeslikidin paydilinip bu malni erzan élishqa orundi.
Tijaretchige ziyan tartidighan derijide bir baha qoydi. Tijaretchi
buninggha qoshulmidi. Buning bilen ebujehl mekkidiki imtiyazidin
paydilinip bashqilargha tehdit sélip, bu mallarning sétilishigha
tosqunluq qildi. Mekkidiki kishiler uningdin qorqup bir nerse
déyelmidi. Buning bilen ebujehl meghrurluq bilen öyige ketti.
Tijaretchi néme qilishini bilelmidi. Charisizlik ichide ichi pushup
turghan waqitta birsi: muhemmedning yénigha barghin, u séning
heqqingni élip béridu ‫ ـ‬dédi. Tijaretchi, bashqa yol tapalmay
muhemmed eleyhissalamning yénigha kélip bolghan ehwalni dédi.
Bu ehwalini uqqan muhemmed eleyhissalam bazargha kélip,
tijaretchining mallirini razi bolidighan bahada sétiwaldi. Kéyin
ebujehlining öyige bérip ishikni qattiq qaqti. Ebujehl ishikni
échishigha uni tijaretchige qilghan muamilisi sewebidin
agahlandurdi. Ebujehl muhemmed eleyhissalamning bundaq
jesurluqi aldida néme déyishini bilelmey qaldi. Bu weqeni körgen we
anglighanlar heyran qaldi.
Küchlükler ajizlarni bozek qilidighan bu dewrde yemenlik bir
kishi qizini élip kebini ziyaret qilish üchün mekkige kelgen idi. U
yerde tonimaydighan bir kishi ularning yénigha keldi. Qizigha közini
üzmey tikilip qarawatatti. Yaman niyiti barliqi körünüp turatti. U
etrapqa qaridi. Yardem qilidighan birer adem izdidi. Yaman niyetlik
114
adem charisiz qalghan dadigha qarimay qizni dadisining qolidin
tartip aldi. Qizni qolidin tartiwalghan ademge küchi yetmigen adem
qizimni qutquzunglar dep peryat qildi. Bu peryatni anglighanlar:
derdingni peziletlikler jem'iyitige dégin, dédi.
Bashqa amali bolmighan bu adem kebige yügürüp kélip
peziletlikler jem'iyitidin kim bar? Dep waqiridi. Yénigha qilich asqan
bir nechche adem keldi, bu ademler: hey yaqa ‫ ـ‬yurtluq néme
derding bar? Dep soridi. Adem amalsizliq ichide bolghan ehwalni
sözlep berdi. Qilichliq kishiler, qizni dadisining qolidin tartip élip
ketken kishining nubeyh ikenlikini uqti. Derhal nubeyhning öyige
keldi. Öyning aldigha kélip ghezeplen'gen halda:
ist sanga! Sen özengni néme chaghlap qalding! Derhal bu
ademning qizini qayturup ber ‫ ـ‬dédi. Nubeyh qizni qayturushqa
qoshulmighanda qilichliq ademler: ‫ ـ‬biz öz'ara ehdileshtuq, bu
bizning wezipimiz, eger qizni qayturup bermiseng aqiwitini oyla ‫ـ‬
dep waqirdi. Nubeyh ehwalgha qarap qizni dadisigha qayturup
berdi.
Öylinish
xediche mekkining meshhur bayliridin birsi idi we tijaret bilen
shughullinatti. Tijaret ishlirini yalghuz qilip bolalaydighanliqigha közi
yetmigen idi. Ishlirigha yardemlishidighan, ishenchilik bir ademge
éhtiyaji bar idi. Bir ‫ ـ‬birige ishenchning yoqiliwatqan bir dewrde bir
ayal kishining tijaret ishlirini xatirjem élip bérishi kündin ‫ ـ‬kün'ge
teslishiwatqan idi.
U aldi bilen muhemmed eleyhissalamni oylidi. Etrapdiki
kishilerdin, uning ishenchilik we durust bir insan ikenlikini anglighan
idi. Bu sewebtin tijaret ishlirini uninggha tapshurushni oylidi. Birsini
ewetip uning pikrini aldi. Muhemmed eleyhissalam kelgen bu
teklipni chongqur oylighandin kéyin qobul qildi. Xedichining tijaret
ishlirining pütün mes'uliyitini muhemmed eleyhissalam üstige aldi.
Shamgha baridighan tijaret karwanining teyyarliqi pütüsh aldida
idi. Xediche muhemmed eleyhissalamgha yardemlishishi we uni
yaxshi chüshinip kélishi üchün yardemchisi meysereni muhemmed
eleyhissalamgha qoshup qoydi. Karwan ozun bir seperdin kéyin
shamgha keldi. Mallardin köp miqdarda payda aldi. Muhemmed
115
eleyhissalam sétilghan mallardin köp payda tapti. Sétish üchün yéngi
mal élip mekkige qaytti. Meysere seper jeryanida muhemmed
eleyhissalamni yéqindin tonidi we güzel exlaqtin köp tesirlendi.
Meysere bolup ötken ehwallarni xedichige sözlep berdi.
Ülge bir ayal we bir er
xediche muhemmed eleyhissalamning durustliqi heqqide héch
shübhisi qalmidi. Mes'ulliqini öz üstige alghan tunji tijarette
karwanini saq ‫ ـ‬salamet élip kélish bilen birlikte köp miqdarda payda
tapqan idi. Hemme adem uning güzel exlaqini maxtaytti. Durustliqi
heqqide héchkimning shek ‫ ـ‬shübhisi yoq idi.
Xediche burun bir qétim öylen'gen idi. Emma hazirghiche tul
yashap öylinish heqqidiki tekliplerning hemmisini ret qilghan idi. Öy
ishi we tijaret bilen kün ötküzetti. Bu ehwal taki muhemmed
eleyhissalamni tonighiche dawam qildi.
Muhemmed eleyhissalamning exlaqi we shexsiyitidin qattiq
tesirlen'gen xediche, uning bilen öylense bolidighanliqini oylidi. Bir
muddettin kéyin qarar berdi. Muhemmed eleyhissalamgha öylinish
teklipini bildürdi. Bu chaghda muhemmed eleyhissalam 25 yashqa
kirgen idi we öylinish teklipini bir muddet oylighandin kéyin qobul
qilghanliqini bildürdi.
Xediche bilen muhemmed eleyhissalam addiy bir murasim bilen
öylendi. Muhemmed eleyhissalam öylen'gendin kéyin taghisi
ebutalibning yénidin ayrilip ayali xedichining öyige keldi. Buning
bilen muhemmed eleyhissalam tijaret bilen meshghul boldi we
maddiy ehwali yaxshilandi.
Bu waqitlarda ebutalib qéyinchiliqta idi. Muhemmed
eleyhissalam uning qéyinchiliqini azaytish we taghisining oghlini
yétishtürüsh üchün elini yénigha élip kéliwaldi.
Muhemmed we xediche bir ‫ ـ‬birini yaxshi köretti. Bextlik bir aile
qurup hemmed ademge ülge bolghan idi. Tunchi balilirining
dunyagha kélishi xushalliq üstige xushalliq qoshqan idi. Buning bilen
xediche ana, muhemmed eleyhissalam dada bolghan idi. Balining
ismini qasim qoydi. Halbuki shepqet bilen chong qilghan tunji balisi
qasim süttin késilmey turup wapat boldi. Qasimning wapatidin kéyin
zeyneb, ummukulsum, ruqiye, fatime we abdullahlar dunyagha
116
keldi.
Söyümlük peyghembirimiz ayali xediche wapat bolghandin kéyin
medinide öylen'gen mariyedin ibrahim dunyagha keldi. Ibrahim
tughulghan waqitta örp ‫ ـ‬adetke asasen uni süt anigha berdi.
Ibrahimning
süt
anisining
yiraqta
bolushigha
qarimay,
peyghembirimiz waqti waqtida oghlini körgili baratti. Körgili
kelgende uni shepqet bilen söyetti. Ibrahim bir yérim yashqa
kirgende aghrip qalghanliqi heqqide süt anisidin xewer keldi.
Peyghembirimiz muhemmed eleyhissalam bir nechche dosti bilen
ibrahimning yénigha keldi.
Ibrahim éghir késel idi. Peyghembirimiz uni awaylap quchiqigha
aldi. Ibrahim axirqi nepeslirini éliwatatti. Peyghembirimiz oghlining
ölümini körüshke berdashliq bérelmidi. Awazsiz yighshlashqa
bashlidi. Bir tereptin közliridin yash aqti, bir tereptin oghlini söydi.
Dostliri bu ehwaldin tesirlendi. Emma peyghembirimizning
yighlishigha heyran qaldi we ‫ ـ‬senmu yighlamsen? Dep soridi.
Peyghembirimiz ‫ ـ‬köz yighlaydu, köngül yérim bolidu. Méning
yighlishim
ewladimgha
bolghan
söygümdür,
merhemet
körsetmigen'ge merhemet körsitilmeydu ‫ ـ‬dédi.
Bir ata ‫ ـ‬ana üchün oghlining ölümi musibetlerning ichidiki eng
chong musibettur. Ewladlirini nahayiti yaxshi köridighan söyümlük
peyghembirimiz ewlad musibiti tartqan bir dada idi. Yétim we ige ‫ـ‬
chaqisiz chong bolghan peyghembirimiz fatimedin bashqa pütün
balilirini öz quli bilen depne qilghan idi.
Zeydning dadisi balisini uzun muddet izdidi, uning qul
qilin'ghanliqini biletti. Emma iz dirikini alalmaywatatti. Oghlining
muhemmed eleyhissalamning yénida ikenlikini uqqan waqtida
qattiq
hayajanlandi.
Oghlini
élish
üchün
muhemmed
eleyhissalamning yénigha keldi. Yighlap turup derdini éytti, bir
tereptin muhemmed eleyhissalam zeydni sétip bermeslikidin
qorqsa, yene bir tereptin néme telep qilsa, shuni bérishini könglige
püküp qoyghan idi. Muhemmed eleyhissalam bir nerse démey
zeydke qarap: ‫ ـ‬xalisang men bilen qalghin, xalisang dadang bilen
ketkin ‫ ـ‬dégen waqtida dadisi nahayiti xoshal bolghan idi. Könglide
qandaq bolushidin qet'iy nezer oghlum men bilen kétidu dep oylidi.
117
Zeyd bir tereptin muhemmed eleyhissalamgha bir tereptin dadisigha
qaridi: ‫ ـ‬séning bilen kétishni xalimaymen ‫ ـ‬dédi, dadisigha: ‫ ـ‬chünki
bu aile dadisizliqni hés qildurmidi, men bu yerde shepqet we
merhemetke érishtim, bu ailidin ayrilishni xalimaymen ‫ ـ‬dédi. Dadisi
oghlining bu gépini anglap nahayiti heyran boldi. Bir qul néme
sewebtin xojayinidin ayrilishini xalimaydu? Bundaq ishlarning
bolushi mumkinmu? Bu xojayin qandaq adem? Quli igisige néme
dep bunchilik sadaqet körsitidu? Dada, quruq qol emma qelbi
xushalliq ichide öyige qaytti. Muhemmed eleyhissalam zeydning bu
gépidin tesirlendi we kéyin uni özige bala qiliwaldi.
Hemme adem uninggha ishinetti
muhemmed eleyhissalam 35 yashqa kirgen idi. Bir küni u öyidin
chiqti. Chongqur oygha patqan halda kebige qarap mangdi. Mekkide
oghriliq, qérindashlar otturisidiki jengge ‫ ـ‬jédeller köpiyip, bir ‫ ـ‬birige
qarita ishench qalmighan idi. Muhemmed eleyhissalam bu
ehwallarni körüp köngli bek yérim bolatti. Bu ishlarni qandaq tüzitish
heqqide chongqur oygha chümetti. Bu oylinish ichide kebige qaridi.
Kebe uzun waqittin biri rimunt qiliniwatatti, kebining rimunt qilinish
ehwalini uqqusi kélip, kebige yéqinlashti. Kebige yéqinlap kelgende
bu yerde yighilip turghanlar hemmisi birdin:
‫ ــ‬qaranglar! Rastchil we durust insan muhemmed eleyhissalam!
‫ ــ‬dep waqirdilar, muhemmed eleyhissalam heyran boldi. Néme
ish bolghanliqini bilelmidi. Bu waqitta yighilghan kishilerning ichidin
birsi:
‫ ـ‬hemminglar bilisiler, biz uzun waqittin biri kebini rimunt
qiliwatimiz, ata ‫ ـ‬bowilirimizning hejrul'eswed (qaratash) dep
atighan tashni ornidin chiqarduq. Hazir uni esli ornigha qoyishimiz
kérek amal her bir qebile özini bashqa qebililerdin üstün tutup, bu
tashni özining qoyishini telep qiliwatidu. Bu sewebtin otturimizda
jédel chiqay dep turghanda ichimizdin birsi, beni sheybe ishkidin kim
tunji bolup kirse, bu tashni ornigha qoyush ishigha u kishi rehberlik
qilsun dégen idi. Bu teklipke biz qoshulghan iduq. Séni ishik aldida
körgen waqtimizda nahayiti xosh bolduq. Sen mekkide bu ishqa eng
layiq adem sendursen. Chünki qérindashlirimizgha ishinelmigen
waqitlirimizda mallirimizni sanga amanet qoyattuq ‫ ـ‬dédi.
118
Hejerul'eswedning ehmiyiti bilen muhemmed eleyhissalam tashni
bir rexning üstide qoyup, her qebilining aqsaqallirini rexning bir
teripidin tutushqa chaqirdi. Hemme aqsaqallar derexning bir
teripidin tutup kötürüp tashni ornigha qoydi.
Muhemmed eleyhissalamning bu herikitidin pütün qebile xoshal
boldi we uning eqil parasitige medhiye oqidi.
Üchinchi bölüm. Hezriti muhemmed
eleyhissalamgha peyghemberlikning bérilishi
jibriil eleyhissalam bilen tunji qétim uchrishish
hezriti muhemmed eleyhissalam mekkide köngli yérim bolghan,
ichi pushqan waqitlarda, tepekkur we ibadet qilish üchün nu
téghidiki hira ghari (öngkür) gha baratti. Nur téghi nahayiti égiz
bolup, taghning choqusidin kebe bilen birge mekkining hemme
yérini körgili bolatti. Peyghembirimiz taghning jim ‫ ـ‬jitliqi ichide bu
gharda bir nechche kün turatti.
Peyghembirimiz muhemmed eleyhissalam bir küni hira gharigha
keldi, kéchini ibadet bilen tang atquzdi, bedini hérip ketken idi. Kün
chiqishqa az qalghan idi qarangghuluqning yoqilip yoruqluqning
bashlinishigha egiship bir nerse aldigha keldi. Hazirghiche körüp
baqmighan bir nerse uning aldigha kélip:
‫ ـ‬oqu! Dédi. Hezriti muhemmed eleyhissalam nahayiti qorqti.
Bedini titireshke bashlidi. Ghemkin bir awazda:
‫ ــ‬men oqushni bilmeymen ‫ ـ‬dep jawab berdi. Udulidiki nerse
bedinini ching tutup bir muddet siqqandin kéyin qoyup berdi.
Peyghembirimiz muhemmed eleyhissalam özini boghuliwatqandek
hés qildi. Peqet tonimaydighan bu shexs uninggha ikkinchi qétim ‫ـ‬
oqu! Dédi. Peyghembirimiz yene men oqushni bilmeymen ‫ ـ‬jawab
berdi. Üchinchi qétim yene oxshashla ‫ ـ‬oqu! Dégen waqitta
peyghembirimizning éghizidin özige ögitilgen shu sözler chiqti.
‫ ــ‬oqu! Séni yaratqan allahning ismi bilen oqu! U insanni lexte
qandin yaratti, oqughin perwerdigaring eng keremliktur, u qelem
bilen xet yézishni ögetti.
Peyghembirimiz qorqqan idi. Néme ish boliwatqanliqini
bilmeytti. Gharning sirtigha chiqip ayali xedichining yénigha bérishi
119
kérek idi. Taghdin yügürüp peske chüshiwatqan waqitta sen alahning
peyghembiri, men bolsam jibriil dégen awazni anglidi. Bu awaz
gharning ichide anglan'ghan awaz bilen oxshash idi. Emma bu awaz
ghardikige qarighanda téximu jarangliq chiqiwatatti. Etrapqa qaridi.
Awazning qaysi teripidin kéliwatqanliqigha diqqet qildi. Qarisa
asmanni qaplighudek chongluqtiki bir nersni kördi. Bu nerse
(mewjutluq) yene sen allahning peyghembiri, men jibriil dédi. Hezriti
muhemmed eleyhissalam aldigha yaki keynige bir qedem alalmidi.
Turghan yéride qétip qaldi. Nepsning siqiliwatqanliqini hés qildi. Bir
muddettin kéyin özige kélip tekrar etrapqa qaridi. Bu nerse öz ornida
turup burunqi sözlerni tekrarlawatatti. Peyghembirimiz közini
uningdin yiraqlashturup, yüzini bashqa terepke öridi. Emma qeyerge
qarisa uni kördi.
Tonimaydighan nerse tusattinla ghayip boldi. Hezriti muhemmed
eleyhissalam qorqti we köngli jayida emes idi. Nur téghidin mekkige
qarap yügreshke bashlidi. Nahayiti tézlikte öyige keldi.
Sirdash xediche
hezriti muhemmed eleyhissalam titrek awazda xedichidin özini
yögep, qoyushni telep qildi. Xediche néme ish bolghanliqini
bilmestin uning üstige bir nerse yépip qoydi. Peyghembirimiz qattiq
uyqigha ketti. Oyghan'ghan waqtida bolup ‫ ـ‬ötken ishlarni xedichige
sözlep berdi. Bolup ‫ ـ‬ötken ishlargha bir nerse déyelmeymen
könglüm bek yérim, qorqup kétiwatimen, dédi. Xediche
peyghembirimizni tinchlandurushqa tirship:
‫ ــ‬qorqma! Allahning nami bilen qesem qilimenki, u séni reswa
qilmaydu, chünki sen uruq ‫ ـ‬tughqanni yoqlaysen, méhmanni
kütisen mohtajlargha yardem qilisen ‫ ـ‬dédi.
Xediche yoldishining béshidin ötken ishlarnni oylidi. Chünki uni u
tonuytti we yaxshi köretti. Öylen'gendin tartip hazighiche uningdin
xata bir ish körmigen idi. Yoldishining pewqul'adde bir ehwalgha
yoluqqanliqini éniq idi. U bu ehwallargha ishendi. Xedichining
tughqini bolghan wereqe, tejribiik we bilimlik bir insan idi. Xediche
hezriti muhemmed eleyhissalam élip, uning yénigha bardi. Béshidin
ötken ishlarni chüshendürüshke toghra kelse u insan chüshendürüsh
béreleytti.
120
Wereqe bolup ötken ishlarni diqqet bilen tingshidi we chongqur
oylan'ghandin kéyin sözleshke bashlidi.
‫ ـ‬sen körgen bu nerse allahning musa peyghemberge ewetken
jibriil isimlik bir perishtidur. Kashki yash bolghan bolsam,
insanlarning séni yurtungdin qoghlap chiqarghan waqtida, séning
yéningda bolushni arzu qilattim ‫ ـ‬dédi.
Hezriti muhemmed eleyhissalam bilen xedichining közliri bir ‫ـ‬
birige tikildi. Peyghembirimizning yüzide hazizghiche körülüp
baqmighan bir ghem ‫ ـ‬endishe bar idi. Peyghembirimiz ghemkin bir
awazda:
‫ ــ‬méni mekkidin chiqiriwétemdu? ‫ ــ‬dep soridi. Wereqe:
‫ ــ‬hee, chünki sen élip kegen chaqiriqni élip kelgen pütün
peyghemberler öz yurtliridin chiqirildi. Eger u waqitqiche ömrüm
bolsa sanga yardem qilimen ‫ ـ‬dédi.
Peyghembirimiz bu sözlerdin kéyin köngli bir az jayigha chüshti.
Ayali xediche uninggha ishnip testiqlighan idi. Uning ishenchisige
herwaqit mohtaj idi. Wereqe nahayiti muhim nersilerni sözligen idi.
Peyghembirimiz bu ehwallarni chüshinishke tirishti. U allah teripidin
wezipilik qilin'ghan bir peyghember idi. 40 yashqa toshqan idi.
Insanlarni toghra yolgha chaqirip xata yoldin tosishi kérek idi.
Hezriti xediche muhemmed eleyhissalamning qur'anning tunji
ayetlirini oqup, manga kim ishinidu? Dégen waqitta héchkim
ishenmise men ishinimen dep jawab berdi. Xedichining sözi bilen
peyghembirimiz muhemmed eleyhissalamning yüki bir az
yénikshigen idi. Chünki peyghembirimiz bir insanning kötürelishi eng
éghir bolghan bir mes'uliyetni üstige alghan idi. Bir tereptin
muqeddes we éghir bir mes'uliyet, yene bir tereptin xedichige
oxshash sadiq we ishenchilik bir ayali bar idi. Peyghembirimiz wehiy
kelgendin kéyinki deslepki mushküllerni yengdi. Yeni yéngi dinni
tunji qobul qilghan, söyümlük ayali hezriti xediche we taghisining
oghli hezriti eli idi. Peyghembirimiz ailisi bilen mexpiy rewishte
allahqa ibadet qilishqa bashlidi. Bir tereptin mekkiliklerni mexpiy
rewishte islam dinigha chaqirdi. Insanlarni din'gha chaqirghanda
haqaret, deshnamlargha uchridi. Pütün tosalghulargha qarimastin
peyghembirimizning chaqiriqini qobul qilghanlar bir ikkidin
121
köpiyishke bashlidi.
Chaqiriq yéyiliwatatti
allah peyghembirimizni yéqinlirini agahlandurushni buyridi.
Buninggha asasen pütün uruq ‫ ـ‬tughqanlirini chaqirip bir ziyapet
berdi. Ziyapettin kéyin ularni islamgha chaqirdi.
Peyghembirimizning taghisi ebuleheb bu chaqiriqqa qarshi
chiqip uruq ‫ ـ‬tughqanlirini bundaq yaman ishqa chaqirghan bashqa
bir ademni körmidim dédi. Bu gepni anglighanlar bu yerdin tarqap
ketti. Peyghembirimiz etisi yene ularni chaqirip, allahning barliqini,
birlikini we özining eng axirqi peyghember ikenlikini chüshendürdi.
Allah bergen bu muqeddes wezipini layaqetlik urunlashni arzu
qilatti.
Söyümlük peyghembirimiz yéqinliridin kéyin pütün mekke xelqini
islamgha chaqirishni arzu qilatti. Bir küni peyghembirimiz mekkide
égiz bir yerge chiqip: i qureyshlikler! Dep towlidi, bu awazni
anglighanlar bir ‫ ـ‬birlep yighlishqa bashlidi. Peyghembirimiz ulargha:
‫ ــ‬mushuning taghning keynide düshmen bar, hazir silerge hujum
qilidu ‫ ـ‬désem manga ishinemsler? Dep soridi. Yighilghanlarning
hemmisi bir éghizdin: ‫ ـ‬ishinimiz, biz séning yalghan éytqanliqingni
ilgiri anglap baqmiduq ‫ ـ‬dédi. Buninggha asasen peyghembirimiz
allahning nami bilen qesem qilimenki, bir küni ölisiler we yene bir
küni tirilip pütün qilghan ishliringlardin hésab bérisiler. Yaxshilar
üchün jennet eskiler üchün dozax bardur. Men silerni qiyamettning
azabidin agahlandurushqa wezipilik qilindim. Allahning birlikige we
méning peyghemberlikige ishen'genler, qiyametning azabidin
qutulidu. Ishenmigenler qattiq azab oqubetke uchraydu. Bu
teklipimni qobul qilamsiler? Dédi. Meydan'gha yighilghanlar bu
teklip aldida heyran bodilar. Ebuleheb bu yerdimu düshmenlikini
körsitip, yerdin bir dane tashni élip peyghembirimizge atti we:
‫ ــ‬bizni bu yerge bu yalghan ‫ ـ‬yawdaq geplerni anglash üchün
yighdingmu? Dep waqirdi.
Peyghembirimiz bu nutqida bir muwappiqiyet qazinalmisimu
emma pütün mekkiliklerge islamning muqeddes chaqiriqini
bildüriwalghan idi.
122
Tunji musulmanlar we erqemning öyi
ömer ibni xettab reziyellahu enhu jesur we yigitlik ghurigha ige
bir insan idi. Héchkim uning bilen qarshilishishni xalimaytti. Yolda uni
körse
bashqa yolgha
ötüp kétetti. Peyghembirimizning
peyghemberlikini jakarlighanliqini anglap u uni öltürüshni qarar
qilghan idi. Yolda nueymge uchridi. Nueym musulman bolghan idi.
Emma musulman bolghanliqini mexpiy tutatti. Ömerning achchiq
bilen kétiwatqanliqini körüp:
‫ ــ‬qeyerge kétiwatisen? ‫ ـ‬dep soridi.
‫ ــ‬muhemmedni öltürgili kétiwatimen ‫ ـ‬dédi. Nueym jiddiyliship:
manga qara, nahayiti müshkül bir ishqa tutush qilipsen dédi.
Peyghembirimizni qoghdash we ömerni niytidin yandurush üchün:
sen bu ishni qilishidin ilgiri singling we singlingning irige bir nerse
dégin, ularmu musulman boldi ‫ ـ‬dédi.
Buni anglighan ömer téximu achchiqlinip singlisining öyige qarap
mangdi. Öyning aldigha kelgende bir nersining oquliwatqanliqini
anglidi. Bir'az téngshighandin kéyin singlisi we singlisining érining
musulman bolghanliqini uqti. Ushtumtut öyige kirdi.
Singlisi we singlisining éri néme ish bolghanliqini bilip bolghiche
bolghan ariliqta ularni ayrim ‫ ـ‬ayrim bir burjekke kötürüp atti.
Ömerning achchiqi kélip ularni öltürüsh üchün qulini qilichigha
uzratqan waqitta singlisi yighilap turup!
‫ ــ‬ömer! Allahtin qorqqin, senmu angla, biz musulman bolduq,
némini xalisang shuni qilghin, biz dinimizdin qet'iy qaytmaymiz ‫ــ‬
dédi.
Ömer singlisining bundaq jesurluqi aldida toxtap qaldi. Qaysi
jasaret ömerni toxtatquzalaytti? U bir az turup qaldi. Néme déyishini
bilelmidi. Qilich tutqan qulining titrewatqanliqini hés qildi.
Singlisidin néme ish bolghanliqini soridi. Singlisi ömerning
achchiqining bisiqqanliqini körüp oquwatqan ayetlerni körsetti.
Singlisi we singlisining éri, ömerge heyranliq ichide qarashqa
bashlidi. Ömer qur'an ayetlirini oqushqa bashlidi hem oqudi.
Oqughanliridin tesirlinishke bashlidi. U achchiqi yaman ömerning
ornigha uninggha oxshimaydighan bashqa bir ömer meydan'gha
keldi. Erqemning öyini soridi. Herxil oylar bilen erqemning öyi
123
terepke méngishqa bashlidi.
Peyghembirimiz allahqa ishen'genlerning sani az bolghanliqi
üchün bashqilarning diqqitini tartip qoymaydighan bir öy izdiwatatti.
Erqemning öyi mekkining sirtida bolghanliqi üchün közdin yiraq we
uyghun bir yer idi. Söyümlük peyghembirimiz dostliri bilen bu yerge
yighilghan idi.
Nueym
yügrep
erqemning
öyige
keldi.
Ömerning
peyghembirimizni öltürüshke niyetlen'genlikini xewer qildi. Öyde
yighilghanlar peyghembirimizni öz janlirini qurban qilish bedilige
qoghdaydighanliqini bildürüp qilichlirini chiqirip saqlap turdi.
Ömer erqemning öyige kelgende, öy jimjit idi. Ömer öyige kirip
peyghembirimiz bilen körüshishni xalaydighanliqini uqturdi.
Peyghembirimiz uning yénigha kélishige qoshuldi. Ömer asta kélip
peyghembirimizning aldida tizlinip olturup:
‫ ـ‬lailahe illah muhemmedun resulullah (allahtin bashqa ilah
yoqtur, muhemmed uning elchisidur) dédi. Erqemning öyidikilerning
heyranliq bilen qarashliri arisida ömer musulman boldi.
Hezriti ömerning musulman bolushi, musulmanlarning küchige
küch qoshti, kebige yighilip namaz oqudi. Buning bilen musulmanlar,
musulmanliqini mexpiy tutmaydighan boldi. Musulmanlarning sani
kündin ‫ ـ‬kün'ge köpiyishke bashlidi. Erqemning öyi musulmanlargha
kichik kélishke bashlidi.
Islamning chaqiriqi mekkining sirtidiki kishilergimu bildürülüshi
kérek idi. Bu sewebtin peyghembirimiz mekkining sirtidiki
qebililernimu ziyaret qildi. Barghan yerlerde bezi waqitlarda yaxshi
qarshi élindi. Bezi yerlerde haqaretlerge uchridi. Peyghembirimiz,
pütün tusalghu we pishkenliklerge qarimay boshap qalmastin
ümidwarliq
bilen
islamiyetning
chaqiriqini
insanlargha
chüshendürüsh üchün tirishchanliq körsetti.
Zulum we haqaretler bashlandi
islamning chaqiriqini qobul qilghanlarning sani téz sür'ette
köpiyishke bashlidi. Mushriklar bu ehwaldin ghem ‫ ـ‬endishe qilishqa
bashilidi. Musulmanlarning rohi keypiyatini chüshürüsh we
insanlarning islamgha kirishini tosap qélish üchün, musulmanlarni
jem'iyet ichide haqaret we mesxire qildi. Musulmanlarni her qétim
124
körgen waqitta yerge ishlitiwétip nachar sözler bilen zangli qildi.
Söyümlük peyghembirimizni körgen waqtida: qaranglar, shu adem
asmandin xewer alarmish dep mesxire qildi. Bu xil mesxire qilish
bilenla qalmay, peyghembirimizni bilip turuqluq, uni yene sarang,
séhirge, palchi dep haqaret qilatti, musulmanlargha qilghan zulum
we eziyette yuqiri pellige yétip, hetta musulmanlarni öltürüshni xiyal
qildi.
Emma qiliwatqan zulum we eziyetlirining köpiyishige egiship
islamning tarqilishini toxtitalmidi. Héch bir adem dindin waz
kechmidi. Bu ehwallargha qarita néme qilishini bilelmey mekkining
nupuzluq kishiliri bir yerge yighilip peyghembirimizning taghisi
ebutalibning yénigha kélishke qarar qildi. Bu nupuzluq kishiler
peyghembirimizning
taghisining
öyige
kélp
ebutalibtin
peyghembirimizning dewasidin waz kechtürüshini telep qildi. Ular
ebu talibqa: jiyening bilen sözleshkin, bu ishtin waz kechsun ‫ ـ‬dédi.
Ebutalib jiyenini chaqirip bolghan ehwallarni sözlidi. Peyghembirimiz
bu sözlerni anglap:
‫ ــ‬quyashni ong yénimigha, ayni sol yénimgha ekélip bergen
teqdirdimu, men dewayimdin waz kechmeymen ta ölgiche ‫ ـ‬dédi.
Emeliyette ebutalib, mekkiliklerning musulmanlargha qilghan
eziyetlirini biletti. Peyghembirimizning keskin qararliqidin bek
tesirlen'gen idi. Uninggha bir ziyan ‫ ـ‬zexmet yétip qélishidin
ensireytti. Peyghembirimizge yardem bérishni dawamlashtürdi we:
‫ ــ‬könglüngni yérim qilma, men hayatla bolsam ular sanga ziyan ‫ـ‬
zexmet yetküzelmeydu ‫ ـ‬dédi. Mekkilik mushriklar peyghembirimizni
bu yoldin tosup qalalmaydighanliqini körüp bashqa chare tépishni
oylidi. Öz'arisida bir kélishim imzalap uni kebige ésip qoydi.
Bu kélishimge asasen muhemmed eleyhissalam ölük yaki tirik
halda qolgha chüshürülgiche bolghan ariliqta peyghembirimizning
tughqanliri we musulmanlar bilen munasiwiti üzidighanliqini qarar
qildi. Peyghembirimizning tughqanliri we musulmanlar düshmenlik
élan qilindi. Quda ‫ ـ‬baja bolush, élim ‫ ـ‬sétim we sözlishish cheklendi.
Musulmanlar üchün éghir künler bashlandi. Tijaret qilalmidi. Bir
nerse élip satalmidi, ach we susiz qaldi. Bu éghir eziyetlerge qarimay
musulmanlar peyghembirimizni mekke mushriklirgha tapshurup
125
birishni xiyaligha keltürmidi. Uni qoghdash üchün herqandaq japa ‫ـ‬
musheqqet we qiyin qistaqlargha berdashliq berdi.
Üch yil musheqqetler bilen ötti, axirida mekkilik mushriklar bu
kélishimni buzdi. Peyghembirimizning tughqanliridin bir nechche
kishi kebining témigha ésp qoyulghan kélishimni yiritip tashlidi.
Musulmanlar bu cheklimidin téximiu küchlendi.
Qayghu yili
cheklimiler axirliship musulmanlar rahet bir nepes aldi.
Cheklimining axirlishishidin bir nechche ay kéyin söyümlük
peyghembirimizni könglini yérim qilidighan ikki weqe keyni ‫ـ‬
keynidin yüz berdi. Sirttiki hémayichisi ebutalib, ichidiki hémayichisi
xediche wapat boldi. Bu ikki hémayichi peyghembirimizning eng
qéyinchiliq tartqan waqitlirida peyghembirimizni tashliwetmey
yardem qilghan idi. Peyghembirimiz bu ikki qollighuchining
wapatigha köngli qattiq yérim bolup bu künlerde ümmitimining
üstige kelgen bu ikki musibetning qayisisigha yürikim berdashliq
béridu dédi. Shuning üchün bu yil qayghu yili dep ataldi.
Yéngi makan izdesh -hebeshsitan
mekkide yashash nahayiti müshkülleshti, musulmanlargha
qilin'ghan eziyet kündin ‫ ـ‬kün'ge köpeydi. Peyghembirimiz bu
ehwalgha qarap yéngi makan izdeshke bashlidi. Tunji qétim besh
kishining hebeshistan'gha hijret qilishigha yol qoydi. Bu
musulmanlarning tunji hijriti idi. Mushriklar mekkide qalghan
musulmanlargha eziyetlerni dawam qilduratti. Ichi pushup ketken
musulmanlar rahet ibadet qilishta qiyliniwatatti. Bir yildin kéyin
hebeshistan'gha 100 kishilik bir gurup mexpiy rewishte bardi.
Mekkilik mushriklar, buni tosup qélish üchün hebeshistan'gha elchi
ewetti.
Mekke mushrikliri ewetken elchiler, hebeshistan padishahi
nejashining yénigha qimmetlik hediyilerni élip kélishti. Padishah
ularning kim ikenlikini soridi. Elchiler:
‫ ــ‬biz mekkidin kelduq, mekkidin qéchip, tupraqliringizgha iltija
qilghanlarni qayturiwalghili kelduq ‫ ـ‬dédi. Nejashi elchilerdin:
‫ ـ‬bu insanlarni némishqa qayturup kétisiler? Dep soridi. Elchiler:
hebeshistan'gha kelgen bu ademler ata ‫ ـ‬bowisining dinini inkar qilip
126
bashqa bir din'gha ishen'genlikini, özliri ishinipla qalmay,
bashqilarnimu bu din'gha ishinishke dewet qiliwatqanliqini we
mekkining meshhur kishilirining bu ishlarni cheklawatqanliqini éytti.
Bir az jimjitliqidin kéyin nejashi ornidin turup dölitige iltija
qilin'ghan musulmanlarni qayturup bérishni oylidi. Emma bundaq
qilish uning adalet chüshenchisige uyghun kelmeytti. Gunahkar dep
eybilen'gen kishilerning sözinimu anglap béqishi kérek idi. Padishah
dölitige iltija qilghan musulmanlarni élip kélishni buyridi.
Nejashi elchilerning sözlirini musulmanlargha dédi. Bu heqte
silerning deydighan gep sözliringlar barmu? Dep soridi. Bu soalgha
jawab bérish üchün ebutalibning oghli jefer aldigha chiqip mundaq
dédi.
‫ ـ‬bizning qilghan eskilikler heddidin éship taki boynumizghiche
kelgen idi. Allah bizge ichimizdin toghra sözlük, ishenchilik, ésil
neseplik bir kishini peyghember qilip ewetti. Bu peyghember bizni
allahni bir dep bilip uninggha ibadet qilishqa, ata ‫ ـ‬bowilirimiz
choqun'ghan butlargha choqunmasliqqa chaqirdi. Bizni toghra
sözleshke, amanetke xiyanet qilmasliqqa, tughqanlar otturisidiki
munasiwetni yaxshi tutushqa qulum ‫ ـ‬qoshnilar bilen yaxshi ötüshke,
qan dewaliridin wazkéchishke buyridi. Exlaqsizliq qilishni, yalghan
yerge guwahliq bérishni, yétim mélini yéyishni, ippetlik ayallargha
böhtan qilishni cheklidi. Peqet allahqila ibadet qilishni, uninggha
héch bir nersini shérik qilmasliqni buyridi. Biz uninggha ishenduq.
Chaqiriqigha awaz qoshtuq, allah uninggha qandaq buyruq bergen
bolsa uni ijra qilduq. Halal déginini halal dep bilduq. Emma
qewmimiz bizge köp eziyet qildi. Bizni dinimizdin qayturush üchün
qolidin kélidighan pütün eskiliklerni qildi. Bu eziyet we zulumdin
qutulush üchün bashqa yol tapalmay séning memlikitingge iltija
qilduq ‫ ـ‬dédi.
Nejashi jeferning sözligenlirini diqqet bilen tingshidi. Jeferdin
allahtin kelgen ayetlerni oqup bérishni telep qlidi. Jefer padishahqa
meryem sürisining bir qismini oqup berdi. Allahning ayetlirini
anglighan nejashi elchilerning dégenlirini toghra tapmidi. Elchilerge
musulmanlarni tapshurup bermeydighanliqini, dölitide rahet ichide
yashashqa yol qoyidighanliqini éytti. Elchiler, élip kelgen hediyilirini
127
élip quruq qol mekkige qaytti.
Taif
söyümlük peyghembirimiz ayali hezriti xediche wapat bolup bir
aydin kéyin bala qiliwalghan oghli zeydni élip taifqa bardi. Taifqa
bérishtiki meqsiti mekkidiki azab ‫ ـ‬oqubetlerdin bir az yiraq turup u
yerdiki bashqa insanlargha islam dinini chüshendürüsh idi.
Peyghembirimiz taifta yighilghan kishilerge, allahning birlik,
barliqini özining eng axirqi peyghember ikenlikini bayan qildi
taifliqlar qarshiliq körsitip peyghembirimiz we zeydke haqaret qildi.
Qullar we kéchik balilar peyghembirimiz we zeydke üzüldürmey
tashlar atti. Zeyd étilghan tashlarning peyghembirimizge tégip
ketmesliki üchün özini tashlargha qalqan qélip berdi. Yéqilip qopup
bu yerdin yiraqlishishqa orundi. Tash tegken yerlerdin qan éqishqa
bashlidi. Peyghembirimizning puti yarilinip olturdi. Ornidin turup
méngishqa bashlighanda kichik balilar tash étip külüshti.
Peyghembirimiz we zeyd bu yerdin nahayiti teslikte yiraqliship, ichi ‫ـ‬
pishuq, hérip, charchap ketken halda bir derexning sayisigha kélip
olturdi we allahqa derdini töküp mundaq yalwurdi:
‫ ــ‬i allah! Küchsiz we charisiz qaldim, insanlargha qarshi
charisizlikimni peqet sangila éytalaymen, i allah! Sen ajizlarni himaye
qilisen sen eng küchlüksen, bendiliringni hertürlük balayi ‫ـ‬
qazalardin qoghdaysen.
Peyghembirimiz özige éghir haqaret qilip, tash atqan bu
insanlargha qarita betdua qilmidi. Chünki u rehmet we söygü
peyghembiri idi.
Eqebe ‫ ـ‬medinige baridighan yol
peyghembirimiz bir tereptin insanlardin kéliwatqan japa ‫ـ‬
musheqqet we eziyetlerge sewri qilip, islamni teshwiq qilishini
dawamlashturwatqan bolsa, yene bir tereptin musulmanlargha
xatirjemlik ichide yashiyalaydighan bir makan izdidi. Peyghembirimiz
bir küni medinidin kelgen bir gurup kishiler bilen körüshti. Ulargha
islamni chüshendürdi. Ular musulman boldi. Musulman bolghan bu
insanlar bilen kéler yili hej mewsimide körüshishke wediliship ayrildi.
Kéyinki yéli bu gurupqa yene alte adem qoshulup 12 kishi bolghan
idi. Hej mewsimide mekkige kélip wedileshken yerde mexpiy
128
körüshti. Peyghembirimiz musulman bolghan bu 12 kishidin: allahqa
héch bir nersini shérik keltürmeslikke, nachar ayallar bilen
arilashmasliqqa, oghriliq qilmasliqqa, qiz balilirini tirik kömmeslikke,
bashqilargha töhmet qilmasliqqa we exlaqsizliq ishlarni qilmasliqqa
dair wede aldi. Bir yildin kéyin mushu yerde körüshishke wediliship
ayrildi. Peyghembirimiz dosti ömerning oghli mus'ebni
mediniliklerge islamni ögitishi üchün ulargha qoshup qoydi. Mus'eb
köp tirishchanliq körsitip islamning medinide tarqilishigha asas saldi.
Kéyinki yili medinilik musulmanlar 75 kishi bolup mekkige keldi.
Peyghembirimiz bilen eqebe dégen yerde mexpiy körüshüp uni
medinige dewet (chaqiriq) qildi. Peyghembirimiz eqebege taghsi
abbas bilen kelgen idi. Abbas mediniliklerge qarap:
‫ ـ‬u méning qérindishimning oghludur. Men uni nahayiti yaxshi
körimen medinige barsa uninggha ziyan ‫ ـ‬zexmet tégip qélishidin
qorqimen, eger siler uni medinide düshmenliridin qoghdap
qalalaydighanliqinglargha ishenchingiz bolsa u siler bilen birge
barsun, bolmisa mekkide qalsun ‫ ـ‬dédi.
Peyghembirimiz taghisi abbasning sözlirige qisturup:
‫ ــ‬silerdin telipim: allahqa héch bir nersini shérik qilmasliqinglar,
peqet uningghila ibadet qilishinglardur. Özüm üchün, méni we
dostlirimni qoghdap qélishinglardur ‫ ــ‬dédi we qur'andin ayetler
oqudi.
Medinilikler söyümlük peyghembirimiz we dostlirini öz ailisini
qoghdighandek qoghdaydighanliqi, her waqit toghra terepte turup,
xata terepte turghanlarni agahlanduridighanliqi heqqide wede berdi.
Peyghembirimizni medinige kélishke chaqirdi. Peyghembirimiz
eqebediki körshishtin kéyin musulmanlarni medinige hijret qilishqa
buyrudi.
Tötinchi bölüm. Medinige hijret
qaytish üchün kétiwatimiz
söyümlük peyghembirimiz we jan dosti hezriti ebubekri mekkige
yéqin sewri. Téghigha yétip keldi. Peyghembirimiz hezriti elini
mekkiliklerning özide amanet qoyghan nerse ‫ ـ‬kéreklerni amanet
igilirige qayturup bérishi üchün mekkide qaldurup qoyghan idi. U
129
küni kechte hezriti eli mushriklarni éziqturush üchün
peyghembirimizning karwitida yatqan idi. Hezriti ebubekrining oghli
abdullah mekkide bolup ‫ ـ‬ötken xewerlerni peyghembirimiz ghardin
chiqip bolghuche bolghan ariliqta peyghembirimizge yetküzüsh
üchün mekkide qalghan idi. Taghda qoy béqiwatqan amir qoylarni
béqish üchün taghning astigha chüshürüp peyghembirimiz we
hezriti ebubekrige süt béridighan we mekke mushriklirini éziqturush
üchün abdullahning izlirini yoq qilidighan boldi. Ureyqid ibni
abdullahmu üchinchi künning axirida yénigha ikki töge élip sewri
gharida peyghembirimiz bilen körüshüp yol bashlap mangidighan
boldi.
Etisi mexpiy ghargha kelgen hezriti ebubekrining oghli abdullah
mekkide bolup ‫ ـ‬ötken ishlarni peyghembirimizge mundaq bayan
qildi:
‫ ــ‬mushriklar etigen öyge kirgen waqitta hezriti elini körüp hang ‫ـ‬
tang qaldi. Hezriti elige eskilik qilip uni bir muddet tutup turup
uningdin bir nersilerni uqushqa tirishti. Emma elini bir nerse
dégüzelmey qoyup berdi. Sizni (peyghembirimizni) tirik yaki ölük élip
kelgenlerge yüz töge mukapat bérilidighanliqini élan qildi. Buni
anglighanlar sizni izdep tépish üchün yolgha chiqti ‫ ــ‬dédi.
Gharda turiwatqili üch kün bolghan idi. Kün chiqishqa yéqin
ureyqid oghli abdullah tögilerni élip keldi we peyghembirimiz bilen
birlikte medinige yolgha chiqti.
Tughulup chong bolghan, yashliq dewrni bu yerde ötküzgen
peyghembirimizge, mekkidin ayrilish nahayiti éghir keldi.
Issiq ‫ ـ‬soghuq, yaxshi ‫ ـ‬yaman, baliliq ‫ ـ‬yashliq dewrdiki
kechürmishlirini untup sheherni tashlap kétishke toghra kéletti. Yene
bir tereptin mekkide musulmanlargha qilin'ghan eziyet dawam
qiliwatatti. Allahning emirlirini bimalal ijra qilalmighan idi. Mekkidin
ayrilish ular üchün herqanche éghir kelsimu emma medine ular
üchün ümid ishiki idi. Islamni téximu bimalal tebligh qilalaytti.
Peyghembirimiz tögining üstide turup medinige kétiwatqach bularni
oylighan idi. U bir waqitta toxtidi. Mekke terepke uzun qaridi we:
‫ ــ‬mekke! Sen men üchün dunyaning eng güzel shehiri, eger méni
sendin ayrimighan bolsa idi, men sendin qet'iy ayrilmayttim, bir küni
130
tekrar sanga qaytip kélimen ‫ ــ‬dédi.
Wereqening déginidek boldi. Peyghembirimiz 53 yéshida ata ‫ـ‬
yurtidin ayrilishqa mejbur boldi.
Hemme adem uninggha kütiwatatti
söyümlük peyghembirimiz we seperdiki dosti hezriti ebubekri
sewr téghidiki ghardin ayrilghili sekkiz kün bolghan idi. Kündüzning
köydürgüchi issiqida aram élip, kéchide yolgha yüretti. Japaliq bir
seperdin kéyin medinige üch kilométir yiraqliqtiki quba yézisigha
yétip bardi.
Medinilik
musulmanlar,
peyghembirimizning
mekkidin
ayrilghanliq xewerini anglighan idi. Herküni medinining sirtidiki égiz
yerlerge chiqip xushalliq keypiyatta peyghembirimizning yoligha
telmüretti. Emma peyghembirimiz mekkidin ayrilghandin kéyin
uning xewerni alalmighan idi. Yiraqtin bu sewebtin xatirjemsizlik
ichide peyghembirimizni saqlawatatti.
Bir küni peyghembirimizning kélishini kütüp turiwatqan waqitta
ikki kishining kéliwatqanliqini kördi. Kéliwatqanlar peyghembirimiz
we hezriti ebubekri idi.
Chong ‫ ـ‬kichik, qéri ‫ ـ‬yash pütün medinilikler xushalliqa chümgen
halda, qizghin keypiyatta peyghembirimizni qarshi aldi. Balilarning
hemmisi birlikte:
‫ ـ‬söyümlük peyghembirimiz kelginingizni qarshi alimiz dep
chuqurashti medine bayram keypiyatqa chümdi. Medinige kelgen
waqtida hemme ademler uni öyide méhman bolushqa teklip qildi.
Hörmet we sherepke ige söyümlük peyghembirimiz bizning
öygekelsingiz, dédi, peyghembirimiz bu teklipler aldida tögisini
qoyup berdi we töge qaysi öyning aldida chökse shu öyde méhman
bolidighanliqini éytti. Chünki bundaq qilghan waqitta héchkimning
köngli aghrimaytti.
Töge méngip bosh bir yerning aldida toxtap u yerge chökti, bu
yerge eng yéqin öy ebu eyyub ensarining öyi idi. Ebueyyub
xushalliqida néme qilarini bilelmidi. Peyghembirimiz we hezriti
ebubekrini méhman qilish uninggha xushalliq üstige xushaliq élip
kéletti.
Söyümlük peyghembirimiz ebu eyyubning öyide bir muddet
131
méhman boldi.
Peyghembirimiz medinige kelgen waqitta qiz balilar uni
töwendiki naxsha bilen qarshi aldi.
Ay tughuldi üstümizge,
ay tughuldi üstimizge,
allahqa dewet qilin'ghachqa,
shükür lazim emdi bizge.
Sen quyashsen, sen aysen,
sen nur üstige hem nursen.
Sen sureyya yultuzisen,
ey söyümlük, ey resul.
Bizge ewetilgen elchisen!
Ulugh bir dewette keldingsen,
bu sherep hem berdingsen,
ey söyümlük, ey resul!
Hijret jeryanida sömlük, peyghembirimizni, medinide öyide,
méhman qilghan ebu eyyubning, qewri istanbuldiki eyyub, sultan
jamisining yénidadur.
132
Beshinchi bölüm. Medine: bir medeniyet shehiri
bir medeniyet berpa qilinwatidu
medinining burunqi ismi yesreb idi. Peyghembirimiz hijret
qilishidin ilgirimu bu yer kishiler olturaqlashqan yer idi. Yehudiy we
ereb qebililiri bille yashaytti. Xelq arisida herxil din bar idi. Qebililer
otturisida birlik yoq bolup herxil sewebler tüpeylidin kélip chiqqan
düshmenlik mewjut idi.
Meschit
söyümlük peyghembirimiz medinide tunji ishni meschit sélishtin
bashlidi.
Meschit musulmanlarning turmushida peqet ibadet qilidighan
yerla emes idi. Meschitlerde, musulmanlar ibadet qilish bilen birlikte
öz'ara söhbetliship, ehwalishatti. Yétim yoqsullargha ghemxorluq
qilinip, ularnila hajiti rawa qilinatti. Meschitning yene bir wezipisi
terbiyilesh orni idi. Musulmanlar kündilik turmushta uchrighan
qiyinchiliqlarni meschitlerde muzakirliship hel qilish charilirini
izdeytti.
Ezan
musulmanlarning sani kündin ‫ ـ‬kün'ge köpüyüp, meschit kichik
kélishke bashlidi. Namaz waqitlirini bildürüsh we musulmanlarni
ibadetke chaqirish üchün ortaq bir isharetke éhtiyaj bar idi.
Xristianlar ibadet waqitlirini dang urup, yehudiylar kanay chélip
bildüretti. Bu sewebtin dang we kanay chélinsa bolmaytti. Bayraq
ésish we mesh'el yéqishimu uyghun körülmidi.
Zeydning oghli abdullah we bezi sahabilar körgen chüshliri aqiliq
bu meslini hel qildi. Chüshide abdullahqa ezan sözliri ögitilgen idi.
Chüsh körgenlerning hemmisi chüshini peyghembirimizge éytip
berdi.
Zeyd sahabilarning körgen chüshni testiqlidi. Oxshash sözler
peyghembirimizge wehiy arqiliq bildürülgen idi. Buninggha asasen
peyghembirimiz, herziti bilalgha, ezan ögitishni we ezanni hezriti
bilalning oqushini telep qildi. Chünki hezriti bilalning awazi jarangliq
we chirayliq idi. Hezriti bilal ezan oqudi we güzel awaz bilen
musulmanlarni ibadet qilishqa chaqirdi.
133
Olturaq yéri
söyümlük peyghembirimiz hijret qilghanlar üchün medinide
yéngi biri olturaqlishish (makanlishish) pilani tüzdi. Medinilik
musulmanlar qolidiki artuq yerlerni, hijret qilip kelgen
musulmanlargha hediye qildi. Peyghembirimiz hediye qilin'ghan
yerlerge hijret qilghan musulmanlarni orunlashturdi.
Qérindashliq
söyümlük peyghembirimiz pütün musulmanlarning biri ‫ ـ‬biri
bilen ayrilmas jan ‫ ـ‬dostlardek bolushini arzu qilatti. Chünki
mushundaq bolghandila qiyinchiliqlarni yenggili bolatti. Mekkidin
hijiret qilip kelgen musulmanlar, muhajirlar, medinide ularni qarshi
élip, yardem qilghanlar ensarilar dep ataldi. Muhajirlar medinide
ghurbette idi. Hemme nersisi mekkide qalghan idi. Bezisi ayalini,
bala ‫ ـ‬chaqilirini, beziliri mal ‫ ـ‬mülkini mekkide qoyup qoyghan idi.
Peyghembirimiz ensarilar bilen muhajirlarni qérindashliqqa tallidi.
Qérindashliri éniq bolghan waqitta muhajirlar qiyinchiliqtin qutuldi.
Ensarilar bolsa qiyinchiliqta qalghanlargha yardem qilalghanliqi
üchün köngli xushalliqqa chömgen idi.
Buning bilen peyghembirimiz, musulmanlarning öz ‫ ـ‬ara
hemkariliship ichki we sirtqi düshmenlerge qarshi küchlük bir
jem'iyet berpa qilishni emelge ashurdi.
Birlikte yashash
mekkilik mushriklar medinige hujum qilish üchün purset
izdewatatti. Musulmanlar öz'ara birlik, barawerlikini qurup
bolghandin kéyin sirtqa qaritarmu birlik, barawerlik bolushi
lazimliqini hés qildi.
Medinining nopusi texminen 10 ming idi. Nopusning bir qismini
yehudiylardin teshkil tapqan idi. Yehudiylar katta nupuzgha ige idi.
Buning bilen birlikte medinide musulman bolmighan ereblermu bar
idi.
Peyghembirimiz bu guruplar bilen körüshüp, medinide tinchiliq
we birlik ichide yashash zörürlükini éytti. Öz'ara körüshkendin kéyin
bu guruplar bilen otturisida bir kélishim imzalandi. Bu kélishimge
asasen musulmanlar bilen yehudiylar oxshash heqqe ige bolidighan.
Eger bir yehudiy ziyan'gha uchrisa, musulmanlar üchünmu oxshash
134
ijra qilindighan boldi.
Kilishimge asasen sirttin kélidighan bir hujumgha qarita sheherni
birlikte mudapie qilidighan boldi. Oxshimighan pikirde bolghanlar
bilen peyghembirimiz özi körishidighan boldi.
Söyümlük peyghembirimiz bu kélishim bilen kélishmesliklerde
qazi (hakim) bolidighan boldi. Bu kélishimge asasen hemme adem öz
dinida erkin yashiyalaydighan boldi.
Bu kélishim medinidiki ichki urushni toxtatqan idi. Netijide bu
kélishimdin peyghembirimiz we musulmanlar menpeetke érishti.
Hemme adem mekteplik boldi
peyghember meschiti séliniwatqan waqitta, söyümlük
peyghembirimizning teklipige asasen meschtining yénigha bir
yataqxanimu qoshup sélindi. Bu yerge es'habi suppe ismi bérildi. Bu
yer bir mektep we u mektepning oqutquchisi peyghembirimiz idi.
Oqughuchilar qur'anni peyghembirimiz özlirini, özini hertereptin
yétishtüretti. Bir tereptin öginip yene bir tereptin ögitishke teyyarliq
qilatti.
Söyümlük peyghembirimiz mektep bilenla qanaetlinip qalmay
medinide oqush, oqutush sepewerlikini bashlidi. Er ‫ ـ‬ayal, chong
kichik hemme adem bu seperwerlikke qétildi.
Ramizan
ramizan éyi musulmanlar üchün ibadet éyidur. Bu ayni roza tutup
ötküzüsh allahning buyruqidur. Roza tutush hijrettin bir yérim yildin
kéyin musulmanlargha töwendiki ayet bilen pezr qilindi:
]i möminler! Sizdin ilgirikilerge roza perz qilin'ghandek, gunah
ötküzüshidin saqlinishinglar üchü silergimu perz qilindi[ (süre
beqere 183 ‫ ـ‬ayet)
peyghembirimiz bu aygha alahide ehmiyet béretti, kündüzliri
roza tutup kéchiliri köplep ibadet qilip ötküzetti, yétim yoqsullarning
halidin xewer élip, ularni dastixan chaqiratti.
Qur'an bu ayda qedir kéchiside nazil boldi. Musulmanlar bu
ayning ibadet qilip, terawih namizi oqup, dua oqup, qur'an tingshap
öz'ara yardemlishishinglar bilen ötküzidur.
Bay musulmanlar, pul mélidin melum miqdarda yoqsullargha
zakat béridu. Zakat islamning besh asasining béridur we hijrettin ikki
135
yil kéyin perz qilindi. Qur'anda köp yerde namaz bilen birlikte
buyrulghan ]namazni adaqilinglar, zakatni béringlar, ruku
qilghuchilar bilen bille ruku qilinglar[ (süre beqere 43 ‫ ـ‬ayet)
düshmenlik dawam qiliwatidu
musulmanlarning mekkide ötken ömri sewri qilish bilen ötken
idi. Mushriklardin herwaqit zulum we eziyet körgen idi. Söyümlük
peyghembirimiz, musulmanlarni sewr qilishqa, qanni qan bilen
yumasliqqa buyrighan idi. Mushriklar musulmanlarni mekkide
yashashqa amalsiz qaldurup, berdashliq bérish mumkin bolmighidek
eziyetlerni qilghan idi.
Emma medinide ehwal buning eksiche idi. Medinide
musulmanlar bixeterlikini saqlap, dölet qurup, qoshniliri bilen tinch
amanliq ichide yashighan idi. Peyghembirimiz islam dinini nahayiti
chirayliq uslubta chüshendürüp uslubida héchqandaq hiyle yaki
mejburlash usulini qollanmidi. U urush qilishni yaxshi körmeytti,
insanlarni bilimlik bolushqa we qur'an oqushqa chaqirdi.
Insanlarning xalighan din'gha kirishige erkinlik bergen idi.
Mekkilik mushriklar bu ehwaldin razi emes idi we mexpiy
rewishte musulmanlar bilen urushush üchün teyyarliq qiliwatatti.
Peyghembirimiz bu xeterlik ehwalning aldini élish üchün
mekkiliklerning tijaret yollirini kontrolluqigha élishni ümid qilatti. We
karwanlarning qoral élip kélip bu qorallarni musulmanlargha qarshi
ishlitilidighanliqini biletti.
Bedri urushi
mekkilikler bilen urush qilish éhtimalgha yéqin idi. Bu sewebidin
söyümlük peyghembirimizning yüriki aghriytti.
Peyghembirimiz teyyarliqni tögitip 305 sahabe bilen birlikte
bedri dégen yerge keldi. Mushriklarmu 1000 kishilik esker bilen
yolgha chiqti.
Bu waqitta peyghembirimizning yénigha huzeyfe keldi.
Qoshun'gha qoshulush üchün dadisi bilen yolgha chiqqanliqini,
mushriklargha tutulup qalghanliqini we islam qoshunigha
qétilmaydighanliqi heqqide wede bergendila andin qoyup
bérilgenliki éytti.
Peyghembirimizning eskerge éhtiyaji bar idi. Emma
136
peyghembirimiz uning ulargha bergen wediside turup, urushqa
qatnashmasliqini, medinige qaytip kétishini buyridi.
Peyghembirimiz yiraqtin kéliwatqan küchlük mushrik qoshunini
körüp:
‫ ـ‬i allah! Qureyshlikler kibir we meghrurane kéliwatidu. Sanga
qarshi
chiqiwatidu.
Séning
peyghembiringni
yalghan'gha
chiqiriwatidu. I allah! Bizge yardem qilighin! Eger bu bir qisim
musulman halak bolidighan bolsa bundin kéyin yer yüzide sanga
ibadet qilidighan héchkim qalmaydu dep yalwurdi.
Peyghembirimiz medinide islam qoshunini tertipke saldi.
Turiwatqan yiri qumluq idi. Buninggha asasen sahabilerdin xubabe
peyghembirimizning yénigha kélip:
‫ ــ‬bu yerde turushni allahning buyriqi boyiche tallidingmu yaki öz
qararing bilen tallidingmu? ‫ ـ‬dep soridi. Peyghembirimiz öz qarari
boyiche tallighanliqini éytqanda:
‫ ـ‬jeng üchün bu yer uyghun emes, ruxset qilghin, shu bedri
quduqlirining yénigha bérip orunlishayli! Etrapidiki bashqa
quduqlarni kümiwéteyli ‫ ـ‬dédi. Peyghembirimiz bu pikirge qoshuldi.
Qoshun tézlikte bedri quduqlirining yénigha orunlashturuldi.
Bu waqitta peyghembirimiz ensarilar we muhajilarni yighip ular
bilen jeng heqqide meslihetleshti. Öz'ara meslihetleshkendin kéyin
ularning hemmisi peyghembirimizge bolghan sadaqitini bildürdi.
Söyümlük peyghembirimiz pütün teyyarliqlarni tögitip
bolghandin kéyinmu urush qilishni xalimaytti. Herziti ömerni
düshmen terepke ewetip ulargha urushtin wazkéchish teklipini
berdi. Mushriklar, musulmanlarni ajiz hésablap, bu pursettin
paydilinip ularni yoqitishni oylaytti.
Urush bashlidi we töt ‫ ـ‬besh saettin kéyin axirlashti. Mushriklar
qoshunini tarqitilip éghir ziyan tartti. Musulmanlardin 14 kishi shéhit
boldi. Mushriklardin ebujehl bilen birlikte 70 kishi öltürüldi. Janabi
allah yardem ewetip, peyghemberning duasini ijabet qilghan idi.
Échinishliq achchiq sawaq: ohud
bedri urushidin kéyin bir yil ötti, medinige mekkilik
mushriklarning hujum qilidighan xewiri keldi. Bu heqte
musulmanlarning pikrini élish üchün bir yerge chaqirildi.
137
Peyghembirimizning taghisi hemze söz qilip, jengning medine sirtida
bolushini telep qildi. Bezi yashlar hemzining pikrini qollidi. Emma
peyghember eleyhissalam mudapie urushi élip bérish pikrini
otturigha qoydi. Otturigha qoyulghan pikirler ichide urushushni
xalaydighanlar köp sanliq bolghanliqi üchün, mushriklarni medine
sirtida kötüp turush qarar qilindi.
Bu waqitta medinige, toluq qorallan'ghan üch ming kishilik
mekke qoshunining kéliwatqan xewiri keldi. Mushriklar bedri
meghlubiyitining intiqamini élishqa kelgen idi.
Söyümlük peyghembirimiz muhemmed eleyhissalam we dostliri
jüme namizidin kéyin yolgha chiqti. Etisi etigen bamdat waqtida
ohud téghigha yétip keldi. Musulmanlar ming kishi idi. Emma yolda
300 kishi urushtin waz kéchip ayrilghan idi. Bu ayrilghanlar,
körünishte musulman, emeliyette musulman emes idi. Meqsiti
musulmanlarni qorqitish we ümidsizlendürüsh idi. Bu xil kishiler
munapiq déyilidu.
Tarix miladiy 625 ‫ ـ‬yilini körsitiwatatti. Ohud dep atalghan we
medinige yéqin bir yerde ikki qoshun sep tüzdi. Mushriklarning
medinige yéqinlap kélishidiki meqsiti, musulmanlarni yenggendin
kéyin medinige kirip, medinini bulang ‫ ـ‬talang qilish idi.
Peyghembirimiz buninggha qarita pütün tedbirlerni élip, eng
kichik xeterlergimu chare oylap qoyghan idi. Eng usta oqya
atquchilarni tallap sol tereptiki égizlikke orunlashturdi.
Qomandanliqqa jubeyr oghli abdullahni teyinlidi we:
‫ ـ‬biz oqliringlar bilen, atliq mushriklardin qoghdanglar, ularning
arqimizdin kélip bizge hujum qilishigha yol qoymanglar, jengde
yengsek yaki yéngilsek orninglardin ayrilmanglar, öltürülgenkimizni
körsenglarmu, bizge yardemge kelmey, yéringlarda midirlimay
turunglar ‫ ـ‬dédi.
Urush bashlidi. Bir nechche saettin kéyin mushriklar yéngilishqa
bashlidi. Emma bir muddettin kéyin urushning ehwali özgerdi.
Musulmanlar, mushrik ikki qoshunning otturisida qaldi. Chünki
peyghember eleyhissalam égizlikke orunlashturghan oqyachilar,
némila bolmisun musulmanlar jengde ghelibe qildi dep yerliridin
ayrilghan idi.
138
Peyghembirimizni buyriqigha boysunmasliqning ziyni nahayiti
éghir boldi. Bu jengde hezriti hemze bilen birlikte 70 ke yéqin
musulman shéhit bolghan idi. Söyümlük peyghembirimizning kalpuki
yérilip, chishi sunup, ketti. Musulmanlar ohud téghigha
chiqiwalghandin kéyin qorshawdin qutuldi. Mushriklar medinige
kirmey, bedri meghlubiyitining intiqamini alduq, dep mekkige qaytti.
Musulmanlar taghdin peske chüshüp jeng meydanida qarighan
waqitta shéhit bolghan pütün musulmanlarning jesetlirining
parchilan'ghanliqini kördi. Jesetlerni urush meydanigha depne qilip
qayghudin yürekliri pare ‫ ـ‬pare halette medinige qaytip keldi.
Herxil suyiqestler
medine kuchiliri ohud meghlubiyitining köz yéshi bilen tolghan
idi. Musulmanlar ohud urushida éghir ziyan tartqan idi. Emma,
peyghembiri yénida idi. Uning sözini tingshashning qanchilik
muhimliqini tonup yetken idi. Buning bilen hayat dawam qilmaqta
idi.
Bu waqitta medinige birsi keldi we peyghembirimizdin öz
qebilisige islamni tebligh qilidighan teblighichiler ewetishini telep
qildi. Peyghembirimiz uningdin ewetilgen teblighchilerni qoghdash
lazimliqi heqqide wede aldi. U adem wede bergindin kéyin
peyghembirimiz suppe mektipidin yaxshi yétishken 70 kishini ewetti.
Bu 70 kishi biri maune dégen yerde yoshurnup yatqan kishiler
teripidin hujumgha uchrap, özlirini qoghdash pursitige ige bolalmay
shéhit qilindi.
Rej'i dégen yerdimu musulmanlargha suyiqest qilinip sekkiz
musulman shéhit bolghan idi. Xubeyb we zeyd esirge chüshken idi.
Esir alghuchilar bu ikki kishini mekke mushriklirigha satti. Mushriklar
xubeybni shéhit qildi. Zeydni shéhit qilishtin ilgiri uningdin:
‫ ــ‬hazir muhemmedning séning orningda bolushini xalamsen? ‫ـ‬
dep soridi. Zeyd ulargha:
‫ ــ‬qesem qilimenki! Men uning bu yerde bolushini emes putigha
bir tikenning kirip kétishigimu berdashliq bérelmeymen ‫ ـ‬dédi. Bu
sadaqetni körgen mushriklar:
‫ ــ‬dostliri, muhemmedni némandaq yaxshi köridighandu? Biz
buxil söygüni körmigeniduq ‫ ـ‬déyishidin özlirini tutalmidi.
139
Müshkül imtihan xendek
ohud urushi bolup ‫ـ‬ötkinige ikki yil bolghan idi. Mushriklarning
mekkidin 10 ming kishilik bir qoshun bilen yolgha chiqqanliq xewiri
keldi. Mekkilik mushriklar békar turmaytti. Peyghembirimiz tézlikte
dostlirini meschitke yighdi. Urush heqqide néme qilish lazimliqini
muzakire qildi. Esli iranliq bolghan selman:
‫ ـ‬iranda bu xil xeterge duch kelgen waqitta sheherning etrapigha
xendek qazimiz, bu yerdimu xendek qazsaq ‫ ـ‬dédi. Bu pikirge
köpchilik qoshuldi.
Medinining etrapigha xendek qézish kérek idi. Ishqa tézilikte
bashlandi. Kichikkendimu bir hepte ichide xendek qézilip bolushi
kérek idi. Her küni kün chiqishidin bashlap axshamghiche xendek
qézish bashlandi. Söyümlük peyghembirimizmu dostliri bilen birlikte
xendek qézip dostlirigha medet berdi.
Bir heptidin kéyin qézilghan xendekning uzunliqi besh yérim
kilomitérgha yetti, kengliki bir at sekrep ötelmeydighan,
chongqurluqi bir at ichige chüshkende chiqalmaydighan derijide
qézildi.
Peyghembirimiz 3000 kishini sheherning herqaysi tereplirige
orunlashturdi. Qoshunni urush halitige ekeldi. Bu waqitta
mushriklarmu kelgen idi. Mushriklar medinidiki yehudiylar we
musulman bolmighan ereblernimu bille élip kelgen idi. Mushriklar
xendekni körüp néme qilishni bilelmidi. Chünki hazirghiche bundaq
bir nersini körüp baqimighan idi.
Urush bashlandi, urush bezi waqitlarda ewjge chiqti, bezi
waqitlarda peslep qaldi. Urush 27 kün dawam qildi. Bir netijige
érishelmigen mushriklar quruq qol mekkige qaytti. Jeng axirilashti,
musulmanlar yene bir ghelibini qolgha keltürdi.
Altinchi bölüm. Öyige qaytish
hudeybiye kélishimi
söyümlük peyghembirimiz bir küni nahayiti xushal idi. Bu
xushalliqning sewebini dostlirigha éytti ete, mekke we kebini ziyaret
qilighili barimiz dédi. Bu xewer muhajirlar üchün nahayiti muhim idi.
Chünki mekkidin ayrilghili alte yil bolghan idi we dawamliq mekkini
140
séghinatti. Mekke kochilirini aylinip, baliliq we yashliq dewrini
ötküzgen bu yerlerni qattiq körgsi kelgen idi.
Peyghembirimiz 1500 sahabe bilen birlikte yolgha chiqti. Yolda
anisining qebrisige bérip dua qildi.
Mekkige yéqin hudeybiyege chédir tikti. Peyghembirimiz
mekkige hezriti osmanni elchi qilip ewetti. Urush üchün
kelmigenlikini, ruxset qilsa kebini tawap qilip qaytip kétidighanliqini
mekkiliklerge bildürüshni osman'ghan éytti. Hezriti osman mekkige
bardi. Emma qaytip kélishi kéchikti. Etrapqa uning öltürülgenlik
xewiri tarqaldi.
Ular urushush üchün kelmigen idi. Emma urush bolup qélish
éhtimali bar idi. Peyghembirimiz dostlirini yighdi. Dostliri
peyghembirimiz bilen bille ölgiche urush qilishqa wede berdi.
Bir muddettin kéyin hezriti osmanning saq ‫ ـ‬salamet ikenliki
xewiri keldi. Hezriti osman mekke mushriklirining wekilliri bilen birge
keldi.
Mekkilik wekiller musulmanlarning mekkige kirishige yol
qoymaydighanliqini
we
kélishim
tüzüshni
teklip
qildi.
Peyghembirimiz wekiller bilen körüshkendin kéyin kélishim tüzüshke
qoshuldi. Ikki terep otturisida kélishim imzalandi. Musulmanlarning
köngli yérim idi. Ular mekkige shundaq yéqin kélip qalghan
toghruluq bu yerge kirelmigen idi.
Kélishimge asasen, musulmanlar bu yil kérelmeydu. Emma kéler
yili kebini tawap qilsa bolidu, déyilgen idi. Musulmanlarni könglini
qattiq yérim qilghan esli seweb bolsa kélishimde déyilgen qureyshtin
bir kishi musulman bolup medinige iltija qilsa, qobul qilinmaydu.
Buning eksiche mekkige iltija qilghan herqandaq bir musulman
qayturup bérilidu dégen maddilar idi.
Bu madda musulmanlargha bek éghir kelgen idi. Etrapini jimjitliq
qaplidi.
Bu waqitta bash ‫ ـ‬ayaqliri zenjir bilen késhellen'gen bir adem
bihush halette yanlirigha keldi. Qan ‫ ـ‬terge chümülgen ebujendel idi.
Suheyl oghli musulman bolghanliqi üchün uni öyige sulap qoyup put
‫ ـ‬qollirigha zenjir salghan idi. U bir amal qilip qéchip kelgen idi.
Dadisi oghlugha yéqinliship boynidiki zenjirdin tutup, yüzige qattiq
141
bir kachat urdi we peyghembirimizge qarap:
‫ ـ‬oghlum kélishtin ilgiri kélishim tüzülgen ‫ ـ‬dédi.
Peyghembirimiz gep qilmay kélishim tüzülgenlikini testiqlidi.
Suheyl:
‫ ــ‬undaq bolsa, uni manga qayturup bergin ‫ ــ‬dédi. Bu waqitta
ebujendel:
‫ ـ‬musulmanlar! Siler, manga zulum qilsun, méni dindin
yandursun dep mushriklargha qayturup béremisler? Dep peryat
qilidi. Peyghembirimiz ebujendelning dadisini bir terepke chaqirip
turup, oghlini qoyup bérishini telep qildi. Emma ebujendelning atisi
buni qobul qilmidi. Peyghembirimiz ebujendelge qarap:
‫ ـ‬ebujendel sewr qilghin! Shek shübhisizki allah sanga we sanga
oxshash qiyinchiliqlarda qalghanlargha bir chiqish yoli béridu. Biz bu
insanlar bilen kélishim tüzduq we ulargha wede berduq, ularmu
bizge wede berdi. Bu ehwalda wedimizdin yansaq bolmaydu.
Wedimizge xilapliq qilish bizge yarashmaydu ‫ ـ‬dédi we ebujendelni
qayturup berdi.
Bu ehwal musulmanlarni qattiq azabliri ular hem mekkige
kirelmidi. Emma mushriklar ularni resmiy tunighan idi.
Nishan: pütün dunya
hudeybiye kélishimi imzalan'ghandin kéyin tinchiliq we
xatirjemlik meydan'gha keldi. Peyghembirimiz bu pursettin nahayiti
yaxshi paydilandi. Hebeshistan, iran we bashqa yerlerge elchiler
arqiliq mektup ewetip dölet reislirini islamgha chaqirdi. Meqset
islamning chaqiriqini pütün dunyagha tonutush idi.
Wizintiye impératori hrakliyos elchining élip kelgen mektupni
échip oqudi.
‫ ـ‬bismillahir rehmanir rehim, allahning bendisi wepeyghembiri
muhemmedtin
wizantiye
impératuri
hireqlige:
hidayetke
érishkenlerge salam bolsun! Sni islamgha chaqirimen islamni qobul
qilip nijatliqqa érishisen. Allah sanga ikki hesse mukap bersun, eger
qobul qilmisang xelqning gunahigha sen mes'ul bolisen. i ehli kitab!
siler bilen bizning otturimizda ortaq bolghan sözge kéleyli! Peqet
allahqa qulluq qilayli! Uninggha héch bir nersini shérek keltürmeyli,
allahni tashlap qoyup bir ‫ ـ‬birimizni ilahlashtürmayli, eger yüz
142
örüsenglar bizning musulmanliqimizgha shahit bolunglar hirakliyos
mektuptin oqughanlirini we etrapidin anglighan xewerlerdin hezriti
muhemmed eleyhissalamning peyghember ikenlikige qayil idi. Bu
heqte mesilhetchiliri bilen körüshti. Meqsiti islamni qobul qilish idi.
Peqet meslihetchlirining qarshi chiqishigha qarap islamni qobul
qilishidin waz kechti. Elchige yaxshi muamile qilip hediyiler bilen
yolgha sélip qoydi.
Mekkining pethi qilinishi we öyige qaytish
hudeybiye kélishimi imzalan'ghili ikki yil boldi. Mushriklar
kélishimige xilapliq qilishqa bashlidi we kélishimini buzdi. Buninggha
asasen peyghembirimiz on ming kishilik bir qoshun teyyarlap
mekkige qarap mexpiy yolgha chiqti. Meqsiti urush qilmay we qan
tökmey mekkini pethi qilish idi. Meqsitige érishti. Urush bolmastin
mekke pethi qilindi. Söyümlük peyghembirimiz 53 yil yashighan,
baliliq we yashliq dewri bu yerde ötken ata yurti mekkini pethi
qilghan idi. Büyük ghelibe üchün allahqa shukri qildi. U mekkige
ghelibe qazan'ghan bir qoshun qomandanning meghrur qiyapiti
bilen emes, eksiche béshini minnet we shükür bilen igip kemterlik
bilen kirdi.
Namaz pishinning waqti kelgende hezriti bilal kebining üsitige
chiqip chirayliq awazi bilen ezan oqudi, peyghembirimiz namazgha
imamliq qilip bolghandin kéyin xelqqe sözlep:
néme deysiler, hazir silerge méni néme qilidu. Dep oylawatisiler?
Dep soridi.
Özige we sahabilirigha igiliri zulum we eziyet qilghanlar, hazir
charisiz qalghan halda:
‫ ــ‬sendin yaxshiliq kütimiz, sen ésil bir qérindash we peziletlik bir
kishining oghli sen ‫ ـ‬dep jawab berdi. Buni anglighan
peyghembirimiz:
‫ ـ‬men silerge yusuf eleyihssalamning déginini deymen. Allah
silerni epu qilsun, u merhemetliklerning eng merhemetlikidur ‫ ـ‬dédi
we omumiy kechürüm élani chiqardi. Hemme ademni kechürdi.
Buningdin kéyin kebini, uning ichi sirtidiki butlardin pakizlidi,
musulmanlar mekkide bir nechche kün turup mekkide qaldi.
Mekkige bolghan séghinishini toyghuzdi.
143
Yettinchi bölüm. Hemme adem uninggha
yighildi
wida hejji we wida xutbisi
mekke pethi qilin'ghandin kéyin hej perz qilindi. Söyümlük
peyghembirimiz, ailisi we sahabiliri bilen birlikte hej qilish üchün
miladiy 632 ‫ ـ‬yili 22 féwral küni mekkige qarap yolgha chiqti.
Mekkige kélip hej ibaditini tamamlandi.
Mekkining pethi qilinishi bilen islam dini tézlikte tarqilishqa
bashlidi. Musulman bolmighan jem'iyet döletlerni islamgha chaqirdi.
Qisqa waqit ichide ereb yérim arili musulmanlarning qol ‫ ـ‬ilkige ötti.
Peyghembirimiz miladiy 632 ‫ ـ‬yili 6 ‫ ـ‬martta bir nutuq sözlidi. Uni
tingshash üchün yüzmingdin artuq insan toplandi. Notqida
insanlarning ilahning bir ikenlikini insanlarning adem atidin
dunyagha kelgenlikini, bu sewebtin hemme ademlerning oxshash
ikenlikini sözlidi. Ayallar hoquqi üstide toxtilip, jem'iyet tinchiliqining
emelge éshishida néme qilish lazimliqini sözlidi. Peyghembirimiz
wida xutbisi bilen islam dinining qaide ‫ ـ‬nizamlirini eng axirqi bir
qétim insanlargha yetküzdi.
Wida
söyümlük peyghembirmiz hejdin kéyn medinige qaytti. U atmish
üch yashqa kirgen idi. Bu waqitlarda dawamliq ölümdin, bir küni bu
pani dunyadin ayrilidighanliqi heqqidiki sözlerni qilatti.
5 ‫ ـ‬ayning axirliri idi. Peyghembirimiz késel bolghan idi.
Meschitke baralmidi. Namazgha imamliq qilish üchün hezriti
ebubekrini ewetti. Miladiy 632 ‫ ـ‬yili 8 ‫ ـ‬iyun düshenbe küni késili
éghirlashti. Ong qolini kötürüp isharet barmiqini bir noqtigha qaritip
turup: ulugh perwerdigarim bilen bille... I allah! Jennette körüshish
ümidi bilen dédi we qolliri yénigha chüshti yüzide tebessum bar idi.
Ayrilish: hemme adem uninggha yighlidi
hezriti ebubekri söyümlük peyghembirimizning wapat
bolghanliqini anglap meschitke keldi. Hemme adem yighlawatatti.
Hezriti ömer bolsa:
‫ ـ‬peyghember eleyhissalam ölmidi. Öldi dégenlerning béshini
késimen ‫ ـ‬dep waqirdi. Hezriti ebubekri etrapidiki boluwatqan gep
144
sözlerge qulaq salmay peyghembirimizning öyige kirdi.
Peyghembirimizning yüzidiki yépighliq perdini kötürüp yighlidi.
Yighlap turup peyghembirimizning pishanisige söydi we:
‫ ـ‬anam, dadam sanga pida bolsun, i allahning resuli! Séning
hayatingmu güzel, ölümingmu güzel ‫ ـ‬dédi we sirtqa chiqip bu yerde
yighilip turghan kishilerge:
muhemmed
eleyhissalamgha
choqun'ghanlar
bilsunki,
muhemmed eleyhissalam wapat boldi. Allahqa ibadet qilghanlar
uning hayat we ebediy qalidighanliqini bilidu ‫ ـ‬dédi we süre al
imranning 144 ‫ ـ‬ayitini oqudi:
]muhemmed peqet bir elchidur. Uningdin ilgirimu elchiler kélip
ketti. U ölse yaki öltürülse yéniwalamsiler? Kim yéniwalsa allahqa bir
ziyan yetküzelmeydu, emma allah shükür qilghuchilarni
mukapatlanduridu[.
Hezriti ebubekrining bu sözliri, peyghembirimizning wapatigha
ishenmigen hezriti ömer we bashqa musulmanlarni özini
tutiwélishqa ündidi.
Peyghembirimiz dadisi depne qilin'ghan medinige depne qilindi.
Söyümlük peyghembirimiz ulugh dostning, yeni allahning
dergahigha ketti. Biz musulmanlargha ikki nersini amanet qoydi:
allahning kitabi qur'an kerim we peyghembirimizning örnek
hayati we bu ikki amanetni ching tutqan musulmanlarning nijatliqqa
érishidighanliqigha xoshxewer berdi.
Muhemmed eleyhissalamning hayatidiki muhim
weqeler
570 ‫ ـ‬yili ebrehening qoshunliri péllar bilen kebini yéqishqa keldi.
570 ‫ ـ‬yili peyghembirimiz muhemmed eleyhissalamning dadisi
wapat boldi.
571 ‫ ـ‬yili peyghembirimiz muhemmed eleyhissalam dunyagha
keldi.
571 ‫ ـ‬576 ‫ ـ‬yili peyghembirimiz süt anisi helimening terbiyisige
bérildi.
577 ‫ ـ‬yili peyghembirimizning anisi amine wapat boldi.
579 ‫ ـ‬yili peyghembirimizning bowisi abdulmutellib wapat boldi.
145
591 ‫ ـ‬yili peyghembirimiz peziletlikler jem'iyitige eza boldi.
596 ‫ ـ‬yili peyghembirimiz xediche bilen öylendi.
597 ‫ ـ‬yili peyghembirimizning tunji oghli dunyagha keldi.
610 ‫ ـ‬yili ramizan éyida hira gharida tunji wehiy keldi.
615 ‫ ـ‬616 ‫ ـ‬yili musulmanlar hebeshistan'gha hijret qildi.
620 ‫ ـ‬yili isra we miraj möjizisi meydan'gha keldi.
621 ‫ ـ‬yili birinchi eqebe kélishimi boldi.
622 ‫ ـ‬yili ikkinchi eqebe kélishimi boldi.
622 ‫ ـ‬yili peyghembirimiz medinige hijret qildi.
622 ‫ ـ‬624 ‫ ـ‬yili medinide meschit we mektep sélindi. Tunji ezan
oquldi, ensarilar bilen muhajirlar arisida qérindashliq ornitildi we
medine kélishimi imzalandi.
624 ‫ ـ‬yili bedri urushi yüz berdi.
625 ‫ ـ‬ohud urushi yüz berdi.
626 ‫ ـ‬biri meune we rej'i weqeliri yüz berdi.
626 ‫ ـ‬627 ‫ ـ‬yili xendek urushi boldi.
628 ‫ ـ‬yili hudeybiye tinchiliq kélishimi imzalandi.
630 ‫ ـ‬yili mekke pethi qilindi.
630 ‫ ـ‬yili huneyn urushi boldi.
632 ‫ ـ‬wida xutbisi (6 ‫ ـ‬mart)
632
‫ـ‬
yili
söyümlük
peyghembirimiz
muhemmed
eleyhissalamning wapati (8 ‫ ـ‬iyun).
U qandaq künler idi i muhemmed!
U chaghlar qandaq chaghlar idi?
Téxi dunyagha köz achmighan,
séning muxlis möminliring bar idi.
Ashu uzaq bir zamanlarda,
chöl jeziriler qaridap ketken idi.
Helimening quchiqida,
abdullahning yétim oghli.
Amineng amaniti yighilighanti,
ghunchisi iding xedichening.
Güli iding sen aishening,
köz qarchughiding ümmetingning.
146
Elchisi iding samalarning,
elchi boldung ewetting elchilerni.
Rebbinggha tapshuruq öz rohingni,
ümmitingge berding qolliringni.
Büshük, uwang yurtung mekkide séighighanda,
medinige qilding hijritingni.
147
Tötinchi pesil:
allahning güzel isimliri
güzeller güzeli rebbim
her terep kündüzdek yuruq idi. Ay pütün nuri bilen özining
güzellikini namayan qilmaqta idi. Yultuzlar bir -birlirige baqqiniche
jimirlaytti. Kichik qarghay asman'gha diqqet közliri bilen tikilgen hem
qushqachni
oylawatatti
bu
seweptin
közlirige
uyqu
kirmeytti.etrapidiki janliq -jansiz hemmisi tatliq uyqugha ketken idi.
Qaysi biri oyghandiyu emma yene uyqigha ketti.
Kichik qarighayning ich pushuqi kéchining jimjitliqi bilen téximu
ewjige chiqqan idi. Eger bir uxlighan bolsa jéni rahetlen'gen
bolatti-yu emma uxliyalmaytti. Eng yaxshisi asmanni közetmek dep
oylidi we közlirini asman'gha tikti. Ay bek chirayliq idi nurliri közlerni
qamashturatti. Bir az aram almaq üchün közlirini yumdi. Hoy bu
yaqqa qara dégen awaz bilen teng közlirini achti. Etrapta héchkim
yoq idi. Üstige qara men üstide dédi oxshash awazda. Kichik qarghay
ustige qarighiniche ay bilen közliri uchrashti.
Merhaba qarghay qérindash nechche saettin biri sana baqtim
birer derding bar herhalda bek ghemkin körünisen dédi ay.
Kichik qarghay kéchining bu saetliride paranglashqudek birsini
tapqinidin alemche xushal idi.
-hee, közümge uyqu kirmidi qushqachni bekmu séghindim néme
ish qiliwatqandu ejaba puti qayrilghan idi ikki kün boldi xewirini
alalmidim.
-künglüngni yérim qilma. Shu tapta tatliq uyquda.
-sen qandaq bilisen uning tatliq uxlawatqinini?
-kördüm de.
-kordingmu ?
-hee, men yer yüzidiki bek küp nersileni küreleymen, dédi ay.
Kichik qarghay bundin bek xosh boghan idi.
-démek hazir qushqachni kürwatisen shundaqmu ?
-elbette.
-qandaq körünidu ?putidiki yara turamdu ?
-ay közlirini uwlidi we qushqach terepke diqqet neziri bilen
148
qarashqa bashlidi.
-putining birsini körelmidim. Anisini quchaqlap yétiptu. Tatliq
uxlawatqindin yaxshilashqandek kürnidu.
Kichik qarghay ayning yardimidin memnun boldi.
-kop rehmet sanga méni xatirjem qilding.
Ayning güzellikidin kichik qarghay közlirini üzelmeyti.
Qarghayning bu qarashliri ayning diqqitini tartti.
-némishqa manga bunche qaraysen ?
-bek güzelsen shunga küzumni sendin üzelmeywatimen.
-köp rehmet. Shundaq men chirayliq emma bu güzellik méning
özumdin emes belki allahtindur. Chünki pütün güzellikni yaratqan
güzeller güzeli ulugh allahtur.
-shundaqmu ?
-hee, eslide allahning yaratqan hemme nersisi güzel. Allahning
her nesini güzel qilip yaratqinni hés qilip yetmek xushalliq we söygü
buliqidur dep jawap berdi ay.
Kichik qarghay shu qeder heyran qalghan idiki kainatni yaratqan
yaratquchisini oylawatatti, etrapidiki mewjudatning güzellikige
baqqiniche mes bolghan idi.
-ey ulugh allahim! Yaratqanliring bu qeder güzel bolsa, séning
güzelliking qanchiliktu? Dédi.
Ay kichik qarghayning bu sözlirini anglidi.
-bekmu chirayliq tesewwur qilding qarghay qérindash. Allahning
bir ismi jemildur. Jemil démek güzel bolghan, güzelleshturmek, güzel
yaratquchi démektur, uning güzelliki shu qederki, sen etrapingdiki
herbir nersidin uning güzellikini hés qilip yételeysen, tagh, tash,
déngiz, qurut, miwe, haywan we insan.
Zéminning padishahi
chüsh waqti bolay dégen idi, qushqach üzini ongshalghandek hés
qildi. Bügün her halda qarghayni ziyaret qilishqa baratti. Uni
heqiqeten bek séghin'ghan idi. Anisi uni nechche kün aram élishni
qayta-qayta tapilighan bolsimu emma qarghayning hesret chikishige
chidimaywatatti. Anisidin ruxset soridi we yolgha rawan boldi.
Shamal putigha sürkelgenche jéni aghrip bekmu teste kétiwatatti,
aghriqtin nechche qétim keynige yénip qaytip kitishni oylidi-yu
149
emma sözide turush üchün uchushni dawamlashturwatatti. Xéli bir
waqitlardin kéyin tagh tüpisi küründi, qushqach xoshliqidin pütun
halsizliqini unutqan idi. Tirship-tirmiship qarghaygha ulashti.
Qarghay téxiche uyquda idi. Kéchidin uning uyqusuzliqini bilgech uni
oyghatmay uninggha qarap olturdi, mushundaq qilip bir saettin
kéyin qarghay oyghandi. Qarshisida turghan qushqachni körgen
qarghay közlirige ishenmigen halda közlirini uwlidi, xushalliqidin
nime déyshini bilmey dang qétip turup qaldi.
-qachan kelding jan qérindishim, séni uzaqmu saqlattim?
Qushqachmu qarghaygha oxshashla bek xushal idi.
-yaq héli keldim. Uyqusiz ikenlikingni bilgech oyghutushni
xalimidim, yaxshi turupsen dédi.
-allahqa shükri, senmu xéli yaxshi körünisen.
-rebbimge hemdiler bolsun, saqaydim. Séni bek séghindim dédi
qushqach.
-menmu sini.
-bilimen tünügün ay qéridishimiz dédi. Ay sanga köp nersilerni
chüshendürdi herhalda.
-hee. Güzel nersilerni chüshendürdi. Ulugh allahni tunushning
barliq güzellik we xushalliqning buliqi ikenlikini ögendim.
Peyghembirimiz muhemmet (sellellahu eleyhi wesellem) ni az
bolsimu tonighan boldum. Yene bashqa nersilerni sorimaqchi idim,
emma quyash chiqqiniche ay qérindishimiz quyashning güzellikige
berdashliq birelmesmish, shunga tizla ghayip boldi.
-bashqa qandaq nersilerni soraytting? Dédi qushqach.
-tünügün axsham asman'gha nezer saldim, asman sansizlighan
yultuzlar bilen biziliptu, tuyuqsiz kallamda bir soal peyda boldi.
Qushqach bilen qarghayning söhbitini tingshawatqan bir yawa
gülmu bu söhbetke qoshuldi.
-méningmu bek bilgüm bar qandaq soal u?
-men tupraqqa tikildim, sen bolsang qanatliring bilen uchisen,
qanatliringni herketlendürmiseng yerge chüshisen.u sansizlighan
yultuzlar asmanda qandaq turidu? Qushqach:
-üzlikidin mushundaq turidu désem ishnemsen?
-yaq, bu mumkin emes.
150
-elwette mumkin emes, ular boshluqta heriketsiz turmaydu. Bir
noqtini boylap heriket qilidu hem üz etrapida aylindu.
-héch soqushup ketmemdu?
-yaq.
-undaq bolsa bu yol tüzüm qandaq saqlindu?
Qushqach awazini ongshidi we tebessum bilen;
-elwette, asmandiki sansizlighan yultuzlarni boshluqta
turghuzghan we melum qanuniyet ichide herketlendurgen zat ulugh
allahtur, bularni sanga chüshendürmikim üchün aldi bilen sanga
asman jisimlirini tonutmam lazim. Sendin bir sq'al soray; senche
quyash chongmu dunyamu?
Qarghay héch oylanmastinla jawap berdi;
-dunya.
-bilmiding, didi qushqach. Quyashni qoyup turi kichik yultuzlar
dunyadin chong turmamdu?
Qarghay heyranliqtin néme diyshini bilmey qarap turatti.
-emma qandaqsige?
Ularning söhbitini yoshurun anglawatqan bulut ichige
yushurun'ghan quyash ulardin buni özi ulargha chüshendurup
birishke izin aldi we chüshendürüshke bashlidi;
-hazir hemmimiz birlikte qushqachni köziteyli. Uning jismi bilen
közini sélishturayli. Jismi közige qarighanda chong shundaqmu?
Dunya bilen méning aramdiki mushuninggha oxshaydu. Bu yerde
milyunlighan yultuzlar bar. Biz öz-ara qérindash bolup ötimiz,
bir-birimizning yoligha kirmeymiz, yiraqliship yaki bek yéqinliship
ketmeymiz, her zaman oxshash bir tengpungluqni saqlaymiz. Bu
héch bir zaman özgermeydu. Eger men azraqla yéqinlashsam yaki
yiraqlashsam allah saqlisunki küyüp kül bolimiz dédi.
Qarghay heyranliqini ichige yoshuralmighan idi;
-sizni kim heriketlenduridu? Bu qanunyetni kim idare qildu?
Soqushup ketmeslikinglarni, aridiki bu arliqni qandaq saqlaysiler?
Quyash tebessum bilen qarghaygha qardi we buni emdi
qushqach sanga chüshendursun dédi we yene bulut arsigha
yushurundi.
Qushqach démekchi bolghanlirini oyliniwalghandin kéyn söz
151
bashlidi;
-qarghay toghra sözlidi. Bu qanunyetni idare qiliwatqan birsi bar.
Biz bir yol doqmushuni oylayli, qatnash chiraqlar we saqchi yoq
bolsa bu yolda némiler yüz biridu?
Dawamliq qatnash weqeliri yüz biridu, emma asmanda héch bir
zaman qaza yüz bermeydu. Asman zéminni we uning arisidiki
sansizlighan nersilerni yaratqan ulugh allah asmandiki u jisimlarni
heriketlendüridu we idare qilidu. Asman, zémin we uning arisidiki
her nerse peqet allahning emri bilenla heriket qilidu. Bu sansizlighan
shey'ilerni hereketlendürüsh ulugh yaratquchimiz allah üchün héch
qéyin emes. Allahning qudriti cheksizdurki, bu cheklik eqlimiz bilen
hergizmu perez qilalmaymiz. Kainattiki chong-kichik janliq-jansiz
barliq mewjudatlarning her biri, xuddi bir jengchige oxshash
allahning emrini sheritsiz teslim bolghan halda orunlaydu. Allah her
shey'ining padishahidur, dunyani hereketlendüriwatqan, idare
qiliwatqan udur, dédi.
Kainatning sultani
axsham yaqqan yamghur jansiz tupraqqa jan qoshqan idi.
Qarghayning etrapi yishilliqqa tolghan idi. Renggareng güller
güzellikte bir- biri bilen orun talishatti. Qarghay emdi etrapidiki
nersiler bilen qoshulup illiq bir ailige aylan'ghan idi. Qarghay bir
qurut bilen paranglishiwatatti, bundin ilgiri bundaq bir qurutning
barliqini bilmeytti hem perezmu qilalmayti.
Bir waqitlardin kéyin kepter bilen qushqach keldi, ularni
körginiche qarghay bekmu xushal boldi. Merhaba déginiche ularni
qarshi aldi. Ular qarghayning shaxlirigha qon'ghiniche etraptiki
üzgirishlerni periq etti we etrapning bekmu güzel boptu dédi.
Qarghay;
-hee, shükürler bolsunki bulut qérindash bizni susiz qoymidi, u
bularni bir buyruq bilen orunlaydiken.
Yawa gül buni anglighiniche;
-ejaba kimdin buyruq alidiken, dédi.
Hemme yawa gülge qardi.
-elwette ulugh allahtin alidu, de dédi.
Jawap toghra bérilgen bolsimu emma yawa gül kichik bolghach
152
bularni chüshenmeytti, bu nurmal ehwal idi.
Yawa gül:
-etrapimizda nurghunlighan nersiler bar, dunya bu qeder chong
iken allah bu qeder mewjudatni qandaq idare qilidu? Buning üchün
choqum köpligen yaratquchi bolishi kérek, shundaqmu ? Dep sordi.
Bu axirqi sözdin hemme shu qeder chüchüdiki allahu ekber, allah
séni meghpiret qilsun dédi hemme birdek.
Yawa gül bu inkastin qoriqti bolghay chirayi özgerdi we:
-xata sözlidimmu? Dédi titrep turup.
Kepter yawa gülge tebessum bilen qaridi we:
-hee, dégining bekmu xata emma sen buni bilip turup démiding
dédi. -yeni pütün dunyani, asmanlarni idare qiliwatqan peqet bir
yaratquchimu? Dep soridi yawa gül.
Kepter uninggha chüshendürüshni oylidiyu emma qandaq
chüshendurushni bilmey qushqachqa sen chushendurup birelemsen
dégenche qaridi.
-ishenchim yoq, héli téxi danish toshqanni körgen idim, anamdin
anglisam u bek bilimlik kilassik bir toshqanken, waqtining köp qismi
kitap oqush bilen ütidiken, buning üchün orman xelqi uninggha
danishmen toshqan dep nam biriptimish. Bu soallargha eng yaxshisi
u jawap bersun men bérip uni chaqirip kiley dédi.
Bir azdin kéiyin qushqach toshqan bilen bille keldi. Toshqan
yerdiki ushshaq chicheklerge zexme yetküzmeslik üchün nahayiti
éhtiyatchanliq bilen mangdi we özige layiq bir jayni tallap orun aldi.
Ular témini toshqan'gha anglatti, yawa gülning ehwalinimu
chüshendurdi.
Toshqan bularni anglighandin kéyin:
-ensirimenglar, inshaallah men uninggha chüshendurimen dédi
we soal sorashqa bashlidi:
-bir aptubusni birla waqitta qanche shopur heydeydu?
Qushqach:
-elwette bir shopur.
-eger ikki shopur bolsa qandaq bolatti?
-u waqitta rol ikki bolishi kirek.
Démekki bir aptumubulni birla waqitta ikki shopor
153
heydiyelmeydu.
Toshqan s'alini dawamlashturdi:
-bir yézida nechche sikirtar bolidu?
Elwette bir bolidu dédi kepter.
-eger ikkisi bolsa qandaq bolatti dep soridi toshqan.
-urushush toqunush bolatti her halda. Xelq néme qilishini
bilelmey qalghan bolatti didi kepter.
Toshqan:
-güzel dédi we yawa gülge qardi:
yene bir so al soray bir dölette nechche padishah boldu?
Bir padishah dep jawap berdi yawa gül.
-yene bir soal soray gül qérindash, birdin oshuq bolsa néme
bolatti?
-malmanchiliq bolatti méningche. Xelq kimningkini anglishini
bilmeytti. Dölette xatirjemlik tügep huzur qalmighan bolatti, tüzüm
qalaymiqanliship, dölet parchilinatti dep jawap berdi gül.
Toshqan témini arzu qilghan yerge ekelgen idi. Bir azdin kéyin
toshqan yene sordi:
-allahtin bashqa yaratquchilar bolsa néme bolatti? Yer yüzini
oyla, asmandiki sansizlighan jisimlarni oyla dédi.
Hemme gülge tikilgen idi. Gül emdi birdin köp yaratquchining
mumkin emeslikini chüshen'gen idi. Gül xijil bolghan halda:
-chüshendim. Emdi bundaq qamlashmighan soal sorimaymen
dédi.
-künglingni yérim qilma dep teselli berdi toshqan. Ulugh
allahning bir ismi ehedtur, yeni yalghuz bolghan, oxshishi bolmighan
dédi.
Kepter xatirjem bolghan idi.
-rehmet
toshqan
qérindash. Tolimu
güzel
rewishte
chüshendürdüng. Bir wilayette ikki wali, bir yézida ikki sikirtar, bir
dölette ikki padishah bolmas. Dunyani yalghuz bir allah idare qilidu,
uning küchi cheksizdur, oxshishi, jüpti yoqtur dédi. Hemme shu
qeder xushal idi.
Kélening guwahliq biriishi
mesjidi nebewide esir namizi oquldi. Hawa xéli salqinlighan idi.
154
Sahabilerdin biri süyümlik peyghembirimizning yénigha keldi we;
-ya resulullah, sizni béghimgha teklip qilimen mubarek
qedimingiz yetken bolsa tolimu xursen bolattim diidi.
Nebiler sultani bu güzel teklipni qobul qildi we heziriti ümerdin
terkip tapqan bir bülük sahabiler bilen yolgha chiqti. Bu medinege
kirish yollirigha yéqin bir bagh idi. Ichide xorma derexliri we bir
bulaq bar idi. Süyümlük peyghembirimiz sahabiler bilen yoghan bir
xorma deriiining sayisigha kilip olturdi.
Bir azdin kiyi bagh sahibi bu eziz mihmanlirigha yéngi pishqan
xormilardin ekeldi. Allahning resuli gül yüzlük peyghembirimizning
baghchisigha kelgindin tolimu xushal idi.
Sahabiler süyümlük peyghembirimiz bilen bille bolghan bu
qimmetlik deqeqelerni bikar ütküzmeslik üchün bilmigen nesiliri
heqqide sorayti, peyghembirimiz pasahetlik jawabi bilen teshna
yüreklerni qanduratti.
Bu qaynam tashqinliq yolda ütüp kitiwatqan bir yolochining
diqqitni tatti we baghqa kirdi. U medinining sirtida bir yizida
olturatti. Qolida yolda tutiwalghan bir kéle bar idi. Uni kürgen bagh
sahibi;
-merhaba ! Sanga nime lazim diidi.
Yolochi héch jawap bermestin allahning resulini isharet qip;
-u kim ?dep sordi. Chünki peyghembirimizning nurluq yüzi
kishining diqqitini tartatti.
Bagh igesi;
- bu zat, allahning nebisi didi.
Yolochi bu jawaptin tingirqap qalghan idi. Dimekki küz aldida
turghini her terepte peyghember ikenliki bilen tonulghan zat bu idi.
Uning resulullahni tunji qétin kürshi idi.
Resulullah sühbetni dawamlashturwatatti, bu yolochimu bu
zatning sühbitini diqqet bilen tingshawatatti..
Resulullah süzini axirlashturdi, qolida kéle tutqan yolochi
résulullahning diqqitini tatti. Yolochi resulullahqa qolidiki kéleni uziti
p turup;
-eger bu haywan sining peyghember ikenlikingge guwahliq berse
men sanga iznimen bolmisa ishenmeymen didi.
155
Bu süzni anglighan sahabiler yolochigha qarghinche turup qaldi.
Bu su aldin resulullahning rahetsiz bop qélishidin endishe qilishatti.
Resulullah bolsa yolochigha tebessum bilen qarap turatti.
Sahabiler resulullahning nime dep jawap birishige telmüretti.
Bu esnada qolida haywan tutqan kishi süzini yene tekrarlidi;
-eger bu haywan sanga guwahliq beése men sining heq
peyghember ikenlikingge ishnimen bolmisa ishenmeymen.
Emme resulullahqa tikildi, arini jimjitliq sürdi. Kiyin resulullah
kélege qarap;
-ey haywan !
Bu süz bilen hemining küzi birdek kélege buraldi. Ejaba bir
haywan rastinla süzliyelemu ? Bir azdin kiyin kéle jawaben;
-merhemet, ey mexluqatlarning güzeli.
Resulullahning etrapidikilerning küzliri memnunluq, süyünch
nurliri bilen tolghan idi. Kéle rastinla süzlewatatti.
Resulullahkélege;
-süzle, sen kimge qulluq qilisen ?
Kéle;
-men asmanda ershi, ziminda selteniti, déngiizda yoli, jennette
rehmiti, duzaxta azabi bolghan ulugh allahqqa qulchuluq qilimen
peqet we peqet unungghila ibadet qiliman didi.
Resulullah;
-undaqta men kim ?dep sordi.
Kéle;
-sen alemlerning perwerdigarining resuli, peyghember lerning
axirqesisen, sini testiqlighanlar sa adetke sini yalghanchigha
chiqarghanlar gumrahliqta azghunluqta qélip üzge zulum qilghan
boldu dep jawap berdi.
Yolochi ;
-ya resulullah ! Men musulman bolimen. Bunung üchün men
nime qilishim kirek, didi.
Süyümlük peyghembirimiz bu yolochigha iman kelimisini ügetti.
Yolochi küz yashliri tamchilighan halda iman kelimisini éytip
musulman boldi we sahabiler arisigha qoshuldi. Qelbini teswirlep
bergüsiz bir xatirjemlik we huzur qaplidi.
156
peyghember eleyhisalamning müjiziliri namliq kitaptin.
Mana mushundaq eyni waqitta musulman bolghanlar allah we
allahning resuli nime dep hüküm chiqarsa uni sheritsiz qobul qilatti.
Allah rizaliqigha irshish üchün yaxshi emellerni izlep yurup qilatti
halbuki hazir yaxshi emeller küz aldimizda tursimu uni qilishqa
qiziqmaymiz. Sunnet musteheb emeller bir terepte tursun allah qur
an kerimde kisin periz qip bikitken ehkamlarnimu bir yaqqa qayrip
qoyup hayatimizni ikkige büliwalduq mushundaq tursimu yene
üzimizni musulman dep dawrang sep yurduq we yurwatimiz.
Qachanliki birsige namaz oqu disek we yaki islamnng ehkamlirini
chüshendürsek allah xalisa bir kün qilimen yaki bolmiisa shu nijis
milletke taqap qoyushtin bashqa bir jawapqa ige bolalmaymiz.
Nechche baliliq bolghan yéshi 40qa ulashqan qanchilighan
erkeklirimizning namaz waqti kegen bolsimu unungdin bixewer
halda yaratquchisining emrini terik etken halda kocha doqmushlirida
gheywet shikayet we yaki tamaka chekken halda tétiqsiz paranglar
bilen kün utkuüzwatqini kürgenler menla emes belki arimizda
nurghun. Qaysi bir kitapta mundaq bir hedis oqughan idim. (xata
bop qalsa allah kechursun)
qandaq bir qewim allahning kitabi we peyghember ni sünnitidin
yiraqlishidiken men ununggha allahtin qoriqmaydighan bir qewimni
sultan qip qoymen. Mushundaqliqini bilip turup yene allah we
resulullahning sunitige qayitmaydiken shu zalim qewimdin
qorqushni ularning qelbidin menggü ketkuüzmeymen.
Bizning bundaq xar mehkum halgha chushup qélishimizning
sewebi qur hn we hedistin yiraqlashqanliqimiz dep tonuymen.
Qachanki qelbimizde allahning hükümi peyghember ning sunniti
orun aldiken, qachanki qur an we hedis tirik qur an gha aylindiken
andin biz allah bizge bergen izzet we shan sherepni qayta qolimizgha
alalymiz. Hemmimizge melumki musulman boysun'ghuchi, din bilen
hayatni bir- birdin ayrighuchi emes.
Unwérsittia oquwatqan chéghimda yüz bergen mundaq bir ish
hili hem isimdin chiqmaydu. Qurban héyit bayrimigha nechche kün
qalghan idi. Kütüpxana yénidiki ilan taxtisigha chaplan'ghan
uyghurche yézilghan ilan diqqitimni tatti. Chünki bu yerde
157
uyghurche xetlerni aldirap kürgili bolmayti. Ilan mundaq yézilghan
idi.
Essalamu eleykum
musulman doslarning qurban héyitni küngulluk utkuzishi üchün..
.. Kün axsham musulmanche ashxanning ikkinji qewitide tansa
kichiligi orunlashturduq, doslarning qedem teshrip qilishini qarshi
alimiz....
Men tolimu heyran qalghan idim béshidiki süzning menisini
nime boldi axirigha kilip sheytan aramgahigha dewet qilghini nime
boldi. !!!
Mana mushundaq üz dinimizni qoghdimighanliq, imanimizgha
sahip chiqmighanliq netijiside oghullirimizde erge xas süpet, wijdan
ghurur qalmidi. Qizlirimizning yüzliridin haya suliri qéchip
ippet-numusning üzining jénidinmu artuq ikenlikini bilmes bop
qaldi......
Ulugh allah hemimizning qelbini, qedimini iman yolida
mustehkem qilsun.
158
Beshinchi pesil:
qizlargha 100 nesihet
tüzgüchidin
siz we bizge melumki hayatning nurghun issiq soghuqini béshidin
ötküzüp qimmetlik hayat jewherlirini mujessemligen ata-buwilirimiz
nahayiti ixcham qilip: hékimetlik nesihetke yéqin qulaq menggü öz
rolini jariy qilduralaydu dep éytiqan.
Derweqe, kishi paydiliq nesihetler bilen köprek uchirship tursa,
hayatini güzel menalar xeziniside seyr qilduralaydu. Bu xil seyr
insanning
hayatiqa
bolghan
chüshenchisini
téximu
chongqurlashturush derisxanisi bolup, bu xil derisxanning köplep
tesis qilinishi insaniyet, shundaqla jemiyet tereqqiyati üchünmu
intayin muhim. Men xelqimizning öz meniwiyet alimige tulimu mas
bolghan hékimetlik nesihetler bilen köprek uchirshish istikige azraq
bolsimu menpeeti téger dégen meqsette, qolingizdiki qizlargha
100nesihet dégen kitabni tüzüp chéqtim. Kitabqa kirgüzülgen
hékimetler zamanimiz qizlirning öz-özni mukemmelleshtürüshide, öz
qimmitini bilip yétishide türtkilik rol oynaydu.
Birinchi nesihet
ey qizim, qizlarning eng güzili haya we ippet perdisige
oralghindur. Heqiqetenmu qizlar qelem qash, shehla köz, uzun
chach, kélishken, güzel bolsimu sherm-hayaliq bolmisa, ularni
héchkim güzel démeydu. Ippetlik qiz dégende, köz aldimizgha
teb'iyti mulayim, eqil-parasetlik, hayaliq, numuschan, ata-anigha
méhriban, qérindashlirigha köyümchan, chong-kichiklerge étbarliq
qiz namayan bolidu webundaqlar közimizge chirayliq, yéqimliq
körünidu. Haya kishilerni yaman yoldin qayturghuchi we yaxshiliqqa
ündigüchidur. Kimning hayasi bolmisa, shuning uyiti bolmaydu we
barche qebih ishlarni qilishtinmu yanmaydu.
Ikkinchi nesihet
ey qizim, ippet- wijdaniy pakliq, nomus, haya dégenliktur.
Qizlarning teb'iytige xas pakizliq, haya, nepislik, zibaliq, hushyarliq
kebi peziletler ularning hösnige hösin, latapitige latapet qoshidu.
Qizning hösni- yérim bayliq, eqli bolsa xezine. Ulugh alim ibin sina:
159
insanda menggü turdighan hösin we latapet haya bilen ippettur,
hayasiz yüz jansiz jeset kebiydur dégen idi. Der heqiqet ademni özige
tartidighan, issiq körsitidighan nerse- kishining haya we ippitidur.
Haya we ippetni özide mujessemligen qiz hamanem heqiqiy insanliq
xaraktérini yétildüreleydu.
Üchinchi nesihet
ey qizim, til bilen yürek- yaxshiliq bilen yamanliqning boliqi. Bu
ikkisi yaxshi bolsa, ademmu bextlik we yaxshi bolidu. Bu ikki yaman
bolsa, ademmu yamanliq we bextsizliktin xaliy bolalmaydu. Bundaq
bolushidiki seweb: til - yürekning jarchisi. Yürek némini oylisa, til
shuni sözleydu, köngülge kelgenni alemge ayan qilidu, kishler sözge
ustiliqi bilen maxtansa, sen süküt qilish bilen maxtan. Her nersining
delili bar. Eqilining delili – pikir, pikirning delili – süküttur. Sen süküt
qilsh arqiliq öz meqsitingge yételeysen. Süküttin yiraqlashsang
meghlubiyet séni qarshi alidu.
Tötinchi nesihet
ey qizim, kishning xapa bolup turghan waqtida mesile sorima.
Eger séning xapa bolup turghan waqtingda biraw mesile sorisa,
sözige qarap jawab ber, eqling yetmes sözni sözlime, küchüng
yetmes ishqa ésilma. Her ishta ottura halliqni közde tutush kérek.
Jamaet bar yerde, mejliste birige sözüng bolsa, ashkara sözle, zörür
bolmisa, pichirlap sözlishishning héch paydisi yoq. Her türlük sözni
anglisang guyaki ajizliqtin küchlen'gendek anglighin. Bu sözler meyli
kérekke kelsun – kelmisun, jéning, téning bilen angla. Chünki, söz bir
sedepke oxshaydu. U köngül deryasidin chiqidu.
Beshinchi nesihet
ey qizim, qizlarning nazakitini, qizliq qedir-qimmitini
ashuridighan emellerning kattisi siliq-sipaye, del jayigha keltürüp,
méhribanliq puriqini singdürüp turup edeplik sözleshtur.
Sözligendimu rasit sözlesh, gepni qsqa, méghizliq qilishqa, menilik,
orunluq sözleshke adetlinish; uzun, bimezze sözlep kishilerni bizar
qilimasliq kérek. Xelqimiz tola gep qlidighan kishlerni edepsiz,
kot-kot, lawza dep ataydu. Köp gep qlghuchilar öziningla gépini
yorghiltidu, xaraktéridin memedanliq chiqip toridu, ularning köp gep
qlishdiki meqsiti özini körsitishtur.
160
Altinchi nesihet
ey qizim, ippetlik qizlar özlirige telepchan, hayaliq bolidu.
Yürüsh-turush, kiyinish, muamile, munasiwetlerde qizliq shenige
yarisha ish tutidu. Kishler arisda kalte, tar, kökriki chong kiyimlerni
kiyish, memedanliq, chakina qiliq, orunsiz herketlerni qilishni özlirige
har alidu. Ippetlik qizlar, bolupmu yigitlerning aldida, chonglar bar
sorunlarda özlirni qandaq tutushni yaxshi bilidu. Herbir qedimini
oylap basidu. Qiz bala özining teb'iy chirayi bilen yéqimliqtur.
Uninggha yene perdaz qilish uni sün'iyleshtürüp qoyishi mumkin.
Bolupmu
heddidin
ziyade
perdaz
qilish,
kelse-kelmes
zibu-zinnetlerni taqash, qimmet bahaliq kiyimlerni kiyish qizlarni
yenggiltek, qonchaq süpet körsütüp qoyushi mumkin.
Yettinchi nesihet
ey qizim, danalar ilimni mal-mülüktin ewzel déyishidu.
Éyitshliriche, ilim méghiz bolsa, bayliq uning posti, ilim gül bolsa,
bayliq uning hididur. Dana kishiler her daim ene shu méghizni
qolgha kirgüzüsh yolida japa chékidu. Chünki, ilim awwal peziletlik
kishlerdin miras qalur, mal-bayliq bolsa harun we hamanning
mirasidur; ikkinchi, ilim kishide kemterlik peyda qilidu; uchinchi,
ilimlik kishining dosti köp bolsa, maldar kishning düshmini köp
bolidu; tötinchi, maldar kishiler öte xesis we béxil bolsa, alim kishler
saxawet igisi bolidu; beshinchi, ilim kishige dunyada abruy keltürse,
mal-dunya azap keltüridu.
Sekkizinchi nesihet
ey qizim, üch xil kishi hékimet rewishidin yiraq we eqil yolidin
tashqiridur. Buning birinchisi, özining küch-quwwitige ishinip, her
qandaq bala kelse qarshi kétiwirdighanlar, bundaq kishiler aqiwet
özini halaketke salidu; ikkinchisi, taamning özige yéterlik miqdarini
bilmeydighanlar we meydisining hezim qilishqa ajiz kélishidin
qorqimay yewéridighanlar, shübhisizki, bundaq kishiler öz jénining
düshmindur. Üchinchisi, adawet ehlining sözige meghrur bolup,
ularning xushametlirige aldan'ghanlar, bundaq kishining ishi axir
hesret-nadamet we pushayman keltüridu.
Toqquzinchi nesihet
ey qizim, yaxshi xoyluq, edep-exlaqliq, mijez-xaraktérda xasliqqa
161
ige, köngli-köksi keng yaramliq qiz bolush asan ish emes. Buning
üchün ata-ana bolghuchining qizini kichikidin bashlap tüjüplep
terbiylep ejir singdürüshige, shundaqla qizlarmu ésini tapqandin
kéyin ünsiz terbiye we etrapida yüz birwatqan yaxshi-yaman ishlarni
jayida periqlendürüp, shu arqiliq öz-üzini terbiyleshke toghra kélidu.
Bundaq terbiylen'gen qizlarning güzelliki, pezilet ghunchisi qelb
töride échilghan bolup, eger buninggha chiray güzelliki qoshulsa
bundaq güzellik kamaletke yetken güzellik hésablindu.
Oninchi nesihet
ey qizim, shijaet, saxawet we xushxulqluq eng ela peziletlerdin
bolup, bu süpetlerge ige bolghan kishiler her daim ulughluq
sermayisidin behrimen bolur. Mezkur süpetler ichide xushxulqluq
alahide diqqetke sazawerdur. Chünki, shijaet nagan-naganda éhtiyaj
tughulidu, saxawet aliy pezilet bolsimu, uninggha hemmila kishi
muyesser boluwermeydu, uning höddisdin chiqish üchün, kishlerge
her xil shert-sharaitlar kérek. Emma, xushlulqluq shundaq nersiki,
uninggha hemme adem érsheleydu. Yéqimliq xulq igisidin
chong-kichikning barchisi xursen bolidu. Bundaq xulq igisi
bashqilarni xursen qilishtin tashqiri, özimu daim xursen yüridu.
Bashqilardin bolsa uninggha muhebbet we mulayimliq qaytidu.
On birinchi nesihet
ey qizim, dewirdashliringdin eqil-parasette, ilim-pen jehette
töwen orunda turush tulmu nomusluq ish. Adem turup adimylik
qabilyetke ige bolalmasliq, adem turup ademdek yashiyalmasliqtek
éghir mehrumluq bolmaydu. Shunga, insan balisi üchün eng chong
eyib bilimsizliktur. Nomus qlish toghra kelse özüngning nadanliqdin
nomus qil, xorluq his qilish toghra kelse aldi bilen özüngning
bilimsizlikingdin xorlan. Bilimsizlik séni insaniy toyghudin mehrum
qilidu.
Shunga,
sen
aldinwatqanliqingnimu,
haqaretlinwatqanliqingnimu hés qilalmaysen. Némining heq,
némining naheq ikenlikini toghra periqlendürelmeysen. Shuning
bilen özüngge qanchlighan haqaret tamghisining bésilwatqanliqni
xiyalingghimu keltürelmeysen.
On ikkinchi nesihet
ey qizim, qizlarning namigha ileshken yaman dagh- nomusining
162
kétishi bekmu qiyin. Bezide bayqimay bésilghan tikenning jebirni bir
ömür tartip yürüshke toghra kélidu. Bezide u kishini ömürwayet
guman, shübhe qiynaqlirigha duchar qilidu. Bulargha köpinche
oylimay ish qlish, iradining tizginni azraqla bosh qoyuwétish seweb
bolidu. Insaniy peziletler, meniwi qedir-qimmetler heqqide söz bolsa
ularning qizlarda eng aliy derijide bolushi telep qilindu. Chünki qiz
bala milletning körki, milletning kélechiki hésablindu. Shunga qizlar
nahayiti nazaketlik, ippetlik, sewir-taqetlik, aqil, méhriban bolushi
kérek. Eyib yaki gunah ish qilip qoyghan bashqa hemme kishiler epu
qlinishi mumkin, peqet qiz bala epu qilinmaydu.
On üchnchi nesihet
ey qizim, rahetning ichide turup rahetning qedirge
yetmeydighan ehwaldin saqlinish üchün könglüngge daim
arzu-ümüt yar bolsun. Téning nepes élip qan'ghan halettimu rohing
menggü intizar bolup turidu. Eger hemmige érishseng, u halda
hemme ümitsizlik we naraziliqqa özgiridu. Aqil bolghanlarmu
bashqa shey'ilerni chüshinip hewisini qandurushi lazim. Ümid bizge
hayat béghishlaydu, emma qursaq toyghuzuwélip tamasha bilen
ötüsh janni alidu. Bashqilarning yaxshiliqni qayturghanda ularni
qanaetlendürmeslik lazim. Ularning héch nersige hajiti
chüshmigende, üzüngge hemme yerde agah bolushung lazim. Her
qandaq xushalliq ularni xushal qilalmaydu. Arzuning axiri
ghem-qayghu démektur.
On tötinchi nesihet
ey qizim, her waqit pezilitingizni saqlap, pezilette bashqilargha
ölge bolghaysiz. Taki jem'iyette kishiler sizge hewes qilip: bu kimning
qizidu?, néme ish qildighandu? Ejeb edeplik qizkina dep éghizini
chakilditip qalsun. Sizdin hergiz edebsiz qiliqlar sadir bolup
qalmisun, eger sizde kichikkine edepsizlik sézilip qalsa, shu haman
sheningiz bolghindu, abruyingizni ming qilghan bilenmu eslige
keltürelmeysiz. Siz peqet özingizning ippet-numusni ching
saqliyalisngizla, özingizning insaniy qimmitingizni, bolupmu qizliq
qedir-qimmitingizni qolingizda tutalaysiz, enggüshter qolingizda
bolidu, bu enggüshterni qolingizdin bérip qoydingizmu, öz
qedir-qimmitingizni yerge ürsiz.
163
On beshinchi nesihet
ey qizim, déngiz keng bolghanliqtin hemme derya-éqinlarni özige
sighduralaydu. Bashqilargha payda yetküzüsh özige payda
yetküzgenlik, bashqilargha ziyan sélish özige ziyan salghanliq,
bashqilargha yol qoyush özige yol qoyghanliq, bashqilagha
ziyankeshlik qilish özige ziyankeshlik qilghanliq bolidu. Bashqilargha
yol qoyushni öginwéling! Bashqilarni hörmet qilsingiz izzet tapisiz,
yol qoysingiz niytingizge yétisz. Hörmet qilishta nahayiti ihtiyatchan
bolush, ishni chong-kichik dep ayrimasliq, hemmisige sel qarimasliq
kérek. Yol qoyushta her qandaq ishqa imkaniyet qaldurush, töhpini
yalghuz igiliwalmasliq, xatalashqanda bashqilargha dönggimeslik
kérek.
On altinchi nesihet
ey qizim, mughember ademler hemishe yoqilang ishlar bilen
bashqilarni dey-deyge salidu. Shunga zerbige uchirghan, xorlan'ghan
we ahanetke qalghan chaghlirngizda, sughuqqanliq bilen estaydil
oylinip, ishning bash-ayghini tehlil qilip körgendin kéyin andin bir
qarargha kéling. Bolupmu beziler szge bezibir ishlardin alahide uchur
bergen chaghlarda uning digenlirni inchike oylinip, uningda bashqa
bir gheyriy niyetning bar-yoqluqini chongqur tehlil qiling. Chünki
nurghun ishlar siz oylighandek unchiwala addiy bolmaydu; uning
arqisigha kishige dégili bolmaydighan birer muddia yoshurun'ghan
bolidu. Shunga könglingizde éditliq san bolsun; hergiz bashqilarning
qol chumiqigha aylinip qalmang.
On yettinchi nesihet
ey qizim, özingizge toghra tunushta bolmisngiz, özingizning
küchlük ikenlikingizge ishenmisngiz, bashqilarning ishenchisi we
hörmitige sazawer bolushingiz téxmu mumkin emes. Öz-özini
righbetlendürüsh, tizginlesh dawamida, özlükning pütünley
yéngilnishi muqerrer aqiwet peyda qilidu. Özimizni toghra tunup,
özimizning obrazini yükseldürüshni ögen'gendila andin, hetta
özimizmu uqmaydighan yoshurun éngimizni oyghitalishimiz, andin
tamamen yipyéngi güzel hayatni yartalishmiz mumkin. Özige ishnishmumkinsizlikni mumkinchilikke, arzuni réalliqqa aylanduridu. Emma,
özige
ishenmeslik-eslidiki
mumkinchlikni
mumkinsizlikke
164
özgertiwétidu.
On sekkizinchi nesihet
ey qizim, aqillarni özlirni düshmen hiyle-mikirsidin yaxshi
muhapizet qilidu. Düshmenning yaman sözliri bilen yoldin
chiqmaydu. Ghapil kishiler bolsa düshmenning yalwurushi we
mulayimliqini körüp, adawetni untuydu we uninggha ashna bolidu.
Ular düshmenning sirtini perdazlap körsetken bilen könglide adawet
saqlindighanliqni bilmeydu. Her qandaq düshmenning kishge qest
qilishigha qudirti yetmise, hiyle ishltip yéqinliq qilip, nesihet yolni
tutidu we mehrum boluwélip, sirliridin waqip bolidu-de, purset
tapsa öz ishigha tutush qilip, türlük ziyanlarni salidu. Eger u ziyan
salsa, otluq chéqndek jan xamindin bashqisini köydürmeydu we
qaza oqidek murat nishanisdin bölek nersige xataliship tegmeydu.
On toqquzinchi nesihet
ey qizim, eger biri sinng eyib, noqsanliringni éytisa, qubul qilip
kemchilikingni tügitishke tirsh. Séning aldinggha öz halini éytip
kelgen kishini zadi kemsitme, belki yardem qilip, uni muhtajliqtin
qutuldur. Özüngdin kichiklerge yaxshi muamile qil, ulargha méhriban
bol. Chünki kichikler séning ékinzaringdur, hemme ishng ashularning
yardimi bilen pütidu. Eger térilghuliring weyran bolsa, tirikchiliking
qiyinchilqta ötidu. Dostunggha yaxshi niyette bol. Xelqning alqishgha
ige bolushni izdiseng, aliyjanabliq yolini tut.
Yigirminchi nesihet
ey qizim, eger qiz bala güzel, xush qamet, zibu-zinnetliri jayida
bolsimu muamilsi qopal, chéchilangghu bolsa, etrapidikilerning dilini
aghritsa, ishningki, uni héchkim, héchqachan güzeller sépige
qoshmaydu, unngdin köngli qalidu. Héchqandaq nerse kishining
eqlini muamile kebi namayan qilalmaydu. Qizlar özige qanchilik
zinnet bermisun, muamile medeniytini, muamile sen'itni bilmise
héchqachan özgilerning hörmet étbarigha sazawer bolalmaydu.
Yigitlerning muhebbitige sazawer bolush üchünmu qizlarda aldi
bilen muamile sen'iti yoquri bolushi kérek.
Yigirme birinchi nesihet
ey qizim, sözlesh yuli égiz-pes we xewplik bolup, köp xeterler
uchraydu. Oylimay-pikirlimey turup birer sözni izharlashqa lewni
165
achmasliq kérekki, oylimay éytlghan söz köpligen bashlarni ölüm
jewganning topisigha aylandurghan, jan xezinisini zawalliq we
noqsan qimarigha utquzghan. Sözleshte bir nechche qaide bar
bolup, ularning her birige riaye qilmaq lazim. Birinchisi shuki,
sewebsizlik we bimehellik kiliti bilen sözlishsh qulupini achmasliq
kérekki, gerche söz göhiri toghra we éniq bolsimu, biwaqit we
orunsiz éytilsa, idrak bazirining göhershunasliri we qaide bilgüchiliri
nezeride étbardin chette qalidu we héchkim uni anglashqa righbet
qilmaydu.
Yigirme ikkinchi nesihet
ey qizim, yadingda bolsunki, turmushta pul digen heqiqeten
tulimu qimmetlik we qedirlik nerse, pul bolmisa hayatta behrimen
bolushqa tégishlik nurghun nersilerdin mehrum qaldighan gep.
Lékin, ademning altun-kümüsh aldida özini tutalishi, pulgha esir
bolup özini bolghimasliqi buningdin nechche hesse qedirliktur. Özini
pul qapqindin aman saqliyalighan ademla heqiqiy qedir-qimmetke
érsheleydu. Undaq chin-durus ademni közge sürtismu erziydu. Pul
tap, lékin-pulning esiri bolup qalma. Pul dégen azizmu qilidu, xarmu
qilidu. Pul üchün imanni, wijdanni bolghap insany peziletni yerge
urush xarliq dégen shu.
Yigirme üchnchi nesihet
ey qizim, bilingki, güzel exlaqni özige yar qilghan, haya, nomus
chümperdisge chömkelgen, léwen, yaxshi xuyluq, ippet göhirni ching
saqlighan, pezilet ghunchisini yürkide échilduralighan, sipaye,
qaide-yosunluq, jelipkar, sépi özidin heqiqi uyghur qizigha xas
xisletni yétildürgen bolsingiz, mektepte uquwatqan bolsingiz
mektepte sawaqdashliringizning, uqutquchilirngizning sizge chin
yürkidin ichi köymey qalmaydu; eger siz kespiy orunlarda ishlep
qalsingizmu, etrapingizdiki her qandaq ademning sizge qayilliqidin
ichi köymey qalmaydu. Shundila siz özingizning heqiqiy jelip qilish
küchingizni hés qilsiz we uning türtikisde hemme hörmetleydighan
shexiske aylinsiz.
Yigirme tötinchi nesihet
ey qizim, éghir-bésiqliqni xuddi bir güher dések, mulayimliq
bashqa kandin élin'ghan medendur. Bular arqiliq sen shah bilen
166
gadayni özüngge itaet qilduralaysen. Ochuq chiray, exlaqliq bolush
kishni ademler arsidiki ziddiyetlerdin arazchiliq we pitne-pasatlardin
xaliy qilidu. Mulayim we edeplik bolush insan wojudining méwilik
béghidur, ademlik téghining ichidiki qimmetlik yer asti bayliqlar bilen
tolghan zer kandur. Bu kanning bayliqliri cheksizki qézip-qézipmu
tügetkili bolmas. Uningda chéchekligen méwilerning xush hidi
pütkül yer-jahanni daima illitip turghay.
Yigirme beshinchi nesihet
ey qizim, dunyaning qanun-qaidiliri mewjut bolsa, ademge
ademgerchilik qilish uning belgisi bolidu. Kishi yaxshiliqqa yaxshiliq
qilidu, bir yaxshiliqqa on yaxshliq bilen jawap béridu. Kimning yaxshi
nam bilen jéni chiqsa, uning yaxshi nami dua bilen dawamliq
yadlindur, ölgendin kéyin, kim yaxshi dua bilen yadlansa, u qaytidin
tughulup, yene bir hayat bashlighandek bolidu. Meyli yerning üstide
bol yaki yerning astida bol, yaxshi naming meshhur bolsa, shöhritini
özüng kürsen.
Yigirme altinchi nesihet
ey qizim, bilim bilen jasaret untulmastur, démek ular sénimu
untulmas qilip qoyalaydu. Sen qandaq bilim igelligen bolsang,
shundaq adem bolsen. Heqiqi eqil-parasetke ige bolsang,
xalighiningche ish qilalaydighan bolsen. Héchnémidin xewiri yoqlar
özini qarangghu dunyagha qamap qoyghan bilen barawer. Jismaniy
qudret weeqli qabilyet guya ikki qol we ikki közge oxshaydu.
Parasetlik, emma jasaretsiz bolghanlarning parasiti méwe
bermeydu.
Yigirme yettinchi nesihet
ey qizim, munu on güzel xislet ademge bext-qut keltüridu; haya,
muruwwet, sadaqet, tewazu, emgek, séxiyliq, nomus, amanetke
xiyanet qilmasliq, adalet, hlim (mulayimliq) we shijaet. Munu on
yaman xislet ademni bextsizlik-palaketke söreydu: heset, adawet,
béxilliq, tekebborluq, yalghanchiliq, munapiqliq, chéqimchiliq,
xyanet, jahilliq we hurunluq. Kimning himmiti üstün bolsa, shuning
qedir-qimmitimu üstün bolghusi. Biraw edep ügetse, ügenmigen
kishi haywan; özire sorisa, qobul qilmighan kishi sheytandur.
Yigirme sekkizinchi nesihet
167
ey qizim, éytqan sözdin yanmaydighan, wediside turdighan
adem bügün sözligen sözidin etisi küni téniwalmaydu, wediside
ching turidu. Kishi wede qilip, qilighan wedisini emelge ashursa,
wedisige wapa qilisa, xelqning uninggha ishenchisi ashidu. Wedining
apiti- wedisge wapa qilmasliq yaki uni sewebsiz kéchiktürüp ijra
qilishtur. Wedining waqti ötüp, wede qilighuchi bashqilar maqul
bolghudek birer sewep körsütelmise, kishler uningdin wede telep
qilmaydighan, wede bersimu wedisige ishenmeydighan we uninggha
birer nerse bermeydighan bolup qalidu. Shunglashqa, bergen
wedisige wapa qilish chin insanliq xislitidur.
Yigirme toqquzinchi nesihet
ey qizim, insanlar üchün haya- intayin shereplik bir xislet we
ulughwar exlaqtur. Haya- ademzat jem'iyetning güzel we tertiplik
bolushi üchün muhim bir sherttur. Hayadin ibaret bu exlaq kishiler
arisidin yoqilip ketse, kishi-kishidin söz we herikette uyalmaydighan
bulup qalsa, alemning nizami buzulidu. Xelq'ara ésil resmiyetler
yoqilidu. Meishet amanliqigha zor balalar toghulidu. Kishiler birbirining heqqide diyanet we sadaqet saqlimaydighan bolup qalidu.
Küchlükler'ajizlarni talap weyran qilidu. Haya-kishilerni nachar exlaq
we qiliqlardin chetke tartidighan tebii küchtur. Insan'gha hayadin
toluq payda we menpeet bardur, yaxshi xuy- exlaq méwisi hayaning
süyi we aptipidin perwish tapmisa, toluq pishalmaydu.
Ottuzinchi nesihet
ey qizim, hökümallar xushxuyluqning belgisi on xil bolidu deydu.
Birinchi, yaxshi ish toghrisida kishilerge muxalipetchilik qilmaslik.
Ikkinchi, öz nepisidin özlikidin insap körsitish. Üchinchi, kishilerning
eyibini izdimeslik. Tötinchi, kishilerdin na layiq ishlar sadir bolsa, uni
yaxshiliqqa sélish. Beshinchi, gunahkar gunahidin özre éytip kelse
qobul qilish, altinchi, hajetmenlerning hajitini hel qilish. Yettinchi,
kishilerning xizmiti üchün musheqqet tartish. Sekkizinchi, öz nepsini
közlimeslik. Toqquzinchi, bashqa kishilerge chéhridin méhrini
körsitish. Oninchi, kishilerge yaxshi söz qilish.
Ottuz birinchi nesihet
ey qizim, saxawet- özgilerge menpeet yetküzüsh démektur.
Éhsan- kishlerge yaxshiliq qilish démektur. Saxawet- insanlaning
168
kishiler arsidiki yaxshi nam we yaxshi süpet qaldurushining asasidur.
Jimi ademzat üchün meyli u shah bolsun, gaday bolsun, alim bolsun,
bay bolsun- hemmisige saxawet we éhsandin artuq süpet we pezilet
yoqtur. Saxawet- xuddi jennetning derexlirige oxshash, jennetning
derexliri bolghandimu allataalaning raziliq ériqlirining léwide ösken
derextur. Saxawet bilen qolgha keltürgen nam-sherep bolsa uning
chéchekliridur.
Ottuz ikkinchi nesihet
ey qizim, haya-güzellik derixning bir shéxi, u insaniyet
dunyasining mewjüt bolup turushidiki muhim sherttur. Insandin
haya kütürülse, héch kishi héch kishidin uyalmaydighan bolidu,
jem'iyetning intizami buzulup yaxshi resimi-qaidiler tügep kitidu.
Ishlepchiqirish, turmush ishliri weyranchiliqqa yüzlinidu, insabsizliq
ewij élip, küchlükler ajizlarni bozek étip, némini xalisa shuni
qilidighan bolidu.
Adalet qanat yaydurulsa, saxtiliqqa urun qalmas, adalet hawasi
memliketke güzellik bexish éter. Adalet bir aptapturki, nuri bilen
qarangghuluq yurughay.
Ottuz üchnchi nesihet
ey qizim, qizlaning yürüsh-turushi, gep-sözi nazaketlik, yéqimliq
bolushi kérek. Ulargha artuqche heriket, qopal silkishler
yarashmaydu. Nazaket, yéqimliq dégende mulayimliq, ish-herkettiki
nazukluq, yumshaqliq chüshinilidu. Qattiq sözlesh, qattiq külüsh,
qollirini shiltip hemmini özige qaritish qizlarni nazakettin
yiraqlashturuwétidu. Derheqiqet, tili yéqimiliq, chirayi gülgün
qiz-ayallar öz ailisining bext-saaditi, ata-anisining bexti bolupla
qalmay, öz éliningmu körikidur.
Ottuz tötinchi nesihet
ey qizim, yiltiz izdigen kochilargha qilghan sayahitingizde daim
ötmüshning ajayip jezbige tolghan illiq qoyni arqiliq sizni alemche
héslar quchiqida elleyleydu, ötmüsh, ejdadini tonush we uning
muqeddes rohiytidin ilham we hayatiy küch aldighan ewlatlirimizni
köpeytidu, shundaqla parlaq kelgüsi üchün dadil yol achalaydighan
jasaretke ige ilim giganitlirini yétishtürüp chiqalaydu; yiltiz izdesh
daim semingizde bolsun, yiltiz izdesh rohi daim sizge hemrah bolsun,
169
shundila siz öz qeddingizni meghrur kütürüp, ötmüshke ötmüsh
közide qarap, kélechekke ümidwar nezer tashlap, parlaq kelgüsingiz
üchün, kelgüsidiki ewladingiz üchün téximu keng zémin hazirlap
béreleysiz.
Ottuz beshinchi nesihet
ey qizim, siz qayghu-hesret chekkende yaxshisi birer nerse
ügining, öginish sizni menggü yéngilmes orunda turghuzidu. Siz
qérip kétishngiz, tün boyi
uxlmasliqingiz,
muhebbette,
ongüshsizliqqa uchirshingiz mumkin. Etrapingizdiki dunyaning bir
top telwiler terpidin weyran qilinwatqanliqni körüp turushingiz
mumkin. Namingizning yaman gherezlik kishiler terpidin
bulghinwatqanliqidin xewer tépishingiz mumkin. Bu chaghda
qilishqa erziydighan birla ish bar- u bolsimu öginish. Kishlik
dunyasining qandaq özgirishi we uning özgirish seweplirini tetqiq
qiling. Öginsh we peqet öginishla rohingizni menggü qéritmaydu,
sizni menggü yalghuzluq hés qildurmaydu, ruhiy azaptin menggü
xalas qilidu. Menggü pushayman'gha qoymaydu.
Ottuz altinchi nesihet
ey qizim, hünerlerning eng yaxshisi natiqliqtur. Tengrim insanni
hemme mexluqattin katta qilip yaratti. Bashqa janliqlardin ademning
bedinide on nersini ziyade qilidi. U on nersidin beshi bedenning
ichide, beshi bedenning téshida. Bedenning ichidiki besh nerse: pikir
qilimaq; yadigha(yadqa) almaq; bir nersini untup qalmay, könglide
saqlimaq; xiyal qilmaq; sözlimek.
Bedenning téshidiki besh nerse: anglimaq; körmek; purimaq;
siylimaq(siylash arqiliq qattiq-yumshaqni bilish); tétimaq (tétish
arqiliq achchq-tatliqni bilish). Bu nersiler haywanlargha nisip
bolghan emes. Nisip boldi dégendimu, ademde bolghan derijide
emes, ushbu sewebtin insanlar özige janliqlargha padishahtur.
Ottuz yettinchi nesihet
ey qizim, yaxshiliq qilghuchi we yaxshliqqa (yaxshi ish qilishqa)
buyrughuchi bu ikkisi bir tughqandur. Zamane ularni bir-birdin
ayriwételmeydu. Qilghan yaxshiliqing üchün pushayman qilima.
Yaxshliqing yaki yamanliqngning jazasini ushbu dunyadila körisen.
Chünki, sen birawgha yaxshiliq qilsang, u kishi qanchilik rahetlen'gen
170
we xushal bolghan bolsa, séning könglüngdimu hessilep xushalliq we
rahet sezgüsi peyda bolidu. Eger bir kishige yamanliq qilsang, séning
könglingdimu hessilep pushayman we gheshlik peyda bolidu. Der
heqiqet, nezer salghinki, kishini xushal qlisang, özüngmu xushal
bolisen. Kishini renjitseng, oxshashla özüngmu renjiysen.
Ottuz sekkizinchi nesihet
ey qizim, her qandaq adem yaxshiliq we yamanliqning
mukapatini u jahan'gha barmastin ilgiri, ushbu dunyadila körgüsidur.
Bu sözni hich kishi inkar qilalmaydu. Sen we men hem bu sözde
berheqdurmiz. Shunga, qudriting yetsila kishige yaxshiliq qilishtin
bash tartma. Qilighan shu yaxshliqing haman bir küni sanga méwe
béridu. Qudritingning barida yaxshliq qilishtin toxtima. Xalayiqqa
özüngni yaxshliq we we yaxshi péling bilen körsetkin. Yamanliq bilen
körünüshtin saqlan. Tilingda bir xil, dilingda bir xil bolmighin.
Héchqachan bughday körsütüp, arpa satma. Hemme ishlarda
özüngning haligha özüng yet.
Ottuz toqquzinchi nesihet
ey qizim, her kishi öz haligha özi yetse, kishige éhtiyaji
chüshmeydu. Eger ghéming we shadliqing bolsa, körgenla kishi
aldida ashkara qiliwerme. Ghémingge ghem we shadliqinggha shad
bolidighan mungdash tépip andin éyitqin. Yaxshiliq we yamanliq
halitingge téz söyünme we huduqma. Bundaq qilish, yeni téz
söyünüsh we huduqush güdeklerning ishidur. Azghina bir ish üchün
teb'itingni özgertme. Eqil igiliri bundaq haletni xop körmeydu. Shuni
bilginki, her qandaq shadliqning axirida qayghusi bolidu. Shunga uni
shadliq dep bilme. Ongüshsizliqqa düch kelgen waqtingida ümidwar
bol. Ümidsizlik ishkini ümid ishiki bilen taqa.
Qiriqinchi nesihet
ey qizim, hemme ishning netijisini bu jahandin ötkülük we bu
alemdin ketkülük dep bil. Heqqaniy we toghra ishlarni inkar qilishtin
saqlan. Eger kishi sanga achchiqlisa, sen uning achchiqini xamushluq
bilen pes qil. Exmeqning sözige jawap birishtin özüngni tart we héch
kiishinng emgikini zaya qilma. Xuda rizasi üchün kishilerning hajitini
rawa qil. Öz yurtungdiki yéshi chong, qéri kishlerge köp izzet qil.
Peyghember eleyhissalam: öz qebilisdiki qérilar, shu qebile
171
ümmetliri arisida peyghemberge oxshashtur dégen. Qérilarning
söhbitige tola héris bolma. Ularning eyib-noqsanlirini bilip qélishtin
saqlinalaysen. Emma, qérilarning hüner-peziletlirige nezer sal.
Eyib-noqsanilirigha köz salma. Kishining eybige köz sélish eyibtur.
Qiriq birinchi nesihet
ey qizim, hurunluq bedenni bushashturuwétidu. Eger bedining
séning permaninggha boysunmaydiken, sen xatirjem bolalmaysen.
Chünki bedenning sus we boshang bolushi xatirjemlikingni qobul
qilalmaydu. Bedining öz meyliche emes, belki séning xahishing
boyiche heriket qilidu. Sen xalimisang yaki séning maqulluqung
bolmisa, beden héchbir heriketni wujudqa chiqiralmaydu. Bes, sen
chéniqturush bedilige bediningni permaninggha boysundur. Qehring
bilen itaitingge keltür. Her qandaq kishi öz bedinni permanida
tutalmisa, hünerdin behre alalmaydu. Qachanki bediningni hüner
öginishke- permaninggha boysundursang, hüner bilen ikkila jahanda
salametlik we xatirjemlik tapalaysen.
Qiriq ikkinchi nesihet
ey qizim, hemme yaxshiliq we obdanliqning asasi munu sekkiz
ish bilendur: birnchisi, ilim ögenmek; ikkinchisi. Nepsini yighmaq,
taet-ibadet bilen bolmaq; üchinchisi, yaxshilar, teqwadarlar bilen
hemsöhbet bolmaq; tötinchisi, rasit sözlimek; beshinchisi, ixlas we
étqadini durus qilmaq; altinchisi, kishilerge azar yetküzüshtin yiraq
bolmaq; yettinchisi, bashqilaning éghirini kötermek; sekkizinchisi,
sherim-hayaliq bolmaq.
Omumen bu süpetlerning asasi yenila sherim-hayadur. Biraq,
haya, yeni artuqche tartinchaqliq rizqqa tosalghu bolidu dégen
gepmu bar. Bezide tartinchaqliq chikidin ashsa, uwalchiliqqa qalisen,
shunga artuqche tartinchaqliq qilmighinki, ishliringda yétersizlik
körülmisun we paydiliq ishingda ziyan bolmisun.
Qiriq üchinchi nesihet
ey qizim, her qachan yaxshiliq qildighanlarni yaki ularning
(yaxshilarning) yaxshi ishlirni hergiz untup qalma. Sanga hajiti
chüshkenlerge iza qilma hem ularni himmetsiz yandurma.
Xushxuyluq bilen atalmaqni özüngge kesip qil. Kishiler yaman
deydighan xuydin yiraq bol. Ziyankar bolmighin, yeni ziyanliq ish
172
qilmighin, chünki ziyanliq ishtin mohtajlq hasil bolidu we
muhtajliqtin namratliq hasil bolidu. Hemishe yaxshi ish qilishqa
tirshqin. Addiy xelqning we jahillarning séni yaxshi we obdan dégini
hésab emes, ta aqillar-ilim ehli séni obdan we yaxshi dégey!
Hemme taipe bilen chiqiship ötkin. Dost bilen düshmenni
arlashturwetme. Héch kishige yamanliq qilishni ögenmigin, bolmisa,
yaman'gha yantayaq bolup qalisen.
Qiriq tötinchi nesihet
ey qizim, kishilerning nepirtige-tenqidige uchirmay déseng,
qilimighan ishni qilghandek körsetme, yeni quyruq körsütüp, öpke
satma. Eger uyatqa qalmay déseng, özüng yerde qoymighan nersini
üstün kötürme. Yeni xiyalinggha kelgen ishni qilma. Eger özüngdin
töwen kishilerning külkisige qalmay déseng, ulughlarni kemsitme.
Eger tügimes pushayman'gha qalmay déseng, könglüngning
xahishiche ish qilma. Eger ulughlar, zérek ademler jümlisidin bolay
déseng, özüngni özgilerning eynikide körüp baq. Eger
qedir-qimmitinmini saqlay déseng, awwal özgilerning qedirini bilgin.
Eger kishlerning maxtishigha irshey déseng, parasetsiz, kem eqil
kishilerge siringni ashkara qilma. Eger xelq arisida abruy tapay
déseng, ash-nanni, yeni dastixiningni kengri qil.
Qiriq beshinchi nesihet
ey qizim, her qanche bilimlik bolsangmu, öz bilimingdin
meghrurlanma. Birer ish aldinggha kelse, u ishni özüng pütünley hel
qilalaydighan bolsangmu, öz xahishnggha bérilme we öz bilimingge
ishinip ketme. Özige bek ishinip ketken kishi hemishe pushaymandin
xaliy bolalmaydu. Bashqilar bilen kéngshishtin nomus qilma. Aqil
qérilar we yéqin dosliring bilen pikirliship tur. Muhemmet
eleyhssalam peyghember we hékimet ögetküchi bolsimu,
heqsubhaneweteala meslihet bilen ish qilishqa buyrup: ya
muhemmed, ishliringda sahabiliring, sirdash dosit-yarenliring bilen
meslihetleshkin, tedbir sendin, nusriti mendin dégen. Bir kishning
eqli ikki kishining bilen barawer bolalmaydu we bir köz ikki köz
körgenni körelmeydu.
Qiriq altinchi nesihet
ey qizim, méhmanning heqqi wajiptur. Lékin méhman qilsang
173
méhman bolushqa, yeni hörmetleshke, ulughlashqa layiq we
méhmandarchiliqqa erzigüdek ademni méhman qil. Nadan, naehli
we peskesh, béxil kishlerni méhman dep öyüngge yulatquchi bolma.
Undaq kishiler ulughlash-hörmetleshke erzimeydu. Bilishing kérekki,
méhmandarchiliq we hörmet – izzetni körgenliki kishige qilghuluq
emes. Eger bashqilarningkide méhman bolush toghra kelse,
bolar-bolmas kishining méhmandarchiliqigha barma. Eger
barmaqchi bolsang, bek ach qursaq barma, bek toqmu barma.
Chünki héchnime yémiseng öy igisining köngli yérim bolidu. Kishiler
renjiydu. Nawada köp yéseng qarni yaman dégen ataqqa qalisen.
Méhmandarchilqqa barsang, bir yerde, yeni özüngge layiq orunda
olturghin.
Qiriq yettinchi nesihet
ey qizim, kishi mulayim teb'etlik bolmighuche ashiq bolmaydu.
Chünki
ishiqning
özi
mulayimliqtur.
Kishi
xaraktérining
mulayimliqidin ishiq peyda bolidu. her kishi atisgha oxshisa,
uninggha zulum yetmeydu dégen gep bar. Shunga ishiq
démek-mulayimliq démektur. Eger mulayimliqtin mulayimliq
toghulsa, undaq mulayimliq héchbir tapa-tenige qalmaydu.
Körmidingmu? Qérilardin, yeni qérilargha qarighanda yigitler tularaq
ashiq bolidu. Chünki yigitlerning tebiiyti qérilarning teb'iytidin
yéqimliqraq we nazukraq bolidu. Adette qopal tebietlik, hurun kishi
hergizmu birawgha ashiq bolmaydu. Chünki ishiq shundaq bir
aghriqturki, u nazük rohlargha tolaraq azap élip kélidu. Shunga her
amal bilen ashiq bolushtin saqlan. Ashiqliqtin perhiz qilghin. Ashiqliq
bala we apetlik ishtur.
Qiriq sekkizinchi nesihet
ey qizim, her qandaq bir ish söz yaki birer kishining wastisi bilen
emelge ashidighan bolsa, u halda u ish üchün pul xejlime. Zörür
bolidiken, pul xejleshtin ayanma. Chünki pulsiz kishining ishining
qediri bolmas! Shuni biliginki, ademlerning tulisi menpeeti
bolmismu dunyadarlar (baylar)ni dosit tutidu; zeriri yetmismu
kembeghellerni yaman küridu. Ademlerning hal-ehwalining
yamanraqi muhtajliqtur. Shunga yaxshi ataqqa irshey, yaxshi nam
bilen zinnetliney déseng, muhtajlargha xeyri-hsan qil. Her kishini öz
174
ehwaligha qarap razi qilshqa tirsh. Emma israpchliqmu qilma.
Israpchiliqni xudaytaalaning dushmini dep bil. Bu heqte xudaytaala
öz kalamida xewer bérip: israp qilmanglar, xuadaytaala israp
qilghuchilarni dost tutmaydu dégen.
Qiriq toqquzinchi nesihet
ey qizim, dostungni tenglik, yeni qiyinchiliq waqitlarda sina,
meishiting parawan, yeni bay-bayashat chaghliringda hemme adem
sanga dostluq bildüridu. Dostilirngdin könglüng aghrighan
waqitlarda hem ilgirkidekla xush muamilide bol. Emma dostilirnggha
siringni éytquchi bolma. Chünki künlerning biride aranglarda
niza-xusumet peyda bolup qalsa, dostluq düshmenlikke aylinidu-de,
éytiqan mexpiyting sanga ziyan élip kilidu. Kéyin pushayman qilghan
bilenmu paydisi bolmaydu. Eger kembeghel bolsang, dunyadarlar
bilen dosit bolma, chünki kembeghellerni héch kishi dosit tutmaydu.
Xususen, öz mertiwengdiki özüng bilen barawer, teng derijidiki
kishini dosit tutqin. Nawada sen bay bolsang, kembeghellerni dosit
tut. Kembeghellerni dosit tutush nahaytimu ulugh saadettur.
Ellikinichi nesihet
ey qizim, her qachan dostiliringning heqqide könglüngni durus
tut. Ishliringning aqiwiti yaxshi bolidu. Eger dostung heqqide sendin
héch gunah ötmey turupmu, u, yeni dostung sendin köngül üzse,
uninggha özire éytishqa aldirap ketme. Chünki undaq kishi
dostluqqa layiq emestur. Temeger, yeni sendin payda ümid
kütidighan dosttin hem yiraq bolghin, chünki undaq adem sen bilen
peqet birer nersining temeyidila dosit bolidu. Yene hesetxor kishiler
bilenmu dosit bolma, chünki undaq ademlerning könglidin heset
zehrini chiqirip bolmas. Hesetxor kishiler hemishe bashqilargha azar
yetküzmek, adawet tutmaqning qestidila yürüydu. Séning dostluq
qilghining uning könglige tesir qilmaydu.
Ellik birinchi nesihet
ey qizim, héch kishini özüngge düshmen qilwalmasliqqa tirish,
eger biraw sanga düshmen bolsa, qorqmighn we ghem yémgin,
gerche sen düshmenlik qilmisangmu, bashqa biri haman sanga
düshmenlik arzusida bolidu. Emma düshmenning ashkara we
yoshurun ishlirdin ghapil bolma we uning qilghan yamanliqlirigha
175
qarita süküt qilma, her daim uning (düshmenliringning) ishlirigha mikr we hiylilirige perwasiz qarima, düshminingning hal-ehwali
tedbiridin xewersiz qalma, shundila balagha qalmaysen, kembeghel
bolsangmu, özüngni düshmningge ulugh (bay) körset, himmetlik
hem jür'etlik bol. Özüngni hergizmu düshminingge töwen we yoqsul
körsetküchi
bolma,
düshminingning
düshmenlik
ishenchi
küchiywalmisun.
Ellik ikkinchi nesihet
ey qizim, düshmenning yaxshi muamilisi, yaxshi qiliqi we tatliq
gep-sözlirige köngül baghlima we bu köngül tanabigha baghlinip
quduqqa chüshüp ketme, yeni düshminingning meslihet we
kéngishige alidinip qalma, eger düshminingdin shéker tétisang,
zeher bilgin, yeni düshminingdin bulbulning nawasidek nawa yetse,
uni köngülni jarahetlendürgüchi zeherlik ya uqi dep bil. Elwette,
düshmendin qorqush kérek. Déyiliduki, ikki kishidin qorq. Biri, zalim
düshmen, yene biri, wapasiz yar, düshmining bilen ashkara riqabette
bol. Lékin uni ajiz körme, gerche düshmining ajiz we yoqsul bolsimu,
uni haman düshmen dep bil. Hergizmu uni ajiz, yoqsul dep sel
qarighuchi bolma.
Ellik üchnichi nesihet
ey qizim, yipni öz halida eshse, bir-birige qoshulup hajetke
yaraydu. Nawada halidin tashqiri éshiwetse, üzülüp kétidu. Bes,
hemme ishni öz endiziside qilghaysen. Xahi dostluq, xahi düshmenlik
bolsun, her ishning endizisini bilmek, her ishni öz yolida bijirmek eqil
jümlisdindur.
Ajizlarning éghirini kötürgin gerdenkeshlerge gerdenkeshlik qil.
Her qandaq ish qilghanda ademgerchilik teriqini saqlighin. Gheziping
kelgen waqitta sebirni üzüngge wajip bil we özüngning miqdarini
tonu. Her kishi öz miqdarini bilimise, ademiyliktin chetnep kétidu.
Ellik tötinchi nesihet
ey qizim, palaketke yoluqushni istimiseng, meghrur we
mutekebbur bolma; rahette yashashni istiseng, dilingni héristin pak
qil; xar-zarliqni istimiseng, temeger bolma; özüngge yaxshliq
qilnishni istiseng, yaxshiliq qil, héchkimge azar berme, yaxshiliqni
ulugh ish dep bil; qedir-qimmitingning éshishini xalisang, ulugh
176
himmetlik bol; ishliringning pushayman bilen netijilinishini
xalimsang, awwal yaxshiraq oylinip, dana tejribilikler bilen kéngiship,
andin ishqa kirishkin; özüngni hemmeylenning yaxshi kürüshini
xalisang, xulq-mijezingni tüzet, edeblik, terbiylik bol; abruy
weizzet-hörmetke ige bolushni istiseng, halal emgek qil. Pidakarliq
bilen ishle.
Ellik beshinchi nesihet
ey qizim, hemmining aldida ishenchilik, merghub we meqbol
adem bolushni tilseng, yalghanchiliqtin saqlan. Chéqimchi, ighwager
bolma. Mensiz, tuturuqsiz sözlerni sözlep yürüshtin hezer qil;
mubada ungaysiz halda qalsang, ishingda muwapiqyetsizlikke
uchrap, qayghu-hesret ichide qalsang, dad-peryad qilip yürme, sewr
qil. Qiyin ehwaldin qutulush charisini qil.
Eger bir adem namratliqni normal ehwal dep qarap, uninggha
shükür qilip ötse, u namratliqtin menggü qutulalmaydu.
Ellik altinchi nesihet
ey qizim, toghra söz köngülge achchiq tégur. Hezim qilalisang,
uning menpeeti meze béror. Toghirluq meqsetke yetküzur, toghra
kishi qeyerdila bolsun, uning künliri bextiyarliq ichide ötür. Yoruq
künliri qarangghulashmas. Xelqqe menpeet yetküzgen kishi chén
kishi sanilur, uyatsiz kishi kishlerning peskishi bolup, uning tili toghra
sözni sözlimes. Kishilerning serxili sadaqetlik kishidur. Adem
parasetlik bolsa ishni obdan oylinip, puxta qilidighan
bolur.mal-bayliq toplashqa artuqche bérilme. Chünki, artuqche
bérilseng uning xyaniti köp bolidu. U bir küni séni semritse bir küni
yighlitidu.
Ellik yettinchi nesihet
ey qizim, hemme kishi bilen yaxshi muamilde bol, héchkimni
özüngge düshmen qilma. Sewirlik, éghirchiliqlargha chidamliq we
gheyretlik, jür'etlik bol. Shu xisletlerge ige bolsang, her qandaq
éghirchilqlarni yéngeleysen. Yaman ishlardin perhiz qil. Güzel
exlaqliq, terbiylik bol. Shundila yaxshi xulq-mijezing bilen xelqning
muhebbitige érisheleysen.
Ellik sekkizinchi nesihet
ey qizim, yalghan sözlgen turuqluq méning dégenlirim toghra
177
dep qesem ichme. Toghra sözligen bolsangmu, buningghimu qesem
ichme. Kündilik kirim-chiqimingni depterge yézip turushni adet qil.
Chiqiming kirmingdin artuq bolmisun. Qanaetchan bol. Héchkimdin
birer nerse teme qilma. Közüngni achqinki, alemge heqiqet nezeri
bilen qara. Ötkenlerdin ibret al. Kishiler bilen éytiship, sen-pen
déyiship yürme. Könglüngni gine-adawet we xusumettin perhiz qil.
Uruq-tuqqanliringni untuma. Dosit-aghinliringning heqqige hörmet
qil. Yaxshi sözliring, obdan ishliring bilen hemmining izzet-hörmitige
sazawer bolushqa tirishqin.
Ellik toqquzinchi nesihet
ey qizim, tirish, her qandaq ishta köprek izden. Eger merd,
séxiyliq yoligha kirseng, hemme adem sanga köz tikidighan bolidu.
Shunga imkaniytingning bariche üch ishtin özüngni saqla: biri,
körüshke bolmaydighan nersige köz salma; ikkinchi, tutushqa
bulmaydighan nersidin qolungni tart; üchinchi, démeslikke tégishlik
sözdin tilingni yigh.
Üch nersini dosit-düshmen'ge ochuq tut: biri, öyüngning ishiki,
biri dastixan, yene biri hemyanning aghizi. Emma, her qachan
yalghan éytmighin. Chünki bariliq namerdlikning esli, yeni menbei
yalghan éytmaqtur. Eger birsi séning merd we séxiyliqinggha
ishensila, meyli u séning dostung bolsun, meyli zor düshmining
bolsun, waqti kelgende özini sanga ataydu.
Atmishinchi nesihet
ey qizim, tirishmaqliq dégenlik herketchaniliq, gheyret we
chidam bilen ishlimek démektur. Bu süpet eng güzel süpetlerdin
bolup, himmetke tewedur. Himmiti chong adem jan-jehli bilen
ishleshte japa tartishtin qorqimsun. Chünki, her qandaq ish ikki
éhtimaldin yiraq emes. Eger tirshmaqliqi arqisida tilikige yetse, bek
yaxshi. Eger yételmise, aqillar aldida özriliktur we uning ulugh
meqset yolda himmiti yuqiri ikenlikini xelq teqdirligey.
Atmish birinchi nesihet
ey qizim, kümüshning sirtqi körünüshi ap'aq bolsimu, köp tutulsa
qara yuqturidu. Shuninggha oxshash bezi ademlerning sözliri
zahirida kümüsh kebi ap'aq we taza kürünsimu, lékin qayghu we
ziyan keltüridu. Ularning sözlirige ishinip gheplette qalghan sadda dil
178
ademnng köngli qariydu, yamanlishidu. Körünüshte güzel, emma
yamanliq misali bolghan ademlerning aghzidiki sözlirige emes,
jem'iyette keltürgen ziynigha, yarimas xuliqlirining qorqunchiliq
netijilirige qarang. Kichikkine bala choghni (otni) söyidu, köydürse
dadlap yighlaydu. Naressidiler choghdin, sadda dil ademler bolsa
hiyliger, neyrengwaz, munapiqlardin köyidu.
Atimish ikkinchi nesihet
ey qizim, qilghan birer yaxshiliqingizni tekrarlawérip hedep
maxtiniwermeng. Aringizlardiki qérindashliq, dostluqqa taynip,
ulardin payda ündürüwélish arzusida bolmang; héchkimni
uyaldurmang; uyatliq letipilerni sözlimeng; hetta haywanlarghimu
rehimdil bolung. Ularni urup azar bérishtin saqlining; yashqa chong
bolghanliqim üchün kichikler aldida némila désem boluwéridu dep
oylimang. Yighlishlarda her xil munasiwetsiz soal-jawaplardin
özingizni tarting, sualingizgha jawab birishni xalimighan ademni
jawab ber dep qistimang; edep, terbiyge riaye qiling.
Atmish üchinchi nesihet
ey qizim, tarazining bir pelliside ish, ikkinchi pelliside ijtihat
turidu. Ijtihat peseyse, ish éghirlishidu. Shuning üchün ishqa
ehmiyet birish, ijtihat qilish, gheyret we chidam bilen ishlesh lazim.
Kimki ijtihat qilmay horunluq késilige chéliqip qalsa, hayat
meydanida bashqilarning keynide qélip, xar-zar bolup yashighusi.
Insan ishqa gheyret wechidam bilen kirishse, uninggha barliq küchini
serip qilsa, uning tirishchanliqi ulughlinidu, quwwitining dairsi
kéngiyur, izzet we abruygha érshur. Shuning üchün her qandaq bir
ishni, meyli kichikkine birer ish bolsimu, chin köngül bilen ishlep,
jtihat serip eylesh zörür.
Atimish tötinchi nesihet
ey qizim, öz kemchiliklirini bilishni istigen kishiler üchün töt xil
yol bardur: birnchi yol- kemchilikini sézip köreleydighan kamil adem
bilen söhbetliship turushtur. Ikkinchi yol- semimiy, xeyrixah dost
tépip, özining qilwatqan ishlirini unnggha éytip, özini bolmighur ish,
nachar yollardin qayturushni uningdin iltimas qilishtur. Üchinchi yolkemchiliklirini düshmenler aghzidin ishtip, ulardin tégishlik xulase
chiqirshtur. Tötinchi yol- kishiler bilen arliship, bezi ademlerde
179
körülgen yaman qiliqlardin saqlinish kérek. Xelqning nepritige
uchirighan yamanlarning qiliqliri séningde bar bolsa, uni
tüzetkeysen.
Atmish beshinchi nesihet
ey qizim, séning wujudungning barliqqa kélishige sewebchi
bolghan ata-ananggha hörmet bildür we itaet qil. Aqil we dana
perzenit ata-anisining heqqini kem-kütsiz ada qilur. Eger sen ularni
hörmetleshte noqsanliq bolsang, naming yaxshiliq bilen
yadlanmighay. Öz perzentiliringning sanga yaxshi muamilide
bolushini istiseng, senmu ata-ananggha yaxshi muamilde bolghin.
Perzentini yémish, ata-anini derex dep perez qilayluqki, derex
qanche yaxshi perwish qilinsa, uning yémishi shunche yaxshi we
tatliq bolur.
Atmish altinchi nesihet
ey qizim, shuni chüshen'ginki, ata-anang séni terbiye qilip
östürdi, bu yolda köp musheqqet chekti. Ular sanga héchqachan
yamanliqni rawa körmeydu, séning bext-saadetlik bolushungni
tileydu. Shunglashqa, bu möhtirem zatlarning izzet-hörmitini bija
keltürüshke gheyret qil. Ularning dillirini aghritma. Ochuq yüzlük,
shérin sözlük bol. Ularning halliridin daim xewer élip tur, ularni
hergizmu mohtajliqta qaldurma. Ularni her jehettin razi qilip,
dualirini élshiqa tirish. Mana shu güzel xisletliring bilen izzet we
sharapet hasil qilursen.
Atmish yettinchi nesihet
ey qizim, chin sözni yoshurma, chin, toghra sözni éytalaydighan
tilni yalghan bilen bulghima; yalghanchi adem emes, yalghan sözlesh
erkekning ishi emes; yalghan söz kishini abruysiz qilidu; tilingni öz
ixtiyaringda saqlighin, sözüngni éhtiyat bilen dégin; öz ornida
éytildighan sözni éyit, yoshurma, orunsiz éytildighan sözdin qach,
yéqin yolima; bezi söz barki, éyitquchining ténige jan kirigüzidu;
yene bezi söz barki, éytiquchining béshini yerge söreydu; tiling bilen
dilingni bir tut; sözni köngülde pishurmighuche tilgha keltürme,
eqilliq kishi chin, toghra sözdin qaytimas, emma hemmila chin sözni
éytiwérish eqilliq kishning ishi emes.
Atmish sekkizinchi nesihet
180
ey qizim, dunyada insan balsi yéngelmeydighan nerse bolmas,
shunung üchün esla qorqmay, özüngge bérilgen küch-quwwitingni
serp qilip algha intil. Bext-saadet asmandin chüshidu yaki tuyuqsiz
wujudqa kélidu, dep oylma. Eger shundaq oylisang, nadanlardin
sanilsen. Sözümni köngül qoyup tingsha! Bext teliyim-yoq, dep
zarlan'ghuchilardin bolup qalma. Gheyret qilsang, murading hasil
bolur. Insan özining bext yazmishini özi yazidu. Özüngni pestler
jümilsige
chüshürme.
Éhtimal,
bezi
ishliring
tilgingdek
muweppeqiyetlik bolup chiqmasliqi mumkin. Lékin, buningliq bilen
ümidsizlenmey, gheyret-jasaritingni yenimu urghut.
Atmish toqquzinchi nesihet
ey qizim, ehmiyetsiz nersilerge, maddiy bézeklerge aldinip
ketme. Tereqqiy étishke, pezilet igisi bolushqa intil. Etrapinggha
nezer közüng bilen baq. Zamanning ulugh alim, pazillirining
terjimhallirini, omumen insanlarning qedimki we yéngi tarixini
diqqet bilen ögen. Bular séini ilhamlandurup, pazilliq, yükseklik hasil
qilshqa yétekleydu wehayat yolungda heqiqy rehbring bolidu.
Yetmishinichi nesihet
ey qizim, chin, mukemmel terbiylik insan bashqilargha héchbir
azar bermeydu, tekebbuluq qilmaydu, héchkimge haqaret közi bilen
baqmaydu, yalghan sözlimeydu, rastichil bolidu. Özidin chonglargha
hörmetlik, kichiklerge shepqetlik we merhemetlik, küler yüzlük,
tatliq sözlük we xush muamillik bolidu. Wediside turidu, amanetke
xiyanet qilmaydu. Éghwa, gheywet, munapiqliqtin özini saqlaydu.
Ata-anisining hörmitini beja keltüridu, ularni razi qilishqa her zaman
tirishidu. Qérindash- uruqliri bilen inaq ötüp, ulargha
méhir-muhebbetlik bolidu. Qoshnilirini renjitmeydu, ular bilen
yaxshi munasiwette bolidu. Yaman yollardin, yarimas ishlardin,
bolmighur herketlerdin saqlinidu. Mana shulargha oxshash güzel
xisletler mukemmel terbiylik insanlarda bolidu.
Yetmish birinchi nesihet
ey qizim, izzet qanaettin hasil bolur. Hajetlerning rawa bolushi
ippet, yeni perhizkarliqtin emelgeashur. Ippet- yaman ishlardin
saqlan'ghanliqning yémishidur. Sr-esraringning ashkarlanmasliqi
bashqilarning sirlirini ashkarlimaslqinggha baghliqtur. Riziq zor kesip
181
we heriket bilen hasil bolur. Dostluq-ochuq yüzlük derixining,
düshmenlik-jangjal derixining méwisidur. Ulughluq we yuqiri
mertiwilik, kemterlik uruqidin ünür. Ilim-kesp köngül qoyghanliqtin,
toghriliqtin hasil bolur. Toghrilq bext-saadetke élip barur.
Turmushning köriki terbiye we edep bilen hasil bolur.
Yetmish ikkinchi nesihet
ey qizim, temegerliktin xaru-zarliq kélip chiqur. Gine-adawet
yaman péil-etwardin, ghezep jahalettin kélip chiqur. Ayrilish köp
kemsitish we haqarettin kélip chiqur. Ishenchisizlik wedige wapa
qilmasliqtin kélip chiqur.
Yalghanchi kishidin wapa kütme. Toghra söz köngülge qattiq we
achchiq tégidu. Adem yaxshiliq qilghan'gha yaxshiliq qilidu, bir
yaxshiliqqa on yaxshiliq qayturidu, kimning esli pak we sap bolsa, u
adem elge menpeet yetküzidu.
Yetimish üchinchi nesihet
ey qizim, insan üchün eng qimmetlik nerse waqittur. Pursettin
yaxshi paydilinilsa altun tépilur. Waqitini bikar ötküzmek altunni
qoldin bérip qoymaqtur. Eqilliq kishi waqitni zadila bosh
ötküzmeydu. Konilar: ish waqtida qoruq söz qilip pürsetni
ötküzwetken kishi, aqiwette ach qélip yighlar deydu. Waqittin
paydilnip yaqutlar tapqili bolur, emma yaqutlar bilen waqitni tapqili
bolmas. Eqilliq yashlar yashliq chéghini bikar ötküzwetmestin, tirship
oqup, ilim-hüner igileydu, gheyret bilen ishleydu. Qimmetlik
yashliqni horunluq qilip laghaylap ötküzüsh eqilliq yashlarning ishi
emes.
Yetimish tötinchi nesihet
ey qizim, heqiqiy dosit tapalisang uning bilen shundaq muamlde
bol: dostluqqa sadiq bol, xyanet qilma; könglingdiki dostluq
muhebbitini qolung we tiling bilen körset; dostungning sirini
ashkarlashtin saqlan; uning yénida bashqilarning gheywitini qilma;
dostung muhtajlqta qalsa, unnggha derhal yardemlesh; unngdin
birer eyib yüz berse, birer xaliy jayda unnggha dep, yumshaqliq bilen
nesihet qil; eger dostung séning eybingni éytip sanga nesihet qilsa,
uningdin minnetdar bol; dostunggha yalghan sözlime; uning
düshmini bilen dostlashma; dostungning béshigha birer müshkül ish
182
chüshse, qayghuluq hadise yüz berse, uni shu müshkülattin,
qayghudin qutquzushqa jan-diling bilen tirshqin, uning ata-ana we
aile ezalirigha méhriban we shepqetlik bol.
Yetmish beshinichi nesihet
ey qizim, dölet we jem'iyet terpidin tapshurulghan weziplerni
toluqi bilen orunlashqa intiling, gheyretlik we chidamliq bolung.
Bashqilardin azar yégen kishi üch xil haldin tashqiri bolmas:
birinchi xil hal, bashqilarning qilghan yamanliqi barawéride yaxshiliq
qilur, bu aliyjanab kishler xisltidur; ikkinchi xil hal, bashqilarning
yamanliqigha yaxshiliq qilmismu, uninggha yamanliq tilmes, bu
heqiqetchi ademler xisltidur; üchnchi xil hal, bashqilarning qilghan
yamanliqi barawéride unnggha yamanliq qilur, bu pasiqlar illitdur.
Yamanliq qilghan kishige yaxshiliq qilmaq, qilalmisa, epu qilmaq
güzel xisletlerdin sanilur.
Yetimish altinchi nesihet
ey qizim, güzel xuliqlarning eng ulughi ademgerchiliktur. Adem
yéyish, ichish, yürüsh-turush, gep-söz qilish bilenla adem emes.
Ademgerchilik özüngdin chonglargha hörmet, kichiklerge shepqet
qilip, ademlerge qolungdin kélishiche yardem bérish bilen emelge
ashidu. Eqilliq we güzel xulqluq balilar peqet öz menpeitinila
közlimey, bashqilarghimu payda yetküzidu. Özlirige munasip körgen
nersini özgilergimu munasip köridu. Özrlirige maqul körmigen
nersini bashqilarghimu maqul körmeydu. Bir kimning béshigha éghir
kün chüshse, könglini kötürüp yardem béridu.
Yetmish yettinchi nesihet
ey qizim, özige munasip bolmighan ishqa kirishken kishi axir
shermende bolur. Her ishning özige layiq kishisi, her yighlishning
özige munasip sözi bardur. Aqil kishi öz hünirige we özige munasip
ishqa kirishur. Teb'et ustixanisida her kimning özige layiq kiyimi
tikilgen, her ishning özige yarisha libasi pichilgen. Ötükchi doppa
tikimen dése, buzup qoyur, tébabettin xewersiz kishi téwipliq qlsa,
késelning jénigha zamin bolur. qushqach soysimu qassap soysun dep
bikar éytimghan.
Yetmish sekkizinchi nesihet
ey qizim, ishlep özleshtürülmigen yerde ot-chöplerdin bashqa
183
héchnime ünmigen'ge oxshash, héchbir ish qilmaydighan hurun
kishiler özliri üchünmu, xelq üchünmu menpeet yetküzmeydu.
Shunung üchün hurun bikar telep bolmay, gheyretlik we ishenchilik
bolung. Tirshchanliqingiz we ish-emeliytingiz berikitidin jem'iyetning
alqishigha sazawer bolung; héch nersisi yoq kishi kembeghel emes,
hüniri, intlishi, tirishchanliqi yoq kishiler kembegheldur. Gheyretlik
tirishchan kishige ish ehli her daim yardem béridu. Yaxshi we
bayashad turmush kechürüsh üchün peqet öz küchingiz we
tirshchanliqingizghila tayningki, bashqilargha yölniwalmang.
Yetmish toqquzinchi nesihet
ey qizim, hurunluq we nepis arzusi arqisdin yürüsh kishige
kisellik keltürüp, ténini zeipleshtüridu, yoqsuzluqqa élip baridu. Buni
obdan chüshinip, héch waqit bikar yürmeng, öz rizqi-rozingizni
izdeng, bilngki, bu dunyada héchkimge asmandin altun yaghmighan,
yerdin kümüsh ünüp chqmighan. Altun-kümüsh sizning intilish,
tirshchanliqingiz, gheyret we chidamchanliqingiz, köngül quyup ixlas
bilen qilghan ishingiz we uning bergen yémishidur.
Seksininchi nesihet
ey qizim, edep we ihtiyaj bilen muamile qilishtin hemme
meqsetler hasil bolur, ochuq yüzlük we shérin sözlük dostluq we
muhebbetke delildur. Shunglashqa hemme kishi bilen edep-exlaq
qaidilirige riaye qilip muamile qiling, xushxuy, xush chiray bolung;
birer ish tüpeyli xapilinip, achchiqingiz kélip turghan chaghda
héchkim bilen sözleshmeng, achchqingiz bésilghuche sewr qiling.
Bashqilarning kemchiliklirini kechürüng. Her bir ishta pikir qilish we
étbar birishni untumang; ademler bilen arliship bardi-keldi qilip
yürüng, lékin kimnila körsingiz tekshürmey-tégini bilmeyla
éghiz-burun yalship, dosit boluwalmang. Her bir ishta hör pikirlik,
toghra sözlük bolung, tilingiz bilen dilingiz birdek bolsun.
Seksen birinchi nesihet
ey qizim, qopal muamillik kishilerning muamilisge yaxshi
muamile bilen jawap qayturung. Bashqilarning sizge yaxshi
muamilide bolushini istisingiz, özingizning muamilingizning
ularningkidin yaxshiraq bolushigha ehmiyet béring; özingizdin
kichiklerni xorlimang. Eqlingiz we mertiwingiz bilen maxtanmang,
184
belki öz mertiwingiz we bashqilarning mertiwilirini yaxshi chüshinip,
her kimning özige yarisha muamile qiling; bashqilarning sizge güzel
muamile qilishni istisingiz, aldi bilen özingiz ulargha güzel muamile
qiling. Ular bilen muhebbetlik bolushingiz seweblik, sizning
abroyingiz chüshüp ketmeydu.
Seksen ikkinchi nesihet
ey qizim, bashqilargha yaxshi ishlarni sözleng, yaman ishlarni
yushurung. Ademler bilen shundaq muamile qilingki, ular
hayatliqingizda sizni hörmetlisun, wapat bolghandin kiyin sizni eslep
qayghursun; nahayiti zözür bolup qalghan chaghdila bashqilardin
yardem sorashqa bolidu, adettiki chaghlarda bashqilargha yük bolup
artilwélish yarimas qiliqtur. Shunga bashqilargha öz éghirliqingizni
salmang, ularning mal-bayliqigha teme közingiz bilen baqmang. Öz
rizqingizni özingiz ishlep tépip yeng; birer ishni qilshqa söz bergen
bolsingiz, sözingizning höddisdin chiqing, wedingizge wapa qiling.
Kim bilen dost bolghan bolsingiz, dostluqqa sadiq bolung.
Kishilerning shadliqigha shadlinip, qayghusigha qayghurung. Özingiz
söymigen nersini bashqilargha rawa körmeng.
Seksen üchinchi nesihet
ey qizim, jem'iyet menpeiti üchün xizmet qiling. Bu yolda serp
qilighan waqtingizni zaya ketti dep qarimang, chünki bashqilarni
söyüsh, ulargha yardem bérish we ularning kemchiliklirini tüzitish
ulughluq we ademgerchilik belgisidur.
Qeliblerde adawetni yoshurush xuddi kül astida chogh
yoshurghandek bolidu.
Birawning sanga rehmet-tazim qilip yürgindin köre, sanga
béqinip yashighini ming ewzel. Bashqilarda sanga nsbeten
hajetmenlik tuyghusi bolmisa, séni bir ömür hörmetlep kétishimu
natayin.
Seksen tötinchi nesihet
ey qizim, süküt qilish arqiliq ghezipingni üchürgin. Öz eybingni
biliwélishqa xuddi düshmining uni blishke qiziqqandek qiziqqin.
Kshilerge baha birishte hergiz unng pul-méli, yüz-abroyni hésabqa
alma. Bayashadliqqa, shehwetke bérilme, yüksek ghaye, istekliring
bolsun. Hayating hergiz qorsaq toyghuzush we shehwitingni
185
qandurushqila béghishlanmisun, chünki qursiqi bilen shehwet
ghémidin bashqa ghémi yoq ademning qimmiti u ikki jaydin chiqqan
nersidin artuq bolmaydu.
Seksen beshinchi nesihet
ey qizim, iradilik adem- axirqi hésabta ghelbige érishküchidur.
Irade bolsa, ishenchmu küchiydu, eqil-parasetnimu toluq jari
qildurghili
hemde
kesipte
ulughwar
netijilerni
yaratqili
bolidu.heqiqiy qedir-qimmet hayatliqtin üstün turidu, u ademnng
kishlik qedir-qimmitini namayan qilipla qalmastin, ademning mewjüt
bolup turush süpitinmu namayan qilidu.
Chéqimchiliq qilip ademlerni bir-birige düshmenleshtürgen
kishiler eng yarimas, eng yaman kishilerdur.
Seksen altinchi nesihet
ey qizim, ilajingning bariche üzüngge düshmen köpeytime. Birer
kishi sanga düshmenlik qilishqa bashlisa, sen uninggha merhemet
közüng bilen qara, könglini al. Shuning bilen u kishi dostliring
qatarigha qoshulidu. Dostliringni shepqet we merhimiting bilen
xushal qil. Shundila ular séningdin ayrilmay, semimiy dostliring bolup
qalidu.
Mulayim kishning üch belgisi bar: birinchi, sörün telet, zeher
sözlük kishiler uninggha qopal sözlisimu, u yaxshiliq qilidu; ikkinchi,
qehr-ghezep oti uchqunlashqa bashlighanda u chishini chishigha
basidu; üchinchi, birersidin özige ziyan yetkende uni jazalashqa küchi
yetsimu, achchiqini yütidu.
Seksen yettinchi nesihet
ey qizim, eger birer hajetmenning sanga hajiti chüshse, u
hajetmenning sanga yaki dininggha zeriri yetmise, bayliqinggha, yeni
pul-mélinggha tesir körsetmise, u kishning hajitini ada qil, qoruq qol
yandurmighin, hem u hajetmenni yalghanchi dep guman qilma. Eger
u, yeni hajetmen séning yaxshi kishi ikenlikingge ishenmise, hajitini
tilep aldinggha kelmes idi. Shuni bilginki, sanga hajiti chüshken her
qandaq hajetmen séning esiringdur. Der heqiqet, hajetmenlikesirlikning ikkinchi mertiwisidur. Shunga esirlerge hem rehim
qilghaysen! Esirni öltürüsh muwapiq emes.
Seksen sekkizinchi nesihet
186
ey qizim, kishilerning xizmetkarlirigha xush muamilde bol. Iching
bilen téshingni toghirliq bilen béze. Diling bilen herkting oxshash
bolsun. Namaz ötesh, roza tutush qatarliq ada qilishqa tégshlik
qaidilerni ada qilishqa tirish. Kishiler bilen bolghan muamilde tiling
tatliq bolsun. Kocha-koylarda, yeni bazarlarda tola laghaylap yürme.
Awam arisida eziz bolghaysen. Yaman-yalghanlardin perhiz qil.
Sözligende söz munbirining edep-qaidilirini saqla. Tekebborluq
qilma, yalghan éytimaq qatarliq bolmighur qiliqlardin yiraq bol.
Xelqni özüng qilghan we qilalaydighan ishqa bashla. Shundila
insap-diyanetlik kishiler qataridin orun alalaysen!
Seksen toqquzinchi nesihet
ey qizim, ilimni obdan ügen we ögen'genliringni yaxshi ibariler
arqiliq ada qil, yeni bashqilargha yetküz. Ilim ögünüsh we ögütüsh
yolida xijil bolma. Emma héch waqit yalghan éytima. Bezide
agahlandur, bezide söyündur. Söz qilghanda tolaraq özüng höddisdin
chiqalaydighan we obdan bilidighan sözlerni dégin. Munazirige, yeni
de-talashqa salidighan, delil-ispati bolmighan sözlerni déyishtin
saqlan! Chünki, de-talashqa salidighan, delil-ispati bolmighan sözler
kishini uyatqa qalduridu.
Toqsuninchi nesihet
ey qizim, qiz bolup yarilish péshaningizge pütülgenken, siz bu
muqeddes iradidin özingizni cheksiz bextlik sanishingiz, qiz
bolghanliqingizdin pexirlinishingiz, wujudingizgha qizliq peziletni
jemilep, séhiriy küchingizni qézishiingiz, hayatta insanlargha
paydiliqla boldiken, her qandaq ishqa ijtihat qilip, özingizning
erlermu qilalmaydighan ishlarni qilalaydighanliqingizni bildürüp
qoyushingiz kérek, özingizning heyran qalarliq netijiliri arqiliq
kishilerni qayil we mayil qilalisingiz, siz bu dunyada menilik
yashighanning heqiqiy peyzini sürgen hésablinisiz.
Toqsan birinchi nesihet
ey qizim, qiz bala bolghaniken, u özige xas nazaket, xuliq,
wapadarliq, sadaqetmenlik, méhirbanliqni belge qilghan qizliq
qedir-qimmitini yartishi, mushu qedir-qimmiti asasida özining
hayatliq paaliytini dawamlashturup, jem'iyetke az-tula töhpe
qoshushi, hayat ata qilghan németlerge jawab qayturushi insaniy
187
mejburiytidur. Elwette pakliq ichige yoshurun'ghan, qizlargha xas
nazaket, qizliq shermi-haya tökülüp turghan qizlargha hemme
kishining ichi köyidu, ularning jem'yettki ornimu, abruyimu nahayiti
yuqri bolidu. Ekische pursetpereslik qilip, özining izzitini saqlimay,
teyyar desmayisge tayinip yuqirgha yamishishni közligenler, melum
bir meqset üchün özini bulghighuchilarning xushalliqi uzun'gha
barmaydu.
Toqsan ikkinchi nesihet
ey qizim, yaxshi terbiye körgen we ilim nuri bilen xuliqini
yaxshilghan qizlar her yerde izzet tapidu, abruy qazindu. Ilim qizlar
üchün eng yarishidighan zinnet. Eqilini nadanliqtin qutuldurghan her
bir qiz nomus, izzet, qizliq qedirini chüshinip yetse, andin
bashqilarning aldidimu qedirlik bolidu, öz qimmitini tapidu. Bundaq
haya nishanisi éniq qizlar héchqandaq ishta adiship qalmaydu.
Ilimsiz qiz bolsa turmushtiki her qandaq ishta türlük kemchiliklerge
yol quyidu. Qizlar üchün eng zörür nerse bolghan nomus, izzet, haya
qatarliq peziletler ilim-meripet arqiliq téximu nurlinidu.
Toqsan üchinchi nesihet
ey qizim, ademni yaman ishlardin tosdighan haya insan üchün
intayin yaxshi xislet we kishilik edep exlaqning huli hésaplinidu.
Muhemmet eleyhissalam: iman derextur, haya shaxtur dégenidi.
Eger haya bolmisa, kishiler bir-biridin uyalmisa, xelq arisida yaxshi
qaide-yusunlar yoqilip, hemme ishqa ziyan yetküzidu. Ademlerde
ishench we diyanet qalmaydu. Mana buningdin melumki, kishlerge
hayadin yéterlik menpeet bardur. Yaxshi xuy exlaq méwisi hayadin
terbiye tapmisa, u hergizmu kishige lezzet bermeydu. Bilish kérekki,
güzelliknimu haya bilen söyüsh kérek. Qiz balining hemme bayliqi
uning numusi, bu bayliq her qandaq mirastinmu qimmetlik.
Toqsan tötinchi nesihet
ey qizim, güzel exlaqliq bir qiz bilen betqiliq bir qiz tengla
yigitlerning aldida peyda bolsa, elwette güzel exlaqliq qiz yigitlerni
xuddi süzük göher-yaqut özige tartqandek tartiduk, bundaq
qizlarning hösni kamaliti adettikiche bolghan teqdirdimu, ularning
ésil xisliti yigitlerning qelbide ajayip güzel tesiratlarni qalduridu,
qizlargha xas nazaket dunyasi, méhir-muhebbet alimi ularning
188
wujudini esir qilip, ajayip shérin hés-tuyghulargha chömdüridu,
bundaq shérinlik, tatliqliq bu hayatliqning insanlargha sun'ghan eng
chong sowghisi, iltipatidur. Buning eksiche betqiliq, hösin jamalda
kamalet tapqan bilen qizliq qedir-qimmetning eng körkem yarishiqi
bolghan güzel exlaq kem qizgha yigitlerning meyli tartmaydu.
Toqsan beshinchi nesihet
ey qizim, shu tapta xushxuyluqtin murad tapqan qizlar sizning
etrapingizda aghzdin minglarche bulbullarning nawasini yangritip
xushnawa qilip, sizge dostluq we sadaqetmenlik körsitwatqan
bolushi, bu dostluq izharidin qelbiingiz söyünüp alemche xushalliq
we bext quchiqida elleylinwatqan bolushingiz, özingizmu ulargha
nisbeten yene uningdinmu öte xushxuyluq iltipat qilip, bu jahan'gha
issiqliq bériwatqan bolushingiz hem mumkin. Qandaqla bolmisun,
qizlargha bolghan alahide nazaket güli bolghan xushxuyluq we issiq
chiray bolush, dostluq we sadaqetmenlikni wayigha yetküzüsh,
méribanliq körsitish sizning wujudingizgha mujessem bolghanda,
rohingiz alahide jushqunlinip, qeyerde bolsngiz nahayiti qizghin
keypiyat dunyasi hasil qlalaysiz.
Toqsan altinchi nesihet
ey qizim, dewr éqimida qandaq yéngi özgirish bolushidin
qet'iynezer, qoyuq örp-adet dunyasida yashang! Özimizge xas milliy
örp-adet, kiyinish aditi, turmush usuli, özlük éngini saqlap, eslidiki
rohiy haletke qaytiqinngizdila, siz heqiqiy menidiki uyghur qizi,
kelgüsi ewlatlarning yaramliq terbiychisi bolalaysiz. Sizning milliy
xasliq jehettki artuqchiliqingiz haman sizni yüksek pellilerge bashlap
baridu.
Toqsan yettinchi nesihet
ey qizim, siz özingizni heqiqiy tonughankensiz, özingizge
ishen'genikensiz, choqum qoyuq milliy örp-adet dunyasida yashang!
Etigen turghiningizda ata-anngizdin: yaxshi uxlapsilermu? dep ehwal
sorang; yatidighan chaghda xeyr, allahqa amanet, yaxshi chüsh
kürünglar déyishni isingizdin chiqarmang; ata-aningizgha her bir
söz-herkitingizde hörmet tuyghusini béring; oghullar bilen muamile
qilighanda xushxuyluqingiz, méhirbanliqingiz, köyümchanliqingiz
arqliq ularning ishenchiisge érishing (emma xata tuyghu bérip
189
qoymaslqingiz üchün muamilingiz chektin halqip ketmisun); chay
qoyush, méhman kütüsh qaide-yüsunliri, méhmanni izzetlesh
sözlirini öginwéling; mehelliwi tüs alghan kona qaide-yosunlarnimu
amal bar öginwéling, öginip bolalmighan teqdirdimu xewerdar bolup
qéling; shexsiy tazliqqa diqqet qiling.
Toqsan sekkizinchi nesihet
ey qizim, bilingki, pak-diyanetlik bolush kishige huzur, erkinlik,
xatirjemlik bexish itidu. Pak-diyanetlik kishi her qandaq
boran-chapqundimu merdane turalaydu, özining ömrini yil sanap
emes, belki töhpe sanap ötküzüshni bilidu. Ippet-nomusini saqlash
bilen qizlar eng ulugh hésablindu. Shunga, qizlar muhebbet
mesliside, yigitler bilen bolghan muamlde eng muhimi özining
pakliqini saqlashni bilsila, wijdani bulghanmaydu, her qandaq
chaghda yüzi yoruq bolidu, turmushta qizlargha nisbeten bext,
qedir-qimmet dégen ene shu. Pul hergizmu insaniy qedir-qimmettin,
pakliqtin we ippet-numustin üstün turalmaydu. Heqiqy
ar-numusluq, insabi bar qiz hergiz bashqilarning pulini destek qilip
özini ayagh asti qilishigha yol qoymaydu.
Toqsan toqquzinchi nesihet
ey qizim, köz yüzge alahide hösin béghishlaydu. Köz- alemni
körgüchi, insanning meniwi dunyasi we salametlikini ekis ettürgüchi
eynektur. Közge terip bérilgende köp hallarda otluq közler , séhrilik
közler , méhirlik közler dégendek oxshitishlar qollnilidu. Der heqiqet
köz köngülning eyniki. Insanning qandaqliqini bilish üchün aldi bilen
uning közige qarash xata emes. Qizlarning közi ibaliq, hayaliq,
mulayim bolghini yaxshi. Saghlam közler yüzge hösin béghishlash
bilen birge salametlik üchün hem muhim. Ayrim hallarda bezi qizlar
közüm yenimu chirayiliq bolsun dep, her xil boyaqlarni bilip-bilmey
shilitidu. Netijide köz we qapaqliri qizirip, esli chirayliq bolghan
közler xunuklishidu.
Yüzinchi nesihet
ey qizim, siz chirayliq, qimmet baha kiyimlerni kiyip özingizge
zinnet birisiz, u zinnet sizde emes belki kiyimliringizdidur; min'gen
étingiz bilen maxtinsiz, lékn bu zinnet, kamal sizde emes
étingizdidur; ata-buwiliringizning peziliti bilen pexirlinisiz, bu
190
peziletlerning igiliri ata-buwiliringizdur. Eger ashu peziletlerning
igiliri öz heqqini qayturwalsa, sizge héchnime qalmaydu. Halbuki
peziletler sizge özleshmigenliki üchün qayturwélishningmu hajiti
yoq. Bashqilarning zinniti bilen zinnetlinelmeysiz. Xuluq- mijezingizni
tüziting. Peziletlik bolung, mana bular özingizning zinnitidur, shu
chaghdila öz zinnitingiz bilen pexirlinishke heqliq bolisiz.
191
Altinchi pesil:
qelb sadaliri
aptori : emiru xalid- terjime qilghuchi: hilali
dua heqqide
közligen arzusi bolsimu, yoli étilip amalsz qalghan, kshlerdin
yardem tegmigen, meqsetlirini ashuralmay, tenha, bichare, qelbi
siqilip, köngli sunup, köüzliri yashqa tolsmu arzusigha
yételmigenlerge béghshlandi.
Aldingda menggü taqalmas bir ishik turuptu, uning igisi séxi,
bihajet, hetta özidin hajitini sorimaydighanlardin ghezeplinidu...
Bu kitabichning mezmuni :
• hemmmiz allah gha muhtajmiz.
• ularinng hayatidiki dua.
• öz aghzidin anglayli.
• yashlar bilen söhbet.
• duaning ijabet bolmasliqning sewebliri.
• duaning ijabet bolushidiki töt shert.
• köpchlik! Chin qelbinglardin dua qilinglar !
Sözimiz ibadetler ichidiki bir xil ibadet heqqide bolmaqchi, lékin
bu ibadet toghrisda söz échishtin ilgiri men silerge hemmmiz hés
qilidighan bir mesilini ochuq diyishim lazim :
emelyet shuki, her-birimizge bezi chaghlarda qiynichiliqlar
tughulup turidu, barliqmiz allah gha muhtajmiz, hemmimiz allah
aldida hajetmenmiz, her qandiqimizning ishqa ashurushni
oylaydighan arzulirimiz bar, her qandaq birimizning allah
kechürsiken dep tileydighan gunah – xataliqlirimiz bar, her –
birimizning allah qa her xil tiliki bolidu, bundaq bolmaydighan birmu
adem yoq, mana bu biz dua dep atawatqan nersidur.
Allah mundaq deydu: i insanlar! Siler allah gha muhtajsiler,
allah (hemmidin ) bihajettur, medhiyige layiqturw. .... (fatir sürsi, 15ayet ), mutleq muhtajliq. ... Barliq nersilerde muhtajliq. ... Héchkim
bu atalghudin sirt emes ! Baymu muhtaj, kembeghelmu muhtaj,
hakimmu (hökümranmu ) muhtaj, puqramu muhtaj, xojayinmu
muhtaj, xizmetkarmu muhtaj...
192
Hemme – hemmimiz allah gha muhtajmiz, u bolsa bihajet
tenha zattur, shunga biz allah gha hajetmenmiz.
Allah subhanehu wetealaning : rebibnglar éyittiki, (i bendilirim !)
dua qilinglar, ijabet qilimen (ghafir sürsi, 60- ayet )dégen sözi
heqqide, buning mezmuni toghrsida birlikte tepekkur qilip baqayli,
rebibmiz özige dua qilshmiz bilenla ijabet qilidighanliqini éytiwatidu!
Buningdinmu qiziqarliqi bir kishi peyghemibrimizge kélip mundaq
dédi : i allahning resuli! Rebibmiz biz towlap chaqirghudek
yiraqitimu yaki sirdashqudek yéqindimu? yeni, biz ya rebbim, ya
rebbim !dep towlghudek yiraq ariliqtimu, yaki jimjitqina sirimizni
tökkudek yéqin, yénmizdimu? Démekchi idi.
Resulullah undimey turup qaldi we shu haman allahning bu
ayiti nazil boldi: bendilirim sendin men toghruluq sorsa (ulargha
éyitqinki ) men heqiqeten ulargha yéqinmen, manga dua qilsa, men
dua qilghuchinng duasini ijabet qilmen, ular toghra yol tépish uchun
méning dewitimni qobul qilsun we manga shensun! beqere sürsi,
186-ayet.
Démek, bu mesilide resulullahning wastchiliqi lazim bolmayiti,
allah taala hergizmu : i muhemmed, méning yéqin ikenlikimni
ulargha dégin! Démidi, belki udulla, men heqiqeten ulargha
yéqinmen, manga dua qilsa, dua qilghuchining duasini ijabet
qilimen, dep bildürdi, resulullah bolsa bizge mundaq dep yetkuzgen :
kmki allah din hajitini sorimsa allah uninggha ghezep qilidu tirmizi
rwayet qilghan.
Démek, kmki allah din hajitini tileshke adetlenmise, allah
uninggha ghezeplinidu, sen musulman bolghankensen ikki qolung
allah din hajet sorap dayim yuquri kötirilip turushi tebiyliktur!
Resulmiz bizge mundaq bildurgen idi: dua qilshning özi ibadet
tirmizi we ebu dawud riwayet qilghan.
Resulullah yene bizge shundaq bir isl hedisni ögetkenki, her –
birimzning bu hedis heqqide tepekkur qilip béqishimzni arzu
qilimen, chunki bu isl hedis her – birimizning rebbimizge dua qilishi
bilen rohiy dunyamizda zor quwwet peyda bolidighanliqigha ishare
idi : allah taala heqiqeten hayaliqtur, séxidur, bende ikki qolini kötirip
dua qilsa ularni umidisz quruq qayturushtin haya qilidu , tirmizi
193
riwayet qilghan.
Resulullahning hayaliq , séxi ismlirini tallighanliqigha qarighin,
hayaliq , yeni allah özluk supitige layiq haldiki intayin uyatchanliq;
séxi , yeni allah sanga sorimastinla bériwéridu... Allah mushundaq
ulugh süpetlerge ige bolghachqa, dua qilip qolungni köterseng héch
qachan uni ümidisz qayturmaydu! Qelbinglar dua qilishqa
telmurüwatamdu?
Emdi men duaning özi ibadet dégen hedis heqqide bir soal
sorap baqay : duaning özi ibadet bolsa namazni néme déyish kérek ?
Resulullah néme üchün ibadet mesilisde duanila tilgha alghan?
Yashlarning köz qarashliri
* méningche namaz oxshimaydu, chunki biz namaz
oqughinmizda süre fatiheni oquymiz hemde bashqa melum
sürilernimu oquymiz, emma dua bolsa, men allah gha biwaste
sözumni deydighan, ichimdiki we qelbimdiki barliq tilek – arzulirimni
yetkuzidighan birdinbir ibadet hésablinidu, ibadet déyishtin meqset
mushu.
* men mundaq de p qaraymen :dua démek ibadettur, chonki
men birsidin bir nerse telep qilsam bu méning shundaq dep itrap
qilghinim bolidu: u barliq ishlarni bashquridu, xalighinche ish élip
baridu, özi yaxshi körgini boyiche aymay béridu, mana bu rewishte
yaratquchimizning pezlini étirap qilghinmiz ibadetning ali dejsidur.
*ménng qarshimche, insan dua qilip, (i rebbim, men séning
aldingda bicharimen, sendin bashqa tayanchim yoq) dep turghan
chaghda, bu uning allahning muhtaj bendisi ikenlikining éniq pakiti
bolidu. Méningche rebbimiz bilen bolghan alaqimiz hergizmu
perzlerni ada qilish – roza, namaz oqush we hej qilish qatarliqlar
bolmastin, belki asasi jehettin söygu alaqsidur, men birinchi bolup
allah gha bolghan muhebibitim we dualirim arqiliq uninggha
yéqinlishmen, andin allah ni söygenlikimdin uning perzlirini ada
qilip, dua qilip we yéqinlishp turushum sheksz......
Yashlar teripidin diyilgen sözlerning köp qsmigha qoshulushum
bilen birge, bashtikilerni yighinchaqlishmgha ruxset qilinglar.
Ibadet sözi eslide qulchliq qilmaq, yeni melum xojayin'gha qul
bolmaq dégen sözdin kélip chiqqan, qul dégen sözni tilgha
194
alghinmizda, tunji bolup néme oyingizgha kélidu? Bichariliq....
Boysunush, iltija we muhtajliq....
Démek ibadet kelmsining esli mensi boysunush , mesilen bir
insan namaz oqughanda toluq boy sunushni hés qilalmasliqi
mumkin, yeni namazdiki chaliliq sewebidin emes, belki diqqitini
merkezleshturelmesliktin. Mesilen sen yene zakat perzini ada
qiliwatqiningda toluq boysunushning menisini hés qlalmasliqing,
nurghun ibadetler buxil boysunushni biwaste sézelmey qélishing
mümkin.
Emdi sen qolungni kötirip :i rebbim !men sanga muhtajmen, bu
ishta sendin bashqa héchkim méni qutquzalmaydu! Dégen
waqitngda, qulchilqni sezmigen halda mundaq diyelishing menggu
mumkin emes. Del mushuning uchun ibadetning yaki qulichiliqning
eng yuquri derijsi allah qa dua qilishtur, chunki sen bu chaghda
rebbingge intayin yéqinlighan bolsen, uning qudretlik hem küchlok
rebbing ikenlikini, özengning uninggha muhtaj ajiz, zeip bendisi
ikenlikingni tonup yetken bolisen, shunga sen dua qiliwatqan
chéghingda shuni chushinishing kérekki, sen allah tilikingni ijabet
qilish uchunla dua qiliwatmaysen, belki uninggha toluq boy sunushni
ögnish üchun, qulchiliqni bilish öchun, bu arqiliq rebbimizge téximu
yéqinlishish uchun dua qiliwatsen. ...
Bularning hayatidiki dua
wejdi el'erebi..
Ustaz wejdidin soraydighan soalmiz:
hayatingizgha dua qandaq tesir qilidu, turmushingizda bu
ibadetke qandaq muamile qilisiz?
Rastmni éytsam arimizdiki yashlarning duaning menisi
toghrsidiki mulahizilirige, uning qandaq ibadet ikenliki heqqidiki
sözlirige diqqet qildim, manga shundaq oy keldi :insan dua
qiliwatqanda toluq boysunush we muhtajliqqa chökup turushi
choqum, kimge ?bir xil küchke, bu küch – allah taaladin ibaret büyük
küchtur.
Resulimz eleyhsslam bu xususta qilidighanning hemmsini
qoymay bizge ögetken idi, yeni bizning pütun hayatimiz duadin
ibaret, barliq ibadetlirimiz duadin ibaret. ... Uyqudin oyghiniishta
195
dua bar, uxlashining duasi bar, uxlashtin ilgiri dua bar, öydin siritqa
chiqishta dua bar, öyge kirshte dua bar, xalagha kirishte dua bar,
xaladin chiqishita dua bar, ayallirimizgha yéqinlishshta dua; yéngi
kiyim kyshtmu dua. ... Shexsen ménng dua qilishta bir nechche xil
tejriblirim bar: her qandaq bir mushkülat yaki qyinchiliqqa
yoluqsam, aditim boyiche anam bilen alaqiliship uninggha : bu
künlerde méni untup qalmighansz? deymen, u yaq balam,
héchqachan unutmidim, bamdat namizimda sanga uzmey dua qilip
turwatmen dep jawap béridu. .. Yene mesilen'ge, bezide pulgha
muhtaj bolup qalsam derru hel qiliish charsige sure (waqiege) iltija
qilimen, chunki resulimiz bu sure heqqide mundaq dégen : eger bu
sure bir öyde oqulsa, bu öyge hergiz kembeghelchlik yolmaydu
beyheqi, ebu yela bu menide riwayet qilghan.
Téxi ikki kün burun ayalim bilen azraq pul lazim boluwatqanliqi
toghrisda sözleishken chéghimda, u manga : néme üchün bu mesile
heqqide köp sözlep yurimiz, bizde witamin barghu? deydu. Allah razi
bolsun, ayalim her qandaq nerse sétiwilishta, hetta ayagh
sétiwilshtimu, allah xalimghan bolsa sétiwilish qiyinchiliq
tughulmsun dep, allah gha stixare qilip andin alidu. ...
Allah taala hedis qudisyida mundaq dégen : bendem dayim
nefli ibadetler arqiliq manga yéqinlishidu – de, men uni yaxshi körup
qalimen, men bendemni yaxshi körsem, uning anglaydighan
quliqigha, köridighan közige, tutidighan qoligha, mangidighan
putigha aylinimen, mendin sorighinini bérimen mendin panaliq tilse,
panaliq bérimen buxari riwayet qilghan.
Heqiqeten karamet !muhimi men waqie sursi bilen meshghul
boldum, kéche –künduzluk wezipem qilip, zikri – tilawet qilishta
özem yaxshi köridighan waqitlarda – bamdattn kéyin, shamidin ilgiri
tekrarlidim. Allah bilen qesemki, oylimghan yerdin allah rizqimni
teliwimni ata qildi! Men ayalimgha : sure waqiening karamti dédim.
Allahning ghemxorluq –köyumchanliqining ispati qatarida, u méning
teliwimini ijabet qildi.
Men bir nerse démekchimen, hemmmiz hayatimizda köpligen
burulush nuqtiliridin ötimiz, arimizdiki her- birimiz melum bir duani
qilghan yaki bashqa birsi uninggha qarita dua qilghan bolidu, bu
196
duaning sewebi bilen sen bir xil halettin yene bir ehwalgha ötsen.
Duadin ibaret bu mesile anilargha alaqidarliqi bar, intayin ajayip
alaqsi bar; bolmsa resulullah némshqa : jennet anilarining qedemliri
astididur deydu? ehmed riwayet qilghan.
Allah bilen qesemki, burun men künige töt qap tamaka
chékettim, allah gha yalwurup köp dua qildim, i rebbim, i
perwerdigarim! Deyittim. Beytullani tunji qétim ziyaret qilghan
chéghimida, kebini tunji qétim körgen waqtimda méning bir ijabet
bolidighan duayim barliqini bilgechke, del mushu ish üchün dua
qildim : i rebbim! Méni tamakidin qutuldurghin ! Dédim. Allah gha
shukri, heqiqeten duayim ijabet boldi, uzun'gha qalmay tamaka
chékishitin qutuldum. Men yalghuzla dua qilmighan idim, ayalim we
anam men bilen bille idi.
bir mesle, beziler dua qilsimu ijabet bolmighanliqidin jiq
datlaydu, allah ijabet qilidighanliqini wede qilghan turughluq
bundaq bolushini qandaq chüshinisiz ?
* belkim toluq ishench yoq bolghan bolushi mumkin, yeni eger
men toluq shench qilghan halda dua qilmsam, duayim ijabet
bolmaydu.
* belkim ijabet bolmasliqta bir xil hékmet yoshurun'ghan bolushi
mumkin. Yeni, rebbimiz tiligen nersimiz özimizge paydisiz
bolghachqa uni men'i qilghandur. Emeliyette, ijabet kéchikishning
sewebi, allahning bu bendini söygenliki bolushi mumkin, bu
sözimizni tekitleydighan bir eser (hedis)kelgen : allah taala, i jbiril,
bendem manga dua qildimu? Deydu, jibril, shundaq rebbim, dep
jawap béridu. Allah taala :i jibril, bendem manga yalwurup
soridimu? Deydu, jibril :shundaq i rebbim! Dep jawap béridu. Allah
taala: i jibril, bendemning tilkini kéchkturgin, men uning awazini
anglashni yaxshi körimen, deydu .
Bezide bolsa, allah tabarek weteala sanga qulchiliq qilishini
ögtishni yaxshi körgechke, sen dua qilsang, ijabet qilishni
kéchikturidu – de, sen bu arqiliq allah gha yéqinlishishning lezzitini
sézishke bashlaysen, resulullahning töwendiki hedisni anglighin :
dua qilighan her qandaq adem bolidiken, uning duasi choqum ijabet
197
bulidu: bir bolsa dunyadila meqsidige yetkozidu, yaki uning axirettiki
mertiwsi uchun saqlap qoyidu, kishler qiyamet kuni kelgende,
rebbimz ulargha : jennettin bularni, yene bularni alghin dep iltipat
körsetkende, bende : i rebibim bu qaysi emelimning hésabigha ?
Dep soraydu, allah uninggha : dunyada qilghan mushu mertiweng
uchun ijabet qilinmighan dualiring hésabigha bérildi, deydu, hetta
bezi möminler :i rebibim, men burun qilghan dualirimdin héch
nersini ijabet qilmighan bolsangchu! Deydu . Tirmizi ebu hureyredin
mushu menide riwayet qilghan.
Yene shundaqla, birsning duasning miqdarida ötközgen
gunahlirini öchurush uchun duasi ijabet bolmaydu.
Sen bir hepte, bir aylarghiche dawamliq uzmey dua qlsang,
ijabet bolushi kéchikse, emelyette ijabiti kéchikken her bir
duayingning bedilige gunahliringning meghfiret qiliniwatqanliqini
tesewwur qilip baqqin !
Démek, bezi chaghlarda duaning ijabet bolushi kéchikse, bu
insan'gha paydiliq bolidu.
Undaqta allah bir bolsa, sinéng awazingni dawamliq anglashni
yaxshi körgenlikitin ijabet qilishni kéchkturidu, bezide bolsa, allah
sanga qarimidi, duayingni ijabet qilmidi dep sanga weswese sélsh
uchun kelgen sheytaning bilen qandaq köresh qilishni sanga ögtsh
uchun allah ijabetni kéchiktüridu. Démek rebbimiz séni snash uchun,
yaki séni shermende qilghan halda allah ijabet qilidu, dep
sheytaningni qoghliwétshini sanga ögtish üchun ijabetni
kéchktüridu. Bezi chaghlarda ijabetni kéchktürüsh sanga paydiliq
bolghachqa kéchkturse, yene bezide séning gunah qilwatqanliqingni
chushendurup qoyush uchun ijabetni kéchkturidu, bu chaghda
bundaq gunahtin töbe qilsanglar, allah choqum ijabet qilidu.
Tewbe qilghan bir yashning duagha alaqidar kechurmshliri
smim abdulla, yigrme töt yashqa kirdim, msirda élan ‫ــ‬
teshwiqat shrketlirining biride shleymen, teqwadarliqqa ötush
jeryanimni addi halda bayan qilsam, 16 yashqa kirgen waqtimda
(kuleyib sin'alghusi ) da kyim modili bolup shleshke bashlidim,
netijide, ata ‫ ـ‬anamning yaxshi terbiyiliginige bolupmu anamning
alahide tesir singdurginige qarimastin, buzuqchiliqqa tolghan
198
atmosféra bilen tonushtum, men kchik waqtimdin tartipla namaz
oqush asasida yaxshi terbiye alghan bolsammu, epsuski nachar
kishler bilen arliship qalghan sewebimdin öyumdin alghan
terbiyemdin yiraqliship ketitm, qisqsi nachar ishlar tereqqi qilip,
sheytan heqiqetenmu manga intayin köngul bölüwatatti. Mesile
sirtlargha chiqip, tamasha qilish, ashxanlarda tamaqlinish bilen
bashlandi – de, yurushup ketti.... Biraq ishlarning keynidin :
héchqanche ish emesqu, sirtta yep ‫ ــ‬ichish ‫ ــ‬bes, yéngi ishlarnimu
qilip baqay : deyttuq. Néme yéngi shlarni qilsamken dep yéngiliq
izdep bir mezgil yurduq, axiri ishlar haraqqa, zeherlik chikimlikke
qarap tereqqi qildi, kolléktip tansa- usul kéchliklirige,
sin'alghuxanilargha qatniship, nechche künlep öyge barmay sirtlarda
tünep qalidighan bolduq.
Her qétim özüm yalghuz olturup qalghan chéghimda
meyüslinip, men qiliwatqanlirimdin heqiqeten bexitlikmu? Yaki
özemni aldash üchünla mushundaq dewatamdimen? Dep özemge
soal quyattim.
Biraq dostlirim bilen bille bolup ularni körgende bolsa,
bularning hemmisi xata qiliwatlar bolup yalghuz menla toghra
qilarmenmu? Deyttim ‫ ـ‬de! Ular néme qilsa shuninggha qoshulup
kétettim...ularning hemmisi bir xil ishni toghra dep qarighan iken,
mangidighan yolung mushu de! Ular bilen arliship ketkinimde xuddi
özemni yoqtikideklasézettim, etrapimgha qarashqa pétinalmayttim,
xuddi men ölüktek... Tamamen ölüktek yashawatattim...
Mende her qandaq natoghra ishni ikkilenmestin qilalaydighan
qap yüreklik bar idi, hetta méning nezerimde xata ish toghra, toghra
ish xata bolup qaldi, namaz, qur'an oqushtek ishlardin qéchishim
lazim idi...
Künlerning biride hemralirim bilen bille ölgen ademler
toghrisidiki fantaziyilik sin'alghu filimini köriwatattuq, filimde
sheytan qaqaqlap külüp kishilerni dozaxqa kirgüzetti, shuning bilen
men özemni ashu ademlerning qatarigha kirip qalghandek, sheytan
manga külüwatqandek hés qildim-de, ghelite bir xil qorqunchqa
chüshüp qaldim, héstiriyelik qorqunch sewebidin hemralirim arisida
qattiq chiqirap tashlaptimen, biz turghan öyde jin ‫ ــ‬sheytanlar
199
bardek hés qilip, bu yerde turushqa pétinalmidim we ulargha : men
kétimen! Dédim. Men hushumni bilip ‫ ـ‬bilmey öyümge bardim,
pütün bedinim laghildaytti, néme qilishimni bilmeyttim, shu
chaghda bamdat namizigha ezan éytildi, men, taharet alay, süre
yasinni oquy dédim, lékin héch nerse oquyalmaywatattim, chünki
sheytan rohi dunyarimni igelliwalghanidi...qur'an oqusamla bedinim
laghildap titrep, téximu qorqunchqa chüshettim. Shuning bilen
namaz oqumaqchi boldum. Öy bilen mesjidning arliqi yüz métirla
kelsimu, lékin özemni qahiredin aswan'gha barghandek hés qilattim.
Qorqup aran mangattim, kéyin yügreshke bashlayttim, sheytan
manga weswese qilip, sen sarang bolup qalding, namaz oqush kérek
emes, deytti. Üch ay(90kün) sheytan bilen toxtimay tighmu-tigh
küresh qildim.
Allah gha shükri, allah méni öz pezli arqiliq sheytan üstidin ghalib
kélishke muyesser qildi, u méni bek charchitiwetkenidi, taharet
alsammu, namaz oqusammu, qur'an oqusammu sheytan méni
qiynatti, hetta men anamgha özemning sarang bolup qalghandek
tuyghuda boluwatqanliqimni éyttim, anam néme ish yüz bergenlikini
mendin soridi, men uninggha hemme ishni dep berdim, buning
qachandin bashlan'ghanliqini, qaysi küni bolghanliqini éyttim. Anam
subhan'allah dep allah ni ulughlap towlap ketti we, del ashu küni
men sen üchün kün boyi dua qilghan idim, allahning séni toghra
yolgha bashlishi üchün sap qelbim bilen, xalis niyitim bilen dua
qilghanidim dédi...
Men heqiqetenmu qelbimge hidayet ornawatqanliqini, xuddi
manga singip kitiwatqanliqini sezdim. Goyaki anamning dualiri allah
teripige örlep, allah uni qobul qilip andin derhal chüshkendek, shu
haman 180giradus buruldum we anamgha: emdi qandaq qilimen?
dédim.
U: inshaallah, rebbimiz duayimni qobul qilip, séni toghra yolgha mesjidke-yétekligey, sen emdi özeng bilen hem sheytan bilen küresh
qilishing kérek, allah séni muweppeq qilghan yoldin héch qachan
ayrilmasliqqa tirishqin, rebbimiz sanga jennetke kirishni nésip
qilghuche tirishqin dédi.
Men heqiqetenmu chidap kételishimge közüm yetmigen idi,
200
béshimdin ötküzgen qiyinchiliqimni peqet jeng dégen söz bilenla
teswirlep béreleymen. Kéche- kündüz ichimdimu, sirtimdimu jeng
boluwatatti. Axiri bir mesjidke bérip, axunum bilen körüshtüm we u
kishige mende yüz bériwatqan qattiq qorqunchni, sheytan méni
qandaq
aldap
méning
sarang
ikenligimni
xiyalimgha
ornitiwetkenligini sözlep berdim. U kishi manga sheytanning usuli
mushundaq, u özidin yiraqlashqanlarni körgen chaghda mushundaq
qilip barliq qoralni ishqa sélip baqidu, sheytanning hélisi ajiz,
bara-bara ichingdiki sheytan oyunlirining qalduqliri ölüp tügishi bilen
u séni tashlaydu, senmu öz qoraling arqiliq sheytan bilen küresh
qilishing kérek, quraling bolsa, namaz, qur'an we teqwadarliqingdur
dédi.
Men ramizanning 28- küni kelgiche mushundaq halette
kétiwerdim. Dostlirimdin biri méni shu kéchisi melum bir mesjidte
tehejjud namizi oqushqa chaqirdi. Bu yerde manga, bille sohurluq
yeyli, dep sohurluq tamaq bergenlerni uchrattim we bular néme
dégen yaxshi ademler dédim, ulargha bekmu mestlikim kéletti,
chünki méning xiyalimda daim oylaydighinim, herqandaq kishi sanga
bir xil yaxshiliq qilsa yaki mulazimet qilsa, u choqum sendin bir nerse
telep qilatti. Tebiiki bu nachar hemralirimdin yuqqan illet idi, shunga
dunyadiki her qandaq nerse birge bir munasiwette bolidu dep
oylayttim. Lékin bu kishilerning sawap izdeydighanliqini, axiret
üchün sawap toplaydighanliqini bayqidim, ular bilen bille turghan
chaghlirimda sheytan mendin tamamen yiraqlashti, hetta sheytan
manga kélip :ular sendin némige érishmekchi?néme üchün sanga
yaxshi muamile qiliwatidu? Dep weswese qilghan chaghda, men
bular bilen arliship yüzliridiki tebessumni körüshüm bilenla sheytan
weswesisi derru yoqilatti.
Qisqisi, mesjidte ikki kün étkap qilghandin kéyin öyge qaytip
keldim. Sheytan men bilen qaytidin éytishishqa bashlidi, qizlar bilen
téléfunda alaqiliship paranglishishqa bashlidim, burun ularning
qaysisidur birining manga lappide qarap qoyushini yaki isharet qilip
qoyushini men arzu qilidighan qizlar emdi manga télfun qilip,
kelsingizchu? Sherm-sheyx shehrige bérip oynap kéleyli dégili turdi.
Ming epsuski ashu hemralirim bilen bir yerlerge bardim, sheytan
201
manga bolsa külüp, sinap baqmamsen, deytti...
Biraq men ular bilen bille uyqusiz tünlerni ötküzüsh bilenla
kupayilinip, haraq we zeherlik chikimlikke yoluqmasliqqa qarar
qilghan idim, shundaqtimu héchqachan könglüm aram
tapmaywatatti, men xuddi ulargha yattekla ular bilen chiqiship
kételmidim, qaytip kelginimdin kéyin inshaallah, allah méni
mustehkem iradige ige qilghay, mesjidtiki dostlirimdin menggü
ayrilmasliq qararigha keldim.
Elwette,
burunqi
hayatim
bilen
hazirqi
hayatimni
sélishturalmaymen, hazir turmushum heqiqi menige ige boldi,
menilik, ghayilik hayatqa öttüm, sen jennetke érshish üchün
yashaysen, jennetke kirishingge sewepkar bolidighan yaramliq
yaxshi perzentlerni tépishing üchün toy qilisen, hazir halal pul tépish
üchün ishlewatimen hemde dunyadiki her qandaq yaxshi emgekning
axirette sanga sawap ékilidighanliqini sezdim we allah gha
medhiyeler bolsun! Jennetni sétiwélipla qalmastin, yaxshi emgek
arqiliq allah xalisadunyadimu bextlik yashaydikenmen deymen!
Allah gha shükri allah öz pezlidin ayrimisun, allahning méni bu
yolda mustehkem mangdurishini tileymen .
Tewbe qilghan bir qizning dégenliri
men emeliyette abdulla bashta dep ötken sözlerni
éytmaqchimen, men uning sözlirige tamamen qayilmen, u dep
ötken herbir sözni méningmu sözom dep hés qiliwatmen, chunki
menmu tamamen uning ehwalini öz béshimdin kechürdum. Perq
shuki, u oghul, men qizmen. ... Del abdulla yoluqqan atmosféra, élan
we (kuleyb sn'alghusida ) modil bolup ishlesh. ... Uning uyghinish
sewebi hélqi filim bolushi mumkin, emma men tesaddibi bir
seweptin oyghandim, bir kuni kona dostlirim bilen bille
olturghinimda, bamdat namizini oqush arzusi peyda boldi we namaz
oquwétip uzaq dua qildim, (i perwerdigarim! Méni özeng yaxshi
köridighan yolgha yétekligin!) dédim, heqiqetenmu, allah özi guwah,
men shu waqttin bashlap azghun ötmushumdin tamamen alaqemni
uzdum.
Men heqiqeten bir nechche nuqitidin tesirlendim:
birinchsi, abdullaning : men tirik shekildiki ölük idim dégen sözi
202
manga qattiq tesir qildi. Subhanallah! U yuqurqi sözni qilghan
waqtta belkim qur'andiki bu ayetni körmigen bolushi mümkin :
eslide ölük bolup, biz uni tirildurgen, biz uningigha hédayet tépishqa
nur bergen bir adem zulmette qalghan we uningdin qutulalmighan
ademge oxshamdu? , en'am sürsi 122-ayet.
Yeni abdulla mezkur ayettin xewri bolmismu, shundaq tuyghuni
tilgha aldi, démek kimki allah ni tonumsa tirik dep hésablash qiiyin.
Yene bir nuqta shuki, abdulla ansining özige dua qilghan mezgili
del uning özgergen küni bolup chiqqanliqini bayan qildi, ustaz
wejdimu anisidin özige dayim dua qilip turushini ötünidighanliqini
sözlep ötti, anning duasidin ibaret bu mesilining muhmliqi buningdin
éniq bilindi, anining duasnila emes, barliq kishlerning duasini
élishmu intayin muhim. Chünki bezi chaghlarda özeng üchün qilghan
duayingdin bashqilar sanga qilghan dua téxmu küchlük bolidu,
resulullahning hediside mundaq bir mezmun ayan : musulman
insanning müsulman qérindishigha ghaywane qilghan duasi
ijabettur, uning béshida bir muekkel perishte bar, her qachan öz
qérindishigha yaxshi dua qilsa, u perishte :amin! Senmu mushundaq
yaxshiliqqa érshersen! Dep turidu , (suyuti jam'usseghirda ebu
derdadin riwayet qilghan).
Tesewwur qilghinki, allah taala séning duayingning ijabet
qilinishni tilep turidighan mexsus perishtini sanga belgiligen, xuddi
abdullaning ansi allah gha yalwurup abdulla üchün dua qilghanda
buning xasiytidin abdulla ongshilip allah gha yüzlinishke
bashlighan.....
Démekki, allah uning duasini ijabet qilip tilikige yetkuzgen.
Biraq bu yerde bir soal bar, bende allahning yolidin yiraq
turuwatqan chaghda dua qilsa ijabet qilinamdu?
Yashlarning közqarshi
* men bu heqte mundaq tepekkur qildim: bir insandin bir nerse
telep qilghanda waqtmda, kem dégendimu bu insanning heqlirini
ada qilghan bolushum kérek, uning heqlirining hemmisini ada
qilmighinim halda qandaqsige uningdin bir nerse telep qilishqa
pténalaymen ?
* mesile bashqida, yeni itaetchan yaki gunahkar mesilisi emes.
203
Shexsen men hijabliq bolushta ching turimen, heqiqi musulman ayal
bolup, allah ni ghezeplendüridighan ishlarni qilmaymen we tayini
yoq qiz ‫ ـ‬ayallar bilen sözleshmeymen, elwette, biz kamaletke yettuq
démeymen, chünki kamalet tenha allah gha xas. Lékin yaxshi ishlar
bilen shughulliniwatimiz, bezi ‫ ـ‬bezide allahning sinaqlirini bashtin
kechürimiz, yeni qilghan dualirimiz ijabet bolushi yaki bolmasliqi
mümkin, allah gha dua qilidighan herqandaq kishi bundaq
sinaqlargha yoluqup turidu...
heqiqeten bu yerde tabiinlarning alimliridin biri bolghan sufyan
sewrining intayin saz bir sözi bar: biringlar özi bilidighan yaman
illetliri tüpeylidin dua qilishtin cheklenmisun deydu bu zat.
Bu intayin güzel menige ige söz, buning delilimu bar téxi, allah
subhanehu weteala iblisning tilikinimu ijabet qilip, mundaq bayan
qilghan: iblis: manga kishiler qayta tirildürilidighan kün'giche
(qiyamet kün'giche) möhlet bergin dédi. Allah : sanga möhlet bérildu
dédi , ]eraf sürisi, 1415 ‫ ـ‬ayetler].
Qéni, undaqta ilmy nuqtidin gipimizni dawamlashturayli, eger
sen duayingning ijabet bolushini xalisang, aldi bilen hazirlashqa
kéreklik bolghan töt shert bar :
1. Toluq ishench, yeni allahning choqum ijabet qilidighanliqigha
chin pütüshung lazim.
2. Pütün hés tuyghu bilen bérilip dua qilish. Bundaq bérilish
heqqide tabiinlarning biri dep ötken töwendikidek intayin yaxshi bir
söz bar, u: qilghan duayim qachan ijabet bolidighanliqini bilimen
dégen, bashqilar uninggha : qandaq bilisen? dégende, u : qelbim
lerzige kélip, közlirimdin yash tökülüp, bedenlirim sukunatqa
chümülgenlikidin bilimen dep jawab bergen.. Bu xil menani
resulullahning töwendiki hedisidin uchirtimiz : bélinglarki, allah
hergiz gheplettiki biperwa qelibtin chiqqan duani ijabet qilmaydu .
Imam ehmet, tirmizilar ebuhureyridin riwayet qilghan.
Yeni, sen biperwa, gheplet basqan halda : i rebbim, manga bir
mashina lazim, i rebbim, méni jennetke kirgüzgin dewerseng allah
nedimu ijabet qilsun? Sen choqum allah gha pütün hés tuyghuliring
bilen bérilip turup yalwurup iltija qilishing lazim. Hetta bu heqte
imam ehmed ibni hembel mundaq dégen: duasini allah ijabet
204
qilidighan musulmanni ipeqet birla nersige oxshitalaymen, u xuddi
dehshetlik dolqunlawatqan déngizning ottursida halaketke közi
yetken halda bir tal yaghachqa ésiliwalghan ademge oxshaydu .
Duaning shekli qandaq bolidu?sen choqum allah gha iltija qilip,
yalwurup, chin qelbingdin bérilip rohi dunyaring lerzige kelgen
halda, i rebbim!méni özeng saqlighin! I perwerdigarim, méni özeng
qutuldurghin! Dep érip kétishing lazim, shunga allah taala özi
heqqide : béshigha kün chüshken adem dua qilsa ijabet qilidighan
zat... dégen, (nehli sürisi 62 - ayet).
Néme üchün béshigha kün chüshkenlik zikri qilinidu?chünki
béshigha kün chüshken adem pütünley allah gha bérilidu.
3-aldiraqsanliq qilmasliq. Bundaq aldiraqsanliqtin qattiq hezer
eyligin, resulullah mundaq dégen: bende gunah bolidighan ishqa
yaki sile- rehim qilmasliqqa dua qilmisila, aldiraqsanliq qilmisila
duasi ijabet bolidu bashqilar: i resulullah aldiraqsanliq némini
körsitidu? dep sorighanda, resulullah : nurghun dua qildim, ijabet
qilinmidi, dep meyuslinip duani tashliwétish dep jawap bergen.
4-mal-mülking halaldin tépilghan bolushi lazim. Chünki
resulullah: allah paktur, peqet pak nersinila qobul qilidu dégen we
shundaqla chéchi chuwuq, yüz-közini tupa basqan musapir, muhtaj
bir ademni tilgha élip, u pütün héssiyati bilen ikki qolini kötürüp
allah gha yalwurup dua qilsimu, yégen tamiqi, kiygen kiyimi we
ozuqluqi haramdin kelgen bolghachqa duasining ijabet
bolmaydighanliqini körsetken idi...
Axirqi sual: men rastinla allahgha körkem, tertiplik sözler bilen
dua qilalmaymen, oyumgha kechkini boyiche dua qiliwersem
bolamdu?
Ya allah! Kishilerdin biri bu sualni del resulullahdin
sorighanliqigha ishinemsiler? Oyunglargha keldimu? Bir kishi
resulullahqa kélip: i allahning elchisi, men sizdek we muazdek
qapiyleshtürüp obdan dua qilalmawatimen dégen, yeni del awu
qérindishimizning soalidek, körkem, tertiplik halda dua
qilalmaydighanliqini éytqanda, resulullah: undaqta néme dep dua
qilisen? dep sorighan. U: i allah sendin jennetni soraymen, i allah
duzaxtin méni qutuldurghin! deymen, dégen chaghda, resululla : biz
205
mushu jennet toghrisida dua qilimiz dégen. (imam ehmed, ebu
dawud we ibni majeler riwayet qilghan)
köpchilik! Qelbimizdikini ipadilep dua qilayli.
Axirqi nesihet
héssiyatinglar boyiche dua qilsanglar bolidu, sözlerni bekmu
yasap qilishning orni yoq. Qelbingdin chiqirip: i rebbim! Men sanga
muhtaj,
i
perwerdigarim,
men
aldingda
bicharimen!
Qilmishlirimning hemmisi gunah ishlar boldi, emdi sanga tewbe
qilimen, sendin ötünüp kechürüm soraymen, i rebbim, manga
yardem qilghin, yardimingni ata qilghin! I rebbim! Méni jennitingge
kirgüzgin! I perwerdigarim! Méni meghpiret qilghin, i rebbim!
Mendin razi bolghin! Sendin bashqa héch panahim yoq! Men
ajizmen!
Dégendek dua qilsang bolidu. Allah tala hedis qudsida mundaq
deydu: i bendilirim! Men hidayetke bashlighan ademdin bashqa
hemminglar azghunsiler, shunga mendin hidayet tilenglar, hidayet
qilimen, i bendilirim ! Men toyghuzghan ademdin bashqa
hemminglar achsiler, mendin rizqi tilenglar, toyghuzimen! I
bendilirim! Men kiyim keygüzgen ademdin bashqa hemminglar
yalingachsiler, mendin kiyim telep qilinglar, kiyimlik ata qilimen; i
bendilirim! Siler kéche ‫ ـ‬kündüzlep xataliq ötküzisiler, men bolsam
barliq gunahlarni meghpiret qilimen, mendin meghpiret tilenglar,
meghpiret qilimen! imam muslim, tirmizi riwayiti.
Körginki, allah bizdin qanche qétimlap dua qilishimizni telep
qiliwatidu! Yeni sen özeng xalighan barliq nerse heqqide, herqandaq
ishta allah taalagha iltija qilghin!..
Axirda sözomni dua bilen axirlashturushni toghra dep
qaraymen, allah taala tilkimizni ijabet qilip qalar, hemde bizmu
rebbimizning ijabet qilishigha toluq ishen'gen halda, aldiraqsanliq
qilmastin, pütün wujudimiz bilen bérilip, allah xalisa barliq mal ‫ـ‬
mülkimiz halaldin bolghan dégen niytimiz bilen duaning shertlirini
orundap mundaq dua qilayli:
i perwerdigarimiz ! Zatingning ulughliqi, padishaliqingning
kattiliqigha layiq halda barliq hemdu ‫ ـ‬sanalar sanga bolsun! Jimi
hemdu ‫ ـ‬sana allah gha xas! Asman ‫ ـ‬zéminni yaratqan allah gha
206
hemdu ‫ ـ‬sanalar bolsun! Kün ‫ ـ‬tünni yaratqan allah gha hemdu ‫ـ‬
sanalar bolsun! Bizni bu islamgha hidayet qilghan allah gha
maxtashlar xastur, allah bizni hidayetke bashlimighan bolsa biz
hidayet tapalmas iduq... Islam, iman we qur'an ata qilghan allah gha
güzel medhiler bolsun! I allah ! Xojimiz muhemmed eleyhissalamgha
burunqilar ichide rehmet ‫ ـ‬beriket yaghdurghin! Uninggha kéyinkiler
ichidimu rehmet ‫ ـ‬beriket yaghdurghin! Qiyamet künige qeder
uninggha perishtiler arisida rehmet berikitingni yaghdurghin ! I
perwerdigar! Gunahlirimizni kechürgin! Bizni meghpiret qilghin!
Eyiplirimizni yapqin! Ajizliqimizgha rehmi qilghin! Kemchiliklirimizni
toluqlighin! Name ‫ ـ‬emelirimizni ongdin bergin! Hésabimizni asan
qilghin! Ishlirimizgha özeng ige bolghin! Bizni dozaxtin azat qilghin!
Bizdin razi bolghin, bizge rehim qilghin, biz jennetni soraymiz,
dozaxtin qotquzushungni tileymiz!
I allah ! Bizni ehli jennet qatarigha pütkin! I perwerdigar! Bizge
rehim qilghin, chünki sen bizge rehmidilsen. I, manga dua qilinglar,
ijabet qilimen dégüchi zat! Duayimizni ijabet qilghin, gunahlirimizni
kechürgin! I söyümlük allah, i rehim shepqetlik allah, i bizge yéqin
allah, i, dualarni ijabet qilghuchi allah ! I, ulughluq, yükseklik igisi! I
allah, barliqimizni epu qilishingni soraymiz, i büyüklük, ulughluq
igisi! Musulman yashlirini hidayetke bashlighin, musulman qiz ‫ـ‬
ayallirini hidayetke bashlighin! Hemmimizdin razi bolghin!
Amin,
amin!
Dostluq toghrisida
asmandiki cholpanlargha aylinish pilani bolghinigha qarimay,
dostlashqan dostlirini hanggha ittirip, patqaqqa tiqidighan taipige;
shundaqla köp qétim tashqa üssüp, burnigha yégendin kéyin imani
dostluq arqiliq yuquri örlep, yükseklerge perwaz qilghan guruhqa
béghishlandi.
Dostung mangar yolungdur,
uni yaxshi tallighin...
Kitapche mezmuni:
* hemraliringgha qandaq qaraysen, ular yaxshi kishilermu yaki
nachar kishilermu?
207
* kechürmishlirim
* dostlar üch türlük bolidu
* dostum allah gha asiliq qilidighan kishi bolghinida qandaq
qilimen?
* yashlar bilen söhbet
* öz aghzidin anglayli!
* ajayip kechürmish...
*selman farisi we ikrme ibni ebu jehlining söygüsi
biz toxtilidighan téma ata ‫ ـ‬anilargha aramliq bermeywatqan bir
mesile heqqide yaki yashlarning yoldin chiqishi we toghra yolda
méngishi heqqide bolmaqchi. Undaqta sizning hemraliringiz yaxshi
kishilermu yaki nachar kishilermu? Allah gha yéqinlishishqa yardem
qilidighan kishilermu yaki allah din yiraqlashturidighan kishilermu?
Ailiwiy
terbiye
exlaqini
saqlaydighan
kishilermu,
emesmu?nurghunlighan balilar heqiqetenmu alahide yaxshi ailiwiy
terbiyekörgen, ailidikiliri peziletlik yaxshi ademlerbolsimu, emma
mushundaq pak aililerdin yétiship chiqqan yashlarning qandaq qilip
buzuqchiliq yoligha méngip qalghanliqini chüshinelmey qalisen,
hetta shu ailidikilerning özimu balisining nachar qiliqlirini
bayqighanda yaki uni tuyuqsiz saqchi idarisidin tapshuruwilishliri
kéreklikidin xewer tapqanda heyran qiliship chuchup kétidu... Biraq,
eslide ular balisining dostlirigha diqqet qilip ketmigen bolidu, insanni
yoldin chiqiridighan nersining köpinche uning dostliri bolidighanliqi,
toghra yolgha bashlaydighanmu köpinche uning dostliri
bolidighanliqidin ibaret bu noqtigha diqqet qilishmaydu.
Emeliyette bu söz bizning sözimiz yaki yéngidin chiqqan söz
bolmastin, belki uzaq esirlerdin buyan qur'an ‫ ـ‬hediste bayan qilinip
kelgen söz, hetta musa eleyhissalamning dewridin tartip déylip
kelgen sözdur, bu ayetlerni mulahize qiling:
musa éytti: perwerdigarim! Méning qelbimni échiwetkin( yeni
iman bilen, peyghemberlik bilen nurlandurghin!) méning ishimni
asanlashturghin, tilimdin kékechlikni kötirwetkin, ular méning
sözümni chüshensun. Manga ailemdin qérindishim harunni
yardemchi qilip bergin! Uning bilen méni téximu kücheytkin, méning
ishimgha uni shérik qilghin, buning bilen biz sanga téximu köp tesbih
208
éytqaymiz, sanga köp zikri éytqaymiz, sen heqiqeten bizni körüp
turghuchisen .(taha sürisi, 25-35-ayetler)
muhemmed eleyhissalam özi peyghember, peyghember
bolghandimu iradilik peyghemberlerning biri, lékin u özi yalghuz
halette ajizliq qilidighanliqini, özi üchün zikri ‫ ــ‬ibadetke yardem
qilidighan birsi lazimliqini sezgen. Resulimiz muhemmed
eleyhissalamghimu allah mundaq xitab qilghan idi: sen
perwerdigaringning raziliqini tilep, etigen - axshamda ulargha ibadet
qilidighanlar (yeni ajiz, kembeghel musulmanlar)bilen sewrichan
bolghan halda bille bolghin, hayati dunyaning zibu- zinnitini(yeni
mushriklarning chonglirining söhbitini) dep ularni közge ilmay
qalmighin, biz dilini zikrimizdin gheplette qaldurghan, nepsi
xahishigha egeshken, ishi heddidin ashqan ademning (sözige)
egeshmigin .(kehf sürisi, 28-ayet)
bu sözler allahning resuligha diyiliwatqanliqigha diqqet
qilinglar...qur'an kerim qiyamet küni hesrettin qolini chishleydighan
ademni ülgilik misal keltürgen, uning qattiq hesretlinidighanliqini bu
mezmunda teswirligen: shu küni zalim (yeni kapir) ikki qolini
chishlep : isit! Peyghember bilen (nijatliq) yolini tutsamchu! Qur'an
manga yetkendin kéyin u (palani) méni qur'andin éniq azdurghan
iken! deydu, sheytan insanni(azdurp bolup) tashliwitidu . (furqan
sürisi, 27-29-ayetler)
démek ‫ ــ‬bir qolinila emes ikki qolini chishlewatidu! Bu néme
dégen éghir hesret-pushayman he!? Qisturup öteshke tégishliki, köp
yashlar eslide allah yoligha qedem tashlighandin kéyin, birer dosti
kélip toghra hayat yolliridin burap, ularni pütünley keynige
chikindürüp tashlaydu, shunga resulimiz: kishi öz dostining dinida
bolidu, biringlar arlishidighan adimige obdan diqqet qilsun! dégen
idi. (tirmizi, ehmed, ebu dawodlar ebu hureyredin riwayet qilghan)
mesilining yiltizi yigit ‫ ــ‬qizlirimiz hayat yolida uchratqanlarni
dost tutiwergenlikide. Palani biri mekteptiki sawaqdishim idi,
arliship qaldim, bu küni biri unwérsitétta bille oqughan idi, undaq
bolghandin kéyin dostum bolsa néme boptu? Dégendek yenggil
xiyallar. ..mana bu, dost tallashtiki natoghra usul. Muhit-sharait
yolinglarni bir qilip qoyghan kishi heqiqi dostung emes, belki sen
209
özeng tallap, öz terbiye exlaqinggha, muhitinggha, dining we
mijezingge mas kélidu dep ishineleydighan adem heqiqi dostung
bolidu.
Bu bir zor xataliq, köpligen ademler ottura mekteptin, ösmürlik
waqittin tartipla siritlarda bille bolidighan, bille oynaydighan
allikimler bilen dostlishidu, shuningdin kéyin bolsa palani birliri bilen
dost bolup qalghanliqigha ömür boyi ökünidu...uninggha: qachandin
bashlap xata yolgha dessep qalghan iding!déyilse, ottura mektepte
palani bilen tonushqan kündin tartip, dep jawap béridu. Shunga
resulullah: insan yaxshi körgen adimi bilen bille bolidu dégen.
(buxari we muslim riwayet qilghan) yeni sen qiyamet küni yaxshi
körgen kishiliring bilen bille qopisen! Shunga qiyamette bille
bolushni arzu qilidighan adimingni yaxshi tallishing kérek.
Sen heqiqeten resulullahni, uning sahabilirini, pak edep
-exlaqliq we teqwadar ademlerni dost tutqan bolsang, xuda xalisa
qiyamette ular bilen bille bolisen, chünki insan söygen ademliri bilen
bille tirilidu.
Resulullah mundaq deydu: yaxshi hemrah bilen yaman hemrah
ipar satquchi bilen köwük basquchigha oxshaydu (buxari we mslim
bu mezmunda riwayet qilghan).
Arliqtiki zor perqni oylap körüng, ٍresulullah bizge bundaq zor
perqning dost bilen dost otturisida bolidighanliqini uqturghan!
* téximu qiziqarliqi shuki, islam tarixida bashqilar bilen zich
munasiwiti bolghanliqi tüpeylidinla halaketke yüzlen'gen kishilerning
misaliri bar, témimizgha munasiwetlik bir weqeni -ebu jehl
toghrisidiki weqeni alsaq, ebu jehl kuprining bashchiliridin biri
bolup, uningda ümid qalmighan derjide qara kapir idi, uning intayin
yaxshi köridighan uqbe ibni ebu muid isimlik bir dosti bolghan, uning
ebu jehl bilen bolghan alaqisi intayin yéqin idi, intayin yaxshi
köridighan jan dosti idi, lékin u uqbe xuluq mijezi ebu jehlige
qarighanda xéli yaxshi bolup, uningda ümid bar idi we musulman
bolushqa bashlighan idi, u resulullahning yénigha daim kélip
resulullahning sözlirini anglap turghachqa tesirlinip érishke
bashlighan idi.
Ebu jehl bir mezgil sirtlarda seperde bolup qaldi, shuning bilen
210
üqbening musulman bolushini cheklep turghan tesir tügidi de! U
resullahning yénigha kélishke bashlidi we uning musulman bolushqa
qoshulidighanliqi bilindi. Shunga resulullah uni musulman bolushqa
ündidi, u qoshulup: bolidu, emma manga tang atquche purset
bergin, dédi. Epsuski del mushu waqitta ebu jehl seperdin kélip
qaldi, uqbe uninggha ete muhemmedning yénigha bérip musulman
bolmaqchimen dédi, ebu jehl uningghaqarap: otturimizdiki yéqin
dostluq heqqi bilen sanga qesem qilip éytayki, hazirla
muhemmedning aldigha bérip yüzige tükürüshüng kérek,
dédi...démek, uqbening bir allah ni tonup, iman éytip, resulullahning
qoligha söyüshning ornigha, dosti uni eksiche ish qilishqa mejbur
qilghan idi! Uning aldigha ya dinini yaki dostini tallash toghra kelgen
idi, epsuski, u köp kishilerge oxshash dunyani talliwaldi we tamamen
tügeshti, uqbe ibni ebu muéd ebu jehlni tallidi, resulullahning
ornigha dostini tallidi, resulullahni biraqla tashlap ebu jehl terepke
ötüp ketti, shuningdin tartip uqbe ibni ebu muéd resulullahqa eng
köp azar béridighan kishilerning birige aylandi...uqbe resulullahqa
bashqa héch kishi körsetmigen külpetlerni keltürüshke bashlidiٍ,
eslide qelbi islamgha mayil bolushqa bashlighan, islam dinigha
kirishke az qalghan bu adem, emdi resulullah keibning yénida namaz
oquwatqanlirida uning üstidiki tonini-kéyimini-sérip saldurup, uni
resulullahning boynigha orap qattiq boghatti we resulullah hushini
yoqitip yiqilatti...bir qétim resulullah keibining yénida sejdide
turghinida, u ölük tögining üchey-qarnini élip kélip resulullahning
dümbisige artip qoyghan idi, resulullah ornidin turalmighachqa, axiri
qizi zeynep kélip bu meynet nersilerni resulullahning dümbisidin élip
tashlighan. Mana bu uqbe ibni ebu muid bolup bedri ghazitida kapir
halette öltürülüsh uning aqiwiti bolghan idi! U ölgendin kéyin derhal
köpüp yoghanap ketkechke, sahabilar uni orekke apirip tashliyalmay,
ölgen ornighila qaldurup üstige qum-tash döwliwetken idi. U
shundaq échinishliq ölüp tügeshken!
Undaqta yuquriqining ekische bolghan bir misalni köreyli:
eyyash ibni ebu rebie isimlik bireylen ötken. Eyyash musulman
bolghan bolsimu, emma téxiche imani ajiz idi. Hijret qilish waqti
keldi, u kimning yéqin dosti idi demsiz? U ömer ibning xettabning
211
yéqin dosti idi. Shuning bilen u ömer bilen bille hijretke atlandi, ular
yolda kétiwatqinida, eyyashning anisi uning keynidin adem ewetip,
özining ölüp kétidighanliqini, eyyash keynige qaytip kelmigiche saye
we sugha yolimay quyash teptide turiwérishke qesem qilghanliqini
xewer berdi. Shuning bilen eyyash ikkilinishke bashlidi, anamni dep
qaytip kitey deytti.
Ömer ibni xettab uning iradisini chingitishqa bashlidi (
iradengge ilham béridighan dost qandaq bolishi kérek?) ömer ibni
xettab uninggha mundaq dédi: eyyash! Anang bügün aptap teptide
turuwalghan bolsa, ete sayida bolidu, eger u bügün sugha yolimisa,
pit basqanda yuyunushqa yügreydu . .. Yeni, sen némishqa uningdin
ensireysen, ikki kündin kéyinla u paskinchiliqtin amal qilalmay
bedinni yuyushqa mejbur bolidu, quyash teptige bir az chidisimu,
etila amalsizliqtin sayige yügreydu, démekchi idi. Ömer uninggha
yolda ching turushqa ilham béretti, eyyash qaytmisam bolmaydu
déyshke bashlighanda, ömer uninggha: eyyash, eger qaytip
kétidighan bolsang eng yaman ehwalgha duchar bolisen, dédi.
Mundaq ishlarni qilmighin, buradirim bu intayin xeterlik,
mundaq qilsang xataliq ötküzisen, diyeleydighan dostungning
bolushi sen üchün qandaq muhimliqini öylap körgin! Bundaq dostni
her yerdin izdigin, buningdek dostlar bügünki künde bek kem
uchraydighan bolop qaldi...
Eyyash yenila qaytip kétishim kérek dep turiwaldi, ömer
eyyashning qaytip kétishige ching turwalghanliqini körüp, emdi amal
qalmighanliqini bilgendin kéyin, ajayip bir ish qildi: u tögisidin
chüshti ( eyyashning tögisi yoq idi) we eyyashqa mundaq dédi:
eyyash, eger qaytip kitimen depla ching turuwalsang, méning
tögemni minip qaytiqin, belkim bu töge sanga méni eslitip tursa,
künlerning biride qaytip kilersen! u chaghlarda töge mashinning
ornida idi, yeni bahasimu, qimmitimu del bügünki mashinigha teng
turatti. Eyyash tögini élip öyge qaytip ketti, nurghun külpetlerni
kördi, tayaq yidi, dindin yénip kétishke tas qaldi... Ömer ibni
xettabning tögisi uninggha yadnam bolup qaldi, u tögini her ‫ ـ‬bir
körginide iman we dinini köz aldigha keltüretti... Shundaq qilip axiri
köyümchan dostining sewebi bilen islam qorghinigha qaytip keldi...
212
Soal shuki, bizde hazir nedimu mushundaq ishlar bar?
Dostlirimiz qaysi türdiki ademler? Qandaq admni tallaymiz?
Manabular men silerdin uqup baqmaqchi bolghanlirim.
*bu heqte méning bir shexsi tejirbem bar, méning tamamen
bashqiche bir dostum bolghan, yéngidin dinimni ching tutushqa
bashlighan chaghlirimda u dostum manga eng yéqin adem idi. U
méning islamiyetni ching tutushumgha heqiqeten yaxshi
yardemlerni bergeniken, mesilen uchurshidighan waqitlirimizda u
manga: esir namizidin kéyin uchurshayli, yaki palani mesjidte
namazni bille oquyli deytti. Démek, allah taalaning taitige yardemde
bolidighan dost tépish bir insan üchün intayin muhim mesile iken...
Birinchi bolup démekchi bolghinim, mesile islam asasida ösüp
yétilishtin bashlinidu. Bir adem qandaq nachar ishlargha duchar
bolsun yaki qéyinchiliqlargha qilip, xataliq ötküzsun, u choqum
qaytidin durus yolgha qaytip kélidu, chünki uning bashlinishi yaxshi
bolghan ‫ ـ‬de.... Men oqughan bashlan'ghuch mektep islamiy mektep
idi, subhanallah namaz waqti bolghanda borilarni yéyip jamaet bilen
namaz oquyttuq, men islam we eqidining menisini her waqit hés
qilip turattim. Biraq, epsuski uningdin kéyin melum sharait tüpeyli
dadamning oyi boyiche bu mekteptin yötkilip kettim. Subhanallah!
Ikkinchi mektepke barghinimda u yerde hemralirimdin ibaret qéyin
mesilige yoluqtum, intayin bizar bolup yürdüm, her waqit apamning
qéshigha kelsem yéghlap turup uninggha: din, exlaq dégenler nege
ketti? Men qorqup, tügiship kétidighan oxshaymen apa deyittim...
Bu chaghda toluqsizning birinchi yilliqida oquwatattim we hijapliq
bolush niytige kelgenidim, balilarning hemmisi méni dosti yoq dep
zangliq qilatti, dostung nede? Yaraysen, kéle, qiziqchiliq qilayli!
Déyshetti, epsuski ular dewatqan qiziqchiliq külüshmeknila
körsetmeytti. Subhanallah! Men sewri qildim, perwerdigrimizgha
dua qilip: i rebbim ! Manga taitingge yardem qilghin deyttim...
Subhanallah!, dua we sewri arqiliq, yeni allahning pezli we allah gha
tewekkül qilish arqiliq peqet birla qiz bilen dostlishalidim,
perwerdigarimiz uni méning imanda ching turshumgha sewebkar
bolsun dégendek idi, bir ‫ ـ‬birimizge hemkarlishattuq, allah gha
213
shükri, men hijabliq boldum, umu hijab salatti. Unwérstétqa
chiqqinimizda u manga téximu obdan yardemchi boldi,
léksiyelerning ariliqida u manga: kelgin, allah gha tesbih éytiwalayli,
kel, allah din meghpiret tileyli dep turatti...
* herqandaq bireylenni qandaqtur idiylerge sörep kétidighan
nachar dostluq bilen heqiqi yaxshi dostluq mesilisi tilgha
élin'ghanda, özemning intayin semimi bir dostumni eslewatimen,
uning manga deydighan sözlirini yadimgha keltürüshni allah din
tileymen. U dostum heqiqeten bek teqwadar idi. Özidek bir top salih
yaxshi dostliri bilen ariliship ötetti. U besh wax namazning
hemmisini mesjidte öteytti, dua ‫ ـ‬tesbih éytishqa intayin hérismen
idi. Uning seher ‫ ـ‬axshamda oqup turidighan mexsus kündilik dua ‫ـ‬
zikirliri bar idi. Adetlinip ketken kündilik ibadet we tilawetliri bar
idi... Biraq bu kishi melum sharait astida bashqa bir türküm
yashlargha qiziqip qaptu, ular bilen arlashsa közini chaqnitidighan
kéchilik olturushlar, qehwexanilarda olturup köngül échishlar
üzülmeydighanliqini körüp ular bilen dostliship qalsa kérek, bundaq
nurghun
ishlarni
yashlar
eslidimu
yaman
ish
dep
qarimaywatidighu!? Epsuski, del bundaq ishlar tüpeyli héliqi destum
taet ‫ ـ‬ibadetlik turmushtin ayrilip qaldi, uning eslidiki menilik
turmushi zahidliq bolmighini bilen, din bilen dunyani maslashturup
mangalaydighan normal tebii hayat idi.
Qisqisi uning yéngidin tonushqan dostliri uni tamamen bashqa
bir hayat ichige sörep ketti, hetta u kéchilik olturushni yaxshi
köridighan boluwaldi, u özini bezlep : olturush bolsa néme boptu?
Peqet heptide bir qétim boldighan ishqu! deytti. Shuning bilen her
peyshenbe kechte tang atqiche olturushqa qatniship, hetta bamdat
namizini oquyalmay qiléwatqanliqini éytatti. Uni boptu dégendimu,
uning barliq kéchiliri bara‫ ـ‬bara uyqusiz ötidighan boldi we
namazlirini, eng aldi bilen zikri ‫ ـ‬tesbihlirini tashliwetti. Uning hayati
tamamen özgirishke bashlidi... Burunqi chaghlarda u qizlar bilen
körüshmeslikimiz kérek dep tekitlep turatti, emdi bolsa biraqla u
qatqa sekirep ötüp, yéngi dostlirining qiliqliridin ilhamlinip, qizlar
bilen körüshidighan we ariliship yüridighan bolup ketti. Uning
turmushi tamamen özgirip kettiki, hetta u rebbimizdin yiraqlashqan
214
halgha yétip, bashqichila bir ademge aylinip qaldi... Allah din uni
qaytidin heq yolgha qayturup kélishni, nurghun dostlirini yaxshi
yolgha bashlighan nesihet sözlirini özige eslitishni tileymen!...
*heqiqeten men mundaq bir soalni otturigha qoyup baqay:
eger dostum asiyiliq yoligha mangsa, uni tashliwetsem hemde
özümni uningdin tartsam toghra bolamdu yaki uninggha perwa
qilmastin özümni ching tutqan halda ariliship yürginim tüzükmu?
‫ ـ‬insan ijtimai mexluq bolghachqa, egerde ümid qalmighanda
undaq dostungni tashliwetseng, choqum allah taalagha : i rebbim!
Téximu yaxshi dostlarni yoluqturghin, sanga yéqinlishishqa we
asiyiliqtin (gunahtin) yiraq bolushqa yardimi tégidighan teqwadar,
pak dil dostlar bilen uchrashturghin ! dep dua qilishing lazim.
Emeliyette, dost üch xil bolidu ibadetkar dost, ghepletkar dost,
din we exlaqtin yiraq xiyanetkar dost. Xiyanetkar dosttin choqum qol
üzüshüng lazim, shundaqtimu sen uning bilen bolghan ariliqtiki
melum bir xil rishtini saqlap qalsangmu bolidu, bu arqiliq künlerning
biride uning qolidin yétilep heq yoligha qayturup kélishing mümkin.
Mesilen uning bilen héyt ‫ ـ‬bayram we chong ishlarda
munasiwetliship turghin.
Ghepletkar dostqa kelsek, bundaqlar yaxshi terbiye körgen
bolsimu, biraq ya xiyanetkar yolida emes, ya ibadetkarliq yolida
emes, ariliqta qalghanlardur. Mana bularni jiddy halda qolidin
yétlishing, keynidin qalmay nesihet qilishing we barliq usullar bilen
allah yoligha tartishing zörür.
Ibadetkar dostlargha kelsek, héchqachan ulardin ayrilmay qolni
‫ ـ‬qolgha tutushup ariliship ötkin, ular bilen bille bolup xisletlirini ölge
tutqin, ular séning heqiqi dostliring, munasiwet daireng we séning
eng yéqin kishiliring bolup qalsun.
Öz aghzidin anglayli!
*méning ismim ehmed eriyni, 71 ‫ ـ‬yil 25 ‫ ـ‬noyabirda
tughulghanlardin ikenmen. Hazir 6 ‫ ـ‬öktebir sanaet sheherchisidiki
mashinsazliq shérketlirining biride ishleymen.
Toluq ottura mektepke chiqqan chaghlardin bashlap axirqi
rewishte öz turmushimni chénishqa öttüm we hayatim bashqiche
tüs élishqa bashlidi, tamaka chékishni ügendim, ata ‫ ـ‬anamning méni
215
tamakidin qol üzdürüsh üchün qilghan urunushliri bikar boldi, ünüm
bermidi, derstiki üginish netijem töwenleshke bashlidi, hayatimgha
yéngi paaliyetler bösüp kirishke bashlidi, öydin köp hallarda chiqip
kétish, kéchilik ölturush, dostlirim bilen siritlargha seper qilish
dégendek. . Diskoxanilargha, méhmanxanilargha dostlar bilen
barattuq, bularning tesiride imtihandiki netijilirim bek töwen idi.
Axiri herbi inistutqa kirdim, u yerde bashliqlirim we yuquri yilliqtiki
sawaqdashlirim bilen daimliq chataq térip turattim... Axirda,
inistutta ikki yil oqughandin kéyin éniq qarar chiqirishimgha toghra
keldi, yeni emdi inistutta dawamliq oquyalishimgha mümkin bolmay
qalghan idi. Shunga inistuttin özlükümdin chiqip kétish qararigha
keldim... Ata ‫ ـ‬anam bolsa, méning oqushumni toluq püttürüshüm
üchün qilmighan amalliri qalmaytti, ular méning instuttin ayrilishqa
qarar chiqarmasliqim we aldiraqsanliq qilmasliqim üchün, méning
herqandaq teleplirimni orundaytti, netijide bu méning téximu yoldin
chiqishimgha sewep bolghanliqini ular bilmeytti... Shuning bilen
hayatim tamamen bashqa terepke burulushqa bashlidi, yeni,
iqtisadiy sharaitim toluq, men qilmighan héch nerse qalmidi... Hetta
méning qalaymiqan ishlarni qilish yollirini bek köp oylap
tapalaydighanliqimdin, dostlirim méni sheytan dep atiwalghan idi.
Yeni biz hemme ishlarni qilattuq, haraq ichish, qalaymiqan yerlerge
bérish, qizlar... Hemmisi bolup turatti. Ishlar shu derijige bérip
yetken idiki, biz özimizdin, yene biz qilmighan qandaq haram ishlar
bar? Dep soraydighan bolduq... Haram ishlardin némni
qilmighanduq? Sürüshtürüp körsek téxi ösüm ( jazane) bar iken,
shuning bilen, ösüm bilen emeliy shughullinip körüsh qararigha
kelduq, arimizda pulgha hajiti barlar yoq torsimu, bir qisim pullarni
qerz ‫ ـ‬ötne bérishtuq, etisila qerz pulni artuq ösümi bilen élish
arqiliq, ösüm bilen shughullan'ghan bolduq, buning bilen barliq
haram ishlarni qilip baqqan biz deyttuq. .. Yeni biz özimizge nisbeten
oylaydighinimz,
perwa
qilmastin
haram
ishlarni
qiliwérdighanliqimizni ispatlash idi. Elwette, herqandaq ishni qilish
oyimiz bolghachqa, biz perwa qildighanmu héch nerse yoq idi...
Soda ‫ ـ‬sanaet inistutigha kirdim we oqushqa perwa qilmasliq
qararigha keldim, 10 yildin kéyin diplom alsammu meyli deyttim...
216
Chareklik imtihanda imtihandin ötken bolsammu, mewsumluq
imtihanda sinip köchelmidim.
Heq gepni qilsam, bu xil hayattin ichim siqilip, zérikishke
bashlidim. Manga bext tuyghusini béridighan yaki könglümni
xatirjem qilidighan herqandaq nerse qalmighanliqini bildim, shuning
bilen ikkinchi yilliqta oqushqa bir az köngül bölüshke bashlidim we
anche ‫ ـ‬munche tichlinip öylinishqa bashlidim, dostlirimdin
yiraqlishishqa bashlidim, bara ‫ ـ‬bara dostlirim bilen uchrishishni
yaqturmaydighan boldum. Shu jeryenda men yaqturidighan we
aridiki alaqimizge héchqandaq tesir yetmigen birdinbir dostum men
bilen qoshna yataqta turidighan inistuttiki sawqdishim iyhab idi...
Uning dadisi melum bir ereb dölitide ishleytti, iyhab ramizan éyi
yérimlashqan chaghda dadisining qéshigha ketti we qaytip kelgendin
kéyin tamamen bashqa bir ademge özgirip keptu... Mesjidte namaz
oqushqa bashlighanliqini kördüm, sözliri bashqiche, u mangimu
bashqa yosunda gep qilishqa bashlidi, özining özgergenlikini yaki
hayatida özgirish bolushi lazimliqini manga chüshendürüshke
tirishatti... Emma manga nisbeten bu tamamen turaqsizliq meslisi
idi, bu uning kallisigha shundaqla tesir qilghan bir ishte! Kallimizgha
bezide tesir qilip qalidighan erzimes ishlardek bumu yoqilidu dédim.
Muhimi arimizdiki alaqe melum derijide jiddiyleshti ‫ ـ‬de, asasen
alaqimizni üzduq... Manga nisbeten ders muzakire qilghan
chaghlirimda her daim yénimda ün'alghu yaki radiyo bolup adetlinip
qalghanidim, héch bolmighanda téléwizorni échip qoyattim, emma
uninggha zéhnimni qaratmayttim. Tuyuqsiz mende bar un'alghu
léntilirining hemmisidin bizar bolghanidim, özüm körmigen bir dane
léntini uchirtip uni ün'alghugha sélip baqtim, qur'an oqughandekla
bir nerse bar lénta iken, kéyin bilsem uninggha dua sözliri élin'ghan
iken, bu lénta bek yaxshi idi. Bundaq sözlerni tunji qétim
anglawatattim, yeni nahayiti mungluq dua ‫ ـ‬tilawet, yigha ‫ ـ‬zare we
bashqa nersilerni tunchi qétim anglap kördüm yaki bundaq
nersilerning barliqini birinchi qétim bildim...
Künlerning biride esir namizini oqush üchün mesjidke
chüshtüm, elwette, men mesijidke kirishim bilenla köpchilik
hemmisi mendin heyran qéliwatatti, bu insan qandaq bolup
217
mesjidke qedem tashlap qalghandu? Dégendek... Yeni men hetta
jüme namizinimu oqumaydighan, mesjidke esir namizigha
kirermenmu?? Kirip esir namizini oqudum, namazni tügetkinimdin
kéyin qarisam, beziler hörmetlep béshimni silap, éngiship béshimni
söyüwatatti... Elwette, heyran boldum, tuyuqsiz men tonuydighan
birsini körüp qaldim, u bizning kocha qoshnimiz we dadamning dosti
idi, biraq men uning isminimu bilmeslikimge qarimastin, könglüm
bashqiche bir xil xushalliq tuyghusigha chümülüwatatti, bedinimge
titirek oliship, közümdin yash tökülüwatqanliqini sezdim... Ilgiri
héchqachan sézip baqmighan tuyghular idi... Allah gha shükri, shu
küni sham we xüpten namazlirini mesjidke chüshüp oqudum. Imam
namazda süre zumerdiki ayetlerdin oqup, bu ayetler bilen bashlidi: i
muhemmed! Méning tilimdin éytiqinki, (gunahlarni qiliwérip)
özlirige jinayet qilghan bendilirim! Allahning rehmitidin
ümidsizlenmenglar! Allah heqiqeten (xalighan ademning ) jimi
gunahlirini meghpiret qilidu, shübhisizki, allah nahayiti meghpiret
qilghuchidur, nahayiti méhribandur . [zümer sürisi, 53 ‫ ـ‬ayet]
men ayetni anglap nahayiti tesirlendim we ayet mezmunining
manga munasiwetlik ikenlikini sezdim. .. Men mesjidtin chiqiwéitip
tuyuqsizla iyhabning mesjid derwazisining aldida méni kütüp
turghanliqini kördüm, men chiqishim bilenla u manga qarap xuddi
yügürgendek yétip kélip méni quchaqliwaldi, bu deqiqini menggü
unutmaymen... U méni quchaqlap turup sen ishen'gin! Nege
kétishingdin qet'inezer, bu jaygha qaytip kélishingge ishen'gin!
deytti...mana shuningdin bashlap men özemning chongqur yürek
qatlirimdin heq yolgha qaytip kelgenlikimge ishendim. Manga
iyhabtek dostni bergen allahning pezlini héchqachan untumaymen,
u men rebbimge asiyiliq qilghan ehwaldimu sewrchanliq bilen
manga nesihet qilatti, hetta u özi terawih namizini oqushni
yaqturidighan mesjidni tashlap manga egishetti, chünki men
namazni tézraq oqup tügitidighan bashqa bir mesjidte tarawih
oqushni yaqturattim, kéyin bildimki, u öyge barghandin kéyin özi
namaz oqup kelgen mesjiddiki imam herküni qaysi parini tamamlisa,
shu pare qur'anni oqup, öyde tarawih namizini qayta oquydiken...
Mana bu ehmedning kechürmishliri, emeliyette ehmed özining
218
nachar dostlardin ayrilip, yaxshi dostqa egishish jeryanini nahayiti
yüksek mezmunda, yeni allah yolida dostlishish, allah yolidiki
qérindashliq mezmunda bayan qlip ötti. Ehmed shu quchaghlishish
deqiqisini menggü unutmaymen dep ötti, xuddi bu mustehkem irade
béghishlash, xuddi bu bir ‫ ـ‬birini allah yolida ching turushqa
tewrenmes iradige keltürüsh idi... U ölgiche bu quchaghlishishni este
tutidighini éniq, mana bu bizning hayatimizda az uchraydighan
yéngiliq. Hazirghiche qiz ‫ ـ‬yigitlirimiz allah yolidiki söygü , allah
yolidiki qérindashliq namiliq nerse barliqini éniq bilmeywatidu...
Yeni séning yaxshi köridighan bir adimingning bolushi, sen uni allah
yolida yaxshi körüshtin bashqa dunyaliq payda ‫ ـ‬menpeetni
közlimesliking we qolni ‫ ـ‬qolgha tutushup bir xil ghayige qarap
heriket qilish her ikkinglarni jennetke kirishke élip baratti...
Heqiqeten, ehmed, iyhab toghrisida sözligen chaghda men
resulullahning hedsidiki allah qyamet künide, özining sayisidin bölek
saye yoq künde sayige érishtüridighan yette türlük kishining biri
qatarida allah yolida söyüshken ikki kishini eslidim... U
sözlewatqanda bu hedis derrula yadimgha kechti... Qiyamet küni
barliq insanlar tik turghan, quyash qattiq qizitip bash üstige yéqin
kelgen, uzundin ‫ ـ‬uzun, yillar boyi terge chömülüp, hasirap ‫ـ‬
hömüdep éghir musheqqetler astida kütüsh, yene... Lékin u yerde
yette türlük kishilerla sayige ige bolghan, bolghandimu derex sayisi
emes, belki rebbimizning ershining sayiside rahetlinip yatidu... Del
ashu yette türlük ademning bir türdikisi allah yolida söyüshken ikki
dost... Qéni, emise, nurghunlighan insanlar mehrum bolghan bu
rahetning sewebini anglap baqayli: allah yolida söyüshken ikki adem,
birleshse bu yolda birliship, ayrilsa bu yolda ayrilghan bolidu . Yeni
allah gha itaet qilish meqsidide birlikke kélip, ayrilip kétish zörüriyti
tughulghanda bir ‫ ـ‬birige allah gha itaet qilishni tewsiye qilshqan
halda ayrilidighanlar... Bamdat namizigha qandaq oyghinish, kim
yene bireylenni xewerdar qilish... Biri yene birige: bügün ikki rek'et
namaz oqup qoyushni yadingdin chiqarma, yaki, mundaq gunahdin
diqqet qilip yür, deydighanlar... Mana bu allah yolidiki qérindashliq,
mana bu allah yolida söyüshüsh!
Arimizdin allah bireylenni hidayet qilghan kündin tartip choqum
219
bolushqa tégishlik bir pirinsip ‫ ـ‬her waqit yüzüngdin tebessum
ketmesliki, eslidimu ochuq chiray bolushung kérek, kishler bilen
daim siliq muamile qilishing lazim, birining könglini yasap, birining
béshini silap turushung kérek.
Siler ehmedning : birliri béshmni silap uninggha söydi , palani
quchaqlidi dégen sözlirige diqqet qildinglarmu? Insan qelbi
mushundaq ishlarni yaqturidu. Hazirqi chaghlarda köp kishiler
bundaq ishlargha ehmiyet bermes bolup ketti, halbuki
resulullahning dewride bular asasliq ishlar idi... Bundaq köyünüshler
qelbni intayin tesirlendüridu, mana bu islami qérindashliq, islam
hergizmu qopalliq emes, qétiiwilish emes, terebbazliq emes;
zorawanliq emes... Belki u méhribanliq, mana bu iyhab bilen
ehmedning öz ara muamiliside öz eslini tapqan islam rohi!
Yashlar söz aldi
* shu chaghda qandaq türtke sewebidin mesjidke kirip namaz
oqughan idingiz?
‫ ـ‬allah bilen qesemki, éniq seweb isimde yoq, buningda éniq bir
sewebning barliqinimu hés qilmidim. Toghra, men hayatimdiki zor
bir boshluqni hés qilattim, hayatimda bextning héchqandaq menbesi
qalmighandek idi... Shundaqtimu, men uchratqan un'alghu léntisi,
uningdiki manga bek yaqqan dua belkim manga tesir qilghandu,
emeliyette shu chaghda men taharet aldimmu yoqmu esla
uqmaymen, kochida idim, ezanni anglapla mesjidke kirdim... Shu
waqitta méning mesjidke kirishimge zadi némining türtke
bolghanliqini hazirghiche éniq uqmayighanliqimgha qesem qilip
bireleymen.
* siz teqwadarliqqa ötkendin kéyin burunqi aghinliringizge
qandaq muamile qildingiz? Ular nege ketti? Allah taala ulargha
néme ishlarni körsetti?
Allah razi bolsunki, iyhab men üchün yéngi muhit yaritip
bérishke heqiqeten tirishti. Yeni u manga nisbeten natunush
hésablinidighan,
inistuttiki
yashlardin
yéngi
dostlarni
tonushturushqa bashlidi, men eslide teqwadar ademni choqum
saqalliq, sürlük, uzun chapan kiyidighan qéri adem shekilde
tesewwur qilattim. Biraq men bu yashlarning intayin isil, teqwadar,
220
jushqun kishiler ikenlikini bildim. Allah gha köp shükri! Ularmu
siritlargha chiqatti, oynaytti, türlük hayat paaliyetliridin xursenlik
tapatti, lékin choqum allah taalaning itaiti dairisidin chiqmaytti we
allah taalaning raziliqi üchün türlük paaliyetler bilen shughullinatti...
Men axirqi rewishte özemning yéngi muhitimni tépiwaldim, shu
burunqi muhitimgha hajitim qalmidi, shuning bilen birge bu yéngi
muhitimda bek xatirjemlik hés qildim. Meslen, éytiqanda, burunqi
aghinlirim bilen bille bolghan chaghda xushal bolattuq,
paranglishattuq, emma men ulargha sella dümbeni qilsam manga
talay sésiq gepler teyyar idi... Emdi méning aldimda barliq ish ‫ـ‬
herketlirimni ölcheydighan bashqiche tarazam bar idi, u bolsimu ‫ـ‬
allah yolida qérindashliq, allah yolida söygü idi...
Allah ni depla özini yaxshi köridighan bir insan bilen dost bolush
néme dégen zor bext! Néme dégen xushalliq! Xelipe ömer ibni
xettab bu mezmunda mundaq dégen: eger biringlar öz
qérindishining söygüsige nail bolsa, u qérindishgha ching ésilsun,
chünki bundaq purset intayin az uchraydu . Eserde ( hediste)
mundaq kelgen: musulman bolushtin kéyinla insan'gha bérilgen eng
yaxshi nerse ‫ ـ‬untusa esleydighan, eslise yar ‫ ـ‬yölek bolidighan salih
qérindashliqtur .muaz ibni jebel resulullahtin riwayet qilghan bu
hedis qudsiydiki allahning sözini anglisingiz, qérindashliqning
hozurini sézeleysiz: méning heqqimde yaxshi körüshkenler méning
söygümge érishidu . (imam ehmed, tirmizi, ebu dawudlar riwayet
qilghan) yeni, egerde ikki shexis bir ‫ ـ‬biridin dunyaliq menpeet yaki
iqtisadiy payda közlimestin rebbimiz üchünla bir ‫ ـ‬birini yaxshi körse
allahning yaxshi körüshi we muhebbitige nail bolidu. Bir ‫ ـ‬biri bilen
allah gha itaet qilish yüzisidinla tonushush ‫ ـ‬her ikkisini allahning
söygüsige érishtüridu...
Resulullahning töwendiki hedisi arqiliq allah yolida yaxshi
körüshüshning qimmitini téximu éniq bileleysen: ömer ibni xettab
reziyellahu enhu deydu, resulullah mundaq dédi: allahning bendiliri
arisida shundaq bir türküm kishiler barki, ular peyghembermu emes,
shéhitmu emes, emma ularning qiyamet künidiki allahning aldida
tutqan ornigha peyghember we shéhitler'érishküsi kélidu sahabiler :
yaresulullah, ular kim ikenlikini bizge éytip berseng?! dégende,
221
resulullah mundaq dédi: ular öz ara tughqandarchiliqi yaki iqtisadiy
munasiwiti yoq bolsimu ‫ ـ‬allahning dini bilen dost bolushqan
kishilerdur, allah bilen qesemki, ularning yüzliri nur, ularmu nur
üstige nur; kishiler qorqqan chaghda ulargha qurqunch yoq, kishiler
ghemge patqanda ulargha ghem qayghu yoq... Resulullah yene bu
ayetni oqudi: ((bilinglarki, allahning yéqinliri üchün qorqunchimu
yoq we ular hergiz qayghurmaydu )) [ ebu dawud riwayiti]
huzeyfe yemani resulullahning mundaq dégenlikini riwayet
qilghan: mömin mömin'ge uchiriship qalghan chaghda, uninggha
salam bérip qolini tutup körüshse, u ikkisining gunah ‫ ـ‬xataliqiliri
xuddi derex yopurmaqliri tökülgendek tökülüp kétidu [ teberani
riwayiti]
biz
allahning
néme
üchün
resulullahqa
:
sen
perwerdigaringning raziliqini tilep etigen ‫ ـ‬axshamda uninggha
ibadet qilidighanlar bilen sewrchan bolghan halda bille bolghin . [
kehf sürisi, 27 ‫ ـ‬ayet] dégenlikini bilip ötken iduq. Resulullah
eleyhissalam bu alaqini ‫ ـ‬allah yolida yaxshi körshüsh alaqisini intayin
qedirleytti, intayin perwish qilatti, hetta uhud ghazitida
musulmanlardin yetmishche kishi shéhit bolghan we intayin köp
adem yarilan'ghan, her‫ ـ‬bir öydin bireylen shéhit bolush ehwali
körülgen waqitta, resulullah : her ikki shéhitni bir qebrige depne
qilinglar dégen idi, sahabilar resulullahning buyruqini beja
keltürüshke bashlidi, shu chaghda resulullah sahabilirini depne
qilish, yigha ‫ ـ‬zare we qayghu ‫ ـ‬hesret ichide, taghisi hemze
reziyellahu enhuning ölümige köngli buzulup turghan halette:
toxtanglar, abdulla ibni heyran bilen emri ibni jemuhning jesitini
izdep tépip, u ikkisini birlikte depne qilinglar! Chünki u ikkisi
dunyadimu yaxshi körüshken dostlardin idi... dep xitab qildi...
Resulullah pütünley mushundaq sharait astida turupmu, öydin
chiqip ebu bekri bilen ömerni tépip kélip, ular bilen birlikte barliq
sahabilarning aldida, rewzide u ikkeylenning qolini tutup turup: biz
qiyamet küni mushundaq halette tirildürlimiz dégen idi... [ tirmizi,
ibni maje ibni ömerdin riwayet qilghan]
heqiqeten, kishiler allah yoligha yétekleydighan ademni
tapalmaywatqan bundaq zaman sharaitida ‫ ـ‬allah yolidiki söygü
222
alaqisi intayin güzel we qimmetlik. Allah yoligha qolingdin
yétekleydighan adem bolsa, bille olturup paranglassanglar allah
silerdin razi bolghan halda silerge nurghun sawablarni pütse, bu
olturush sewebi bilen allah ikkinglargha muhebbiti béghishlisa...
Heqiqetenmu qimmetlik ‫ ـ‬de!
Emeliyette, bu dunayada nurghun dost ‫ ـ‬aghinlerning bir ‫ ـ‬birige
xiyanet qiliwatqanliqini, bir ‫ ـ‬birini ziyan'gha uchritiwatqanliqini,
hetta bir ‫ ـ‬birige azar ‫ ـ‬külpet yetküzwatqanliqini uchirtimiz. Biraq bir
insanni allah yolida, allahning raziliqi tüpeylidin yaxshi köridighan
bolsang, uning sanga ziyan yetküzüshi mümkin emes!
Bu ajayip kechürmishke qarap baqqin
selman farisi ebu derda bilen dostlashqan idi. Ebu derda baldur
öylen'gen, selman bolsa kéchikip öylen'gen idi. Uning bek kéchikip
toy qilishidiki seweb, u yer yüzidin iyman izdep toxtimay yürtlarni
kezgen büyük heqiqet izdigüchi bolup, bu jeryanda yéshi xéli bir
yerge bérip qalghan idi.
Ebu derda burunla turmush qurghan, emma selman bolsa,
qebililer arisidin özige yaqidighan birer qizni tallimighan idi, chünki u
yéshining xéli chong bolup ketkenlikini hés qilip, bir yerge bérip
sözlishishtin
qisilatti,
bundaq ishlargha
yéshi
chongluq
qildighanliqini sézetti, qandaq qilish kérek?
U axiri ebu derdani bir qizning atisigha elchilikke ewetti, ebu
derda barsa, qizning dadisi uninggha intayin ghelite gep qilip :
selman'gha qizimni birelmeymen, u manga yaqmaydu, qizimni sanga
bérey! dédi... Oylap kör!, ebu derda derhal ret qilip : men öz
qérindishim sözleshmekchi bolghan qizni almaymen dédi. Qizning
dadisi bolsa: hetta manga ömer kelgen teqdirdimu, qizimni hergiz
selman'gha bergüm yoq, biraq méning sangila bergüm bar, bérip
selmen'gha éytiqin! dédi. Ebu derda unimidi, bu adem yene : sanga
qesem qilip éytimen, selman'gha bérip ochuq éytiqin, men qizimni
sanga bermekchimen dep turuwaldi... Ebu derda qérindishi
selmanning qéshigha barghanda sarang bolup qalghili tas qalghan
idi, selman uni körüp : ebu derda, néme boldung? Qandaq qilding?
Dep soridi, ebu derda ündimeytti. Selman sorawergendin kéyin ebu
derda uninggha bolghan ishni toluq éytip berdi, selman uninggha
223
qarap küldi we uninggha mundaq dédi: ebu derda, sen bilisen, men
we sen ikkimz xuddi allahning: ularning dilliridiki düshmenlikni
chiqirip tashliduq, ular öz'ara qérindash bolghan halda textler üstide
bir ‫ ـ‬birige qariship olturidu . [ hijri sürisi, 47 ‫ ـ‬ayet] dégen sözige bab
kélimiz, jennette ikkimiz del mushundaq bolsaq dep arzu qilimen,
ebu derda, sen u qizgha söz séliwergin, sen heqiqeten méning bir
qismimsen!
subhanallah! Yaxshi körüshken ikkeylenning bu derijide bolushi
mümkinmu? Kimki allah üchün yaxshi körse, buningdinmu jiq
ishlarni qilalaydu‫ ـ‬de!
Islam tarixidin bizge yene mundaq nemune uchraydu: ebu
jehlining oghli ikreme yermuk jéngi bolghan künde éghir jarahetlinip
yatatti, uning yene bir musulman qérindishi qéshida jan üzey dep
qalghanidi, shundaqla ikrememu jan üzüsh aldida turatti, bireylen
ikremege su ekilip berdi, ikreme bolsa héliqi qérindishigha qarap:
awu qérindishim ichmigüche men hergiz ichmeymen dédi. Su
ekelgen adem bu yaqqa kelgende, bumu: ikreme ichmigüche men
hergiz ichmeymen dédi. Sugharghuchi ikkeylenning otturisida
toxtimay yügüreytti... U hetta 10 yaridarning qéshigha su apardi,
ularning her ‫ ـ‬biri bir yutum sugha teshna idi, belkim bu bir yutum su
uning hayatini qutquzup qélishi mümkin idi, lékin ularning her ‫ ـ‬biri:
qérindishim ichmigüche men ichmeymen deytti. Shuning bilen
sugharghuchi 10 yaridarni aylinip bolup ikremening qéshigha keldi, u
allah yolida jan üzgen idi...
Bundaq ülgilerning bolushigha ishininglar, chünki allah yolidiki
söygü buningdinmu zor ishlarni wujudqa chiqiralaydu.
Peyghember eleyhissalam sahabilerni ikkidin ‫ ـ‬ikkidin qérindash
qilip qoyghandin kéyin, bir sahabe özining qérindishining öyge bérip
ishkini chiékip uninggha: bir'az bille olturup imanimizni
kücheytiwalayli! deytti... Hazirqi chaghlarda undaq ishni nedinmu
tapquluq? Biz bundaq munasiwetke bekmu éhtiyajliq. Chünki insan
qelbi qaynawatqan qazandinmu bek astin ‫ ـ‬üstün bolup turidu...
Men bu sözlerni qiliwétip, her küni allah gha mundaq dep dua
qilishingni ümid qilmen: i allah ! Manga séning taitingge yardemde
bolidighan salih yaxshi dostlarni béghishlighin!
224
men toluq ishinimenki, inshaallah séning bu tiliking emelge
ashidu, sen qolni ‫ ـ‬qolgha tutup jennetke kirgiche allah yolida
hermkarlishidighan hemragha yoluqisen...
Axirda siler yashlardin, yigit we qizlardin kütidighinim: dost ‫ـ‬
aghinliringlarni yaxshi tallanglar! Ömür boyi nadamette qalmasliq
üchün choqum intayin yaxshi dostlarni talliwélishinglar lazim.
Haya toghrisda
qolingizdiki bu kitapche kalligha kelgen xiyallarni yighip toplap
yézip qoyush emes, belki, bu meshhur islam teshwiqatchisi emru
xalid bilen bir türküm yashlar otturisida élip bérilghan janliq we
yürekni lerzige salghuchi ochuq söhbetning netijisidur.
Biz bu söhbet xatirisini chüshinishlik, ammibab qilip teyyarlap
silerning hozurunglargha sunduq, dualiringlarda untup qalmay yad
étip qoyarsiler!
Bu kitapche töwendiki témilarni öz ichige alidu:
* haya bilen xijil bolushning perqi
* haya insan tughulush bilen bille barliqqa kilemdu?
* putbolchimiz nadir seyyid we uningdiki haya
* aghzaki paranglar
* yashlar bilen söhbet
* jem'iytimizdiki hayasizliq we uning shekilliri
bu kitapche imanini küchllendürüp, iradisini janlandurup,
eqlini ötkürleshtümekchi bolghanlargha, shundaqla, allah taalaning:
i insan baliliri! Siler bashqilardin özenglerning qilmishlirini
yoshurushni telep qildinglar, silerni mendin kimmu yoshurup
qalalisun?! Téxi siler méni eng ajiz nazaretchi dep qaridinglar, mana
bu pakitqa néme deysiler? dégen malamitini eslep güzel haya bilen
zinnetlinip allah gha tewbe qilip, allah din meghpiret tilep,
gunahigha pushayman qilghanlargha béghishlandi.
Biz exlaq toghriliq éghiz achidighan bolsaq, héchqandaq
shexsh, aile we jem'iyet mana bu exlaqtin ayrilalmaydu. Exlaq bilen
adettiki kishiler özining insaniliq rolini, aile bolsa özining jemiyettiki
ornini we her xil shekil we oxshimighan til bilen barliqqa kelgen
jem'iyet özining tengpungliqini saqlap öz rolini jari qilduralaydu.
225
Eger biz mana bu munasiwet bilen exlaqtin ibaret göherni
yoqitip qoysaq, nurghunlighan yashlirimizni zaya qilish bilen birge
köp nersilirimizdin ayrilip qalimiz.
Biz heqiqeten hayadin ibaret bu exlaqni tonuduqmu?
Peyghember eleyhissalam exlaq toghriliq köp orunda sözlep bérip
mundaq dégen:
(1) iman yetmish nechche shaxche bolup haya bolsa imandin bir
shaxche buxari, muslim, ebu hureyre din riwayet qilghan.
(2) haya bilen iman bir- biridin ayrilalmaydu, eger biri yoqitilsa,
yene biri özligidin yoqilidu ibni ömerdin jamii seghirda riwayet
qilin'ghan.
(3) hayaliq bolushning özi zor yaxshiliq imran ibni hüseyndin
tebrani we süneni ebu dawud riwayet qilghan.
(4) haya bilenla yaxshiliq barliqqa kélidu (buxari we muslim
imran ibni hüseyndin riwayet qilghan).
(5) kishiler maqal-temsil qiliwalghan: haya qilmisang
xalighiningni qil dégen söz peyghemberning sözidur.(buxari riwayet
qilghan).
(6) her dinda exlaq bolidu, islam dinining exlaqi haya dur (ibni
maje riwayet qilghan).
Yuqiridiki peyghember eleyhissalamning sözlirining hemmsi
bizge hayaning jem'iyettiki tesiri we qimmitini roshenleshtürüp
béridu.
Peyghember eleyhissalam bolsa exlaq jehette bizning ülgimiz
we yétekchimiz: u yüzi échilmighan qizchaqtinmu hayaliq idi (buxari,
muslim we imam ehmed riwayet qilghan.) bu yerde biz öz-ara
yashlirimiz otturisida yoqitip qoyghan exlaq toghrisida peyghember
eleyhissalamning köp hedisliri bar idi, lékin biz öz söhbitimizge
kéleyli:
hayaning menisi néme? We haya bilen biz yashawatqan
hayatning alaqisi néme?
Heqiqette hayaliq bolush bilen hayatning otturisida ajayip alaqe
bar, chünki haya kücheygenséri, bu hayatning lezziti shunche ziyade
bolidu. Biz turmush jehette yaxshi bolghan kishilerge qaraydighan
bolsaq, ular haya jehette mukemmelleshkenlikini körimiz.
226
Hörmetlik qérindashlar, hayatning süretliri nahayiti köp, dinning
hemmisi hayagha mujessemliship qalghili tas qalidu, bu heqte
peyghember eleyhissalam mundaq dégen: herqandaq din üchün
exlaq bolidu, islam dinining exlaqi hayadin ibaret .
Lékin haya dégen zadi néme?
Qedirlik alimlirimiz tonushturghandek bashqilar körmigen
teqdirdimu, nachar ishlardin yiraqlishishqa seweb bolghan tuyghu
we exlaq hayadur. Haya bolsa, rezil emellerdin nepisini üstün qilghan
héssiyat démektur.
Sen
nepsingde
nachar
ishlarni
qilishqa
qadir
bolalmighanliqingni hés qilghan waqtingda, mende haya tépiliptu
dep bilgin!
Haya bilen xijilliqning perqi néme?
Köpinche kishiler xijil bolushni haya dep, yaki hayaning bir qismi
dep oylap qalidu. Eziz qérindashlar! Emeliyette xijil bolush hayaning
tamamen ekisi, chünki xijilliq bolsa, insanning özide kemchillikni hés
qilish tuyghusi bolup insan birer ishni xata qilmighan teqdirdimu,
bashqilargha qarshi turushqa qadir bolalmighanda, özini ajiz hés
qilidu.
Mana bu hayaning eksi bolup hésaplinidu. Haya déginimiz
insanning héisiyatidin urghup chiqqan tuyghu bolup dadilliq bilen
sen özengni isil we yuqiri dep qarighan waqtingda, peskesh ishlargha
özüngni urushtin tartisen. Chünki isil we rohluq adem zina qilish we
yalghan gep qilishtin özini tartidu, shuningdek bundaq kishiler
nepsining peskesh, natoghra ishlargha yéqinlishishigha razi
bolmaydu, lékin xijil bolghuchilar bolsa, birer kishi körmigende
purset tapsila nachar ishlargha özini urup turidu.
Hörmetlik qérindashlar, heqiqeten men islamiyettiki meshhur
we yuqiri mertiwilik bolghan bir kishining terjimihalidin nahayiti
chongqur tesirlendim. U bolsimu, bizning ependimiz(yétekchimiz)
osman ibni effan reziyellahu enhu, bu kishining xususiyti hayadin
ibaret isil süpet bilen mujessemleshken bolup, bu toghrida
peyghember eleyhissalam xewer bérip mundaq dégen: bu kishi
(osman ibni eppan) nahayiti hayaliq bolghanliqi üchün uningdin
perishtilermu haya qilidu .(hezriti aishe reziyellahu enhadin musned
227
imam ehmed te riwayet qilin'ghan)
men özemning mushundaq perishtilermu haya qilip turidighan
bir kishi bilen jennette bille bolushumni tolimu arzu qilimen!
Shundaq turupmu, bu kishining bu isil haya qilish xisliti özining
heqqini qolgha keltürüsh we heqqini telep qilishtin tosup qoymidi,
mana bu tamamen xijil bolushning eksi bolup hésaplinidu.
Haya dégen insan bilen bille tughulidighan süpetmu? Yaki
herbir adem özi qolgha keltürüsh mümkin bolidighan süpetmu?
Hörmetlik
qérindashlar!
Hemmimiz
oxshashla
teb'i
pitret(tughma saghlam xaraktér) üstide tughulimiz, bu yerde
peyghembirimizning bizge dep bergen mubarek sözi bar, u mundaq
deydu: ilim peqet öginish bilen, isil exlaq siliq mulayim bolush bilen
qolgha kélidu .(ebu derdadin jamiusseghirda riwayet qilin'ghan).
Xuddi peyghember eleyhissalam bizge herqandaq exlaq ‫ـ‬
pezilet üginip qolgha keltürüsh bilen bolidu dégendekla bir ish.
Chünki sen daim sewr qilip tursang, sewr qilishni öginisen. Eger
yalghanchi bolsang, rastchilliqni meshiq qilish bilen rastchil bolisen.
Eger hayaliq bolmisang, chiniqish arqiliq haya igisi bolisen.
Bizge peyghember eleyhissalamning islam dini kélishtin burun
hal ‫ ـ‬tebiiti oxshash bolmighan sahabilerdin öginish kupaye, chünki
bular islam dinigha kirishtin burun barliq nachar exlaq bilen
shughullinatti, lékin islam dinigha kirgendin we bu din bilen alaqisini
kücheytkendin kéyin, islam exlaqi bilen exlaqlandi.
Ularning hayatidiki haya xisliti
bu qétim bizning kütüwalidighinimiz, hemmige meshhur,
hemmeylen yaxshi köridighan we milletler longqisini talishishta,
özining komandisi bilen utuq qazinishni hemmimiz yaqturidighan,
mahir putbolchimiz nadir seyyid men bu kishi bilen bolghan
söhbetni töwendiki soalim bilen bashlaymen:
* ependim, hayatingizdiki haya néme? We bu exlaq bilen
qandaq muamilide bolisiz?
‫ ـ‬nadir seyyid: birinchi bolup men özümning siler bilen bille
bolalighanliqim üchün méhriban allah gha hemdu sana éytimen we
silerge dawamliq muweppeqiyet tileymen! Heqiqeten men bu
birinchi qétim uchrishishqa hazir bolghan peytte, men
228
hemmeylenning bu hayadin ibaret isil exlaqni tonushta heyran
qalghanliqigha özre éytimen.
Méning köz qarishimda hayadin ibaret bu gewher bizning
éghizimizdin chiqiwatqan gep ‫ ـ‬söz we öz chüshenchimiz bilen
tonuwatqan chüshenchidinmu yuqiri orunda turidu. Men özemni bu
hayani tonushturushta eng ajiz dep qaraymen, chünki haya dégen
ademning yürikidin we hés ‫ ـ‬tuyghusidin urghup chiqidighan nerse,
shunglashqa musulman qizliri bashqilarning qéshigha kelgende,
haya qilghanliqtin ikki mengzi qizirip kétidu. Mana bu hayaning qan
séstimisidin kélip chiqidighanliqining delili, haya kimde bolsa,
shuningda qan bolidu. Haya chüshenchisi, qérindishimiz emru xalid
sözlep ötkendek, özini peskesh, nachar illetlerdin saqlap qélishtin
ibaret. Haya bolsa méning köz qarishimche:hés ‫ ـ‬tuyghu démektur.
‫ ـ‬nadir ependim! Biz sizdin misirning sirtidiki tejirbilliringizdin
sorap baqayli:
siz özingizning weten sirtidiki hayatida öxshimighan kishiler we
xilmu xil exlaqtikiler bilen bolush jeryanida ziriktingizmu? Yaki ular
bilen üzül kisil bolup ayrim yashidingizmu?
‫ ـ‬nadir seyyid: men silige éniq gepni disem, misirning we yaki
islamy jem'iyettin sirt yawropa we yaki chet rayonlarda yashap
qalghan herqandaq adem choqum ular bilen bille méngip ularning
damigha chüshüp kétidu we yaki allahning dinigha bolghan qedemni
mustehkem bésip, islam dinigha téximu ching ésilidu.siz (emru
xalidni démekchi) manga burun özingizning en'gilyede bir yildek
turush jeryaningizda, allah qa bolghan yéqinliqingizning ziyade
bolghanliqini eslitip ötken idingiz, sizning bu éytqanliringiz téxiche
ésimde turuptu. Allahning manga bergen chong pezli méni shu
nadan jem'iyettimu öz dinigha mustehkem turghuzghanliqidur.
Bu toghrida ömer reziyellahu enhu mundaq dégen idi: bizlerni
allah islam dini bilen eziz qildi, eger izzet- sherepni islamning
bashqisidin izdeydikenmiz allah bizni xar qilidu .
Men sirtta bashqilarning yurtida yürgen waqitlirimda manga
peqet ikki xil tallash yoli bar idi, ya bir janabi allah dinla haya qilish
we yaki islam paaliyetliri élip barghan yat yurtlardiki kishilerdin haya
qilish, biraq méning allah din haya qilishni tallishim éniq turuptu;
229
shunglashqa, allah méni namazni öz waqtida oqushqa, qur'an
kerimni her qandaq orunda meyli yoluchilar aptomobili bolsun,
meyli her türdiki qatnash wastilirida bolsun, dawamliq tilawet qilip
turushqa muweppeqiyet ata qildi. Shuning üchün ular méning bu isil
exlaqlirimni hörmet qilishti, shuningdek allahning manga qilghan zor
némiti ulargha méning yaxshi tesir körsetkenlikim boldi. Ular shu
derijidiki, eger men bar yerde chüshiniksiz we alaqisiz gep ‫ ـ‬sözlerni
qiliship qalsa, derhal epu we özre sorashqili turatti. Men ularning
teb'yitige masliship emes, ular méning tebiitimge masliship méning
tebiitim boyiche ish qilidighan boldi, mana bu barliq eyp ‫ ـ‬nuqsandin
pak bolghan büyük allahning bergen pezli idi.
* bügünki künde kishilerning tillirida: bu yurtta hayaliq adem
jan baqalamdu? Kim hayaliq bolsa, shu kargha kelmeydu dégendek
nurghun sözler bar. Sizning hayatingizda birer qétim haya qilip öz
hoquqliringizdin mehrum bolghan ishmu bolghanmu?
‫ ـ‬öz hoquqini telep qilish bilen hayaning otturisida héchqandaq
zitliq yoq, muhimi men öz heqqimni pak exlaq we haya bilen telep
qilimen.
Eger mende allah din haya qilish bolidiken qandaq ehwal astida
bolmisun, méning heqqimdin héchqandaq heq zaya bolup
ketmeydu.
* hörmetlik ependim, siz mende hayasizliq körünüshlirini
körüwatqandek qilisiz, siz bu körünüshning mendin yoqilishini ümid
qilamsiz?
‫ ـ‬emeliyette, sözlisek gep tola, lékin bizge hés qiliniwatqan
köpinche ishlar, yéqin dostlar bir ‫ ـ‬birini tilliship haqaretlishidu... Bu
nachar exlaqqa yashlarni righbetlendürüwatqan seweb zadi néme?
Her bir putbolchi musabiqining 90 minutluq ikenlikini oylap, mushu
90 minuttin kéyin mawu qérindishim yaki mawu xizmetdishim bilen
qandaqmu uchrisharmen, qandaqmu birge olturarmen dep obdan
oylansa, ish asanla aydinglishidu.
* biz yene bir qétim söhbetni yashlargha yötkeyli:
hörmetlik yashlar, men silerge peyghember eleyhissalamning
haya toghrisida dégen bir hedisini eslitip ötmekchimen: iman
yetmish nechche shaxche bolup, uning eng yuqiri pellisi bir allah din
230
bashqa héchqandaq ilah yoq déyish, eng töwini yoldiki kishilerge
azar yetküzidighan nersilerni éliwétish; haya bolsa imanning bir
shaxchisidur . Peyghember eleyhissalam dawamliq iman bilen hayani
bir ‫ ـ‬biridin ayriwetmey tilgha élip turatti...
* némishqa haya éniq belgilendi? Qéni imanning qalghan
shaxchiliri?
Hörmetlik eziz qérindashlar! Hayani éniq belgileshtiki meqset
shuki, haya imanning barliq shaxchilirini ching tutup turidu.
Peyghember eleyhissalam imanning barliq shaxchilirini öz
ichige alidighan bir éghiz söz bilenla ipadilidi:mana u haya din ibaret.
Shunga hayaliq kishi yalghan sözlimeydu, hayaliq kishi bashqilarning
gheywitini qilmaydu, ata-anisini qaqshatmaydu we namazni terk
qilmaydu, öz dinining paaliyetliri bilen pexirlinidu, biz hazir
hemmimiz birlikte melum bir shexsning öz béshidin ötküzgen
tejribilirige qulaq salayli:haya din ibaret bu göher hayadin yiraq we
yéqin
bolghan
insan'gha
qandaq
tesir
körsetkenlikini
körüwalalaymiz.
Yashlarning aghzidin anglayli
méning ismim sherip.
Men silerge özümning béshidin ötken tejribilirimni sözlep
bérishni yaqturimen, méning yaman ademdin yaxshi ademge özgirip
qélishim mundaq bolghan:
men emeliyette bezi yashlargha oxshash héchnémige perwa
qilmayttim, her qandaq orunda we her qandaq waqitta xalighinimni
qilattim, méning burunqi ösüp yétilishim melum derijide
ata-anamning méni yaxshi adem qilip terbiyileshke qiziqip méni
edep-exlaqliq, ishenchilik we namaz oquydighan qilip islam éngi
bilen terbiyiligen bolsimu biraq men mektep yéshigha yetkende
méning mijezim melum amillar sewebidin özgirishke bashlidi.
Bashlan'ghuch oqush basquchumni élip éytsam, oqughuchi bu
basquchta oqutquchining urup tillishigha uchraydighan, tamaka
chékip qizlar bilen söhbetlishidighan, xalighanni qilidighan bir
basquch bolup, mana bu ishlargha her qandaq oqush yéshidiki
balilar qiziqatti we shundaqla mektepte omumliship ketken idi.
Menmu bashlan'ghuch, toluq ottura we inistitutta oquwatqan
231
chaghlirimda mushu yolgha kirip qaldim, insanning xiyaligha
kechmeydighan, ailemdikiler we saqchilar bilen jidel-majra
qilidighan, barliq eskiliklerni qildim.
Lékin mining bu waqitlarda turmushumda héch qandaq lezzet
we hozurni hés qilmayttim.
Men allah taalaning méni uxlawatqan chaghda we yaki gunahmeisyet we nachar exlaq bilen boluwatqan waqtimda jénimni élip
kétishidin bekmu qorqtum.
Shuningdin kéyin nurghun ishlar yüz bergili turdi, men
özümning kündilik hayati we qiliwatqan ishlirim toghriliq oylunushqa
bashlidim.
Mesilen men we bir dostum éghir qatnash hadisisige uchriduq,
nurghun ezalirimiz yarilandi, bu yerde bir ölümdin saqlinip qalduq!
Bu hadésidin kéyin dadam manga nurghun nesihetlerni qilip:
balam, sen manga héch paydimu yetküzmiding! Eger sen yaxshi
adem bolsang özüngning menpeeti üchün, eger sen eski adem
bolsang shu eskiliking bilen ölüp kétisen... Dégen geplerni qildi.
Emeliyettmu men qaytidin adem bolushqa urundum we
özemdin qattiq hésap aldim, mana bu ishlar üch aydek dawam etti.
Lékin méning etrapimda manga yardem bergüdek, yaxshi ishlargha
hemkarliship bergüdek birmu dostum we hemrayim yoq idi, eksiche
ular méni yene qaytidin qarangghuluqqa sörep kirdi. Uningdin kéyin
goya allah manga agahlandurush bériwatqandek nurghun hadisiler
yüz berdi. Men bilen bir yashtiki bir dostum qatnash hadisiside ölüp
ketti, yene birsi ademning eqlige sighmighudek halette léfittin
chüshüp kétip ölüp ketti. Yene bir dostum tapancha bilen oyniship
özini öltürüwaldi...künler mana mushundaq ötti, yéqin dostlirim
tuyuqsiz pajielik ölümler bilen ölüshke bashlidi. Men emdi nöwet
manga keldimikin dep turghan waqtimda, bir dostum köprek
zeherlik chékimlik chikiwalghanliq sewebidin ölüp ketti, biz bekmu
yéqin dostlardin iduq, men u dostumning opiratsiyisige qatnashtim,
uninggha sün'i nepeslinish maskisi sélip qoyghan bolup, héchbir
midirlashtin dérek yoq idi, andin doxturlar uning köksi bilen
méngisini opiratsiye qiliwédi, uningda tiniq dégen nerse qalmidi, bu
ish méni yene bir qétim qattiq chöchütüwetti. Méning xiyallirim
232
perishtiler bilen u dostumning arisidiki hésap ‫ ـ‬soraqlar qandaq
boluwatqandu dégendek her xil ishlarni tesewwur qilishqa bashlidi.
Axiri men özümni bu qarangghuluqtin qutuldurushqa we allahning
manga bergen bu agahlandurushliridin ibret élishqa qarar qildim.
Men özümning yéngi hayatini bashlash üchün bir türküm yaxshi
exlaqliq dostlarni taptim, ular bolsa her düyshenbe künliri bir
mesjidke derske baratti, men ishning desliwide ders oqush dégen
pikirge bekmu öch idim, hetta men ular bilen birge bir küni shu
derske hazir bolup öz közüm bilen körüp anglimighuche ularning bu
pikrini qollimidim. Mana bu bashlinish méning hayatimdiki heqiqi bir
hayatqa köz achqan alahide bir özgirish bolup qaldi.
Men bu orunda özi pak, exlaqliq, aliyjanap yashlar bilen
tonushtum, bularning köz qarashliri mning sözümdiki qalaq pikirning
del qarshisida idi, méning qatnashqan birinchi dersimde külüp
turidighan, nahayiti zérek bir ustaz ders sözlidi, bu sheyx(alim) ders
arilighida peyghember eleyhissalamning meshhur tarixliridin we
hedisliridin sözlep, axiret, ölüm, ölgendin kéyin tirilish we axirette
béridighan hésap toghrisidimu qisturup ötetti.
Mana bu derste sözlen'gen yéqimliq gepler méning shu
waqittiki rohi halitim we kündilik turmush hayatimgha mas kéletti.
Men bu damollamning sözliridin qattiq tesirlendim, shuning
bilen bu kündilik halqa dersilirini tashlimasliq we öz hayatimgha
tetbiqlap méngishni qarar qildim. Derstin kéyin méni élip barghan
dostlirim méni bashqilargha tonushturushqa bashlidi, men ularning
bir ‫ ـ‬biri bilen daim uchriship turidighan alahide bir goruppa
ikenlikini we putbol meshiqlirigimu hazir bolup turidighan yashlar
ikenlikini hés qildim. Ular téxi kechlik tamaqni sirtta birge yeydiken,
ularning bu kündilik hayati men oylighandek undaq köngülsiz emes,
belki, eng köngüllük hayat iken. Chünki ular namaz oqup, herxil
putbol oyunlirinimu oynap, ilmi derslergimu hazir bolup, kündilik
turmushini bashqilarni yaxshiliqqa chaqirip köngüllük ötküzidiken.
Menmu ulargha oxshash yaxshi adem bolup kündilik hayatimni
bikar ötküzmeslik qararigha keldim, chünki menmu eqil we her
jehettin ulardin töwen emes idim. Emeliyettimu men derske
dawamliq qatnishishni we kündilik qur'an oqup turushni
233
bashliwettim, we qandaq yashashning yolinimu bir az biliwaldim, bu
yerde mes'uliyet biz oylighandek undaq qéyin emes idi.
Mana bu allah taala bizge yashashni békitip orunlashturghan
hayat idi, qandaq waqitta ölüp ketsek allah gha uchrishishqa teyyar
turalighudek we allahning soaligha jawab béreligüdek haletke kélish
üchün yuqurqidek ishlarni qilish kérek idi...
Kim allah gha uchrishishni yaxshi körse, allah u kishige
uchrishishni yaxshi köridu. Lékin hazir bizning ichimizdin kimmu
allah qa uchrshishni yaxshi köridu?! Toghra, héchkim ölümni
yaqturmaydu, héchkim ölüm toghrisida gep ‫ ـ‬söz qilish we oylinishni
yaxshi körmeydu...emma her qandaq insan yuqiriqidin ibaret
heqiqet we allah kütüwatqan meqset üstide obdan oylansa, ishning
toghra ikenlikini tonup yételeydu.
Men allahning pezli bilen yaxshi adem bolghandin kéyin
inistitutni püttürdüm we misirdiki bir chong shirkette bir yil ishlidim,
bu yerni tashlap dunyaning herqaysi jaylirida tarmiqi bar chong bir
chet'el shirkitining ottura sherq rayonida sétilidighan soda ‫ ـ‬sanaet
bölümining mudiri boldum.
Mana bu méning yaxshi adem bolghanliqimdin allahning
manga bergen in'ami we pezli idi.
Allah taala mundaq deydu:((kim allah din qorqisa uninggha
chiqsh yoli béridu)), (talaq sürisi, 2 ‫ ـ‬ayet).
Yuqirida dégen gépimning xulasisi:
heqiqi bext ‫ ـ‬saadet allahning taitige ching ésilip boysunushta
we allah din haya qilishta bolidu. Yashlar öz yurtidiki kishilerning eng
yaxshisi we ülgisi bolushi lazim..
Allah hemminglarni eng qimmetlik mukapat bilen
mukapatlisun!
** qérindishimiz sherip, biz sen bilen bille bolghanliqimizdin
özimizni intayin bexitlik hésaplaymiz, shundaqla biz bilen bille
bolushungni qizghin qarshi alimiz, séning: dostlirim bir ‫ ـ‬birlep ölüp
ketkili turdi dégen bir éghiz sözüng méni heqiqeten chöchutüwetti,
menmu shu sözüngge ilawe bérishni layiq körimen.
Hörmetlik qérindashlar! Heqiqeten bu dostimizning:
yashlarning ölüsh nisbiti kündin ‫ ـ‬kün'ge éship kétiwatidu dégen bu
234
sözi ademni ushtumtut oygha salidu...
* emru xalid:
sherip ependim, bu hadisilerning sizge bolghan tesiri qandaq
boldi?
Sherip:men silerge éytqandek ölüsh nöwiti manga keldi dep
turghan idim, shu peytte allahning méni hidayet qilip, manga
in'amni bergenlikini hés qildim, qarisam men téxiche hayat
turuptimen we méning aldimda özümdin ‫ ـ‬özüm hésap élish
pursitimu turuptu...
* siz kündüzliri gunah ‫ ـ‬mesiyet qilip, kéchiliri allah din
qoqushni qandaqmu bérleshtürelidingiz?
‫ ـ‬silerge dégendek, men diny ailide ösüp chong bolghan, gerche
men öz eslimni untup özgirip ketken bolsammu, yenila bashqa
dostlirimdin alahidirek turattim, héch bolmisa men heptide birkün
jüme namizi we yilda bir qétim héyt namizi oqup turattim. Emma
ularning kallisida namaz toghriliq héchqandaq melumat yoq idi,
shunglashqa, melum derijide könglüm bir nersini hés qilip kechte
öyümge qaytqanda, özümdin hésap élip öz ‫ ـ‬özemge malamet
qilattim.
Köpchilik soal tashlimaqta
emeliyette sheripning bashtin kechürgen tejribiliri bügünki
yashlar otturisida keng tarqalghan birdin bir tejribe bolup
hésaplinidu. Bundaq kishiler méning ailemdimu bar. ..
Men bir soal sorashni oylap qaldim:
sherip ependi, sizning bir nachar halettin yaxshi haletke
özgirishingizge seweb bolghan amil zadi néme? Siz bir yaxshi
muhitta yashap turup qilghan ishliringizdin bext hés qilmasliqmu we
yaki dostliringizning arqa ‫ ـ‬arqidin ölüp kétishidin alghan
ibritingizmu?
‫ ـ‬sherip:elwette her ikki xil amil seweb bolghan désekmu
bolidu, chünki men pütün kündilik hayatimni yep ‫ ـ‬échish, uxlap ‫ـ‬
qopush bilen nishansiz ötküzettim. Men bu turmushni bext dep
hésaplimayttim, lékin bu méning tüptin özgirishimge asas salalmidi,
biraq men néme qilishimni bilelmey turghan waqtimda, dostlirim
arisida herxil ölüm hadisliri yüz bergili turdi.. Mana bu hadisiler
235
méning hés ‫ ـ‬tuyghumgha tesir körsitip allahning pezli bilen méning
yaxshi adem bolup qélishimgha seweb bolup qaldi.
* siz allah qa yéqinlashqandin kéyin, burun sizge oxshash
yaman ishlarni qilidighan yashlarni körgen chéghingizda, qandaq
hésiyatta boldingiz?
‫ ـ‬tebiiyki, men ulargha nahayiti méhriban boldum, ulardin
emes, ularning qilghan ishliridin ichim siqilidighan boldi, chünki
ularning ichide nahayiti yaxshi ademler bolushi mümkin, biraq ular
néme qilishni bilmeydu...
Herqandaq adem yaxshi yolgha qaytip, öz dinigha ching
ésilghandin kéyin, bashqilargha mesxire közi qarimaydighan bolidu.
Lékin undaq adem bashqilarning özi bilgen nersini bilishige muhtaj
ikenlikini bayqaydu.
* hayaning bolmasliqi birinchi düshmen dep oylaymen, siz haya
toghriliq etrapingizdiki birersidin tesirlen'genmu yaki yüz bergen
birer ish barmu yaki bu sizning ichingizdin urghup chiqqan exlaqmu?
‫ ـ‬men silerge dégendek, bir adem özining köz aldida xata
misallarni körüp tursimu, shuninggha teqlid qilip egiship méngishqa
urunidu, biraq u misallar ülge qilishqa yarimaydu.
Men silerge haya toghriliq azraq sözlep bérey:
méning bir dostum jüme künlüki bir kéchide mes halette öyge
qaytidu. Buni körgen apisi, öyge kirishini ret qilip köz aldida ishikini
taqiwalidu. U shu kichisi mashinida uxlap jüme waqtida oyghansa,
mashinisi etrapigha bora sélinip jamaetlerning jüme namizigha
yighilghanliqini hés qilidu, buni körgen dostum shular bilen bille
namazgha teyyarliq qilmay, qopup mashinini aylandurup namazgha
kelgenlerning otturisidin chiqip kétidu, bu dostumdiki haya qéni?
Mushumu haya boldimu emdi?!!!
Yashlar arisidiki hayasizliqning misalliridin körünüshler
biz bundaq ehwallarning özgirip yoqap kétishini chin ‫ ـ‬dilimizdin
ümid qilimiz...!
Qéni emise hemminglar hayasizliq heqqide birdin misal keltürüp
béqinglar!
1. Qiz oghullarning birlikte wéchirka we disko oynishi.
2. Kochilarda qizlar bilen peskesh qiliqlarni qilish.
236
Bu mesile hazir omumi yashlar otturisida taralghan yuqumluq
wirus bolup jemiyetke éghir tesir körsetmekte...bu toghrida tarixta
mundaq bir ish yüz bergen :
peyghember
eleyhissalamning
dewride,
peyghember
eleyhissalamning qéshigha bir türküm elchiler bey'et qilish üchün
kelgen idi, bularning ichide qeys isimlik bir adem bar bolup, bu adem
peyghember eleyhissalamning qéshigha kétiwatqach medinining
kochilirining biride, medinilik bir qizgha chaxchaq qilip qoyghan idi,
ikkinchi küni bular peyghember eleyhissalamgha bey'et bérish
üchün kirgen waqitta, peyghember eleyhissalam bulargha birdin ‫ـ‬
birdin ayrim salam bérip qeys dégen ademge nöwet kelgende,
peyghember eleyhissalam bu ademning qolini ching tutup turup:
tünügün exlaqsizliq qilghan adem sen shumu? dep sorighandin
kéyin, bu adem shük turuwaldi, peyghember eleyhissalam derhal bu
ademdin yüz örüwaldi, shu waqitta qeys dégen bu adem: i allahning
elchisi! Méning bey'itimni qobul qilsila! Men bundin kéyin bundaq
exlaqsizliqni hergiz qayta qilmaymen dep qesem qilip
turiwalghandin kéyin, peyghember eleyhissalam nahayiti teslikte bir
haza turuwétip bu ademning bey'itini qobul qilishqa muwapiq keldi.
Peyghember eleyhissalam bu ademning bey'itini ret qilip
turuwalghinigha qarighanda, bu ish bekmu xeterlik...
Hörmetlik qérindashlar! Bundaq ehwal bekmu xeterlik, men
héchqandaq bir ademning apisi we bir tuqqan achisigha bundaq
ishlar yüz bérip qalsa, hergiz razi bolup qarap turmaydighu dep
oylaymen.
3. Qizlarning chilim we tamaka chikishi.
4.ayallarning aram élish kéyimlirining kochilarda kéyidighan
modigha aylinishi.
5. Bügünki yashlarning namuwapiq, tilgha élish éghir bolghan
sözler bilen torda parang sélishi... Méning mushu ishlar bilen
shughulliniwatqan qiz ‫ ـ‬oghullardin ümid qilidighinim, siler azraq
oylap béqinglar! Siler mushundaq set gep ‫ ـ‬sözler bilen
paranglishiwatqininglarni ata ‫ ـ‬ananglar körse, qandaq bolidu?
Eger siler allah taala bizning qilghan ishlirimizni körüp,
éghizimizdin chiqqan sözlirimizni anglap turidu dep qarisanglar, ene
237
shu allah din bolsimu haya qilmamsiler!?
Bu söhbitimizning axirisida men silerge bir er bilen bir ayal
otturisida yüz bergen haya toghrisidiki ajayip bir misalni keltürüp
bérey:
u bolsimu musa eleyhissalam bilen allahning yaxshi bendisining
qizi otturisida bolghan muamile. Bu toghrida süre qeses de shundaq
kelgen, musa eleyhissalam fir'ewndin qéchip chiqqan waqitta, u
qizlar bilen uchriship qalghan.
Ayette mundaq bayan qilinidu:((musa eleyhissalam medyendiki
bir bulaqning yénigha kelgende (charwilirini) sughiriwatqan bir top
kishilerni kördi, ulardin bashqa yene (qoylirini) sughiriwatqan ikki
ayalni kördi)), (qeses sürisi, 23 ‫ ـ‬ayet).
Ikki ayalning bir chette turghinini körüp, musa eleyhissalam
derhal ularning qéshigha bérip, ulardin mundaq soraydu: ((silerge
néme boldi? (yeni qoyliringlarni sudin tosup turup qapsilerghu?)
dédi. Ular: padichilar qoylirini sughirip bolghandin kéyin, andin biz
sughirimiz, atimiz bolsa yashinip qalghan adem dédi)). (qeses sürisi,
23 ‫ ـ‬ayat).
Bu ikkeylen musa eleyhissalamgha özining qiyinchiliqini sözlep
berdi:((musa eleyhissalam bu ikkeylenning qoylirini sughirip béripla
derexning sayisigha qaytip ketti)), (qeses sürisi, 24 ‫ ـ‬ayet).
Haya qilish musa eleyhissalamni u ikkeylenning xizmitini qilip
bérishtin tosup qoymidi, lékin xizmitini qilip béripla özini chetke aldi.
(( ularning ( yeni ikki ayalning) biri musa eleyhissalamning
yénigha uyatchanliq bilen méngip kélip: qoylirimizni sughirip
bergenlikingning
heqqini
bérish
üchün
atam
sini
chaqiriwatidu)dédi)) (qeses sürisi, 25- ayet).yeni bu ayalning
méngish turushi we söz ‫ ـ‬herikiti uyatchanliq we haya bilen boldi...
Hörmetlik qérindashlar! Biz dewatqan haya we uyatchanliq
mana mushuningdin ibaret.
Gepni tamamlashtin ilgiri bizning yene tekitleydighinimz:allah
din haya qilish bu kainattiki nersilerning aldinqi qatarida turushi
kérek.
Hörmetlik yashlirimiz! Bala ‫ ـ‬chaqa we qiz ayallirimiz! Biz bu
dunyada allah din haya qilmisaq, allahning aldigha barghanda néme
238
ish qilimiz? Gunah qilmishingni sözlep baq dégende néme dep jawab
bérimiz?!!!
Biz dawamliq axiretke teyyarliq qilishimiz üchün allah din
dunyada hayaliq bolushimizgha öz ara dua qiliship turayli!
Hemminglargha rehmet, allah hemmimizning qilghan yaxshi
ishlirini qobul qilsun. Amin!
Tewbe toghrisida
kirish söz
bu bir tutash risale kalligha kelgen geplerni yüzekila yézip
qoyush emes, belki bu islam teshwiqatchisi ustaz emru xalid bilen
bir türküm yashlar ottursidiki chin yürektiki sada serlewhelik ochuq
söhbet xatirsidin ibaret yürekni titiretküchi janliq dialogning
netijisidur.
Biz janliq soqquchi shu yürekning sadalirini silerge sonushni
irade qilduq, shuningdek ammibab chüshünüshlük bolshigha
küchimizning yitishche urunduq.
Yaxshi dualiringlarda üntüp qalmay yad itip turasiler!
‫ ـ‬neshiriyattin
bu risale töwendiki témilarni öz ichige alidu :
1. Siz töwbige muhtaj.
2. Siz testiqlang yaki testiqlimang, ömorning gunahliri birdemdila
meghpiret qilinidu.
3. Yashlar töwbe toghurluq sözlishiwatidu.
4. Töwbining shertliri.
5. Ularning öz éghizi bilen dep bergen serguzeshtiliiri.
6. Töwbe bir qétimdila tügep axirlishamdu yaki yéngilinip
turamdu?
7. I asi insan ! Kiichikkine waqit séni chong ishqa élip bardu. ..
Nahayiti shepqetlik we mihriban allahning ismi bilen bashlaymen
men bu risalini gunahliri éghir kelgen kishilerge, gunahning tesiri
bilen qelbi tarliqni, nepsi siqilishni, yüzide qayghu ‫ ـ‬elemni his
qilghan kishilerge...
We hemme nerse qolida turup hayatning, külkining, arzuning,
239
kelgüsi istiqbalining we etining temini hés qilalmighanlargha. ..
Shunngdek, heqiqi sap pakiz hayatliqqa éntilgüchilerge hediye
qilimen.
Heqiqi töwbe qilip allah gha qaytish
tewbe qilghuchidin meqset néme?
Tewbe qilghuchi déginimiz u, chin qelbidin heqiqi allah gha iltija
qilip, qilghan barliq nachar ishlirigha pushayman qilip allah terepke
qaytiqan kishidur. ..
Mana bu biz sözlimekchi bolghan asasi téima, shuning üchün biz
mushu témini chöridigen halda inchike toxtulup ötimiz.
Xususen men omumen siler hemmimz allah gha heqiqi tewbe
qilishni xalaymiz. ..
Bezi kishiler biz bir obdan saghlam yol bilen yashawatsaq biz
yene néme ish qilmiz?! Déyshi mümkin. .. Lékin men deymen : biz
nahayitimu köp ishlargha doch kiliwatimiz, bizde müshküle(
qiyinchiliq) köp, bizning gunahlirimiz nahayiti köp, men shundaq
diyeleymenki etrapimizda chong gunah qa chüshüp qalghan
nurghun kishiler bar. ..
Men buni töhmetmu dey ‫ ـ‬lékin emeliyette nurghun yashlar ata
‫ ـ‬anilirini qaqshitiwatidu, ata ‫ ـ‬anilarni qaqshitish chong gunah
emesmiken ? Siler ata ‫ ـ‬anilarni qaqshitishning islamdiki tötinchi
chong gunah ikenlikini untup qalmasliqinglar lazim ! Anining köz
yéshi allah taalaning qattiq ghezipige seweb bolidu emesmu? Yaxshi
oqumighan yaki nishe chekken oghlidin köngli azar yégen dada
bolsun, yaki qizi ailisining kimliki namelum bir oghul baligha egiship
ketkenlik sewebiidin dawamliq yighlaydighan ana bolsun,
mushularning hemmisi töwbige muhtaj emesmu? Mushu ishlar
chong gunahning qataridin emesmiken?... Siz ata ‫ ـ‬aningizning
ghezipining taraza miyzanda barliq yaman ishlardin, belki bir yil ikki
yil üch yilda qilghan minglighan gunahlardin é ghir ikenlikini
bilmemsiz ? Undaqta bizde töwbe qilishqa tégishlik chong gunahlar
bar. .. Siz haraq ichken kishilerning qataridin bolmasliqingiz yaki zina
qilghan kishilerning qataridin bolmasliqingiz mumkin, lékin ata ‫ـ‬
anini qaqshatqan bolsingiz bu eng chong gunahlarning qataridin
hésaplinidu. ..
240
Undaqta siz töwbige muhtaj
qanchilghan kishiler bar, ramizan aylirida namaz oqup
ramizandin kéyin oqumaydu, shuningdek yigirme yildin biri bomdat
namizi oqumighan kishiler bar. .. Bomdat namizi perzlerning
qataridin emesmu? Biz namazni terk étishning allah taalaning
ghezipini qozghaydighan chong gunah ikenlikini bilemduq? Namaz
dégen dinning tüwrüki qandaqliki adem uni örüwétidiken dinni
örügen bolidu. Undaqta namazni terk étish chong pajie hésaplinidu.
.. U yerde seqer ismilik bir dozax bar ashu dozax toghurluq allah
subhanehu weteala mundaq deydu : ular jennetlerde bolup,
gunahkarlardin : silerni dozaxqa kirgüzgen néme? dep soraydu. (ular
jawaben) éytidu : biz namaz oqumiduq. Miskinlerge taam bermiduq.
Biz bihude söz qilghuchilar bilen bihude söz qilattuq. Qiyamet künini
inkar qilattuq, taki biz ölgüche (shundaq qilduq) . Muddessir sürisi
42 din 47 ‫ ـ‬ayetler.
Ashu dozax toghurluq allah mundaq deydu : u dozax héch
ademni bosh qoyuwetmeydu, uninggha tashlan'ghan her qandaq
ademning ezaliri qaynap titma ‫ ـ‬titma bolup kitidu, andin yéngidin
eslige kilip yene titma ‫ ـ‬titma bolup kitidu, azap mana shundaq
dawamlishidu. .. Dozax derwazisida turghan malaikiler xuddi ulargha
shapaet qilidighandek ulardin : silerni bu yerge néme kirgüzdi ? Dep
soraydu. Ular jawaben biz namaz oqumighan iduq deydu.
Biz allah taala ning merhimiti bilen chong
gunahlardin
qachtiqmu deyli. .. Undaqta siz her küni qiliwatqan minglighan kichik
gunahlargha qarap béqing ! Mesilen : ötken hepte qanchilghan
haram ishlarni xiyal qilghansiz. .. Xanim qizlar bir biri bilen
qanchilighan gheywet ‫ ـ‬shikayetlerni qilghandu. .. Men bu geplerni
silerning ichinglarni siqish üchün dewatmaymen, lékin bu arimizda
bolawatqan rialliq. .. Biz töwbining güzellikini, gunahning qebihlikini
hés qilishimiz lazim. . Gunahimizni itirap qilish bashta bir'az elemlik
tuyulsimu, lékin allah aldida buninggha pisent qilmastin derhal
töwbe qilishimiz lazimdur.
Her küni kechte sizning ötküzgen küningiz toghurluq biride
yaxshiliq yene biride yamanliq yézilghan ikki parche kitap keltürülse,
siz buninggha néme dersiz? Yaxshiliq, yamanliq tarazillirigha
241
yézilghan nurghun kelimiler bar. Siz buninggha qandaq qaraysiz ?
Bügün shu ishlarning netijisi zadi qandaq bola ?! Siz allah gha itaet
qilamsiz yaki allah gha asi bolamsiz? Buninggha özingiz birnéme
deng! Sheksizki biz özimizni tekshürdighan bolsaq, biz özimizde
minglighan gunahlarni t‫ـ‬apimiz, undaqta biz qattiq töwbige muhtaj.
Tab'inlarning biri bolghan (sufyan sewri) eyni waqitta
nahayitimu güzel bir kelimini tilgha élip mundaq dégen idi: men bir
küni olturup gunahlirimni sanap baqtim . .. ‫ ـ‬qaranglar mawu
ademning kilechekke bolghan köngül bölishige! Kilechek uning
neziride balimu emes, xotunmu emes we yaki mal ‫ ـ‬dunyamu emes
lékin musteqbel uning neziride jennet bilen dozax. .. ‫ ـ‬u sözini
dawamlashturup mundaq deydu : men bir küni olturup gunahlirimni
sanap baqsam, yigirme bir ming gunah chiqti. – wehalenki u
shereplik tabiin turupmu yigirme bir ming chiqti ‫ ـ‬u öz nepsige
shundaq didi: hey sufyan! Sen yigirme bir ming gunah bilen
perwerdigaringgha uchurushamsen? Her bir gunah toghurluq sendin
sorap qalsa néme dersen? Sen ashu waqitta özengni sahabilerning
ewladi bolghan shereplik tabiin dep xiyal qilamsen?...
Hey. .. Bizning gunahlirimiz nahayitimu köp. .. Bezide yamanliq
taraza pellisige nahayitimu chong gunahlar qoyulidu, héchqaysimiz
uninggha diqet qilipmu ketmeymiz belki biz uni addighina ish dep
qilghan bolishimiz mumkin. Aningizni bozek qiling yaki dadingizni
aghzingizning uchida ohoy dep kinaye arlash azar béring, bu axirda
nurghun musibetlerge ( x‫ـ‬apiliqlargha) seweb bolidu. ..
Undaqta biz köpligen hajetlirimiz üchün töwbige muhtaj. . Bizge
allah nimitini yaghdurup berse téxiche shükür qilmighanliqimiz
üchün biz töwbige muhtaj. Chünki allahning bizge bergen nimitini
ashu waqitta nurghun kishiler tapalmighan idi. Oylunup béqinglar
nimetke shükür qilmasliq töwbige muhtaj emesmu?
Biz yigirme yaki ottuz yilning mabeynide perwerdigarimizning
yolidin ézip qalghan kishiler bolghanliqimiz üchün töwbige muhtaj.
Chünki yaman ishlargha yéqinliship qalghan kishiler uni terk étishi
mümkin, chong gunahlarni qilip salghan kishiler uningdin qol üzüshi
mümkin, lékin perwerdigarimiz allah subhanehu weteala ning
jinlarni, insanlarni peqet mangila ibadet qilish üchün yarattim dégen
242
sözini untup qalghan ademning gh‫ـ‬apilliqi allah gha asi bolghan
ademdinmu qattiqtur, u qattiq töwbige muhtaj bolidu.
Hey. .. Hemmimiz musibetke chüshüp qalduq. .. Bizde
qiynchiliqmiz köp. .. Bizning gunahlirimizmu köp. ..
Kélinglar ! Biz toghurluq pewerdigarimiz néme deydu, bizni
néme dep chaqiridu? Biz ortaq bir qarap baqayli !
Allah tabareke weteala mundaq deydu : i muhemmed! Méning
tilimdin) éytiqinki, ( gunahlarni qiliwirip ) özlirige jinayet qilghan
bendilirim ! Allahning rehmitidin ümidsizlenmenglar. Allah
heqiqeten (xalighan ademning ) jimi gunahlirini meghpiret qilidu,
shübhsizki, allah nahayiti meghpiret qilghuchidur, nahayiti
méribandur. Silerge azap kilip, yardemge érishelmgininglardin burun
perwerdigaringlar terepke qaytinglar we uninggha itaet qilinglar. ,
zümer sürisi 53 ‫ ـ‬54 ‫ ـ‬ayet.
Mana bu biz bashlighan ghem ‫ ـ‬qayghu din kéyin bizning
gunahlirimiz, kemchilliklirimiz eslitilip büyük allah teripidin bizge
bérilgen chiqish yoli...
Siz testiqlang yaki testiqlimang 20 yilliq yaki uningdin köprek
gunahlar chin yürektin chiqqan töwbe bilen allah xalisa birdemdila
meghpiret qilnidu.
perwerdigaringlar terepke qaytinglar. .. , 54 ‫ ـ‬ayetning bir qismi.
Allah gha teslim bolup allah terepke ötünglar ! ‫ ـ‬soal ‫ ـ‬allah yuqarqi
sözi bilen bizdin némini xalaydu? ‫ ـ‬jawap ‫ ـ‬allah silerning
tewbenglarni qubul qilishni xalaydu .
Nisa sürisi 27 ‫ ـ‬ayet
shuningdek yene allah taalaning töwendiki ayitigimu qarap
béqinglar! allah silerning yükünglarni yéniklitishni yeni sheriet
ehkamlirini silerge asanlashturushni xalaydu. Insan nepsi xahishigha
xilapliq qilishtin ajiz yaritildi . Nisa sürisi 28 ‫ ـ‬ayet.
Eger siz tewbe qilmisingiz qiyamet küni nahayiti éghir kün'ge
qalisiz, biz ajiz bolghanliqtin allah bizdin ye nggillitishni xalawatidu. ..
Allah taalaning töwendiki sözini mulahize qilip béqinglar !
ular allah gha ikkinchi bir mebudni shérik qilmaydu, allah
haram qilghan naheq adem öltürüsh ishini qilmaydu, zina qilmaydu,
kimiki bu gunahlar ni qilidiken, axirette u jazagha uchraydu. Qiyamet
243
küni uninggha hessilep azap qilinidu, u menggü azap ichide
xarlan'ghan halda qalidu. Peqet ularning ichidin bu dunyadiki
chéighida tewbe qilghan, iman éytiqan we yaxshi emellerni
qilghanlarla bu halda qalmaydu, allah ularning gunahlirini
yaxshiliqqa almashturidu, allah tolimu meghpiret qilghuchidur we
merhemet qilghuchidur . Purqan sürisi 68 ‫ ـ‬ayettin 70 ‫ ـ‬ayetler.
Bu yaman ishni qiliwirip yüzekila tewbe qilip qoysa gunahlar
teltöküs meghpiret qilinidu dégenlikmu emes, bu peqet heqiqi
tewbe qilip, ixlas bilen yaxshi emellerni qilsaq allah ötküzgen
yamanliqlirimizni yaxshiliqqa özgertip biridu dégenliktur.
Mesilen: melum bir adem azghunluqta besh yil namaz oqumay
terk etti deyli, u, allah ni tonup chin yürkidin heqiqi tewbe qilip
namazni sünnetliri bilen toluq ada qilip, allah buyrughan barliq
yaxshi ishlarni qilip, yaman ishlarni terk etse, uning ilgiri azghunluqta
qilghan besh yilliq gunahliri allah teriipidin meghpiret qilinidu.
.. . I allah sen néme dégen keremlik ‫ ـ‬he !!! Sini hemmidin pak
dep itiqad qilimen... Shuningdek yolbashchimiz peyghember
sellellahu eleyhi wesellemmu tewbe toghorluq sözlep nahayiti
mulayim bir insanning qssisini hikaye qilip mundaq deydu : qiyamet
küni perwerdigarimiz tabareke weteala ashu insan'gha xitap qilip : i
bendem! Name ‫ ـ‬emel deptiringni oqughin deydu, u insan name ‫ـ‬
emel deptirini oqughandin kéyin sanap tügetküsiz gunahlirini köridu
‫ ـ‬de, könglide men emdi halak bolup tügishidighan boldum, yüzüm
qara bolidighan boldi dep oylaydu. Shu esnada allah subhanehu
weteala uninggha yene xitap qilip i bendem ! Name ‫ ـ‬emilingni yene
bir qétim oqughin sen tewbe qilghan emesmu? Dep uninggha
eslitidu.. Shu waqitta u, insan shundaq i perwerdigarim men rastinla
tewbe qilghan idim deydu, we name ‫ ـ‬emel deptirini qayta oqup
barliq yaman ishlirining yaxshiliqqa özgergenlikini köridu. U pikir
qilip men nurghun yaman ishlarni qilghan bolsammu ( chin dilimdin
tewbe qilghanliqim üchün ) hazir uningdinmu köp yaxshiliqqa
érishiptimen deydu ‫ ـ‬de, perwerdigari allah qa yüzlinip: i
perwerdigarim! Méning yene malaikiler yazmay qalghan nurghun
gunahlirim bar, men uni özem nahayiti obdan bilimen deydu. ..
Peyghember sellellahu eleyhi wesellem uni sözlep bériwatqan
244
chaghda (külümsirep)uning shereplik éziq chishliri ashkara bolghan
idi. ..
Tewbining güzellikini körgensiler. . U néme dégen köngüllük ‫ـ‬
he!
Peyghember sellellahu eleyhi wesellemning yene bir hedisini
mulahize qilip béqinglar ! U mundaq deydu : i xalayiq siler allah gha
tewbe qilinglar. Allah din meghpiret tilenglar. Men her küni allah gha
yüz qétim tewbe qilip yüz qétim meghpiret tileymen .
Bu hedisni imam ehmed riwayet qilghan, menisini muslim
riwayet qilghan.
Allahning elchisi peyghembirimiz sellellahu eleyhi wesellem
gunahlardin xali tursa, wahalenki siz xatalishidighan bende turup,
allahning elchisi herküni yüz qétim allah gha tewbe qilip, allah din
meghpiret tileydiken, siz éhtimal on yildin buyan birer qétimmu
allah gha tewbe qilip baqmighansiz ?!!
Ibni ömer mundaq deydu : biz resululla sellellahu eleyhi
wesellemning bir olturushta yüz qétim : i perwerdigarim ! Méni
meghpiret qilghin. Tewbemni qubul qilghin. Sheksizki sen tewbini
qubul qighuchisen, nahayiti méhribandursen dégenlikini sanighan
iduq. Tirmizi we ebu dawud riwayet qilghan
yene bir qétim peyghember sellellahu eleyhi wesellem
sahabiler bilen sözlishiwitip bir az shuk turidu, ashu waqitta
sahabiler uning allah din meghpiret tileymen, allah gha tewbe
qilimen. . Allah din meghpiret tileymen, allah gha tewbe qilimen
dégenlikini anglaydu. . Uningdin kéyin yene bir az sözlep andin
ikkinchi qétim yene allah din meghpiret telep qilish we allah gha
tewbe qilish üchün yene shuklap qalatti. ..
Ebu musadin riwayet qilin'ghan peyghember selellahu eleyhi
wesellemning munu sözini anglap béqing ! U mundaq deydu : allah
ezzu wejelle kündüzi yaman ish qilghan ademning tewbisini qubul
qilish üchün kéchide qolini yayidu. Kéchisi yaman ish qilghan
ademning tewbisini qubul qilish üchün kündüzi qolini yayidu. Hetta
kün meghriptin chiqqan'gha qeder bu hedisni muslim riwayet
qilghan
esilide qolini yéyishqa tégishlik kishi kim ? Elwette muhtaj
245
bolghan adem. Muhtaj bolghan adem kim ? Elwette bende. Lékin
allah séxiliq qilip qolini bendige échip yéyiwatidu.
We yene peyghember sellellahu eleyhi wesellemning töwendiki
sözige qulaq sélip béqing! U mundaq deydu: perwerdigarimiz
kéchining axirqi üchtin biride dunya asminigha chüshüp ( kim tewbe
qilidu? Men uning tewbisini qubul qilimen. Kim meghpiret telep
qilidu? Men uni meghpiret qilimen deydu. Allah her küni bomdattin
texminen üch yirim saet iligiri biz terepke yüzlinidu. ..
Siz peyghember sellellahu eleyhi wesellemning bizge bergen
munu xewrini oylap béqing! U mundaq deydu : allah bendisining
tewbisi bilen xushal bolidu siz oylap béqing ! Siz bir qanche yildin biri
allah gha asi bolup chong gunahlarni qildingiz, andin siz melum bir
küni i perwerdigarim allah! Men chin dilimdin tewbe qildim, gunah
ishlarni ikkinchi qilmaymen disingiz allah mushu tewbidin memnun
bolidu.
Yashlar sözlishiwatidu
A:
méning tewbe toghurluq bir hékayem bar, men dawamliq ata ‫ـ‬
anam bilen takalliship bezide ewazim yuqiri kötirilep kitip ulargha
azar bérip qoyattim, men ata ‫ ـ‬anini achchiqlitishning chong gunah
ikenlikini bilgendin kéyin ata ‫ ـ‬anamni razi qilip gunahimni yuyush
üchün yaxshi emellerni qilishqa bashlidim. Men ata ‫ ـ‬anamning
achchighi kilidighan ishni ikkinchi qilmasliqqa qet'i bel baghlidim.
Shundin kéyin achchighim kepqalsa, derhal taharet élip ikki
rek'et tewbe namizi oqup nérwamni ténchilandurush üchün allah
gha iltija qilidighan boldum. Ilgiri bu ish bir'az qéyin tuyulghan
bolsimu allah gha shükri hazir allah taala ning qelbimni islah qilishi
bilen ata ‫ ـ‬anamning aldida qet'i yuqiri awaz bilen gep
qilalmaydighan bolup qaldim, manabuni allah taalaning manga
bolghan merhemiti dep qaraymen...
:B
bu néme dégen yaxshi ish, manga sining ikki rek'et tewbe
namizi dégen giping alahide tesir qildi, men sining shu ishingni ölge
qilmaqchi boluwatimen. Chünki peyghemer sellellahu eleyhi
wesellemmu bir hediside mundaq dégen iken : kimiki birer gunah
246
ishni qilip salghan bolsa, derhal taharet élip ikki rek'et namaz oqup
tewbe qilsun. ..
bezi ademler birer hedis quddusini yaki tewbe tughurluq
sözlen'gen birer ayetni yaki perwerdigarimizning bendilirige bolghan
mihribanliqini anglisimu, özining barliq gunahlirining (eger heqiqi
tewbe qilsa) asanla meghpiret qilinishning mümkün ikenlikige
ishenmeydu. ..
Emeliyette kishiler yigirme yilliq gunahning (eger heqiqi tewbe
qilsa) birdemdila meghpiret qilindighanliqini bilmeydu. . Men sizge
shundaq qesem qilimenki allah xalisa ashu ish choqum mümkin.
Eger ishenmisingiz ebi zer din riwayet qilin'ghan mawu hediske
qarap béqing ! u mundaq deydu : peyghember sellellahu eleyhi
wesellem allah ezzu wejellidin yötkep mundaq dégen: qandaqliki
adem bir yaxshi ishni qilsa, allah uninggha on hesse ziyade qilip
yazidu yaki uningdinmu köp; qandaqliki adem birer yaman ishni
qilidiken uning jazasi shu yaman ishining barabirde bolidu, yaki
meghpiret qilinidu.
Qandaqliki adem zémindek xataliq ötküzüp méning aldimgha
manga héch nersini shérik keltürmey kilidiken, men shuning
barabirge uni meghpiret qilimen. Qandaqliki adem manga bir ghirich
yéqinlishidiken men uninggha bir gez yéqinlishimen, kimiki manga
bir gez yéqinlishidiken men uninggha bir ghulach yéqinlishimen,
kimiki manga méngip kélidiken men uninggha yügürüp barimen . Bu
hedisni imam ehmed riwayet qilghan.
Peyghember sellellahu eleyhi wesellemning waqtidimu
kishilerdin birsi taza testiqlimay peyghember sellellahu eleyhi
wesellemge i allahning elchisi (allah manga nurghun németni bérip
méni yaxshi ishlargha buyrup tewsiye qilghan bolsimu ) men allah
gha nahayiti köp xiyanet qilghan ademmen méning buzuq ishlirim
bek köp dégen idi. Peyghember sellellahu eleyhi wesellem uninggha
tewbe qilghin didi.. U adem méning xiyanet we buzuq ishlirim köp
tursa, allah yene méni meghpiret qilamdu ? Didi. Peyghember
sellellahu eleyhi wesellem elwette meghpiret qilidu didi. Shu
waqitta hiliqi adem öz ‫ ـ‬özige méning qilghan barliq xiyanet we
yaman ishlirimni meghpiret qilidighan allah büyüktur dep yürüp
247
ketti.
Obdan diqqet qiling!. . Eger siz allahning tewbingizni qubul
qildighanliqini testiqlimisingiz siz allahning süpetliridin birni bikar
qiliwetken bolisiz. .. Yeni siz allahning tewbini qubul qilishigha
shekte bolup qalsingiz, siz allahning tewwab dégen süpitige shek
qilghan bolisiz ‫ ـ‬de, allahning sizni yéqinda meghpiret
qildighanliqigha shek qilip yene asi bolghan bolisiz. .. Bu waqitta
sheytan sizning qattiq asi bolghanliqingizni qarap külidu, shuning
üchün sheytanlar siz erefat téghidin chüshüwatqan chaghdimu sizge
allah méni meghpiret qilmidimiki dep oylawatimen digüzidu, mana
bu meghipirettin kéyinki tunchi gunah hésaplinidu.
:C
men birer dini pirogramma yaki shuninggha oxshash nersilerni
körgen waqtimda namazni oqumaytim, bir ikki kün tertiplik oqup
yene oqumaytim. Bu ish men toy qilghan'gha qeder dawamliship
ktiwerdi. Bir küni ayalimning uruq ‫ ـ‬tuqqanliridin biri manga namaz
toghurluq bir munche gep qilghan bolsimu, yene bezi waqitlarda
namazni üzüp qoydum. Axiri bir küni chüshümde bir otning
jismimgha tutashqanliqini men u ottin qutquzuwilishni telep qilip
tuqqanlirimdin biriningkige yügürgenlikimni körüp oyghunup kettim.
. Shuningdin kéyin men namazgha sus qarimaydighan boldum.
Perwerdigarimiz allah subhanehu weteala méning mesjidke bérip
namaz oqushumgha altun yolni échip berdi, bu méning tunji qétim
xüpten namizini oqush üchün mesjidke kirishim idi. Büyük allah gha
shükri shundin tartip hazirghiche namazni üzüp qoymidum.
:D
emeliyette menmu tewbige aldirashtin ibaret muhim bir ishqa
köngül bölüp kiliwitattim. Chünki köpinche kishler gunah ishlarni
qilip turup men allah xalisa yéqinda tewbe qiliwalimen deydu.
Yéqinda dégen zadi qandaq gep! Ejelning mueyyen waqtini héchkim
bilmise, bu gepni déyshkeademning qandaq aghizi baridu?
Buraderler gepni az qilip tewbige aldirayli !!!
:E
bezide menmu hés qipqalimen, biz perwerdigarimizgha asiliq
qilimiz, perwerdigarimiz allah nimu tonumaymiz ! Uning bizge
248
bergen némitinimu tonumiduq we qedirlimiduq...chünki biz uni
heqiqi tonup qedirligen bolsaq, gunah ishlarni qilip asi bolushqa
ebedi jur'et qilalmighan bolattuq. ..
:F
bu orunluq gep boldi, emeliyettimu bu yerde nahayiti güzel bir
kelime bar. . Allahning elchisi peyghember sellellahu eleyhi
wesellem medinige kirip tunchi qétim mundaq dégen idi i xalayiq
perwerdigaringlarni chin dilinglardin yaxshi körünglar! yeni
qelbingizdiki eng büyük zatni allah qiling. Eger perwerdigarimizni
tonusingiz yéqinda tewbe qilisiz, eger uning meqamini bilip
qedirlisingiz yéqinda tewbe qilisiz, hés tuyghungizning qimmiti allah
ni tonush bilen bolsun! Sizning haya qilish qimmitingiz allah din haya
qilish bilen bolsun ! Sizning xijil bolush qimmitingiz allah ni
ghezeplendürüp, uninggha asi bolghan chaghda xijil bolush
bolmasliqingizgha qarap ölchensun !.
Töwendiki tewbining shertlirige sizning pikringiz qandaq?
Yashlarning qarishi :
gunah ‫ ـ‬mesiyettin yiraq bolush, namazni köp oqush we
meghpiret tilesh;
gunah ‫ ـ‬mesiyettin qet'i qol üzgendin kéyin, allah gha qattiq itaet
qilish;
gunah ishni ikkinchi qayta qilmasliq we zalimlargha qarshi
turush.
Emeliyette silerning bu qarishinglarni yighinchaqlighanda, allah
gha tewbe qilmaqchi bolghan qaysi bir gunahinglar bolsun
töwendiki shertlerni öz ichige alidu :
birinji shert: gunahigha pushayman qilish :
yeni bir insanning minglighan chong kichik gunahliri bolup u,
tewbe qilghan chaghda men bu gunah ishni néme dep qilghandimen
dep qelbide bir elem puchulinishni hés qilishi kérek.. Yigirme yilliq
gunah bolsimu u, tewbe qilghan chaghda qattiq pushayman qilip
qelbi qorqunchidin titirishi kérek.
‫ ـ‬soal: eger men ata ‫ ـ‬anamni qaqshitip kéyin u ikkisining biri
ölüp ketse, men qandaq tewbe qilimen?
‫ ـ‬jawap: biz yuqirda dégendek siz qattiq pushayman qilghandin
249
sirt ular heqqide köp yaxshi ishlarni qiling! Namaz oqup dua qiling !
Ulargha atap ömre qiling! Hej qiling ! Manabu ishlar choqum sizni
allahning meghipiritige érishtüridu.
Tewbining ikkinchi sherti : gunah ishlarni churt terk étip,
pozitsiysini yaxshi ishlargha burash :
üchinchi sherti: gunahni ikkinchi qilmasliqqa qattiq bel baghlap
allah bilen toxtam tüzüsh.
Eger siz mushu üch ishni rawurus qilaliisngiz, allah sizni
meghpiret qilidu, gunahliringiz öchürülidu, sehipingiz aq bolidu.
Hazir mushu risalini oquwatqan oqurmenlermu derhal qilghan
gunahlirigha pushayman qilip, gunah ishlarni ikkinchi qilmasliqqa
chin qelbi bilen bel baghlisa, gunahliri derhal ochürülidu. ..
Eskertish: allahning meghpiret qilishi elwette uning qelbige
qarap bolidu.
Kélinglar abdurahman ning hékayisini bir angliwétip andin
gipimizni dawamlashturayli. . !
Uning öz tilii bilen sözlep bergen sergüzeshtisi:
ismim abdurahman, qanun pakultéténing üchinchi yilliqida
oquymen, öyüm xelq köchisida, men tenterbiyni nahayiti yaxshi
köridighan bolup ailemdikiler méni dawamliq uninggha qiziqturatti.
Méning boyum uzun bolghachmikin men dawamliq bir walibul
tenherketchisi bulup chénpiyun bolsam dep oylaytim. .. Shu arzu ‫ـ‬
arman bilen bir küni chong bir tenterbiye kolublirining birige
barghan idim, ularning asasliq ölchimi yürüsh ‫ ـ‬türüsh, zaman'gha
maslishish we sewiye iken, elwette méning hazirqi halitim bu
ölchemge mas kelmeyti. Bu ish manga qattiq tesir qilghan bolsa
kérek, axiri menmu ashu yuqiri sewiyediki zamaniwiy insanlargha bir
oxshap béqishni könglümge püktüm...
Shundin bashlap menmu ulargha oxshash nede tamashsha bolsa
aq ‫ ـ‬qarini sürüshtürmey bériwerdim. Köpligen qiz ‫ ـ‬oghullar bilen
tonushtum. .. Shuning bilen u yer, bu yerlerge bérishqa bashliduq. .
Mashinlar bilen musabiqileshtuq, ichishtuq, chikishtuq. . Bir küni
doslarning biri manga adettikidin bashqiche bir tamakini tenglidi,
men unimu istimal qilishqa bashlidim, undin bashqa yene köpligen
ishlarni qildim. ..
250
Bir küni pakultétqa kirsem jem'iyet bashqiche turidu. Manga
oxshash yashlarning héchqaysisi telim ‫ ـ‬terbiyege köngül
bölmeydiken. Ularning asasliq köngül bölidighini moda qoghlushush,
köngül xalighan yerlerge bérish, kéchilik tamashshalardin ibaret iken.
Méningmu ulargha oxshash moda kiyim ‫ ـ‬kécheklerni sétiwilish,
uyaq ‫ ـ‬buyaqlargha bérishqa pulum yoqluqidin qattiq échindim.
Xususen moda kiyim ‫ ـ‬kéchekler yermenkiside ishleydighan ikki qiz
dostumni oylap rohi chüshkünlükke uchirshishqa bashlidim. Shuning
bilen men qandaq pul tépish mesiliside oylinishqa bashlidim, bu
méning köngül bölidighan birinji ishim bolup qaldi. Axiri buningmu
asta ‫ ـ‬asta yép uchini bilishke bashlidim. .. Bir küni manga oxshash
keyp ‫ ـ‬sapa aghinlerning birige qandaq pul tépish toghirliq pikirimini
otturgha qoyuwidim, u manga özige oxshash bolsam köp pul
tapalaydighanliqimni éytti. Shuning bilen u beden qurulmamning
alahidiliki jismimning küchlüklikini köz ‫ ـ‬köz qilip chong baylargha
méning qandaq ish bolsa qiliwirdighanliqimni tonushturushqa
bashlidi. Shuning bilen men baylarning chakirigha aylinip oltamaqchi
bolsa, orunduqni ekilip derhal toghurlaydighan, ornidin turmaqchi
bolsa, chapinni keydürdighan ishlardin ibaret xiyalimgha we
chüshümgimu kirip baqmighan ishlarni qilishqa bashlidim.
Qawaqxanilarda haraq ichtim, üch yil zeherlik chikimlik chektim...
Shuning bilen tedriji salametlikim ajizlishishqa bashlidi. Könglüm bir
qismi bolup asta ‫ ـ‬asta bu kishiler bilenmu soghuq muamile qilishqa
bashlidim. .. Men pexirlinip kiyiwalghan kiyim ‫ ـ‬kécheklirimmu
herküni az ‫ ـ‬azdin yirtilip, titilip yamap ongshighili bolmaydighan
derijige kilip qaldi...
Bir küni men seher saet üchlerde öyde ölturup tamgha qarap
xiyal sürüshke bashlidim men néme dep nurmal turmushumgha
tekebburluq qilghandimen? Mana bu men terbilen'gen öy, sap
hawa, méni yaxshi köridighan aile... men öz ‫ ـ‬özemge qéydap soal
sorashqa bashlidim i allah sen méni némishqimu yaratqansen? ashu
waqitta perwedigarimiz allah subhanehu weteala özining
méribanliqi bilen méni yéraqtin kelgen bir radio awazigha mayil
qildi. Men radiodin angliniwatqan bir ayetni anglap pütün wujudum
titirep ketti, radioda munu ayet kerime tilawet qilinwitatti jinlarni,
251
insanlarni peqet mangila ibadet qilish üchün yarattim . Zariyat sürisi
56 ‫ ـ‬ayet.
Men shu waqitta özemni sejdige tashlashtin bashqa héchbir
kontirul qilalmidim... Men qattiq öksüp yighlighan piti bomdattin
kéyin ornumdin turdum. Men qopup yuyunup taharet alghandin
kéyin shundaq bir tuyghugha keldimki men perwerdigarimgha ‫ـ‬
chölde su tapalmay qaxchirap changqap halidin ketken ussuz, sugha
qattiq muhtaj bolghandek menmu perwerdigarim allah gha qattiq
muhtaj ikenmen. Men ilgiri özemde bir ichi siqilishning barliqini hés
qilattim, hazir oylap baqsam, bu del men muhtaj bolghan allah din
yiraqlap ketkenlikimning netijisi iken.
Mana hazir wujudumgha bir nurning kirgenlikini hés
qiliwatimen. Men allah gha itaet qilishta öz nepsim bilen toxtam
tüzüwaldim, yeni eger birer xata ishni qilsam, yaki birer tal tamaka
chikip qalsam allah üchün bir kün ramizan tutushqa öz nepsim bilen
toxtam tüzdüm. Men hazir hayatimni yéngidin bashlap, irademni
kushlanduruwatimen, ikki yildin buyan bashqiche yéngi bir hayatta
yashawatimen. Mesjidtin yiraqlap kitishni könglüm qet'i
xalimaydighan bolup qaldi. Hazir allah subhanehu weteala ning méni
mushu yolda mustehkem qilishigha dua qilip kündülük hayatimni
bexitlik ötküzüwatimen. ..
Allahning bizge bolghan rehmiti néme digen zor‫ ـ‬he !!!
Bu yerde abdurahmanning kechürmishige munasip kilidighan
alimlarning nahayitimu güzel bir sözi bar, ular mundaq deydu :
insanning qosiqi tamaq üchün achsa, roh perwerdigarimiz allahning
muhebbitige achidu
abdurahman öz aghizi bilen allah gha bolghan ussuzluqini we
allah tabareke weteela terepke qaytiqanliqini ipadilidi, mana bu
heqiqi tewbe. .. Biz bu yerde abdurahmandin bir soal sorap
baqayli:
abdurahman! Siz allah terepke qaytimaqchi bolghan tunchi
künlerde özingizni qandaq hés qilghan idingiz ?
Men shu künlerde bu dunyagha qilche kirikim qalmighanliqini
hés qilip ölüwalmaqchi bolghan idim. Chünki u waqittiki méning
hayatim körünüshte bexitliktek körün'gini bilen emeliyette qet'i
252
köngüllük bolmighan idi. Men héliqi ayetni anglighan waqtimda
qolumdin ketken barliq nersilerning ornini toldurwalmaqchi
bolghandek belki, ümid üzgen qimmetlik hayatimni büyük allah
subhanehu weteala arqiliq qolgha keltüreleydighandikidek hés
tuyghuda bolghan idim. Uningdin ilgiri men özemni nahayiti
qametlik köchlük hés qilattim, künliki beden chéniqturattim. Birer
shexiske qarisam u mendin qorquwatqandek hés tuyghuda bolattim.
Birer qizgha qarap qoysam u manga hewes qiliwatqandek tuyulatti,
lékin men rohi tereptin tügeshken bolup xuddi mashina ademge
oxshap qalghan idim. Özemni kontirol qilishqimu majalim qalmighan
idi. Mende ghaye, arzu dégendin esermu qalmighan idi. Biraq men
allah terepke qaytiqandin kéyin ösmür halitide eslimge keldim, men
bu ösmür nepsimni terbileshning neqeder zörürlikini tonup yettim.
Mesilen men ete ramizan tututimen disem ösmür nepsim manga
sining nurghun ishliring, dersliring tursa qandaq roza tutisen? dep
xitap qilatti, men uninggha pisent qilmay allah yolida niyet qilghan
ishmini qiliwérdighan boldum. Shundin tartip nepsim tartqan yaman
ishlarni terk itishke bashlidim. Shundaq qilip men iligiri bilmeydighan
nurghun ishlar asta ‫ ـ‬asta ashkara bolup rohi halitim, itiqadi qarshim,
dunyagha bolghan köz ‫ ـ‬qarishim kündin ‫ ـ‬kün'ge küchüyishke
bashlidi. .. Allah gha shükiri hazir men özemni intayin bexitlik dep
oylaymen.
Manabu chin heqiqette! Abdurahman özining sergüzeshtisini
ottorigha qoyghandin kéyin qelbimde illiq bir rahetni hés
qiliwatimen, shundaqla bu yerde bir eserni silerge eslitip ötüshni
layiq taptim. ..
Allah tabareke weteala dawud eleyhissalamgha wehi qilip
mundaq dégen iken: i dawud ! Mendin yüz örügüchiler méning
ularning qaytip kilishige bolghan ishtiyaqimni we tewbe qilishigha
bolghan righbitimni eger bilse idi, ular elwette manga muhebbet
baghlap ixlas qilatti. I dawud ! Bu méning mendin yüz örügüchilerge
bolghan righbitim bolsa, men terepke qaytiquchilargha méning
muhebbitim qandaq bola ?
biz perwerdigarimizning bizning öz teripige qaytishimizni qanche
yaxshi
köridighanliqini
taza
yaxshi
bilelmeywatimiz.
..
253
Abdurahmanning ölgisi perwerdigarimiz allah subhanehu
wetealaning bizge bolghan séxiliqini tekitlewatidu. .. Uning yoqulush
girdabigha bérip qalghan hayatining axiri qandaq bolghanliqi
hemmimizge melum...
Men sözümni tamamlashtin iligiri töwendiki mesilini éniq
aydinglashturup qoyushni layiq kördüm.
Tewbe bir qétimdila tamam bolup ish tügemdu ?
Elwette ish uning bilen tügimeydu, tewbe dawamliq yéngilinip
turidu. Bir qétim gunah ishni qilip tewbe qildingiz, uningdin yene
tasadipi qayta qilip qalsingiz sizning aldingizda yéngidin tewbe
qilishtin bashqa héchqandaq yol...
Resulullahning qishigha bir adem kilip i allahning elchisi! Men
birer gunah ishni qilsam u manga yézilamdu ? didi. Resululla yézilidu
dep jawap berdi. Héliqi adem yene eger men tewbe qilsamchu? didi.
Resululla öchürülidu dep jawap berdi. Héliqi adem yene eger men
qayta qilsamchu didi. Resulullah yézilidu dep jawap berdi. Héliqi
adem yene eger men tewbe qilsamchu ? didi. Resulullah öchurilidu
dep jawap berdi. Héliqi adem yene eger men qayta qilsamchu didi.
Resulullah yézilidu dep jawap berdi. Héliqi adem eger men tewbe
qilsamchu didi. Resulullah öchürülidu dep jawap berdi. Axiri héliqi
erabi qachan'ghiche öchürülidu? dep soriwidi. Peyghember
sellellahu eleyhi wesellem buninggha jawaben siler allah din
meghpiret telep qilishta zirikip qalmisanglar, allah gunahni
meghpiret qilishtin hergizmu zirikip qalmaydu dep jawap berdi ,
beyheqi riwayiti.
Men emdi beni israil qewmidin bolghan bir ademning qilmishi
bilen qissini axirlashturmaqchimen.
Beni israil qewmidin bir'adem qiriq yil allah gha asiliq qilip bir
qétimmu tewbe qilmighan idi... Yillarning biride qattiq qehetchilik
yüz bérip beni israil zéminigha yamghur yaghmidi. Charwa ‫ ـ‬mallar
kisel bolushqa, ziraetler qurup kitishke, deryalarning süyi pargha
aylinishqa bashlidi. ..shuning bilen ular musa eleyhissalamgha xitap
qilip i musa! Sen allah gha dua qilghin bizge yamghur yaghdurup
bersun didi. Musa eleyhissalam beni israilni yighip dua qilishqa
bashlidi. i allah bizge yamghur yaghdurup bergin. ... i allah bizge
254
yamghur yaghdurup bergin. yamghur chüshmigendin kéyin yene i
allah bizge yamghur yaghdurup bergin. ... i allah bizge yamghur
yaghdurup bergin. didi. Andin musa eleyhissalam allah gha nida qilip
i perwerdigarim ! Manga bir jawap qaytursang, néme üchün bizge
yamghur chüshmeydu? didi. Allah musa eleyhissalamgha wehi qilip i
musa ! Yamghur silerge hergiz chüshmeydu. Chünki aranglarda bir
adem bolup u, manga qiriq yil asiliq qildi. Uning gunah qilish
shumluqi bilen siler yamghurdin cheklendinglar. ..
‫ ـ‬aililerdiki teshwish, dawalghush, yüz bériwatqan müshküle we
iqtisadi ehwalning töwenlep kitishi qatarliqlarning sewebini emdi
bilgensiler!? Hemmisi shu asining shumluqi. ..
Andin musa eleyhisalam allah gha nida qilip i perwerdigarim
!emdi men qandaq qilimen didi. Büyük allah siler uni aranglardin
chiqiriwitinglar ! didi.
(qérindashlar ! Allah asigha qandaq ghezep qilidighanliqini
körgensiler) musa eleyhissalam qewmige qarap i beni israil ! Men
silerge shundaq qesem qilimenki, arimizda qiriq yildin biri allah gha
asi bolghan bir bende bar iken, shuning gunahining shumliqi bilen
bizge yamghur yaghmaptu. U arimizdin chiqip ketmigiche bizge
ebedi yamghur yaghmaydiken, shuning üchün u silerning
aranglardin derhal chiqip ketsun! didi. Ularning arisidiki héliqi asi
gunahkar buning del özi ikenlikini obdan biletti. Shundaqtimu u
özidin bashqa birer adem chiqip qalamdiki dep etirapigha nezer
tashliwidi héch adem chiqmidi. Shuning bilen bu adem dekke ‫ـ‬
dükke ichide perwerdigari allah gha pichirlashqa bashlidi... i
perwerdigarim! Men sanga qiriq yil asiliq qilsammu sen méni
ashkarlimiding. Hazir men özemni pash qilay disem jamaet aldida
peskesh bolimen. Shuning üchün men bu mesiyetni ikkinchi
qilmasliqqa wede bérip sen bilen toxtam tüzsem méni epu qilip,
tewbemni qubul qilip méni xelq alem aldida shermende qilmisang...
Shu waqitta tuyuqsiz asmandin yamghur chüshüshke bashlidi.
Shuning bilen musa eleyhissalam perwerdigari allah gha yüzlinip i
perwerdigarim ! Arimizdin héchkim chiqmayla yamghur yighip ketti
didi. Buninggha jawaben allah taala i musa ! Yamghur manga asiliq
qilghan bendemning tewbisidin méning memnun bolghanliqim
255
üchün yaghdi didi.
Musa eleyhissalam buni anglap i perwerdigarim! Menmu ashu
bendeng bilen xushal bolushum üchün uni manga körsütüp qoyghan
bolsang! Allah taala buninggha jawaben i musa! Qiriq yil asiliq qilsa,
men uni ashkarlimighan tursam, emdi manga tewbe qilip kelse men
uni pash qilamdimen?! didi.
... Qaranglar qérindashlar ! Manabu bizning séxi méhriban,
gunahlarni
meghpiret
qilghuchi
perwerdigarimizdur.
Perwerdigarimiz allah bizge yéqinlishiwatsa, biz uzun yillap uningdin
yéraqlap kitiwatimiz. Bu biz üchün eyip emesmu ?...
Belkim silermu anglighan bolghitinglar bir adem toqsan toqquz
ademni öltürgendin kéyin bir axunumdin men tewbe qilsam
bolamdu? dep soridi. Axunum uninggha sining tewbe qilishingning
orni qalmaptu diwidi unimu öltürüp yüz qiliwetti. Andin yene bir
teqwadar kishining yénigha bérip men tewbe qilsam bolamdu dep
soriwidi, u teqwadar adem jawaben sining tewbe qilishingni
allahning qubul qilishini kimmu tosup qalalayti? Biraq sen hazir
turuwatqan yaman orunni terk itip, palan yerdiki mundaq ‫ ـ‬mundaq
yerge barghin! U yerde yaxshi ademler bar dep jawap berdi. Qatil
buni anglap derhal turuwatqan yerni terk itip héliqi teqwadar kishi
dep bergen yerge kitiwitip yérim yolda ölüp qaldi...
Malaikiler bu ademni qandaq qilish toghirliq detalashqa chüshüp
qaldi. Rehmet malaikilliri u allah gha tewbe qildi dise, azap
malaikilliri u héchqandaq yaxshi ish qilmighanning üstige yüz ademni
öltürgen tursa dep turuwaldi. Shu waqitta allah taala ulargha wehi
qilip
siler
zéminning
arliqini
ölchep
qaysi
terepke
yéqinlashqanliqigha qarap béqinglar didi. Ular zéminning arliqini
ölchiwidi allahning rhmiti bilen yaxshiliq terepke bir ghirich yéqin
chiqip qaldi. Shuning bilen uni rehmet malaikilliri élip ketti. Imam
ehmed riwayiti.
Hörmetlik qérindashlar ! Ölüshtin ilgiri bir ghérich bolsimu
tewbining qedrige yitinglar. .. Bir ghirichning neqeder muhimliqini
yuqirda kördünglar. Ashu bir ghérich chin qelbimizdin meghpiret
telep qilish bilen bolishimu mümkin, közimizdin aqqan bir tamche
yash bilen bolishimu mümkin, yaki ikki rek'et namaz öqush bilen
256
bolishimu mümkin, yaki ata ‫ ـ‬animizni hörmetlep ularning qolini
söyüp qoyush bilen bolishimu mümkin, ishqilip tewbe qilimen dégen
ademge uning yollirimu köp we tewbining derwazisimu herwaqit
daghdam ochuq. ..
Axirda bu risalemni dua bilen axirlashturushni layiq körimen
i allah ! Bizning gunahlirimizni meghpiret qilghin. Eyiplirimizni
yapqin. Ajizlirimizgha rehim qilghin. Kemchilliklirimizni özeng
toluqlighin. Barliq ishlirimizgha özeng ige bolghin. Bizni dozaxtin
yiraq qilghin. Azghunliqimizni meghpiret qilghin. Tewbimizni qubul
qilghin. Barliq gunahlirimizni yuyuwetkin. Bizni özeng razi bolidighan
yolgha bashlighin. I allah ! Bizni dunyadin yaxshiliq bilen épketkin.
Biz sanga asi bolup ölüshtin panah tileymiz. Ölüshtin ilgiri
tewbimizni qubul qilishingni soraymiz. Shéhit halitide ölüshni sendin
tileymiz. Ölgendin kéyin bexit ‫ ـ‬saadetlik jennitingni arzu qilimiz. I
allah ! Biz sendin bexitlik yashashni, shéhitlerdek ölüshni,
peyghemberlerning hemraliqini, düshmenlerge qarshi yardimingni
soraymiz. I allah ! Biz xar halette aldinggha bérip qilishtin panah
tileymiz. Tewbimizni séxiliq süpiting bilen qubul qiliwetkin. Bizge
tewbini chirayliq körsetkin. Bizni aldinggha aq yüzimiz bilen élip
ketkin. Dunyada ézip sendin ghapil qépqilishtin panah tileymiz. I
allah! Sen bizni untup qalmisangmu, biz sini untup qilishtin panah
tileymiz. Sen bizge yaxshiliq ata qiliwatsangmu, biz sanga asi
bolawatimiz ‫ ـ‬allah. . Sen bizdin bihajet turupmu, rehmitingni bizdin
ayimaywatisen allah. . Biz sanga muhtaj turup yene sanga asi
bolawatimiz allah. . I allah ! Miskinlerni epu qilip, ajizlargha rehim
qilip, asilarning gunahini kechürwetkin! Tewbimizni qubul qilghin. I
allah! Sendin bashqa barliq arzulirimizni bizdin yiraq qilghin. Sining
yolungdin bashqa barliq yollarni bizge taqiwetkin. Sendin bashqa
bizning héchqandaq perwerdigarimiz yoq i allah! Duayimizni qubul
qilip bizni raziliqinggha irishtürgin allah ! Am‫ـــــــــــ‬in!
Musulmanlar arsidiki qérndashliq
muqeddime
hemdu ‫ ـ‬sana allah gha xastur, uni maxtaymiz, uningdin yardem
tileymiz, uningdin meghpiret tileymiz, nepsimizning yamanliqidin we
257
emellirimizning yamanliridin allah gha séghinimiz. Allah hidayetke
bashlighan ademni héchkim azduralmas, allah azdurghan kishini
héchkim hidayet qilalmas !.
Kéche ‫ ـ‬künduz almishipla turdiken, duayi ‫ ـ‬salamlirimiz her daim
üzülmestin allahning tallighan eng yaxshi bendisi we elchisi bolghan
muhemmed eleyhissalamgha bolsun ! Uning pak we bighubar aile ‫ـ‬
tawabatlirigha, barliq ulugh pak tebietlik sahabilirige we ulargha
qiyametke qeder egiship yaxshi izliridin mangghanlargha bolsun !
Meqsetke kelsek :
mushu künlerde musulmanlar ara yuz bériwatqan öch ‫ ـ‬adawet,
sökush ‫ ـ‬malamet, tepriqe bölinish, parchilinish ‫ ـ‬yüz örush, talash
‫ ـ‬tartish, pétishmasliq. ......qatarliqlarning hemmsi bizning bundaq
birlishelmeslik ‫ ـ‬kilishelmeslikni tashlap burulush hasil qilishimiz
zörurlikini kütüwatmaqta; purset qoldin kétip waqit ötüshtin ilgiri
dillirimizgha saghlam eqide we qérindashliq köchetlirini qaytidin
yiltiz tatquzushimizni telep qilmaqta; ulugh kechürümchan allah
terepke qaytishni tizlitip, öchmenlik ‫ ـ‬adawet, yatlishish ‫ـ‬
kilishelmeslikni chörup tashlishimizni teqezza qilmaqta; allah gha
tezerru qilip yalwurup dua qilip, dunya axrette, musulmanlarni eziz
qilishini, musulmanlarni xarliq, haqaret, bölunush, guruhwazliq we
chushkunliktn qutuldurushini, musulmanlargha dunyada izzet ‫ـ‬
yüseklik, küch ‫ ـ‬quwwetke toldurup, axrette büyük jennetlerde
turushqa we dewzextin qutulushqa musherrep qilishini allah din
tilishimizni dewr hem teqezza qilmaqta !.......
Bundaq teqezza we agahlandurush siginali ulugh ilahi slahat we
özgertish nizami bolghan bir qewm özlirini özgertmigiche, allah
ularni özgertip qoymaydu red surisi 11- ayet. Ayitige köre barliqqa
kelmekte. Biz bu ulugh destur noqtisidin qarghinimizda, allah özini
saqlap qalghan az bir qisim kishilerdin bashqa nurghun insanlarning
ruhi dunyasida ewj élishqa bashlighan xeterlik bir meslini bayqaymiz,
yeni musulmanlarning ruhi dunyasi buzulup, öz ‫ ـ‬ara tepriqe,
bölinish we guruhwazliq ‫ ـ‬chushkunlishishning barghansiri küchyip
ketkenlikini körmiz.
Shunga bashta éytip ötkinimizdek, dunya ‫ ـ‬axrette bexitlik, qedir
qimmetke tolghan hayatqa érshish üchün yuqarqilarni özgertishning
258
zörulikini tekitleymiz, bundaq échinishliq rialliqni jiddi halda islah
qilip we özgertip, qérindashliq, ittpaqliq, izzet, qeddini kötresh,
ghelbe we musulmanlarning öz ornigha chiqishi asasigha qurulghan
parlaq we ulugh yéngi rialliqni wujudqa chiqirish üchün
tirishmaqtimiz.
bir qewm özlirini özgertmigiche, allah ularni özgertip qoymaydu
red surisi 11 -ayet.
Qérindishim ! Pütün islam ummitige qarita qelbingdiki
öchmenlikni chiqirip tashlighin !
Men bu sözler arqiliq musulmanlar arsida bir ailde bir imarette,
bir yizida, bir memlikette, bir rayunda putun islam dunyasi
miqyasida, yaxshiiliq, söygü, allah yolidiki qérindashliq we saghlam
étiqad urughini térishni meqset qiliwatimen, allah taala deyduki
ularning dilliridiki dushmenlikni chiqirip tashlaymiz, ular öz - ara
qérindash bolghan halda texitler ustide bir ‫ ـ‬birige qarship olturidu .
Hijir surisi 47‫ ـ‬ayet
resulimiz eleyhissalam ummitige nurghun hedisliride bir ‫ ـ‬birni
söyushni, allah yolida öz ara qérindashliq we ittpaqliq munasiwitini
mustehkemleshni, qelblirini sap we pakiz tutushni qayta ‫ ـ‬qayta
tapilighan idi.
Ebu idris xewlani mundaq deydu : shamdiki demeshiq
mesjidige kirgendim, qarisam chishliri sedeptek ap'aq bir yigit bar
iken, etrapidiki kishiler birer meslide talash ‫ ـ‬tartish qilip qalsila,
uning aldigha kilip sorap, uning pikiridin qanaet hasil qiliship
qaytidiken. Uning kimlikini sorghandim, bu muaz ibn jebel ikenlikini
étishti.
Etisi bolghanda chashka waqtida mesjidke ke lsem, u yigit
mendin burun kilip bolghanken, uni namaz uquwatqan halda
kördüm, shuning bilen u namizini oqup bolghuche kütüp turdum we
udul aldigha bérip uninggha salam qildim. Men uninggha : allah
bilen qesemki, men séni allah üchün yaxshi körimen didim. U: allah
üchünmu? dep sordi, men allah üchün dédim. U yene qaytlap: allah
üchünmu ? dédi, menmu jawaben allah üchün ! Dédim. U méning
chapinimning péshidin tutup mini özige tartti we mundaq didi : sizge
xushxewer bolsun ! Men resulullahning mundaq dégenlikini
259
aglighanmen : allah taala mundaq deydu : méni dep yaxshi
körushkenler, méni dep bir sorunda bolghanlar, méni dep bir ‫ ـ‬birini
yoqlap turidighanlar, méni dep bir biridin héch nersini
aymaydighanlar choqum méning muhebbitimge nail bolidu .
Bu hediste bir az toxtilayli :
allah taalaning : méni dep yaxshi körushkenler, méni dep bir
sorunda bolghanlar, choqum méning söygü muhebbitimge nail
bolidu dégen sözide, allah ni yaxshi körgenliktin bir sorunda
topliship allah gha zikri ‫ ـ‬sana éytidighanlar közde tutulghan. Mana
shuning üchün, meshhur zahid juneyd –allah uninggha wehmet
qilsun- her daim xilwetxanisida meshghul idi, qachaniki dostliri öyge
kelse, ularning qéshigha chiqip bille olturatti we ulargha : siler bilen
bir sorunda olturushtunmu sawabliq ish barliqini bilgen bolsam
hergiz qéshinglargha chiqmas idim deytti. Chünki bundaq teqwadar
dostlar olturushi qelbni suzuldurushke we alahide ilim hikmet hasil
qilishqa purset yartidighanliqida gep yoq. Allah taalaning : méni dep
bir biridin héch nersilirini ayimaydighanlar dégen sözige kelsek
bundaq kishiler xuddi ebu bekri sddiq reziyellahu enhuning peqet
allahning raziliqini depla jéni we mal ‫ ـ‬mulikini atap hijretke
atlan'ghinidek, bir ‫ ـ‬birining her qandaq muhim éhtiyaji üchün öz
qérindishigha jénini iqtisadini ayimaydighalardur.
Allah taalaning : méni dep bir ‫ ـ‬birini yoqlap turdighanlar digen
sözi alahide yéqin dostluq ‫ ـ‬qérindashliq munasiwetning allah yolida
ornap, allah raziliqi üchünla teswirligüsiz derjide ulugh bir ruhqa ige
bolghanliqini ipadileydu. Allah söygüsi tüpeylidin dostlarning qelbi
bir‫ ـ‬birige telpinidu we allah üchün bolghan bu xil büyük ruhning
turtkiside bir ‫ ـ‬birini yoqliship, uchriship turush arqiliq ilahi we insani
söygüning kamalitini namayen qilip allahning söygü muhebbitige nail
bolush ulugh nimitini qolgha keltürüshidu.
Qérindishim ! Muhemmed eleyhissalamning ummitidin ibaret
musulmanlarni yaxshi körsingiz allahning yaxshi körushige iérshisiz !.
Toghra eqidilik dost ‫ ـ‬yarenliringiz bilen bir sorunda bille olturup,
pak qelib, güzel exlaqingizni namayen qilghan halda taet ‫ ـ‬ibadet,
zikri ‫ ـ‬sana bilen meshghul bolsingiz, allahning kitabini we resulining
sunnet ‫ ـ‬hedislirini öginip mutalie qilsingiz, bular arqiliq allah söygü
260
‫ ـ‬muhebbitige nail bolisiz! Mömin qérindash ‫ ـ‬buraderliringizni
allahning üchün ziyaret qilip yoqlap tursingiz allahning söygü
muhebbitini qolgha keltureleysiz!.
Resulimiz herdaim pak qelib we güzel xuliq bilen allah raziliqini
dep öz ‫ ـ‬ara qérindashliq ornitish we allah üchün yaxshi körshushke
terghib qilip, ündep turatti.
Ebu hureyre rezyellahu enhu resulullahning mundaq bir hedisini
bayan qilidu : bir'adem bashqa bir yurttiki qérindishini yoqlap
bériptu, allah bu ademning shu yurutqa kiridighan yoligha bir
perishtini kütüp turushqa buyruptu, u adem kelgen chaghda
perishte uningdin ( nege barmaqchisiz ? ) dep soraptu, ukishi
jawaben (buyurittiki bir qérindishimni yoqlighili keldim ) deptu.
Perishte ( uningda sen közleydighan birer élishing barmu ? ) dep
sorghan iken, ukishi : ( yaq, men peqet uni allah heqqidila yaxshi
körimen) deptu, perishte uninggha ( men xuddi sen u qérindishingni
allah yolida yaxshi körginingdek allah mu sini yaxshi köridighanliqini
bildürüp qoyush üchün allah sanga ewetken elchimen ) deptu.
Muslim riwayet qilghan.
Hezirti ibni abbas resulullahning mundaq dégenlikini anglighan :
imanning eng mustehkem tutqisi- allah yolida dostlishish, allah
yolida düshmenlishish, allah yolida yaxshi körüsh we allah yolida
nepretlinishtur . Sehi hedisler toplimi, albani 2539- hedis.
Buhediske izahat :
allah yolida dostlishish allah razi bolidighan ishlarni qilishta öz
ara yéqin hemkarliq ornitishtur.
allah yolida doshmenlishsh bolsa allah yaman köridighan we
chekleydighan ishlarni qilmasliqta hemkarlishish, bir ‫ ـ‬birige
nashayen ishlarni yaman körsitish we allahning doshmenlirini
doshmen körush qatarliqlardur.
allah yolida söyüsh, allah yolida nepretlinish heqqide mujahid
ibni umerning busözini neqli qilghan : sen bu arqiliq allahning eng
yéqin bendisi bolush sheripige érsheleysen we yuqurqi süpetni
hazirlighandila andin imanning temini tétiyalaysen.
Dewrimizde allah yolida ching turghanlarni öch köridighan we
munapiqliq alametliri mana men dep chiqip turdighan özini molla ‫ـ‬
261
alim dep qaraydighan köpligen zatlardin nepretlinishmu allah yolida
nepretlinish qatarigha kiridu.
Imam shafii mundaq dégen : isil ademler bilen arlashqin isil
ademdek yashaysen, peskeshlerge arlashmighin, peskesh hisaplinip
qalisen .
Shunglashqa qedimqilardin söz qalghan : yaman nachar
ademlerge arlishish xeterliktur we intayn zererliktur, bu xuddi déngiz
sepirige chiqqan'gha oxshaydu, gerche yoluchi déngizgha gherq
bolup ketmigen teqdirdimu, uning qelbi dekke ‫ ـ‬dükkide ötidu .
Qérindishim !
Imanning eng mustehkem tutqisi allah üchün mömnlerni yaxshi
körushtur we allah üchün munapiqlar‫ ـ‬kapirlardin nepretlinishtur.
Enes ibni malik resulullahdin mundaq dégenlikini bayan qilghan
üch xil xislet özide tépilghan adem imanning temini tétiyalaydu :
allah we uning resuli uninggha bashqilardin eng söyümlük bolishi,
birsini yaxshi körse peqet allah raziliqi üchünla yaxshi körush, kufrige
qaytishni xuddi dozaxqa tashlinishni yaman körgendek yaman
körush.
allah yolida söygü we qéirindashliqtin misallar
resulullahning allah yolida qérindashliq we söygü toghrisidiki
sözliri sahabilerge zor tesir qilghan idi. Ular busahede nadir
olgilerdur.
Seid ibni rebi bilen abdurahman ibni ewf allah yolida
dostlashqan idi. Abdurahman ibni ewf mekkidin medinige hijret qilip
kelgen muhajirlardin idi. Seid ibni rebi bolsa medinilik ensarilardin
idi. Bu bashqa ‫ ـ‬bashqa yiraq ikki sheher bulup, u ikki sahabining
ottursida nesep alaqisi, ne élim ‫ ـ‬bérim yaki tijaret ‫ ـ‬soda alaqisi
bolmighan idi.
Biraq u ikkisining otturisini bu büyük islam dini birleshtürup, öz
ara qérindash qilip qoyghan, ularning dostluqi allah yolidiki dostluq
idi.
Seid ibni rebi öz öyining bir qisimini abdurahman ibni ewfke
qolayliq turalghu qilip bergen, shundaqla özining barliq mal mulikini
ikkeylen teng nisbette bölushush pikrini otturgha qoyghan idi. .....
Ümmetning ezaliri arsidiki mundaq bir ‫ ـ‬birini yölesh,
262
qérindashliq we söygüge qarang!...biz bilen shu sahabiler ottursidiki
perqning nimlikini bilemsiler ?
Perq shuki, sahabiler qur'an ayetlirini ijra qilish, tetbiqlash üchün
anglaytti. Biz bolsaq ularni biperwa, ghapil we chushenmestin
anglaymz ! Perwerdigarim özeng saqlighaysen !.
Mus'eb ibni umeyr we allah yolidiki söygü nepret
bedr ghazitida musulmanlargha esirge chüshken kuppar
qoshunlirining arsida mus'eb ibni umeyrning bir tuqqini ebu eziz'ibni
umeyrmu bar idi, uni ensarlardin biri esirge alghan idi, ibni umeyr bu
tuqqinining qéshidin ötkende uning téxi allah gha boysunmighan
kapir bolghanliqi sewebidin otturliridiki nesep qérindashliqini
isigimu keltürmeytti, peqet allah yolidiki dini qérindashliqini közde
tutatti. Shunga u bir tuqqinini esirge alghan ensari qérindishigha :
uni ching baghlap qoy, anisining qol ilikide bar, belkim anisi uninggha
tölem bérip uni sendin élip kéter deytti.
Mus'eb ibni umeyr allah yolidiki qérindashliq rishtisining nesep
we qandashliq rishtisidin küchlük ikenlikini biletti.
Arimizda mushundaq rishtini his qighanlar barmidu ?.
Arimizda pelestinlikler, iraqliqlar, chichenlikler, we bashqa
nurghun musulmanlarning tartiwatqan külpetliridin qiynilip
uxliyalmaywatqanlar barmidu ? !!..
Ulugh sahabe mus'eb ibni umeyrdek bolishimizni allahdin
tileymen.
Saghlam qelbke ige bir ensari sahabe heqiide
zuhri mundaq deydu : enes ibni malik munularni éytip bergen idi
: resulullah bilen birge olturghan iduq, u: ( hazir aldinglargha jennet
ehlidin bolghan birkishi chiqip kilidu dédi, shuning bilen ensarlardin
bir kishi chiqip keldi, taharet alghanliqtin uning saqalliridin su
tamchilap turatti we ikki keshini kötirwalghan idi. Uning etisi
bolghanda, resulullah yene hélqidek dédi we héliqi adem yene
birinji halitidikidek chiqip keldi. Resulullah yene burunqidek söz
qilghan édi yene shuadem birinchi qétimdiki halitide aldimizgha
chiqip keldi.
Resulullah ornidin turghan chaghda, abdullah ibni emri ibni as
ukishige egishiwaldi we uninggha : men dadam bilen tegiship
263
qaldim, shunga üch kun'giche dadamning qéshigha kirmeslikke
qesem qildim, egerde üch kün ötkiche méni öyüngde qonduray
diseng shundaq qil dédi, u maqul boldi.
Enes éytidu abdullahning diyishiche u héliqi kishi bilen üch kiche
bille bolghan bolsimu, kichide birer qétim turup ibadet qilghinini
körmeptu, lékin ukishi kichisi oyghinip kitip uyaqtin ‫ ـ‬buyaqqa
örulse, allah qa zikri ‫ ـ‬tesbih éytip qoydiken we bamdat namizi
üchünla ornidin turidiken.
Abdullah mundaq deydu : peqet men bu kishining yaxshi
sölernila aghzidin chiqirdighanliqini bayqidim, üch kun ötkendin
kéyin men uning emel ‫ ـ‬ibadetlirining bek az ikenlikini sézip
uninggha mundaq didim : i allahning bendisi, eslide men bilen
dadamning ottursida héchqandaq tegishish ‫ ـ‬yüz örush bolghan
emes, biraq men resulullahning siz toghrisida üch qétim hazir
qéshinglargha jennet ehlidin bolghan birkishi chiqip kilidu
dégenlikini anglidim, her üch qétimda siz chiqip keldingiz, shunga
qéshingizda qonup baqay dégen niyetke keldim, meqsidim, sizning
qandaq emel ‫ ـ‬ibadetliringiz barliqini körüp, menmu sizni doray
dégenidim, likin sizning köp ibadet ‫ ـ‬emel qilghanliqingizni
körmidim, undaqta siz néme arqiliq resulullah éytqan derjige
yettingiz ? u kishi siz körgendin bashqa héch nerse yoq dep jawab
berdi.
Abdullah éytidu : men qaytiwatqan waqtimda ukishi méni
chaqirdi we : sizkörgendin bashqa héch ish yoq, peqetla men
musulmanlardin héch birige könglümde ghum saqlimaymen, allah
bergen yaxshiliqqa qarita hiéch kimge heset qilmaymen didi.
Abdullah mundaq deydu : mana del mushu xislet sizni jennetke
layiq qilghan, biz qilip bolalmaywatqanlarmu del mushular .
Resulullah sahabilirning bir ‫ ـ‬birige bolghan qérindashliq, méri
‫ ـ‬muhebbet tuyghusini qedirligen
resulullah bundaq méhri ‫ ـ‬muhebbetni, bundaq qérindashliqni
bekmu qedirleytti. Ohud ghazitida sahabilerdin 70 kishi shehid
bolghan idi ularning arisida resulullahning taghisi hemze ibni
abdulmutellibmu bar idi, ushéhid qilinipla qalmastin, mushriklar
uning mubarek jesidinimu buzghunchiliqqa uchritip parchlap
264
tashlighan idi. .... Shundaqla resulullahmu bughazatta zerbige
üchrap jarahetlen'gen we ottur chishi sundurulghan idi.
Mushundaq échinishliq keypiyatta turupmu musulmanlaning
qérindashliq ‫ ـ‬ttipaqliq meslisige alahide köngül bolgen.
Sahabiler her qaysi öz urugh ‫ ـ‬tuqqanlirining jesitini medinige
apirip depne qilish üchün élip méngishqa temshelgen chaghda,
resulullah ularni shéhit bolup yiqilghan jaylirigha depne qilishni
buyridi we bir qebrige ikkidin, üchtin qilip depne qilishni, qaysi
qur'andin jiqraq bilidighanliri bolsa shuni aldi bilen qible terpke
qoyushni buyridi. Resulullah ulargha birmu ‫ ـ‬bir namaz uqudi, her bir
shéhit élip kilin'gen chaghda hemzini uning bilen bille qoyüp
namizini chushüretti hemzining qebrisige ebu bekri ömer we zubeyr
chüshti...
Resulullah qebrining girwikide olturdi, resulullah emri ibni
jemuh bilen abdulla ibni heram hayat waqtida yéqin dost qérindash
bolghachqa, uikkisini bir qebrige depne qilishni buyridi. Resulullah
barliq sahabliridin razi bolghan halda budunya bilen widalashqan idi.
Ömer ibni xettab we allah yolidiki qérindashliq siniqi
bir kuni ömer ibni xettab xizmetkarigha ming derhem pulni
bérip, uni ebu ubeyde ibni jerrahqa apirip bérishni we bu pullarning
ebu ubeydige teelluq bolghanliqini, xalighiniche serip qilsa
bolidighanliqini uninggha bildürüp qoyushni buyridi. Shundaqla
xizmetkarigha uning bu pullarni qandaq qildighanliqini küzitip
béqishni tapshurdi. Xizmetkar ömer ibni xettabning dégini boyiche
pulni ebu ubeydige apirip bérip küzitip baqti. Ebu ubeyde derhal bu
pullarning hemmisini qoymay yoqsul ‫ ـ‬miskinlerge üleshtürüp berdi.
Xizmetkar ömer ibni xettabqa qaytip kilip, ebu ubeydining héliqi
pullarni tamamen allah yolida serip qiliwetlikini yetküzdi. Andin
kéyin ömerreziyellahu enhu buxizmetkargha yene ming derhem
pulni tutquzup, bularni muaz ibni jebelge apirip bérip ebu ubeydige
éytqan sözlerni éytip we qarap béqishni tapshurdi. Xizmetkar qaytip
kilip, muazmu xuddi ebu ubeydege oxshash qilghnini yetküzdi. Ömer
xizmetkarigha yene ming derhem pulni bérip sed ibni ebi weqqasqa
apirip bergendin kéyin qarab béqishni éytti. Xizmetkar qaytip kilip
sed reziyellahu enhumu xuddi ebu ubeyde bilen muazgha oxshash
265
pullarni qoymay üleshtturiwetkenlikini yetküzdi. Hezirti ömer intayin
xushal bolghan halda : elhemdu lillah, ular bir‫ ـ‬birige oxshash
qérindashlardur! didi.
Meshhur éghir pitnining ummetning allah yolidiki öz ara
qérindashliq ‫ ـ‬söygü meslisige qaldurghan sawiqi
osman ibni effan öltürülgendin kéyin, eli reziyellahu enhuning
xelipilik waqtida musulman bir ‫ ـ‬birige qarshi ikki armiyege bölinip
ketken idi, bir qoshunning béshida eli ibni ebi talib, yene birsining
béshida zubeyr ibn ewwam bar idi.
Urush bashlinishtin ilgiri eli we zubeyr ikkisi allah yolida yaxshi
körushken ikki qérindash supitide bir ‫ ـ‬birge tenbih birish
muamiliside bolghan.
Beyheqi herb ibn eswed duelidin mundaq riwayet qilidu : eli we
uning qollighuchilliri telhe we zubeyrler bar yerge yéqinlashqan we
esker seplirimu bir ‫ ـ‬birge yéqin kelgen chaghda eli reziyellahu enhu
resulullah burun min'gen xéchirgha minip aldigha chiqti we manga
zubeyr'ibn ewwamni chaqirip béringlar dep tolidi. Zubeyr uninggha
chaqirip kilindi, ular bir ‫ ـ‬birige udul qarship turatti, öz'ara
yéqinliqidin hetta min'gen ulaghlirining boyunliri bir ‫ ـ‬birge tégiship
turatti, eli mundaq didi :
hey zubeyr, allahning nami bilen sanga éytimen, resulullah biz
mundaq bir jayda turghan chaghda qéshimizdin ötkini yadingda
barmu ? Resulullah sanga : zubeyr ! Elini yaxshi köremsen ? Dégende
sen eli men bilen bir dindiki ana we dada terep taghilirimning oghli
tursa qandaqmu yaxshi körmey!? Dégen iding, shu chaghda
resulullah : hey zubeyr, allah bilen qesemki, sen naheq halda bu eli
bilen urishsen digen idighu ? Didi, zubeyr elige qarap shundaq, allah
bilen qesemki, usözlerni resulullahtin anglighan chaghdin tartip
yadimdin chiqirip qoyuptimen. Mana hazir eslewatimen, allah bilen
qesemki, sen bilen hergiz urushmaymen dédi de zubeyr ulighi bilen
seplerni yarghan halda keynige qaytti.
Zubeyr eli ibn ebi talib bilen urushmastin qaytqan idi, emma
pitnini dawamlashturush we urush otini qayta tutashturushni
meqset közligen islam tonigha yöginiwalghan yehudi süyqestchilliri
zubeyrni öltürdi, buning netijiside kilip chiqqan pitnide telhe
266
reziyellahu enhumu öltürüldi.
Eli reziyellahu buninggha qattiq échinip yighlap, yigha ‫ ـ‬zare
ichide uni quchiqigha élip turup: buningdin yigirme yil burun ölüp
ketken bolsamchu! I ebumuhemed séni mundaq qan ichide körüsh
manga bekmu éghir keldi! Men, sen we zubeyr üchimiz allahning
kalamidiki : ularning dillirdiki dushmenlikni chiqirip tashlaymiz ular
öz ara qérindash bolghan halda texitler üstide bir ‫ ـ‬birge qarship
olturidu hijr surisi 47 -ayet diyilgen ademliridin bolishini ümid qilmiz
deytti.
Qérindashlirim ! Bu ishqa ibret ‫ ـ‬sawaq élish yüzsidin obdan
oylinip baqtinglarmu?
Men bügünki pitnilerdin ensireymen, bügünki musulmanlarning
bölünüp ‫ ـ‬parchilinip kétishidin qorqimen.
Biz bir septiki meqsetdash qérindashlardin bolayli ! Biz allah
yolidiki söygü üstitde birlikke kileyli ! Biz ghubarsiz, pak, sap - süzük,
saghlam qelib igiliridin bolayli !
Resulullahning ümetlirige allah yolidiki söygü ‫ ـ‬qérindashliqni
ögitishi
ibni shihab salimdin uqqan, salim abdulla ibni ömer
reziyellahuenhudin resulullahning mundaq dégenlikini riwayet
qilidu: musulman musulmanning qérindishi, uninggha zulum
qilmaydu we tashliwetmeydu; kimki qérindishining hajitini rawa
qilsa allah uning hajitini rawa qilidu ; kimki bir musulmanning
qiyinchiliqini hel qilip berse, allah taala qiyamet kunining
qiyinchiliqliridin birni uningdin kötirwitidu; kimki bir musulmanning
eybini yapsa, allah qiyamet küni uning eybini yapidu buxari riwayiti.
Ebu hureyre resulullahning mundaq dégenlikini bayan qilidu :
kimki birmusulmanning dunyadiki qiyinchiliqliridin birni tugetse,
allah taala uning qiyamet künidiki qiyinchiliqlirini kötirwitidu; kimki
yoqsulgha asanchiliq yartip berse, allah taal adunya we axrette
uninggha asanchiliq yartip birdu;kimki bir musulmanning eybini
yapsa, allah dunya we axrette uning eybini yapidu, bende öz
qérindishigha yardemde bolup turdighanla bolsa, allah ubendidin
yardimini üzmeydu, kimki ilim izdep yol mangsa allah taala uning
bedlige uninggha jennetning yolini asanlashturup biridu; bir top
267
adem allahning öyliridin biride öz'ara muzakire ‫ ـ‬ügünüsh üchün
yighldighanla bolsa, ulargha allahning ghemxorliqi yaghidu, rehmiti
qaplaydu, malaikiler ularni oraydu we allah ularni perishtiler arisida
tilgha alidu; ish ‫ ـ‬emeli nachar bolghan ademge uning nesibining
paydisi tegmeydu muslim riwayiti.
Ebu derda reziyellahu enhu resulullah mundaq dégenidi deydu :
bir ‫ ـ‬biringlargha öchmenlik qilmanglar, bir ‫ ـ‬biringlargha heset
qilmanglar, bir ‫ ـ‬biringlargha keyninglarni qilishmanglar, allahning
qérindash bendilliri bolunglar, musulman üchün öz qérindishini üch
kündin artuq tashliwitishi halal emes tirmizi riwayet qilghan.
Ebu eyyub reziyellahu enhuresulullahning mundaq dégenlikini
bayan qilghan : bir ademning öz qérindishini üch kündin artuq
tashliwétishi halal bolmaydu, ikkisi uchriship qalghanda bumu yüz
örüp umu yüz örüp ketmesliki kérek ikkisining yaxshisi salamni
deslepte bashlighinidur buxari we muslim riwayet qilghan.
Ebu hureyre reziyellahu enhu resulullah mundaq dégen idi
deydu : dushenbe we peyshenbe künliri jennetning ishikliri échilidude, 1 allah gha héch nersini shérik keltürmeydighan her qandaq
bende meghpiret qilinidu. Peqetla özi bilen qérindishi ottursida
adawet bar adem qalidu, allah tereptin bu ikkisi yarashqiche
kütinglar, bu ikkisi yarashqiche kütinglar, bu ikkisi yarshiwalighiche
kütinglar, diyilidu . Muslim riwayet qilghan.
Resulullah bir kuni qedir kichisining qachan bolidighanliqini
sahabilerge dep bérish üchün chiqidu we sahabilerdin ikki kishining
jidelliship qalghanliqini körüp, ulardin sadir bolghan ish bilen
meshghul bolup qalidu, shuning bilen qedir kichisi untulup qalidu
we kötirlip kétidu, sewebi del shu qétimliq jidel ‫ ـ‬majra, shunga
musulmanlar qedir kéchisige uchrash we uning sawabini qolgha
keltürüsh üchün tirshishi lazim.
Enes ibni malik reziyellahu enhu mundaq deydu : ubade ibni
samitning manga diyshche, resulullah qedir kichisini körsitip bérish
üchün chiqqan iken, musulmanlardin ikki kishi tegiship qaptu,
shuning bilen resulullah mundaq didi : men silerge qedir kichisini
dep bérish üchün chiqqan idim, palani ‫ ـ‬palani ikkisi tegiship qaptu,
shuning bilen qedir kichisi kötirlip ketti, belkim busiler üchün yaxshi
268
bolishi mumkin, qedir kichisini yette we toqquz we beshlerde
izdenglar buxari riwayet qilghan.
Qedir kéchisi kilishelmeslik sewebidin kötirlip ketti. Kilishelmeslik
yoqalsun, öch ‫ ـ‬adawet yoqalsun, nepret yoqalsun, shuningda allah
bizdin razi bolghusi.
Resulullah sahabilerge pütün ümmetlerge allah yolida yaxshi
körshishn iögitip we telim bérip, ümmiti ichidiki her bir musulman
allah yolida bir qérindishini yaxshi körse uninggha bildurup qoyushni
tapilighan, bundaq qilish arqiliq putun musulmanlar ara mihri ‫ـ‬
muhebbet, qérindashliq we dosluqning tarqilishi közlinidu.
Enes ibni malik reziyellahu enhu mundaq deydu :
resulullahning qéshida olturghan idim, bir adem ötüp qaldi,
köpchilikning arsidin bireylen : ya resulullah, men bu kishini yaxshi
körimen didi, resulullah uninggha buni bildurup qoydungmu ? Dep
sorghan idi, u : yaq didi. Resulullah tur, bérip uninggha bildurup qoy
! didi ; ukishi ornidin turup uninggha bérip : hey palani, men sini
allah yolida yaxshi körimen dégen idi allah üchün yaxshi körseng
allah sini yaxshi körsun didi. Imam ehmed riwayiti.
Bir adem ibni semmakqa : buyerge ete kelseng, öz- ara birbirimizde élishimiz bolsa élishiwélayli, qiyamette paydisi bolidu!
dégende ibni semmak uninggha yaq belki ete kelseng, öz- ara
kechürshiwélayli! Dégin dégen idi.
Sahabilerning biri mundaq dégen : qérindishimning yetmish
özrisi bardur dep qara, eger uning birer özrisini tapalmisang, men
xatalashqan bolushum mumkin, belkim uning özrisi bardur dégin .
Bu ulugh eserni mulahize qilip körüng :
qiyamet küni ikki bende allahning aldida turudu, ikkisining biri i
rebbim, qérindishimdin heqqimni élip bergin ! deydu;
allah taala yene birige : qérindishinggha heqqini bergin deydu.
U : i rebbim, yaxshiliqlirim tugdi deydu,
allah taala zulumgha uchrighuchigha : qérindishingning
yaxshiliqliri tügdi deydu,
ubende i rebbim méning gunahlirimdin élinip uninggha artilsun
deydu,
allah taala zulumgha uchrighuchigha : buningdinmu yaxshisigha
269
righbiting barmu ? Deydu,
u : i rebbim u néme ? Dep soraydu,
allah uninggha: béshingni kötergin ! dep buyruydu,
ubéshini kötürüp qarsa, eng güzel bir sarayda turghan !
Bende soraydu : i rebbim bu saray kimning ? Bir
peyghemberningmu ? Yaki bir shéhitningmu ?
allah taala : busaray puligha chiqish qilalaydighan kishining ?
deydu.
Bende : i rebbim puligha kim chiqish qilalaydu ? Dep soraydu :
allah sen chiqish qilalaysen deydu,
u bende : i rebbim qandaqsige men chiqish qilalaymen ? deydu,
allah taala : qérindishingni kechürüsh arqiliq deydu,
bende derhal : kechürdum rebbim, kechürdum deydu
allah taala: qérindishingning qolidin tutup, her ikkinglar jennetke
kiringlar dep buyruydu. ...
Allahning rehmiti mana mushundaq keng.
Qérindashlirim ! Biz hazirdin bashlap dillirimizdin öch ‫ ـ‬adawetni
sughurup tashlayli ! Kimning qelbide birersige öchmenlik yaki
adawet bar bolsa hazirdin tartip derhal qelbidin chiqirip tashlishi
zörur ! Shu chaghdila allah sap we pak qeliblerge qarap meghpret
qilidu, kechuridu, allahning yardimi nazil bolidu, ummet xarliqtin
menggü qutulup izzet yoligha qarap at salidu.
ixtilap qilishmanglar, bolmisa qorqup qalisiler, küch ‫ـ‬
quwwitinglarkitip qalidu enfal surisi 46 - ayet.
Axirda, méhriban we séxi allah din ümmetke birlik ‫ ـ‬ittipaqliq,
pidakarliq ‫ ـ‬köyümchanliq, qérindashliq ‫ ـ‬dostluq, saghlam qelib we
guzel xulq, izzet we küch ‫ ـ‬quwwet, shundaqla dushmen
igelliwalghan qimmetlik zéminlirimizni qayturwélishni nisip qilishini
tileymen. Amiyn !
Umid we arzu
umid: iman we emeldur
herqandaq bir qewm özining ehwalini özi özgertmigiche ( yeni
allahning bergen németlirige tuzkorluq qilip gunahlargha
chümmigiche) allah ularning ehwalini özgertmeydu ( yeni allah
270
ulargha bergen német, xatirjemlik we izzet ‫ ـ‬hörmetni élip
tashlimaydu),.. .[ red 11- ayet].
Bu risalide töwendiki témilarni oquysiz:
1. Kirish söz
2. Ümidsizlikning xeterliki we ümidning yoqilishi
3. ümid ning menisi
4. Siler ümid kelimisining menisini bilemsiler?
5. Biraq bu yerdiki ümid perzmu, yaki alahide peziletmu?
6. Peyghember eleyhissalamning ümid ni sahabe ‫ ـ‬kiramlarning
qelbige singdürüshi
kirish söz
nahayiti shepqetlik we mihriban allahning ismi bilen bashlaymen
barliq hemdusanalirimiz, yardem telep qilishmiz we meghpiret
telep qilishimiz peqet allah gha xastur. Nepsimizning balayi apiti, ish
‫ ـ‬paaliyetlirimizning yamanliqidin allah bilen panah tileymiz. Allah
toghra yolgha bashlighan ademni héchkim azduralmaydu, allah xar
qilghan ademni héchkim toghra yolgha bashliyalmaydu.
Allahning öz xelqi ichidin peyghemberlikke tallighan yaxshi
süpetlik bendisi we elchisi peyghembirimiz muhemmed sellellahu
eleyhi wesellemge we uning pak aile tawabiatlirigha we uning bilen
hemdemde bolghuchi barliq pidakar sahabe kiramlargha we
qiyamet kün'giche uning izini bésip mangghan barliq güzel ‫ ـ‬süpet
möminlerge herwaqit duayi salam yollaymiz.
Meqsetke kelsek, men mushu kitapche arqiliq umidsizlikni
tashlap alemlerning perwerdigari allah gha tolup tashqan ishench
we umid bilen islahlat we özgertish yoligha heydekchilik qilidighan
shuningdek, allah subhanehu wetealaning nusret, yerleshtürüsh,
izzet we qollash arqiliq bergen wediisge ishinip allahning dinigha
mustehkem ésilip ummetning etiki parlaq hayatini umid ishench
üstige turghuzushqa yitekchi rol oynaydighan, ( her millet özining
ehwalini özi özgertmigiche allah ularning ehwalini özgertip
qoymaydu) dégen islahlat we özgertishning büyük ilahi desturi
bolghan ayet kerimge ishinishning menisni bir qur bayan qilip
ötmekchimen.
Allah ezzu wejellidin mushu kitapchemni ‫ ـ‬oqughan
271
oqurmenlerge menpeet bérishini, musulmanlarning qelbige umid ‫ـ‬
ishenchini qayturup, islam we musulmanlarning etiki nusret, izzet,
shan ‫ ـ‬shöhritini islahlat we özgertish arqiliq qolgha keltürshige
waste seweb qilishini soraymen.
Büyük allah hemmige qadir, eng yaxshi yardemchi we eng yaxshi
hamidur.
Ümidsizlikning xeterliki we ümidning yoqilishi
pelestin, baghdad, afghanistan, chichenistan we bashqa
dunyaning herqaysi jaylirida adem qelipidin chiqqan wehshi
tajawuzchiliqlar yüz bériwatidu. ..
Ümmet ichide qetli qilish, zulum sélish, qorqush, éikkilinishke
oxshash ishlar hemishe yüz bérip turmaqta. ..
Bezi kishiler heyran bolghan halda mushu waqit ümid ‫ ـ‬arzu
toghurluq gep qilidighan peytmu?! dep öz'ara sorashmaqta...
Yene birmunche ademler chüshkünlük, ümidsizlikni hés qilip
emdi ümid qilishning héchqandaq paydisi yoq déyshmekte...
U yerde yene birmunche kishiler pelestin, quddus, eqsa
toghurluq déyiliwatqan gepler chüshke aylinip qaldi; gep jiq bolup
héchqandaq emeliy özgirish yüz bermey köp charchap kettuq
déyshmekte...
Ümmetke rodipaydek chaplishiwalghan mana mushundaq
chüshkünlishish we ümidsizlikke qarita men tolup tashqan ümid ‫ـ‬
ishench bilen shundaq deymenki, mana bu ümid tughurluq
sözleshke eng munasip waqit. Men mushu ümidsizlik we ikkilinishni
özgertishke élip baridighan ilahi uslub arqiliq ümid dégen sözni
barliq musulmanlarning nepsige mustehkem merkezleshtürüshning
zörürlikini hés qiliwatimen.
Men yene mustehkem irade bilen shundaq deymenki: ümid
témisini mushu waqitning özide (( özengni özgertseng tarixni
özgertisen )) dégen ilahi uslup arqiliq ottorgha qoyush zörür dep
qaraymen. Chünki men ümidsizlik ning ümmetni keng dairide
kontirol qiliwalghanliqini hés qilip qaldim. Töwende umidsizlikning
bezi xeterlik tereplirini bayan qilip ötimen:
ümidsizlik nahayitimu xeterlik bolup u, ümmetning güllinishige
köpligen tosalghularni peyda qilidu.
272
ümidsizlik allah gha bolghan ishenchini dawalghutup qoyidu.
ümidsizlik insanlardiki qaza we teqdir eqidisige tesir körsitidu.
ümidsizlik arzu, muweppeqiyet, nusret we zéminda uron
tutushning düshmini; shuningdek meghlubiyetning ittipaqdishidur.
ümidsizlik rohi chüshkünlükke, horunluqqa we emeli ish ‫ـ‬
herketni terk itishke élip baridu.
ümidsizlik ümmetning ish ‫ ـ‬herketke bolghan qudirtini yoqitidu.
ümidsizlik ghaye, nishan'gha qarap méngish qimmitini yoqitidu.
ümidsizlik ümmetning yüksek himmiti we ulughwar iradisini
yoqitidu.
ümidsizlik we chüshkünlük ke uchirighan ümmet barliq ishlarda
sheksiz meghlubiyetke uchraydu.
ümidsizlik we chüshkünlük ke uchirighan ümmet ish ‫ ـ‬herkette
horunlishidu.
ümidsizlik we chüshkünlük ke uchirighan ümmetning ezaliridin
héchkim emgek qilishni, ishlepchiqirishni we muweppeqiyet
qazinishni xalimaydu.
ümidsizlik we chüshkünlük ke uchirighan ümmet köpünche
zawalliqqa yüzlinidu.
Shuning üchün men ümid toghirliq sözlishishimizni, uni
ümmetning nepsige bixlandurishimizni we ümid ning menisini ochuq
rushen chüshendürüp qoyushmizni zörür dep qaraymen.
ümid ning menisi
ümmetning barliq shexisliri islam we barliq musulmanlarning
etiki kelgüsi üchün qeliblirini tolup tashqan ümid, izzet, ghelbe we
milletler arsida orun igleshke bolghan ishenche bilen her waqit
teyyar turush lazim.
ümid dégenlik allah taalagha ishinsh dégenliktur.
ümid dégenlik allah ezzu wejellige yaxshi guman bilen qarash
dégenliktur.
ümid dégenlik allah taalagha dua qilip yalwurush dégenliktur.
ümid dégenlik allah ezzu wejellining mushu ümmetke bolghan
rehmiti dégenliktur.
ümid dégenlik gunahlarni meghpiret qilip mertiwisni yuqiri
kötürüsh dégenliktur.
273
ümid dégenlik allah ezzu wejelle yolida shéhitlik bilen nijatliqqa
érshish dégenliktur.
ümid dégenlik dozaxtin qutulup jennetke érshish dégenliktur.
ümid dégenlik dunya ‫ ـ‬axirette bexit ‫ ـ‬saadetke érishish
dégenliktur.
ümid dégenlik ijabi emeli paaliyet dégenliktur.
ümid dégenlik aktipchanliq bilen jushqun herket qilip köplep
mehsulat ishlep chiqirish dégenliktur.
ümid dégenlik énirgiye we küch dégenliktur.
ümid dégenlik islahat élip bérip özgertish dégenliktur. Elwette
umid we ghayisiz islahat élip bérish dégen gep mewjut emes.
ümid dégenlik izzet, küch, ghelbe dégenliktur.
ümid dégenlik isil hayat dégenliktur.
ümid dégenlik ehwalimizning kündin ‫ ـ‬kün'ge yaxshilinishi
dégenliktur.
ümid dégenlik pelestin, quddus, mesjid eqsa, shuningdek, iraq
we barliq musulmanlarning izzet ‫ ـ‬abroyining öz qoligha qaytishi
dégenliktur.
ümid dégenlik kéche ötüp tangning yorushi, qarangghuluq
axirliship nurning tarqilishi dégenliktur. Yeni zalim, mustebit,
tajawuzchi we xainlarning zawal tépip halak bolishi dégenliktur.
ümid dégenlik etiki hayatni qoyashning parlaq nuri astida
tebessum bilen kütüwélish dégenliktur.
ümid dégenlik xush xewer, xushalliq we tinchiliq dégenliktur.
ümid dégenlik qur'an kerimde tekrar lepzi bilen kelgen (( xushbisharet bergin, xushbisharet alidu, )) dégen ayetlerge iman
keltürüshtin ibaret allahning islam sheriitidin xushwax bolush
digenliktur.
Allah ezzu wejelle shundaq deydurki: (( (i muhemmed!) iman
éytqan we yaxshi emellerni qilghanlargha ularning astidin östenglar
éqip turidighan jennetlerge kiridighanliqi bilen xush xewer bergin )).
[ beqer sürisi, 25 ‫ ـ‬ayet ]
(( (béshigha kelgen musibet, ziyan ‫ ـ‬zexmetlerge) sewr
qilghuchilargha (jennet) bilen xush xewer bergin )). [ beqer sürisi
155 ‫ ـ‬ayet]
274
(( yaxshi ish qilghuchilargha (axirette bexitke rishidighanliqi
bilen) xush xewer bergin)). [ hej sürisi, 37 ‫ ـ‬ayet]
(( ular özlirining arqisidin téxi yétip kelmigen (yeni shéhit bolmay
tirik qalghan) qérindashlirigha ( axirette) ne qorqunch, (dunyadin
ayrilghanliqigha) ne qayghu yoq ikenliki bilen xush xewer bérishni
tileydu )). [ ali imran sürisi, 170 ‫ ـ‬ayet]
(( rastla allahning dostlirigha (axirette allahning azabidin)
qoqush, (dunyada qoldin ketküzüp qoyghan'gha) qayghurush yoqtur.
Ular iman éytqan we teqwadarliq qilghanlardur. Ulargha dunya we
axirette xush xewer bérlidu (yeni dunyada jan üzüsh waqtida,
allahning raziliqi we rehmitige érishidighanliqi bilen, axirette nazu
németlik jennetke kirdighanliqi bilen xush xewer bérlidu), allah
wedisige xilapliq qilmaydu, ene shu katta bexittur )). [ yünüs sürisi
62 ‫ ـ‬ayettin 64 ‫ ـ‬ayetkiche]
((shubhisizki, bizning elchilirimiz (yeni perishtiler) ibrahimgha
xush xewer élip keldi)). [ hud sürisi, 69 ‫ ـ‬ayet]
(( sheytan'gha
(we
butlargha) choqunushtin yiraq
bolghanlargha, allah gha (we uning ibaditige) qaytqanlargha (jennet
bilen) xush xewer bérilidu, sözge qulaq sélip uning eng yaxshisigha
egishidighanlargha (yeni teqwadar bendilerge) xush xewer bergin, ))
[ zumer sürisi, 17 ‫ ـ‬ayet]
((u künde nurghun yüzlerdin nur, külke we xushal ‫ ـ‬xuramliq
yéghip turidu )). [ ebese sürisi, 39 ‫ ـ‬ayet ]
xush xewer toghrisidiki sözlen'gen ayetler nahayiti köp bolup; u
islam dinimizdiki nigizlik kelime hésaplinidu, shuning üchün u
qelbimizning chungqur yéridin orun élishi zörürdur.
Eger siz qur'an kerimge inchiklep nezer tashlisingiz, allah
taalaning herbir peyghemberni( ulargha duayi ‫ ـ‬salamlar bolsun)
mueyyen ishta xush xewer bérish üchün éwetkenlikni körisiz.
Shuningdek xush xewerlerning köpinchisining ewladlar toghirliq
kelgenlikini körisiz.
Mesilen ibrahim eleyhissalam toghirliq : (( biz ibrahimgha
nahayiti mulayim bir oghul bala bilen xush xewer berduq )). [ safat
sürisi, 101 ‫ ـ‬ayet ]
ibrahim eleyhissalamning ayali toghrisida : (( uning ayali (yeni
275
sare) bir terepte turup (lut qewmining halak bolidighanliqidin
xushallinip) küldi, biz uninggha (yeni sarege) is'haq (atliq balisi
bolidighanliqi) bilen we is'haqtin kéyin kélidighan yequb (atliq
newrisi bolidighaniliqi) bilen xush xewer berduq)). [ hud sürisi, 71 ‫ـ‬
ayet ]
yequb eleyhissalam oghlini yoqotup qoyghan chaghda: (( siler
méning bu könglikimni élip bérip atamning yüzige tashlanglar, közi
échilidu, pütün ailenglardikilerni élip méning yénimghakélinglar.
Karwan (misirdin shamgha qarap ) qozghalghan chaghda, ularning
atisi ( yeni yequb eleyhissalam): (men choqum yüsüfning hidini
éliwatimen, siler méni aljip qalghan démeydighan bolsanglar
(yüsüpni elwette hayat deyttim ) dédi. Ular (yeni yequbning newriliri
we yénidiki kishiler) : ( allahning nami bilen qesemki, heqiqeten sen
téxi yenila burunqi qaymuqushungda ikensen) dédi. Xush xewerchi
kélip könglekni yequbning yüzige tashlidi, uning közi échildi, yequb :
( men silerge, allahning bildürishi bilen siler bilmigen nersilerni
bilimen, démigenmidim) dédi )). [ yüsüp sürisi, 92 ‫ ـ‬ayettin 94 ‫ـ‬
ayetkiche ]
zekeriya eleyhissalam toghirliq : (( ( allah éyttiki) (i zekeriya ! Biz
heqiqeten sanga (perishtiler arqiliq) yehya ismilik bir oghul bilen
xush xewer bérimiz, ilgiri héch ademni uninggha ismdash qilmiduq)).
[ meryem sürisi, 7 ‫ ـ‬ayet]
meryem eleyhissalam toghirliq : (( i meryem ! Allah sanga (
atining wastisisiz) allahning bir kelimisi (din törelgen bir bowaq)
bilen xush xewer bériduki, uning ismi mesih meryem oghli iysadur, u
dunya we axirette abruyluq we allah gha yéqin bolidu)). [ meryem
sürisi, 7 ‫ ـ‬ayet]
emma
peyghembirimiz
muhemmet
sellellahu
eleyhi
wesellemning bizdin ibaret ümmitige kelsek, ulargha bérilgen xush
xewer peyghembirimiz muhemmet sellellahu eleyhi wesellemning
özi bilen bolghan. Allah ezzu wejelle iysa eleyhissalamning tili arqiliq
mundaq dégen: (( men silerge heqiqeten allah ewetken, mendin
burun kelgen tewratni testiq qilghuchi, mendin kéyin kélidighan
ehmed ismilik peyghember bilen xush xewer bergüchi
peyghembermen) dédi)) [sep sürisi, 6 ‫ ـ‬ayet]
276
allah subhanehu wetaala shundaq deyduki : (( biz séni heqiqeten
(möminlerge jennet bilen) xush xewer bergüchi, (kapirlarni dozax
azabidin) agahlandurghuchi qilip heq (din) bilen ewettuq)) [ beqer
sürisi, 119 ‫ ـ‬ayet]
shuningdek bushra, tebshir, we bushra (yeni xushbisharet
bérish we élish) ning bizning pak dinimiz bilen mustehkem bir
alaqisining barlighini bayqaysiz.
We yene bizning qatarimizdin jennet bilen xush xewer bérilgen
on kishinimu tapalaysiz.
Ebi hureyre ( allah uningdin razi bolsun) mundaq dégen idi :
jibriiyl eleyhissalam peyghember sellellahu eleyhi wesellemning
qéshigha kélip i allahning elchisi! Hezirti xediche bir qacha qaymaq,
yaki tamaq, yaki ichmlik élip kélidu, u yéninggha kelgen chaghda,
perwerdigari we méning salimimni yetküzüsh bilen birge, uninggha
warang ‫ ـ‬churung, hérip ‫ ـ‬charchash bolmaydighan jennettiki sap
qumushtin yasalghan bir öy bilen xush xewer bergin dédi. ( sehi
buxarining 3536 ‫ ـ‬hedisi).
Shuningdek yene xush xewerni eng yaxshi waqitlardimu, jan
kikramgha kelgen chaghdimu uchritalaysiz.
Jabir ibni abdulla mundaq deydu: men resululla sellellahu
eleyhi wesellem bilen bir küni uchrushup qalghan idim. U, manga i
jabir! Néme boldung, perishan körnisen'ghu? dédi. Men uningigha, i
allahning elchisi! Dadam uhud küni öltürlüp shéhit qilinip ailisi we
qerzlirini tashlap kitip qaldi déwidim. U manga: allahning dadanggha
qandaq uchrashqanliqi bilen sanga bir xush xewer bermeymenmu?
dédi. Men uninggha shundaq qilsil, a i allahning elchisi disem. U
mundaq dédi: allah héchkimge hijapsiz qet'i sözlep baqmighan idi,
dadanggha hayatliq bexish étip héchqandaq wastisiz yüz turane
sözlep; i bendem! Sen mendin némini xalisang shuni bérimen dédi.
Dadang i rebbim! Méni qayta térildürseng! Séning yolungda yene bir
qétim öltürülsem dédi. Buninggha jawaben allah ezzu wejelle:
ularning hayati dunyagha qayta qaytimaydighanliqi ilgiri mendin
pütülgen dédi. U, shu waqitta töwendiki ayet chüshken idi dédi: ((
allah yolida shéhit bolghanlarni ölük dep guman qilmighin)). [ ali
imran sürisi, 169 ‫ ـ‬ayetning bir qismi]
277
möhterem qérindishim! Bizning dinimiz ümid we xush
xewerning dinidur.
Siler ümid kelimisining menisini bilemsiler?
Uning menisi mujemul wejiz dégen qamusta mundaq kelgen:
ümid dégen errija yeni umid ‫ ـ‬istek, arzu ‫ ـ‬tilek. U köpinche
emeliylishishi yiraq dep qaralghan ishlargha ishilitilidu.
Mana bu erep tilidki kelgüside emelge éshishi yiraq dep
qaralghan bir ishning yüz bérishini arzu qilish dégen ümid ning
menisi.
Mana men hazir siler bilen ümid toghirliq sözleshmekchi,
xususen köpinche kishiler musulmanlarning ghelbe qilishini yiraq
sanawatqan mushu tumanliq muhitta, men umid toghirliq siler bilen
sözleshmekchi. Shuningdek men kishilerning qelbige ümidni
bixlandurup her waqit ümidwar yashashni zörür dep qaraymen.
Chünki allah subhanehu wetealaning otturigha qoyghan ((birer
qewm özlirining halitini özgertimigiche )) [enfal sürisi, 53 ‫ـ‬
ayet]dégen pirinisipke emel qilish sherti bilen, ümid qilghan ishning
bolshi hergiz yiraq sanilidighan ish emes.
Biraq bu yerdiki ümid perzmu, yaki alahide peziletmu?
Buning jawabi shudurki, ümid qilish perzdur; chünki u, her bir
musulmanning eqidisidur.
Bu toghrida allah mundaq deydu: (( allahning rehmitidin naümid
bolmanglar, shübhisizki, peqet kapir qewmla allahning rehmitidin
ümidsizlinidu )). [ yüsüf sürisi, 87 ‫ ـ‬ayet]
hörmetlik qérindashlar! Biz her bir musulman'gha perz
toghurluq sözlewatimiz, untup qalmanglar !
Allah taala mexluqatlarni yaratqan chaghda ularning öz'ara bir ‫ـ‬
birige méhri ‫ ـ‬shepqet qilishi üchün özining yüz rehmitidin birni ular
arisigha chüshurdi. Özining dergahida qiyamet künige saqlap 99
qismni épqaldi.
Ebu hureyridin riwayet qilin'ghan bir hediste u mundaq dégen:
men resulullahning allah rehmetni yüz qisimgha bölüp toqsan toqoz
qismini özining dergahida épqélip, bir qismini yer yüzige jüshürdi.
Shu bir qisim rehmet bilen at taychiqigha ziyan ‫ ـ‬zehmet yitishtin
ensirep tuwqini kötürüp (köyün'ginige oxshash) mexluqatlar öz'ara
278
bir ‫ ـ‬birige méhri ‫ ـ‬shepqet qilishidu dégenlikini anglighan idim. [
sehi buxari, 5541 ‫ ـ‬hedis]
némishqa allah subhanehu wetaala özining rehmitidin toqsan
toqqoz qismini qiyamet künige saqlap épqalidu?
Manabu allah ezzu wejellining rehmitidiki ümid derwazisining
gunahkar bendilirige dawamliq ochuq ikenlikini körsitidu. Ular
perwerdigarining rehmitini ümid qilghan gunahlirigha tewbe qilidu,
ular perwerdigarining rehmitidin menggü ümidini üzmeydu. Chünki
allah ezzu wejelle bendilirining ümidsizlikige razi bolmaydu, téxi uni
kufrining qataridin sanaydu. Ümid derwazisining dawamliq ochuq
ikenlikini tekitlep bu toghrida allah ezzu wejelle mundaq deydu: ((
allahning rehmitidin naümid bolmanglar, shübhisizki, peqet kapir
qewmla allahning rehmitidin ümidsizlinidu )). [ yüsüf sürisi, 87 ‫ـ‬
ayet]
(( perwerdigaringlar (bendilirige) rehmet qilishni (éhsan qilish
yüzisidin) öz üstige aldi )) [ en'am sürisi, 54 ‫ ـ‬ayetning birqismi]
(( méning rehmitim mexluqatning hemmisige ortaqtur)) [ erap
sürisi, 156 ‫ ـ‬ayetning bir qismi]
rehmitim ghezibimni bésip ketti [ muslim 4940 ‫ ـ‬hedis]
qedirlik qérindashlar! Allah subhanehu wetealaning mushu
dinigha nusret ata qilishigha hemmimizde ortaq ümid bolishi lazim!
Biz buningdin menggu ümidsizlenmeyli! Buningda qet'i shek qilsaq
bolmaydu; eger shek qépqalsaq chong xeterge yoluqishimiz
mümkin... Umidsizlik hergizmu möminlerning süpiti emes, belki u
kuppar munapiqlarning süpitidur.
Hörmetlik qérindishim ! Allah bilen xatirngizni jem qiling, ! Allah
gha dawamliq ümidwar bolung ! Allah din qet'i ümidni üzmeng!
Allahning bendilirige bolghan hidayitidin menggu ümid üzmeng!
Allahning yardimidin umidsizlenmeng! Herwaqit allah bilen ümidwar
yashang !
Peyghember eleyhissalamning ümid ni sahabe ‫ ـ‬kiramlarning
qelbige qandaq mustehkem ornatqanliqigha qarap béqing !
Peyghember eleyhissalam her waqit sahabe kiramlarning ( allah
ulardin razi bolsun) qelbige allah gha bolghan ümid ishenchini
mustehkem singdüretti. Chünki u, ulardin mustehkem menggu
279
tewrenmes imanni xalayti, peyghember eleyhissalam sahabe
kiramlarni allah din razi bolidighan, allah ulardin razi bolidighan,
peyghember we elchilerdin kéyin insaniyet we esirning yaxshi ölgilliri
bolidighan imani terbiyede terbiyligen idi.
Möhterem qérindishim! Mömin harqanche musheqqetke duch
kelgen teqdirdimu, allah gha bolghan ümididin yaltaymasliqi lazim.
Azraq köngülsizliklerge uchrap qalsa, allah din yiraqlishish insanni
ümidsizlik patqigha ittirip qoyidu, biz bundaq ümidsizlikdin allah
bilen panah tileymiz.
Allah din yiraqliship ketken munapiqlar ümidni tashlap
dawamliq seweplergila ésiliwalidu. Bu ulargha menpeet bermeydu.
Emma mömin'ge kelsek, ümidni ebdi mewjud bolghan allah
gha pütün küchi bilen baghlaydu. Shuning üchün peyghember
eleyhissalam sahabe kiramlarni ümidini allah gha baghlap allahning
özidinla yardem tileydighan, allahning özigila tewekkul qilidighan,
allahning özigila ishench baghlaydighan qilip terbiyligen.
Ediyyi ibni hatem mundaq dégen : men peyghember
eleyhissalamning qéishgha barghanda, u manga: i, eddi ibni hatem,
musulman bolghin salamet bolisien dep üch qétim tekrar didi. Men
uninggha jawaben: méning dinim tursa disem, resulullah manga :
men séning diningni sendin yaxshiraq biilmen didi. Men : silli
méning dinimni mendin yaxshiraq bilemla? Dep soridum.
Peyghember eleyhissalam : hee, sen rukusiye dinida emesmu,
sen qewming qolgha keltürgen ghenimetning töttin birini shexsi yep
kitisen, shundaqmu? Didi. Men : shundaq dep jawab berdim.
Resulullah : bu ish esli séining diningda halal emes ( lékin sen
dininggha xilapliq qilisen) diyshi bilen tengla, gep yandurmay jim
turup qaldim.
Resulullah : séning islam dinigha néme üchün kirmigenlikingni
bilimen! Séningche, islam dinigha xelq ichide hörmiti yuqiri
bolmighan kishler egeshken, shu seweptin'ghu deymen. Sen heyre
dégen jaygha bérip baqqanmu? dep sorighanda, men: men ujaygha
barmighan, lékin anglighan idim, dep jawab berdim. Resulullah:
allah bilen qesemki, islam dini algha ilgirlep, her qaysi jaylargha
tarqap yitip baridu, islam dinining kengri tarqighanliqidin tinichliq
280
hasil bolup, heyre dégendek yiraq jaylardinmu hemrasiz yalghuz ayal
kishi seperge chiqip heremni tawap qilalaydighan bolidu. Kisra ibni
hurmuzning xezinilliri islam xezinisge qoshulidu didi. Men : kisra ibni
hurmuzning? Dep heyran bolup soal tashilisam, u: shundaq, kisra
ibni hurmuzning xezinilliri, mal- dunya köpiyip ketkenliktin héch bir
insan qobul qilmaydighan bir zamanlar kilidu didi.
Eddi mundaq deydu: hazir yalghuz bir ayal hemrasiz heyre dégen
jaydin seperge chiqip beytullahni tawap qiliwatidu. Men kisra ibni
hurmuzning xezinillirini azat qilghanlarning qatarida bar idim. Allah
bilen qesemki, üchinichi ishmu( mal- dunyaning köpiyip kitishi)
elwette bolidu. Chünki u ishni peyghember eleyhissalam xewer qildi
emesmu? imam ehmed riwayiti. 17548 – numurluq hedis).
Hörmetlik qérindishim ! Ediyi reziyellahu enhu islamning etiki
parlaq istiqbali we uning ehlining dunya ‫ ـ‬axirette bexitlik
bolidighanliqigha mustehkem ishinip allah gha qet'i ümid baghlighan
halda musulman boldi. Undaqta sizde mushuninggha oxshash ümid
barmu?
Biz eger allahning özigila ümid baghlap uning özigila tewekkul
qilip toghra bolghan seweblerni tutidighan bolsaq, biz yenila izzetlik,
nusret igisi bolghan qedirlik ümmet bolalaymiz !
Suraqe ibni malik mundaq deydu: bizning qéshimizgha qureysh
kupparlirining elchiliri kélip, allahning resuli peyghember
eleyhissalamni we ebubekrini qandaqliki adem öltürse yaki esir alsa,
yüz töge mukapat béridighanliqini jakarlidi. Men shu waqitta beni
mudlij qewmining bir mejliside olturattim. Biz oltursaq ulardin bir
adem bizning üstimizge kélip, hey suraqe! Men bayatin déngiz
qérghiqida bir qanche shexisni kördüm, men ularni muhemmed we
uning hemrahlirimikin deymen dédi. Suraqe mundaq deydu: men
ularning shular ikenlikini bilgendin kéyin, u, ademge mundaq dep
qoydum: sen körgen kishiler ular emes, sen bizning köz'aldimizdin
ketken palani ‫ ـ‬palanilarni körüpsen . Andin men mejliste birdem
turup chiqip kettim. Andin öyge kirip didikemni étimni échiqishqa
buyrudum. Uning étimni édir arqisida teyyarlap turshini buyrudum.
Men neyzemni élip öyning arqisidin chiqitim. Andin neyzining
haliqisini yerge qilip üsti teripini töwenletkech, itimning yénigha
281
kélip uninggha mindim. Andin ulargha yéqinlashqan'gha
qeder'étimni (bezlep turup nurmal halda) sokulditip mangdim. Uzun
ötmey tiz sür'et bilen qoghlap peyghember eleyhissalam we
ebubekrige yitiishwaldim. Andin étim müdürüp kétip men uningdin
yéqilip chüshtim; shuning bilen qolumni oqdan'gha uzartip uningdin
pal chokillirini chiqrip ishlirim zerer béremdu, yaki zerer bermemdu
dep pal sélip baqtim, palning netijisi men yaqturmaydighan ish
chiqip qaldi. Andin men étimgha minip palghimu riaye qilmay
ulargha yéqinlashtim. Axiri resulullah sellellahu eleyhi wesellemning
qiraitini anglidim. Resulullah arqisigha qarimayti, ebu bekri pat ‫ ـ‬pat
arqisigha qarap qoyatti; shu waqitta étimning aldi putliri tizighiche
yerge pétip qilip men uningdin yéqilip chüshtüm, andin men uni
ündisem ornidin turdi; putini chiqiralmighini tas ‫ ـ‬tamas qaldi,
ornidin bijirim turghan chaghda, uning putining izida tütün'ge
oxshash hawada bir tütek peyda boldi. Étim aldigha qarap
ilgirliyelmeytti. O men qayta pal salghan bolsammu, yene men
yaqturmaydighan ish chiqip qaldi. Shuning bilen men ulargha
amanliq tilep chaqirwidim; ular toxtidi, men étimgha minip ularning
qéshigha bardim. Méning ularni dep ( pishkellikke uchrap) tosulup
qilishimdin resulullahning ishining pat arida ghelbe qilidighanliqi
könglümge chüshti. Men uninggha : qewming sen toghurluq 100
töge söyünche élan qildi, dédim. Men yene kishlerning ular
toghurluq néme oylawatqanliqidin xewer berdim. We shundaqla
ulargha ozuq ‫ ـ‬tülük mal tenglisem, ular almidi, ulardin mendin telep
qilghini peqetla bizni körmiduq dep qoyghin dégen gepnila qildi.
Men uningdin manga bir emnilik xéti yézip bérishni soridim. U, amir
ibni fuheyrini buyruwidi, u ashlan'ghan bir parche tirige uni yézip
berdi. Shuning kétip qaldi.( buxari rwayiti).
Hezirti ömer ibni xettab din: kisraning toni, qilichi, belwéghi, taji,
bileyzükliri keltürülgen chaghda, ularning hemmisini suraqe ibni
malik kéydürüp qoydi. U mundaq dédi: sehraliq bir erabi ademge
kisraning kiym ‫ ـ‬kécheklirini kéydürgen allah gha hemdu sanaler
bolsun !
Shafii mundaq deydu: uni ashuninggha kéydürüp qoyushning
sewebi, peyghember eleyhissalam suraqige, uning bileklirige qarap
282
turup mundaq dégen sen- méning nezrimde- kisraning kééyimlirini
kiydighandekla qilip turisien. Allah hemmidin bekrek bilgüchidur. (
bidaye we nihaye ibni kesir.)
hörmetlik qérindishim! Manabu suraqe yashighan ümidning
mahytidur.
Sizningmu rohingiz ayrilghan'gha qeder birer ümidingizning
bolishi we shu ümid üchün yashaydighan birer nishaningizning
bolishi bekmu zörürdur.
Baraibni azib mundaq deydu: peyghember eleyhissalam bizni
xendek kolashqa buyrughan idi, xendekning bir yéride joto bilenmu
alghili bolmighudek yoghan bir tashqa duch kepqalduq, ular bu ishni
peyghember
eleyhissalamge
shikayet
qildi.
Peyghember
eleyhissalam tashning qéshigha yitip keldi. Ewf mundaq deydu:
peyghember eleyhissalam kélip özini bir az tüzeshtürüp, tashning
yénigha chüshüp jotoni qolgha élip bismillah dep tashqa birni
urwidi, tashning üchtin biri sundi. Andin allah büyüktur, shamning
achquchiliri manga bérildi, allah bilen qesemki, shamning qizil
qesirliri manga mushu ornumda körsötüliwatidu dédi. Andin
bismillah dep yene bir uriwidi, tashning yene üchtin biri sundi,
peyghember eleyhissalam allah büyüktur, farisning achquchiliri
manga bérildi, allah bilen qesemki, uning sheherliri, aq qesirliri
mushu onumdin manga körsitiliwatidu dédi. Andin bismillah dep
yene bir uriwidi, tashning qalghan qismi chul- chul bolup ketti. Andin
u, allah büyüktur, yemenning achquchiliri manga bérildi. Allah bilen
qesemki, méning mushu ornumdin manga sen'aning derwaziliri
körsitiliwatidu, dédi . [imam ehmed 17946 ‫ ـ‬hedis ]
hörmetlik qérindishim! Peyghember eleyhissalam gerche
musulmanlargha tamaq yétishmeywatqan, düshmenler teripidin
tehdit séliniwatqan qéyin sharaitlarda bolsimu, islam we
musulmanlarning etiki güzel istiqbali üchün sahabe kiramlarning
nepsige umidni qandaq mustehkem ornatqanliqigha qarap béqing!
Allahning mushu din'gha nusret ata qilishigha ümid baghlash,
allah gha bolghan ishench we mustehkem imanning netijisidur.
Sizde heqiqi allah ezzu wejellige bolghan mushundaq ümid,
mushundaq ishench, mushundaq iman zadi barmu?. .. Eger u, sizde
283
rastinla bolidiken; mana bu sizning dunya ‫ ـ‬axirettiki ozuq ‫ ـ‬tülkingiz
bolalaydu. ..
Hezirti aishe peyghember eleyhissalamgha : i allahning elchisi!
Silige uhud kündikidinmu qattiqraq qéyinchiliq bolghan birer kün
gelgenmidi? Déwidi, peyghember eleyhissalam uninggha mundaq
dédi: men séning qewmingdin köp azar tarttim, manga bek tesri
körsetkini eqebe kündikisi idi. Men shu waqitta eli ibni ebdi yaliyl
méni himaye qilish toghurluq telepni otturgha qoyghan idim. U
méning telipimge qoshulmidi. Shuning bilen men qayghurghan
halda yolumgha yürüp kettim. Qarisam özemni qerni saalib dégen
jayda köreptimen ( yeni hushumdin kitip hushumgha keptimen).
Béshimni kötersem bir bulut manga saye tashlap turuptu, qarisam
bulut üstide jibiril eleyhissalam bar iken. U, manga nida qilip
mundaq dédi: allah ezzu wejelle qewmingning gep ‫ ـ‬sözliri, sanga
qayturghan reddiyelirini anglap, sanga melikul jibalni (yeni tagh
muekkilini) némige buyrusang shuni qilish üchün éwetti. Shu
waqitta melikul jibal manga nida qilip salam berdi. Andin u, manga: i
muhemmed! allah ezzu wejelle qewmingning gep ‫ ـ‬sözlirini anglidi.
Men tagh muekkili bolimen, perwerdigaring méni sanga éwetti;
méni xalighan ishqa buyrusang bolidu, eger xalisang ikki taghni
ularning üstige kömtiriwétimen dédi. Shu waqitta resululla uninggha
mundaq dédi: belki men allah subhanehu wetealaning ularning
ewlatliridin allah gha héchnersini shirik keltürmey allahning özigila
ibadet qilidighan bir ewlat kishilerni chiqirishini ümid qilimen
[ buxari 2992 ‫ ـ‬hedis]
sheyx ibni useymin - allah uninggha rehmet qilsun- mundaq
deydu: peyghember eleyhissalam shundaq qéyin sharaitta turupmu,
allah ezzu wejellige qandaq ümid baghlighanliqigha qarap
béqinglar!. ..
Qedirlik qérindishim! Sizning wujudingizdimu mushundaq hés ‫ـ‬
tuyghu, ixlas bilen köngul bölüsh, heqiqi ümid dégenler zadi barmu,
yoq?!!!
Terjime qilghuchi : derwish
284
ümidwarliq we arzu
muqddime
barliq hemdu sanalar allahgha xastur, uni maxtaymiz, uninggha
taynimiz,
uningdin
kechürüm
nileymiz.
Nepsillirmizning
yamanliqiliridin we nachar emellirimizdin allahgha panah tileymiz.
Allah hidayet kishini azdurghuchi yoqtur, allah azdurghan kishini
toghra yolgha bashlighuchi medetkar yoqtur.
Allahning tallan'ghan bendisi we mexluqatlirining serdari
bolghan resulullahgha taebetkiche üzülmestin duayi – salamlirimiz
bolsun we resulullahning pak aile- tawabiatlirighimu, barliq isil
xisletlik sahabilergimu, qiyametke qeder ularning izidin egiship
mangghan isil kishlergimu duayi – salamlirimiz bolsun.
Meqsetke kelsek, men bu maqalemde allahning ulugh ilahi islah
desturi bolghan bir qewm özlirini özgertmigiche, allah ularni
özgertip qoymaydu dégen ayet kerimisige asasen, ulugh bir imany
menani muhakime qilmaqchimen. Islah we tüzesh yolini tutup,
umidsizlikni chörüp tashlap alemning igisi allahgha bolghan
ishenche we umidwrliqqa yüzlinish lazimliqini bildürüshke tirshtim.
Allahgha bolghan ishenche ashqansiri, allah taalaning ghelibenusret we izzet- quwwet ata qilish wedisining ishqa éshishigha
bolghan umidwarliq kuchiyidu. Shunga pütün ummetning hayati
parlaq etige bolghan umidwarliqqa tolup- téship turushi lazim.
Izzet ghelbige, allahning dinining we cheksiz ulughwar we pak
sherietning shan- shöhretke tolghan parlaq kelgüsige toluq
umidwarliq hazirlinishi zörür.
Allahtaaladin bu maqalem arqiliq özemge we bu maqalemning
oqurmenlirige menpeet yetküzüshini soraymen. Shundaqla ulugh
rebbimdin bu maqale arqiliq musulmanlarning qelbini umidwarliq
yoligha qaytidin yol élishqa yéteklishini, hazirqi échinishliq
réalliqimizni islam we musulmanlarning qudretlik, ghelbilik we shanshöhretlik parlaq kelgüsige bolghan umidwarliq we ishench bilen
islah qilip özgertishke türtke qilishini tileymen.
Chünki allah özila buninggha ige we qadirdur, u bizge kupaye we
eng yaxshi igidur.
Umidwarliqtin we arzudin ayrilip, umidsizlikke pétip qélishning
285
xetiri
pelestin, baghda, afghanistan, chicheniye we bashqa islam
diyarliri
izchil
halda
wehshiyane
tajawuzchiliqlargha
uchrawatqinigha qarimastin; islam ummiti ichide izchil türde
qirghinchiliq, zulum, tinichsizliq, qorqunch boluwatqinigha
qarimastin; nurghun ademlirimiz heyranliq ichide: hazir umidwarliq
heqqide gep échish waqtimu?! Dep soal qoyghan teqdirdimu?
Umidsizlik ichide tügeshkenlikini sezgen, emdi amal yoq! deydighan
nurghun kishler mewjud bolsimu?
Pelestin- quddus sherip we eqsa mesjidi heqqide dewatqininglar
peqet quruq arzu, söz jiq bolsimu özgirish bolmidighu, emdi amal
qalmidi deydighan nurghun ademlirimiz mewjud bolisimu; ummetni
qaplighan ashundaq nurghun éghir umidsizlik we amalsizliqqa
qarimastin; men tolup – tashqan ishench we irade bilen shundaq
deymenki:
hazir del umidwarliq heqqide gep qilishning muwapiq peyti,
chünki men özini özgertish tin ibaret ilahi pirinsip asasida, bundaq
umidsizlik we tinichsizliqni umidwarliq we ishenchige aylandurushqa
tirship, musulmanlarning rohiy dunyasigha umidwarliqni ornitishni
meqset qilghan halda umidwarliq heqqide teshwiqat élip bérishning
intayin muhimliqini hés qilmaqtimen.
*men pütün ishench we gheyritim bilen shundaq deymenki:
del mushu peyitte ulugh ilahi destur bolghan özini özgetish
pirnsipi asasida umidwarliq témisini otturgha qoyush lazim.
Chünki men ümmetning intayin zor derjide umidsizlik
changgiligha chüshüp qalghanliqini sermektimen. Halbuki umidsizlik
bek xeterlik mesilidur.
Umidsizlikning ümmetke keltüridighan xeterliridin:
umidsizlik- allah taalagha bolghan ishenchini tewritip qoyidu.
Umidsizlik- kishlerning qaza- qederge bolghan eqidisini
buzghunchiliqqa uchirtidu.
Umidsizlik- umidwarliq we muweppeqiyetning düshminidur;
ghelbe we zeperning yaghisidur, meghlubiyetning dostidur.
Umidsizlik- chüshkünlük, horunluq we bikar teleplikni peyda
qilidu.
286
Umidsizlik- ümmetning heriket- emgek qabiliyitini weyran qilidu.
Umidsizlik- ümmetning mustehkem iradisini, ijtihad – gheyritini
palej qilidu.
Ümidsizlikke tolghan ümmet barliq nerside meghlub bolidu.
Ümidsizlikke tolghan ümmet yaltaw, bikar telep halgha chüshüp
qalidu.
Ümidsizlikke tolghan ümmet chüshkünlükke patidu. Bundaq
ümmetning ezaliri emgekni xalimaydu, héchbiri ishlepchiqirishni
xalimaydu; héchkim utuq qazinishni we ijadkarliqni xalimaydu.
Ümidsizlikke tolghan ümmet weyran bolushqa yüzlen'gen
ümmettur.
Umidwarliq we arzu
umidwarliq arzudin bashlinidu.arzuyung üchün yashap, arzuyung
wujutqa chiqishni oylaysen, shunga arzuyung wujudqa chiqishi
kérek.
Sen bu ibarige ishenmey turalmaysen: qandaq bir nersini
arzuyunggha pükiseng, andin shuning üchün hayatingni
béghishlisang, démek séning bu arzuyung ishqa éshishi kérek we
ishqa ashidu. Mana bu polattek qanuniyet! Qéni, birlikte arzu
qilayli!!!.
Pütün ümmetning zeper quchqan halda eqsa mesjidige kirshini
birlikte arzu qilayli.
Mesjidi eqsagha kireleymen dep arzu qilghin; men silerning
qelbinglargha
arzuarman
uruqini
chéchiwatimen,
peyghembirimizmu sahabilirige qarita mushundaq qilatti; démek
séning arzuyung allahning izni bilen choqum ishqa ashidu.
Musa eleyhissalam qewmige : ( beytulmuqeddesning
derwazisidin) sejde qilghan halda kiringlar, ( perwerdigarimiz)
gunahlirimizni kechürgin! Denglar ( beqere sürisi 58- ayet) dégen
derwazidin bizmu eqsa mesjidige kirip; baridighanliqimizni birlikte
arzu qilayli!.
Quddustiki sexre gümbizini körüshni birlikte arzu qilayli?
Zeytunlarni körüshni birlikte arzu qilayli? Eqsa mesjidining
derwazilirini körüshni birlikte arzu qilayli? Eqsa mesjidining
derizilirini öz közimiz bilen birlikte körüshni arzu qilayli?
287
Musulmanlarning eqsa mesjidining ichide turup, allahning:
heqiqet( islam keldi, batil yoqaldi. Batil heqiqeten ongay yoqilidu , (
isra sürisi 81- ayet) dégen ayitini birlikte yangritip oquwatqanliqini
hemmimiz arzu qilayli!.
Eqsa mesjidining ichide zeper quchup kirgen musulmanlarning
namaz oquwatqanliqini, resulullah seyr qilip barghan orunda,
resulullah namaz oqughan orunda sejde qiliwatqanliqini körüshni
birlikte arzu qilayli!.
Salahiddin eyyubi( allah uninggha rehmet qilsun!) dessigen
jaylarni közimizge sürtüshni birlikte arzu qilayli. Iraq qatarliq
jaylardiki musulmanlarning heqliq hoquqlirini qayta qoligha
alghanliqini körüshni birlikte arzu qilayli.
Qérindishim!
Bu arzular biz allahning: bir qewm özlirini özgertmigiche, allah
ularni özgertip qoymaydu ( red sürisi 11- ayet) dégen sözige qaytidin
emel qilidighanla bolsaq, ishqa éshishi mumkinchiliki bar.
Eger biz hemmimiz pütün wujudimiz bilen bérilip ishlimizda utuq
qazinidighan bolsaq, oqushumizda yuquri netijiini qolgha
keltüridighan
bolsaq,
yaxshi
ishlarda
aktipchanliqimizni
körsiteleydighan bolsaq, ata- anilirimizgha wapadar bolalisaq,
diyarlirimizni ixlasmiz bilen güllendürelisek, zihnimizni yighip
tirishchanliqimiz bilen emgek singdüridighan bolsaq, yuqurqi
arzularning wujudqa chiqishida gep yoq.
Allahgha tayinish asasidiki umidwarliq we ishench yolidiki yarqin
bisharetler
töwende men arzu- umidlirimizning muqerrer heqiqet we toluq
réalliqqa aylinish imkaniyiti barliqigha bizni toluq ishenchige ige
qildighan bir munche pakit- delillerni bayan qilip ötimen. Bular
ishenchilik yarqin bisharetlerdur:
1. Allahning mustehkem kainat nizamliri:
bu nizamlarning biri : bu künlerni insanlar arsida aylandurup
turimiz ali imran sürisi, 140- ayet.
Künler aylinip, zaman özgirip turidu. Héchkimning ishliri
özgermestin birla xilda méngiwermeydu. Misalgha alsaq, yer sharida
uzun zamanlar sherq étekchilik orunda turup kelgen. Köpligen
288
peyghemberler sherqte, bolupmu iraqta yaralghan; iraq
peyghembirimiz yünüsning yurti. Kéyin yétekchilik gherbke
yötkelgen, yeni giriplar, yunanliqlarda bolghan. Andin kéyin
peyghembirimiz muhemmed eleyhissalamning dunyagha kélishi
bilen qaytidin sherq yétekchilik orun'gha ötüp texminen 1300 yil
sherq yétekchiligi dawamlashqan.
Andin kéyin yétekchilik qaytidin gherbke köchken, yeni aldinqi
esirlerde gherb yétekchilik orun'gha ötti.
Undaqta emdi nöwet kimge kélip, kimning dewri axirlashti?
Allahning izni bilen, ularning axirliship, bizning nöwitimiz kélip
qaldi... Bu biz üchün yarqin bisharet.
Allahning yene bir nizami : bir qewm özlirini özgertmigiche allah
ularni özgertip qoymaydu . Eger biz allahni razi qilidighan ishlargha
qarap özgirish yasaydighan bolsaq, allahtaala choqum ehwalimizni
we ishlirimizni biz razi bolidighan halgha özgertidu. Bu biz üchün
yarqin bisharet.
2. Bu islam ummiti héchqachan menggülükke munqerz bolup
yoqalmaydu.
Bu iqrar bolushqa tégishlik, sheksiz ishinishke zörür bolghan
eqididur; yeni bu ummet ajizlishishi mumkin, emma hergiz munqerz
bolmaydu. Shunga yene qaytidin égilmes- sunmas küch- qudirtini
qolgha keltürüshi muqerrer. Chünki bu ummet ilgiri munqerz bolup
tügigen parislar, rimliqlar we fir'ewinlerdek bashqa ummetlerge
tamamen oxshimaydu.
Bu ümmet dawamliship baridu, chünki bu ummet
allahtaalaning yer sharidikilerge ata qilghan qur'an kerimdin ibaret
eng axirqi desturini élip yüridu, shundaqla allahtaalaning del shu
desturigha qarita: heqiqeten biz qur'anni nazil qilduq we heqiqeten
uni qoghdaymiz ( hijir sürisi, 9- ayet) dégen axirqi sözini élip yüridu.
Eger bu ummet munqerz bolidighan bolsa, sheksiz qiyamet
qayim bolidu. Yer yüzide tewhid eqidisini kim bashqilargha
yetküzidu?! Eger bu ummet munqerz bolidighan bolsa, allahning yer
sharidiki sheriitini kim ijra qilidu? Shunga bu ummet- quyash we
aydur.
Eger buummet yoqalsa, qiyamet qayim bolidu. Biz hazir quyash
289
tutulghan waqitqa düch kelduq, bu quyashning patqini emes.
Quyash tutulush hadisisi yüz berse; bu ummetning ömridiki
ötken mezgiller quyash tutulghan'gha oxshaydu, hergiz quyash
patqan'gha oxshimaydu. Qushlar quyash tereptin tariliwatqan ajiz
nurilarning türitkisi bilen quyashning yarliishgha intizardur.
Bu ummetmu shundaq ; zulmetning yoqilidighan waqti yéqinlap,
nular parlaydighan mezgil bolay dep qalghanliqigha éniq ishenchite,
chünki, öz dinini toluq halda ching tutqan musulman yashliridin
tariliwatqan sholilar jilwe qilmaqta.
Bu ummet yoqalmaydu, bu biz üchün yarqin bisharet.
3. Qur'an ayetliri we hedis sherifler:
allahtaala
mundaq
deydu:
shek-shübhisizki,
biz
peyghembirimizge, möminlerge hayatiy dunyada we (perishte,
peyghember we möminlerdin bendilerning emellirige guwah
bolidighan) guwahchilar hazir bolidighan künde elwette yardem
bérimiz ghafir sürisi, 51- ayet.
Démek, peqet peyghemberlar yardmge érship qalmastin,
möminlermu érshidu. Nede érshidu?
Dunyada we axirette.
Allah taala yene mundaq deydu: alle (lewhulmehpuzgha): men
we méning peyghemberlirim choqum ghelibe qilimiz dep yazdi
mujadile sürisi, 21- ayet.
Allah taala yene mundaq deydu: allah ichinglardiki iman éytqan
we yaxshi emellerni qilghan kishilerge, ulardin burun ötkenlerni
zéminda hökumran qilghandek, ularnimu choqum hökümran
qilishini, ular üchün tallighan dinini choqum mustehkem qilip
bérishni we ularning qorqunchisini amanliqqa aylandurup bérishni
wede qildi, ular manga ibadet qilidu, manga héch nersini shérik
keltürmeydu nur sürisi, 55- ayet.
Allah taala yene mundaq deydu: ular allening nurini (yeni
allening dinini we nurluq sheriitini) éghizliri bilen öchüriwetmekchi
bolidu, kapirlar yaman körgen teqdirdimu, alle özining nurini
mukemmel qilghuchidur (yeni özining dinini ashkarilighuchidur) sep
sürisi, 8 – ayet.
Sheksiz allah ghalbitur: allah ishlirida ghalibtur, lékin insanlarning
290
tolisi buni uqmaydu yüsüf sürisi, 21- ayet.
Allah taala yene mundaq deydu: allah heq din (islam)ni barliq
dinlardin üstün qilish üchün, özining peyghembirini(yeni
muhemmed eleyhissalamni toluq )hidayet we heq din bilen ewetti,
mushriklar uning(üstün bolushini) yaman körgen teqdirdimu tewbe
süirisi 33- ayet.
Mushundaq ulugh wediler bar yerde nege barmaqchimiz?
Rohimizda umidwarliq peyda qilsaq bolmamdu?
Bashtiki qur'an kerimde bayan qilin'ghan wede- bisharetler bilen
bille yene peyghembirimizningimubir munche wede- bisharetliri bar:
temim dari resullahning mundaq dégenligini anglighandim
deydu: bu islam dini choqum kéche- kündüz yetken yerlerge yétidu.
Allah taala kések öy we kigiz öyning her qandiqigha chala qoymastin
ezizini eziz qilip yaki xarni xar qilip bu dinni kirgüzidu; islam arqiliq
ezizni ezizlise, kufri arqiliq xarni xarliqqa paturidu .
Temim dari mundaq deytti: uni men ailemdikilerge qarapmu
bildim, ulardin musulman bolghanliri yaxshiliqqa, izzet- sherepke
érishti. Kapir bolghanliri bolsa, xarliqqa, mehkumluqqa we jizye
töleshke érishti . Imam ehmed musned 16344- hedis.
Sewban resulullah mundaq dégen idi deydu: allah taala manga
yerni qatlap körsetti, uning sherq- gherb jaylirini kördüm. Méning
ummitim kelgüside manga qatlap körsitilgen zimin'gha ige bolidu.
Manga qizil we aq ikki xezine bérildi. Men ummitim üchün
rebbimdin ularni omumi qehetchilik bilen halak qilmasliqni, ularni
tuxumidin tartip qurtiwitidighan, özliridin bashqa düshmenning
qoligha qoymasliqni soridim. Rebbim manga: i muhemmed! Men
birer höküm chiqarsam ret qilinmaydu, men ummiting üchün sanga,
ularni omumi qehetchilik bilen halak qilmaydighanliqim we ulargha
yer yüzidiki barliq yawliri birlikte qarshi chiqqandimu, ularning
tuxumidin tartip qurtiwitidighan, özliridin bashqa düshmenning
qoligha qoymaydighanliqim bilen sorighningni berdim, ular birbirini halak qilip, bir – birini tutqun qilmisila boldi sehi muslim 5144hedis.
Jabir ibni semure resulullahning mundaq dégenligini bayan
qilghan: qiyamet qayim bolghan'gha qeder bir bölük musulmanlar
291
islamni qoghdap köresh qilghan halda bu din üzülüp qalmaydu sehi
muslim, 3546- hedis.
Ebuinebe
xwlani
resulullahning
mundaq
dégenligini
angilghanmen dep bayan qilidu: allah taala izchil türde bu din ichide
yéngi köchetlerni tikip, ularni özige itaet qiilshqa ishlitidu . Ibni maje
riwayiti.
Ebuqebil mundaq deydu: biz abdullah ini emr ibni asning aldida
iduq, uningdin : qustentiniye ( hazirqi istanbul) bilen rumiye ( hazirqi
italiye rim shehri) ning qaysisi birinchi bolup fethi qilinidu? Dep
soraldi. Abdullah halqisi bar bir sanduqni ekeldürüp, uningdin bir
yazmini chiqardi we mundaq dédi: biz resullahning etrapida xet
pütüwatqan iduq, tuyuqsiz resulullahtin : qustentin bilen rumiye
shehrining qaysisi burun fethi qilinidu? Dep sorilip qaldi. Resulullah
mundaq jawab berdi: hireqlining shehri ( yeni qustentin) ewwel fethi
qilinidu ehmed riwayiti, 6358- hedis.
Heqiqetnmu resullahning bisharitidin toqquz esir kéyin,
muhemmed fatih isimlik, 23 yashliq teqwadar musulman yigitning
qoli arqiliq qustentin shehri fethi qilin'ghan.
Emdi rim shehrimu fethi qilinishi choqum, chünki bu xataliqtin
xali we rastchil peyghembirimizning heqiqi sözidur.
Gherblikler islam dinimizge kirishke yüzlendi, bumu
bisharetlerdin'ghu?
* ebu hüreyre peyghember eleyhissalamning mundaq
dégenligini riwayet qilidu: musulmanlar yehudilar bilen urushup,
ularni musulmanlar öltürmigiche, hetta bir yehudi tash we
derexning keynige yoshurunsa, tash we derex: ey musulman, ey
allahning bendisi! Keynimde yehudi bar, kélip öltürgin dimügiche
qiyamet qayim bolmaydu. gherqed namiliq derex mundaq démeydu,
chünki u yehudilarning derxidur sehi muslim, 5203- hedis.
Abdullah ibni mes'ud resulullahning mundaq dégenlikini bayan
qilidu: dunyadin peqet bir künla qalghan teqdirdimu, allah taala u
künni uzartidu we u künde ismi méning bilen isimdash, dadisining
ismimu dadamning ismi bilen isimdash bolghan, mendin, méning
aile neslimdin bir kishini wujudqa chiqiridu, u zulum we
adaletsizlikke tolghan yer yüzini barawerlik we adaletke tolduridu .
292
Ebudawud, 3733 – hedis.
Bumu biz üchün ulugh umidwarliq we zor bisharettur.
Umidwarliqingni
küchke
tolduridighan
mushundaq
bisharetlerdin kéyin yene néme dimekchisen?
4. Bu islam dini her waqt zeipleshken( ajizlashqan) chaghda,
qaytidin téximu küchiyip baridu:
islam we musulmanlar bashtin kechürgen qiyinchiliq we asanliq
ottursidiki bir- biridin roshen perqlinidighan töwendikidek
ehwallarni birlikte mulahize qilip köreyli:
qayghu yili dep atalghan birla yilda hezirti xediche we ebutalip
ölüp ketti. ( qiyinchiliq) andin bu yilgha ulinipla hijret qilish boldi(
asanliq).
Resullulahning qaza qilishi andin erep qebilirining islamdin yüz
örüshi (qiyinchiliq) kéyin shuninggha ulinipla faris we rumning pethi
qilinishi, (asanliq).
Endelustiki( ispaniye) musulman bölünme xanliqlarning ghulishi
(qiyinchiliq) keynidinla ispaniyede 400 yil dawamlashqan murabitlar
dölitining yoruqqa chiqishi ( ongayliq).
Ehli selib( xiristian) ning uzun waqit ( 90 yilche)
beytulmuqeddesni istila qiliwélishi ( qiyinchiliq) andin salahidin
eyyubining qoli arqiliq beytulmuqeddesning azat qilinishi ( asanliq).
Mungghullarning islam xeliplikining paytexti baghdatqa bésip
kérip, baghdatni we uningdiki kütüpxanlarni weyran qilishi (
qiyinchiliq) andin qutuzning mungghullarni meghlup qilishi (
asanliq).
Endelus ( ispaniye) ning axirqi rewishte qoldin kétishi (
qiyinchiliq) andin del shu yili qustentin ( istanbul) ning fethi qilinishi (
asanliq).
Démek, islam quyashi gherbi yawrupada pétip bolghuche, sherqi
yawrupadin parlap chiqqan.
Bu islam dinimiz bir xil ajayip mezmutluq we ichki yoshurun
küchke ige bolup, bu küch apet xaraktérliq kirzis yüz bergen peyitte
partilap chiqidu.
5. Islam oyghinish dolquni:
buoyghinish eng küchlük bisharetlerning biridur. Hazir musulman
293
yashliri allahgha bilim we ang bilen ibadet qilip, qur'an kerimni
toghra qaidisi bilen oqush üchün öz dinining ehkamlirini öginishke,
tejwid qaidillirini öginishke yüzlenmekte.
Shundaqla din we tejwid qaidilirni öginish üchün qilidighan
yashta chongiyip qalghan ayallarmu mewjud.
Yene shuningdekla, hayaliq, hijabliq, erler bilen qalaymiqan
arlashmaydighan nurghun islam qizliri mewjud.
Shundaqla, islam mezmunidiki ün- sin léntiliri intayin zor derjide
tarqiliwatidu.
Shundaqla islamy mezmundiki kitaplar eng bazarliq we eng keng
tarqilidighan halgha keldi.
Shundaqla hej we ömre ibadetlirige kishler keng derjide
yüzlendi.
Shundaqla utuq qazan'ghan yashlar, tijaretchiler dangliq
erbablar – ibadet we islam yoligha künsiri köplep yüzliniwatidu.
Buintayin ulugh burulush.
Shundaqla islam dinigha kirwatqan gherblik dangliq erbablar
künsinap köpeymekte.
6. Gherbliklerning zor miqdarda islam dinigha kirshige yüzlinishi:
bu mesilidin intayin zor bisharetler, chong umidwarliq belki
ulugh umidwarliqlargha ige bolimiz.
7. Ayallarning allahgha we uninggha itaet qilishigha gunahlardin
qol üzüshige yüzlinishi.
Bu ulugh umidwarliq we zor bisharettur. Chünki ayallar
jemiyetning yérimi bolup, qalghan yérimini ayallar terbiyleydu.
8. Ummetning ilkide nurghun küch- quwwet barliqi:
islam ummiti nurghun küch – quwwetke ige; ummet ulugh rohi
qozghatquch küchke ige, san- sanaqsiz adem küchige ige, zor maddy
we iqtisadi yoshurun küchke ige.
Ummet shundaq bir ulugh qoralgha, küchlük saghlam desturgha
igiki, bu desturni emeliyette özlirige tetbiqlap uninggha emel
qilidighan bolsa, ummetning aldida héch nerse tosalghu bolup
turalmaydu we hazirqi ehwalimz karamet bir ehwalgha özgiridu.
Bu qoral del ulugh ilahy desturgha emel qilishtin ibaret: her
qandaq bir qewm özining ehwalini özgertmigüche, allah ularning
294
ehwalini özgertip qoymaydu , red sürisi, 11- ayet.
9. Barliq zémin tüzümlirining juliqi chiqip kishler tüzgen
qanunlarning hemmsining meghlup bolushi; sap eqilge tayan'ghan
barliq telimatlarning chékinishi, goyaki allah taala bizge
dewatqandekla: barliq qanun- tüzümlerni, her xil telimatlarni sinap
baqtinglar we netijide meghlup boldunglar, xatirjemlikke
érshelmidinglar:emdi silerge peqet islamla din, tüzüm we sheriet
bolup turalaydu.
Kommunizimni, kaptalizimni, sékularizimni we bashqa nurghunnurghun yarimas eqly telimat- izimlarni sinap kördünglar, netijide
meghlup boldunglar. Quruq jidelge pattinglar, xatirjemlik
tapalmidinglar.
Emdi siler izzet- hörmet, yükseklik, xatirjemlik, muqimliq we
dunya- axiretning bexit saaditini xalisanglar, aldinglarda siler üchün
din, sheriet, nizam we hayatliq yoli bolalaydighan peqet islamla bar.
10. Qiyinchiliqtin kéyin asanliq, sewrdin kéyin ghelbe, zulmettin
kéyin nur tughulidu: tang étip nurlar jilwe qilishtin ilgiri deqiqiler eng
qarangghu bolidu.
Japa- musheqqetning eng axirqi lehziliride asanliq yétip kélidu.
Hezirti ibni abbas peyghember eleyhissalamning mundaq
dégenlikini bayan qilghan: bilginki, qiyinchiliqqa sewr qilishta
nurghun yaxshiliq bar, ghelbe sewr bilen billidur, xoshalliq japa bilen
billidur, qiyinchiliq bilen bille asanliq bardur imam ehmed musnedi,
2666- hedis.
Biraqla yshiler, tüger musheqqet,
halqidek siqsimu qewetmu – qewet!
Bu yarqin bisharetlerni hemra qilinglar, ularni yézip
köchürünglar, tarqitinglar, bular arqiliq rohinglargha umidwarliq
urughini téringlar!
Allahning dinida ching turush usulliri
muqeddime
295
bashlighan ademni héchkim azduralmas, allah aazdurghan kishini
qiyamettike qeder egiship yaxshi izliridin mangghanlargha bolsun !
Dinimizni himaye qilishta ching turush
itaet öyige kirish we gunah öyidin chiqish bek ongay, emma
buningda ching turush tes, buning üchün polattek irade we
mustehkem iman bolishi kirek. Dimek, mesilining asasi – ching
turushta.
Meslen qilip éytsaq, iraqta urush bolup, iraq armysi basqunchi
küchler aldida bash egmey qattiq qarishliq körsitiwatqan chaghda
kishiler büyük imani jasaret halitini ipadilidi; allahgha itaet qilish
terepke yüzlinip, gunahlar – yaman ishlardin ayrildi. Biraq kishiler
musulmanlarning basqunchi küchler üstidin ghelbe qilishida
ümütsizlen'gendin kiyin ( gerche tamamen ümid üzülmigen bolsimu)
ehwal özgerdi : burunqi kichiliri uxlimay namaz oqushlar, qur'an
tilawetliri, dua –ibadette allahgha yalwurushlar, nashayan naxsha –
muzika we oyun tamashilardin qol üzüshler qatarliq nurghun iyjabi
yüzlinishler emdi yütüp, köpligen kishiler burunqi ehwalgha qaytip
ketkendi.. .. Mana bu iradisizlik, meydanida ching turalmasliq,
zérikish we ümütsizlik ! Allah özi saqlighay !
Qérindashlirim ! Biz choqum meydanimizda ching turishimiz
lazim, boshushup qélishqa hergiz bolmaydu! Biz daim tewrenmey
ching turushqa ihtiyajliqimiz, itaette mustehkem, gunahqa yol
qoymasliqta dadil turishimiz kérek. Pelestin, iraq we pütün ümmetni
qoghdashta ching turushimiz kérek. Heqiqet – adalette ching
turushimiz kérek, pitne pasat, azdurush, burmulash we nepsi
shehwet aldida mustehkem turushimiz kirek.
Iradisizlik – turaqsizliqtin misallar
* ulugh ramzan éyi yétip kélishi bilenla, kishilerning allahgha
yüzlen'genlikini körimiz, likin ramzan éyi chiqip kétishi bilenla
nurghun ademlerning burunqi halitige qaytip ketkenligini
296
bayqaymiz, allah özeng saqlighaysen !
* bezi kishilerning bashta tolup tashqan qizghinliq we xoshalliq
bilen islamgha birilsimu, kiyin uning tuyuqsizla töwendikidek
ehwalilargha burulup ketkenlikini körimiz.
* dindar ademlerning birersining nachar muamilisige uchrapla
yaman ehwalgha qarap özgirip kitidu, körsetken bahane sewebimu
chaghliq, yeni u: mana dindarlarning qiliqliri mushughu ! Dewalidu.
* birer mesjidke kirgende qimmet bahaliq isil keshini bir yénigha
qoyiwalghan bolidu, andin namaz oqup bolup qarisa bu kesh
oghurlan'ghan, shuning bilen u: ikkinchi qétim mesjdke dessep
tashlimaymen, dégen halda (tenqidke) yéniwalidu.
* teqwadar ademler bilen alaqe we muamile qilish jeryanida
özige yaqmighan birer ishqa uchraydu-de, shuning bilen :
teqwadarlarnimu kördüm, bazarda, xizmette mes'uliyetsiz ademler
iken, dégen halda keynige yénip kitidu. ..
Qérindshiim ! Allah yolida ching turup, gunahlargha
yolimasliqni kishilerning sanga bolghan muamilisige baghliwalsang,
bu bir xil meydansizliq we halaketning sewebi bolup qalidu. Allah
taala mundaq dégen: beziler allahgha shek shübhe bilen ( yeni
turaqsizhalda) ibadet qilidu, eger uninggha yaxshiliq yetse dinda
turudu, ( mundaq adem munapiq bolup, allahgha dili bilen emes,
peqet tili bilen ibadet qilidu) eger uninggha bexitsizlik yetse dindin
yéniwalidu. U dunya we axirette ziyan tartidu, bu rushen
ziyankarliqdur , ( hej sürisi 11- ayet ).
* bezilerni körimizki, xéli mezgillergiche islamda ching
turghandek qilidu, chünki u allahdin melum nersini, belgilik bir
meqsetni közleydu, meslen: imtihanlarda utuqqa érishish, palanixan
bilen toy qilish yaki allahdin bayliq kütüsh qatarliqlardek. ...
Qachaniki allah uni meqsidige yetküzüp közligen nishani hasil
bolsa, u qaytidin zalalet yoligha chüshüp, burunqi buzuq we shallaq
halitige qaytiwalidu.
* bezilerning, eger allah arzu- armanlirigha yetküzse taet –
ibadet we teqwadarliqqa bérildighanliqi toghrisida wede qesem
qilidighanliqini uchiritimiz, halbuki allah uning oylighinini ishqa
ashurghan chaghda, u burunqi wede qesemlerni chörüwétidu. Mana
297
bularmu meydaniszliq, turaqsizliqning shekilliiridur. Allah taala
mundaq debdu : ularning beziliri : ( eger allah bizge öz pezlidin ata
qilsa ( yeni rizqimizni kengri qilsa ) elwette sediqe birimiz, elwette
yaxshilardin bolimiz) dep allahgha ehde qildi. Allah ulargha öz
pezlidin ata qilghan ( yeni bay qilghan ) chaghda ular béxilliq qilishti (
yeni ehdini buzup, allahgha we uning peyghembirige itaet qilishtin
yüz örüshti ) ular allahgha bergen wedisige xilapliq qilghanliqi üchün
( imanni, éhsanni dewa qilghan ) yalghanchiliqliri üchün, allahgha
mulaqat bolidighan ( qiyamet) künige qeder munapiqliqning,
dillirida ( yiltiz tartip ) turushini allah ularning ichki sirlirini ( öz ara
qilishqan ) yushurun sözlirini bilip turudighanliqini, pütün
gheyiplerni chongqur bilidighanliqini ular uqmamdu? ( tewbe sürisi
75- 78 ayetler).
Qérindishim ! Muweppiqiyetni we allah yolida ching turushni
közliseng, hergizmu allahgha wede qilghandin kéyin xilapliq qilip
tashlima, chünki bu halet we turaqsizliqning ipadiliridin biri.
* bezilerni uchiritimizki, allahgha qattiq birilip, bashqilargha din
meslilirini ögitip, kishilerni allah yoligha yiteklep, allah yoligha dewet
qilip mangidu, eger-de u azar yep mesxirige uchrisiila, buningdin
qattiq siqilip néme qilarini bilmey qalidu, hetta qiliwatqan yaxshi
ishlirini tashlap qoyidu.
Misal üchün, bir yash ayal özining hijabi tüpeylidin ish ornida
yaki éri bilen bolghan muamilide qiyinchiliqqa uchraydu – de,
sewrichanliq körsetmestin ganggirap qalidu, hetta hijap we hayasini
billila chörüp tashlaydu... Mana bu, chüshkünlük we turaqsizliqning
bir chil shekli.
Allah taala mundaq deydu : bezi kishiler ( allahgha iyman éyttuq
) deydu, allahning yolida birer eziyet chekse, kishiler teripidin yetken
külpetni allahning azabi bilen exshash bilidu ( enkebut sürisi 10ayet).
Qérindishim ! Egerde nijatliq we muweppiqiyet qazinish, allah
taitide ching turush xiyaling bolsa, hergiz bashqilardin uchrighan
azar -külpet we mesxirilerni taetni tashlap gunahlargha pétishning
sewebi qiliwalmighin ! Chüniki bu xil halaket we meydansizliqning
alamitidur.
298
* beziler xéli teqwadar bolsimu, emma imanning hozurini
sézelmes bolup kétiwatqanliqini, meslen, namazda zéhnini
merkezleshtürelmeydighanliqini,
qur'an
oqusa
lezzet
hés
qilalmaydighanliqini, roza we sediqilerdin imani menilerge
chömülelmeydighanliqini … éytishidu. Mana bumu bir xil
turaqsizliqtin kilip chiqqan.
* bezilerning bir mezgil allah terepke qattiq yüzlünüp taet –
ibadetlerge bérilip, gunahlardin qol üzüp teqwadarliq qilghandin
kiyin birdinla sowup kétidighanliqini körümiz, u bir mezgil allahgha
birilip ibadet qilip dinini ching tutqandin kéyin zérikishke bashlighan.
Pelestin, iraq we bashqa islam yurtliridiki musulmanlarning
ehwaligha, xewerlirige köngül bölüshtinmu zirikken, sewrichanliq
körsitelmigen we jasaretni yoqatqan bolidu, mana bumu bir xil
jasaretsizlik we turaqsizliq.
Qérindishim!
Allah taalaning töwendiki sözlirini anglimighanmiding? : siler
téxi ilgirikiler uchrighan külpetlerge uchrimay turup jennetke kirishni
oylamsiler? Silerdin ilgiri ötken (möiminler ) iéghirchiliqlargha,
külpetlerge uchirighan we chöchitiwétilgen idi, hetta peyghember
we möiminler : ( allahning ( bizge wede qilghan ) yardimi qachan
kilidu?) dégen idi, bilinglarki allahning yardimi heqiqeten yéqindur . (
beqer sürisi 214- ayet )
allah silerdin ( heqiqi ) jihad qilghanlarni we ( jihadning japa
musheqqetlirige) chidighuchilarni bilmey ( yeni ayrimay ) turup (
peqet aghzinglarda iman éyttuq diyish bilenla ) jennetke kirishni
oylamsiler? ( ali imran sürisi 142- ayet ).
Qérindishim! Adaqqiche sewri qilghin ! Ölgiche allahning
itaitide bolushqa chidamchanliq körsetkin!
* bezi kishiler eslide allah terepke yüzlen'gen perhizkarlardin
bolsimu, emma dunyaliq meshghuliyetler tüpeylidin ibadetke köngül
buralmaydighan we gunahlargha ghem qilip ketmeydighan bolup
qalidu, gheplet ichide qélip, islam we musulmanlarning külpetliri we
düshmenlerning hile- mikirlri bilen kari bolmaydighan ehwalgha
chüshüp qalidu. Chünki uning xotun baliliri bar, pul malliri we bala
chaqiliri bilenla bolup ketken. .. Mana bumu halaket we
299
turaqsizliqning bir xil ipadisi.
Qérindishim ! Allah taaning bu sözini anglimighanmiding? : i
möiminler! Silerge allahning yolida jihad qilishqa chiqinglar diyilse,
nimishqa yurtunglardin ayrilghinglar kelmeydu ? Dunya hayatini
axirettiki (bexit) bilen tégishishke razi boldunglarmu? Dunya
hayatidin behrimen bolush axiretning nimetliri bilen sélishturghanda
erzimes nersidur ( tewbe sürisi 38 – ayet ).
Qérindishim ! Bular turaqsizliq we jasaretsizlikning türlük
ispatliri bolup, bularning hemmisi qur'andiki bir ayette
yighinchaqlan'ghan, bu ayette öz mejburiyetliridin bash tartqan
meydanini yoqatqan we mes'uliyitini üstige alalmighan her qandaq
kishi agahlandurulghan : siler pishshiq igirgen yipni yaki pishshiq
toqughan rexitni chuwup parchilap tashlighan xotundek bolmanglar
, ( nehl sürisi 92 – ayet)
qérindishim ! Oylap baqqin! Bir tal rexit toqup pütküzey dep
qalghanda, birdinla toqughan rexitning hemmisini chuwup parchilap
tashlisa rexit toqumighan'gha barawer - de !
Qur'an kerimdiki bu güzel misallar bizge turaqsizliq we
jasaretsizlikning menisini ibretlik yosunda roshen chüshendürüp
bergen.
Adaqqiche ching turush usulliri
kitaplarni axturup, pishiqedem islam alimlirining pikir –
qarashliri bilen toluq tonushup chiqqandin kéyin, allahning dinida
ching turushni oylaydighanlar üchün, taet- ibadetlerni ada qilip,
gunahlardin qol özüshni we islam – musulmanlargha yardem
bérishni oylaydighanlar üchün, shundaqla heqiqet üstide ching
turup we uni qoghdashni, naheqchiliqtin qéchip uni yoqitishni
xalaydighan her qandaq adem üchün zor paydisi tégidighan bir top
usul – wastilerni tépip chiqtim, bu wastiler allahning yardimi astida
ularni angliq chüshünüp orundiyalaydighanlarning allahning dinida
ching turushigha yardem béridu, bu paydiliq usul – wastiler
töwendikiche :
1. Islam dinini qur'an oqush we uni chongqur chüshünüsh,
uninggha emel qilish nuqtisidin, shundaqla resulullaning sünnet –
hedisliri nuqtisidin toghra rewishte chüshinip yitish.
300
2. Allahning dinida ching turup, qilche tewrenmey mustehkem
eqide arqiliq köresh qilghan ilgirikilerning hayat paaliyetliri we
terjimhallirini daim oqup turush.
Meslen : peyghemberler qishshilirini, bolupmu peyghembirimiz
muhemmed eleyhisselamning terjimhalini, sahabilerning paaliyet –
ish izlirini, tabiinlarning terjmhal- bayanlirini oqup turush,
oqughandimu choqum chüshünüsh we tetbiqlash asasida oqush,
hergizmu bashqa hikayilerdek köngül échish we waqit ötküzüsh
üchün oqumasliq.
Allah taala mundaq deydu : könglüngni ( iradengni )
mustehkemlesh üchün sanga peyghemberlerning qissilirini bayan
qilip bérimiz, bu qissiler heqiqet, möminler üchün wez nesihet
ibretlerni öz ichige alghan ( hud sürisi 120- abet )
3. Allahni köp zikri qilish, bolupmu ( la ale alaalle ) ni köp diyish.
Qelbidiki iman yiniklep, uning hozurini sezmes bolup qalghanlargha
bu ulugh hedisni bayan qiilimiz :
ebu hüreyre reziyellahu enhu resululla mundaq dégen idi deydu
: ( rebbinglar éytiduki, eger bendilirim manga itaet qilidighan bolsa
idi, kéchiliri ularni yamghur süyide soghurup, kündüzliri qoyash
nurigha chömüldürgen bolattim, ulargha hergizmu güldürmama
awazini anglatmaytim). Resululla yene mundaq dégen : ( allahgha
nisbeten yaxshi ümitte bolush allahgha yaxshi ibadet qilghanliq
jümlisige kiridu).
Resulullah yene mundaq dégen : ( imaninglarni yéngilap
turunglar), bashqilar ( i resulullah ! Imanimizni qandaq yéngilaymiz?
) dep sorighanda, u ( la ale ala alle, ni köp denglar !) dégen idi.
Ehmed riwayet qilghan.
4. Jamaet bilen namaz oqushni sewrichaniliq bilen
dawamlashturush aditini yétildürüsh. Chünki sewrichanliq we namaz
bolmighan ehwalda mustehkem iradidin söz achqili bolmaydu. Allah
taala mundaq deydu: i möiminler, sebre we namaz arqiliq yardem
tilenglar. Allah heqiqeten sebri qilghuchlar bilen billedur ( beqer
sürisi 253- ayet ).
5. Taet – ibadetlerni jiqraq qilish we nachar- nashayan ishlardin
qol üzüsh.
301
6. Meghrurlanmasliq, yeni özengdin we ibadetliringdin
meghrurlanmasliqing zörür.
7. Ölümni eslep turush we axiret toghrisida daim oylinip turush.
8. Allahdin yardem tilesh, dua ibadetler arqiliq allahgha iltija
qilip turush. Allah taala mundaq deydu: sini biz ( heqiqette )
mustehkem turghuzmighan bolsaq, heqiqeten ulargha mayil bolup
ketkili tas qalghan bolatting , ( isra sürisi 74- ayet).
Qérindishim ! Adaqqche allahning yolida ching turushni
xalamsen?
Adaqqiche islam we musulmanlarning ghémini yiyishni
oylamsen?
Adaqqiche islamni söyüp ötüshni oylamsen ?
Adaqqiche (la ilahe illellahu muhemmedun resulullah )
pirinsipida tewrenmey ötüshni xalamsen ?
Adaqqiche islam we musulmanlar üchün yashashni oylamsen ?
Axirqi tiniqliringghiche üzmey allahgha tewbe qilip turushni
oylamsen ?
Undaqta, sen allah razi bolidighan ishlarda ching turushta
allahgha tayan'ghin, chünki mustehkemlik allahdin kilidu. Allah taala
mundiq deydu: allah möminlerni mustehkem iman dunya we
axirette mehkem turghuzudu, allah zalimlar ( yeni kupparlar ) ni
gumrah qilidu, allah xalighinini qilidu , ( süre ibrahim 27 – ayet).
Allah yene mundaq deydu: öz waqtida perwerdigaring
perishtilerge :( men siler bilen bille, möiminlerni ( urush meydanida )
mustehkem subatliq qilinglar, kapirlarning dillirigha qorqunch
salimen ) dep wehi qildi. ( qélich bilen ) kapirlarning gedenlirige
chépinglar ( bashlirini késinglar ), ularning barmaqlirigha ( yeni
pütün ezalirigha ) chépinglar , ( enpal sürisi 12- ayet).
Eli reziyellahu enhu mundaq deydu : ( resulullah mini yemen'ge
qazi qilip ewetti, men: i resulullah, mining yéshim kichik, qaziliq
ishliridin xewirim yoq tursumu ewetemla, dédim. Resulullah manga
mundaq didi: ( allah chuqum sining qelbingni heq yoligha salidu,
tilingni heqte mustehkem qilidu, eger aldingda dewalashquchi ikki
adem bolsa, birinchisidin anglighandek ikkinchisidinmu tepsili
anglap uningdin kiyin höküm chiqarghin, shundaq qilghanda sen
302
éniq sot hökümi chiqiralaysen ) didi, kéyin uzun'ghiche qazi bolup
keldim, yaki, shuningdin kiyin hichqandaq sot hökümide
teshwishlenmidim).
Qérindishim ! Ölüm sekratida allah arqiliq imaningda ching
turalaysen.
* qebride allah arqiliq heq sözde ching turalaysen.
Osman ibni effan reziyellahu mundaq deydu : ( resulullah
miyitni depne qilip bolup, qebre béshida turup mundaq deytti : ( bu
qérindishinglar üchün allahdin meghpiret telep qilinglar, uning
üchün allahdin mustehkemlik tilenglar, chünki hazir u soraq
qiliniwatidu).
Ebu ela ibni shixxir yeni henzeleliklerdin bireylendin riwayet
qilip mundaq deydu ( bir seperde sheddad ibni ewiske hemra bolup
qalghan idim, u manga : ( sanga bir nersini ögütüp qoyaymu?
Resulullah mundaq diyishni bizge ögütetti: ( i allah ! Ishlarda
mustehkem qilishingni soraymen, heqiqi iradini soraymen,
nimetliringge shükri qilishni we obdan ibadet qilishni soraymen.
Sendin rastchil til we saghlam qelib soraymen, sen bilidighan yaman
nersilerdin panah tileymen, sen bilidighan yaxshi nersilerni
soraymen, sen bilidighan gunahlardin meghpiret tileymen, sen
heqiqeten gheyiplerni kem – kütsiz bilgüchidursen . Tirmizi riwayet
qilghan.
Shehri ibni husheb riwayet qilib mundaq deydu: men ummu
selimedin : ( i möiminlerning anisi, resulullah köp qilidighan
dualardin nimini yadqa bilisen ? ) dep sorighan idim, u mundaq didi
:resulullah eng köp qilidighan dua bu idi : ( i qeliblerni
bashqurghuchi allah, qelbimni diningda mustehkem qilghin!) ummu
seleme yene mundaq didi: men éyttim, ( i resulullah, bu duani bek
köp qilidikensen'ghu ? ) u mundaq didi : ( ümmu selieme, her
qandaq ademning qelbi allahning barmaqliridin ikkisining arisida
bolidu, allah xalighan ademni ruslap, xalighinini buraydu) andin
resulullah bu ayetni oqudi : perwerdigarimiz bizni hidayet
qilghiningdin kéyin dillirimizni toghra yoldin buruwetmigin !... ( ali
imran sürisi 8 – ayet)
qérindishim ! Allah bilen qesemki, allahgha tayanmay turup
303
héchqandaq ishimiz ongushluq bolmaydu, shuning üchün allah
taalaning : ( biz sangila ibadet qilimiz we sendinla yardem telep
qilimiz) dégen sözi oqulmisa süre patihe oqulghan bolmaydu.
Musulman yashlar !. .. Yéngidin islamgha yüzlen'genler !...
Pelestin,
iraq
we
pütün
ümmetning
ghémide
qelbi
puchuliniwatqanlar !.... Allahdin islamgha ghelbe qilishni we
musulmanlarni eziz qilishni tilewatqanlar ! Sejdiliringlarda dua qilip :
( i allah, bizni mustehkem qilghin !) dep turunglar !
( ilawe ) allahdin yardem tiligin
hej sepiride yolghinimda, erepat téghigha chiqqan iduq, bu
chaghda hej qiliwatqan musulmanlarning sani üch milyun'gha
yetken idi, ularning qelbini erepatqa chiqish we allahgha dua – iltija
qilish tilek – hisiyati öz ilkige éliwalghan idi.
Biz erepat téghigha chiqqan waqtimizda dua qilmaqchi bolghan
bolsaqmu, qilalmaywatattuq, chünki bezilirimizning horunluqi
tutqan, bezilirimiz mügdep, bezilirimizning dua qilish tuyghusi suslap
qalghan idi. ... Hetta nurghun ademlerning rohi chüshüp, beziliri
quruq paranggha bérilgen idi.
Buning hemmisi birla seweptin boluwatatti, yeni ular özliri
xalighanche dua qilalaymiz dep oylighan.
Biraq esir waqti bolup qalghanda kishiler allahning yardimi
arqisida dua qilish tuyghusigha kéiliwatatti, buninggha allahdin
bashqa héchkimning tesiri yoq idi. ..
Bashta kishiler özlirige tayan'ghachqa meghlup bolghan, andin
kiyin tenha allahgha tayan'ghachqa mustehkem iradilirini qayta
tikligen idi. Démek, allahdinla yardem bolghan idi, kishler birdinla
dua - iltija bilen allahgha yélinishqa bashlidi.
Qérinddashlirim !
Allahning yardimini tilesh mesilisi aldi bilen qelbimizde zoriyish
zörürüdur, allahghila tayinish we uningdin yardem tilesh kérek,
chünki allah eng yaxshi yardemchidur !.
9. Salih, yaxshi kishilerge arlishish.
Mustehkemlikni xalisang, dost buraderliringning kimlikini
manga dep bersengla, men séning mustehkem bolalaydighan –
bolalmaydighanliqingni éytip béreleymen!
304
Egerde sen allahdin yiraq yürüwatqan dost – aghiyniliring bilen
téxichila arliship kéliwatqan bolsang, choqum düm chüshisen. .. Sen
ata – ananggha achchiqlinisen, chünki ular daim séni ( palani –
pukunilar bilen arlashma ) dep jékilep kelgen - de. Tenha allah bilen
qesemki, sen peqet nachar – buzuq aghiniliringdin yiraqlashqandin
kéyinla, andin ornungdin turup qeddingni rusliyalaysen hemde
allahning itaitide ching turup, gunahlargha chöküp kétishtin
saqlinalaysen.
Sen dost – aghiniliring kim ikenligini éytip bersengla, men sanga
tewbe qilalaydighanliqingni dep béreleymen.
Allah taala mundaq deydu : zaman bilen qesemki, iyman
éytqan, yaxshi emellerni qilghan, bir – birige heqni tewsiye qilshqan
we bir – birige sebrini tewsiye qilishqan kishilerdin bashqa hemme
adem choqum ziyan ichididur ( esir sürisi 1- 3- ayetler ).
Imam shapiii rehmehullah mundaq didi :
( eger qur'an kerimde peqet süre esirla bar bolghan teqdirde
insanlargha bu süre yitip ashatti ). Chunki bu süride heqke tewsiye
qilish we sewrige tewsiye qilish tekitlen'gen, heqke we sewrige
tewsiye qilishqanlardin bashqa jimi ademler ziyan'gha patqanlardur.
Démek, yaxshi hemra mesilisi bekmu muhim. Peqet yaxshi dost –
buraderlerge arlishish arqiliqla mustehkemlikni saqlash ümidi
bolidu. Allah taala mundaq deydu: sen perwerdigarning raziliqini
tilep, etigen – axshamda uninggha ibadet qilidighanlar ( yeni ajiz
kembeghel musulmanlar ) bilen sewrichan bolghan halda bille
bolghin, hayati dunyaning zibu zinnitini dep, ularni közge ilmay
qalmighin, biz dilini zikrimizdin gheplette qaldurghan, nepsi
xahishigha egeshken, qilmishi heddidin ashqan ademning ( sözige)
egeshmigin ( kehf sürisi 28- ayet).
Qérindishim ! Eger sen perwerdigarigha dua qilip, uninggha
kiche kündüz itaet qilidighanlardin yiraqlishidighan bolsang, pani
dunyaning nepsi – lezzet déngizigha gheriq bolup kétisen.
Qérindishim ! Allahning üzülmes aghamchisini ching tutidighan
yaxshi ademlerni izdigin ; resulullahning hedis – sünnetlirige egiship
uni ching tutidighanlarni izdigin; dinlirini mehkem tutup, rebbige
itaet qilishta ching turidighan hem gunahlardin qachidighalarni
305
izdigin.
Birlikte hemkarliship allahgha itaet qilish üchün, heqke we
sewrige bir – biringlarni tewsiye qilish üchün del ene shundaq yaxshi
ademlerni izdigin; ularni mesjidlerde uchiritisen, qur'an telim –
terbiysi sorunliridin tapisen, ilim we zikri sorunliridin tapisen.
Yaxshilargha arlishish muheqqeq allahgha itaet qilish we
gunahlardin üzülüshke yardem béridu, emma pasiqlargha arlishish
bolsa insanni ziyankarliq we halaket yoligha ittiridu. .. Pakitlar
nurghun !
Resulullaining dewride uqbe ibni ebu mueyit isimlik bireylen
bolup, u esheddi kapir idi, resulullahqa azar béretti, u bedri urushi
küni kapir halette öltürülgen idi.
Bu kishi eslide musulman bolayla dep qalghan idi, biraq uning
ebu jehil din ibaret yéqin dosti bar bolu, uni musulman bolushtin
tosup qoyghachqa kapir halette ölüp ketti. ..
Bir küni uqbe ebu jehlining qéshigha kélip uninggha özining
muhemmed eleyhisselamdin tesirlinishke bashlighanliqini éytti, ebu
jehil derhal uninggha qarshi chiqip undaq qilsa ariliridiki dosluq
alaqisining biraqla üzülidighanliqini éytip qorqutti, hetta uningdin
muhemmed eleyhisselamning aldigha bérip uning yüzige
tükürüshini telep qildi !
Uning aldida ikkila yol bar idi, ya ebu jehil bilen bolghan dosluq
alaqisini saqlap qélish, ya bolmisa musulman bolush, shuning bilen,
ebu jehilge bolghan dosluqi islam dinigha kirish üstidin ghalip keldi de ebu jehil uningdin telep qilghan qiliqni sadir qildi, andin kapir
halda öldi, mana bu yaman ademler bilen dost bolushning netijisi
idi.
Allah taala mundaq deydu : shu küni zalim ( kapir ) ikki qolini
chishlep : isit ! Peyghember bilen ( nijatliq ) yolini tutsamchu, isit!
Palanini dost tutmighan bolsamchu ! Qur'an manga yetkendin kiyin,
u ( palani ) méni shek – shübhisz qur'andin azdurdi ) deydu. Sheytan
insanni azdurup bolup tashliwétidu ( furqan sürisi 27- 29 – ayet ).
10. Islamgha xizmet qilish we uni himaye qilish :
allah taala mundaq deydu : i muminler ! Siler allahgha ( yeni
allahning diynigha ) yardem biersenglar, allah silerge (
306
düshmininglargha qarshi) yardem béridu, qediminglarni ber qarar
mustehkem qilidu ( süre muhemmed 7- ayet)
eger sen allahning qedemliringni uning itaitide we gunahlardin
üzülüshte ber qarar – mustehkem qilishni xalisang, allahning dini
üchün qolungdin kelginini qilghin, uninggha yardem bergin,
allahning yoligha dewet qilghin !.
Bular tejirbidin ötken emeli ishlardur, bügündin bashlap ijra
qilishqa atlan'ghin ! Islam üchün emgek singdürseng, islam sen
üchün eng muhim mesle ikenlini téximu éniq tonup yétisen.
Pisxologlarning déyishiche eqilde ikki rayun mewjud, biri
qimmet ölchimi yaki qayilliq rayuni, bu sining melum bir nersige
qayil bolushungni körsitidu, biraq buningdinmu küchlük bir rayun
bar, u bolsimu özlük we tewelik rayunidur.
Meslen, sen islam dinining eng ewzel din ikenlikige we pelestin
meslisining köngül bölüshke tégshlik eng mohim mesle ikenlikige
toluq qayil bolushung mumkin, emma epsuski, özlük we tewelik
meslisi téxi wujutqa kelmigen.
Undaqta, qimmet qarishi we qayilliq meslisni qandaq qilip
özlük, tewelik meslisige aylandurghili bolidu? Mundaq ilgirleshni ene
shundaq qimmet ölchimi üchün küch serip qilish arqiliq barliqqa
keltüreleymiz.
Allah taala mundaq deydu: ( i muhemmed ümmiti ) siler insanlar
menpeeti üchün otturgha chiqirilghan, yaxshiliqqa buyrup
yamanliqtin tosidighan allahgha iyman éytidighan eng yaxshi
ümmetsiler ( ali imran sürisi 110 – ayet). Démek dunyadiki eng
yaxshi ish – allah üchün we birdinbir ulugh din bolghan allahning
dini üchün emgek singdürüshtur.
Qérindishim! Allahgha dewet qilghuchilardin bolghin!
Mesjidlerdiki qur'an – ilim sorunlirigha qétilghin, allahgha dewet
qilish yüzisidin islami kitaplarni we lintilarni taratqin. Qur'anni
tejwidlik oqushni ügen'gin we bashqilargha ügetkin, ilim ügen'gin,
ügen'genliringni bashqilarghimu ügetkin. Yétim - yisirlar üchün
jemiyet tesis qilghin, mesjidlerde yétim – yésirlar üchün fond tesis
qlishni terghip qilghin, intérnétta islam üchün xizmet qilidighan tor
betlirini achqin, xeyri – ihsan bérikmilirini qurghin, islamgha xizmet
307
qilish yolida qolungdin kilidighan barliq iqtidar – maharetliringni we
tejirbiliringni ishqa salghin.
11. Qur'an oqush, uni chüshinish, mulahize qilish we shu
boyiche emel qilish mustehkemlik üchün her küni qur'an oqup
turghin, her ayda bir qétim qur'anni toluq oqup chiqishqa tirishqin.
Shundaqta qelbing qur'an bilen bille oyghaq turidu, qur'andin
melum nerse yadilashqa tirishqin, shundila diling roshenliship,
hayati küchke tolidu. Ibni abbas reziyellahu resulullahning mundaq
dégenligini éytidu: qelbide bir az qur'an bolmighan adem weyrane
öyge oxshaydu tirmizi riywayet qilghan..
Qérindishim ! Tejwid qaidilirini ögen'gin, qur'anni toghra
teleppuzda oqughin, chet el tillirini ügünüp turup qur'anni
oquyalmasliqing eqilgha layyiq emes!?
Shundaqla qur'an tepsirlirinimu oqughin, shundila qur'an
hozurini, iman halawitini sézisen.
12. Kéchiliri turup ibadet qilish :
bilal reziyellahu enhu resulullahning mundaq sözini bayan
qilghan : kéchiliri turup ibadet qilinglar, bu silerdin ilgiriki
yaxshilarning aditidur, kéchiliri turup ibadet qilish heqiqeten
allahgha yéqinlashturidu, gunahtin tosup, xataliqlarni öchüridu,
bedendiki kiselliklerni boqutidu tirmizi riwayiti.
Ebu umame reziyellahu enhu resulullahning mundaq
dégenligini bayan qilghan : kéchiliri turup ibadet qilinglar, bu silerdin
ilgiriki yaxshilarning aditidur, bu allahgha yéqinlashturidu,
yamanliqlarni öchüridu, gunahtin tosidu tirmizi riwayet qilghan.
Xatime
bu maqalimiizning xatimiside, allahdin buni oqughanlargha
menpeet birishni ümüt qilimiz, shundaqla allahdin buni
hemmimizning yaxshi emelliri qatarida qobul qilishni tileymiz, allah
bu arqiliq yaxshiliq miyzanlirimizni éghirlitip, yamanliq we
xataliqlirimizni öchürgey ! Allahdin bu emgikimizde ketküzüp
qoyghan kemchiliklirimizni we xataliqlirimizni kechürüshini tileymiz.
Buningda toghra qilghanlirimiz allah we uning resulining bizge
ögetkenliridindur, kemchilik – xataliqlar bolsa mendin we sheytan
teripidin sadir bolghandur, allah we uning resuli undaq
308
kemchilliklerdin paktur, allahdin méni we oqurmenlerni meghpiret
qilishni, kemchilik – xataliqlirimizni yépishni soraymen.
Axirida, allahgha töwendikidek dua qilayli, uni allahning ijabet
qilishini, heqte ching turup, heqke yardem bérishke we naheqni
tashlap uni yéraqlashturushqa seweb qilshni umid qilimiz. Allahning
dinida ching turushqa, taet – ibadetlerni ada qilip, gunahmesiyetlerni tashlashqa, islam we musulmanlargha yardem bérip,
ularni ghem – qayghuliridin xalas qilishqa seweb bolushini soraymiz.
I ulughluq we büyüklük igisi bolghan allah! I mihribanliq we
yaxshiliq igisi, bizge sanga zikri éytishqa, shükri qilishqa we yaxshi
ibadet qilishqa yardem qilghin! Séni razi qilidighan ishlarda ching
turushimzgha, bizni cheyleydighan we séni razi qilmaydighan
ishlardin yiraqlishishimizgha yardem qilghin! I qelbler we közlerni
bashqurghuchi!! Qelbimizni sanga itaet qilishqa burighin! Sendin
ishlarda mustehkem berqararliqni we heq üstide ching turushni
tileymiz.
Némitingge shükri qilishni, sanga qilghan ibadetlerni yaxshi
orundashni soraymiz. Sendin saghlam dilni, rastchil zikrigüy we
shükrigüy dilni soraymiz. Sendin sen bilidighan yaxshi nersilerni
soraymiz, sendin sen bilidighan yaman nersilerdin panah tileymiz.
I allah, bizni roshen heqiqet üstide biz sanga yoluqqiche
mustehkem qilghin!
I allah! Axirqi tiniqimizghiche bizni diningda ching turghuzghin!
Bizni dunyadin yaxshiliq üstide ayrighin, dunyadin bizni dunya
bulghimastin élip ketkin! Bizni mustehkem qilghin, bizge yardem
bergin, pelestindiki, iraqtiki we herbir islam yurtliridiki
qrindashlirimizgha yardem bergin! Ularni mustehkem qilghin,
jasaretlirini östürgin!
I allah, dualirimizni ijabet qilghin! Amin!.
Adaqqiche ching turush
muqeddime
309
qiyamettike qeder egiship yaxshi izliridin mangghanlargha bolsun !
Meqsetke kelsek, ümmetning izzet – hörmitini we shan sheripini
qayta qolgha keltürüp, düshmenliri üstidin ghelbe qilishi we dunyani
bext – saadet yoligha yéteklishi üchün bu ümmetning her bir
ezasining bir nechche nuqtida ching turush mesilisi intayin muhim.
Epsuski, nurghunlighan kishiler bu mesilini, bundaq süpetni
yüttürüp qoyghan, bezilerni körimizki, bir mezgil taet - ibadetlerni
jayida ada qilip, gunah we yaman ishlargha yolimasliq süpiti bilen öz
dinni ching tutidu, kéyin birdinla uning chüshkünliship allah
taalaning yolidin chetnewatqanliqini bayqaysiz, eslide undaq kishiler
tewrenmey ching turush we sewrichanliq süpitidin ayrilghan idi.
Nurghun kishiler namazlarni özwaqitida ada qilip kéliwétip,
kéyin tashliwétidu. Nurghun yash qizlar ramzanda hijap ( romal )
sélip, ramzan ötkendin kéyin chörüwétidu.
Musulmanlar bashta din'gha zor qizghinliq bilen bérilidu, bara
– bara susluq, horunluq we ézilenggülükke pétip qalidu!...
Islam düshmenliri bizning bu mijezimizni biliwélishqan, bizning
bashta qizghinchiliq bilen kiriship, bara – bara ajizliship iradimiz
boshiship kétidighanliqini biliwalghan, shunga ular biz bilen mushu
asasta muamile qilidu, shuning üchün ular bizning deslepte
qizghinliq peytimizde xalighinimizni qilsaqmu kari bolmaydu, andin
bizning qizghinliqimiz ajizlashqandin kéyin biz bilen özlirige yaqqan
rewishte ish élip baridu!
Zadi nime üchün mundaq boshishimiz? Kishilerni bala –
chaqiliri meshghul qiliwatamdu? Mal dunya meshghul qiliwatamdu?
Qorsaq
béqish
mesilisi
mushundaq
halgha
chüshürüp
qoyuwatamdu? Boshashmastin qizghinliqimizni izchil halda
dawamlashturushimiz mümkin emesmu?!
Qelbimizdiki boshangliq ölüp, uning ornigha uprimas
310
qizghinliq yiltiz tartip ornap ketkende, mana buning özi ching turush
hésaplinidu.
Insanlar
jem'yitidiki
mustehkem
irade
heqqide
toxtalghinimizda, biz sahabiler, tabiinlar we qiyametkiche ularni ülge
tutup izliridin egiship mangghanlardin ibaret yaramliq, ilghar
kishilerni birinchi qilip közde tutimiz.
Sahabiler bolsa erep yérim arilidiki sanaqliqla kishiler idi, biraq
ular adaqqiche ching turushning küchige ishen'gechke, heqiqetke
ériship, heqiqetni ornutup we dunyagha tarqitip kétishti.
Biz allahdin ibadetlerni jayida ada qilip, yaman ishlargha
yolimasliqta allahning dinida ching turushqa nésip qilishni téleymiz,
islamgha hemdem bolup, uni pütün dunyagha tarqitishta ching
turushni, heqiqette ching turup we uni qoghdashni, naheqchilikni
tügitip uni yoqutushta ching turushni nésip qilishni ulugh allahdin
tileymiz, chünki biz ajizmiz, allah özi tewrenmes hem qudretlik
zattur, allah bizge kupaye, u eng yaxshi igidur!
Ching turushning asasi sewepliri
tewrenmey ching turushqa tégishlik üch asasi mesle bar,
bularning her birini keng sherhilep, toxtulup ötimiz. Bu üch asasliq
mesle:
birinchi: omumi jehettin heqte ching turush.
Ikkinchi: allahning dinida ching turush.
Üchinchi : dinimizni himaye qilishta ching turush.
Birinji: heqiqette ching turush
bu yerde dimekchi bolghan heqiqet – talash – tartish we
burmulash, yaki töhmetler aldida put tirep turalaydighan, türlük
qanunlar, her xil xelqler we dunyaning her qandaq jayidiki ijtimai
adalet we heqqaniyet mizanlirigha uyghun kilidighan, amma
tereptin heqiqetliki birdek étirap qilin'ghan éniq we roshen mesilini
körsitidu. Bundaq mesililer her qandaq burmulash we
yenggüshleshlerni qobul qilmaydighan derijide hemmige ayan nerse
bolghachqa, peqet ijtimai adalet we heqqani pirinsiplirighila
boysunidu, bundaq mesililer jem'iyet teripidin birdek heqiqet dep
étirap qilin'ghan bolsimu, melum bir qanun yaki ayrim bir
rayunlarghila chas bolmaydu yaki melum xeliqkila tewe bolmaydu.
311
Pelestin'ge kelgen amirkiliq bir abalning herkiti méni chongqur
tesirlendürgen idi, u pelestinlik bireylenning öyini öriwétish üchün
kelgen topa ittirish mashinisining aldida qilche tewrenmey tik
turghan, u musulman bolmisimu mushundaq qilghan, chünki u buni
qoghdashqa tigishlik ijtimai heqiqet dep qaraytti, éniqki,
pelestinliklerning öz ziminlirigha bolghan égidarchiliq hoquqi we
ziminlirini zomigerlik bilen tartiwalghan yehudi düshmenlirini
qoghlap chiqirish hoquqi eger heqqaniyet – barawerlik téxi bar dep
qaralghan teqdirde, ijtimai – omumi heqqaniyet we adalet
mizanlirigha yatidighan mesile idi, mana shuning üchün bu ayal topa
ittirish mashinisining aldini tosup turalighan.
Bu ayal mashina tapanlirining aldida ölüp ketti. Biraq u
heqiqetni qoghdash we uningda ching turushta pütün
musulmatlarning pulattek pakitigha aylinip ketti.
Bu yerde men iraq urushigha 10 yil bolup ötkendin kéyin élip
bérilghan bir qétimliq ammidin pikir élish – tekshürüsh netijisini
keltürüp ötmekchimen, bu tekshürüshte töwendiki soalgha jawap
bérish telep qilin'ghan : ( iraqtiki qérindashliringiz üchün üzmey dua
qilip turamsiz? Yaki anda – sanda dua qilip turuwatamsiz ? Yaki dua
qilishni toxtattingizmu?)
bu tekshürüshke qatniship pikirini bergüchilerning omumi sani
15806 neper bolup, netijisi töwendikiche bolghan :
üzmey dua qilip turghanlar% 66.
Arilap dua qilip turghanlar% 30.
Dua qilishni toxtatqanlar% 4.
Birinchi: dua qilishni tashlighanlardin ibaret üchinchi jawapni
tallighanlargha rehmet éytimen, chünki ular rastini éyitqan, etey
yalghanchiliq qilmighanlar idi, lékin men ularning ésige bir nersini
sélip mundaq sorap baqay: egerde silerning balanglar doxturxanida
yétip qalsa dua qilishni toxtitip qoyarmidinglar?!
Ikkinjidin : arilap dua qilip turghan, % 30 ni teshkil qilghan ikkinji
türdikilerge rehmet éytimen : süriyilik bir yigitning mundaq ehwalini
oylap béqinglar, uning dadisi yürek kilapani yaki yürek artisirysini
almashturush opratsiysi qilinish üchün doxturxanida yétip qalghan
chaghda, bu yigit allahdin dadisigha shipaliq bérishni tilep qattiq
312
yghlighandi, andin kéyin iraqtiki qérindashlirini eslep, ularning
ehwaligha échinip yighlighan bolsimu ular üchün dua qilmighan idi.
Halbuki allah taala qur'an kerimde : heqiqeten barliq möminler
qérindashtur ( hujirat sürisi, 10- ayet ) deydu, biz meyli xalayli yaki
xalimayli, hemmimiz qérindashlardurmiz.
Üchinchidin, iraqtiki qérindashlirigha üzmey dua qilip
kéliwatqan, %66 ni igelligen birinji xil sualni tallighanlargha
deymenki : allah silerni qutluq qilsun! Mömin dégen mushulardek
bolidu, tewrenmes irade ularning alahidiliki, ularning qelbige her
qandaq ehwalda ümidsizlik we boshangliq darimaydu.
Emdi heqiqette ching turushqa munasiwetlik üch misalni
otturgha qoyup tehlil qilip öteyli:
birinchi misal : imam ehmed ibni henbelning ( qur'an - mexluq )
pitnisidin kélip chiqqan külpetliri aldédiki meydani ( qur'an – mexluq
) pitnisi asasen musulmanlarning eyni dewirdiki saxta pelsepichiliik
xahishigha chöküp kétishidin kélip chiqqan bolup, beziler bu xahish
arqiliq din mesililirini eqil we pelsepige boysundurush üchün
qarighularche herket qilghan. Shuning bilen bezi kishiler ehli sünne
we omum musulmanlarning qur'an kerimning mexluq emeslikige
bolghan qarishigha zit halda ( qur'an – mexluq ) sepsetisini kötirip
chiqqan.
Bu mesilining sewebidin ehli sünniler bilen ulargha
qarishlashquchilarning arisidiki pikir oxshashmasliq we toqunush
küchiyip ketken. Eyni dewirdiki hökümranlarning ehli sünnilerge
qarishi pikirdikilerning sepsetisini qollap chiqishi bundaq
kélishmeslik we toqunushlarni téximu kücheytip, ehli sünnilerning
we ularni qollighuchilarning béshigha éghir külpetlerni salghan.
Mezkur ish toghrisida musulmanlar zor parchilinish we
tepriqige yüz tutqan, bu éghir pitne yüz bériwatqan peytte ehli
sünnilerning imami imam ehmed rehimullahu hayat bolup,
kilishmeslik dolqunini öz béshidin kechürwatatti, kishiler uning
qarishi we meydanining qandaqlighini kütüp turatti, chünki ularning
aldida imam ehmed ilim pishiwasi we köpchilik ülge tutidighan
ishenchilik pikir sahibi idi. Imam eh'ed rehimehullahu qur'an mexluq
emes dégen pikride taghdek qozghalmay ching turdi, chünki bu
313
heqte islam eqidisi nahayiti roshen bolup, buninggha xilap söz –
heriketning bolushi mumkin emes idi, bu seweplik imam ehmed
zindan'gha tashlandi we qattiq qiynash we azap oqubetlerge imam
ehmed rehimehullahu derre – toqmaqtin qilche qorqmighan idi,
emma u derre urulsa ching turalmay qélishidin ensireytti.
U qiynash we derre urushqa élip méngilghan chaghda chéhride
dilghulluq – ensiresh alametliri peyda boldi, zindandikilerning biri
bolghan ebu heysem teyyar imam ehmedning yüzidiki ensiresh
alametlirini bayqap, uninggha qarap mundaq dédi : imam, men
naheq ish qilghinim üchün pütün ömrümde 18 ming derre yidim,
sen heqiqet üstide ching turghin ! .
Andin u ikkinchi qétim yene imam ehmedke qarap mundaq
dédi: imam heqiqette ching turghin! Habat qalsang sheriping bilen
yashaysen, ölüp ketseng shéhit bolisen shu! .
Kéyinki chaghlarda imam ehmed: u méni ching turushqa
righbetlendürgen idi dep esleydu we uninggha dua qilip: i allah, ebu
heysem teyyarni meghpiret qilghin! dep dua qilghan.
Andin imam ehmed rehimehullahu qiynash we derre urulush
üchün élip bérildi, uni derre bilen urghan adem mundaq digen :
imam ehmedni shundaq qattiq urghan idimki, eger pilni mushundaq
urghanda ölgen bolatti . ..
Mushundaq urup – qiynashlardin kéyin, xelipe mutesim ichi
aghrighan halda uning qéshigha kélip : bichare ehmed, qara sini!
Mining telipimge qoshulsangla pütünley qutulisen'ghu, menmu
sanga qol sélip yürmeytim deydu.
Xelipie mutesim imam ehmedni qiyin – qistaq we urushtin
boshiship, qoyiwétish üchün uningdin bir éghiz süznila telep qilatti,
biraq bu, heqte ching turush mesilisi idi! Imam ehmed
rehimehullahu jallatlargha qarap, qéni kélinglar deytti...
Jallatlar kélip uni hushidin ketkiche uratti, u hushigha kelgendin
kéyin zenjir – ishkallarning éliwitilgenlikini köretti, alidédikiler
uninggha: sini düm yatquzupmu, ongda yatquzupmu rasa dessep –
cheyliduq, diyishetti. ..
Shundaqla u hushigha kelgendin kéyin ichishke su ekilip
bérishetti, lékin imam ehmed rehimehullahu : rozidarmen, aghzimni
314
achmaymen deytti. ..
U heqiqet üstide qandaq ching turghan he!? Imam ehmed
is'haq ibni ibrahimning hoylisigha élip bérildi, shu chaghda pishin
namizining waqti bolup qaldi, unamazgha imam bolup namazni
oqup bolghandin kéyin bashqilar uninggha: namaz oquwatqan
chéghingda kiyimingdin qan éqip turdi diyishti, u jawaben : xelipe
ömer jarahitidin qan éqiwatqan halette namaz oqughan dédi. ..
Allah ehli sünnilerning imami bolghan imam ehmedke rehmet
qilghay! U arqiliq bu éghir zulmetlik pitnide öz dinini qoghdighan idi.
Zulum qilip qamchilap urushsimu ibni henbelni,
tagh kebi tewrenmey ching turdi u heqiqette.
Qérindishim ! Imam ehmed ibni henbelning mustehkem
meydanigha qarang! Sen uni özengge ülge tutalamsen ?!
Qattiq qiyin – qistaqlar aistida imam ehmed rehimehullahu
ning qandaq ching turghanliqini qarang !
Biz undaq qiynashlargha bolmisaqmu, mustehkem meydanimiz
nege ketken !?
Bularni nime üchün sanga deweaimen ?!
Pelestin mesilisi qelbingde ölmisun, yashisun dep; iraq mesilisi
qelbingde ölmisun, yashisun dep; islam we musulmanlarning türlük
muhim mesilliri qelbingde her waqit ölmey tirik yashisun dep sanga
xitap qiliwatimen! Chünki bu mesililer qelbingde ölgende qelbingmu
uning bilen bille ölgen bolidu !
Ikkinchi misal :
ömer elmuxtar rehime hullahning italiye basqunchilirigha
tutqan meydani hemmimiz ömer elmuxtardin ibaret bu ulugh
mujahid, batur we qehriman pidaini tonuymiz, hemmimiz uni
söyimiz.
Bu zat 73 yéshida jihadqa atlan'ghan, men bu yerde uning
jihadliri heqqide emes, belki uning italiye sot mehkimisi aldida
sotlan'ghanliqi toghrisida toxtalmaqchimen.
Ular soraqqa tartish we sotlash üchün uni élip chiqqan
chaghda uninggha mundaq déyishti:
sen italiye dölitige qarshi urush qildingmu ?
U:
315
shundaq – dep jawap berdi.
Sen kishilerni italiye dölitige qarshi urush qilishqa
küshkürttüngmu?
Shundaq.
Sen buninggha qarita jazalindighanliqingni bilemsen ?
Bilimen.
Dégenliringge toluq iqrarmusen ?
Iqrarmen.
Italiye qoshunliri bilen nechche yil urush qilding ?
Yigrme yil.
Qilghanliringgha pushayman qilamsen ?
Yaq.
Ölümge buyruldighanliqingni bilemsem ?
Bilimen.
Sotchi uninggha: sining mushundaq aqiwetke qalghininggha
échiniwatimen, dédi.
Ömer elmuxtar uninggha qarap : ekische bu hayatimni eng
shereplik axirlashturghinim bolup hisaplinidu, dédi.
Sotchi uninggha : biz axirqi rewishte sen toghriliq omumi
kechürüm élan qilish qararigha kelduq, biraq bir shert, sen liwiyediki
mujahidlarni biz bilen urush qilishni toxtitishqa ündep ulargha xet
yézishing kérek, dédi. Ömer elmuxtar sotchigha qarap küchlük
urghuda mundaq dédi: bir allahdin bashqa ilah yoq, muhemmed
eleyhisselam allahning elchisidur, dep guwahliq bérip isharet
qildighan körsetküch barmaqning heqiqetke xilap bir dane söznimu
yézishi mumkin emes ! .
Andin u zat dunyadin ketti, shereplik yashap, shéhit bolup ölüp
ketti.
Qérindashlirim! Biz islam ümmitining jiddi mesililerige xuddi
ömer elmuxtar rehimehullahu dek tolup tashqan ishench bilen
muamile qilalmasmizmu?!
Uning qehrimanliqigha, égilmes – sunmas iradisige qaranglar!
Biz bu zatni özimizge ülge tutayli. Shöhritige, katta mensepliri
we pul – mallrining köplikige qarap her qandaq erzimes, chüprende
adem we nersilerge aldanmayli, chünki erzimes, pes dunyawi
316
meqsetler'igisining ölümi bilen qimmetsiz halda yoq bolidu,
tügeydu, lékin heqqaniyettin tewrenmey uningda ching turidighan
yüksek ghaye igiliri menggü kishiler qelbide hörmetlinidu, allahning
rehmitige chömülidu.
Biz mushundaq ademlerni özimizge ülge qilayli, zalalet
terghibatchilirigha aldanmayli; aliyjanap zatlarni ülge tutush
nijatliqqa yol achidu, nurghunlighan ademler ölüp ketken bolsimu,
ilim we exlaqi bilen kishiler arisida yashawéridu, nurghunlighan
hayat kishiler nadanliq we buzuqchiliq tüpeylidin alliqachan ölgen
bolidu.
Qérindashlirim !
Ichimizdiki her – bireylen undaq ulugh sinaqlargha duch kélishi
natayin, biraq biz bu xil sinaqlar we bundaq sinaqlargha
uchrighanlarni eslep, ulardin ibret élish arqiliq heqiqet üstide ching
turush pirinsipini we uning ehemmiyetlirini ögünishimiz lazim,
shundaqla hayatimizda uchirap turidighan chong - kichik her qandaq
sinaqlarda uni derhal tetbiqliyalaydighan bolushimiz kérek; bu xil
sinaqlar we ademlerni eslesh arqiliq islamiyet duch kéliwatqan
mesililerni qelbimizde téximu muhim orun'gha qoyushimiz we ularni
hel qilish charisi üstide bash qaturishimiz lazim.
Qérindashlirim !
Islam mesillirimz qandaq qilip qelbimizde her waqit yalqunlap
turalaydu ?!
Eqsa mesjidini azatliqqa chiqirishqa bolghan telpünüsh
héslirimizda qandaq qilip ching turalaymiz ?!
Ayallirimizning salahiddindek baturni tughush arzusi qandaq
qilghanda dawamliq rialliqqa aylinalaydu ?!
Dunyaning her qaysi jayliridiki éziliwatqan qérindashlirimiz
üchün iltija we ishench bilen allahgha dua qilishni qandaq qilip
üzmey dawamlashturalaymiz?!
Heqiqet üstide her waqit qandaq qilip ching turalaymiz ?!
Yashlirimiz qandaq qilghanda dinda ching turup zalalet we
asiyliqqa qarshi turalaydu??!
Bu mesile – allahgha tayinishta, uningdin hidayet we
mustehkem irade tilep yalwurup dua qilishimizgha baghliq.
317
Üchinji misal: seid ibni jübeyir rehimehullahuning hejjaj ibni
yüsüp seqepiyning aldédiki meydani barliqimiz hejjajni tonuymiz, u
bir qanxor hökümran bolup, nurghunlighan kishilerni öltürgen,
nurghunlirini qiyin – qistaqqa uchratqan idi.
Seid ibni jubeyir rehimehullahu uning qoligha chüshüp
qalghan chaghda, hejjaj uni mesxire qilish yüzisidin uning ismini
sorap : isming néme? dégende, u : seid ibni jubeyir (1) dep jawap
bergen.
Hejjaj uninggha :
yaq, sen puchuqning oghli bedbext sen dédi.
Seid jawaben :
apam manga isim qoyghan küni qandaq isim qoyushni obdan
bilgen, dédi.
Hejjaj :
senmu bedbext, anangmu bedbext bolup kétersiler, dégende,
seid :
dozaxqa chüshüdighanlar bedbext bolup kétidu, yaki sen
gheyibdin xewerdar boldungmu?! Dédi.
Hejjaj uninggha :
hayatingni yalqunlap turghan otqa aylandurwétimen dédi. Seid :
allah bilen qesemki, eger bundaq qilish séning qolungdin
kelginide, allahni qoyup séni xuda qiliwalattim! Dédi.
Hejjaj uningdin :
mendin nimishqa qachting? Dep soridi, u :
sendin xuddi musa eleyhisselam fir'ewindin qachqandek
qéchishimgha toghra keldi dep bu ayetni oqudi : silerdin qorqup
silerdin qachtim. .. ( shura sürisi, 21- ayet )
hejjaj uninggha :
hey seiyd, qandaq ölüsh usulini özüng talla! Dédi.
Seiyd jawaben :
hey hejjaj! Qandaq ölüshni sen özüng talla, sen méni qandaq
usulda öltürseng, allah séni choqum shu usulda öltüridu, dédi.
Hejjaj ghezeplinip :
séni sendin burunqilarnimu, kéyinkilernimu öltürmigen shundaq
bir wehshi usulda öltürgüm bar, dédi.
318
Seiyd :
undaqta sen méning dunyaliqimni buzisen, men séning
axiretligingni buzimen, dédi.
Hejjaj ghezeptin boghulghan halda : élip chiqip uni öltürünglar !
Dep buyruq qildi.
Seiyd rehimehullahni öltürüsh üchün élip mangghanda, u
küliwetti. Hejjaj uningdin : némishqa külisen? Dep soridi.
Séning allahgha qarishi jür'itinggila, allahning sanga bolghan
mulayimliqigha küliwatimen, dédi u.
Hejjaj buyruq qilip :
öltürünglar uni, bughuzliwétinglar! Dédi.
Seiyd rehimehullahu :
méni qible terepke yüzlendürünglar – dédi.
Öltürüsh üchün qilich uning boynigha taqalghan chaghda, u
qible terepke qarap turup: men heqke burulup asmanlarni, zéminni
yaratqan zatqa yüzlendim, men mushriklardin emesmen ( en'am
sürisi, 79- ayet ) dédi.
Hejjaj : uning yüzini qiblidin bashqa terepke bashqa teerpke
buranglar! Dédi. Ular uning yüzini qiblidin bashqa terepke burashti,
seiyd rehimehullah: meshriqmu, meghribmu allahningdur, qaysi
terepke yüzlensenlarmu, u allahning teripidur ( beqere sürisi, 115ayet) dédi.
Hejjaj : uni düm yatquzunglar ! Dep buyruq qildi.
Seid rehimehullahu : silerni zémindin yarattuq, yene zémin'gha
qayturimiz (hisap élish üchün ) yene bir qétim zémindin chiqirimiz (
taha sürisi, 55- ayet ) dédi.
Hejjaj boghulup : uni boghuzlanglar, boghuzliwétinglar ! Buning
tilidin qur'an tökülüpla turghinini qarimamdighan! Dewetti.
Seiyd rehimehullahu shuan :
bilinglarki, men allahdin bashqa hich ilah yoq, muhemmed
eleyhisselam allahning elchisi dep guwahliq birimen, dédi – de,
andin : hey hejjaj! Qiyamette körüshkiche sanga buni bérey al! I
allah, mendin kéyin héch kimni uning qoligha qoymighin! Dédi. ..
Seiyd ibni jubeyir shu yerdila öltürüldi.
Bir heptidin kéyin ajayip ish yüz berdi; hejjaj eqilidin adiship
319
sarang bolup qaldi, u kéchiler boyi : seiyd bilen néme chatiqim, seiyd
bilen néme chatiqim! dep towlap chiqatti.
Allah heqiqeten seiydtin kéyin héch kimni hejjajning qoligha
qaldurmidi, seiyd öltürülüp bir heptidin kéyin u sarang bolup ölüp
qaldi.
Allahning bendiliri !!
Bezi chaghda bir ademning heqte ching turushi, öltürülgen yaki
qiyin – qistaqqa élin'ghan teqdirdimu tewrenmesliki toluq bir
xelqning oyghinishigha, közini échishigha we hayatigha sewep bolup
qalidu.
Söyümlük
pelestin
zéminining
düshmenler
teripidin
bésiwélinishi bashqa islam ümmetlirining allah yolidin téximu
yiraqlap ketmesliki üchün zor tesir körsitiwatqanliqiigha qarash
kérek!
Musulmanlar pelestinlik qérindashlirining qirghinchiliqqa we
azap – oqubetlerge duchar qiliniwatqanliqini körgensiri, ularning
dillirida imani qizghinliqi yalqunjap, gunah we nachar ishlarni
tashlap islamiyet telimatliri we ibadetlirige bérilip kirishiwatqanliqi
pakit.
Iraq külpiti sewebidin, köp yillardin béri boshiship qalghan
islam dewetchiliri we terghibatchilirining qayta janliniwatqanliqini
köriwatimiz.
Qérindishim!
Bashqilar dua qilmighan teqdirdimu, sen üzmey dua qilghin!
Bashqilar din'gha sel qarap, dunyagha bérilip ketken teqdirdimu, sen
hergiz dunyagha bérilmigin.
Bashqilar allahning taet ibaditige sel qarighan teqdirdimu sen
hergiz sel qarimighin.
Bashqilar rebbige asiyliq qilghan ehwaldimu, sen hergiz
uninggha asiyliq qilmighin.
Bashqilar pütünley mesjidul eqsani untup qalsimu, sen untup
qalmighin.
Bashqilar hemmisi iraqni untup yadédin chiqarghan
teqdirdimu sen yadingda ching tutqin.
Heqiqet üstide ching turalaydighan ademini tapalmisangmu,
320
sen ching turghin.
Qérindishim !
Allagha taet – ibadet qilishta we gunahliq ishlarni qilmasliqta
ching turghin, allahning daghdam yolida ching turghin, éniq heqiqet
üstide ching turghin, sanga qarshilar qanche köp bolsimu perwa
qilmighin.
Buzuq – nachar ademlerning toliliqini depla gunahkarliq,
naheqchiliq we zalalet nerepke éghip ketmigin.
Saghlam eqidilik teqwadarlarning azliqini körüsh bilenla
gunahlargha bérilip, heqiqetning nurluq yolidin chetnep ketmigin.
Sen heqiqet we islam nurigha ige bolghan ikensen, gunahkar buzuq ademlerning toliliqidin qorqup ketmigin.
Sen allahning daghdam yolidin yéraqlap ketken bolsang, allah
yolidiki teqwadarlarning köplikige qarap könglüngni awundurmighin.
Ikkinchi : allahning dinida ching turush
nurghun kishiler mundaq déyishidu: rohiyetni we dillarni
özgertish mesilisi intayin qiyin mesle, hetta beziler buning mumkin
emeslikini éytishidu.
Biraq men deymen: téximu ewzellikke qarap özgirish yasash
mumkin mesle, rohni paklash we tazilashqa tirishish arqiliq rohiyet
we dillar téximu ewzellikke qarap özgirish yasaydu, allah taala
mundaq deydu : rohni paklighan adem choqum muradigha yitidu;
nepsini kemsitken adem choqum naümid bolidu ( shems sürisi, 9- 10
– ayetler ).
Enes ibni malik reziyellahu enhu mundaq dégen : resulullah
köp chaghlarda : i qeliblerni özgertküchi allah, qelbimni dininggha
mustehkem qilghin dep dua qilatti, men uningdin : i resulullah,
sanga we sen élip kelgen nersilerge ishenduq, bizdinmu ensiremsen
? dep sorighan idim, u : shundaq, dillar allahning barmaqliridin ikki
barmaqning arliqida, u özi xalighanche özgertidu dep jawap berdi.
Ebu hüreyre reziyellahu enhudin riwayet qiliniduki, resulullah
mundaq dégen : ilim- ögünüsh arqiliq qolgha kélidu, mulayimliq
méhri – muhebbet arqiliq peyda bolidu, kimki yaxshiliqnila
közleydiken uninggha érishidu, kimki yamanliqtin éhtiyat qilidiken,
uningdin saq bolidu .
321
Démek, exlaq yétildürüshtin qolgha kélidu. Shuningdekla
dillarning késelliki xuddi beden késelliklirige oxshaydu; bedende
késellik peyda bolghandek, dillardimu késellik barliqqa kélidu. Allah
her qandaq késellik bilen bille uning dawasinimu yaratqan.
Ebu hüreyre reziyellahu enhu resulullahning mundaq
dégenlikini bayan qilidu : allah her qandaq késellik üchün uning
dawasini yaratqandur buxari riwayet qilghan.
Usame ibni sherik mundaq deydu : erabilar: i resulullah,
dawalansaq bolamdu? dep sorighan idi, resulullah : shundaq,
allahning bendiliri, dawalininglar, chünki allah her qandaq bir
késellikni peyda qilghan bolsa, uning dawasinimu yaratqan, peqet
birla késelge dawa yoq dédi. Ular: i resulullah, u qaysi késel ? dégen
idi, resulullah : qériliq dep jawap berdi. Tirmizi riwayiti.
Démek her qandaq késellikning shipasi bar, mezkur hedistiki
késellik dégen söz beden we dil késelliklirini öz ichige alidu.
Barliq aghriq we késelliklerning dawasi we ilaji bar, biraq
késellikning saqiyishi üchün waqit we sewre kérek, bezide késelni
saqaytish bashta qiyin bolsimu, beri bir saqaytish mumkinchiliki
bolidu.
Islam ümmiti ichidiki kishiler rohi we meniwi késellerge
duchar bolghanliqi éniq, bu késelliklerni saqaytish belkim xéli tes
hemde uoun waqit telep qilidu, emma beri bir saqaytish ümidi bar,
belki bu késellikler izchil hlda ching turup islah qilalaydighan
ademlerge muhtaj.
Sözimizning béshida biz musulmanlar bashta bek qizghin bolup
ketsekmu, bu qizghinliqimiz bara – bara hich ish bolmighandekla
netijisiz yoqilip kétidighanliqini, téz untup kétidighanliqimizni we
düshmenlerimizmu bizning bu xuyimizni uquwalghanliqtin biz bilen
shuninggha
yarisha
muamile
qilidighanliqini,
hazirghiche
düshmenlirimiz utuqqa ige bolup kelgenlikini bayan qilip ötken iduq.
Allah özi saqlighay !
Qéni pelestin meslisini hel qilish charisini tépip
chiqalmiduqmu?!
Yaq; biz uni untulup kettuq! Néme üchün? Chünki
meydanimizda mustehkem turush mijezimiz dillirimizgha orniship
322
ketmigen, qizghinliqimiz peqet waqitliq, iradimiz ching emes!
Egerde izchil tewrenmey ching turush mijezi rohimizde yiltiz
tartqan bolsa idi, ish tamamen bashqiche bolghan bolatti; bizning
qizghinliqimiz bek yoquri uninggha mustehkem irade, ching turush
birliship qalsa, héchkim bewa kélelmeydighan zor küchke aylan'ghan
bolatti. Chünki mustehkem irade allah islam ümmitige ata qilghan
eng küchlük nersidur, sheddad ibni ews resulullahning namazda
mundaq dua qilghanliqini riwayet qilghan : i allah ! Men sendin
ishlarda tewrenmey ching turushni we heq yolda mustehkemlikni
soraymen, sendin nimetliringge shükri qilishni we ibadetni wayigha
yetküzüp qilishni soraymen, sendin saghlam qelib we rastchil til
soraymen, sendin sen bilidighan nersining yaxshisini soraymen,
sendin sen bilidighan nersining yamanliridin pana tileymen, sen
bilidighan nersidin meghpiret tileymen nesei riwayiti.
Qérindishim !
Sining dining intayin qimmetlik, uni ching saqlishing uningda
ching turushung kérek; egerde etrapingda pütün dunya gunah –
zulumlardin zil – zilige kelgen teqdirdimu, sen taet – ibadetni üzmey,
gunah – yamanliqlardin yiraq bolghan halda diningda mustehkem
ching turghin. Eger mushundaq bolalisang, boran – chapqunlar we
zilzililerge qimirlapmu qoymaydighan zeberdest taghqa aylan'ghan
bolisen.
Sen allahdin bashqisigha bash egmeydighan taghlardek
mustehkem bolghin, allahdin bölekke hergizmu bash egmigin.
Qérindishim !
Méning dillargha ornitiwetmekchi boliwatqinim shu menadurki,
islam intayin qimmetlik nerse, adaqqiche uni ching tutup, ömür boyi
uningda ching turush kérek. Mesxire qilidighanlargha perwamu
qilmastin bashqilarni islamgha dewet qilish we uningda ching
turushta hemkarlishish kérek. Buningda eng yaxshi we saghlam usul,
allah taalaning sözige egishishtur: perwerdigaringning yoligha
hikmetlik uslubta yaxshi wez – nesihet bilen dewet qilghin! ( nehl
sürisi, 125- ayet).
Démek, dinda ching turush hergizmu qarshi pikirdikiler bilen
we bashqa éqimdikiler majra tughdurushni körsetmeydu, belki u bir
323
büyük ilahi dewet pirugirammisidur. Shunga, allahning heqqani
pirinsipida ching turup, kishilerge ghayet rehmdillik we
köyümchanliq bilen islamning ashu büyük pirugirammisini ögütüsh
we islamgha shu boyiche dewet qilish lazim.
Sen hich qachan dewet qilishtin toxtap qalmastin, chongqur
tepekkürdin toxtap qalmastin diningda ching turghin.
Pelestin, iraq we bashqa islam diyarliri meslisidimu, islam we
musulmanlarning izzet – abroyi we ghelbisini qolgha keltürüsh
üchün izchil tepekkür qilghan halda meydaningda ching turghin.
Resulullah her – bir jeng we ghazatlar üchün mexsus parullarni
qollan'ghan idi, bu parullar musulmanlarning diligha ornap, ularning
jeng meydanida ching turush qizghinliqini ashuratti.
Bera ibni azip reziyellahu enhu mundaq deydu : resulullah bizge
éytqan idi : siler ete düshmen bilen uchirishisiler, silerning
parulunglar: hamim, ular ghelbe qazanmas, bolsun .
Seleme ibni emri ibni ekwe mundaq deydu : resulullahning
dewride ebu bekri bilen bille ghazatqa chiqtuq, bizning parulimiz:
jayla, jayla idi .
Üchinchi: qur'an kerim we allahning dinida ching turush
allahning dinida ching turup uni himaye qilish her – bir
musulmanning tüp mejburiyitidur, qur'an kerimde buninggha
terghip qilidighan nurghun ayetler bar.
Allah taala mundaq deydu : ular jalut we uning eskirliri bilen
uchrashqan chaghda : ( perwerdigarimiz ! Qelbimizni chidam bilen
toldurghin, qedemlirimizni ( urush meydanida ) mustehkem qilghin,
kapir qewimge qarshi bizge yardem bergin ) dédi. Möminler
allahning iradisi blen kapirlarni meghlub qildi, dawut jalutni öltürdi,
allah dwutqa seltenetni, hékmetni ata qildi, uninggha xalighan
nersilerni bildürdi, allah insanlarning bezisini bezisi bilen mudapie
qilip turmisa ( yeni küchlük tajawuzchigha uningdnmu küchlük
bolghan birsini apiride qilmisa ) idi, yer yüzi elwette pasatqa aylinatti
( yeni xaraplishatti ), léikin allah ( yamanliqni üstülükke ige qilmasliq
bilen ) pütün jahan ehlige merhemet qilghuchidur . ( beqer sürisi,
149- 150 – ayetler ).
Allah taala mundaq deydu: nurghun peyghemberler bilen
324
köpligen xudagüy alimlar birlikte jeng qildi, ular allah yolida yetken
eziyetlerge rohsizlanmidi, boshashmidi, bash egmidi, allah öz yolida
duch kelgen qiyinchiliqlargha chidashliq bergiüchilerni dost tutidu,
ularning sözi peqet : perwerdigarimiz! Gunahlirimizni, ishinimizda
chékidin ashqanliqimizni meghpiret qilghin, qedemlirimizni ( jeng
meydanlirida ) mustehkem qilghin we kapir qewimge qarshi bizge
yardem bergin dégendin bashqa bolmidi, allah ulargha dunyaning
sawabini ( yeni düshmen üstidin ghelbeni ) we axiretning sawabini (
yeni jennet we uning nimetlirini ) ata qildi, allah yaxshiliq
qilghuchilarni dost tutidu al imran sürisi, 146 – 148- ayetler ).
Allah taala mundaq deydu : ( mushriklar tereptin bolghan )
ademler ulargha: ( éniqki, kishiler silerge qarshi qoshun toplidi,
ulardin qorqunglar ) dése, bu söz ularning imanini kücheytti, ular : (
bizge allah kupaye, allah nime dégen yaxshi hamiy ) dédi ( al imran
sürisi, 173- ayet ).
Allah mundaq deydu : i möminler ! ( mushriklardin ) bir
jamaetke (yeni düshmen qoshunigha ) uchrashqan chéghinglarda
mustehkem turunglar, muweppiqiyet qazinish üchün allahni köp yad
étinglar, ( pütün söz herkitinglarda ) allahgha we uning peyghemrige
itaet qilinglar, ixtilap qilishmanglar, bolmisa ( düshmen bilen
uchrishishtin ) qorqup qalisiler, küch quwwitinglar kétip qalidu; sewr
qilinglar, allah heqiqeten sewr qilghuchilar bilen bille , ( enfal sürisi,
45- 46 – ayetler ).
Allah taala mundaq deydu : möminler ittipaqdash qoshunni
körgen chaghda: bu : ( yeni qiyin ehwalda qalghan chaghda
düshmen üstidin ghelbe qilish ) allah we uning peyghembiri bizge
wede qilghan ishtur, allah we uning peyghembiri rast éytti ) déyishti,
( bu ish ) ularning ( allahgha bolghan ) imanini we ( allahning
buyruqlirigha bolghan ) boysunushni téximu kücheytti,
möminlerning ichide ( resulullah bilen ghazatqa chiqqanda
mustehkem turup, shéhit bolghan'gha qeder dadilliq bilen jeng
qilish toghriliq ) allahgha bergen ehdini ishqa ashurghan nurghun
kishiler bar, ularning bezisi ( ehdige wapa qilip ) shéhit boldi, bezisi (
shéhit bolushni ) kütmekte, ular ( perwerdigarigha bergen ehdisini)
hergiz özgertkini yoq ( ehzap sürisi, 22 – 23 – ayetler ).
325
Qérindishim ! Mesle peqet pelestin yaki iraq meslisila emes,
belki heqiqetni tonup yétip u boyiche emel qilishni we adaqqiche
uningda ching turush turushni oylaydighan barliq kishilerning
meslisidur.
Qérindishim ! Allahning dinida ching turup uni himaye qilish
we shu din üchün yashashtin hergiz susliship chékinmigin.
Pütün qelbingni adaqqiche islamgha béghishlighin, islam
hayatingdiki eng qimmetlik nerse bolsun.
Qorsaq béqish üchünla yashighan adem néme dégen bichare he?! U erzimes hayatni erzimes ölüm bilen axirlashturidu.
Emma islam we uni himaye qilish meslisini birinchi orun'gha
qoyghan halda yashaydighan adem shereplik yashap shereplik ölidu,
uning hayati ulugh mezmun'gha tolghan bolidu, chünki u pütün
alemning perwerdigari bolghan allah taalaning diynigha nusret bé
rish üchün hayat kechüridu.
Izzet
muqeddime
Kéche ‫ ـ‬künduz almishiipla turidiken, duayi ‫ ـ‬salamlirimiz her
daim üzülmestin allahning tallighan eng yaxshi bendisi we elchisi
bolghan muhemmed eleyhissalamgha bolsun! Uning pak we
bighubar aile ‫ ـ‬tawabatlirigha, barliq ulugh pak tebietlik sahabilirige
we ulargha qiyametke qeder egiship yaxshi izliridin mangghanlargha
bolsun !
Izzetning menisi
buyerdiki izzettn meqset, ümmet ichidiki herbir shexsning özlük
izzet tuyghisidur. Biraq bu hergiz yasalma izzet bolmasliqi, bayliq,
abroy ‫ ـ‬mensep we ejdadlardin pexirlinish netijiside kélip chiqqan
izzet bolmasliqi kérek. Bu xil izzet choqum allah tin, allah gha
boysunushtin, gunahlarni terk qilishtin, allah tin qorqishtin we allah
326
gha özini béghishlashtin kélip chiqidighan izzettur. Shunga selefi
alimlar : i allah! Sanga itaet qilish arqiliq méni izzetlik qilghin,
gunahkarliq tüpeyli méni xarqilmighin! dep dua qilghan.
Shundaq, barliq izzet allah ghaboysunushta; barliq xar‫ ـ‬zarliq
allah gha asiyiliq qilishta körilidu. Kimki izzetlinishni xalisa, allah gha
itaet qilsun, uninggha asiyiliqini tashlisun we buningda
tewrenmisun! Bir peylasof shair éyitqan:
eziz süpetlik zat himayiside izzet bar,
téwinsa qullargha kim, qilar allah uni xar.
Lékin izzet peqet allah üchün bolush kérekki hergizmu nepsi
hawayi ‫ ـ‬hewesliri üchün we nepséning erzimes telepliri üchün
bolmasliqi kérek. Qérindishim!
Izzet ulugh qimmetke ige nerse; birkimni izzet sözi bilen
süpetleng; buuni hörmetligenlik we maxtighanliq bolidu.
Mömin allah bilen eziz, dini bilen eziz, rebbige boysunush bilen
eziz, rebbige asi bolmasliqi bilen eziz, allah gha we uning resulining
yoligha chaqirish bilen eziz, ümmitining izziti arqiliq eziz, dinini
qoghdash bilen eziz, allah yolida shéhitlikke érshish bilen eziz.
Qérindishim !
Ümmetning her bir ezasi allah gha toluq boysunup we allah gha
asiy bolushtin qol üzüp izzet tapqan chaghda ümmet izzet tapidu,
eqsa
mesjidi
izzet
tapidu,
wetenlirimiz
izzet
tépip
dushmenlirimizning béshida bayraqlirimiz jewlan qilidu.
Islam ümmiti izzet tapqan chaghda düshmenlirimiz bash égip
xarliqqa patidu. Özimizning susluqimiz we ajizliq körsitishimiz
arqiliqla düshmenlirimiz bayraqliri béshimizgha qadalghan; eger biz
allah terepke, uninggha iman keltürüshke we uninggha toluq
boysunup
asiyiliq
qilmasliqqa
qaytidighan
bolsaqla,
düshmenlirimizning küchliri héchnimige erzimey qalidu, bizge qilche
tesir qilalmaydu.
Qérindishim! Insan qachan xarliqqa patidighanliqini bilemsen ?
Insan allah gha asiyiliq qilish bilen xarliqqa patidu.
Insan exlaqsizliq we perwasizliq bilen xarliqqa patidu.
Insan jushqunluqini yoqitip, passiplashqanda xarliqqa patidu.
Insan yüz bériwatqan ishlargha perwa qilmay, islam we
327
musulmanlargha qarita ziyankeshlik qilish qoraligha aylandurulup
qalghan chaghda xarliqqa patidu;
insan qorsaq toyghuzushni bu hayattiki asasliq nishani qilghanda
xarliqqa patidu.
Insan qorsaq béqishni özining izzet hörmitidin yuquri qoyghan
chaghda xarliqqa patidu.
Insan allah buyrighan perz ‫ ـ‬mejburiyetlerni ada qilmighan
chaghda xarliqqa patidu.
Insan namazni tashlash bilen xarliqqa patidu;
insan zakatni ada qilmay, allahning bendilirige béxilliq qilish
arqiliq xarliqqa patidu.
Insan allah din bashqilardin izzet kütüsh bilen xarliqqa patidu.
Insan allah din bashqisigha égilish bilen xarliqqa patidu.
Insan allah din bashqisidin sorash bilen, allah din bashqisidin
yardem tilesh bilen, allah din bashqisigha tayinish bilen xarliqqa
patidu.
Qérindashlirim !!
Ulugh rebbimiz allah bu ummetke izzet we yükseklik xalawatsa,
andin bu ummetning xaru ‫ ـ‬zarliq, bichariliq xalawatqini némisi?
Shundaq. ......
Allah taala muhemmed eleyhissalamning ummitining éziz
ümmet bolushini irade qilghan; chünki allah taala bu ummetning yer
yüzini güllendürüsh we yaxshiliq bilen toldurushni irade qilghan.
Melumki, yer yüzini bichariler güllendürmeydu, belki kim
küchlik, eziz bolsa, shu güllondürüdu.
Özlük izzet tuyghusini öltürüsh haletliri
insan özlük izzet tuyghusini qandaq yoqtidu? Qandaq qilip
bicharige aylinip qalidu?
Men deymenki, ming epsus biz köp hallarda özlük izzet éngini
öltürüp, uning ornigha xarliq, özini pes körüsh urughini
tériydighanlardinmiz!...
Buni töwendiki misallardin roshen körüwélishqa bolidu:
mektepte bir oqutquchi xataliq ötküzgen oqughuchilarni qolini
égiz kötergüzüp tamgha qaritip turghuzup qoyush arqiliq jazalaydu,
andin sawaqdashlarning aldida uni mesxire we zangliq qilishqa
328
bashlaydu... Yaki udulla testek bilen yüzige salidu !...
Buoqutquchigha deymen: yaman ish qilghan, xataliq
ötküzgenlerni jazalash heqqing bar; mukapat ‫ ـ‬jaza meslisi terbiyide
bolushqa tégishlik éniq mesle; biraq mukapat ‫ ـ‬jaza eslide qandaq
bolush kéreklikini uqmamsen ?!
Buoqutquchigha deymenki, jazalanmastin izzet hörmiti
depsende qilin'ghan bu oqughuchi qandaq ösüp yétilidu? Jazalash
dégenlik xarlash, ghorurni oltürüshmu? Bundaq jazalan'ghan
oqughuchi ghorurluq ösemdu yaki pesmu ?
Ewlatlirimizning terbiyichiliri diqqet qilinglar!
Eger sen uni xarlisang, u bu ahanetni hergiz yadédin
chiqarmaydu, belki u özlük xaraktirigha tesir körsitidighan rohi
tosalghugha giriptar bolushi mumkin.
U chégish mijezlik, özige bolghan ishenchisini yoqatqan,
mes'uliyetni üstige élishqa jür'et qilalmaydighan, ümidsizlik,
meghlubiyet, chüshkünlük bicharlik tuyghusigha patqan, öz pikirini
otturigha qoyalmaydighan, depsende qilin'ghan pirinsip we
heqiqetni jan tikip qoghdashqa pétinalmaydighan rohi halette ösüp
yétilidu, belkim u öz qimmitining, mewjutluq ehmiyitining yoqlighini
hés qilghan halda ösüp yétilidu. ..
Shundaqla sizning yadingizgha salayki, resulullah yüzige urushtin
we yüzini setleshtin tosqan idi.
Muawiye ibni heyde ibni muawiye ibni qusheyr mundaq deydu:
men resulullahqa: i resulullah, birimizning ustidiki ayalining heqqi
néme? Désem, u: tamaq yéseng uningghimu yigüzüsh, kiym keyseng
uningghimukeygüzüsh, yüzige urma hem setlime, uni peqet öydila
qoyup siritta bolghin dédi. Ebu dawud riwayet qilghan.
Men yene tekrarlap éytayki, mning süzümdin xataliq
ötküzgüchini jazalimasliq kérek dégen mena chiqmaydu.
Emma buningda xataliqni tüzitish bilen bir waqitta izzet ‫ـ‬
ghorurni depsende qilmaydighan eng yaxshi terbiye usulini qollinish
kérek démekchimen.
Bir er ailside ballirining aldédila ayalini xarlap, uni urup ‫ ـ‬tillaydu,
setleydu, uni özining héchnimige erzimes xizmetkari qatarida köridu.
..
329
Men bu erge éytip qoyay :
buqilghining hergiz toghra emes, eksiche islam qanun'ghimu
xilap! Resulullah buningdin chekligen :
muawiye ibni heyde mundaq deydu : men resulullahning
qéshigha kélip uningdin: ayallirimiz toghrisida néme deysen? dep
sorighandim,
u:
yigininglardin
ularghimu
yégüzünglar,
keygininglardin ularghimu keygüzünglar, ularni urmanglar we
setlimenglar dep jawap berdi. Ebu dawud riwayiti.
Qérindashlirim !
Alimlar mundaq dégen: ayal érige boysunushtin tamamen bash
tartmighan ehwalda ayalini urush haramdur, ayal boysunushtin
tamamen bash tartqan ehwalda érining ayalini jarahetlendürmigen
asasta boshraq urush hoquqi bar, ayali buningdinmu tüzelmise yene
urushqa bolmaydu, peqetla urmasliq ewzel hésablinidu.
- bir xojayin özxizmetkarini yaki qol astida ishleydighan
ishlemchini tillap ghorurini yerge uridu.
Uninggha deymenki, buqilghining toghra emes, belki allahning
buyruqigha zit; sen bay bolsangmu, qol aldingda ishleydighanlarni
xarlap, ularni qul qatarida körüshke heqqing yoq. Allah méhribandur,
u öz bendilirining rehimdillikini, köyümchan bolushini, keng qorsaq
we kechürümchan bolushni yaxshi köridu. Shundaqla resulullahmu
kishilerge yaxshi muamile qilishqa, bolupmu medikar we
xizmetkarlargha obdan qarashqa terghib qilghan.
Ebu mes'ud ensari mundaq deydu: birqétim özemning oghul
xizmetkarimni uriwatqanidim, tuyuqsiz keyni tereptin: ebu mes'ud!
Bilip qoyghinki séning uninggha qilghininggha qarighanda allah
sanga téximu qadirdur! dégen awazni anglidim ‫ ـ‬de burulup qarsam
resulullah turuptu, men: i resulullah, uallahning raziliqi üchün azat!
dédim, resulullah: bilginki, eger mundaq qilmighan bolsang
dozaxning otigha giriptar bolatting ! dédi. ( muslim riwayet qilghan).
Yene shu ebu mes'ud ensaridin mundaq riwayet qilindi: bir
qulumni uruwatattim, arqa terptin birséning: ebu mes'ud diqqet qil!
Ebu mes'ud diqqet qil! dégen awazini anglap keynimge burulup
qarisam, qéshimda resulullah turuptu, umanga : séning uninggha
qilghan muamilengge qarighanda allah sanga téximu qadirdur! dédi.
330
Ebu mes'ud éytidu : shuningdin tartip hergiz qulumni urup
baqmidim tirmizi riwayet qilghan.
Resulullah bizni xizmetkarlarni
hörmetleshke,
ulargha
yéginimizdin yégüzüp, keyginimizdin keygüzüshke we küchi
yetmeydighan ishqa salmasliqqa terghib qilghan idi.
Merur ibni suweyd mundaq dégen: rebze dégen sheherde
ebuzerge üchriship qaldim, u özi we xizmetkari oxshash ton
kiyiwalghan idi, bu néme ish ikenlikini sorsam, umundaq dep jawap
berdi: men bir kishi bilen tlliship qélip, uning anisi bilen eyiplep
salghandim, shuning bilen resulullah manga kayip : hey ebu zer!
Uning anisi bilen eyiplewatamsen? Sen jahiliyet qalduqi
bar'ademkensen!
Qérindashliringlar
silerning
amitinglar(
xizmetchinglar), allah ularni qo aldinglarda qilip qoyghan, kimning
qérindishi qol aldida bolsa, yéginidin uninggha yégüzsun, keyginidin
uninggha keygüzsun; ulargha éghir kélidighan ishlargha salmanglar,
eger mundaq ishqa buyrisanglar ulargha yardemlishinglar! dédi.
(buxari we muslim riwayet qilghan).
Bir insanning izzet- hörmitini qoghdash izzetni keltürüp chiqiridu
qatnash saqchiliri kün boyi yolda hérip ‫ ـ‬charchap mashinilarni
we ötkünchilerni retlik yürushtüriwatsa, bezi yashlar kélip yol
belgilirige perwasizliq bilen xilapliq qilip we özining bilginiche ish
qilip qatnash saqchilirining tirishchanliqilirini mensitmigendek xuy
körsitidu.
Ulargha deymenki, bu qiliwatqininglar éghir xataliq, chékidin
éshish! Saqchilarning ulugh töhpisini we hörmitini közge ilmasliq,
ularning emgektin, tirishchanliqlirini hörmet qilmasliq, ularning
mashinilarni, ötkünchilerni tertipke sélip kün boyi tik tughanliqining
qedirini bilmeslik!
Biz qatnash saqchisigha qiliwatqan ishigha nisbeten ghorur we
pexirlinish tuyghusigha kelturshimiz lazim. Yeni uning emgikini
hörmet qilishimiz, allah we uning resulining raziliqi üchün qatnash
qaide ‫ ـ‬nizamlirigha angliq riaye qilip, ulargha hemkarlishshimiz
kérek.
- bir ata, balisi xataliq ötküzüp salidighan bolsa, dost ‫ـ‬
tengtushlirining aldédila kélip urup kétidu, yaki ular bar jayda
331
qopalliq bilen tenbih bérip, uninggha kayip, setlep tillap kétidu.
Uninggha deymen! Balisigha nesihet qilish, terbiye bérish we
kayish dadining heqqi. Lékin bu qopal, set sözler bilen bolmasliqi
kérek. Shundaqla edeblesh we terbiyilesh meqsitide balisini urush
dadséning höquqi, chünki bezi chaghlarda urush paydiliq bolushi
mumkin, köpchilikimiz kichik chaghlirimizda tayaq yégen'ghu? Biraq
balini bashqilarning aldida urushqa, bolupmu tengtüshliri we
sawaqdashliri aldida urushqa bolmaydu. Chünki köpchilik aldédiki
nesihet ‫ ـ‬eziyet.
Emri ibni shueyb dadsidin, dadsi bowsidin mundaq riwayet
qilghan : resulullah mundaq dégen idi: balliringlarni yette yashta
namaz oqushqa buyrunglar, on yashta namaz oqumisa urunglar we
ularni ayrim yatquzunglar ebudawud riwayet qilghan.
Muaz reziyellahu enhu mundaq deydu: resulullah manga on
besh sözni wesiyet qilghan idi, umundaq dégen : öltürülsengmu,
köydurulsengmu allah gha shérik kelturme; bala ‫ ـ‬chaqang we mal
mülükingdin ayrilishqa buyrighan teqdirdimu ata ‫ ـ‬anangni
qaqshatma; héch qachan bir waqit perz namazni qesten terk qilma;
chünki qesten bir perz namazni tashlighan ademdin allahning
zimmisi üzilidu. Hergiz haraq ichme; chünki u barliq rezillikning
bashlamchisi. Gunahlardin saqlan, chenki gunahlar tüpeyli allahning
ghezipi chüshidu. Barliq kishiler halak bolghan ehwaldimu jeng
meydanidin qéchip tashlima, sen arisida bar kishilerge ölüm yetse
jayingda ching tur. Xotun ‫ ـ‬balliringgha qolungda barni serip qil,
ulardin edep hasisni köterme, ularni allah heqqide qorqut . ( imam
ehmed riwayet qilghan, 21060- hedis).
- yashta chong, aqsaqal ademler barki, birer yash bala ularning
aldida söz qisturup qalsila uninggha: chonglar bar jayida atkachiliq
qilmanglar! dep jékileydu, shuning bilen bu bala öz qarishini yüreklik
otturigha
qoyalmaydighan,
heqiqetni
qoghdashqa
jur'et
qilalmaydighan we allah gha dewet qilishta ajizliq qilidighan adem
bolup ösidu, passip, ich mijezlik, özini ipadilyelmeydighan we
kolléktipqa aktipliq bilen maslishalmaydighan, hetta shexsler ara
chiqishalmaydighan adem bolup yashaydu.
Ulargha éytimenki, resulimiz muhemmed eleyhissalamgha
332
qarap, uni ülge qilinglar! Sehil ibni seid reziyellahu enhu mundaq
deydu: resulullahqa bir qacha keltürülgen idi, uningdin ichti,
resulullahning ong terpide shu sorundikilerning bashta eng kichiki
bolghan bir bala bar idi, sol terpide aqsaqallar olturatti, resulullah
héliqi baligha qarap : hey bala, qachini chonglargha bérishimge
ruxset qilamsen? dep sorighan idi, ubala : i resulullah! Sizdin ashqan
nersini héch kimge bérishni xalimaymen dep jawap berdi, resulullah
shuning bilen héliqi qachini ubaligha berdi buxari riwayet qilghan.
Qérindashlirim
resulimiz muhemmed eleyhissalamning adaletperwerlikige
qaranglar! Hetta bir top aqsaqallar arsidiki kichik bir bala bolghan
ehwaldimu resulullah nopuzghila étibar bermigen. .. Biz néme üchün
bezide ballirimiz we yashlirimizning izzet ‫ ـ‬ghorurni öltürimiz ??!
- hökümet xizmetchisi hajiti chüshep kelgenlerni közge ilmaydu,
hajetmen kishi uning aldédin ghem ‫ ـ‬qayghugha patqan halda,
hesret ‫ ـ‬échinish ichide qaytip chiqidu, belkim ishxanisidin chiqipla
yighlap tashlaydu. Chünki buxizmetchi we uning siyaqidiki ademler
hajetmen'ge orunsiz qopalliq qilip qattiq haqaretligen, undaqlar
bashqilargha qilghan haqaretlik muamilisige qarita allahning
jazasigha uchraydighanliqini untup qélishqan, shunga hajetmenlerge
tekebburluq bilen, chongchiliq bilen gidiyip, homiyip turup ularni xar
körgen, bu kasapet untup qalghanki, allahning bendilirini xar
körgenlerni allah qattiq xar qilidighanliqini bilmigen.
Undaqlargha éytimen:
din dégen yaxshi muamile ikenlikini untup qaldingmu?
Bendilerni xar körgenlerni allah xar qildighanliqini yadingdin
chiqirip tashlidingmu?
Allah séning ushshaq ‫ ـ‬chong hemme nersengdin hésap
aldighanliqini, jümlidin bashqilarning hajitini orundash bedilige sen
dölettin alidighan maashingdinmu hésap biridighanliqingni untup
qaldingmu? Bu heqte allah din qorqmamsen ?!
Allah taala kishilerning hajitini rawa qilip biridighanlargha zor ejri
ata qildighanliqini anglimighanmiding?!
Hezriti ibni ömer resulullahning mundaq dégenlikini bayan
qilghan: kishilerge eng menpeet tégidighan adem allah gha eng
333
söyümlüktur, allah eng yaxshi köridighan ish ‫ ـ‬bir musulmanni xoshal
qilishtur, yaki uning qiyinchiliqni hel qilishtur, yaki uning qerzini ada
qilishtur, yaki uning achliqini tügitushtur. Bir musulman
qérindishimning hajitini rawa qilish üchün méngish men üchün
mesjidte bir ay étikap qilghandin söyümlüktur, kimiki ghezipini
bésiwalsa, allah uning eyibini yapidu, kimki özi xalisila bir ish
qilalaydighan halette achchiqini yütse, qiyamet küni allah uning
qelbini razliqqa tolduridu; kimki birmusulman qérindishining hajiti
üchün méngip uni rawa qilsa, allah taala qedemler téyilip
toxtimaydighan kunde uning qedimini mustehkem qilidu. Yaman
exlaq xuddi sirke heselni buzghandek emelni buzuwétidu (sehi
hedisler toplimi, albani 176- hedis).
- birxizmetchini bashliq haqaretlep, tillap uninggha nahaqchilik
qilidu, shuning buxizmetchi pütünley bicharilik we yüreksizlik bilen:
uninggha gep qayturup birer éghiz söz qilalmaymen, bolmisa
qorsiqimni baqalmay qalimen deydu.
Uninggha deymenki, séning izzet hörmiting qorsaq béqishtin
muhim! Izzet ‫ ـ‬hörmitimiz jan béqishning kapaliti bolush kérek,
hergiz eksiche emes. Hörmet ‫ ـ‬ghorurini yoqitish pak ‫ ـ‬shereplik we
bextlik hayatini yoqatqanliqtur! Haqaretlik hayat ach qorsaq
yashashtinmu yaman.
Muqeddes ‫ ـ‬ulugh nersilerni we yer ‫ ـ‬zéminliri tartiwélinsimu
buninggha razi bolup qarap turidighan, égelliwélin'ghan zéminlirigha
we öltürülgen oghlanlirigha bash qaturup ketmeydighan bir ummet (
xeliq ) choqum düshmenliri aldida izzet ‫ ـ‬hörmitini, qimmitini
yoqatqan heywisiz xar ‫ ـ‬zar we bichare ümmet ( xeliq ) hésaplinidu.
Muqeddes nersilirni, yer‫ ـ‬zémin we oghlanlirining qénini
bikargha bergen ummetning nedimu hörmiti bolsun ??!
- chet ellik mutexessilerni hörmetlep, ularning qedrini bilsimu, öz
yurtining oxshash sewiyidiki mutexesslirini hörmetlimeydighan
shirketler bar.
Bir qétim hawa arqiliq seperge chiqqinimda ayropilan kéchikip
qalghini yadimda. Shu chaghda ayropilan xizmetchiliri kélip chet'ellik
yoluchilargha paypitek bolup özre éyitsimu, ereb yoluchilirigha
perwamu qilip qoymighan idi, wetendashlirigha qilche ehmiyetsiz
334
qarap, ulargha birer éghiz özre yaki kechürüm sözi qilishmighan idi,
shu peytte, biz üchün öz zéminimzdimu qilche qedir ‫ـ‬
qimmitimizning yoqliqini hés qighan idim...
Biz bir ‫ ـ‬birimizni xar köriwatqan yerde, bashqilardin qandaqmu
izzet ‫ ـ‬hörmet küteleymiz?!
Heqiqetenmu, özige böre, doshmen'ge müshük dégen mushu ‫ـ‬
de!...
Qérindashlirim! Ewlatlirimiz, ballirimizning qelbige izzet ‫ ـ‬ghorur
uruqini tikleyli!
Islam dinimiz xarlinishqa, haqaretlinishke, bichariliqqa qarshi
turisimu, möminning eng muhim süpetliridin biri izzet bolsimu,
néme üchün mushundaq ademni ghem ‫ ـ‬qayghugha, elemge,
xorluqqa salidighan misallar jiq ??!
Qérindashlirim ! Bash égish, boysunush yersharning we
haywanlarning süpetliridindur, ularni allah bendilirige boysundurup
bergen, bash egdüürp bergen, allah taala deyduki : ular bilmemduki,
ular üchün haywanlarni qudret qolimiz bilen xelq ettuq, ular
haywanlarni bashqurup turghuchilardur; haywanlarni ulargha
boysundurup berduq, ular haywanlarning bezisini minidu, bezisini
yeydu , (yasin surisi, 71- 72 ‫ ـ‬ayetler).
Bash égish, boysunush peqet möminler öz ara muamile qilghan
bir halette möminning süpetliri qatarida bolalaydu, chünki mömin öz
qérindishi aldida kemter, mulayim bolushi lazim.
Allah taala debduki: i möminler! Silerdin kimki murted bolidiken,
allah (uning ornigha ) allah ularni söydighan, ularmu allah ni
söydighan, möminlerge köynidighan, kapirlargha shepqetsiz,
allahning yolida jihad qilidighan we malamet qilghuchining
malamitidin qorqmaydighan birqewmni kelturidu.(bu süpetler bilen
süpetlinish ) allahning pezlidurki, ( allah ) uni (bendiliridin) xalighan
kishige béridu. Allahning ( pezli ) kengridur, ( allah ) hemmini
bilgüchidur maide surisi, 54‫ ـ‬ayet.
Ibni mes'ud resulullahning mundaq dégenlikini riwayet qilidu :
her‫ ـ‬bir kemter mulayim, chiqishqaq we kishilerge yéqin ademning
dewzexke kirishi haram qilin'ghan , imam ehmed riwayet qilghan,
3742- hedis.
335
Qérindashlirim !
Burunqi ereblermu izzet ‫ ـ‬ghorurluq idi, xarliq, haqaret we ar ‫ـ‬
nomusni qobul qilmaytti. Hezriti aishidin riwayet qilinduki, resulullah
uninggha: qewming kebining ishkini némishqa igiz kötirip
salghanliqini bilemsen? dégen, aishe deydu men: yaq dep jawab
bersem, resulullah mundaq dédi: ular xalighan kishilerla kirelisun
dep shundaq qilghan. Birersi kirmekchi bolup qalsa, yuquri chiqishqa
yol qoysimu, kirey dep qalghan chaghda ittirwétetti- de, u chüshüp
kétetti , muslim riwayet qilghan.
Qérindashlirim !
Ular izzet - ghorurni dep peqet xalighan ademlernila bu
beytillagha kirgüzettii.
Allah din islam we musulmanlarning izzet ‫ ـ‬ghorurni qayta
tiklep bérishini tileyli!.
Biz allah din tileymizki, quddus ishikidin musulmandin bashqisi
kirmise iken, her qandaq islam yurtigha kiridighanlar peqet
musulmanlarning qoshulushi we ruxsiti bilen kirsiken!.
Allahni we uning resulining raziliqini közleydighan taet izztni,
kitab ‫ ـ‬sünnetke layiq halda allahning dinini ching tutush izzitini,
allah gha heqiqi ishinish we mustehkem tewrenmes ishench izzitini;
allahning düshmenlirini héyqturidighan, xar qilidighan, ularning
yamanliqlirni, körenglilirini yer bilen yeksan qilidighan heqiqi izzetni
qayta qolimizgha bérishini allah din tileymiz.
Izzet - hörmitimiz shexis we ümmet miqyasida choqum qayta
tiklinishi kérek, ümmet izzet ichide berpa bolushi, shexismu ézzitini
qaytidin qoligha élishi lazim.
Izzet menbesi
izzetning peqetla bir menbesi bar: kimki heqiqi izzetni xalisa
uchoqum mushu menbege qaytishi kérek, del mushu birdinbir, ulugh
menbege iltija qilmay amal yoq!
Heqiqetenmu, ubirdinbir menbedur, menggü xormas, tügmes ‫ـ‬
pütmes menbedur; héch kim ziyan salalmaydighan, héch kim
ajizlitalmaydighan, bashqa héch kimdin küch toluqlashqa hajiti
chüshmeydighan menbedur! U‫ ـ‬eziz hem izzet ata qilghuchi, barliq
izzet we qudretning menbesi yalghuo allah dur!
336
Allah taala deyduki : kimki izzet ‫ ـ‬sherep izdeydiken, barliq izzet
allah gha mensuptur ! fatir surisi, 10‫ ـ‬ayet.
Yene allah taala deydu : éytqinki, padishahliqning igisi bolghan i
allah ! Xalighan ademge padishahliqni bérisen, xalighan ademdin
padishahliqni tartip alisen; xalighan ademni eziz qilisen, xalighan
ademni xar qilisen; hemme yaxshiliqning (xezinisi) séning qolungda,
sen heqiqeten hemmige qadirsen! (al imran surisi, 26 ‫ ـ‬ayet).
Bu yer yüzide yalghuz birla asmanlar we zéminning igisi bolghan
allah izzetning igisidur.
Allah taala deyduki : izzet allah gha, allahning peyghembirige we
möminlerge mensup, lékin munapiqlar bilmeydu munafiqun surisi,
8‫ ـ‬ayet.
Qérindishim !
Dostingizgha dua qilmaqchi bolghiningizda, allah sizni eziz
qilsun! deysiz, démek izzet allah din kélidu, yer yüzidikiler öz
izzetlirige ige emes, chünki ular hemmisi allahning ilkidikilerdur.
Allahning güzel isimlirining qatarida: eziz, izzet ata qilghuchi,
barliq mulukning igisi bar.
Shunga allah taala izzetning igisidur, uni xalighan ademge ata
qilidu, allah ni qoyup özini bendilerge xar qilip bergenlerdin izzet ‫ـ‬
sherepni éliwétidu, chünki allah taala asmanlarning we zéminning
igisidur.
Qérindishim !
Egersen melum bir insan'gha iltija qilsang, u bügün eziz bolghan
teqdirdimu, ete xar bolup; bügün bay bolghan teqdirdim, ete yoqsul
bolup qalidu; bügün tirik bolsimu, ete ölüp kétidu.
Bichare bicharige iltija qilamdu?
Yoqsul yoqsulgha iltija qilamdu?
Ajiz ajizgha iltija qilamdu?
Sugha gherq bolghan adem yene bir gherq bolghan ademge
ésilamdu yaki özni qutulduralaydighan birige ésilamdu?!
Yoqiliwatqan kishi yoqiliwatqan kishige ésilamdu yaki menggülük
tirik zatqa ésilamdu?!
Qérindishim !
Eger sen izzetni xalaydighan bolsang, undaqta allah taalagha
337
yüzlen, uninggha iltija qil, uninggha tewekkul qil, uninggha
tayan'ghin ! Uninggha ishen'gin!
Allah taala mundaq deydu : kimki izzet ‫ ـ‬sherep izdeydiken,
barliq izzet allah gha mensuptur! fatir surisi, 10 ‫ ـ‬ayet.
Yene: ularkapirlarning qéshidin izzet we qudret telep qilamdu?
Barliq izzet we qudret allah gha mensup! nisa sürisi 139‫ ـ‬ayet.
Bir nesihetchi, peylasop shaér éyitqan :
eziz süpetlik zatning himaye side izzet bar,
téwinsa qollargha kim, qilar allah uni xar!
Kimki birer xizmetke yaki uning xojayinigha payda menpeet
közlep, qorsaq béqish üchün téwinip, uning buyruq ‫ ـ‬cheklimilirini
allahning buyruq ‫ ـ‬cheklimilirining aldigha qoysa, u choqum nadan,
gunahkar we pes ademdur. Chünki xizmet üchün bichare haletke
chüshüp qalghan ademning: men xizmetning qulimen dégenlikini
üchritisen.
Men uninggha deymen :
ulugh allah arqiliq izzet ‫ ـ‬ghoruringni tikle! Shuningda menggü
bichare haletke chüshüp qalmaysen; sen hergizmu xizmetning quli
emessen, belki sen ulugh allahning qulisen !.
338
Yettinchi pesil:
allah nede
aptori: doktor xalid ebu shadi - terjime qilghuchi : hilali
allah nede?
Zamanem bu déme hergiz öter bolsang paraghette,
dégin daim:rebbim méni bayqap turar bu saette.
Qilar allah biperwaliq dep oylima birer lehze,
xewerdardur esraringdin bolalmaysen ne xilwette...
Qur'an kerim jilwisidin:
( allahning körüp turidighanliqini u bilmemdu?) eleq sürisi
14-ayet.
Kitapche:
allahning özlirini küzitip turidighanliqigha sel qarap, ademlerdin
yoshurun ishlarni qilmaqchi bolsimu, allahdin yoshuralaydighanliqini
eslep, allah gha xuddi köz aldilirida turghandek semimi ibadet qilish
we uningdin heqiqi yusunda qorqush yoligha yüzliner dégen ümüdte
töhpe qilindi.
Kitapchining mezmuni:
* qedirlik dostum, duzax otidin saqlining!
* buradirim, allahdin heqiqi haya qiling!
* allahdin qorqushning nadir ülgiliri
* haya qilishni qandaq üginish kérek.
* allahning mexluqatliri arisidiki qimmiting qanchilik?
Haya qilish waqti yétip keldi:
1- özengdin
allah sanga nede bolushungdin qet'nezer séni körüp turidighan
we qiyamet küni allahning aldida duzax derwazisi aldida özengge
guwah bolidighan küzetchi qilip yaratqan öz quliqing, közüng we
tirengdin haya qilghin.
Allah taala deydu:((ular duzaxqa kelgen chaghda, ularning
qulaqliri, közliri we tériliri ularning qilmishliri heqqide guwahliq
béridu))fussilet sürisi 20-ayet.
Resulullahmu del mushu tüpeyli külüp tashlighan idi, enes ibni
malik mundaq bayan qilghan:
339
resulullahning aldida turattuq, u külüp tashlap: némige
külginimni bildinglarmu? dep soridi, biz : allah we allahning resuli
yaxshi bilgüchidur! dep jawap berduq, resulullah mundaq dédi:
allahning öz bendisige qilidighan sözige küliwatimen, bende mundaq
deydu: i perwerdigarim! Méni zulumdin saqlayttingghu? allah
uninggha jawaben : shundaq! deydu, andin bende uninggha:
undaqta men özemge özemdin bashqa guwahchi bolishigha
unimaymen .resulullah mundaq dédi:andin allah u bendining aghzini
pichetliwitip, uning ezalirigha : sözle deydu, ezaliri uning qilmishlirini
sözlep chiqidu...andin allah bendisining sözlesh iqtidarini eslige
keltüridu, shu chaghda bende öz'ezalirigha kayip:silerdin jaq
toydum! Men del siler üchün japa chekkentimghu! deydu...
Mushininggha oxshash allah taaladin we axiret künining
teyyarliqidin yüz örigenlerge, duzax ehlige hésap küni allah mundaq
xitap qilidu: siler-dunyadiki chéghinglarda quliqinglarning,
közünglarning, tériliringlarning öz zéyininglargha guwahliq bérishidin
saqlanmighan idinglar - yeni yaman ishlarni qilghan chéghinglarda,
reswa bolushtin qorqup kishilerdin yoshurghan idinglar, wehalenki
ezaliringlarning öz zéyininglargha guwahliq béridighanliqini
oylimighan idinglar, lékin siler qilmishinglardin nurghun ishlarni allah
bilmeydu dep guman qildinglar fussilet sürisi22-ayet.
Durdane
shamliq abdulla binni abdullah mundaq bir eqil durdanisi
éytqan:
öter ömür, köpiyer gunah,
xataliqlar tekrar bi islah.
Tanalmassen bir gunahtinmu,
ezaliring bolghandaguwah!
Qérimastin ötsem der insan,
ejep!
Qilmay ölümdin agah!
Haya qilish waqti yétip keldi
2-mexluqatlardin
chünki, barliq mexluqatlar-hayatliqlar, jansizlar, insi- jinlar,
malaikiler, taghu-deryalar, zémin we okyanlar hemmisi héch bir
340
toxtap qalmastin allah ni yadlap tesbih éytip turidu.
Allah taala heq dégenki:(( kainattiki herqandaq nerse allah ni pak
dep medhilep turidu, lékin siler (tilinglar oxshash bolmighanliqi
üchün) ularning medhisini sezmeysiler)) isra sürisi, 44 ‫ ـ‬ayet.
Resulullahmu bir hediste, allah qa ibadet qilghuchilarning
intayin köplükini, hetta asmanmu ular bilen tolup ketkenlikini bizge
mundaq bayan qilghan idi: asman heqliq rewishte ghichirlap turdi,
allah bilen qesemki, asmandiki her ‫ ـ‬bir ghérich orunda allahning
pakliqini medhilep sejide qilip turghan perishtining pishanisi bar .
Allah heqiqeten paktur asman alemlerning perwerdigari
bolghan allah gha sejide qilip turghan perishtilerning jiqliqidin we
éghirliqidin ghichirlap awaz chiqarmaqta!
Belki, eqil yetmeydighan, insan tesewwur qilalmaydighan
mexluqatlar bar, allah ularni zikri-tesbiih üchün yaratqan.resulullah u
mexluqatlarning qandaq zor we qandaq chong yaritilghanliqini
mundaq bayan qilghan:
ersh xadimliridin bolghan bir xuraz toghrisida sözleshke manga
ruxset qilindi, uning ikki puti yer tégide, tajisi üstide ersh turidu,
uning qulaq pupiki bilen murisining arliqining musapisi yette yüz yil
qush uchqudek kélidu, u perishte : qarargahingda paktursen dep
turidu .
Sizmu éyting: subhanellah!allah büyüktur!
Allah ulughdur! ressulullahning bu hedisini her daim tekrarlang:
her qandaq mexluqat insan balisigha qarighanda allah gha téximu
itaetchandur!
bu hedisni meshhur tabiinlardin bolghan abdullah ibni ewn
elmisri anglap, derhal mundaq dégen:
biringlar özi min'gen ulighi, keygen kéyimi özige qarighanda
allah gha téximu köp zikri éytidighanliqidin uyalmamdighandu?
*dozaxta köymeslik üchün
söyümlük qérindishim!men shundaq dep sendin sorap baqay:
oylap kör, adiship qaysi bir yultuz,
topidin ayrilsa meqsetke xilap,
allahning emridin chetnigen haman,
weyran bop, yüksektin chüshidu ghulap,
341
gunahkar asilar ibriti üchün,
örtilip boshluqta bolidu xarab!
Hayating qurulghan heq din üstige,
sheriet-orbiting, ichide sawab.
Kainat gültaji, burchung qaldurup,
kétemsen zalalet yoligha qarap?!
Qérindishim! Xuddi yultuz allah belgilep bergen orbitini terk
qilsa örtülüp köyüp ketkendek, insanmu allah qa itaet qilish
orbitidin, allah qa boysunush yolidin chiqip ketse örtilip köyidu!
Dunyada köymestin, duzaxta köyidu!shunga allah yolidin burulup
ketme,
orbitidin
burulup
ketme,
öz
burchung
bilen
qarshilashma!shundila duzax otida köyüshtin saqlinalaysen!
Haya qilish waqti yétip keldi.
3-malaikilerdin
chong-kichik qilmishliringning hemmisini küzitip-xatirlep, ularni
allah qa melum qilip turidighan, ishliringni teqip qilip,
nepesliringnimusanap turidighan séni qoghdawatqan ikki perishtidin
haya qilghin!
U ikkisi gheplette qalmastin, uxlap qalmastin séning
gunahliringni körüp turidu, halbuki ular gunahning menisini
bilmeydu, belki némige buyrulghan bolsa shuni qilidu, séning
yaxshi-yaman ishliringgha guwah bolidu, allah qa itaet qilsang sen
bilen bir septe tursa, gunah qilsang sanga qarshi septe turidu, allah
tealabizge éytqan shu künde, ular guwahliqni ada qilip amanetni
tapshurushqa teyyar:
((kishilerning name eimali otturigha qoyulidu, gunahkarlarning
uningdiki xatirlerdin qorqqanliqini körisen, ular: way bizge!bu
nameemaligha chong-kichik gunahning hemmisi xatirliniptighu?
deydu))kehf sürisi 49-ayetning bir qismi.
Ibni abbas mundaq tepsir qilghan: bu ayettiki kichiki tebessumni,
chongi külkini körsitidu ...
Shunglashqa mujahid sanga köyünüp, chin qelbidin mundaq
nesihet qilghan: kishiler mezkur ayettiki xatirleshtin chöchügen,
halbuki zulüm din chöchümigen, shunga ushaq-chüshshek
gunahlardin saqlininglar, chünki ushshaq gunahlar yighilip égisini
342
hilak qilidu .
Yoshurun qilghanlar nashayan qiliq,
sirini saqlashqa qilalmas amal,
mumkinmu yoshurush, ikki perishteyénida shahid, hem rebbi zuljelal?!
Hikmet
malik ibni dinar mundaq riwayet qilidu:
ésheklik bir adem deryaning yénida kétiwatatti, u éshigidin
chüshüp, aghzida birni isqirtqan, shuning bilen yaxshiliq pütküchi
perishte bilen yamanliq pütküchi perishte taliship qalghan, yamanliq
pütküchi perishte: u oynap isqirtti dése, yaxshiliq pütküchi perishte :
u éshigini sugharmaqchi deytti andin allah ulargha bir perishte
arqiliq mundaq buyruq yetküzdi: isqirtqinini xatirlenglar, allah özi
chüshinidu .
Gunahing bolsimu zerridek yénik,
meqsetlik qildingmu, sürüshte bardur.
Yamanliq taparsen yamanliqinggha,
izgülükliringge utuqlar bardur,
bu mena bayani ulugh rebbingning,
sürei zilzal da ber qarardur.
Qérindishim! Shundaqla:
4- qewmingdiki yaxshi kishilerdin haya qilghin!
Chünki, resulimiz éytqanki: xuddi qewming ichidiki salih
kishilerdin haya qilghiningdek, allahdin haya qilishingni tewsiye
qilimen .
Qérindishim manga chin sözüngni éytip baqqin, eger öz
tuqqanliring arisidin bir salih kishi öyüngge qedem teshrip qilip séni
ziyaret qilsa, andin séni özi bilen bille namaz oqushqa buyrusa, eger
sen binamaz adem bolghiningda, haling qandaq bolar idi? Yaki u
tuqqining séni qur'an oqushqa teklip qilsa, qarap körgende,
öyüngdiki qur'an kerimni topa bésip yatqan, uni ötken yilqi ramizan
ayliridin béri sürtüp qoyushqa yarimighan bolsang; yaki u sanga eng
yéqin mesjidni körsütüp qoy dése, halbuki, sen yastuqingni qirlap
öydin chiqmaydighan, peqet öyüngdila namaz oquydighan horun
adem bolghan bolsang...bundaqta qandaq ehwalda qalar iding?!
343
Qandaq inkas qayturar iding?!!
Choqumki, sen u kishidin haya qilip uning könglige azar
yetküzmesliking we öz eybingni yoshurush üchün namaz oquysen,
qur'an oquysen yaki mesjidke yügreysen... Undaqta, ulugh allahning
aldida bundaq xijalet hésliri yoqmu?!
Qérindishim! Ferqed el sen'gi teswirligen munapiqtek bolup
qélishtin saqlan: munapiq küzitip turar; birersi körünmisila yamanliq
ishklirige özini urar, u ademlernila közde tutar, allah ni közde tutmas
.
5. Heqiqi haya ‫ ـ‬allah tin haya qilishtur!
Qérindishim! Allah tin haya qilghinki, ((u séni (namazgha)
qopqiningda körüp turidu, namaz oqughuchilar arisidiki
herketliringni (sejde, ruku, qiyamliringni) körüp turidu)). Shuera
sürisi, 218 ‫ ـ‬219 ‫ ـ‬ayetler.
Bilmemsilerki, allahning süpetliridin biri:((közlerning xiyanitini
we qelblerdiki yoshurun sirlarni bilip turidu)). Ghafir sürisi, 19 ‫ ـ‬ayet.
Allah kéche ‫ ـ‬kündüz démey yoshurun we ashkara barliq
ehwalinglardin xewerdardur, ((siler qeyerde bolsanglar, allah siler
bilen birge)). Hedid sürisi, 4 ‫ ـ‬ayetning bir qismi.
Zalaletke chöküp, gunahlargha gherq bolghan ashundaq biri
((allahning (uni)körüp turidighanliqini bilmidimu?)). Eleq sürisi, 14 ‫ـ‬
ayet.
Qilmishinglarni allah bilmey qalidu dep oylimanglar! Qiliwatqan
ishinglarni allah körmey qalidu, dégen gumanda bolmanglar! (( allah
heqiqeten silerni közetküchidur)). Nisa sürisi, 1 ‫ ـ‬ayet.
Belki allah özi toghrisida :((her ‫ ـ‬bir kishining qilghanlirini közitip,
üstide turghuchi)). Red sürisi, 32 ‫ ـ‬ayet. Dégen...
Her ‫ ـ‬bir kishining arisida senmu barsen, oqurmen burader!
Humeyd ettewil dégen alim sulayman ibni elige mundaq söz
qilghan: eger allah körüp turidu dep oylighan halda, xilwette allah qa
asiyliq qilghan bolsang, heqiqeten zor jinayetke jür'et qilghan
bolisen; egerde allah körmeydu dep oyilghan bolsang, éniq kapir
bolghining shu! .
Hey burader!...
Ebul ferej ibni jewzi mundaq dégen idi: allah! Allah! Allah! U
344
sen mewjud bolmastila sen terepte turghan, yeni séning
yaritilishingni himaye qilip, perishtilerge:((men siler bilmeydighan
nersini bilmen)) dégen. Beqer sürisi, 30 ‫ ـ‬ayet.
Séning az ‫ ـ‬paz emilingni köpke sanap:((allah köp zikri qilghuchi
er we ayallar)). Ehzab sürisi, 34 ‫ ـ‬ayet, dep teripligen.
Séning esli ata ‫ ـ‬anangning xataliqining özrisini sanga körsitip: ((
(sheytan) aldamchiliq usulliri arqiliq ularni (yuqiri mertiwidin töwen
mertiwige) chüshürdi)). Eraf sürisi, 21 ‫ ـ‬ayet) dégen. ..
U séning yarimas qilmishliringni: ((i insan! Séni merhemetlik
perwerdigaringgha asiyliq qilishqa néme aldidi?)). (infitar sürisi, 6 ‫ـ‬
ayet)
libasigha yögep, özige qilghan muamilde séni paydigha
érishtürüp:((on hesse artuq sawapqa ige bolidu)). ( en'am sürisi, 159
‫ ـ‬ayet)dégen...
Sen yoq chaghda séni himaye qilghan zat, sen bar chaghda séni
hergiz ziyan'gha uchratmas... U xuddi séni qalghan mexluqatlarning
aldida qoyghinidek, senmu uni teleplirige qarita qelbingde birinchi
orun'gha qoyghin!
Nadir ülgiler
A. Ibni ömer bilen padichi:
abdullah ibni ömer mekkige kétiwatqan sepiride, aram élish
üchün yolning bir yéride toxtidi.shu chaghda uning yénigha bir
padichi yétip keldi.abdullah uninggha hey padichi manga
qoyliringdin birni sétip bergin! dédi.padichi: men qulmen dep jawap
berdi, abdullah: xujayininggha bir qoyni böre yep ketti déseng
bolmidimu? diwidi, u: allah barghu? dédi, ibni ömer yighlap ketti,
kéyin u qulning égisige bérip, uni sétiwélip azad qildi we uninggha
bir top qoy sétiwélip in'am qildi...
Kimki allah rizasi üchün haramdin waz kéchse, allah uninggha
halalni ata qilidu, bir dane qoy aldida ippitini saqlighan ademni allah
bir top qoygha ige qildi...
B. Shehwetlerge ghalip kelgen haya:
medinilikler arisida bir yash yégit bar bolup, barliq namazlargha
ömer ibni xettap bilen birge hazir bolatti, bu yigit körünmey qalsa
ömer ibni xettap uning ehwalini sorap turatti. Mediniliklerdin bir
345
ayal bu yigitke ashiq bolup qalghan idi.bu ayal öz ehwalini bezi
ayallargha bayan qilghanda, birsi uninggha: men héle ishlitip u
yigitni séning qéshinggha kirgüzüp bérimen dep wede qildi.
U héliger ayal yigitning ötidighan yolida olturdi, yigit yoldin
ötken chaghda, uninggha: men yéshim chongiyip ajizlap qalghan
momaymen, bir qoyum bar idi, saghay désem saghalmidim, allah
rizasi üchün yardem qilghan bolsang dédi.yigit uning öyige kirishige
héliqi ashiq ayal yigittin özige yéqinlishishni telep qildi, yigit özini
qachurdi, yigit u ayalning telipige qet'i unimighan chaghda, ayal
alla-chuqan köterdi we kishiler yighildi.
U ayal: bu yigit öyge bésip kirip nashayen ishqa zorlidi dep
turiwaldi.kishiler yigitke étilip kélip, uni urushqa bashlidi hemde
yigitni baghlap ömer xelipining aldigha élip bérishti.
Ömer uni körüshi bilenla: i allah u toghrisidiki oyumni
yalghan'gha chiqarmighin dédi.kishiler uninggha weqeni bayan
qildi.Ömer yigitke burulup: manga rast sözligin dédi.yigit heqiqi
weqeni sözlep berdi.xelipe ömer : héliqi momayni körseng
tonumsen? dep sorighanda, u : tonuymen dédi.
Ömer héliqi ayalning xoshnilirigha adem ewetip, ayallarni
ekeldürüp yigitning aldidin ötküzdi, u tonuyalmaywatatti, axiri bir
momay ötken chaghda, yigit derhal: i möminlerning emiri mana
mushu shu dédi, ömer mubarek derrisini kötürüp u mumaygha:
manga rast gep qil dep buyrudi, mumay weqeni yigitning déginige
oxshash bayan qildi, xelipe ömer: arimizda yusup eleyhissalamdek
yigitlerni qilghan allah qa medhiyeler bolsun dep towliwetti.
Mubarekning toyi mubarek..
Bu, imam, islam pishiwasi teriplik abdllah ibni mubarekning
dadisi mubarek toghrisidiki gep.mubarek esli xujayini azat qilghan
qul idi.kéyin u bir baghda ijarikesh ishlemchi bolghan idi.
Künlerning biride baghning égisi bir top dostliri bilen bille
baghqa kirip qaldi we mubarekke: obdan tatliq anardin üzüp ekelgin
dédi.u bir qanche anarni ekelgen idi, achchiq bolup chiqti, baghning
égisi: sen tatliq anarni achchiqidin ayrip tonuyalmamsen? dep
soridi.u siz manga tatliq -achchiqini tonushqa manga ruxset
qilmighan tursingiz dep jawap berdi.baghning égisi: sen munche
346
yildin biri baqqa qarawatqan turughluq mundaq deysen'ghu? dédi.
Hemde u özini aldawatidu dep guman qilip, bagh qoshniliridin
sorap kördi.ular: mubarek bu yerde ishligendin béri birer dane
anarni yep baqmidi déyishti.
Baghning igisi uninggha: mubarek, sen dep baqqin méning birla
qizim bar, uni kimge bérishim kérek? dep soridi.mubarek mundaq
dédi: yehudilar pul-mal üchün qiz béridu, nasaralar güzellik üchün
qiz béridu, erepler esli-nesep sürüshtürüsh üchün qiz béridu,
musulmanlar teqwaliq üchün qiz béridu, siz qaysi türge
kirisiz?qizingizni öz türingizdikilerge béring .
Baghning égisi sendinmu teqwadar adem tépilarmu? dédi we
kéyin qizini uninggha berdi.del mushu qizdin meshhur abdullah ibni
mubarek tughuldi...(munbet yerning giyasi allahning izni bilen
körkem ösidu, nachar yerning giyasi nachar ösidu)eiraf sürisi58-ayet.
Üch toplam
hayaliq qérindishim! Bilginki, qilghan her qandaq emeling
üchün qiyamet küni üch depter toplimi échilidu:
néme üchün qilding?'allah üchünmu, sheytan üchünmu? Din
üchünmu? Jennet üchünmu, yaki dozax üchünmu?malaiklerni
xursen qilish üchünmu, yaki xapa qilish üchünmu?'iblisqa
düshmenlishish üchünmu, yaki dostlishish üchünmu?
Eger allah üchün bolsa rawan bolghini, bashqilar üchün
bolghandakéchikkini.
Qandaq qilding?'eger emelliring allah üchün bolghan bolsa,
qandaq ada qilindi?qelbingdiki heqiqi niyet bilenmu, yaki
wijdaningdin sirtmu?
Kim üchün qilding?'emelingde allahning rizaliqinila közlep chin
ixlasing bilen qildingmu?niyitingde allahning mexluqatliridin biri
shérik boldimu ya?'emeling bilen riya qildingmu?bashqilargha
dawrang sélish üchün boldimu?!!
Hayaliq buradirim!sen möminsen, mömin dégen puxta,
estayidil bolidu, ishench bilen qedem basidu, hergiz namaz sham
qarighusidek qarisigha ish qilmaydu.
Qilishni qandaq üginish kérek?
347
Allah ni tonushni qandaq wayigha yetküzüsh lazim?
1- intayin asan usul:
sehl ibni abdulla tesetturi mundaq dégen:
ü ch yash waqtimda kéchiliri turup ibadet qilattim, tagham
muhemmed ibni siwarning oqughan namazlirigha qaraytim, bir küni
mendin: séni yaratqan allah ni zikri qilmamsen? jéji, men: qandaq
zikri qilimen? dep sorsam, yotqiningda örülgen chaghliringda tilingni
heriketlendürmestin qelbing bilen üch qétim: allah men bilen bille,
allah qarap turghuchi, allah méni körüp turghuchi dégin dédi.
Men bir nechche kéchilergiche mezkur sözlerni tekrarlighandin
kéyin, taghamgha bildürdüm. U manga: ularni her kéchisi11qétimdin
tekrarlighin dédi. Men mushundaq tekrarlawersem, qelbimge bir xil
shérin tuyghu peyda boldi, bir yil ötkendin kéyin tagham manga:
ügen'giningni yadla, qebrige kirgüche shundaq dawamlashtur, u
sanga dunya we axirette menpeet qilidu dédi. Nurghun yillarghiche
mushundaq dawamlashturup keldim. Kéyin bir küni tagham manga
mundaq dédi: hey sehl, allah özi bilen bille bolghan, uninggha qarap
turghan hem körüp turghan adem allah qa asiliq qilamdu?
2. Gunahlardin saqlan'ghin
hayaliq qérindishim !
* eqil ghayip bolup, shehwet ghalip kélip, gunah yéqinliship,
qelb mestlikke gherq bolghanda derhal yadlighin: allah men bilen
bille, allah manga qarap turghuchi, allah méni körüp turghuchi!
* xiliwette turghiningda, héchkim qéshingda yoq chaghda, közler
uyqugha gherq bolghan waqitta esligin: allah men bilen bille, allah
manga qarap turghuchi, allah méni körüp turghuchi!
* allahning nimetlirini köz aldigha keltürüsh.
Qanche qétimlap aghrip qalghiningda, u sanga shipaliq ata qildi;
béshinggha kün chüshkende séni qutqazdi; ach ‫ ـ‬ussuzliqqa giriptar
bolghiningda u séni ozuqlandurup, ussuzluqingni qandurdi;
gunahliringni meghpiret qilish üchün séni qiyinchliqlargha duchar
qilip sinidi, xataliqliringni öchürüsh üchün bala ‫ ـ‬qazagha giriptar
qildi; milyunlighan kishiler kapirliqning déngizigha gherq bolup
yürgende, u séni islamgha musherrep qildi; sanga körüsh, anglash,
chüshinish nimetlirini ayimidi, halbuki bu németlerdin nurghun
348
adem mehrumdur...sen uninggha gunahliring arqiliq pochiliq
qilisenu, u séni söyidu; uninggha asiy bolisenu, u gunahliringni
meghpiret qilidu...
Sen allahning sanga yapqan xeyrxahliq perdisini yirtisangmu, u
séni rehmet perdisi bilen dawamliq yapidu; yamanliq qilghininggha
yaxshiliq qilidu, gunah qilghininggha in'am qilidu, munasiwetni
üzginingge qarimay sanga köyinidu; tilingning yalghanchiliq gunahi
üchün séni sözlesh nimitidin mehrum qilmaydu; haramgha tikilish
gunahing tursimu, séni körüsh nimitidin ayrimaydu; haram,
nashayan sözlerge qulaq sélish xataliqing üchün séni gacha qilip
tashlash arqiliq jazalimaydu...
U sanga sen bilidighan nimetlernimu, sen bilmeydighan
nimetlernimu ata qilghan; sen uning bezi nimetlirini hés qilsangmu,
bezilirini sezmeysen, shundaq jiq nimetlerni ata qilghanki, sen ularni
daim körüp adetlinip qalghning üchünla shükri qilishni untup
qalmaqtisen, ularning qimmitini peqet ulardin ayrilip qalghan
chéghingdila tonup yételeysen...
Harun reshidning nesihetchisi
ibni sammak ismi bilen meshhur bolghan muhemmed ibni
sebih bir küni harun reshidning hozurigha kirgen idi, uning qolidiki
qachida bir yutum su su bar idi, u men sizni bu su din mehrum
qilsam nechche pulgha sétiwalar idingiz? dep soridi.harun reshid:
qol ilkimdikilerning yérimigha sétiwalar idim dédi.ibni semmak: uni
ichkendin kéyin siritqa chiqishtin mehrum bolsingiz, buning amalini
nechchige sétiwalar idingiz? dep soridi.harun reshid: barliq
mulkimge sétiwalghan bolattim dep jawap berdi.ibni semmak dé
diki: mülkingiz bir yütüm su we bir qétim séyishke yaraydiken!
her künlüki 24ming német
ibni qeyyum rehmutullah mundaq dégen:
nefes élish insanlar sanap yürmeydighan németlerning adettiki
birsi bolishi kupaye, insan bir kéche-kündüzde 24ming qétim
nepeslinidu, démek allah birla nepeslinish babida insan'gha bir
kéche kündüzde 24ming dane nimet ata qiliwatidu bu németlerning
her birige qarita bendining allah gha shükri-rehmet éytish
mejburiyiti bolidu
349
erabi ustazning telimi
hékaye qilinishiche, bir erabi(taghliq ereb)xelife harun
reshidning aldigha kirip, uninggha mundaq dégen: hey
möminlerning emiri!allah sende bar németlerni ularning shükrisini
ada qilish bedilige dawamlashtursun! Sen bolishini ümüd qilidighan
németlerni allah gha yaxshi ümüdte bolush bedilige qolunggha
yetküzsun!sende bar bolsimu, sen tonumaywatqan németlerni
ulargha shükri qilishing üchün sanga tonutsun!
bu söz harun reshidke bek yaqti we mundaq dédi: uning
teqsimlishi néme dégen yaxshi!
3.allahning mülki ichide qimmiting qanchilik?
Bu ulugh kainatning hejmini we özengning uningdiki halitingni
éniq bilseng, téximu haya qilishinggha bu obdan türtkilik rol
oynaydu, allahning aldida küzitilip turghanliqingni éniq sézishke
bashlaysen, birinchi hediske qulaq salghin, resulullah mundaq
dégen: yetteqat asman-ershi-kursining ichide peqet qalqan'gha
tashlap qoyulghan yette dane tenggidek kélidu .
Undaqta yetteasman qanchilik dep soraysen?
Ikkinchi hediskequlaq salghin, ibni mes'ud reziyellahu enhu
mundaq dégen: bir asman bilen yene birining arliqi besh yüz yilliq
musape, her bir asmanning arliqi yene besh yüz yilliq musape, kursi
bilen suning arliqi besh yüz yilliq musape, ersh bolsa suning üstide,
allah ersh üstide qilghan-etkininglardin héch nerse allah gha
yoshurun emes .
Emdi özengning qanchilik ikenlikingni bilgensen?!sen insan,
allahning neziride pashining qanigha teng kelmeydighan dunyaning
bir qismi!undaqta, tekebburluq néme üchün?gunahlar néme
üchün?!heddidin éshish néme üchün?!!
4.emellerning sawabi bikar bolup kétishidin qorqush kérek
resulimiz bu xil tehdidning ademler arisidiki chéghida itaetmen
turqigha kiriwalsimu, allahning aldida xilwette qalghanda pasiqliship
kétidighan ikki yüzlime kazzaplargha qaritilghanliqini bayan qilip
mundaq dégen: ummetlirimdin bir nechche qewmlerni bilimen, ular
qiyamet künide tihame(yer ismi)ning aqbas taghliridek yaxshiliqlar
bilen kelsimu, allah ularni tozandek tozutup yoq qilidu, agah
350
bolunglarki, undaqlar silerning qérindashliringlar, silerning
neslinglardin, xuddi silerdekla kéchiliri ibadet qilidu, biraq ular
yalghuz chaghlirida allah haram qilghan ishlarni qilidighan
qewmlerdur!
shunga yaxshi emelliringning bihude yoq qilinishidin hezer
qil!yaxshi ishliringni asra, allah qa her daim itaet qilishtin yaltayma,
tirishchanliqliringni bihude zaya qilmighin, kéchide biperwa yol
méngip, kün chiqqanda xata yolda ikenlikini bilgen ademge oxshap
qalmighin, mexluqatlarning raziliqini emes, allahning rizasini
közligin, chünki mexluqatlarning raziliqi yetkili bolmaydighan ghaye,
ishqa ashmaydighan quruq xiyaldur.
Qaysisi asan
seleme ibni dinar mundaq dégen:
bendining allah üchün yasinishi xelqning uni yaxshi körishige
seweb bolidu, bendining xelq üchün yasinishi allahning uninggha
öch bolishini keltürüp chiqiridu, bir zat bilen madara qilish nurghun
zatlar bilen madara qilghandin asan, sen qachan allah bilen madara
qilsang(yeni uning razi qilsang) barliq yüzler sanga mayil bolidu,
qachaniki uning naraziliqigha yoluqsang, séni barliq kishiler
yaqturmaydu .
Tügeshken dewetchi
yehya ibni muaz sorunlarda mundaq déklumatsiye qilatti:
wez éytar birawlar, qobul qilinmas,
qelbidin bashta u qarar almisa.
Xalayiq!tügeshken dewetchidur shu,
sözlise, ishigha nezer salmisa,
körünüp teqwadar kishiler ara,
xilwette rebbige sadiq bolmisa!
5.yoshurun ibadet qilishning sawabidin xursen bolush
allah ni köz aldida turghandek sézishning yene bir xil usuli shuki,
yoshurun ibadet qilish arqiliq hasil bolidighan sawaptin xursen
bolush lazim.
Bu xil ibadetlerge bérilidighan sawaplar igisi, allahning sayisidin
bashqa saye yoq künde allah öz sayisida sayitidighan yette türlik
ademning üch türliki yoshurun ibadet qilidighanlardin ikenlikini
351
eslesh kupaye!: yene biri, abroyluq, güzel bir ayal özige chaqirsa,
men allahdin qorqimen, diyeligen kishidur, yene biri yoshurn halda
sediqe bergen, hetta ong qoli némini bergenlikini sol qoli
bilmeydighan ademdur, yene biri shuki, héch kishi yoq xilwet jayda
allah ni eslep közliri yash tökken kishidur
shundaq zor sawapning siri shuki, yoshurun ibadet ixlasqa
téximu yéqin, riya, maxtinish we shöhrettin téximu yiraq,
meghrurluq qilishtin ibaret nefsi xahishini tizginleshni wujudqa
chiqiridu, shunga bezi eserlerde (hedislerde)yoshurun ibadetning
ashkara qilghan ibadettin 70 hesse artuq ikenliki bayan qilin'ghan.
Shunga bu xil sawapning kattiliqni köz aldinggha keltürseng, her
qandaq ehwalda allahning cheklimisidin özengni tartishing asan
bolidu, hemde allahning aldida yéqin, salih bendiliridin bolup
qalisen.
*.shunga kebul ehbar sanga mundaq dep xoshxewer bergen:
kimiki özini körüp turidighan biri yoq jayda allah gha bir kéche ibadet
qilsa, xuddi kéchidin kündüzge chiqqandek gunahliridin chiqip
kétidu.
*yene emri ibni as mundaq dégen: kéchidiki bir rek'et namaz
kündüzdiki on rek'et namazdin yaxshidur .
*huzeyfe ibni qetade üchinchi bolup mundaq dégen: eger allah
gha xiliwette itaet qilsang, meyli sen xala yaki xalima, allah qelbingni
islah qilip qoyidu .
Bir kishi temim eddadigha : kéchide qandaq namaz oquysiz?
dégende, u qattiq ghezeplinip, andin mundaq dégen: allah bilen
qesemki, pütün kéchide namaz oqup chiqip andin uni bashqilargha
sözlep yürüshtin yérim kéchide yoshurun halda bir rek'et namaz
oqushni yaxshi körimen .
Mexpi insanperwerlik
abdulla ibni mubarek ruqqe diyarigha köp baratti we u yerdiki
bir sarayda turatti. Bir yigit uning hozurigha kélip, uning ishlirini
béjirip biretti we uningdin hedis anglaytti.
Abdulla bir qétim ruqqege kelgende u yigitni körmigenliktin,
bashqilardin uni sorighan idi, éghir qerz tüpeylidin qamaqqa
élin'ghanliqini éytishti. Abdulla: uning qerzi qanchilik iken? dep
352
sorighanda, ular: on ming tengge iken dep jawab bérishti. Abdulla
kéchisi qerz igisini chaqirtip kélip, uninggha on ming tenggini berdi
we u hayatla bolidiken, bu sirni héchkimge éytmasliqqa qesem
qildurdi, shundaqla uninggha, tang atqanda bérip u yigitni qamaqtin
chiqiriwétishni tapilidi.
Yigit qamaqtin chiqqandin kéyin uninggha: abdulla ibni
mubarek bu yerde bar idi, u sen toghirliq sürüshtürgen, diyildi.
Shuning bilen bu yigit abdullaning keynidin yolgha chiqip, uninggha
yol üstide uchrashti. Abdulla uninggha: yigit, nege ketting? Séni
sarayda uchratmidimghu? dégende, u: men bir qerz tüpeyli qamaqta
yétip qalghan idim dédi.
Abdulla: emise qamaqtin qandaq qutuldung? dep soridi, yigit:
bir kishi kélip qerzlirimni töleptu, qamaqtin chiqqan'gha qeder bu
ehwalni bilmidim dep jawab berdi. Abdulla uninggha: qerzingni ada
qilghan allahning inayitige hemdu ‫ ـ‬sana éytiqin! dédi ‫ ـ‬de, andin
uning bilen xoshliship yoligha rawan boldi…
ishinish ishenmeslik öz ixtiyaring. Resulimiz mundaq dégen: bir
kishining bashqilar körmigen jayda oqughan nepli namizi,
kishilerning köz aldida oqughan 25 qétimliq namizigha teng kélidu .
Buning menisi shuki, öyüngde bir yil ichide oqughan nepli namizing
üchün, mesjidte 25 yil oqughan nepli namazning sawabigha ige
bolisen!
Shunga resulullah körsitip ötken: namazning eng ewzili ‫ـ‬
kishining öz öyide oqughan namizidur, peqet perz namaz buning
sirtida .
Axirqi nida
qachan'ghiche gheplette yürersen tamashshayu ‫ ـ‬rahette,
halbuki ölüm perishtisi yétip kéler, sen biperwa pursette;
qachan'ghiche qatraysen pul ‫ ـ‬mal yighish koyida, halbuki ölüm
dorghisi künséri keyningdin yéqinlap kelmekte.. Agah bolghin!
Peqet pütün ixlas ‫ ـ‬taqiting yetkenche qiliwalghan ibaditing bir
azdin kéyinla qebrige kirginingde bolup qalghusidur eng paydiliq
rahiting we amiting!
Emelliring, emelliring,
namazliring, namazliring!
353
Teqwadarliq süpetliring sanga hemra bolar taxtida sen
yuyulghanda, sanga yoldash bolar ular, jinazang kötirilip élip
méngilghanda, ular sanga hemra yene namaz oqulghanda!
Qachan sen oyghansang qaytidin tirilish suri chélin'ghanda,
hem yoluqsang sarasimge, insanlar mehsher meydanigha
yighilghanda, sendin qachsa anang ‫ ـ‬dadang, bir tuqqan acha ‫ـ‬
akang… del shu chaghda hazir bolar yaxshi emelliring, sen bilen bille
bolar nege barsang, héch ayrilmas nede tursang! Qebride bolsa, ular
yalghuzluq hés qildurmas, sanga ular xatirjemlik hés qildurar,
qoqunquncha qaldurmas, nurluq chiraq bolup yéqinglar, görüngni
zulmetke toldurmas!..qiyamet künide bolsa..
Ularning rehman taalaning ersh sayisi astida saye bolar, ulugh
padishah ‫ ـ‬allahning aldida uzaq turup hésap bérishni asan qilar…
hey qérindishim! Rziq bergüchini qoyup, rziq toplashnila
oylidingmu? Nimet ata qilghuchi bilen karing yoq nimetler bilenla
qaldingmu? Yaki xaliq(yaratquchi)ni untup mexluq (yaralghuchilar)
bilen meshghul boldungmu? Ölüm séni künige yüz qétimlap
chaqirsimu bir tal moyung tewrimes halgha köndüngmu?
Allah bilen qesemki, derexning qelbi bolghinida nale qilar idi,
tashning jéni bolghinda pighan salar idi! Derex kötigi resulullahni
dep ingrighan idi ‫ ـ‬yu, sen ghing qilmassen!?..
Allah heqqi manga dep baqqin!
Qiyamet qayim bolghan chaghda; axiret sepiri jakarlansa, azmu ‫ـ‬
köpmu mal ‫ ـ‬mülküngdin sanga menpeet kélish bikar bolsa;
jinazengni yughuchilar : suni téz isstinglar! dep towlisa, jimi
xalayiqning sen bilen qilche kari bolmisa; doxturlar nailaj murisini
qissa, yoqlighuchilar béshini chayqap közini yumsa, mirasxorlar
wapating élanigha intizar bolushup tursa;.. Axiri nepsing toxtap
awazing öchse, shu chaghda tapqan halalliring, soqqan haramliring,
baqqan balliring, tikken köchetliring; süygen ayalliring, yighqan
dunyaliring sanga menpeet qilarmu???!!!
Yaq, yaq, yaq!
Allah heqqi, sanga menpeet qildighni peqet ‫ ـ‬qilghan éhsaning,
qérindashliq xeyr xahliqing, yaki raziliq alghan dewagiring; yaki tün
qarangghusida oqughan namizing, yaki allahdin qoqup tökken köz
354
yéshing, yaki rebbingning rizaliqi üchün ayimighan sediqengdur!..
Axirqi sözimiz shüki:
1.xiliwetlerde gunah qilishtin qattiq saqlan'ghin, chünki bundaq
gunahlar ashkara qilghan ibadetlerning sawabini tamamen yoq
qiliwétidu!
2. Xuddi qewmingdiki salih kishilerdin haya qilghiningdek
allahdin haya qilghin!
3. Allahdin bashqa héchkim bilmeydighan yoshurun ibadet
purstini qoldin bermigin!
4. Nepli namazni öyde oqughin, sawabi téximu katta bolidu.
5. Yoshurun qilin'ghan sediqining ejri eng jiq, rebbingge eng
söyümlük, hemde bu qiyamet küni allah öz sayiside sayitidighan
yette türlük kishilerning qataridin bolushning bir xil yolidur.
6. Xiliwette yighlash ulugh ibadet, shunga bu xil ibadetke
érishishke urun'ghin; allahning rehmitidin ümidsizlenmigin!.
7. Séni tonuydighanlar bolmighan melum bir mesjidte heptilik
étikapta bolushqa tirishqin (mesilen, sham bilen xuptenning
ariliqida).
8.heptide bir qétim bolsimu kéchisi tang étishtin ilgiri ornungdin
turup, ikki rek'et kéchilik nepli namaz oqughin, bu mukapatqa
érshisen: (( ularning qilghan emellirige mukapat yüzisidin allahning
huzurida saqlan'ghan we ularni xoshal qilidighan katta németni
héchkim bilmeydu ))sejde sürisi, 17 ‫ ـ‬ayet.
Axirqi duayimiz shuki, barliq hemdu ‫ ـ‬sanalar alemlerning
perwerdigari allah qa xastur.
Rebbimizning xursenliki
ötmüshüngge dilxeste, tewbe qilsang hesrette,
heq yol tutsang meqsette, ornung bolar jennette.
Körgin allah kalami, qandaq güzel bayani:
tashlighan'gha gunahni meghpiret bar, elwette!
Qur'an kerim jilwisidin:
(( gunahni kechüridighan allahdin bashqa kim bar?)) ali imran
sürisi, 135 ‫ ـ‬ayet
gunah qilip, tewbe qilmaydighan, xataliq ötküzüp, meghpiret
355
telep qilmaydighanlar oyghinip qalar dégen ümidte bu sözlirimni
ulargha béghishlaymen.
Doktor xalid ebu shadi
kitapchining témiliri:
•
néme üchün tewbe qilisen?
•
meqbul tewbining shertliri
•
gunahqa seweb bolidighan ishlardin hezer
qilghin!
•
nadametning belgiliri
•
tewbengni sinap kör
•
tewbe ishkining taqilishi
•
tewbe qilghuchilarning yardemchisi
Néme üchün tewbe qilisen?
‫ ـ‬chünki allah taala séni we barliq möminlerni: (( i möminler!
Nijatliqqa érishishnglar üchün hemminglar allah gha tewbe qilinglar!
)) dep buyrughan.
Egerde tewbe qilghuchi mömin nijatliqni ümid qilsimu
uninggha ishench baghliyalmighan bolsa, gunahtin qol üzmigen asiy
bende qandaq qilishi kérek?
‫ ـ‬chünki qiyamet küni séning tarazu ‫ ـ‬mizaning köz aldingda
turghuzulup, sawab ‫ ـ‬yaxshiliqliring bir terpige, gunah ‫ـ‬
yamanliqliring yene bir teripige qoyulup ölchinidu, yaxshiliq teripini
éghirlitish üchün peqet gunahlarni öchüridighan heqiqi tewbe yolila
bar.
‫ ـ‬chünki tewbe qilghuchi allahning söyümlük bendisidur,
gunahtin tewbe qilghan adem gunahsiz ademge oxshashtur.
Gunahkar gunahlirini eslep, uningdin qelbi ghesh bolsa, gunahi
depterdin öchürülüp, pütükchi perishtilerge allah uni untulduridu.
‫ ـ‬chünki bendilerning üstidiki allahning heqqi bek zor bolup,
héchkim uni toluq orundap bolalmas; allahning nimetliri bek jiq
bolup, uni sanap turup her ‫ ـ‬birige shükri éytip bolghili bolmas;
shunga, allahning zirek bendiliri her daim tewbe qilish arqiliq
kemchilikini toldurup, chalisini pütünleshke tirishidu.
‫ ـ‬chünki allah taala tewbe qilghuchilarni söyidu, heq yolgha
356
mangghuchilarni
söyidu,
meghpiret
tiligüchilerni
söyidu,
paklan'ghuchilarni we allah gha bérilgüchilerni söyidu.
‫ ـ‬chünki iblis biz hayatla bolsaq dawamliq bizni azdurdighanliqini,
nepsimiz toxtap jan üzgiche choqum zalalatke terghip qilidighanliqini
bilimiz, shunga, allah uninggha reddiye bérip, biz meghpiret telep
qilidighanla bolsaq, allah gha yüzlindighanla bolsaq, gunahimizgha
hesret chékip yighlaydighanla bolsaq bizge tewbe ishkini ochuq dep
élan qilghan.
‫ ـ‬chünki tewbe qilsaq rebbimiz xursen bolidu, malaikiler bexitke
chümülidu; sheytan achchiq yütidu, dostlar xoshal bolup,
düshmenler nadamet qilidu, emel namemiz aqirip, derijimiz
kötirilidu, qebrimiz kengrip, qedrimiz ösidu.
‫ ـ‬chünki tewbe arqiliq yaxshiliq egiydu, ghem ‫ ـ‬qayghu yoqilidu,
rizqi kengriydu, qiynchiliq asanlishidu, beriketler yaghidu,
tosqunluqlar tügeydu, köngülge xatirjemlik, rohqa aramliq, qelbige
chushqunluq ornaydu.
‫ ـ‬chünki rebbimiz éytiqan : (( tewbe qilmighanlar zaalimlardur ))
shunga kishiler üchinchisi bolmighan ikki goruhqa bölün'gen:
tewbe qilghuchi yaki zaalim. Undaqta siz qaysi goruhtin?
Tewbining shertliri
1. Tashlash ( qol üzüsh)
meqbul tewbining birinchi sherti gunahtin qol üzüshtur.
Chünki haraq rumkilirini tutqan halda haraq ichishtin tewbe
qildim déshning néme menisi bolsun? Yaki yalghanchiliqni üzmey
qiliwatqan ademning yalghanchiliq qilmasliq qararigha kelgenmen
dégini chong yalghanchiliq ‫ ـ‬de! Yaki padishahqa ashkara asiliq qilip
turup uningdin hörmet kütken barmu?
Shundaq tewbe qildim dése u tewbe boldi, emma
yalghanchilarning, heqiqi möminlerni chüshenmigenlerning,
allahning hökümlirini mesxire qilghuchilarning tewbisi boldi...
kechürgin allah tin kechürgin allah,
chiqsa söz biixlas, menige xilap.
Gunahlar ijabet yolini etken,
ne ümid kütermen, tilikim sorap?!
Heqiqi mömin tewbe arqiliq gunahtin tamamen qol üzidu, köz
357
yashliri bilen nadamet chékidu, xataliqigha heqiqeten pushayman
qilidu we ghepletlik hayattin qelbini paklaydu.
Eskertish:
biraq bundaq dégenlikning menisi, tewbe qilghuchi gunahtin
yénip, qayta menggü gunah sadir qilmaydu dések bolamdu?
Yaq! Chünki hedis sherifte resulullahning mundaq dégenliki
éniq: herqandaq mömin bendining bezi ‫ ـ‬bezide qilip adet bolup
qalghan gunahi bolidu, yaki dunyadin ketkiche ayrilalmighan muqim
gunahi bolidu; mömin heqiqetenmu gunah ‫ ـ‬pitnilerge duchar
qilinip, tewbe qilghuchi, untulghaq qilinip yaritilghan, u wez ‫ـ‬
nesihet anglisila derhal hushigha kélidu
tewbe qilghuchi qérindishim! Yuqurqi hedisni qaytilap oqughin!
Bu mömin bendining süpetlirige diqqet qilghin, shundaq,
müdürmeydighan tulpar yoq bolghandek, her bir möminningmu
ketküzüp qoydighini bolidu, her qandaq möminning sheytan
ghippide kiriwaalidighan ajizliq noqtisi bolidu, emma u heywe, jeng
emes, hujum lékin qaqshatquch zerbe emes.. Mömin'ge paydiliq
pend ‫ ـ‬nesihet, heq söz we toghra meslihet bérilgen haman derhal
uyqusini échip gunahtin qol üzidu, xuddi héchqandaq gunah sadir
bolmighandek, xataliq ötülmigendekla, tewbe arqiliq öz yolini
tépiwalidu.
Bixeterlik klapani
* mömin hushini tapidu: gunahini dawrang qilmaydu, xataliqida
ezweylimeydu, nesihetni ret qilmaydu, dozaxqa yighlap kirmeslik
üchün, gunahni külüp qilmaydu...
* mömin uyqusini achidu: gunahtin qol üzidu, gunah shérikliri,
gunah orni we gunahqa chitildighan barliq nersilerdin qol üzidu.
* mömin eqilni tapidu: u özining gunah sadir qilghan peytide,
allahning neziride qimmiti chüshenlikini, qedri töwenligenlikini,
shunga allah uning gunah sadir qilishigha yol bergenlikini chüshinip
yétidu, eger özi allahning nezeride éziz we qedir ‫ ـ‬qimmetlik
bolghinida, elwette allahning uni gunahtin saqlap, qutuldurup, heq
yoldin ayrimayighanliqini bilip yétidu.
* mana emdi sen allah taalaning bu sözining mensini bilisen:
(( teqwadar kishiler sheytanning weswesige uchrisa allah uni
358
esleydu ‫ ـ‬de, heqiqetni körüwélip ( sheytanning weswesidin) xalas
tapidu )) ] eraf sürisi, 201 ‫ ـ‬ayet [
yeni ulardin gunah sadir bolghan we xataliq körülgen hamanla
allah ni esleydu.
Sheytan bashlirida ghelbe tughlirini kötirishtin burun
eqlinglarni tépinglar! Sheytan ghadiyip kitishtin ilgiri uni reswa
qilinglar ! U pexirlinip kitishtin burun jajisini béringlar! U
yükseklerdin ahanet azgallirigha ghulitinglar! Buning hemmisi ‫ـ‬
ularning tewbisi arqiliq ishqa ashmaqta. ..
Aldingda alte saetlik pursiting bar
resulullah (s e w ) mundaq deydu: gunah putküchi perishte
xataliq ötküzgen musulmanning gunahini pütmey alte saet ktidu,
eger bu möhlette pushayman qilip, allahdin meghpiret tilise, u
gunahni bikar qilidu, bolmisa birge bir gunah pütilidu .
Bu néme dégen keng qorsaqiliq !
allah ücheylenning üchinchiisi we meryemning oghli iysa allah
dur dégenlerge qarita allah ulargha xitab qilip mundaq dédi: ular
allah gha tewbe qilmamdu? Allahdin meghpiret telep qilmamdu? ]
maide sürisi, 74 ‫ ـ‬ayet [
hékmet
meymun ibni mehran éytqan: allah ni zikiri qilish ikki türlük
bolidu: allah ni tili arqiliq zikri qilish, buningdinmu epzili shuki,
gunah sadir qilishqa yéqin bérip qalghan chaghda, gunah aldida
allah ni eslesh .
Ong tanasip qaide
iman bilen gunahni dawamliq eslep turush ong tanasip bolidu,
yeni, iman qanche küchlük bolghanséri, gunahmu köz aldida
gewdilinip, wijdan'gha urulup turidu; eger iman halsiz bolsa, bende
qilghan gunahini shu makandin ayrilish bilenla yadidin chiqirip
tashlaydu, özini malamet qilmastin yaki wijdani puchulanmastin,
gunahqa yene gunah, xataliqqa xataliq qoshup qilidu.
* muhemmed ibni siyrin imanning pezli arqiliq gunahini qiriq
yilghiche yadida tutqan, u mundaq dégen idi : bir qétim qerzdar
bolup qaldim, shunga qiriq yil ilgiri qilghan bir gunahim tüpeylidin
qerzdarliqqa pattim, dédim. Bir kishige :hey gaday! Dep
359
tashlighanidim. ..
* mekhul bir yilghiche gunahini eslep mundaq deydu: yighlap
turup sejde qiliwatqan bir kishini körüp, u riya qiliwatidu,
dégenidim, shuning bilen men bir yilghiche allahdin qorqup
yighlashtin mehrum qilindim .
* fuzeyl besh yil gunahini esleydu we qilghan bir gunahi
sewebidin besh ayghiche kéchisi oyghinishtin mehrum bolghanliqini
éytidu.
Sen bundaq munasiwetke asasen, öz qelbingdiki imanning
derijisni perez qilip baqsang we qilghan gunahinggha pushayman
qilip uni qanche künlergiche, belki qanche saetlergiche eslep
kelgenlikingni özüngdin sorap körseng bolidu.
Yamanliq ichidiki yaxshiliq
resulullah (s e w) mundaq dégen: bir adem qilghan gunahi
sewebidin rizqidin mehrum qalidu .
Allah sendin özige muhtaj bolushung we uninggha
bicharilikingni bildürüshüng üchün riziqni mehrum qilidu, bu
muhtajliq arqiliq sanga bayliqni keltürüp béridu, bundaq bicharilik
arqiliq izzet artuqlaydu; allah néme dégen mert, néme dégen
köyümchan! Néme dégen méhriban! U bizni oyghitish üchün
éliwaalidu, bizge ata qilish üchün mehrum qilidu; uning mehrum
qilishi agahlandurush signalidin ibaret.
U uxlap qalghanlarni oyghitidu, ghapillarni agahlanduridu,
mömin buni intayin yaxshi bilgechke, peqet gunah tüpeylidinla
yamanliqqa duchar bolidighanliqini éniq bilidu, bir qushning
owlinishi, bir derexning késilishimu tesbihni terk qilishtin kélip
chiqidighanliqni, xataliq ötküzülmey yadlighan birer sürining yadidin
kötirilip ketmeydighanliqini éniq chüshinidu. (( silerge ( yeni
jéninglargha we mélinglargha ) her qandaq bir musibet yetse, u
silerning qilghan gunahinglar tüpeylidin kelgen bolidu, allah nurghun
gunahinglarni epu qilidu ( epu qilmaydighan bolsa, bala we
musibettin héch qutulalmas idinglar) )) ] shura sürisi, 30 ‫ ـ‬ayet[
gunahqa seweb bolidighan nersilerdin diqqet qilghin
haramgha élip baridighan herqandaq nerse haramdur, gunahqa
sewepchi bolidighan ishlardin qol üzgendila, gunahtin toluq qol
360
üzgili bolidu.
* eger özengning haramgha sebir qilalmaydighanliqingni
bilseng, andin yérim yalingachliq, ochuq ewret fitne ‫ ـ‬pasatliri
körülidighan bir jaygha chaqirilsang, bu jaygha bérishning özimu
sanga haram hésaplinidu.
* eger künige alte saet uxlisang uyqung tuluq qanidighanliqini
bilseng, andin bediningning aramini tamamen buzidighan halda
kéchilik olturushqa qatniship, bu tupeyli bamdat namizingni qoldin
bérip qoysang, bu kéchilik olturush sen üchün haram.
* allah ni yadingdin chéqirip, séni azduridighan, pes shehwet ‫ـ‬
hewesliringni qozghaydighan we nadametke pürset bermey
azduridighan dost ‫ ـ‬aghinliring bolsa, ular bilen bille bolush
sewebidin haram ishlargha ishik échilidighan bolsa, bundaq dost ‫ـ‬
aghinler bilen bille bolushungning özi haram.
Tewbe qilmaqchi bolghan birige ébrahim ibni edhemdin ibaret
bir ulugh zahid mundaq nesihet qilghan idi: kimiki tewbe qilmaqchi
bolidiken, yaman ishlardin tamamen qol üzsun. Burun arliship
kelgenler bilen arilashmisun, bolmisa oylimghinigha yételmes .
Hékmet
béshri ibni harisning qiz bir tughqini zebde éytiqan: bendige
eng éghir nerse ‫ ـ‬gunah, eng yénik nerse ‫ ـ‬tewbe qilishtur. Uning
éghir yükini yenggilige almashturmaydighini nimisidu?! .
2 ‫ ـ‬nadamet
nadametning tughulishi
* nadamet qilghin! Chünki sen gunahqa patqan waqtingda,
gunah sadir qilip xursenlik tapqiningda, allahning séni küzitip tuluq
xewerdar bolup turidighanliqigha ishenching bolsimu perwa
qilmastin gunahingni yuymay téximu ezweylep ketkiningde ‫ ـ‬allah tin
yiraqlishishtin ibaret zor xataliqqa yol qoyghansen!
* pushayman qilghin! Chünki sen malaikilerning hemraliqini
sheytanning dostluqigha sétiwetting, jennette peyghemberler bilen
bille ötüshni dozaxta sheytanlar bilen bille bolushqa almashturdung;
allah rehmiti we raziliqini allahning ghezip we asiliqigha tégishting...
* hesret chekkin! Chünki sen gunahlar arqiliq waqittin ibaret
desmayengni yoqatting; isit ! Sen uni paydisiz yerge serp qilipla
361
qalmastin, belki özengge zerer yetküzidighan, jazagha uchritidighan
we halaketke yüzlendüridighan ishlargha xejliding...
(gunahinglarning) her ‫ ـ‬birini gunahi tüpeyli jazaliduq ] enkebut
sürisi, 40 ‫ ـ‬ayet [
* nadamet qilghin chünki allah taala bu gunah tüpeyli séni
gunahqa patqan peytte qebzi roh qilip qalsa, séning hayatingni
échinishliq axirlashturghan bolidu, qandaq nerse üstide ölgen adem
shundaq halette térilidürilidu.
* pushayman qilghin! Chünki sen tewbe qilghan halettimu,
tewbengning qubul qilinishigha képillik qilalmaysen, meghpiret
tiligen ehwaldimu allahdin kechürüm béliti alalmaysen; shuning
üchün hesen besiri mundaq dégen: sen üchün tewbige urunushqa
qarighanda gunahni terk qilish asandur, chong gunah ötküzüp
tashlap, sanga tewbe ishiki taqilip ketse, amaling qalmasliqtin
qandaqmu xatirjem bolalaysen? .
Nadametning belgiliri bar
bende pushayman -nadamet qilsa, nadamiti qelbide ösüp
yétilip axiri köz yashliri arqiliq gunahini yuyuwiétidu.allahdin qorqup
tökülgen yash tewbe qilghuchini ali maqam, yüksek nishanlargha
örlitdu, resulullahning bu bisharitige qulaq salghin :( dewzex oti
tegmeydighan ikki xil köz bar. ......birsi alledin qorqup yash tökken
közdur.......)
yene tixi ibni ömer töwendiki suzi arqiliq kishge ilham
béghishlaydu:
(alledin qorqup bir tamche yash töküsh men üchün ming dinar
pul sediqe qilghandin artuq).
Shunga nadamet qilghuchi resullahning bisharitidin ilham ilip,
muhemmed ibni munkederning qilghinni doraydu, u allahdin qorqup
yighlighan chaghlirida köz yashlirini yüz we saqallirigha suwaytti we
mundaq deytti: dozax oti yash tökken jayni köydürmeydighanliqi
toghrisida hedis anglighanmen .
* kimiki yghlay depmu közidin yash chiqralmisa, yighlashqa
heriket qilip yighlamsirisa, axiri allah uninggha mundaq nijatkar
yighini nésip qilidu. Ebu bekri siddiq mundaq deydu: yighliyalighan
adem yighlisun, yighliyalmisa yghlamsirisun .
362
Gunahlar muamilisi
tewbe qilghuchi qérindishim! Eger bir aqil insan peqet ötüp
ketken ömiridiki gunahlirighila yighlaydighan bolsa, u ölüp ketkiche
ghem ‫ ـ‬qayghu ichide ötüshi heqliq dégenliktur; qalghan ömrinimu
ötüp ketken gunahliq dewridek ötküzgenlerning haligha way! Yene
téxi gunahliri tewbe arqiliq kechürülgen adem isil möminlerning
sawabidin quruq qalmasliqi üchün téximu teqwadar bolushi kérek...
Tewbe qilghuchi qérindishim! Yérim kéchilerde allah gha nida
qiling! Seherlerde allah gha iltija qiling ! Munajatliq awazingizni
üzmeng:
gunahlar mende köp hazir, yarebbim!
Birmu ‫ ـ‬bir sanashqa yoqtur shijaet.
Jehennem azabi bek müshkül manga,
sebrim hem küchüm yoq,
qilmasmen taqet.
Ilahim bendengmen ajiz, bichare,
saqlighin dewzextin tangla qiyamet!
Hékmet
bekri ibni abdulla muzeni mundaq dégen:
bir kishi namazgha chiqsa jamaetke ülgürelmey qalidu, eger u
buninggha qayghursa, allah uninggha jamaetning fezilitini ata qilidu .
3 ‫ ـ‬qaytilmasliqqa bel baghlash
gunahlirigha qaytidin qedem tashlap salmasliqqa belni mehkem
baghlighin, buningda tewrinip qalmighin. Oghul balilardek ish qilip,
wedengde ching turghin, niytingni emelge ashurghin, bel baghlisang
allah gha tewekkül qilghin.
Heqiqi erkeklerche irade
malik ibni dinar bir küni bazardin ötüp kétiwétip bir enjür
satquchini kördi we enjür yigüsi keldi, lékin uningda pul yoq idi, u
baqqaldin nésige bérishni ötündi, biraq baqqal unimidi, malik yene
baqqalgha ayaq kiymini gürüge qoyup turup enjür almaqchi boldiyu,
meqsetke yételmidi.
Shuning bilen malik qaytip ketti. Kishiler baqqalning qéshigha
kélip, héliqi xéridarning kimlikini bildürgendin kéyin, baqqal öz quli
363
arqiliq malikqa harwidiki barliq enjürni ewetti we u quligha : u bu
enjürlerni qubul qilidighan bolsila, sen allah raziliqi üchün azatsen
dédi.
Baqqalning quli azatliqqa érishish üchün barliq tirishchanliqini
körsitishni xiyal qilghan halda malikning öyge bardi, emma malik
uninggha : bérip xojayininggha éytiqin! Malik ibni dinar dinni sétip
enjür yémeydu, malik qiyamet künige qeder enjür yimeslikke qesem
qilghan dédi.
Qul uninggha : teqsir buni alsila, bu arqiliq men azatliqqa
érishmen dédi. Malik uninggha sen azatliqqa érishkining bilen men
bu arqiliq qulluqqa giriptar bolimen dédi.
Malik öz hewisini dep xarlinip, qorsiqini dep ihanetke
uchirghanliqini tonup yetkechke, özini edeplesh yüzisidin, nepsi ‫ـ‬
balasigha yügen sélip uni chiniqturush yüzisidin enjür yéshni özige
haram qilghan idi.
Sheytan'gha aldinip, nepsi ‫ ـ‬heweske qul bolup xataliq
azgallirigha chüshüp kétidighanlar néme üchün mushundaq éradige
kélelmeydu? Undaqlar üzini peskeshlik, peslik azgalliridin
qutuldurushni oylimastin, özini bichare halgha chüshürüp qoyushqa
razi bolghini némisi?
Polattek éradige ige kishiler
seleme ibni dinar eyni ibretni chüshünip yetkechke, bir küni u
qassaplar aldidin ötken chaghda ular: bu sémiz güsh, sétiwalsila
déyshti, seleme : mende uninggha bergüdek pul yoq dédi, ular :
pulni kéyin'ge qaldurayli déwidi, u : men özemni kéyin'ge qalduray
dep jawap berdi.
Ibrahim ibni edhemmu bu ibretni bilgechke, kishiler uninggha
erz ‫ ـ‬hallirini éytip: gösh bek qimmetlep ketti déyshkende, ulargha :
siler uni erzanlashturunglar dégen idi, yeni u göshni
sétiwaalmisangla bolidighu, démekchi idi.
Qérindishim ! Ibni sem'un éytqan bu hékmetlik sözge qulaq
salghin :
gunahlarning chakina nersiler ikenlikini körüp, qedir ‫ـ‬
qimmitini saqlash yüzisidin uninggha yolimighan idim, u méning
aditimge aylinishqa yol tapalmidi .
364
Siz yene mundaq érade arqiliq allahning beriketlirige chümülüp,
yaxshiliqlirigha gherq bolidighanliqingizni oylidingizmu?
Ebu hezm seleme ibni dinarning dillarni yuritidighan bu sözige
qulaq sélip béqing: nepsani dunyaring tüzelgende chong gunahliring
kechürülidu; bende gunah qilmasliqqa érade baghlighan chaghda,
ghelbiler uninggha quchaq achidu .
Gunahdin bashqigha quwwetsiz, xataliqtin bashqisigha éradisiz
bili bosh, gheyretsiz insanlarning haligha way !
Heweske gherq bolghan qelbke nechare,
sheytan'gha rayishu, rehman'gha asi.
Tewbige nesihet qilsang unimay,
gunahqa telpüner nepsi balasi!
Hékmet
fuzeyl ibni iyaz allah yolida jengge atlan'ghan mujahidlar bilen
widalashqan chaghda mundaq dep tapilayti: tewbe qilip turunglar,
chünki qilich qayturulmighanni tewbe qayturalaydu .
Tewbingizni sinap körüng
meghpiret tilesh bashqa nerse, tewbe bashqa nerse...
Meghpiret tilesh söz arqiliq, tewbe emeliyet arqiliq bolidu.
Meghpiret tileshni möminmu, munapiqmu jayida qilalaydu, emma
tewbini möminla wayigha yetküzeleydu, meghpiret tilesh bolsa,
allah terepke qaytish élani, emma tewbe allah bilen özüngning
arangni islah qilishtur. Shuning üchün allah taala :(( rebbinglardin
meghpiret tilenglar, andin uninggha tewbe qilinglar!)) ] hud sürisi,
52 ‫ ـ‬ayet[ dégen. Shunga yamanliq arqisidin yaxshiliq qilmaydighan,
gunahning keynidin taetke bérilmeydighan her qandaq tewbe
qilghuchining tewbisi najins hem gumanliqtur. Del shuning üchün
her qandaq bir salih kishining mushu yolnila tutqanliqini üchirtisen.
* ömer ibni xettab baghchisi bilen meshghul bolup namazgha
kéchikip qalghachqa sediqe bergen.
* uning oghli abdullamu mushundaq yol tutqan, u jamaet bilen
namaz oquyalmay qalghinida, kéyinki namaz bilen birge nepli
namazlarni oquyti.
* ömer ibni abdul'ezizning singlisi ummul beninning qéshigha
bir küni ezze xanim kirip kelgende, uning ashiqi shair küseyyirining:
365
qerzdarlar qerzini tügetti tamam,
qerzini tölimey qiynaydu ezze. ..
Dégen sözidiki bu qerzining zadi némilikini sorighan, ezze
uninggha özining bir qétim söyüwélishigha wede qilghanliqini,
emma buni orundashtin qiynalghanliqini éytiqanda, ummul benin
uninggha: wedengni orundighin, gunasi manga bolsun! dep
tashlighan we mushu sözi üchün tewbe qilip qiriq neper qulni azat
qilghan.
Meqbul tewbining eng asasliq belgisi tewbe qilghuchining
tewbe qilghandin kéyinki ehwaalining tewbe qilishtin burunqidin
yaxshi bolushidin ibaret, bundaq bolush üchün mezkür ömer, ibni
ömer (abdulla) we ummul beninlardek qilishing lazim, yeni gunah ‫ـ‬
xataliqning tesirini yoqitip, örülüp chüshüshke bashlighan iman
binayingni qaytidin mustehkemlishing zörür, allah taalaning bu
bisharitige qarighin:(( shübhisizki, yaxshi ishlar arqiliq yaman ishlar
yüyülidu)) ] hud sürisi, 114 ‫ ـ‬ayet [
resulullahning sözige qarighin: yaman ishning keynidin yaxshi
ish qilghin, aldinqisini üchürüp tashlaydu .
Sham waizi atalghan ehmed ibni asim entakining bu sözini
anglap baqsang gülqeqeliring échilip kétidu: kelmishingni islah
qilghin, ötmüshüng meghpiret qilinidu .
Heqiqi tewbe dégen néme?
* bu toghrida ömer ibni xettab: gunahtin tewbe qilip qayta
keynige yanmasliq, xuddi saghqan süt emchekke yanmighandek
dégen.
* hesen besiri: u bendining ötken gunahlirigha pushayman qilip,
qaytilmasliq iradisige kélishi dégen.
* kelbi : til bilen istighpar éytip, dil bilen nadamet chékip,
bedenni ching tutushtur dégen.
* sed ibni museyyeb: u töt nersining jughlanmisi, til bilen
istighpar éytish, jismani jehettin arini üzüsh, qelbide qayta sadir
qilmasliqni püküsh, nachar hemralardin qol üzüsh dégen.
Tewbe qilghandin kéyin hezer eyligin
yehya ibni muaz mundaq dégen: tewbidin kéyinki bir xataliq ‫ـ‬
uningdin burunqi 70 xatliqtin yaman .
366
Tewbe ishikning taqilishi
tewbe ishki peqet töwendiki ehwaldila taqilip kétidu:
1. Quyash gheriptin chiqqanda. Resulullah éytqanki: tewbining
ikki yan bosughisining ariliqi sherq bilen gherptek kélidighan ishiki
bar, quyash gheriptin chiqmighuche bu ishik taqalmaydu .
Bu ehwal qiyamet qayim bolup, qiyamet alametliri körülgen
chaghda : (( ilgiri iman éytmighanlarning yaki iman éytip yaxshi ish
qilmighanlarning imani paydisiz bolghan)) ] en'am sürisi, 158 ‫ ـ‬ayet [
künde yüz béridu.
2. Jan helqumgha kélip, malaikilerni körgen chaghda. Resulullah
mundaq dégen: jéni helqumigha yetmisila, allah bendisining
tewbisini qubul qilidu . Némishqa? Chünki bu chaghda bendining köz
aldi échilip, jan alghuchi perishtilerni éniq köridu ‫ ـ‬de, del mushu
peytte iman éytqusi kélidu, bundaq imanning qimmiti bolmaydu, bu
chaghdiki tewbiningmu héchqandaq paydisi bolmaydu, ibni ömer bu
heqte mundaq dégen: ölüm qehri yétip kelmisila, tewbe alimi
kengdur .
Besirilik tabii ebu mijlez senusining sözimu bu heqte éytilghan:
malaikilerni éniq körmisila, bendining tewbe qilish pursiti bolidu .
Tewbe qilghuchilarning yardemchisi
1. Quruq arzugha bérilmeslik, axiret üchün ete ölüp
kétidighandek ibadet qilghin! Resulullah mana mushundaq nesihet
qilghan idi.
Qérindshim! Tewbengni kéchikturup, uyqugha bérilgen
buradirim !sen tewbe qilmay yürgen halda tuyuqsiz ölüm yétip kelse
qandaq qilarsen? Yaki tosattin ölmeslikke ölüm perishtisi bilen
toxtam tüzüwalghanmusen?! Gheyiptin xewerdar bolup ölüm
xewiringni biliwaldingmu yaki tewbe qilmighuche jéningni
almaydighan'gha allahdin wede éliwaldingmu??!
Tewbe qilghuchi qérindishim! Waqitni keynige sozushtin hezer
qil! Bu, weyran bolghanlarning charisi, gedenkeshlerning desmayisi,
allah taala ular heqqide:(( sheytan ulargha chirayliq körsetti, könglini
tindurdi)) ] muhemmed sürisi, 25 ‫ ـ‬ayet [ dégen.
Hesen bu ayetning tepsiride : sheytan ularning xataliqrini ulargha
bézep körsitip, quruq arzu sélip qoydi, dégen.
367
Allah taala yene ular heqqide : (( belki insan kelgüsi hayatida
gunahqa ewzeylimekchi bolidu)) [qiyamet sürisi, 5 ‫ ـ‬ayet ] dégen.
Ibni abbas tepsir qilip : yeni gunahni qilghan bolsimu, tewbisini
kéchiktüridu, dégen.
Allah taala yene heqqide: (( ular gheyip ishliri üstide yiraq
jaydin qarisigha sözleydu)) [ sebe sürisi, 53 ‫ ـ‬ayet ] dégen.
Ikrem bu ayetni tepsir qilip: ulargha tewbe qilinglar déyilse,
mana buningdin kéyin dep keynige sozidu, dégen. Tewbini keynige
sozghuchi xuddi bir tüp derexni qomurup tashlimaqchi bolsimu, del
emgek waxtida: ete qilaychu dep kéchiktürüp, etisi kelse yene
etisige kéchiktürüwérip derex yoghinap kétip qomurushqa téximu
amalsiz qalghan ademge oxshaydu.
Öyüngni bézeysen toldurup mülkke,
kim bilsun, igisi bashqidur belkim.
Insanning arzusi ete .. ögün de,
ete dep hemmidin ayrilar her kim...
2. Tewbe qilghuchilar bilen arilishish
ömer faruq reziyellahu enhu bizge mushundaq nesihet qilghan:
tewbe qilghuchilar bilen ariliship ötünglar, ularning qelbi téximu sap
bolidu .
Qérindashlirim! Yuqsullar sediqe, yaxshiliq, zakat yaki éhsan
temeside baylarning dastixanlirini izdeydu, bularning hemmisige
érishelmigen teqdirdimu bir waqliq kechlik tamaqtin quruq
qalmaydu; sawaplargha yuqsul bendiler taet ‫ ـ‬ibadet baylirining we
dua ‫ ـ‬zikri sahiblirining dastixanliridin qelb huzurini, dua ijabitini,
beriket ‫ ـ‬rehmetning ghenimetlirini izdise bolmamdu?!
Qérindashlirim!
Yaxshilar
silerdin
zirikkiche
ulargha
yépishinglar, silerdin malalliq körmey qarshi alsila ulardin hergiz
ayrilmanglar. Birersi silerge dua inayet qilip ijabet berkitini körp
qalarsiler, xuddi eli ibni abdurehim elghezaori éytqandek: menseri
ibni meghlis allahning zikrige bent bolghan peytte uning ishikni
chekken idim, uning mundaq dep dua qilghanliqini anglap qaldim: i
allah ! Méni séning zikringdin burawatqan u ademni mendin xalas
qilip özengge qaratqin! .
Shuning bilen bu duaning berikiti arqiliq men qiriq yilghiche
368
heleb shehridin piyade heremge bérip hej qilalidim .
Hékmet
ibni ataulla iskenderi éytiqan: belkim siz nachar ademsiz,
özingizdinmu nachar adem bilen bille bolsingiz yaxshi teripingiz
körülishi mümkin .
3. Allahning nimetlirini köz aldigha keltürüsh we öz kemchilikni
körüp yétish
allah öz bendilirige ata qiliwatqan nimetler néme dégen köp!
Néme dégen zor! Halbuki biz uninggha shükri qilishta bekmu
nachar! Shundaq turughluqmu, allah bizni nimetliridin mehrum
qilmaydu; biz in'am qilghuchigha intayin asiliq qilsaqmu, u bizdin
in'amlirini ayimaydu! Uning ghezipige bekmu köp qétim layiq bolup
qalsaqmu, u yenila bizni rehmitidin qoghliwetmeydu! Bu heqte
tepekkür qilish perwerdigaridin haya qilishqa zor yardem béridu.
Haya qilishning bir türi ‫ ـ‬tewbe qilishtur!
Bu mezmun ( nimetlerge gherq belush we kemchilikni körüp
yétish) seyydil istighpar heqqidiki hediste bekmu rushen ottorigha
qoyulghan, seyyidil istighparni tang atqanda éytip, del shu küni ölüp
ketken ademge allah jennetke krish mukapatini béridighanliqi,
kechte éytip yétip shu kéchisi ölüp ketken kishigimu jennet ishiki
uchuqluqi melum.
Seyyidil istighpar
i allah, sen méning rebbimsen, sendin bashqa héch ilah yoq!
Méni yaratting, men séning bendengmen, qurbimning yétishche
sanga bergen wede ‫ ـ‬ehdilirimde turimen. Qilghan yaman ishlirimdin
sanga panah tileymen, manga bergen nimetliring arqiliq özengge
qaytimen, gunahim bilen qaytimen, méning gunahlirimni meghpiret
qilghaysen, chünki gunahlarni peqetla sen meghpiret qilisen .
4. Allahning kechürümining kenglikini bilish
tewbe
qilghuchi
qérindishim!
Kim
bilen
muamile
qiliwatqanliqingni bilgin! Sen kuffarlarghimu tewbe qilishni ottorigha
qoyghan, gunahkarlargha qaytish yoli hazirlap bergen zat bilen, öz
séxiliqi arqiliq buzuq ‫ ـ‬peskeshlerge pürset bergen zat bilen muamile
qiliwatisen; ghezipidin rehmiti ötüp ketken zat bilen, kechürümi
azabini bésip chüshken zat bilen muamile qiliwatisen. Eger u zat
369
pütün mexluqatlarni kechürsimu, bu tüpeyli uning mülkidin héch
nerse kemlep qalmaydu, u özi heqqide: (( eger siler shükri qilsanglar
we iman éytsanglar silerni azaplap néme qilidu?)) ] nisa sürisi, 147 ‫ـ‬
ayet [ dégen.
Uning bir ismi ‫ ـ‬tewbini köp qubul qilghuchi (tewwab) dur;
egerde sen gunah qilmaydighan bolsang, u qur'an kerimde bu süpet
bilen tonulmas idi! Gunah bolmisa tewbe néme ish qilsun?!
Bendining aghzidin chiqidighan eng güzel söz ‫ ـ‬i rebbim! Men
gunah qildim, i perwerdigarim, men xataliq ötküzdüm!i rebbim!
Yamanliq ötküzdüm! Dégen sözdur; tewbini qubul qilghuchi,
rehmidil zattin bu chaghda derhal : i bendem, meghpiret qildim! I
bendem kengchillik qildim! I bendem kechürdüm! Dégen jawab
qaytidu...
Qulliri qérisa, isil xojayin,
qulluqtin merdlerche boshitar dayim.
Sen cheksiz séxisen,
gunahkar qulmen,
qéridishim, dewzextin boshat ilahim!
Axirqi sözimiz shuki: ‫ ـ‬her kéchisi uxlashtin ilgiri shertlirini tuluq
hazirlighan halda tewbingizni yéngilap turung; belkim bu siz üchün
qiyamet künila oyghinidighan axirqi qétimliq uyqu bolup qélishi
mümkin!
‫ ـ‬bashqilarning heqqini öz igillirige qayturup béring; bu arqiliq
tewbe mukemmel bolidu.
‫ ـ‬kimiki dayim meghpiret telep qilip tursa, allah u kishining her
bir qiyinchiliqini tügitip, ghem ‫ ـ‬qayghulirini kötriwétidu we
oylimighan yerdin rizqi ata qilidu.
‫ ـ‬her küni 100 qétim allahdin meghpiret tileng; meghpiret
tileshte addi sözlerni qollining( mesilen: esteghpurullahel ezim, yeni,
ulugh allahdin meghpiret tileymen, dégendek).
‫ ـ‬yamanliq keynidin yaxshiliq tileng, yamanliqni öchürüp
tashlaydu; emelni emel arqiliq yuyung, yamanliqni yaxshiliq arqiliq
yoq qiling; bilishingiz lazimki, meqbul tewbining belgiliridin biri ‫ـ‬
tewbe qilghandin kéyin tewbe qilishtin burunqigha qarighanda
yaxshilinishning körilishidur.
370
‫ ـ‬heqiqi tewbe qilghuchining belgiliridin ‫ ـ‬qelbning ézilishi,
yashning tökülishi, bashqilardin nesihet telep qilish; zikri tesbih
sorunlirigha yüzlinish, dunya nimetlirige ziyade bérilmeslik, axiret
heqqide oylinish qatarliqlar bar.
‫ ـ‬nachar hemralardin qol üzüng; bu ehwalda ipar satquchigha
hemra bolmisingizmu meyli; yaman hemralarning qéshida bolushqa
hergiz intilmeng, chünki u körük basquchi bolup ‫ ـ‬kiymingizni
köydürer yaki uningdin bedbuy puraqqa irishesiz. Resulimizning:
insan özining dostining dinda bolidu, dostlishidighan kishilirige
biringlar obdan diqqet qilsun dégen hedisni yadingizda tutung.
‫ ـ‬etigen ‫ ـ‬kechlerde seyyidul istighparni oqushni untumang.
‫ ـ‬iradingizni chingitip, rohingizni berdem qurup chiqishqa
tirishing, buni burunqi adetliringizni özgertish arqiliq qilalaysiz.
Hushyar halette uxlang; gherq uyqudin oyghunung(bamdatqa)
toyghudek tamaq yeng, achliqqa chidap roza tutung(nepli roza)
nepsi we sheytan'gha boysunma hergiz,
nesihet qilishsa qulaq salma hem.
Ikkisi bolmisun aghineng, bashching,
bilisen qapqan'gha aldurar qedem.
Gunahlar we hesret- nadametler
imanning ghur- ghur shamalliri
1- qisim
gunah üstige gunah qilarsiz peyderpey,
wehalenki kütersiz sawablar, jennetuedenni.
Yad eyleng, allahqa qilmay bu qeder gustaxliq,
bir gunah ile chiqardi jennettin ademni.
Qur'an nurliridin :
uni xataliqliri qorshiwalghan..... süre beqere 81- ayet.
Bu kitapchida:
néme üchün yaxshi ademlerning arsidimu ghéribliq hés qilisiz?
Néme üchün parakende halda namaz oquysiz?
Néme üchün ibadetning lezziti, munajatlarning temini
sézelmeysiz?
Néme üchün üstingizdiki allahning heqqige sel qarap, uni
371
erzimes nazaretchi qatarida körisiz?
Néme üchün özingizni untup, qelbingizni öltürdingiz?
Néme üchün qelbingiz biaram, parakende, qattiq hem sersan?
Kitapche:
tang nurini körmeywatqanlargha, nadamet derdini hés
qilmaywatqanlargha; qelbige wez- nesihetning yangraq sadaliri
bösüp kirelmeywatqanlargha, béghishlandi.
Ularning qelbi silkinip, eqli oyghinip, közliri yashlinip qalsa ejep
emes....................................doktur xalid ebushadi.
Bu
kitapche
gunahlargha
pétip
qalsimu
bexraman
uxlawatqanlarni oyghitip, ejel sherbitini ichishtin ilgiri xataliqlirini
yuyup, hayat shamliri öchmeste umid nurlirigha yol tépwlishi üchün
teyyarlandi.
Bu kitapche teqwadar möminlerning, salih utuq iglirining gunah
hanglirigha qarap qedem tashlap qélshidin saqlinishi üchün yézildi.
Buningda qebih gunahlarning tesirini tonushturup öttüm, uni
közünglardin ilgiri qelbinglar bilen oqup chiqqaysiler. Xeyrilik
dualiringlarda biznimu untup qalmighaysiler.
1. Ilimdin we riziqtin mehrum qélish
bir küni imam shafii imam malikning aldida olturatti. Malik
uninggha heweslinip: allah séning qelbingge nur tashlaptu, gunah
zulmiti bilen uni öchürwalmighin! dédi. Biraq, künlerning biride
shafii malikning nesihitige xilapliq qilip saldi.
U özining ustazi wek'i ibni jerrahning hozurigha kétiwatqan yolda
bir ayalning échilip qalghan hoshuqigha qarap qaldide,
untughaqliqqa giriptar bolup, este saqlash qabliyiti suslashti. (shafii
yadlashqa tayinatti, uning este tutush qabiliyiti pewqul'adde yoquri
bolup, kitap yadlighanda arilashturup yadliwalmay dep bir betke
qolini qoyup turup yene bir betni yadlaytti). Shuning bilen wek'imu
malikning gunah ötküzmeslik este saqlashning bibaha dorisi, dégen
nesihitini tekitlidi.
Wek'ige töktüm derdu halimni, érshad eylidi ustaz,
dawadur dep, terki mesiyet este tutmasliq balasigha,
dédi u: ilim- érpan nurdurki, yorutar qelbingni,
ata eylimes bu nurni allah héch bir asigha.
372
Shafii shérliridin.
Musulmanlar siprusini fethi qilghan chaghda, ebuderda del
mushundaq bir ish seweplik yighlap ketken, uninggha: allah islamni
eziz qilip, shirik we shirik ehlini xar qilghan mushundaq künde
némishqa yighlaysen? Déyilgende, u mundaq dégen: allahning
emrini orundimighan xelq néme dégen pes! Halbuki, allahning
emrige xilapliq qilip turupmu heywet- qudrettin ayrilmighanlar
bularghu!
Németler ghenimet, qoldiki chaghda,
gunahlar németni yoq qilar axir,
ularni yuyuwet ibadet bilen,
allahning jazasi qilmas héch texir.
Hékmet
sen mundaq dep soal qoyushung mumkin: bügünki waqitta
gunahlargha patqanlar, buzuq ademler qandaqsige paraghette
bolushup, köpligen heqqaniyetchiler, islam yolida ching turghanlar
kembeghel, ajiz hem xar bolup qalidu?!
Resulullah sanga jawab qayturup mundaq deydu: allahning
gunahqa patqan bendige özi xalighanni bergenlikini körseng, u
choqum allahning tuydurmay jazaliishni kütüwatqan bolidu . Andin
resulullah buayetni oqughan: ular özlirige qilin'ghan nesihetni
untughan chaghda, ulargha (sinash üchün) parawanliqning hemme
ishiklirini échiwettuq, ular taki özlirige bérilgen németlerdin
xushal-xuram turghanda (ularni ushtumtut jazaliduq), ular hesrette
qaldi süre en'am 44- ayet.
Biperwa buradirim! Eger allah sen gunahqa patqandimu sanga
németlirini tökkinni körseng, allahtin qattiq hezer eyligin! Eger sanga
melum mal- mülük, ayal, salametlik yaki güzellikni ata qilghan bolsa,
andin sen allahqa asiyliq bilen jawab qayturghan bolsang, allahtin
hezer qilghin. Belki allahning némitini yoq qiliishidin, tuyuqsiz
jazalishidin,
qattiq
ghezipidin
we
ishliringni
tetürsige
aylandurwétishidin her daim özengni agahlandur!.
Allahning bu ilahi qanuniytini allahning öz kitabidin neqil élip
ispatlap bérshimni telep qilamsen?
Undaqta, allahning kuffarlarni teswirligen töwendiki sözlirige
373
qulaq salghin:
insanlar (kuffarlarning bayashat turmushini körüp kufrigha
qiziqip ulargha qoshulup) hemmisi (kufrida) bir ümmet bolup
qalmaydighan bolsa idi, merhemetlik alleni inkar qilghan kishilerning
öylirining ögzilirini we uninggha chiqidighan shotilirini kümüshtin
qilip bérettuq. Ularning öylirining ishiklirini we textlirinimu
kümüshtin qilip bérettuq, ular textlerge yölinip olturatti.
(yuqiriqilarning bezisini) altundin qilip bérettuq, ularning hemmisi
peqet
dunya
tirikchilikide
paydilinidighan
nersilerdur.
Perewrdigaringning huzuridiki axiret (yeni jennet we uningdiki
nazunémetler) teqwadarlargha xastur zuxruf sürisi 33- 35 –ayetler.
2. Ghéribane qelb
gunah- xataliqlar qelbni daim mujup turidighan ghiéribliq we
qayghuni keltürüp chiqiridu. Biz bu yerde qelbi imandin nurlan'ghan
ademler toghrisida sözleyli.
Bu xil kishler héchqachan gunah qilishtin hozur hés qilmaydu. U
arqiliq xushalliq sezmeydu, eksiche gunah sadir qilip bolghuche
derhal qelbini qayghurush tuyghusi igelliwalidu. Hawayi – hewesning
mesliki bundaq tuyghuni sezdürmeydu. Qelbi bu xil qayghurushtin
xali adem- imani tügeshken ademdurki, qelbi ölgenlikige matem
tutsun!.
Hemmimiz allahning igdarchiliqidamiz,
hem allahning
dergahigha qaytimiz.
Xarablashqan yurtlar
malik ibni dinar mundaq dégen: qelbide qayghurush tuyghusi
qalmighan chaghda xarab bolidu, xuddi adem turmighan öy
xarablashqandek.
Qayghu qelbining xarablashmasliqining kapaliti bolupla
qalmastin, belki u jennetke kirishining sewebliridin biridur.
Hesen besri bu qarashni mundaq otturgha qoyghan: mömin
adem gunah sadir qilip tashlap, uningdin qayghurup yürgechke
jennetke kirishke seweb bolidu.
Buradirim! Sözliringizde qayghurwatqan bolsingizmu, ish –
heriketliringiz tilingizni yalghan'gha chiqirwatqan qérindishim:
qelbingizde ghem bolghinida idi, uning tesiri chéhiringzde namayan
374
bolatti! Allahtin qorqup yighlash körületti... Yaman ishlarning
arqisidin yaxshi ishlarni qilish körületti... Yaxishi ademlerning
quchqigha özingizni atqan bolar idingiz; yaman ademlerning
sahbitidin qachqan bolar idingiz; heqiqi tewbe, nadamet yashliri we
polattek irade sizdin namayen bolar idi...
3. Yaxshilarning arisida ghéribliq
ebuderda mundaq dégen: béringlar möminlerning qelbi arqiliq
sezmestinla lenetke duchar bolushidin hezer qilsun! Andin: bu
némidin kélip chiqidighanliqini bilemsiler? Dep sorap, mundaq
jawab bergen: bende allahqa asiyliq qilghanda özi yalghuz bolsimu,
allah bendige sezdürmestinla uni möminlerning qelbige öch köristip
qoyidu.
Eger buraderliringizdin nachar muamilige uchirsingiz, bu
ötküzgen gunahingiz sewebliktur. Shunga derru allah taalagha tewbe
qiling. Ulardin artuqche yéqinchiliq körsingiz, bu sizning allahqa itaet
qilghanliqingizning netijisidur, shunga derru allahqa shükri qiling.
Peqet bu xil nachar muamilela emes, belki yer yüzide qimirlighan
her qandaq chong – kichik, alahide – addi jandarlarning sizge
haqaret keltürüp, közge ilmasliqimu del huzeyfe ibni yemanning bu
qanunini ipadilep béridu: her qandaq bir qewm allahning heqqige
sel qaraydiken, allahmu ularning heqqige sel qaraydighanlarni peyda
qilidu .
Huzeyfe pirinsipining heqiqitini tekitligen zahid ömerning bu sözi
qandaq heq éytilghan – he!: kimki mexluqlardin qorqqanliqtin
yaxshiliqqa buyrup, yamanliqtin tosushni terk qilsa, undaq ademdin
itaet heywiti yoqilidu; eger u balisini yaki xizmetkarlirini bir ishqa
buyrusimu ular uni közge ilmaydu .
4. Ishlarning teslishiishi
allah taala mundaq deydu: silerge her qandaq bir musibet yetse,
u silerning qilghan gunahinglar tüpeylidin kelgendur shura sürisi 30ayet.
Resulullah mundaq dégen: adem özi sadir qilghan gunahi
sewebidin rizqidin mehrum qalidu . Nesei we imam ehmed riwayet
qilghan.
Démek, öz ishilirini iman tarazisida ölcheydighan mömin
375
shuninggha sheksiz ishiniduki, u duchar bolghan her qandaq bala
gunah seweblik bolidu, her qandaq arawichiliq xataliqtin tughulidu.
Emma hawayi- hewesning déngizigha gherq bolghan madda
qulliri bolsa, melum bir apetke giriptar bolsa yaki bir qiyinchiliqqa
duchar bolsa, buninggha özliri sewebchi ikenlikini bilmestin eshushini yoqitip, ah uridu.
Eslide bular bashta özi xata dessep, gunahlargha gherq
bolghachqa jaza tartqanliqlirini bilmeydu. Zulumni bashlighuchi eng
zalim qaidisini uqmaydu.
Sufyan sewri mundaq deydu: men ayalimning muamilisidin,
étimning we öydiki chashqanlarning xuyidin özemning gunah sadir
qilghanliqimni biliwalimen .
Buxil tonush, allah qelbini yorutup, eqlini nurlandurup, toghra
yolgha bashlighan ademlergila nésip bolidu. Bizni allah shularning
qartaridin qilishini soraymiz.
5. Taettin mehrum bolush
sufyan deyduki: gunahim seweblik töt ay kéchisi oyghinip
ornumdin turushtin mehrum qilindim .
Ibni sirin bir ademning kembeghellikini zangliq qilghachqa, qerz
heqqide zindan'gha chüshken.
Mekhul birsini riya qilip yighliding dep mesxire qilghachqa, bir
yilghiche allahdin qorqup yighlashtin mehrum bolghanliqini éyitqan.
Emeliyette, bu xil jazalarning derru yüz bérishi allahning
bendisini söygenlikining belgisidur. Chünki bu jazalar yénik hem téz
ötüp kétip tügeydu. Emma axirette bolsa, köz körmigen, qulaq
anglap baqmighan, insanning xiyaligha kéchip baqmighan éghir
jazalar bardur.
Resulullah éyitqan idi: allah öz bendisige yaxshiliq ata qilmaqchi
bolsa, uning jazasini dunyadila körsitidu; eger allah öz bendisige
yamanliqni irade qilsa, uning gunasi bilen kari bolmastin, qiyamet
küni uni biraqla jazalaydu . Tirmizi riwayet qilghan.
Démek, dunyada jazalan'ghan adem allahgha yéqin bendidur.
Dunyada gunahi sürüshtürülmey axiretke qaldurulghan adm
allahning rehmitidin qoghlan'ghan ademdur...
Sel toxtap turung
376
bezide bende gunah sadir qilsimu, allahning uni jazalighanliqini
hés qilmaydu, allahning némiti yötkilip ketkenlikinimu sezmeydu,
buni qandaq chüshinish kérek?
Men deymenki, qelbini allahqa béghishlashning rahitini we
munajatning lezzitini yoqitip qoyushmu bir xil mehrumluq, allahqa
téximu yéqinlishish tuyghusining kemliki- mehrumluq; taetni qobul
qilish ishikining taqilishi- mehrumluq; köz qétip qélip yash
tökelmeslikmu mehrumluq; yürekning qariyishi, wez - nesihet
angilghanda tesrilenmeslikmu mehrumluq... Mehrum qilin'ghanlar
nurghun bolsimu özliri sezmes.
Gunahkar buradirim!
Közliring qanche qétimlap haramgha tikilgen bolsimu, az yighlidi,
qanche qétimlap bamdat namizigha chiqmighan sewebtinyüzüngning nuri öchti. Qanche qétimlap haram mal – mülükke éghiz
tekküzüp salding- de; berikitidin quruq qalding? Qanche qétimlap
naxsha- muzikilardin hozurlan'ghining üchün, qur'an tilawet qilishtin
mehrum qalding... Dunya muhebbiti qelbingni ishghal qilghachqa,
axiret uningdin chiqip ketken... Chünki axiret ulugh bolghachqa,
shériklishishni qobul qilmaytti...
Hikmet
ibrahim ibni edhem éyitqan: batil nersige köp nezer sélish heqni
tonushni qelbtin heydep chiqiridu .
6. Gunahtin gunah tughulidu
buning siri shuki, bir adem allahqa asiyliq qilsa, sheytan u
ademge qarap yügreydu, perishte uningdin yiraqlishidu. Sheytan
peqet yamanliqqa, gunahqa, xataliq we halaketke bashlaydu. Shunga
sehl ibni asim: gunahning jazasi- gunah dep toghra éyitqan.
Xuddi zenjirning halqiliridek biri yene birini söreydu, yaki birtiziq
marjandek, uningdin bir tal dane chüshüp ketse qalghanliri toruklap
tökülüshke bashlaydu.
Ibni qeyyim qesem ichken halda toghra éyitqan: allah bilen
qesemki, sendin dost (pershte) yüz örügendin kéiyinla, dushmen (
sheytan) sanga qarap étilip kilidu, shunga sheytan ghalip keldi, dep
oylima, lékin saqlighuchi pershte yüz örügendur .
Allahqa itaetmu shundaq bolidu
377
eger bende allahqa yéqinchliq qilsa, perishte uninggha qarap
aldirap, sheytan uningdin yiraqlishidu. Perishte uni peqet taetke,
yaxishliqqa, pakliq we xeyriyetke bashlaydu. Shunga alimlar éyitqan:
taet tughumchandur, taetning sawabi taettur .
Eger allahqa itaet qilghan ademni körseng, bilginki uning bu xil
itaitining türliri xéli köp tépilidu.xuleyd esri bu menagha qandaq
köngül burup uni ghenimet bilgenlikini, taetlerning netjiside
yéqinlashqan malaikilerni özining yaxshi emellirini allahqa biwaste
élip chiqsun dep qandaq guwahliqqa tartqanliqini anglang!.
Xuleyd esri kün chiqquche allahqa zikri- tesbih éytatti, andin özi
terepke qarap aldirashqan malaikiler we qachqan shayatunlargha
xatirjem bolghan halda ishikini taqaytti- de, yénidiki malaikilerge
mundaq dep xitap qilatti: perwerdigarimining malaikilirini qarshi
alimen! Allahqa qesemki, hazir özemdiki yaxshiliqqa silerni
guwahliqqa tartimen, qéni élinglar: allahning ismi bilen bashlaymen,
allah paktur, barliq hemdusana allahgha xastur, yalghuz allahdin
bashqa ilah yoqtur, allah büyüktur .
U közi uyqugha ketküche yaki namazgha chiqquche toxtimay
mushundaq deyitti.
7. Barliq mexluqatlargha shumluq keltürüsh
gunahkar adem peqet özinila ziyan'gha uchratsa meyli idi,
epsuski u öz etrapidiki insi- jin, adem- haywan, derex- tash
qatarliqlarghimu zerer keltüridu. Gerche siritqi körünüshte uningdin
bashqilar ziyan chekmigendek, héchkimge zexmet yetküzmigendek
turghini bilen, emeliyette uning gunahlirining zeriri bashqilarghimu
tesir qilidu.
Ebu hureyre bir ademning: zalim özigila zulum qilidu,
dewatqanliqini anglighan chaghda, uning bu xata chüshenchisini
toghrilap mundaq dégen idi: sözüng toghra emes, allah bilen
qesemki, zalimlarning zulmi destidin uwsidiki kekliklermu ölüp
kétidu! .
Resulullahning sahabilliri ichidin birla ebu hüreyre buni
tekitlimestin, belki enes ibni malikmu mundaq dégen: insanlarning
zulimi destidin uwsidiki kilemu uruqlap ölüp kétishi mumkin .
Shunga, insanlarning zulimi gunahliri, gunahtin qol üzmesliki we
378
uning ziynining bashqilarghimu tégish seweblik, pütkül mexluqatlar
azar yep, uninggha qarishi ulugh allahdin yardem tilep, uni allah
németliridin mehrum qilishni, öz rehmitidin qoghlap lenet qilishni
telep qilidu.
Mujahid allah taalaning : barliq lenet qilghuchilarning lenitige
qalidu dégen sözini tepsir qilip : ular yer yüzidiki yilan- chayan, qurtqongghuz qatarliq hasharatlardin ibaret, insan ballirining xataliqliri
sewebidin ular yamghurdin mehrum bolidu dégen.
Hikmet
iraqning feqih atalghan ibni shibrime éyitqan: kishlerdin
heyranmenki, késelliktin ihtiyat qilip tamaqtin özini tartidu- yu,
dozaxtin qorqup gunahlardin özini tartishmaydu .
Sanga heyranmen
bir tenggeng qoldin ketse yighlap kétisenu, jennet qolungdin
kétiwatsa külüp yürmektisen!
Haram mal- mülk bilen kebidinmu körkem kiyner bolsang, hejer
eswedtinmu yalingach halda dunyadin kétisen...
Dunya chüshtin ibaret, ölüm oyghinishtur. Qiyamet küni bolsa,
chüshüngge éniq tebir bergüchidur.
Dunya déngiz, qebriler uning sahilidur. Jan qéyiqing qirghaqqa
yéqinlap qaldi !.
Itingge yaxshiliqqa shükri qilip, gheziwingdin qorqup özi
owlighan owni yémestin nepsini béisip saqlap turushni ögettingyu,
allah we uning resuli sanga qanche qétim telim bersimu sen yene
qobul qilmiding !.
Resulimiz agahlanduridu
dozax otigha oxshash eqilini meslikidin oyghitidighan bir nerse
bolmisa kérek, shuning üchün resulullah eqil buzulup, ang
yoqulwatqan ehwallarda dozax otini bayan qilatti.
Jamaet namizigha chiqmasliqqa qarita resulullah mundaq deydu:
otun yighip kélishke buyrup otun döwliwetsem deymen, andin
namazgha buyrup uninggha ezan towlansa, andin bireylenni buyrup
kishlerge imam qilip andin kéyin, namazgha chiqmighanlarning
öylirige bérip öylirige ot qoyuwetsem deymen . Nesei riwayiti.
Erlerning altun- zibu- zinnet ishlitishige qarita mundaq deydu:
379
biringlar atayiten dozax otidin birtal choghni élip, uni qoligha
chapliwalidu . Muslim riwayiti.
Bashqilarning mal- mülkini naheq yéwilishqa qarita mundaq
deydu: siler dewaliship kélisiler, men bolsam insanmen, belkim
bezinglar yene bezinglargha qarighanda pakitni toluq otturgha
qoyalishi mumkin-de, men uningdin anglighinimgha binaen
uningkini rast dep, uning paydisigha höküm chiqirshim mumkin,
kimge bolsun öz qérindashlirining heqqidin bir nersini höküm
qilsam, u bir parche dozax otidin ibarettur, emdi uni alsun yaki
qoysun ixtiyari özide . Buxari, muslim riwayiti.
Yuqirqilarning hemmisi, resulimiz bizge köyümchan hem
méhriban bolghanliqtin diyilgen. Uning sözliri arqiliq ete qiyamette
yüzimizge dozax oti urulushning ornigha, yüzimiz dozax otidin
qoghdilip qalidu.
Eqil igisi shu kishidurki, agahlandurush sadasini anglighan
chaghda özini heq yolgha toghrilar, tehdit xitabigha jawaben,
gunahlardin qol üzüp tewbe qibligahigha qaytar...
Gheplette qalghan buradirim
hey ! Jennetni erzimes pulgha satqanlar! Eger malning
qimmitidin qilche xewring yoq bolsa salhilar- yaxshilarning aldigha
bérip sorisang bolidu, ular heqiqi nerq- bahasini bilgenlerdur!...
Allah sanga özi ata qilip, qayta uni sendin sétiwalghan jéning we
mal- mülküngdin ibaret bu nerse hejep qizziq! Uning ornigha allah
menggülük jennetni wede qildi! Soda kélishimi resulullahtin ibaret
elchining qoli qoli arqiliq imzalandi...
Allahqa qesemki, buningdin kéyin sen yene ularni allahtin
bashqisigha erzimes pulgha, allahning neziride pashining
qanitighimu teng kelmeydighan kichikkine dunyaliq menpeetige
qandaqmu sétiwetting??!
8- qelbning ölümi
qur'an julasi atalghan muhemmed ibni wasi buni mundaq
ipadiligen: gunah üstige gunah qilish qelbini öltüridu .
Shungilashqa seyd ibni museyyibke: xelife abdulmelik ibni
merwan, qilghan yaxshi ishlirimgha xursen bolmaydighan hem
yamanliqimgha qayghurmaydighan bolup qéliwatimen, dédi dep
380
éytilghan chaghda u: : undaqta qelbning ölgini dégenidi.
Bu qelb ölümining yalghuz belgisi emes, yene bashqa nurghun
alametliri bar:
* gunahidin hozurlunush we uni yoshurmasliq,
* bashqilar bilen uchrashqanda xursen bolush,
* teqwadarlarni körse ichi siqilish,
* tewbige aldirmastin, gunah qilishni dawamlashturush,
* taetning qoldin ketkinige qayghurmasliq,
* yaman ishlarni qoli, tili yaki qelbi bilen inkar qilip
özgertmeslik....
Gunahkar buradirim!: yenila sanga xitap qilip deymenki:
oyghatqin qelbingni uyqudin dostum,
utuqqa qol sozar oyghan'ghan adem,
men gerche alalmay qalsam nesihet,
oyghinip bexitke sen qoyghin qedem.
Kichchikine gunahmu halak qilidu! ! !
Ibni jewzi éytqan: kichikkine gunahqimu sel qarimighin; chünki
ajiz ot- chöplerdin mustehkem arghamcha éshilidu- de, uninggha
sémiz tögimu boghulup ölidu .
9- bende üstidiki allahning heqqi addi körülüp qalidu
chünki, gunah insanni allahning cheklimiridin eymenmeydighan
haletke apirip qoyidu-de, uning qelbi asiyliqqa we allahning haram
qilghanlirigha chéqilishqa könüshke bashlaydu. Bolupmu tewbe
sözige alaqidar mezmunlar uning yadidin kötürülüp ketken
chaghda...
Shunga, enes ibni malik tabiinlar ewladigha qarap mundaq
dégen: siler közünglerge chachtin yingchike körünidighan bezi
ishlarni qiliwatisiler, ularni biz resulullahning dewride halak qilghuchi
gunahlardin hésablayttuq .
Némishqa ularning közige shundaq körün'gen désingiz, ularning
mustehkem imani eqil közlirini tosuwalidighan perdilerni sirip
tashlighachqa, ular allahning kattiliqini, ulughliqini bilgen- de,
mundaq nesihet qilishqan: gunahning kichiklikige qarimighin, lékin
özeng asiyliq qiliwatqan zatning kattiliqigha qarighin .
Belki huzeyfe ibni yemani mundaq deyitti: resulullahning aldida
381
melum bir sözini éyitqan adem u sözige qarita munapiq hésablinatti,
bügünki künlerde bolsa, undaq sözni bir sorunda töt qétimlap
anglawatimen .
Sen munapiqmu yaki möminmu?
Abdullah ibni mes'ud éyitqan: mömin özining gunahini yoghan
bir taghdek, özini shu taghning tüwide béshigha tagh ghulap
chüshidighandek köridu? Pasiq bolsa, gunahlirini burnigha qon'ghan
chiwindek, mundaq qilsila uchup kétidighandek köridu .
Bu, resulullah bizni egishishge buyrughan ibni mes'udning
mizani. Resulullah ibni mes'ud heqqide : ibni mes'ud silerge sözlep
bergen sözge ishininglar dégen.( imam ehmed we tirmizi riwayiti).
Biz resulimiz ishnishke buyrughan'gha sheksiz ishinimiz, sizdin
sorap baqayli:
gunahingizgha
qandaq
qaraysiz?
Béishingzgha
ghulap
chüshidighan taghdek köremsiz yaki uni burningizdin heydeydighan
chiwindek köremsiz?
Özingizni tekshürüng, sizge qaritip sözlewatimen, del sizni
dewatimen!?
Gunahkar buradirim!
Nijatliq tépish yaki halak bolush öz qolingizda! Gunah
qelbingizde qanchiki zor sizilse, allahning aldida shunche
kichikleydu... Sizge qanchiki erzimes bilinse, allahning aldida
shunche zoriyip baridu... Shunga allahni qelbingizde ulugh biling,
andin gunahliriingiz zor bilinip, bu arqiliq özingizning mömin
ikenlikingizni ispatliyalaysiz...
Bolmisa... Isimingzni öz qolingiz arqiliq munapiqlar tizimlikige
yazdingiz!
10- bügünki mehrumluq, etiki mehrumluq aldida intayin töwen
turidu
siz belkim resulullahning töwendiki hedisini anglap
baqmighansiz: eger jennetning zinnetlirini we yipeklirini yaxshi
köridikensiler, dunyada ularni ishletmenglar! . Tebrani riwayet
qilghan.
Qérindashlirim! Kimki dunyada yipek kiyim keyse, axirette uni
kéyishtin mehrum qalidu. Kimki dunyada haraq ichse, axirette
382
jennetning ésil sharablirini ichelmeydu. Kimki bügünki tupraqtin
yaritilghan qizlardin köz üzelmise, etiki nurdin yartilghan hör qizlarni
quchalmaydu; dunyaning naxshilirini anglighan adem axiretning
neghme- nawaliridin mehrum qalidu....
Bayan etmish ibni abbas jennette bir meyin shamal,
qozghitar iken hewesni, égip tal – chiwiqlarni.
Neheweski, küy- nawalar anglinip yürek tarini chekken,
ejep bérishidin hozurlar lal qilar eqil hushlarni.
Buraderler ziyan tartmanglar tégiship jennetni dunyagha,
dutar- tembur, neylerdin xush étip qulaqlarni...
Ya u, ya bu
seleme ibni diynar éyitqan idi: axirette ilkingde bolushini arzu
qilghan nersini dunyada terk qilghin .
11- menpeetsiz ibadet
resulimiz deyduki: bezi roza tutqanlar üchün rozisida achliqtin
belek héch menpeet yoq, bezi uxlimay ibadet qilghanlar üchün
uyqusizliqtin bashqa héch payda yoq! sehi hedis.
Özining tutqan rozisini qilghan gunahliri – gheywet,
yalghanchiliq, haramgha qarash, para- jazane qatarliqlar arqiliq
menpeetsiz halgha keltürüp, axirettin ziyan tartip dinini sétip yep,
héch bir payda- sawabsiz özini qiynighan bu ramzan tutquchilar
heqqide obdan oylinip körüng!
Yehya ibni kesir mundaq deyitti: bir adem halal –pak tamaq yep
rozisini bashlisimu, qérindishining göshini – haram yep, yeni
gheywet qilghan halda iptar qilishi mumkin .
Yene ashu kéchiliri uxlimay ibadet qilsimu, bu arqiliq
yashqilargha riya we köz –köz qilish niytide bolghanliqtin, qilghini
zaya kitip, sawablardin quruq qalghan, qelbi tüzelmigenliktin özini
özi qiynighan bicharining halini yaxshi mulahize qilip körüng!
12- menggülük munasiwet
her bir gunahmeisyet burun allah halak qilghan xelqlerdin
melum xeliqtin miras qalghan. Mesilen, yer yüzide chongchiliq
qilghan, buzghunchiliq qilghanlar fir'ewinning mirasi tekkenlerdur.
Tekebburluq, naheq zulum qilghuchilar hud xelqining mirasigha
ige bolghanlardur; jing- tarazida bablighuchilar shueyning xelqige
383
oxshighanlardur... Halak bolghanlarning yolida mangghuchilar
halaketke uchraydu. Xata yolda mangghanlargha egeshkenler
daghdam yolini yoqtip quyidu...
Insanlarning eng ulugh serdari bolghan resulimizning töwendiki
hedisi bu mezmunni hayat enggüshtiri qatarida bayan qilidu: xuddi
yantaqtin üzüm alighili bolmighandek, buzuqlarnimu yaxshilarning
ornigha qoyup qarighili bolmaydu, shunga tallighan yolunglarda
ménginglar, qaysi yolda mangsanglar, shu yoldikiler bilen hemra
bolisiler .( suyutining jami seghir namiliq namiliq kitawigha qarang).
Aldingizda ikki yol bar
biri- hezirti ebubekri we ömerning yoli, yene biri bolsa ebujehl
we fir'ewinning yoli; bir bolsa qelibni hawayi- heweslerning
wérusliridin tazilap saqaytip, sheriet ölchemlirige sélip, allahtin
qorqush arqiliq tizginlesh kérek, yaki uning dawasi dozax otilirida
puchilinish, xarliq kishenlirige chirmilip, jehennem hangilirida
tolghinish bolmay amal yoq!...
Gunahkar buradirim!
Teqwadar ademning yüzide taetning nuri jilwe qilidu,
gunahkarlaning yüzide pasiqliqning zulmiti namayen bolidu. Ölüm
sekratida birinchisige bisharet kelse, ikkinchisige nadamet wehime
salidu... Qebrige qoyulush bilenla, teqwadar jennet baghchilirida
yayrash hés qilsa, pasiq dozax oti teptidin zarlaydu...
Qiyamette qayta tirilgen chaghda, u, perwaz qilsa, bu, daqiritip
sörilidu... U, allahning ershining sayisi astida aram alsa, bu hesretjapa terliri déngiizida tirmiship üzidu...
Andin asiylargha: silerge birer agahlandurghuchi kelmigenmu ?
Diyilse, itaetmenlerge: dunyadiki sebri- taqitinglargha barikalla!
Silerge amanliq!? Diyilidu...
Shunga saadetmenler mangghan yolda mangghin, ulargha
hemra bolushni közliseng, shehidlik maqamigha érishisen.
Saadetmenler roza tutqanda, sen tutmay yürseng, ular kéchiliri
ibadet qilghanda sen gherq uyquda yatsang; ular allahqa
itaetmenlikte boshashmay közliridin yashlar tökse, sen bolsang
tamamen eksiche zalalette külüp- yayrisang...
Oylap baq, axirette bular allahning aldida barawer bolarmu?!...
384
13. Sheytanning mesxirisi
islam pishwaisi bolghan ibni teymiyyedin mundaq sorashti:
sheytanmu uxlamdu? u jawab berdi: sheytan uxlighan bolsa biz
rahetke chiqar iduq! .
Qéirindishim!
Séning herbir gunahing sheytanni bexitke chömüldüridu, her
bir xataliqing uni yayritidu, chünki sen gunah sadir qilish arqiliq
sheytan'gha shérik boldung! Gunahlar bolsa, kufrining elchisidur,
kufri bolsa dozaxning yolidur, sheytan özi tenha dozaxta menggü
qélishni xalimaydu...
Del mushu seweblik, bir adem sejde tilawet ayitini oqup, sejde
qilsa, sheytan yigha – zare qilghan halda qéchishqa bashlap: xep
séni! Sejde qilishqa buyrulup uni orundighachqa buninggha jennet
baru, men sejde qilishqa buyrulup asy bolghanliqimdin dozaxqa
mehkummen! dep hesret chékidu...
Shunga dawamliq sejde qilish arqiliq, uzundin – uzun ruku qilish
we issiqta ussuzluqqa chidap reza tutush arqiliq sheytanning
dekkisini bergin! U ete axirette dozaxning derwazisida dat- peryat
chékishtin ilgirimu, bu dunyada yighlap ötsün!.
Hikmet
muterrif ibni abdullah mundaq dégen: eger bir owchi owni
körse, ow owchini körmise, uni owliwélishi mumkin'ghu? kishler:
shundaq diyishkende, u éyitti: sheytan bizni körüp turidu, biz
sheytanni körmeymiz- de, u bizge zexmet yetküzidu .
14. Hayatning yaman halette axirlishishi
gunahlar hayatning yaman halette axirlishishgha seweb bolidu.
Chünki insan özi kön'gen hayat uslubida jan üzidu. Mesilen, sejde
qilghan halda jan üzüshni xalaydighan kishi, sejde emellirini köp
qilish kérek. Roza halitide jan üzüshni arzu qilidighan adem rozini
köp tutushi lazim.
Allahni tilgha alghan halda jan üzüshni umid qilidighan kishi,
allahni dayim eslep zikri, tesbih éytip yürüshi zörür.
Gunahkarmu del shundaq. Hayati nachar halette axirlashqan
ademni körsenglar, bu choqum uning öz hayatida heq yolida
mangmay, gunahlargha patqanliqini, shunga jan üzer waqtida
385
allahning ghemxorluqidin mehrum qalghanliqini chüshendüridu.
Qebih qilmishlirining destidin allah mushundaq lenetlik aqiwetke
qaldurup jénini alghanlardin ikki misalni körüp béqing:
1. Marakeshlik muhemmed ibni mughis ( 340- hijiryede ölgen) u
haraq dése jénini béridighan zabonlardin idi. Öler waqtida késel
bolup yétip qalghanda, uning bezi ülpetliri madarini sinap béqish
üchün : ornungdin turup mangalamsen dep sorighanda, u :
mangalighan bolsam ebuzekeriyaning qawaqxanisigha bérip peyzi
qilattim dégen... Bashqilar yene : mesjidke bérishni oylisangchu!
dése, u her kimning hayatida könüp qalghan ishi bar, mesjidke bérip
adetlenmeptimen.... dégen.
Kim qandaq halette ölse, shu halette qayta tirilidu.
2. Mustapa kamal ata türk( 1358- hijiryede ölgen) uninggha
qoyulushqa tégishilik isim qoyulmighanliqi körünüp turidu….
U islam dinigha öch idi. U xelipilik tüzümini emeldin qaldurup,
ezannimu türk tilida towlashqa mejburlighan, jüme kunidin ibaret
musulmanlarning heptilik dem élish künini yekshenbe künige
yötkigen; meshhur aya sofiya mesjidini muziyxanigha özgertken. Bir
küni seherde namaz bamdatqa towlan'ghan ezan awazigha öchlüki
tutup ketkechke, ezan éyitqan mezinni öltürüshke we mesjid
munarini chéqiwétishke buyruq qilghan.
Intayin külkilik hem échinarliqi shuki, ölüsh aldida özige jinaza
namizi oqulmasliqi kérekliki toghrisida wesiyet qilghan…
u ölgendin kéyin öz wesytige binaen jinaza namizi oqumasliq yaki
wesiyetke xilap halda namaz oqush toghrisida talash – tartish yüz
bérip, axiri her halda jinaza namizi oqulushini toghra tépishqan,
lékin uning jinaza namizigha kim imam bolghinini bilemsiz?!
U del jahil milletchi dini ishlar mudiri sherefiddin ependi bolup,
kéyin u türkiye jumhuriyet reisi ismet eynununi qayil qilip, barliq
ibadetlerde qur'an kerimning türkche terjimisini ishlitish we
mesjidlerde qanunning küchige tayinip türkche qiraet qiliishni
mejburi yolgha qoydurghan idi. Ata türkning jénazisigha mana
mushu sherefiddin imam bolghan!…
démek, paltisining sépi özidin bolghan, bu allahning
orunlashturushi…. Allah héchkimge zulum qilmaydu!.
386
Xulase kalam
1. Gunah tesirige qanchilik uchrash mizani boyiche imaningizni
ölchep béqing; mushu asasta imaningiz qanchilik derijide tüzeshrémunit qilishqa muhtajliqini éniqlang.
2. Allahqa tutishidighan birinchi yol- gunahliringizni qayta
tekshürüp, gunah sadir qilghiningiz üchün hesretlinip we pushayman
qilip, uningdin kélip chiqqan selbi tesirler heqqide oylinip töwbe
qilishtin bashlinidu.
3. Kimki bügünki waqitliq paraghetlerge bérilishitin özini
chekliyelise, etiki menggülük rahettin toluq behrimen bolidu.
4. Kapirlarning qiliqlirini dorighanlar, ular bilen bille tirilidu.
Zalimlarning qilmishlirini qilghanlar ular bilen bille qopidu.
Munapiqlarning qilghinni dorighanlar ular bilen bille tirilidu.
5. Bu nesihetlerni yadingizdin chiqirip qoyghan bolsingiz,
qebristanliqta yadingizgha keltürüng; u yerde yadingizgha kelmise,
salih- teqwadar dostliringiz bilen söhbette bolghanda esleng! U
yerde ésingizge kechmise, zikri – tesbih sorunlirida esleshke tirshing.
Yuqirqi jaylarning hemmiside yadingizgha alalmisingiz, undaqta
derhal, men tirikmu, öldümmu dep yürek soqushingizni ölchep
béqing.
6. Bir nersini yaqturmighan adem u nersidin qachidu, bir nersini
yaxshi körgen kishi uninggha yépishidu. Gunahtin qéchish
maharitingizni toluq yétildürmekchi bolsingiz, bu kitapchini qaytaqaytilap oqup turung.
Yéngi muhajirlar
ramizan éydiki tewbe ‫ ـ‬stighfargha paydiliq tépilghusiz pursetni
qoldin bérip qoyghan, shunga méhriban allahning raziliqidin
ümidsizlinip qelbi puchulan'ghan; dillirida manning harariti öchüp
barghan buraderlerge béghishlaymen ; ümidwar bolinglar!
Hazir del allah we uning resuligha qarap hijret qilishning yaxshi
peyti, nadamet yashlirini töküp, bidarliq kéchiliri allah din kechürüm
tilenglar, purset kétishtin ilgiri jennet derwazilirini chékip
teqwadarliq yolini tutqan sil zatlargha yétishwélinglar! Bahar
chéchekliri tökülushtin, qarangghu orekke kömülushtin burun
387
heriketke kilinglar! Téz bolunglar, hayat shami öchmeste
maninglardin chong ümid bar, gunahlar qanche köp bolsimu
rebbimiz xataliqimizni kechürer, yüz orup ketkenlernimu her küni
jennet zérikmestin chaqirmaqta...
Qéni hijret qilghuchilar barmikin?!
Ulugh hijret tarixta bir qétim yüz bersimu her bir yéngi yil her bir
yéngi kun we her bir yéngi minutlar ashu hijretke menidash ulugh
hijretke burulushqa yéngi bikettur.
Muqeddime
hemdu ‫ ـ‬sana alemlerning perwerdigari allah gha xastur.
Peyghemberlerning serdari, mujahdlarning yolbashchisi we pütun
alemge rehmet qilin'ghan xojimiz muhemmed eleyhissalamgha
uning ale ‫ ـ‬tawabatlirigha we sahabilrige duayi ‫ ـ‬salamlirimiz bolsun.
Eqli ‫ ـ‬ruhi alimimizni yüksek choqqilargha perwaz qildurup bizni
nurghun ibret ‫ ـ‬sawaqlar bilen teminleydighan we ötmishimiz
asasida kelgüsimizning pilanini bijanidil tüzup, harmay ‫ ـ‬talmay algha
méngshqa undeydighan yaxshiliq pursetliri, hidayet lehziliri yilmu ‫ـ‬
yil nurghun qétim yüz bérip turidu, shundaq pursetlerning biri ‫ـ‬
yéngi nurane dewrining tewellut élafi, kufrining yimirlish jakasi
bolghan hijret weqesi, yeni resolullahning mekkidin medinige hijret
qilish xatirsidur.
Yéngi muhajirlar ‫ ـ‬az sanliq, mol ‫ ـ‬bereketlik bir türküm insanlar
bolup, allah taala ular arqiliq manlarni yéngilash üchün ularni axir
zamanda wujudqa kelturidu.
Yéngi muhajirlar ‫ ـ‬iman asasida wehige ige bolghan, ilim we
ishench asasida algha atlan'ghan, tewrenmes eqidige tayan'ghan,
tewhid üstide berpa bolghan; teqwadarliqni ching tutqan we
mukemmel slami terbiye asasida ösup yétilgen yéngi ewladtur.
Yéngi muhajirlarning belgisi allah buyrighanni ijra qilish; allah
nimishqabuyrughan emes.
Ularning shuari - rebbim ! Sining raziliqinggha aldiraymen.
Ularning marshi- éyitqiniki, méning namizim, qurbanliqim,
hayatim we mamatim alemlerning perwerdigari allah gha xastur!
{en'am sürisi, 162- ayet}.
388
Yéngi muhajirlarning söygini - jihad qorghini - iman qorali chidam ‫ ـ‬gheyret; exlaqi - qur'an; ulgisi insanlarning serdari
muhemmed eleyhissalam.
Yéngi muhajirlar özlirining bu alemge méhman ikenlikini we tézla
ayrilidighanliqini
bilgechke,
bu
dunyanila
turaq
qilmighan....Özlirining mal ‫ ـ‬pulliri waqitliq amanet ikenlikini,
amanetni öz igisige tapshuridighan kunning choqum yétip
kilidighaniliqini éniq bilgechke, mal ‫ ـ‬pullirini öz igisining yolida
séxiliq bilen aymastin serp qilip tugetken!
Yéngi muhajirlar- ummetning yigane umidi, parlaq etsi we nurluq
éngidur.ularni qandaq uzun küttuq he?! Eqsa mesjidining bosughiliri
ulargha intizar bolmaqta, keshmir meydanliri we chéchenistan
taghliri ulargha intizar bolmaqta.dushmenlerning qolida yetküche
ézilgen, azap ‫ ـ‬oqobetlerni tartqan, dunyaning her qaysi jayliridiki
qérindashliri ulargha intizar bolmaqta...
Qisqartip éytqanda, yéngi muhajirlarni allah özining sözini yuquri
kötirip, dinini ghelbige érishtürüp, kapirlar yaqturmighan teqdirdimu
öz dinini mukemmel heq dadigha yetkuzush wezipisi üchün
talliwalghan.
Birinchi qétimliq hijret- musulmanlar öz dinini erkin élip
baralmaydighan küfri zéminidin slam diyarigha beden arqiliq
yötkilish bolup hazirqi mezgilde intayn tar dairide mewjud bolghan
teqdirdimu, ötmüshte bolup ötken weqe bolghachqa, bu yerde u
heqte toxtalmaqchi emesmiz.
Ikkinchi qétimliq hijret- allah we uning resuli terepke qelb arqiliq
qilinidighan hijrettur. Bu maqalimizning mezmuni del mushu xil
heqiqi hijret heqqide bolmaqchi. Allah terepke hijret qilish,
bendining öz qelbi bilen :
allah din bashqisining söygüsidin - allah söygüsige ;
allah din bashqisigha qulchiliq qilishtin - allahning qulchiliqigha;
allah din bashqisidin qorqush we ümid qilishtin - allah din
qorqush we uningdin ümid kütüshke;'allah din bashqisidin telep ‫ـ‬
soalda bolushtin - allah din tilesh we uningdin sorashqa hijret
qilishni körsitidu.
Resulullah terepke hijret qilish bolsa, bendining ichki ‫ ـ‬tashqi
389
heriket ‫ ـ‬sukunatlirining hemmisni resulullah élip kelgen sheriet
boyiche bir ‫ ـ‬bir tedbiqlap resulullahqa egiship méngishqa
yüzlinishni körsitidu.
Hijret wezipisi
ibni qeyyim mundaq dégen : allah gha hijret qilish - allah
yaqturmighan nersilerni terk qilip, allah yaxshi körgen we razi
bolghan nersilerni beja kelturushni mezmun qilidu, bu xil hijretning
asasi - söygü ‫ ـ‬neprettin ibaret.
Hijret qilghuchi yaki bir ehwaldin bashqa bir ehwalgha köchküchi
choqum téximu söyümlük nersige intilidu we melum ikki xil
nersining eng yaxshisigha qedem alidu.
Bendining nepsi ‫ ـ‬xahishi we sheytini uni allah yaxshi
körmeydighan nersige ündep daim allah gha asiyliq qilishqa
chaqiridu; iman saqchisi bolsa uni allahning raziliqigha chaqirip
turidu ; shunga bende her waqit allah terepke hijret qilip turushi,
axirqi nepsigiche hijret qilishtin toxtap qalmasliqi kérek.
Démek bu, sen bamdat ezani towlinip namaz uyqudin yaxshi!
dégen nidani anglapla, yotqiningdin hijret qilish bilen bashlinidighan
daimliq izchil halettiki zörur hijrettur. Nepsing toxtapla qalmisa, jan ‫ـ‬
diling bilen bérilip diningni ching tutup, barliq ashkara-yoshurun
nashayan qiliqlardin saqlinishqa tirship, buzghunchi gherb idiyliri we
türlük sepsetiler mewj urup turghan mushu dewride öz ara
heqiqetke tewsiye qilish, öz ara sebrige tewsiye qilish meqsididki
muhim hijrettur.
Hijret yiligha bir qétimla bolmaydu, belki yamrap ketken yaman
shlarni cheklesh we aziyip barghan yaxshi shlarni omumlashturup
tarqitish üchün her küni, her saet, her minutta hijret qilip turush
lazim. Bundaq yéngi hijretlerde allah we uning resulini
ghezeplendüridighan barliq yaman ishlarni tashlashqa tirshishimiz
kérek; mesilen, nachar dostlarni tashlishmiz, haram sözlerni
tashlishimiz, haramgha qarashni tashlishimiz, haram yéyshni
tashlishmiz, qachan nede yashashtin qet'inezer, allahning we uning
resulining raziliqi üchün artuq uyqu ‫ ـ‬ghepletni, horunluq we
biperwaliqni, yüreksizlikni tashlishimiz lazim. Undaqta, mubarek
hijretning birinchi dersige kileyli:
390
1. Qurban bermestin hijret qilghili bolmaydu
qérindashlirim !
Resulullah öz rebbining :{kéchining az qismidin bashqisida turup
namaz uqughin !} (muzzemmil surisi 2 -ayet) dégen buyruqigha
binaen yatqan ornidin hijret qilghan; rebbining tur, insanlarni
agahlandur! (muddessir surisi, 2 -ayet) dégen buyruqigha binaen
rahettin hijret qilghan; u yene rebbining buyruqigha bnaen mal ‫ـ‬
muliki, uruq ‫ ـ‬jemeti we yurti mekkidin hijret qilghan. ..
Undaqta biz rebbimizning buyruqigha binaen némidin hijret
qilip, némini tashliduq?
* resulullah hijret yolida zor japa ‫ ـ‬musheqqetlerge chidighan,
halbuki arimizda allah yolida allahning dini heqqide tiken
sanjilghandek ushshaq shlarnimu qubul qilalmaydighanlar turuptu;
mushriklar öyini qorshap turghandimu resulullah öz hayatini dogha
tikken, halbuki arimizda mal ‫ ـ‬pulidin zakat ajritishqa tewekkul
qilalmaydighanlar bar! Resulullah slam dewitini qutuldurush üchün
chöl ‫ ـ‬jezirlerni kézip chiqqan, halbuki arimizda tam qoshna
mesjidkimu méngip chiqshiqa horunluq qilidighanlar nurghun,
* resulullah qurban bergendek sahabilermu qilche qayghu ‫ـ‬
elemsiz halda jan dili bilen nurghun qurbanlarni bergen.
Möminlerning anisi aishe dadsi ebu bekrining hijrette resulullahgha
hemrah bolghan chaghdiki halitini teswirlep mundaq dégen : allah
bilen qesemki, shu küni dadam ebu bekrining yighlighanliqini
körgen'ge qeder birsining xushalliqtinmu yighlaydighanliqini
uqmaydikenmen
* erkeklerning yighisi mana mundaq bolidu. Gheyret ‫ ـ‬jasaretni
her xil yaratqan allah ulughdurki, bezilerning gheyriti kökte,
bezilerning exlette. .. Bezilerning iradsi allah yolda polattek
mustehkem, bezilerning iradisi hawayi heweslerning erezxanisigha
mehkum...
Ebu bekri bolsa ölüm sepirige chiqiwétipmu xoshalliqtin
yighlaydu, puldar baylardin bolsimu mal mülikidin ayrilghini üchün
xoshalliq yéshini tökidu...xeliqi ichide mertiwlik nopuz igisi turupmu,
xeliqidin ayrilghnigha xoshalliqidin yighlaydu; xatirjem turmushtin
waz kéchip, düshmenning teqibi we xewpige tolghan musheqqetlik
391
uzun seperge tewekkul qiliwatqini üchün xoshalliq yéshini tökidu.
..shunga, yette qat asmanning ustidin allah uni siddiq dep atap, ilahi
sherep midaligha we shan shöhret bayriqigha érishtürginidin
ejeblenmeslik kérek! Allah taala mundaq deydu :
rast sözni(qur'anni) élip kelgen we uni heqiqi étrap qilghan
siddiq kshiler- ene shular teqwadarlardur (zumer surisi, 33 -ayet)
mezkur ayette ebu bekrige sharet barliqini mupessirler körsitip
ötüshken.ebu bekri aghzidiki sözidin ilgiri emeli herikiti bilen
resulullahni chin qelbidin étrap qilip, uni qollighachqa, allah
taalaning maxtishigha sazawer bolghan: eger siler allahning
peyghembirge yardem qilmisanglar, allah uninggha yardem qilghan
idi (tewbe sürsi, 40- ayet(
alim shebi mundaq dégen : allah taala bu ayette ebu bekridin
bashqa yer yüzidikilerning hemmsini eyipligen.
Yéngi muhajirlarning ibaditi
resulullah yéngi muhajirlarning hijritini süpetlep tarchiliqtiki
ibadet manga hijret qilghan'gha teng igen idi. Bu yerdiki (tarchilq)
buzulushni we halal ‫ ـ‬haramni kishiler arlashturuiwitdighan ehwalni
körsitidu; haram shlar yamrap ketkechke uning toliliqidin kishiler uni
halal dep oylap qélishidu yaki halal ishlar bek az bolghachqa uni
kishiler untup terk qilishidu. Newewi mundaq dégen : bundaq
dewridiki ibadetning pezli shuningdin kilip chiqqanki, kishiler
ibadettin ghapil, az bir qisim kshilerdin bashqisi ibadet bilen kari
bolmay we ibadetke bérilmey qalghan halgha yetken bolidu.
* bashqilar hawayi ‫ ـ‬heweske gherq bolup, paraghette leylep
yatqan kéchilerde ornidin turup namaz oqughan adem muhajirlardin bolidu.
* bashqila r exlaqqa yat kino ‫ ـ‬téléwzirye filimlirining sésiq
patqiqigha gherq bolup yürgen waqtta, haramdin közini saqlighanlar
- muhajirlardin hésaplinidu.
* haram shlar yamrap hetta xéli diyanetlik sanalghan kshilerning
shikliridinmu kirip ketken dewride qolini haram nersiler bilen
bulghimastin saqliyalighanlar - muhajirlardin bolidu.
* kshilerning aghzi échilsila gheywet ‫ ـ‬suxen tökülidighan
392
ehwalda öz tilini bashqilargha yorghilitishtin saqlighanlarmuhajirlardin bolidu.
* kiyim keygendek bolsimu yalingach yüridighan xotun ‫ ـ‬qizlar
arsida shermi hayasini saqlap, haram yasinishtin yiraq
bolalaydighanlar muhajirlardin hisaplinidu.
Biz mana mushu xildiki hijretke mushu waqitlarda eng
muhtajmiz, chünki slam ümmitimiz hidayet yolidin chetnep, allah
saqlighan az bir qsim kishlerdin bashqiliri haram ishlarni kupparlar
bilen besleshkendek qiliwéridighan bolup ketti, zinaxorluq yamridi,
riyaxorluq ‫ ـ‬ribaxorluq (jazane)omumlashti, haraq küp kündüzde
ichiliwéridighan nersige aylandi, hetta bir qisim ademler ashkara
halda sheytan'gha choqunidighanliqini élan qilshishi, nashayen nijis
alaqe ‫ ـ‬munasiwetler er ‫ ـ‬ayallargha moda boldi. ..
Mushundaq ehwalda dinini ching tutidighanlar choghni
tutuwalghan ademge oxshap qaldi. Biz abdullah ibn hebeshi
resulullahdin sorighan soaldin we resulullahning jawabidin zor ibret
élishqa muhtajmiz:abdullah resulullahtin qandaq hijret ewzel
bolidu? dep sorighanda, resulullah : allah haram qilghan shlarni terk
qilghan hijret dep jawab bergen.
Biz resulullahning töwendiki sözini tilimizdila jari qildurup
qalmastin, emeli herkitimizge aylandurushmiz lazim :
mömin - kishiler öz mal ‫ ـ‬mulkliri we janlirigha eminlik hés
qilghan kishidur, muhajir bolsa xataliqlar we gunahlarni terk qilghan
kishidur .
2. Tewekkul qilishning yuquri derijisi
yéngi muhajirlarning ikkinchi xususiyiti (alahidiliki) ular resul
eleyhisslamdin ibaret ulugh ülge we yüksek ustazdin ögen'gen heqiqi
tewekkuldur.
Ebu bekri mundaq dégen : men resulullah bilen gharda bolghan
idim, mushriklarning qedem izlirini körüp : i resulullah, eger ularning
birersi putining astigha qarighan bolsa bizni körüp qalatti, disem u
mundaq didi:i ebu bekri üchinchisii allah bolghan ikkeylenni qandaq
oylaysen ?! .
Resulullah ebu bekrige tenha allah ghila tayan'ghan heqiqi
tewekkülchilik bilen jawab qayturghan. Chünki allah taalani közler
393
körelmeydu, shunga allah bilen bille bolghan kishinimu közler
körelmeytti allah taala mundaq didi:{resulullah hemrahigha :ghem
qilmighin, allah heqiqeten biz bilen bille deyitti } (tewbe surisi,
40-ayet) allah bilen bille bolghan adem héchqandaq ghem qilmasliqi
lazim idi.
Bu yerdiki bille bolush - bilip ‫ ـ‬körüp turushnila körsetmestin,
belki yardem we qoghdashni körsitidu.
* mushriklar resulullah turghan ghargha yétip kélip, ularning
birsi gharning udulidila kichik teret qilishqa olturghan chaghda, ebu
bekri mundaq didi: i resulullah u bizni körüp turidu ukishi ebu
bekrige udul qarap turghan idi. Resulullah bolsa intayin xatirjem
halda, yaq u hergiz körelmeydu, malaikiler bizni qaniti bilen yépip
turiwatidu, bizni körgen bolsa mundaq qilmas idi dédi.
* mana shuseweblik, resulullah seper jeryanida bekmu xatirjem
bolghan, hetta suraqe ibni malik uning arqisidin yétishiwalghan
chaghdimu ong ‫ ـ‬sol terepke qarapmu qoymastin kétiwergen.
Mushundaq heqiqi tewekkulchilikke biz intayin muhtajmiz,
qelbimizde allah din bashqisi bolmisa, allah din bashqa héchkimdin
ümid kütmisek, tilek qilmisaq, shenmisek, telep filmisaq,
panahlanmisaq, qorqup ‫ ـ‬ensirep yürmisek qandaq yaxshi bolar idi!
Dunyada mushu halette yashighan adem jennetke kirishtin ilgirimu
toluq halda jennet nimitini hés qilip yashaydu.
Buninggha qandaq érshish kérek?
Undaqta, mendek we séningdek ademler tenha allah ghila toluq
shinip tewekkul qilidighan mushundaq yüksek choqqigha qandaq
yételeydu?
Ibni qeyyim jawab bérip mundaq dégen : allah özi bille
bolghanliqtin kembeghellikini bayliq sanaydighan, allah raziliqisiz
bayliqnimu kembeghellik hésablaydighan, allah siz izzetni xarliq,
allah üchün bolghan xarliqni izzet dep bilidighan, allah siz rahetni
azap dep, allah üchün bolghan azapni shérin sézidighan, umumen
qilip éytqanda, putun hayatini peqet allah üchün we allah arqiliq
ötküzidighan, allah raziliqi közlenmigen barliq shlarni dert ‫ ـ‬elem we
qayghu ‫ ـ‬hesret köridighan qelib igiisige allah putun xezinisni amanet
qoyidu, bundaq ademge ikki jennet-dunyada bir axirette yene bir
394
jennet hazirlan'ghan bolidu .
Qaysinglar ensarlardinsiler ?
Allah taala bizge ashundaq yigane tewekkul heqqide özining
ulugh kitabida bayanlar kelturup mundaq dégen:{eger siler allahning
peyghembirige yardem qilmisanglar (allah yardem qilidu), allah
heqiqeten uninggha yardem qilghan idi. Öz waqtida kapirlar
uni(mekkidin ) heydep chiqarghan idi, uninggha peqet bir kishi (ebu
bekri) hemrah idi, eyni zamanda u ikkisi gharda idi, (resulullah)
hemrahigha :ghem qilmighin, allah heqiqeten biz bilen bille deytti.
Allah uninggha (peyghembirige) xatirjemlik béghishlidi. Uninggha
(perishtilerdin bolghan) qoshunlar bilen medet berdi, ularni siler
körmidinglar, kapirlarning sözini ( shérik kelimisini) pes qildi,
allahning sözi ( tewhid kelimisi ) üstündur; (tewbe surisi, 40 – ayet(.
Bu ayet bir qarashta bilin'gendek, hijret waqtida yaki uningdin
bir az kéyin nazil bolmastin, belki hijriyning 9 ‫ ـ‬yili yeni musheqqet
dep atalghan tebuk ghaziti bolup ötken yili nazil bolghan idi.
* ulargha kemchil bolghanliqtin, 18 din sahabe bir tögige
nöwetliship min'gechke mushuqqet bolghan.
* su kemchil bulup, beziler ulighini boghuzlap uning süydükini
ichishke mejbur bolghan ussuzluq musheqqiti bolghan.
* bu uzun we japaliq seperning chiqmlirigha chiqish
qilalmighanlar atlinalmighachqa xirajet yétishmeslik musheqqiti
bolghan idi.
Yuqurqi ayet bir qsim sahabiler resulullah bilen bille chiqmastin
qélip qalghan chaghda nazil bolghan. Allah taala ulargha:eger siler
uninggha yardem qilmisanglar allah taala uninggha hijret küni
ebubekridin ibaret bir adem bilen yardem bergendek bérip qollaydu,
peyghemberge yardem bérishke sel qarghan silerdek minglighan
kshilerge allah muhtaj emes, uninggha küch béghishliyalaydighan
allahning eskerliri san ‫ ـ‬sanaqsiz, shunga uninggha allahning hajiti
üchün emes, belki özenglarning uninggha bolghan hajitinglar üchün
uning shapaitige we raziliqigha bolghan hajitinglar üchün yardemde
bolunglar! Dep xitab qildi.
* allah taala sözini:{kapir bolghanlarning sözini pes qildi}dep
péilliq jümle shekli bilen axirlashturghan, démek kapirlarning sözi
395
qandaqtur bir mezgillerde üstün orun'gha chiqqan teqdirdimu, bu
tesaddipi üstünlük bolup, chuqum weyran bolup pes orun'gha
chüshüp qalidighanliqi bedii uslubta bayan qilin'ghan.
* andin allah taala: allahning sözi ustundur dep simliq jümle
sheklini qollinish arqiliq, tewrenmes heqiqetni bayan qilip bergen.
Démek allahning sözi menggü ali we üstün bolup, héchqandaq
bir künde töwen orunda xarlinip qalmaydu, peqet layq rewishte uni
ö üstige alalmighan we uni toluq bijirelmigenlerla pes we xar bolup,
ziyan tartquchilargha aylinidu.
Allah yolida kim manga yardemchi bolalaydu ?!
Qérindashlar ! Biz hazirdin bashlap töwendikidek rewishte
özimizge xitab qilalamduq ?!:
* eger biz resulullahning sünnitini ching tutush, yolida
tewrenmey méngish dunya ‫ ـ‬axretlik ishlarda uni özimizge ülge qilish
we barliq ushshaq ‫ ـ‬chong mesililerde uning yolyoruqi boyche
méngish arqiliq uninggha yardemchi bolalmisaq;
* uning qoshunidiki bir esker, uning qolidiki bir oq we uning
yolida qurban bolalmisaq, undaqta allah uninggha yardem béridu,
yeni : ularni (allah) dost tutidighan, ularmu allah ni dost tutidighan,
möminlerge köyinidighan, kapirlargha shepqetsiz, allahning yolida
jihad qilidighan we malamet qilghuchining malamitidin
qorqmaydighan bir qewm bilen (maide surisi, 54- ayet) uninggha
yardem qilidu.
* biz japaliq emgek singdureyli yaki yastuqni qirlap uxlayli, berbir
allahning dini pütün alemge toluq tarqilip ghelibe qazinidu. Biraq
heriket qilmighan möminler bilen allah yolida köreshke chiqqanlar
barawer bolamdu?! Nede undaq ish bolsun! : allah mallirini, janlirini
tikip jihad qilghuchilarni jihadqa chiqmighanlardin bir derje ustun
qildi (nisa surisi, 95 –ayet(
bu ongay derje emes, addi perq emes, belki allah taala özi
bildürgendek : allah jihad qilghuchlargha boyük ejir ata qilip ularni
jihadqa chiqmighanlardin artuq qildi (nisa surisi, 95 ayet(
mana emdi muhajirlarning üchinchi belgisige kéleyli we uning
yarqin nurlirigha chümülüp baqayli :
3. Dostluq söygüsi
396
resulullah bilen ebu bekri ghargha qarap mangghan chaghda,
ebu bekri resulullahning birdem aldigha, birdem arqisigha ötiwalatti.
Resulullah bu toghruluq sorighanda, ebu bekri keyningizdin
mangsam aldingizdin xeter chiqarmu dep, aldingizda mangsam,
arqingizdin xeter chiqarmu dep ensireymen, dégen. Ular kéchisi
sewr gharigha yétip kelgen chaghda, ebu bekri mundaq didi : siz
turup turung, qolumni gharning ichkirsige tiqip siyilap tekshürüp
baqay, eger ziyanliq hasharetler bolup qalsa sizdin burun mini
chaqsun. ..
Ugharda bir dane töshuk bar idi, ebu bekri uningdin birer
hasharet yaki yilan ‫ ـ‬chayan chiqip resulullahqa ziyan yetkuzshidin
ensirep u töshukke putini qoyuwaldi.
Söyümlük qérindishim !
Ebu bekri resulullahni heqiqi yaxshi körgechkila, uninggha ziyan
yaki yamanliq yetküzidighan herqandaq nersidin uni qoghdashqa
teyyar turghan. Emma siz kichikkine toxtap turung, quliqingizgha
yéqin kélip sizge dep baqay : resulullaning sunnitige xilap ish qilish
we uning sheriitige boysunmasliqtinmu éghir birer ish bilen
resulullahqa yamanliq qilish mumkinmu?!
Resulullahning her qandaq jismani jarahiti uni parakende
qilalmaytti, qarang, ghazatlarning biride uning barmiqi
jarahetlen'gende mundaq qapiye kelturgen:
sen bir tal barmaqsen qanighan peqet,
allahning yolida tartting musheqqet.
Emma shuning bilen birge, resulullah öz xelqining osalliqidin
kélip chiqqan qelib jarahetlirige chidiyalmaytti, u allahning
belgilimiliri buzulmisa bashqa nersige achchiqlinip ketmeytti.
Allahning heqlirige tajawuz qilin'ghan chaghda, uqattiq
ghezeplinetti. Qérindishim, dep baqqin :resulullahni razi qilidighan
ishni qildingmu yaki ghezeplenduridighan ishnimu? Uni yaxshi
kördüngmu? Yaki uninggha yaqmaydighan xilapliq qilishni
tallidingmu? Uninggha itaet qilwatamsen yaki asiyliq qiliwatamsen
?!
Siddiqche heqiqi söygü
qérindashlirim! Resulullahni yaxshi körgen adem xuddi ebu bekri
397
sddiqtek qilip, resulullahqa azar béridighan nersidin uni ayaydu; ebu
bekri resulullah hayat waqtida uning mubarek bedinini qoghdapla
qalmastin, u qaza qilghandin kéyinmu uning yarqin sher'itini
özgertmekchi bolghanlardin qoghdap, zakat birshtin bash tartqan
murtedler bilen keskin jeng qilghan idi we mundaq dégen : allah
bilen qesemki, namaz bilen zakatqa ayrim muamile qilghanlar bilen
jeng qilimen, chünki zakat mal ‫ ـ‬dunyaning heqqidur; allah bilen
qesemki, eger ular resulullahqa tapshurup kéliwatqan bir tal yépni
manga tapshurmighan teqdirdimu, uni bermigenlikke asasen ular
bilen urush qilghan bolattim, wehi üzülüp, islam dini takammulashti,
men tirik chéghimda din'gha noqsan yetkuzelemdiken?.
Kishiler ebu bekrige, resulullah hayat waqtida atlandurmaqchi
bolup turghan resulullahning wapati sewebidin turup qalghan
qushunni ewetmeslik meslehetini bergende (chünki ebu bekri bu
qushun'gha muhtaj idi ) ebu bekri yolwas kebi gürkirep
güldürmamidek qattiq ret qilip mundaq dégen: allah bilen qesemki
jesidimni qushlar talap, medininng etrapigha yiritquch haywanlar
olashsimu, möminlerning anilirining putliridin itlar sörep tartqan
teqdirdimu, resulullah yolgha hazirlighan qoshunni hergizmu
qayturmaymen, resulullah baghlighan bayraqni hergiz yeshmeymen!
Allah bilen qesemki, yurtta mendin bashqa adem qalmighan
haldimu bu qoshunni mangdurghan bolattim, resulullah hayat
chaghda itaet qilip, wapat bolghanda boysunmisam bolamdu?!
ebu bekri bu arqiliq bizge heqiqi söygü heqqide janliq ders
ögetkenki, bu xil muhebbetni medhiye dastanliridin tapqili
bolmaydu, belki güzel ülgige egiship, obdan ijra qilish dégen mushu!
Éghizlardin qalghan muhebbet qandaq qedirsiz bolsa heqiqi
qilin'ghan nemune ishlardin yüksek söygü namayen bolmaqta !
Wapadar ayallar
resulullah yolda ayallarning erler bilen arliship mangghanliqini
körüp ayallargha: arqa tereptin yolning qirghiqidin ménginglar
dégen chaghda, ayallar anglash bilenla derhal boysunup, tamlargha
chapliship méngishqanliqtin hetta ularning kéyimliri tamlargha
iliniship qalatti.
* möminlerning anisi aishe reziyellah enha mundaq deydu: allah
398
bilen qesemki, ensarlarning ayalliridinmu yaxshi, allahning kitabigha
bek ishinidighan we nazil bolghan ayetlerge iman kelturidighanlarni
körmidim, sure nurdiki bu ayet chüshken idi :{ular léchekliri bilen
boyunlirini oriwalsun, } (nur surisi, 31-ayetning bir qismi), ularning
erliri qaytip bérip, ular heqqide nazil bolghan ayetni ulargha oqup
bérishti, her bir adem öz ayaligha, qizigha, hemshirisige we barliq
tuqqanlirigha oqup béretti, ulardin her bir qiz ‫ ـ‬ayal derhal güllük
zediwallirini élip bashlirigha chégiwalghan we allahning kitabigha
qandaq iman keltüridighanliqlirini, ishinidighanliqlirini namayen
qilghan, etisi ular resulullahning arqisida goyaki bashlirigha qushlar
qoniwalghandek turushqan idi
söygü qesidiliri
bir küni resulullah nutuq sözlewatqan chaghda abdullah ibni
rawahe kishilerning ariisgha keldi we resulullahning olturunglar
dégenlikini anglap, resulullah sözini tügetkiche, mesjidning sirtidila
kelgen jayda olturdi, bu ish resulullahqa yetken chaghda, resulullah
uninggha qarap: allah séning allah qa we uning resuligha bolghan
itaetmenlikingni ziyade qilsun ! didi.
Imam shafii misirdiki chaghda, bir adem uningdin bir mesilini
sorighan idi, imam shafii uninggha bu mesile heqqide resulullahning
sözi boyiche petiwa berdi, u kishi imam shafiigha: mushundaq
demsen? dégen idi, imam shafii: qara séni! Méning kökrikimde kirst
ésiqliq
turghinni
kördüngmu?!
Méning
chérkawdin
chiqiwatqanliqimni kördüngmu?! Qurup ketkür! Eger özüm ijra
qilmaydighan birer hedisni resulullahdin riwayet qilidighan bolsam
méni qaysi yer kötiridu ? Qaysi asman manga saye béridu? Shundaq
bu petiwagha köz qarchuqumdek emel qilimen, men emel
qilmaydighan birer nersini resulullahtin riwayet qilghan künde,
ademler, silerge guwahlap qoyayki, eqlimning yoqalghini shu!
abdurrahman ibni mehdi resulullahning hedisini oqughan
chaghda hemrahlirini süküt qilishqa buyrup mundaq deytti:
awazinglarni peyghemberning awazidin yuqiri kötürmenglar yeni
rsulullahning hedisini oqughan chaghda xuddi uning sözini biwaste
anglawatqandek sükütte turush lazimliqini körsetken idi.
Imam malikning resulullah tilgha élin'ghan chaghda chirayi
399
özgirip kétetti, bir küni bu heqte uningdin soralghan idi, u mundaq
didi: men jefer ibni muhemmedni körettimki, adette chaxchaqchi we
külgünchek zat bolsimu, uning aldida resulullah tilgha élinsa yüzi
saghirip kétetti ular ikkisi bu ishta resulullahning sahabilirini ülge
qilishqan.
Abdullah ibni umer resulullahni tilgha alsila yighlaydighanliqini
barliq kshiler körgen.
Enes ibni malik reziyelllahu enhu mundaq deytti: her kéchisi
(chüshümde) hebibim resulullahni körimen we keynidinla yighlap
kétetti.
Ularning yighisi we renggining özgirip kétishi resulullahtin
eymin'genliktin, uninggha uchrishishni séghin'ghanliqtin bolatti.
Emdi yéngi muhajirlarning tötinchi alamitini ümmitimizning
yérimi we küch ‫ ـ‬quwwitimizning menbesi, tereqqiyatimizning
asasini turghuzghuchilar bolghan qiz ‫ ـ‬ayallirimizgha hediye qilimen,
qiz ‫ ـ‬ayallirimizgha talay armanlirimiz baghlan'ghan, ulargha bu
sözlerni yollaymen:silermu hijretke atlinip, yéngi muhajirlarning
sépige qétilishinglar lazim :
4. Esmaning dostliri nede ?
Ebu bekrining qizi esma allahning raziliqigha érshish üchün dadsi
bilen besleshkendek yaxshi shlarni qilghan, u ghardiki resulullah
bilen hemrasigha tamaq toshuytti, halbuki esma axirqi tughut
mezgilidiki hamildar ayal idi! Shundaqtimu adettiki erlermu
chiqalmaydighan égiz taqqa tamaq kötirip chiqatti. ..
Biraq u tamaq dastixinini baghlaydighan yipni untup qalghachqa
resulullah bilen ebu bekri seperge atlan'ghan chaghda dastixanni
yögep baghlimaqchi bolup yip tapalmighachqa, bélidiki belwighini
yéship uni ikki parche qilip yirtqandin kéyin, yérimi bilen tamaq
yögikini tögige artip baghlap, qalghan yérimini bélige baghliwalghan,
mana mushu sewebtin esma ikki belwaghliq ayal dep atalghan.
Esma resulullah bilen dadisi ebu bekrige yardem körsitish
netijiside nahayiti éghir we xeterlik sinaqlargha berdashliq bérishke
tewekkül qilghan. U dadisi we tuqqanlirining hemmisidin ayrilip
yölenchüksiz qalghan bir ajiz ayal idi. Mushriklardin birersi uning
qilghanlirini ungayla bayqap qélishi mumkin idi. Emeliyettimu
400
shundaq boldi. Ebu jehil uning öyige kélip dadisi nege ketkenlikini
sürüshte qilghanda, u jawab bergili unmighachqa, qopal, haywan
tebietlik ebu jehil qolini kötirip qattiq bir testek salghanliqtin
esmaning quliqidiki halqisi uchup ketken. ..
Esma bulargha waysap yürmestin chidashliq bergen.u bundaq
qiyinchiliqlargha chidash arqiliq, ayallar erlerning yérim dunyasi
ikenlikini ispatlimaqchi idi, shunga u sawap ‫ ـ‬ejrini peqet erlerningla
igelliwélish pursitige qarap turmastin, erler bilen sawab talashqan.
Shundaqtimu u allah tin bashqa héchkimge dert töküp
waysimighan, allah tinla yardem tiligen, hesret ‫ ـ‬nadamet chékip,
qaxshap yürmigen, resulullah üchün xizmette bolghan birsining
qaxshap yürshimu mümkin emes idi!.
Esmaning közi qarighu chong dadisi ebu quhafe balisi tashlap
ketken nersiler heqqide sürüshtürgen chaghda, chong dadisidin ishni
yoshurghan we bir nechche tashni élip kélip, burun dadisi pul we
lazimetliklerni qoyidighan tekchige tizip qoyghandin kéyin, uning
üstige lata yépip qoyghan, andin chong dadisini qolidin yétilep kélip,
bowayning könglini xatirjem qilish üchün uning qoligha tashlarni
tutquzup adighan... Esma mundaq deydu: allah bilen qesemki
dadam bizge héch nerse tashlap ketmigen idi, biraq men uning bilen
bowayning könglini tindurmaqchi bolghan idim .
Qiz ‫ ـ‬ayallirimiz esmani ülge tutalidimu??!
Qérindashlirim! Resulullah qaldurup ketken sunnetliri we
yetküzgen sherietliri bilen arimizda hayattur, siz resulullahqa qandaq
pidakarliq körsettingiz?! Siz resulullahning sünnetlirige urulmaqchi
bolghan tigh uchlirigha qalqan bolalidingizmu yaki tigh uchini
toghrlap bérwatamsiz?diningizge jan pida qilish we uni qoghdashta
néme qildingiz? Singlim! Allahning dinigha pidakarliq körsitip, yaxshi
ishlar üchün yügrelidingizmu? Özingizge soal qoyup béqing:sizni
resulullah köridighan bolsa, sizning qilghanliringizdin memnun
bolarmidi yaki échinarmidi?!!
Hijabingiz
bilen
resulullahni
xursen
qilarsizmu
yaki
yalangwashtaq turqingiz bilen uni yirgendürersizmu ?! Hazir
qelbingizde, oy ‫ ـ‬xiyalingizda resulullahqa bolghan hörmet, söygü we
itaet toluqmu?! Yaki bolmisa, téliwézor ékrani aldida saetlep
401
olturush, bazar ‫ ـ‬restlerde erlerge körgezme bolush, saetlep
téléfunda paranglishish, sawap ‫ ـ‬tarazingizgha zerre chaghliq
yaxshiliq qoshmaydighan jornallarni waraqlash, adem göshlirini
hozurlinip mezze qilidighan gheywet ‫ ـ‬suxenchilik sorunlirida
watildash...qatarliqlardin
bashqa
ghémingiz
yoq
halda
yürüwatamsiz?!
Sizdin burun hijret qilghan ayallar
* shereplik sahabe ayal nesibe keb qizi heqqide resulullah uhud
küni mundaq dégen : allah bilen qesemki, men ong we sol
yanlirimghaqarisam, uningla méni qoghdap jeng qiliwatqanliqini
kördüm
andin resulullah uninggha eng shereplik ordin taqighanliq
qatarida, uning bashqa erlerdin aldida turidighaliqini bildürüp
mundaq dégen : keb qizi nesibening bügünki derjisi palani ‫ ـ‬palani
erlerningkidinmuyaxshi .
* teqwadar xelipe nuriddin mehmudning repiqisi ismetuddin
xatun, xuddi uningdin kéyin ötken salahiddin eyyubining repiqisige
oxshash, bir qéitim uyqusidin achchiqlan'ghan halda oyghan'ghanda,
nuriddin ayalidin néme bolghanliqini sorighan idi, ayali jawaben:
axshamqi kéchilik nefle namizim qélip qaldi, kéchidin héchqaysisni
oquyalmidim dégen.
* imam malikning aldida (muwetta) hedis toplimidin ders
ötiliwatqan chaghlarda, kitab oquwatqan adem birer heriptin xata
ketse, artuq yaki kem oqup qoysa, imam malikning qizi ishikni
chiketti, shuning bilen uning dadsi oqughuchigha: qaytilap oqughin,
xata ketken yer bar deytti, oqughuchi qaytilap oqup xata ketken
jayni bayqaytti. ..
* dunya ayallirining serdari fatime zehra barliq ishta, hetta
sözlesh uslubidimu resulullahni teqlid qilatti. Möminlerning anisi
aishe mundaq deydu: resulullahgha gep ‫ ـ‬söz qilish jehette
fatimedinmu bekrek oxshaydighan birini körmidim
singlim ! Bu soalimgha jawab bérip köring :
mangarken daim birsi resulning izidin,
barawermu yol tutqan'gha ebu leheb taman ?
Tutarken ülge özige birsi zehrani,
402
ulughdur u, ebu lehebning xotunidin haman.
Emdi biz yéngi muhajirlarning beshinchi xislitini hijret yoligha
méngip, uning büyük menalirini öz balilirigha kichikidinla ögitip, ana
süti bilen birge ozuqlandurmaqchi bolghan ata anilargha
béghishlaymiz we ulargha arzuyimizni yollaymiz:
5. Balilirimiz sendek bolsichu, eli !
* jibril eleyhissalam resulullahqa kélip: bu kéche burunqi
orningda yatmighin dédi. Tün perdisi yépilghan chaghda,
mushriklarning süyqestchiliri resulullahning öyining shkini marap,
uning uxlishini kütti we uxlighan haman yopurlup kélishke
hazirlinishti.
Resulullah ularning turghan jayini körgendin kéyin, eli ibni ebu
talibqa qarap: sen méning ornumda yat bu yéshil tonum bilen
pürkiniwal, bu yerde uxlawer, ular sanga qilche yamanliq
yetküzelmeydu dep buyrudi. Resulullah uxlaydighan chaghlirida shu
yéshil tonini yépinchaqlinp yatatti.
* qarang bu baligha! On yéshida musulman bolghan bu yigit
qandaq küchning türtkiside öz hayatini xeterge tikiwatidu?!
Resulullahning uninggha mushriklar ziyan yetküzelmeydighanliqini
dégenlikidinmu yaki bolmisa öz jénini resulullah üchün pida qilish,
qurban bérish söygüsidinmu?! Yaki allahning dinining bixeter jayida
güllinip keng tarqilishigha bolghan arzumu?seweb u bolsun yaki bu
bolsun, bizning bilidighinimiz peqet eli özining bu baturane xizmiti
bilen öz ismini heqiqi erkeklerning sehipsige yazdi, yazghandimu söz
yaki qelem bilen emes, belki herkiti bilen yazdi... Resulullah uni
qandaq yaxshi terbiyligen! Qandaq yétildürgen he?!
* mana bu ata ‫ ـ‬anilar üchün altun sawaq, ular öz balilirini obdan
terbiyleshte allah ulargha tapshurghan amanetni toluq orundap,
allah din qorqishi lazim. Ballarni yaramliq qilip terbiylesh üchün slam
körsetmilirini we resulullahni söyüp, uninggha jan dili bilen
pidakarliq körsitishni ularning sebi dillirigha mustehkem ornitishi
kérek, ata ‫ ـ‬anilar bu hékmetni yadida ching tutushi lazim :
yuqar edeb sebilerge,
ungay bolmas chong bolghach.
Tüzersen egri notini,
403
yumshimas bolsa tom yaghach.
Ata ‫ ـ‬anilar siler jawabkarsiler !
Ibni qeyyim rehimehullah mundaq dégen:
danishmenlerning beziisi étidurlerki, allah taala qiyamet künide
balilarni ata ‫ ـ‬anilarning heqqide jawabkarliqqa tartishtin ilgiri, ata ‫ـ‬
anilarni balilar heqqide jawabkarliqqa tartidu, chünki balisida
atisining heqqi bolghandek, atisidimu balisining heqqi bolidu, allah
taala :{ata- anisigha yaxshiliq qilishni insan'gha wesiyet
qilduq}enkebut surisi, 8-ayet dégendekla yene:{özenglarni we bala ‫ـ‬
chaqanglarni insanlar we tashlar yéqilghu qilinidighan dewzextin
saqlanglar!}tehrim surisi, 6 -ayet dep buyrighandur.
Elii bni ebu talib bu ayetni tepsir qilghanda mundaq dégen: yeni
baliliringlargha ilim we edep ‫ ـ‬exlaq ögitinglar dégen menide
resulullah mundaq dégen: baliliringlar ottursida adil bolunglar
kimki balisigha paydiliq nersilerni ögitishke sel qarap, uni
meqsetlik terbiylimise, balisigha éntayin zor yamanliq qilghan
bolidu. Köpinche halda balilarning buzulushi ata ‫ ـ‬anilarning ulargha
yéterlik terbiye bérishke köngül bölmigenliktin, dinning periz ‫ـ‬
sünnetlirini toluq ögetmigenliktin kélip chiqidu, ularni kichiklikide
xarab qilghachqa, chong bolghanlirida özlirigimu, ata ‫ ـ‬anilirighimu
paydisi tegmeydu
eqil yashta emes
* resulullah téxi kichik zeyd ibni sabittin: süryaniche til yéziqini
bilemsen? dep sorighanda u: yaq dep jawab bergen. undaqta sen bu
tilni ögen'gin dégen resulullah. U bu tilni ögen'gen kéyin özi mundaq
dégen: men u tilni 17 künde öginiwaldim
* abdullah ibni zubeyr yette yaki sekkiz yash waqtida dadsi
zubeyr resulullahqa bey'et qildurush we buyruqini qubul qildurush
üchün ekelgen, resulullah uning kéliwatqanliqini körüp tebessüm
qilip külüp qarshi alghan we bey'itini qobul qilghan.
Bu bey'et mejburiyet bey'iti bolmastin belki balini hörmetlesh
yüzisidin qobul qilin'ghan bey'et bolsimu, abdullah ibni zubeyrning
sebi qelbige yétilgen oghlan bolush iptixarini ornatqan idi, shunga u
kichikidin bashlapla heqiqi oghlanliq iradisige ige adem bolup ösüp
yétilgen idi.
404
* imam jiylani özining baliliq mezgili heqqide mundaq eslime
qaldurghan: ilim izdesh yolida mekkidin baghdadqa qarap yolgha
chiqqan idim, anam manga 40 diynar pul berdi we rastchil bolushqa
wede aldi. Yol üstide qaraqchilar bizni tutup, karanni élip mangdi.
Qaraqchilardin biri mendin: sende nime bar? dep sorighanda, men
40 dinar pulum bar dep jawab berdim. U méni öziini mesxire
qiliwatidu dep oylidi, yene biri mendin néme barliqini sorighan idi,
uningghimu rast gep qildim. Ular méni bashliqining qéshigha élip
bérishti we uning soalighimu mende bérini dep rast gep bilen jawab
berdim. U mendin: néme sewebtin rast gep qiliwatisen? dep sordi,
men uninggha: anam mendin rast gep qilishim toghrisida wede
alghan, anamgha bergen wedemge xiyanet qilishtin qorqimen dep
jawab berdim. Qaraqchilar bashliqi: sen ananggha bergen
wedengdin qorqisenu, men allahning ehdige xiyanet qilishtin
qorqmaptimen! dédi. Andin u karwandin buliwalghan nersilerning
hemmisini qayturup bérishke buyridi we : men sénng qolungda
tewbe qilay deymen dédi. Shuning bilen uning qol astidiki
qaraqchlarmu: sen bizning qaraqchiliq qilishta atanimiz iding,
bügünmu tewbe qilishta atanimiz bolghin déyishti. Ular bu rastchil
balining qolida axirqi rewishte tewbe qilishti.
* ömer ibni xettab reziyellahu enhuning xelipilik dewride,
behreynde bir top balilar top oynap yürgende, behreynning épiskopi
(pop) meydanning chétide olturghan iken, top uchup kélip uning
meydisige tekken. Épiskopi topni éliwalghan, balilar telep qilsimu
bermigenliktin, balilarning biri uninggha: allahning elchisi
muhemmedning heqqide topni qayturup bérishingni soraymen
dégen. Épiskop unimighanning üstige, resulullahqa til tekkuzgen.
Shuning bilen balilar yopurlup kélip uni rasa urghan we u lenet
tekkur épiskop ölüp qalghan. Bu heqte ömer ibni xettapqa xewer
qilin'ghan, ömer balilarning épiskopni öltürüp qoyghinigha her
qandaq bir pethi ‫ ـ‬ghenimetlerdinmu artuq söyün'gen we mundaq
dégen : mana emdi islam shöhret qaziniptu! Kichkkine sebi
balilarmu öz peyghembiri haqaretke uchrighanliqtin épiskopqa
ghezeplinip, ghelibe qaziniptu .
Emdi biz yéngi muhajirlarning altinchi belgisige köchüp, hijretke
405
sherep ata qilghan ghargha berket yaghdurghan, yesrib shehrige
menggülük nur ata qilip, uni shanliq we qutluq yéngi simgha ‫ـ‬
medine munewwerege heqdar qilghan resulimizdin ögineyli :
6. Eng éghir peytlerdimu dewet qilish
qureyshlik chewendazlar jan ‫ ـ‬jehli bilen besliship at chapturup
etrapni axturatti. .. Nishan ‫ ـ‬resul eleyhisslam; mukapat ‫ـ‬
resulullahning tirikini yaki ölükini élip kelgüchige 100 töge édi!
Mushundaq sharaittimu resulullah medinige kétiwatqan yolida, öz
karwinini élip kétiwatqan eslemlik bureyde ibni hesibni islamgha
dewet qilishni dawamlashturghan. Bureyde hemraliri bilen bille
(texminen 80 aililik adem ) musulman bolghan we resulullahning
arqisida turup xupten namizini oqushqan.
Resulimiz eng japaliq peyttimu allah yoligha dewet qilishni üzüp
qoymighan, sen tinich ‫ ـ‬bexraman ehwalda turupmu allah yoligha
dewet qilishni toxtitip qoyghining némisi ?!
Axirqi nepeslerdimu....
Resulullah allahning dergahigha seper qiliwatqan halette éghir
késellik bilen axirqi nepeslirini üzüwatqan peytliridimu, allah yoligha
dewet qilish mejburiyitini ada qilghan édi, u ölüm sekratida jan
üzüwétip: namazgha we qol ilikinglardiki ademlerge köngül
bölünglar deytti...u bu sözlerni toxtimastin tapilaytti, axiri uning
mubarek tili sözleshke qurbi yetmey qaldi...ummu seleme mundaq
deydu: resulullah u sözni tili herkettin toxtighan'gha qeder qayta ‫ـ‬
qayta tekrarlidi
söyümluk peyghembirimiz axirqi nepisigiche allah yoligha dewet
qildi, u axiret sepiri aldida biz bilen xoshlishish üchün dewettinmu
ulugh we shereplik nerse yoqluqini ipadiligen édi ; bu dewet néme
dégen yüksek, néme dégen qimmetlik he! Bu dewet bilen meshghul
bolghuchilar we uni qoghdighuchlar néme dégen bexitlik ademler
he! Barliq yéngi muhajirlargha xitab qilimizki, mana mushu
yükseklikke qarap örlenglar! Mana mushundaq büyük ülgige
egishinglar! Quruq sözning waqti ötti, emdi herketke kélinglar !
Zadi némilerni orundidinglar?!
Qaysi birimizning jahaletni pachaqlap, yaxshiliq tarqitidighan we
bashqilarni zalalettin qutquzushqa seweb bolidighan birer kitabni
406
neshir qilishqa, birer ün ‫ ـ‬sin léntisini tarqitishqa qurbi yetmeydu ?!
Qaysi birimizning tam xoshnisini, sawaqdishini yaki xizmetdishini
namazssiz adem bolsa namaz oqushqa dewet qilish qolidin
kelmeydu?!
Yalangwashtaq yüriwatqan imany hemshirsini hijap sélishqa qiz ‫ـ‬
ayallirimiz ündiyelmesmu?!
Birermiz oqushsiz qalghan qoli qisqa birer talibi ilmning
oqushigha kapaletlik qilish arqiliq allah yoligha dewet qilishning
ejrige ige bolalmasmizmu?!
Qaysi birimiz birer ayet yaki birer hedisning ruhini bashqilargha
yetküzüshtin ajizliq qilarmizmu?! Büyük we heqiqi hijretning
abihayat kebi süzük buliqidin tepekkür durdanilirini sansizlap
süziwalsaq bulidu, uning bezi weqelikliridin nurghun ibretlerge ige
bolimiz:
7. Suraqe hedisidin üch örnek
suraqe ibni malik resulullahni yaki uning hemrahini élip
kelgüchige bérilidighan chong mukapat temeside, resulullahni
qoghlap yetti. Resulullah medinige bardighan teb'i yol bilen
mangmasliq, adette kshiler nahayiti kem seper qilidighan chüshlük
qoyash teptide seperni dawamlashturush, esma arqiliq yémeklikke
ége bolush, ebu bekrining xizmatkari amir ibni fuheyrening qoylirini
qedem izlirining üstidin heyditish we shenchilik yol bashlighuchi
bolghan abdullah ibni ureyqitni tallash qatarliq hemme charilerni
qollanighan bolsimu, suraqe resulullahning yolini bilip qélip, uning
keynidin qoghlap yétishiwalghan édi. Mana shu chaghda, resulullah :
i allah! Uni yiqitqin dep dua qildi, de, suraqe éti mudurlup ketti we
atning aldi putliri tizghiche pétip qaldi. Suraqe ikkinchi qétim yene
qoghlashqa urundi, emma u ornidin turghan haman éti mudurlup,
uni üstidin dumultiwetti. Mana shu chaghda suraqe resulullahning
uninggha amanliq bérshini ötünüp towlidi we mundaq dédi: i
muhemmed! Bu sining qilghining, méning bu haldin qutulushumgha
allah gha dua qilghin, allah bilen qesemki, men arqamdikilerge séni
peqet körmidim dep barimen .
Andin suraqe resulullahdin eminlik xéti yézip bérishni sordi,
resulullah amir ibni fuheyrige buyrup, tére parchisigha eminlik xéti
407
yazdurup berdi.
Suraqe chüshtin burun resulullahni öltürüshni közligen bolsa,
kechte resulullahning teripini alighan halda qewmige qaytip bardi.u
qaytip barghandin kéyin ebu jehlige qarita oqughan shéirlirining
ichide mundaq sözler bar idi:
ebu jehil! Körer bolsang étimni sen,
ayaghliri yerge patqan shu halette,
muhemmeddni peyghember dep alatting ten,
dushmenliri uning weyran nihayette...
Aylar ‫ ـ‬yillar ötüp, hijriyening 8 ‫ ـ‬yili resulullah huneyin ghaztidin
yan'ghan chaghlarda suraqe ibni malik resulullah burun yézip bergen
eminlik xétini kötirip resulullahqa uchrishishqa kélidu, u resulullahqa
yéqin kélip qolidiki xetni kötirip: i resulullah mana bu sizning
xétingiz! deydu, resulullah uninggha qarap: kel, bügün wedige wapa
qilidighan kün deydu...
Suraqe shu yerde musulman bolidu...
Biz bu weqedin üch türlük ibretke ige bolimiz:
1. allahning yardimi, yaki halaket
resulullah barliq amal ‫ ـ‬charilerni qollan'ghan bolsimu suraqe uni
qoghlap yétishwaldi, chünki amal ‫ ـ‬charilerni qollinishla kupaye
qilmaydu, belki uninggha allahning yardem inayiti qoshulushi kérek.
Kshige kelmise yardem allah din,
ming tedbir qilsimu basar palaket,
2. allah insanning qolidin kelmigen kemchilikini toluqlaydu,
tedbirsizlikni toluqlimaydu.
Resulullah qolidin kelgen barliq tedbir charilerni qollan'ghan
bolghachqa, allah taala öz bendisi we elchisini halakettin qutquzush
üchün ilahi yardem qolini sozghan, chünki allah taala tedbirni toluq
qollan'ghan bendisining kemchilikini toluqlap biridu; lékin nalayiq
ish qilghan bendisining biperwaliqini we horunluqini toluqlap
qoymaydu.
Eger resulullah qutulush tedbirlirini qollanmighan bolsa allah uni
qoghdimighan bolatti, chünki allahning kainat qanuniyiti
peyghember bolghan teqdirdimu birsige ayrimche tedbiqlanmaydu,
biz uhud ghazitidinmu örnek ‫ ـ‬ibretlerge ige bolalaymiz, allah taala
408
öz peyghembirige ilahi möjize arqiliq ghelibe ata qilishqa qadir
turughluq, uhud ghazitida uninggha chare tedbirler we insan'gha
layiq pilan ‫ ـ‬taktikilarni qollinish arqisida ghelbe ata qilghan.
Buningdin biz toghra bilish we toghra tepekkur usullirigha ige bolup
ishlirimizni bir terep qilalaymiz.
Yene shundaqla biz meniwi, ilmi we emeli küch ‫ ـ‬qudretke ige
bolushning emeli chare ‫ ـ‬usullirini wujudqa chiqiridighan bolsaq,
yeni allah bilen qelib toxtami tüzüp, pütün küch ‫ ـ‬quwwwitimizning
yétishiche güllinish ‫ ـ‬tereqqi qilishning réal seweblirini pidakarliq
bilen orundaydighan bolsaq, choqumki allah taala bizge yardemde
bolidu we kemchilikimizni toluqlap, müshkilatlirimizni asan qilidu;
yehudilarning küch ‫ ـ‬quwwiti tür ‫ ـ‬hejim jehetlerde bizning
küchimizdin,
hazirliqlirimizdin
herqanche
yuquri
bolghan
teqdirdimu, xuddi resulullah hijret qilghandin kéyin yüz bergendek,
allah bizge yehudilar üstidin ghelibe ata qilidu, emma allah bilen
toxtam tüzush we zörur chare ‫ ـ‬tedbirlerni qollinishni biz toluq ada
qilduqmu ??!
Dinimizning choqum ghelibe qilishigha ishench
resulullah teqip astidiki ehwalda turupmu özini qoghlap chiqqan
ademge kechürüm wede qilghan, özini yurtidin heydep
chiqarghanlarghimu eminlik xéti bérip, kelgüsige köztikken. Mana bu
allahning ghelibisige érishtürüsh wedisyige bolghan mustehkem
ishench idi. Hetta suraqe ibni malik qaytip kétishke temshelgen
chaghda resulullah uninggha qarap: kisra (paris mpiratori) ning
bileyzüklirini qolunggha salghan chaghda qandaq bolarsen ? dégen.
Allah taala parislarning zéminini ömer ibni xettabning dewride
musulmanlargha fethi qilip yergen chaghda, kisra ning bileyzükliri,
tajisi we altun kemiri élip kilin'gen we xelipe ömer suraqe ibni
malikni chaqirtip kélip impirator kisraning ikki bileyzükini uning
qoligha sélip qoyghandin kéyin uninggha: qolungni kötirip allahu
ekber dégin, bu ikki bileyzükni hurmuz oghli kisraning qolidin ayrip,
beni mudlejning erabi suraqe ibni malikning qoligha salghan allah
gha hemdu ‫ ـ‬sanalar bolsun ! Dégin dep yuquri awazda towlighan.
Andin ularni musulmanlagha teqsim qilip bergen.
Démek biz obdan ibret élishimiz lazimki, her tereptin kufri
409
küchliri bizni qorshap, her jayda musulmanlarning qéni
tökülewatqan mushundaq éghir künlerdimu, resulullahni yadimizda
ching tutup uningdin yüksek ülge élishimiz lazim. Netijide allah
taalaning : yaxshi aqiwet teqwadarlargha mensup! erap surisi, 127 ayet dégen sözidin yarqin ümid nuri parlaydu biz üchün.. .
Biz allahning buzulmas wedisige ishinimizki :
shek shübihsizki, biz peyghembirimizge, möminlerge hayati
dunyada we guwahchilar hazir bolidighan ( hisap ) künide yardem
birimiz ghapir surisi, 51 - ayet.
Bashqilar yiraq sanisimu, biz uni intayin yéqin dep bilimiz: u
qachan bolidu? déyshidu; (sen): ümidki, yéqinda bolidu dégin isra
surisi, 51 - ayettin
ümidwarliqqa tolghan bisharet
qelbi ümidsizlikke tolup, musulmanlarning dert ‫ ـ‬elemliridin
gheyret ‫ ـ‬jasariti ölgen, iradisi lingship, heriket qilmastin horunluqqa
pétip qélip hesretlik yash töküshtin bashqisi qolidin kelmey,
bashqilarningmu jasaritini sundurushtin bashqigha yarmay
qalghanlar. .. Gha töwendiki hedisni sunimiz:abdullah ibni emri ibni
astin: qustentin (hazirqi istanbul ) bilen rumiye ( hazirqi italye )
sheherlirining qaysi burun fethi qilinidu? dep soralghan chaghda,
abdullah halqisi bar bir sanduqni ekeldürüp uningdin bir yazmini
chiqarghan we mundaq dégen : biz resulullahning etrapida xet
putüwatattuq, tuyuqsiz resulullahtin, qustentin bilen rumiye
sheherlirning qaysi burun fethi qilinidu? dep sorilip qaldi, resulullah:
hireqlining sheheri burun fethi qilinidu dep jawab berdi ( yeni
qustentinni démekchi (
birinchi fethi bishariti resulullahning sözidin 800 yil ötüp,
muhemmed fatihning qolida réalliqqa chiqti. Emdi ikkinchisi
allahning wedisi we iradisi bilen kelgüside ishqa ashqusi.
Menggülük bisharetler
enes reziyellahu enhudin bayan qilinduki, resul eleyhissalamning
ezba isimlik tögisi bar bolup, uning aldigha bashqa töge yügreklikte
ötüp kételmeytti. Kéyin bir erabining tögisi uningdin ötüp ketken
chaghda musulmanlargha intayin éghir keldi we ular: ezba yéngilip
qaldi dep xursinishqan idi, resulullah mundaq dédi : allah heqiqeten
410
dunyada birer nersini yuqiri köterse, uni choqum töwen orun'gha
chushuridu
eger bu nerse, kapir, zalim, buzuq, musulmanlarning qénini
sümürgen qanxor bolsa, allahning dinigha ashkara halda öchmenlik
qilidighan, yer yüzidiki mesjidlerdin ibaret eng pak jaylarni
bulghighuchilardin bolsa... Allah u nersini qandaqmu töwen
orun'gha chüshürmisun? Berbir uni weyran qilmisun ? !
Yéngi muhajirlar qoshuni ! Siler xatirjem bolunglar ! Allahning
silerge bergen wedisining ishqa éshishini kütünglar! Chünki allah
silerning qelbinglargha xatirjemlik béghishlap, düshmininglarning
qelbige qorqunch salidighan ulugh wedisini réalliqqa chiqarmay
qoymaydu!
Tarixi hijret ghelibimu yaki meghlubiyetmu ?
Xelipe ömer hijret weqesini musulmanlarning yil kalindarigha
asas qilip békitken idi, chünki hijret izzet ‫ ـ‬ghelbining, küch we heq
utuqning xatirsi idi. Hijret arqiliq mömin qelibler kufri üstidin zeper
quchup, iman zulum ustidin ghelbe qilghan, allah yolida pidakarliq
qilish hijret arqiliq yüksek derjide ipadilinip, heqqaniyet naheqliqni
yenggen we musulmanlarni heq dinidin qayturushqa qurbi yetmigen
jahiliyet mana mushu hijret arqiliq meghlubiyitini ten alghan idi.
Buni imam ehmed ibni henbel obdan chüshen'gechke, u özining
éghir sinaq künliride : naheqliq heqqaniyetni yéngidu dep
qaramsen? Dégen soalgha duch kelgende, heqqaniyet qeliblerde
mustehkem yashaydu ‫ ـ‬de ? Mana bu heqqaniyetning ghelibe
qilishidin dérek béridu, dep jawab bergen.
Allah yéngi nimiti yéngi yil
allah sanga san ‫ ـ‬sanaqsiz nimetlerni ata qilghandur, shulardin
axirqi biri ‫ ـ‬allahning béshinggha yéngi bir bashni qoshup, ömringni
bir munche künlerge uzartqanliqi. Buningdin sen dunyani paydiliq
tijaretgahqa aylandurup, méhri ‫ ـ‬shepqet payda élip, teqwadarliqni
qolgha keltürüshtek we u arqiliq jennetni sétwélishing lazim. Ömur
pursiti allahning chong nimetliridindurki, buninggha ming mertiwe
shükri qilish kérek, chünki bu pursette yaxshi ishlar köpiyip, iman
jughlanmisini köpeytishke bolidu.
Imam ebul ferej ibni jewzi mundaq dégen: yigirme yil burun ölüp
411
ketsem xursen bolarmidim ? Yaq, allah bilen qesemki, burun men
allah ni bügünkining ondin birdek tonup yételmigen idim, her bir
künde yéngi ilim ‫ ـ‬meripet hasil qilip, ömür derximning paydiliq
miwsini köpeytiwatimen ‫ ـ‬de ? Husul küni (yeni qiyamet küni) xursen
bolimen de? Bularning hemmisi wehdaniyet delillirini hasil qilghan
ömür miwiliridur, teqlid azgilidin meripet ( aripliq ) choqqilirigha
qarap örlep, qimmitini ashurup, rohimni g ü zelleshturidighan
bilmlerge ige boluwatimen.
Andin öchret üchün tikken köchetlirim köpeydi, allah bilen
qilghan
sodam
ronaq
tapti,
kainat
serdari
bolghan
peyghembirimizge allah taala mundaq dégen idi: i rebbim ilmimni
ziyade qilghin dégin taha sürsi, 114 - ayet.
Resulullah mundaq dégen idi: mömin yashighansiri yaxshiliqliri
köpiydu
jabir ibni abdullah riwayet qilghan hediste resulullah mundaq
dégen : bendining ömri uzun bolup, allahning rizqigha érshishimu
saadetning jümlisidindur .
Nuhning ömridek yashiyalisam deymen, chünki, ilim ‫ ـ‬meripet
bek köp, uningdin qanche hasil qlalisang, shunche qimmettur we
paydiliqtur .
Muherrem éyning peziliti we bu ayda qilin'ghan ibadetning
ewzelliki heqqide resulullah muherremni allahning éyi dep atighan.
Uning allah gha teweleshturulgenliki uning ulughluqini we pezilitini
körsitidu, chünki allah taala alahide xasiyetlik mexluqatlirinila özige
teweleshtürüp sözleydu.meslen : muhemmed eleyhissalam,
ibrahim, is'haq, yequb we bashqa bir top peyghemberler ( allahning
bendisi ) dégen shereplik namda tilgha élin'ghan, beytullah ‫ـ‬
allahning öyi dep ulugh sherepni namayen qilip turidu.
Muherrem éyi allahning éyi bolsa, türlük emeller ichide roza
tutushmu allah bilen baghlinip turidu, chünki allah taala: roza men
üchün, men özem mukapatini bérimen dégen. Shunga bu muherrem
éyida roza tutush köp peziletke ige. Ebu hureyre reziyellahu enhu
resulullahning mundaq dégenlikini bayan qilghan : ramizan éyidin
kéyinki eng yaxshi roza ‫ ـ‬allahning éyi muherremde tutulghan
rozidur, periz namazlardin kéyinki eng yaxshi namaz ‫ ـ‬kéche
412
oqulghan namazdur .
Söyümlük qérindishim ! Yéngi yilda yéngi muhajirlarning
qatarigha qoshulup, 1 ‫ ـ‬ay muherremni roza bilen bashlighin, jan
helqumidin chiqmasta tewbe ishiklirini qéqip, gheplet uyqusidin
oyghinip, allah terepke yüzlen'gin. !
413
Sekkizinchi pesil:
imanning heywiti
(pakistanliq meshhur alim shems newid osmanining
maqalilirige asasen özleshtürüp terjime qilindi)
imanning heywiti
ohud meydani urush xarabisige aylinip, hemme etrapni matem
qaplighan bu qayghuluq kéche achchiq elemde qan tükürmekte idi.
Bügün qan'gha chiliq ‫ ـ‬chiliq bolup ketken meydan sahibliri goya,
ümmetning qandaq ronaq tépishi bilen qandaq zawal tépishini bir q
étim tejribe qilip körgen idi.
Ular bügün allah we uning resulining siziqidin chiqmay méngip,
azghine bir top ümmetning qoralliri xil, shunche nurghun düshmenni
bir demdila meghlubiyet azgiligha ittiriwetkenlikini kördi. Hemde
yene bir qanche qedemlerning azraqla xatalashqanliqi pütk ü l
ümmetni közni yumup achqiche qandaqlarche meghlubiyet
girdabigha apirip qoyghanliqinimu öz közliri bilen kördi.
Ular bügün achliq hem ussuzluq, we sanaqsiz dert ‫ ـ‬elemler
tüpeyli madari qalmighan azghine insanning chushqun imani roh we
héslar qoynida, birla silkinish bilen teng qandaqlarche yalqunluq
choghlargha aylinip, polat sawutlar bilen qorallan'ghan küchlük
düshmenni tire ‫ ـ‬piren qiliwételigenlikini, hemde yene peyghember
eleyhissalamning peqet birla permanigha xilapliq qilish bilen teng
qandaqlarche etrapni malimanchiliq qaplap, qérindashlarning öz ‫ـ‬
ara tonushmastin qalaymiqan kalla késishke kériship ketkenlikinimu
öz közliri bilen kördi.
Qisqisi, pütkül dunya miqyasidiki ümmetlerning qandaq tereqqi
qilishi we qandaq zawal tépishini allahning sirliq xahishi tarixta, ene
shundaq bir qétim tejribe qildurup körsetken idi. Tejribe
ayaghlashqandin kéyin pütkül jahan madarsiz yatatti. Hemme
etrapni jimjitliq qaplighan bolup, qan'gha boyalghan jeng meydani
bir xil sürlük sükütning qoynida pushuldimaqta idi. Xuddi tinmay
shawqun sélip turidighan déngizlar, kelkünlük dolqunliri
kötürülüshidin ilgiri birdinla jimip qalghan'gha oxshaytti.
Shundaq, bu yerdimu ajayip küchlük bir kelkün dolqunlinish
414
aldida turatti. Allah möminlerdin yene bir qétim imtihan almaqchi
idi.
Birdinla bu jimliqni buzup, düshmenler ghelibe sazlirini chélishqa
bashlidi. Ayallar ghalib erlirige medhiye oqush üchün shehwaniy
naxsha, usullirini bashliwetti. Özlirini qurban qilish arqiliq pütkül
insaniyetni bextiyarliqqa érishtürmekchi boluwatqan ezimetlerning
qénini ichipmu, intiqam teshnaliqi qanmaydighan bu wehshiyler
mujahidlarning jesetlirini tépip, desseshke bashlighan idi. Qaysidur
biri yerde yatqan shéhitning yürikini sughurup élip éghizida
chaynashqa kirishti. Meghrur düshmenlerning bu esebiy nere ‫ـ‬
chuqanliri zéminni tewritip, asmanning baghrini tilmaqta idi.
Emma bulardin sella yiraqtiki taghning baghrida ghelibe hem
meghlubiyettin
tengla
zexmilen'gen
möminler
söyümlük
peyghembirining qanliq jarahetlirini köz yashliri bilen yuyushqa
meshghul idi. Mujahidlardin ötülgen azraqla sebiylerche xataliq
tüpeyli allahning eng söyümlük peyghembiri sellellahu eleyhi
wesellem zexmilen'gen bundaq jan alghuch menzirige ularning qelb
wijdani emdi qandaqmu berdashliq bérelisun? Ular goya qelb, ten,
roh, hemme ezaliri oxshashla zexmilen'gendek, wujudidiki barche
tomurchilardin qan derya bolup éqiwatqandek elemlik héssiyatqa
chömgen idi. Démek, bügün mujahidlarning roh, tenliri qan we yash
bilen tengla yuyun'ghan kün bolghan idi.
Shu tapta ularni qilichlarning bisi emes, eqidilerning emeliyiti
sénilidighan, bileklerning zori emes, qelb, rohlarning küchi
sénilidighan téximu chong, téximu ulugh yene bir meniwiy jihad
meydani kütüp turiwatatti. Allah uningda ashu qedemliri téyilip
ketken musulmanlarning imaniy quwwétini sénap körmekchi idi. Bu
qétimqi meghlubiyetni düshmenning sani hem qoral küchidin
köremdu yaki özlirining dunyagha birilip ketken azghunliqidinmu?
Buni otturigha chiqarmaqchi idi. Bu bashqa jihadlargha
sélishturghanda shunche addi emma intayin nazuk jihad idi.
Xuddi ikkinchi qétimliq jeng üchün signal chélin'ghandek ohud
meydanining üstin teripidin qopal bir awaz kötürülüp, tagh
choqilirigha urulghanche kökte jaranglashqa bashlidi. Bu del ebu
sofyanning ewazi idi. Téximu toghriraq qilip éytqanda, öz
415
ghelibisining rialliqigha ishinelmey qalghan kuffarlarning alaqzade
waqirashliri idi.
Ular: ohud meydanigha ghelibe bayriqimizni qadiyalighinimiz
bilen mujahidlardiki imanning heywitini sunduraliduqmu, yoq?
Nawada bügünki bu qanliq qilichlirimiz ularning qelbide
istibdatliqning heywétini tiklep, imanning heywitini sunduralmisa,
bu ghelibe emes, belki chong bir aldinish hem yéngilish bop
qalmamdu? dep oylashmaqta idi. Ene shundaq wehimilik xiyallar
ularni ensiz waqirashqa mejbur qiliwatatti.
‫ ـ‬aranglarda muhemmed hayatmu?! Gep qilinglar, muhemmed
hayatmu?!
Zexim, jarahetler tüpeyli madarsiz yatqan mujahidlar iman,
ghururigha neshterdek sanjiliwatqan bu zeherlik soalni anglash bilen
tengla, ghezep bilen chachrap ornidin turushup ketti. Peyghember
eleyhissalam gerche zexmilen'gen bolsimu, özining hayat bexsh
nurluq jamali bilen ularning arisida hemmige temkin qarap turatti.
Shu tapta mujahidlarning kökrekliridiki partlash aldida turghan
wulqan kebi ghezeplik héssiyatlar düshmenlerge jawaben:
‫ ـ‬hee ! Muhemmed hayat! U allahning zémindiki eng axirqi
öchmes awazi! U insaniyetning dert ‫ ـ‬pighanliri üchün ebediylik
merhem! U iman hem ishenchning yiqilmas abidiysi! U menggülük
heq, adalet inqilabi! Dunyadiki her qandaq bir küch uni menggü
yéngelmeydu! Menggü bash egdurelmeydu! Dep towliwetmekchi
boliwatatti. Emma peyghember eleyhissalamning yénikkine bir imasi
bilen ularning kökrikide shiddet bilen mawuj uriwatqan bu ghezeplik
héssiyatlar dolquni öz ornida qétipla qaldi.
Toghra, islam hergizmu qarshiliq bildurushning wehshiyane nere
‫ ـ‬chuqani emes, belki u allahning axirqi awazi. Ijabiy, emeliy
qüwwetning bir nadir déngizi.
Ebu sofyan bu déngizning sirliq jimjitliqini ölum hem
meghlubiyetning süküti bolsa kérek, dep oylashqa bashlidi. Emma
yenila qandaqtur bir nerse uning ghelibe shatliqigha téken bolup
sanchilmaqta idi. Rastini éytqanda, uni ich ‫ ـ‬ichidin sarsimige
séliwatqini del imanning heywiti we heqqaniyetning hayatliqi idi. U
bir az jimliqtin kéyin yene waqirashqa bashlidi.
416
‫ ـ‬aranglarda ebu qahafe (yeni, ebu bekri) hayatmu?!
U bu soalni yene qaytilapmu jawabqa érishelmigendin kéyin
axirqi qétim téximu küchlük waqirashqa bashlidi.
‫ ـ‬undaqta ömerchu?! Éytinglar, ömer ibni xettab hayatmu?!
Jimjitliq yene höküm süriwatatti. Ebu sofyan her qétimliq
sorighan soaligha musulmanlarning jawab bermeywatqanliqini
körüp, yénikkine birni tindi. Özining heqiqetenmu ghelibe
qilalighanliqigha emdi resmi ishinishke bashlighan idi. U öz
leshkerlirige qarap:
‫ ـ‬bügün ohud meydanida islam pütünley tügeshti. Ular hemmisi
öldi. Mana biz ghelibe qilduq ‫ ـ‬dep tentene qilishqa bashlidi.
Bu tentene goya zeherge mélen'gen qilichning zerbisige oxshash
möminlerning qelb, rohida zilzile peyda qilip, ghurur, wijdanini
örteshke bashlidi. Ularning qanliri qizzip, jarahetlik bedenliri xuddi
bir partlash aldida turghan wulqan'gha aylan'ghan idi. Möminlerning
bésiwalghusiz ghezeplik héssiyatliri ömer reziyellahu enhuning
éghizidin étilip chiqiwatqan allahu ekber! Allahu ekber! dégen nere
sadasi bilen öz ipadisini tapti.
‫ ـ‬i, allahning düshmini! Kazzabliq qilma! Mana biz hemmimiz
hayat! Bilip qoyghinki, allahning qudriti bizni shundaq hayat saqlash
bilen senlerni halaketlik aqiwetliringge yetküzmekchi!
Ömer reziyellahu enhuning guldurmamidek awazini anglighan
ebu sofyanning közlirige birdinla qarangghuliq tiqilip, goya béshi
üstide shiddet bilen chaqmaq chéqiwatqandek, zémin ayighi astidin
chiqip kétiwatqandek tuyulup ketti. Uning shunche qanlar bedilige
qolgha keltürgen ghelibisi biraqla yer bilen yeksan bolghan idi.
Hélidin biri chéliniwatqan ghelibe sazlirimu lesside toxtap qaldi.
Uning téxi bayamqi kötirenggü meghrur béshi emdi xuddi
ölükningkidek möriside sanggilap qalghan idi. U bir hazadin kéyin
derhal isige keldi‫ ـ‬de, bu osal ehwaldin özini qutquzush üchünmu
yaki musulmanlargha meniwiy jehette bir hujum qilip béqish
üchünmu? Éytawur, namelum héslar qoynida yene waqirashqa
bashlidi.
‫ ـ‬hubel eng kattidur, hubel eng kattidur, uzza bizning
perwerdigarimiz silerning emes, uzza bizning perwerdigarimiz
417
silerning emes.
Buninggha jawaben peyghember eleyhissalamning imasi bilen
ömer reziyellahu enhuning yangraq sadasi asmanni yene lerzige
keltürüshke bashlidi.
‫ ـ‬allah hemmidin katta! Allah hemmidin ulugh! Allah bizning
medetkarimiz silerning emes! Allah bizning medetkarimiz silerning
emes!
Ebu sofyan emdilikte, pütün bedenlirini chulghiwalghan
heyranliq, reshik ‫ ـ‬heset, wehimilerning achchiq azabini hés
qilmaqta idi. U ixtiyarsiz qandaqtur bir xiyalgha chöküp ketti. U
belkim, heq sadaqet üchün janni atiwetkenlerni halsizlandurghili
bolsimu, jim qilghili bolmaydiken. Allahni kainatning tenha
yaratquchisi dep tonuydighan qelblerni zide qilghili bolsimu,
sundurup tashlighili bolmaydiken. Jihad meydanlirida sénalghan
mujahidlargha peshwa tepkili bolsimu, qoral tashlatquzup, boyun
egdürgili bolmaydiken dégen yekünlerni xiyal qilghan bolsa kérek,
birdinla ixtiyarsiz chuchup ketti. We qattiq yélin'ghan ahangda: ‫ ـ‬i
ömer! Perwardigaring bilen qesem, manga bir ras gep qilghin, biz
muhemmedni öltüreliduqmu ‫ ـ‬yoq? Dep sorashqa bashlidi.
‫ ـ‬yaq! ‫ ـ‬ömer reziyellahu enhuning awazida imanning zilzililik
heywiti, jasaret we temkinlik shundaqla kuffarlarning xam xiyaligha
bolghan mesxirilik nepret ortaq ipadilenmekte idi.
‫ ـ‬yaq! U hayat! U hazirmu séning awazingni anglawatidu!
Buni anglighan ebu sofyan ixtiyarsiz halda :‫ ـ‬eslide mundaqken‫ـ‬
de, muhemmedning ölüm xewirini tarqatqan ibni qem'ege
qarighanda, sen manga nisbeten téximu toghra, heq gep qilidighan
ademsen ‫ ـ‬dep towliwetti.
Bu kuffarlar serdarining jawabimu yaki batil küchlerning inawet,
abruy imaretliri kumbir ‫ ـ‬kum bolup yéqilghan awazmu? Bilip
bolmaytti.
Islamning
birjengchisi
kupurluqning
neziride
kapirlardinmu bekrek ishenchilik orun'gha ötken idi. Goya batil
heqqaniyetning büyüklikini, zulmet yoruqluqning ulughliqini étirap
qiliwatatti. Jahalet islamiyetni maxtawatatti. Polat sawutlargha
oralghan shunche küchlük düshmenler ashu azghine harghin islam
jengchilirining imaniy heywiti aldida aq bayraq chiqirishmaqta idi.
418
Mana bu ohudning qanliq meydanidin kéyin qelb, iddiye, roh
wadilirida élip bérilghan ikkinchi qétimliq addiy emma intayin nazuk
jihadning netijisi idi.
Mana bu qoral ornigha eqidiler otturisida, bileklerning küchi
ornigha qelb, rohlar otturisida élip bérilghan ghelibilik meniwiy jihad
idi.
Mana bu ohudning tarixi meydanida bir qétimliq meghlubiyet
zerbisidin kéyin musulmanlargha menggülük sowgha qilin'ghan iman
heywétining exlaqiy ghelibisi idi.
Ohud meydani yene bir qétim qaytidin janlinip ketti. Kuffarlar bir
qétimliq ghelibisidin kéyin xuddi menggü ornini toluqlighili
bolmaydighan meghlubiyet zerbisige uchrighandek ghemkin halda
bashlirini sanggilatqiniche meydanni tashlap asta ‫ ـ‬asta kétiship
baratti. Islamning hemme ezaliri qip ‫ ـ‬qizil qanlar bilen yuyulghan
mujahidliri xuddi sherqtin kötürülgen qizil shepeqtek orunliridin
turushup, hemme etrapqa iman hem ishenchning heywetlik nurini
chachmaqta idi.
Qulaq salidighan bolsaq, mana bügünki dewrimizdimu yene
shundaq addiy emma intayin nazuk jihad meydanliri bizni
chaqirmaqta. Uningdiki meghrur batil küchler silerning
tomurunglarda bügünmu muhemmed, ebu bekri we ömerlerning
qanliri éqiwatamdu?! dep chuqan salmaqta. Dunyadiki bir milyarttin
artuq musulmanlarning hemmisi ashu chuqanlarni süküt ichide
tingshimaqta. Emma iman, ghururi oyghaq birer musulman
arimizdin chachrap turup, ulargha: hee! Hazirmu bizning
tomurimizda ashu muqeddes qanlar rawan. Allah hemmidin ulugh!
Allah hemmidin katta! Allah hazirmu bizning medetkarimiz silerning
emes! Allah hazirmu bizning medetkarimiz silerning emes! dep nere
towlap jawab bérishke teyyar emes. Chünki düshmenning
heywétidin lagh ‫ ـ‬lagh titrewatqan bizning nöwettiki saxta
imanimizdin düshmenni eymendürgidek birer heywet uyaqta tursun,
eksiche wijdanimizni qanaet tapturghidek exlaqiy obraznimu tapqili
bolmaydu. Emma shundaqtimu yenila biz musulman, yenila biz
musulman.
419
Axiret tesewwuri
tün kéchining jim ‫ ــ‬jitliqida dunyaning eng söyümlük, pighanliq
awazi tesewwur qilghusiz azabliq nale ‫ ــ‬zare ichide sejdigahtin
kötirilmekte idi. Bu del axirqi peyghembirimiz muhemmed sellelahu
eleyhi wesellemning ahu ‫ ــ‬peryadliq qelb nawasi yangrawatqan
muqeddes, pak minutlar bolup, qur'an kerimdiki séning ixtiyaringda
ya allah! Séning ixtiyaringda! Sen bulargha azab qilishni xalisang,
bular sining bendeng. Eger meghpiret qilishni xalisang, sen cheksiz
qudret, hékmetning igisidursen dégen eshu menggü sözler isedep
yighlap kétiwatqan peyghembirimiz sellelahu eleyhi wesellemning
mubarek éghizida tekrar ‫ ــ‬tekrar tilawet qilinmaqta idi.
Ah! Kainatning rohini zilzilige salghan bu menzirige nisbeten
bügünki insan qelblirining mana xuddi ölük tashlardek yaki héssiz
muzlardek qétipla turghinini qarimamdighan?! Halbuki, mana
bügünki kündimu qelblerni chak ‫ ــ‬chak qilip yériwetküchi bu
ebediylik sada qur'an kerimning muqeddes betliride mehsherning
zilzilisini eslitip chaqnap turmaqta. Hélihemmu ölüm insanlarning
jesetlirini (halakitining zerriche tesewwuri dunyaning barche
asayishlirini köydürüp kül qiliwételeydighan) eshu dehshetlik ghayib
alem terepke sörep kétip barmaqta. Emma uni tingshash bilen iman,
wijdaniy azabtin tolghinip, chachrap turup kétidighan ezimetler
arimizdin qéni nege ketkendu?!
Bu heqte bir qitim peyghembirimiz sellelahu eleyhi wesellem
sahibilerge xitab qilip: mining közüm köriwatqan eshu dehshetlik
menzirilerni nawada silerning közinglar körüpla qalidighan bolsa,
shu haman kölke ‫ ــ‬chaqchaqliringlarning hemmisi yigha ‫ ــ‬zare é
qinlirigha gherq bop ketken bolatti dégen idi. Shu chaghda buni
anglash bilen tengla uning tesewwurida özini unutqan sahabilerning
yüriki éghizigha kepliship, höngrigenche yigha ‫ ــ‬zare qilish bilen
mesjid hoylisini bir alghan idi.
Nawada biz rastinla peyghember eleyhissalamni roshen heqiqet
dep tonuydighan shundaqla tarixtiki insaniy pighanlarning eshu tirik
dastanini emeliy weqe dep qaraydighan bolsaq, undaqta allahning
eng söyümlük bendisi muhemmed sellelahu eleyhi wesellemdek bir
zatni bashqilarning ghémide kéche ‫ ــ‬kéche jeynimazdin qopmay
420
yighlashqa ündigen hemde uni anglash bilenla minglighan
ezimetlerning qelb teskinliri pare ‫ ــ‬pare bolup ketken eshu azabliq
tuyghularni arimizdin qéni kim baghrigha bésish üchün quchaq
achalaydu?!
Sirliq tarix asminigha nezer salidighan bolsaq, toxtawsiz yash
éqinliri tüpeyli güzel ruxsarini qanchilighan qara siziqchilar qaplap
ketken minglighan insaniy chiraylarni uchritimiz. Ularning tinimsiz
éqiwatqan qelb yashliri éteklirini nemligen, parlaq közliride axirettiki
qorqunchluq jawabkarliqqa bolghan qet'iy ishenchisi hem allahning
epu ‫ ــ‬rehmitige bolghan tewrenmes imaniy ümid nuri bilen xewp
mehshirini chaqnatqan, axiretning ghémide ach yüriwatqan nimjan
wujudi hayatliq jihadgahidiki tigh, tikenler bilen jarahetke tolghan,
allahgha bolghan teqwaliq we ishqi ‫ ــ‬muhebbet teptide pütün ezayi
yalqunluq choghqa aylan'ghan, teng kéchidiki pighanliq ahu ‫ ــ‬zarliri
qelb rohliridin wulqandek étilip chiqip, kéche sukunatlirining
baghrini téshiwatqan, bezide shirin uyqu, illiq yotqanlirini chörup
tashlap, yer yüzidiki jeynimazda sejdidin qopmaywatqan, yene
bezide uzun'ghiche rukuda turghanliqidin hushsizlinip yiqiliwatqan,
ene qaysidur bir zatning allahdin tilewatqan tilekliride dunyaning
lezzet, hozur ‫ ــ‬halawet tilsimliri pachaqliniwatqan, ene ebu bekri
reziyellahu enhu shaxta oynawatqan qushning ghemsiz sayrashlirini
anglap, hesretlik kichik tin'ghan halda ah! Kashki menmu qushqach
bolup ketken bolsam, axirettiki jawapkarliqning xewpidin rohim azat
tapqan bolmamti dep öz ‫ ــ‬özige xitab qiliwatqan, ene ömer
reziyellahu enhu erzimes qum zerrilirini mehkem baghrigha bisip,
uning mehsherde jawapkarliqi yoqliqigha zoqliniwatqan, ene
hebbab ibni irt reziyellahu enhu islamni qobul qilish bedilige tartqan
jan alghuch eziyetliri we jihad meydanlirida bedenlirini titma ‫ ــ‬titma
qiliwetken sanaqsiz jarahetliri tupeyli késel karwétida yatqan
turupmu ah xuda! Nawada axiretning in'amliri manga mushu pani
dunyadila bériwétilgen bolsa, qiyamette qoruq qol qalarmenmu?
dégen ghem bilen ésedep yighlap kétiwatqan, ene chuchup
oyghunup ketken emr ibni as reziyellahu enhu öz oghli abdullahgha
méning jengdiki utuqlirimni tilgha almanglar, jan pidaliqim we
qurbanliqlirimni sözlep yürmenglar, téxi mendin tewhidning
421
teqezzaliri tuluq orundaldimu, yoq? Axirette allahu zuljelalning
aldigha zadi qandaq halette hazir qilinimen? Buninggha kimmu bir
néme déyelisun dewatqan, ene peyghember eleyhissalamdin
dunyadila jennetning bisharitini anglap bolghan xelipe ömer ibni
xattab reziyellahu enhu yenila allahning qehri ‫ ــ‬ghezepining
tesewwrida qorqunushtin laghildap titrep eger qiyamet küni pütkül
insanlar meghpiret qilindi, peqet birla kishi dozaqqa tashlinidu dep
jakarlansa, eshu bexitsiz del men bolushum mumkin, dep qorqimen
déginiche ünluk waqirap kétiwatqan, ene u puxralarning öz üstidiki
heq ‫ ــ‬hoqoq yüklirini yéniklitishning helekchilikide, yoqsuzlarni
yoqlash üchün éghir ashliq tagharlirini oshnisige artip, pij ‫ ــ‬pij
aptapqa perwasiz sehramu ‫ ــ‬sehra chipip yüriwatqan, men bir dem
kötiriwalay dep teklip bergen ixlasmen xizmetkarigha: héchkimge
kichkim esqatmaydighan qiyamet küni haman mining yükümni
kötiriship birelmeysen ‫ ــ‬de, dep jawap bériwatqan, ene ömer ibni
abdul eziz reziyellahu enhu özining mislisiz ronaq tapqan xelipilik
shan ‫ ــ‬shewkitini, we altun ‫ ــ‬kümüchke tulghan hisapsiz ghezinilirini
bir chetke qayrip qoyup, körkem jismini kir kiyemler bilen
upritiwatqan, buninggha chidap turalmighan köyumchan puqralar
sewebini sorighanda, uning ayali almashturay dése, üchisidikidin
bashqa ikkinchi bir qur kiyimi bolmis dep jawap bérish bilen
piqirliqning heqiqiy mahiyitini yortup bériwatqan,
derweqe, uning neziridiki dunya hayati eshu pani arzu ‫ــ‬
armanlar bilen bizep yürüshke erzigudek nerse emes idi. Shunga u
dunyaning alwun qaplighan chöllikliride guyaki menzili yéraq, emma
bir tiniqqimu waqti yoq aldirash musapirdek kün ötküzdi.
Ene fatime reziyellaha enha dunyadiki eng shepqetlik dadidin
qizim! men peyghemberning yürek parisi bolghachqa qiyamettiki
qattiq soraqqtin saqlinip qalimen dep oylap qalmighin, allah bilen
qesemki, u küni héchqandaq küch allahning qararini özgertelmeydu
dégen ibretlik xewerni anglap, aqiwetning qorqunchisida dunyaning
barliq asayishliridin waz kéchiwatqan, ene kupparlarning
wehshiyane qiyin qistaq, zinjir ‫ ــ‬kishenliri bilen hemme ezayi chiliq
‫ ــ‬chiliq qan bolup ketken sumeyye reziyellaha enha jan üzush
aldidiki üssüzluq teshnaliqidimu men hélihemmu allahni bir
422
déyishtin yanmaymen, tewhid eqidisi mining hayatim, uning üchün
janni tesedduq eyleymenki, hergizmu axirette ebidilik ghelibige
sazawer qilidighan bu eqidemdin waz kechmeymen dewatqan, ene
tömur zenjirlerde sörilip, zexim, jarahetler tupeyli pütün ezayi titma
‫ ــ‬titma bolup ketken bilal reziyellahu enhu dushmenning esebiy
qulaqlirigha el ehed, el ehed (allah bir, allah bir!) dégen toxtawsiz,
yangraq sadaliri bilen zerb uriwatqan, ene osman reziyellahu enhu
insaniyetning eng axirqi menzilini tesewwur qilish bilen öz rohini
chuchutup, dunyaning medhushluq aramgahliridin yiraq, shighil ‫ــ‬
tashlar üstide ongdisigha yatqiniche, téxi közimu körüp baqmighan
axiretning eshu qorqunushluq menzirilirini köz aldigha keltürüp,
uyaq ‫ ــ‬buyaqqa tinimsiz öriliwatqan, tarixning melum bir zulmet
qaplighan dawanida qatil qilichlarning qorshawigha qalghan
turuqluqmu, bir küni choqum allahning dergahida hésap bermisem
bolmaydu dégenni oylap, musulman'gha qarshi qilich kötirishtin
hezer eylewatqan, ene eli reziyellahu enhu kéche asminida éqip
kétiwatqan yoltuzlargha qarap, axiret tesewwurida, xuddi sudin
ayrilghan biliqtek, yaki chayan chaqqan ademdek azabliq tipirlap,
bulduq ‫ ــ‬bulduq yighlighanche dunyagha xitab qilip i dunya! Mini
aldaymen déme, sen men bilen oynushup, söyümlük bolay
dewatamsen? Epsus! Ming epsus, men alli burun sini üch talaq qilip
bolghan, emdi uningdin yan'ghili bolmaydu, sining ömrung qisqa,
nishaning rezil, emma sepirim uzun, yollar dehshetlik, teyyarliq chal
dep towlap kétiwatqan, ene ebu hureyre reziyellah enhu qiyamet
küni eng deslep shöhret xumar qari, riyaxur bay we ataq peres
mujahidtin ibaert üch kishining jawapkarliqqa tartilidighanliqini,
dozaq otining birinchi bolup, eshu ucheylenni öz qoynigha
alidighanliqini mezmun qilghan hedisni sözlep bériwétip qorqunush
shidditide bishi qiyip, keyni ‫ ــ‬keynidin yiqilip chüshiwatqan, bu
hedisni anglighan sheqyauz zuha reziyellahu enhu zar ‫ ــ‬zar
yighlighiniche emir muawiye reziyellahu enhuning aldigha
barghanda, shunche müstehkem hökümranliq ülgisini yaratqan
muawiye reziyellahu enhumu yaxshi emellerdin ilinidighan bu jan
alghuch jawapkarliqning tesewwrida, saqal yulup, peryad
chikiwatqan, hetta özini tutalmay uzun'ghiche isedep yighlighanliqi
423
tupeyli tiniqi ichige chüshüp kétip, jan üzüshke tas qiliwatqan.
Nawada biz bu pighanliq tarixning ikkinchi bitige qaraydighan
bolsaq, kéchilerning qarangghu sukunatlirida axiret xewpidin ah
urush bilen öz wujidini puchilawatqan yene bir zatni uchritimiz. Bu
del ehnef ibni qeys reziyellahu enhu bolup, uning yalghuz bir qanche
kéchisi emes, belki barliq kéchiliri nale ‫ ــ‬peryat qilish bilenla ötüp
kétetti. U her küni dégüdek teng kéchide i nepsim! Sen néme dep
eshundaq ishlarni qilghansen? Néme dep aqiwette buningdinmu
dehshetlik otqa duchar qilidighan eshu gunahni sadir qilghansen?
déginiche lawuldap turghan sham otida alqinini köydurup, öz ‫ ــ‬özini
wijdaniy sotqa tartti. Pütün issyadi qorqunushluq dozaq otini
tesewwur qilish bilenla emes, belki mana shundaq emeliy teptini his
qilish bilen gheriq bolup ketken bolghachqa, dunyaning otida
pijildap koyiwatqan alqinining chidughusiz ichishishlirini sezmeyti.
Uning axiretshunas oyghaq kéchilirining hemmisi ene shundaq öz
rohigha wijdaniy malamet tighlirini sanjish bilen we qilghan
emellirini bir ‫ ــ‬birlep sanap chiqish bilen ötup ketse, kündüzlirining
köp qismi hayatliq uyqusi tamamlinidighan axiret sehirining
tesewwurida öz türmishigha köngul bölushkimu waqit ajritalmay
ötup kétetti. Chöllukning pij ‫ ــ‬pij aptapliri her küni dégüdek roza
achliqi we ussuzliqi tupeylidin ich ‫ ــ‬baghri tartiship, karnayliri
otundek qurup ketken eshu halsiz wujudini daghlimay ötmeyti.
Axiri uning küch ‫ ــ‬qüwetke tulghan yashliq dewri qorqunchluq
tesewwurning tirik dastanini kéche‫ ـ‬kündüz yézish bilen ötup kétip,
mana emdi dert ‫ ــ‬elemdin xali bolalmaydighan qériliq dewrining
bosighisigha qedem qoydi. Uning qérighanche zeiplishishke
bashlighan jismigha egiship, chékiwatqan ah ‫ ــ‬peryatliri pes koygha
chüshüsh uyaqta tursun, eksiche téximu ulghiyip yalqunlashqa
bashlidi. Chunki emdilikte u insan hayatining eng axirqi intayin nazuk
hel qilghuch basquchining téximu yiqinlap qalghanliqini sezmekte
idi. Insan hayati boyiche qol, putliri arqiliq yaxshi yaki yaman terizde
yézip pütkezgen eshu mewhum hayatliq dastanini tunji qitim öz közi
bilen köridighan hésap künining menzirisi téximu yiqinlap
qalghandek idi. Insaniyetning eyip ‫ ــ‬nuqsanlirigha semimiy köngul
bölüsh yaki bashqilardin qusur tipish bilen ömri ayaqlashqan ötkür
424
nezerler tunji qitim öz wujidining eksini körgende, shadliqtin
mestane yaki hesrettin bihush bolup kétidighan qiyamet künining az
qalghanliqini hés qilmaqta idi. Shérin oyqu, lezzetlik taamlar
tupeylidin ömür boyi parqirap ötken ap'aq chiraylarni birdinla
rezillikning qara daghliri bilen halaketning qabahetlik qoruqliri bésip
kétidighan mehsher künining bir ghirichla qalghanliqni sezmekte idi.
Hemde yene axiret we insaniyetning ghémide sarghiyip ötken
chiraylarni
jennetning
deslepki
tang
qoyashi
nurgha
chümdüriwétidighan eshu bextiyar minutlarningmu qochaq échish
aldida turghanliqni körmekte idi.
Ehnef ibni qeys reziyellahu enhuning mushu yashqa kelgendimu
yenila üzmey roza tutup kéliwatqanliqini körgen birsi köyin'gen
asasta: özingizni ölumge ittirmekchimu? Qérighan jiningizgha
ichingiz aghrisa bolmamdu? dep soridi. Buni anglighan ehnef ibni
qeys reziyellahu enhuning qelb rohliridin étilip chiqiwatqan hesretlik
pighanlar közliridin taramlap aqqan yashliri bilen öz ipadisini
tapmaqta idi. U köyin'giche hesertlik qarap: men pütün hayatimni
teyyarliqi üchünla serp qilip halsizlinip ketken, emma yenila uning
dawanliri shunche müshkil, ötengliri shunche murekkep bu uzun
seperni senmu azraq tesewwur qilalisang iding kashki! dep jawab
berdi.
Téxiche közliri körup baqmighan axirettiki soraq künining
tesewwrida tinimsiz tökiwatqan pighanliq yashlirigha qoshup bir
közinimu pütünley éqitip tashlighan eswed ibni yezid reziyellahu
enhu bir qitim qumluq chölde tögisini yétilep kétip baratti. Töge
gerche chöllükte tiz yüreleydighanliqi bilen tonulghan alahide
jenggiwar bolsimu, bu qitim qoyashning pij ‫ ــ‬pij aptipigha berdashliq
birelmey halidin kétip qalghan idi. Emma u öz igisining, yeni, pütün
ömürini allahni eslep yighlash bilen ötkezgen, hazirmu roza
achliqigha we chidighusiz üssuzliqigha perwasiz seper qiliwatqan
eswed ibni yezid reziyellahu enhuning chidamchanliqta özidin
nechche qedem éship kétiwatqanliqni bilmeyti. Uning lewliri qurup,
kökirip ketken, chirayi halsizliqtin pütünley sarghiyip ketken bolsimu,
qumluqta yenila tögisini sorigendek yétilep kétip baratti.
Ah!
Bendichilikning
ene
shundaq
musheqqetlik
425
bashquchliridimu
uni
chungqur
rohiy
memnuniyettin
huzurlanduriwatqan zadi qandaq ishench we zadi qandaq bextning
intilishchan mehliyaliqidur?! Qéni bizning tesewwur közlirimiz shu
heqiqetni körüp yételermu?!
‫ ــ‬jismingizgha bolsimu azraq ichingiz aghrisun.
Dunya uninggha köyinip shundaq dewatatti.
‫ ــ‬mana ich aghritiwatimen'ghu?!
Hezreti eswed ibni yezid reziyellahu enhu qet'iy ishenchke
tolghan halda xitab qilmaqta idi. U: ejiba mushining özi jinimgha
ichimni aghritqanliqim emesmu? Dunyaning barche shérin lezzetliri
insan'gha asiyliq qilidighan, her ‫ ـ‬herkatta taghdek mustehkem
qametlik jisimlarmu, dunyaning barche shanliq heqiqetlirini goya bir
qitim körgen chüshtekla hés qilidighan, hetta hemme etrapqa ot
chachritiwatqan qiyamet bilen allahning rizaliqidin bashqa ikkinchi
bir heqiqet mewjut bolmaydighan eshu axiret künide men öz
jismimgha azab emes, rahet yetküzey dewatimen'ghu?! dep jawap
berdi.
Derweqe, qaza we qederning dairisi ichidiki insaniyet
karwanlirining kélishini kütüp turiwatqan mana bu musheqqetlik
musapining tunji menzili del namazdinla ibarettur. Emma bügünki
biz musulmanlarning öyliridin néme üchünkintang?! Yenila
jeynimazning dérikini alghili bolmaydu. Islamning jamaet namizigha
qaratqan qattiq ehkamliri boyiche bolghandighu, öydiki jeynimazda
ada qilin'ghan namazlar jansiz, yérim namaz bolushtin bashqa
salahiyetke ige bolalmaydu. Bolupmu dinimizda xupten bilen
bamdat namizigha shunchilik qattiq ehmiyet bérilgenki, hetta öz
düshmenlirigimu meghpiret duasi qilidighan peyghembirimiz
sellellahu eleyhi wesellemdek baghri yumshaq zat eshu ikki namazni
öyide ada qilghuchilargha özining ajayip shiddetlik ghezep nepritini
bildürgen idi we bu heqte tuxtulup: eger bigunah ayallar we ushshaq
balilarning öyde mawjutliqi tosalghu bolmaydighan bolsa, insanlar
arisigha qopurulghan sheytaniy sépillardin ibaret eshu öylerge
choqum öz qolum bilen ot qoyghan bolattim dégen idi.
Iniqki, mana shundaq nazuk chaghlarda mesjidke barmaydighan,
jamaetning yiqimliq, pak sadalirini anglapmu, öyining derwazilirini
426
mehkem taqap uxlaydighan insanlarning qandaq ulugh bayliqtin
mehrum bolidighanliqini, undaq öylerning üstige ilahiy azabning
qandaq yalqunluq taghliri gömürlüp chüshüsh aldida turghanliqini
héchkishi birnéme déyelmeydu. Shundaqla her ikki alem üchün
rehmet qilip ewetilgen peyghembirimiz sellellahu eleyhi
wesellemning eshu ghezep ‫ ــ‬nepretlik sözliride insaniyetni zadi qaysi
xil halakettin saqlap qilish istikining yoshurun'ghanliqinimu héchkishi
birnéme déyelmeydu. Emma belkim shuning üchünla bolsa kérek,
biz musulmanlar xupten bilen bamdatning eshu nazuk lehziliride
mesjidlirimizdiki yérim ‫ ــ‬yate jamaet rohining bizlerni qéni
axiretning heqlikige we axiret azabining uningdinmu katta
qorqunushluq heqiqet ikenlikige chin qelbidin ishen'gen qirindashlar
derhal sepke kelmemsiler?! dep azabliq nida qiliwatqanliqigha
perwasiz gheplet uyqimizgha mestane pushuldap yatidighandimiz.
Démisimu, bundaq meniwiy ölümge mehkum bolghan insanlarda
tunji tekbir bilenla jamaet sipige qitilishning ulughwar sawabini hasil
qilish ishtiyaqi nedimu peyda bolsun deysiz?
Likin shunisi iniqki, axiretke bolghan iman bilen ishench qelb,
rohlardin chungqur orun alaldighanla bolsa, insan hayatida
bashqichila bir inqilawiy özgirish peyda bolmay qalmaydu. Andin
xuddi hezreti emesh reziyellahu enhugha oxshash yetmish yilliq
hayati dawamida bir qitimmu tunji tekbirni qoldin bérip
qoymaydighan namazxan ezimetlermu barliqqa kélishke bashlaydu.
Xuddi hezreti rebi reziyellahu enhugha oxshash qiriliqning zeipliki
bilen jismani palechlik tengla chirmiwalghan ehwaldimu yenila
ömilep mesjidke baridighan heqiqiy möminler peyda bolushqa
bashlaydu. Chunki hezreti rebi reziyellahu enhuning qelb, wujudi
axiretke bolghan iman hem ishench bilen bir gewde bolup ketken
bolghachqila u özining axiretlik hayatini nurlandurush üchün (biz töt
künluk dunya hayatimizni bizeshke serp qiliwatqan emgeklerdin)
nechche hesse artuq emgek singdüreligen. Xuddi bügünki kündiki
biz musulmanlar késellirimizge shipaliq tipish üchün, hasa,
tayaqlargha tayan'ghan halda duxturxanigha yügreshni mohim
bilginimizge oxshash hezreti rebi reziyellahu enhumu allahning
rehmitini izdesh üchün musulman qirindashlarning mürisige
427
tayan'ghan halda palech pütlirini küchep sörigenche herqandaq
ehwalda mesjidke bérishni ntayin mohim dep bilgen.
Bir qétim dunya uninggha ich aghritip i ebu yezid! Islam
sheriétining bundaq amalsiz ehwallargha qaratqan étibarliq
ehkamliridin paydilinip, öyingizdila namaz qilsingizmu bolidighu?!
dep soridi. Emma her qitim dozaq azabini azraqla tesewwur qilghan
haman yighlap saqallirini höl qiliwétidighan, hetta tömürchining
yinidin kétiwétip, ochaqtiki otni körush bilen bu ot dozaqning
öchmes yalqunlirini isimge séliwatidu déginiche hushsizlinip yiqilip
kétidighan hezreti rebi reziyellahu enhu dunyaning bu
mihribanlarche meslihetige muezzin namazgha kélinglar, bextiyarliq
terepke kélinglar dep chaqiriwatqanda qopmay olturiwérishke
qandaqmu musulmanning qelbi chidap turalisun? Bu sadini
anglighandin kiyin hetta tizchilap bolsimu namazgha mangmay
bolmaydu dep sebilerche jawap bergen idi.
Qisqisi bizdimu ene shundaq axiretke bolghan heqiqiy qorqunch
peyda bolghandila andin xuddi seid ibni museyyib reziyellahu
enhugha oxshash hetta köchilar qirghinchiliq patparaqchiliqigha
tolup ketken ehwaldimu, birer qitimliq namaz üchün mesjidge
baralmasliqni özige nisbeten heqiqiy ölüm hésaplaydighan
minglighan mujahid ezimetler arimizdin meydan'gha kélishke
bashlaydu. Eger undaq bolmaydiken bizning nuwettiki bu chüshkün
ijtimaiyitimiz sahabiler hayatining muqeddes eynekliri aldida yenila
tirnaq tatilap ah bizmu musulmanmu?! déyishtin bashqigha
muweppeq bolalmaydu.
Ikki teswir ikki köz
gerche allah taala özining rehim – shepqiti we qehri azabini
insanlar birla waqitta teng körup yételisun dep, insan'gha ikki köz ata
qilghan bolsimu, emma bizning peqet birla közimizni ishqa sélip
kéliwatqanliqimiz hergizmu sel chaghlashqa bolmaydighan
azghunluq elwette.
Insan hayatining her xil igiz ‫ ـ‬pes musapilirida shundaqla
kainatning jelipkar payansizliqida künige nechche minglighan hadise,
özgirishler we ajayip menziriler köz aldimizdin ötüp turidu. Lékin
428
bizning közlirimiz daim uning roshen tashqi teripigila tikilidu. Gheyip
perdisige oralghan ichki qatlamliri bolsa, gheplettiki ibret közimizge
chiliqmay ötüp kétiwirido. Biz hayat we kainatqa nezer
tashlighinimizda, allahning mislisiz rehmitining ushshaq zerrilerdin
tartip taki katta pilanit, seyyarilerge qeder hemmini öz qoynigha
élip, ajayip nurluq rishte halqisini shekillendüriwatqanliqini körimiz.
Emma biz bu güzel teswirning ikkinchi yüzige qarap qoymaymiz.
Shunche cheksiz küch ‫ ـ‬qudret we shunche shanliq rehim ‫ ـ‬shepqet,
xeyri ‫ ـ‬ihsanlar sahibi bolghan ashu mihriban allahning öz nöwitide
yene shunche dehshetlik qehri- ghezepningmu sahibi ikenlikini zadi
xiyalimizgha keltürüp baqmaymiz. Bu yerde shuni alahide eskertip
ötüsh lazimki, allahning rehim ‫ ـ‬shepqiti we qehri ‫ ـ‬ghezipidin ibaret
bu ikki xil teswir asman bilen zémin arisida toxtimay jewlan qilip,
bizning ibret hem teshekkür, ümid hem xewptin ibaret ikki közimizni
her minut, her bir deqiqe özi terepke nezer sélishqa chaqirmaqta.
Qanchilighan dilkesh bahar karwanlirigha qonalghu bolup
bergen ayighimiz astidiki üsti köktatliq bu puchuq zémin öz nöwitide
yene, mölcherligüsiz apetlik wulqan magmilirini mehkem baghrigha
bésip, allahning birla hökmi bilen partlashni kütüp yatmaqta. Yüz ‫ـ‬
közlirimizni shepqet bilen yénik silap ötüp kétiwatqan bu meyin
shamallarmu özi bilen birge ajayip qorqunchluq boran ‫ ـ‬chapqun,
qoyunlarni daim yétilep yürmekte. Hés, tuyghulirimizni
qanatlandurup, ajayip shérin hayajanlargha salidighan ashu
yamghur bulutlirimü pütkül ishret alimimizni éqitip tashlaydighan
halaketlik kelkünlerni hemde birla chéqish bilen barche baghu ‫ـ‬
iramlirimizni köydürüp tashlaydighan rehimsiz chaqmaqlarni yüdüp,
daim üstimizde leylep yürmekte. Bizni hakawurlashturup, insanlarni
ölümge ittirishtinmu chüchimes qilip qoyiwatqan ashu ghalip
hayatimiz daim ezrail qilichining sayisi astida nepeslenmekte. Biz
uyalmastin yoruqliqi astida numusluq jinayetlerni sadir qilip
turidighan ashu ay bilen qoyashning nurlirida qanchilighan atum
yadroliri mükep yatmaqta? Bularni körush üchün bizning ibret
közlirimiz téxi gheplettin oyghinip baqqini yoq. Qisqisi, dunyadiki
barche mewjutluq bizge shuni éniq jakalawatiduki, pütkül kainatning
axirqi ölüm basquchi bolghan qiyamet künséri, saetmu saet,
429
minutmu minut dunyagha yéqinlap kelmekte. qiyamet ning u
teripidiki bashlinish aldida turghan intihasiz axiret hayatining ikki
qirghiqida, allahning rehim ‫ ـ‬shepqiti we ghezep ‫ ـ‬nepritining
simwoli bolghan jennet bilen dozax ning ikki xil menzirisi barliq
insaniyetni kütüp turmaqta. Her qandaq bir insan ümid hem
xewpning bu ikki menzirisini boylighan halda ene shu kélish aldida
turghan ikki xil alemni tesewwur qilidighan bolsa, gheyb perdisige
oralghan bu ikki heqiqet uning iman, ishenchiside öz ipadisini
namayen qilmay qalmaydu. Uning pütkül dunyaliq hayati axiretning
payansiz, kengri étekliride goyaki bir erzimes qum zerrisidek
nezerdin saqit bolmay qalmaydu.
Hazirqi dewrde waqitning tosiwalghusiz dolqunliri insan hayatini
ölümning u teripidiki namelum sahillargha sürüp kétiwatqan bolsa,
ilgiriki dewrlerde iman insanni ashu sahillar terepke teshebbuskar
intilishke aldiritatti. Bundin 1500 yil ilgiriki ejdadlargha nezer
salidighan bolsaq, ular dunyaning shoxa ‫ ـ‬tékenler bilen tolghan
musheqqetlik dawanlirida jarahet we azablardin halsizlinip turupmu,
yenila jennetning güzel tesewwurida özini untup, ajayip shérin rohi
memnuniyettin hozurlinatti. Jehennemning atesh, yalqunlirini
esligenliride bolsa, dunyaning eng ésil mestxushluq paraghetliri
ilkide bolghan ehwaldimu, xuddi héch nersisi yoq mehrum insandek
béchare haletke kélip qalatti. Ularning imani xuddi wujudigha
yéqilghan öchmes mesh'eldek lawuldap yénip, özining oyghaq
ikenlikini her nepeste bir qétim emeli jakarlap tursimu, ular yenila
bébaha imanimiz qelib, wijdanimizning qarangghu bulunglirida
gheplet uyqusigha kétip qaldimu qandaq?! dep, her lehzide bir
teshwishlinetti. Ularning wujudi iman yalqunining teptide érip
bezide momgha aylansa, yene bezide yalqunluq choghqa aylinatti.
Ular jisim, rohida lawuldap turghan iman yalqunining teshna
hararitini bezide kéchilerning jimjit qarangghuliqida jeynimazgha
tökiwatqan elemlik yashliri we ah chékip buquldap yighlashliri bilen
sowitishqa tirishsa, yene bezide kündüzdiki qaynaq hayatliq
meydanlirida aqquziwatqan halal qan ‫ ـ‬terliri bilen nemleshke
tirishatti. Ularning mujahidane tökken qan, ter, yashliri xuddi otqa
chéchilghan yaghdek wujudidiki iman mesh'ilini téximu
430
lawulditishqa bashlaytti. Ularning axiretke baghlighan ishench, ümidi
shu qeder mustehkem idiki, dunyaning barche payda ‫ ـ‬menpeetlirini
perwasiz bir chetke ittirip tashlap, xeterlik jihad meydanlirida
muqeddes boyunlirini qilich bisigha tutup bérishke aldirayti. Gerche
allahning jamali we rehim ‫ ـ‬shepqitining nurluq tesewwuri ularning
pütkül hayatini heqiqi eqidetmen bendichilikning emeli obrazigha,
goyaki ajizane teshekkürlük sejdining simwoligha aylandurup
qoyghan bolsimu, ular yenila allahning ghezep ‫ ـ‬nepritining
tesewwurida qorqunchluq titreklerdin roh, tenlirini bir demmu azad
qilalmayti. Hetta allahning rizaliqi üchün öz hayatini teqdim
qiliwitipmu ah! Hayatning heqqi ada bolmay qaldi dep, hesrettin
tolghinatti. Ularning neziride hayat we pütkül kainat allahning güzel
rehmiti we ghezep ‫ ـ‬nepritining unsiz alamiti shundaqla emeli
namayendisi bolup, bular jennet bilen dozax din ibaret ikki xil
atilishta özining axirqi mene takamulliqigha yétetti. Shu wejidin
ulardiki iman we rial emeliyet qanche yükselgenséri ulardiki
ümidwarliq we xewpsireshmu shunche roshenlishishke bashlaytti.
Ular allahgha qanche yéqinlashqanséri ularning allahqa bolghan
itaet tuyghuliri we ajizane bendichilikliri shunche shanliq namayen
bolushqa bashlaytti.
Allahning dunyadiki eng söyümlük bendisi shundaqla eng axirqi
peyghembiri muhemmed eleyhissalammu hawadiki normal
özgirishlerni, yamghur yaki boranliq qara bulutlarni körgen
herqandaq chaghda iztiraptin jiddiliship, uyaqtin ‫ ـ‬buyaqqa
méngishqa we toxtimay dua qilishqa bashlaytti.
‫ ــ‬ya rsulullah ! Hezriti aishe reziyellaha enha bir qétim
teejjuplinip soridi.
‫ ــ‬shamal chiqqan yaki asmanni bulut qaplighan chaghlarda
kishiler emdi yamghur yéghip zéminni yashartidighan boldi dep
xushallinidu. Emma özliri bundaq chaghlarda daim béaramliq hés
qilidila...
Peyghember eleyhissalam aishe reziyellah enhagha yiqimliq
béqip: ‫ ـ‬ejiba bilmemsen? Allah ad qewmigimu bulut arqiliq azab
nazil qilghan. Ad xelqi shu chaghda bu bulutlar bizge soghuqqine
yamghur yaghdurup béridighan boldi dep xushal bolushqan idi.
431
Halbuki, u bulutlar ad qewmi uchun azab élip kelgen idi. Emdilikte
bu bulut, shamallarda allahning azawi emes rehmitila mewjut, dep
qandaqmu könglum tinsun?! Dep jawab berdi.
Buningdin köriwélishqa boluduki, bishigha allahning azawi
yopurulup kéliwatqan ad qewmimu öz waqtida hayat hem kainatqa
peqet ümid közi bilenla qarap, xewp hem ibrettin ibaret ikkinchi
közini mehkem yumiwalghan. Mana emdilikte bolsa, ularning
azabqa duchar bolghan ashu öy, makanlirining qedimi xarabiliri bilen
qalduq yadikarliqliri öz waqtida ular nezer sélishtin yaltayghan
allahning qehri ‫ ـ‬azabini emeliy namayen qilip turmaqta.
Bir qétim peyghember eleyhissalam ümmetning ghémide,
jümlidin pütkül insaniyetning ghémide pütün kéchini köz yummastin
jeynimazda yighlash bilen ötküzdi. Shu kéchisi özini tutalmay ésedep
yighlap kétiwatqan peyghembirimiz sellellahu oleyhi wesellemning
mubarek tilliri qur'andiki munu bir ayetni qayta ‫ ـ‬qayta toxtimay
tilawet qilmaqta idi : eger sen bulargha azab qilishni xalisang, bular
sining bendeng xalighiningni qilisen. Eger meghpiret qilishni
xalisang, sen cheksiz qudret, hékmetning égisidursen
hezriti enes reziyellahu enhuning hayatliqida bir qétim asmanni
qara bulut qaplap, kündüz birdinla kéchige oxshap qalghan idi. Buni
körgen xuzeyr bin abdullah uningdin: - peyghember
eleyhissalamning zamanisidimu mushundaq hadisiler körilemti? Dep
soridi.
Hezriti enes reziyellahu enhu uninggha: - peyghember
eleyhssalamning zamanisida eger hawada azraqla özgirish körilse
sahabilerning hemmisi goya qiyamet bolghandek qorqunushqa
chumetti. Jiddichilikte hemme ishlirini tashlap meschitke yügreyti,
dep jawab berdi.
Mana emdilikte bolsa, enes reziyellahu enhuning közliri körgen
peyghember eleyhissalamning ashu zamanisi qanche onlighan esir
musapisi arqisida biz hemmimizning közlirimizdin ghayip bolmaqta.
Goya ashu zaman menzirisi axiret hem qiyametni, jennet hem
jehennemnimu birge ilip uzap ketkendek bu ölmes heqiqetler
imanimiz közliridin barghanche yiraqlap ketmekte. Halbuki, mana
bügünki zamandimu güldürmama, chaqmaqliq yamghurlar,
432
hushqurtup chiqiwatqan boran ‫ ـ‬chapqunlar, yer tewresh,
acharchiliq, urush apetliri, xilmuxil késellikler dégendek türlük
hadisiler terep ‫ ـ‬tereptin bash chiqirip insaniyetni marawatmaqta.
Emma biz insanlarning ashu bir közi (yeni, allahning qehri ‫ ـ‬azabini
köridighan ibret közi) yenila ilgirkidek mehkem yumulghan. Gerche
bügünki dunyada yuz bériwatqan weqe, hadisilerning hemmisi
ilgiriki ad we semud qewmlirige bérilgen azablarning muqeddimisige
yaki ewrishkisige oxshap tursimu, bizning yenila uninggha perwasiz,
héssiz yürishimiz ene shu qewmlerning tebiitige békip ketken qatmal
méjez, xuylarni eske salmay qalmaydu. Mahiyettin élip éytqanda,
méjez, tebiet jehettiki bu xil oxshishishning özi allahning nazil qilish
aldida turghan namelum azablirining janliq alamiti. Bu alamet bizge
qaysi xil halaketlik zuwalliqtin bésharet bermekchi? Buninggha bir
néme démek tes. Emma biz waqtida özimizni tuyup bu xeterlik
bésharettin özimizni chüchitelisek, belkim bu chüchüshte gheplettiki
ibret közimiz échilip, uning imani körüsh quwwetliri oyghinip qalsa
ejep emes.
Ebu bekri reziyellahu enhu hayatliqidila jennettin bésharet
bérilgen on bextiyar sahabilerning birsi bolup, u peyghember
eleyhissalamning sadiq tili arqiliq yetküzülgen bu bésharetke,
jümlidin özining sheksiz jennetke kéridighanliqigha mutleq ishinetti.
Emma her qétim allah taalaning bu ulughwar rehim ‫ ـ‬shepqitige
teshekkurane nezer tashlighan chaghlirida allahning qehri ‫ـ‬
ghezipiningmu shunche shanliq heqiqet ikenlikini bir demmu ésidin
chiqirip qoymayti. Shunglashqa u her bir saetni, insanning imandin
bashqa hich qandaq dosti, yaxshi emeldin bashqa tayanchi, allahdin
bashqa héchqandaq yaridemchisi bolmaydighan, hetta insanning
jismimu insan'gha bolashmaydighan, insan tunji qétim jennet bilen
dozax otturisida özi tenha jawabkargha aylinidighan, teqdirning
qararigha binaen insan dunyadin uzap, axirqi menggülik ghelibe
terepke yaki menggülik meghlubiyet terepke burulush aldida
turghan ashu nazuk doqmushni tesewwur qilish bilen ötküzetti.
Bir küni ebu bekri reziyellahu enhu bir qushqachning baghda,
shaxtin ‫ ـ‬shaxqa qonup, shox sayrap oynawatqanliqini kördi we
uninggha ajayip zoqlan'ghan halda bécharilerche közlirini
433
moldurlitip qarap: - men ebu bekrimu sanga oxshash qushqach bop
qalghan bolsamchu?! Kashki, sende ne axiretning ghémi, ne
mehsher künidiki soal – soraqning qorqunchisi, behozur yep - ichip
derexlerning salqin sayilirida shaxtin – shaxqa qonup, shunche erkin
oynap yüriysen. Sen axirettiki jawabkarliqning xewpidin néme dégen
azat? déginiche éghir hesretlen'gen idi.
Emma bügünki dewrdiki biz musulmanlar, qiyamet kündiki
mehsherning zilzilisige shundaqla ashu qorqunchluq saetlerning
barliq nazaketlirige toluq shinidighan turupmu, yenila perwasiz
qiliwatqan nashayan ishlirimiz tüpeyli bixutluqta ashu nadan
qushqachtin nechche hesse éship kétiwatmaqtimiz. Halbuki, ebu
bekri reziyellahu enhu iman keltürgen axirettiki qorqunchluq
basquchlarning hemisige bizmu oxshashla iman keltürgen. Lékin
bizdiki bixutluqqa qarap belkim shaxta sayrap yüriydighan ashu
qushqachmu towwa! dewetmey turalmisa kérek. Chünki qushqach
chéghida allahtin eyminishte pütkül kainatning awazigha awaz
qoshup, öz yaratquchisigha daim hemdu ‫ ـ‬sana yollaydu. Biraq
bizchu? Biz etidin kechkéche qorsaq ghémide, achliq otini
peslitishning helekchilikide, jehennemning milyonlap insanlarni
yalmap bolupmu, hl mn mzyd (yene barmu?) dep toxtimay towlap
turidighan öchmes yalqunlirini untup kétimiz. Hetta mehsher
künidiki neyze boyi örligen quyashning barliq quduq sulirini qaynitip
pargha aylanduriwitidighanliqini, u kunde ter déngizigha gheriq biz
insanlarning karnayliri ussuzluq shidditide tékenliship ot
tinidighanliqinimu tesewwur qilip baqmaymiz.
Ah! béxutluq , héssizliq dégen buningdinmu artuq bolmas? Bu
del jismimiznila emes, belki, rohimiznimu qan'gha boyighan, öz ‫ـ‬
özimizni halak qiliwatqanliqimizning eng qebih körinishi bolmay
néme?!
Hezriti ömer ibni xettab reziyellahu enhu islamgha kérishtin ilgiri
erebler arisida tash yürek, qorqumsizliqi we urush xumar, qattiq
qolliqi bilen dang chiqarghan kishi bolup, hetta chöllüktiki yawayi
bediwiylermu uningdin lagh ‫ ـ‬lagh titreyti. U del peyghember
eleyhissalamni yoqitip tashlash üchün tunji bolup qilichini
yalingachlighan, hetta shu meqsette kétiwitip ghezeptin öz
434
singlisinimu rehimsizlerche qamchilighan kishi idi. Ömer reziyellahu
enhu allahning rehim ‫ ـ‬shepqiti we ghezep ‫ ـ‬nepriti bilen
tonushushtin ilgiri rehim qilish yaki qorqush dégenni esla bilmeyti.
Emma islamning heqqaniyet qoyashi uning roh, wijdanida parlishi
bilen tengla ümid hem xewptin ibaret her ikkili közi allah taalaning
mihri ‫ ـ‬shepqiti we ghezep - nepriti bilen dédarlishish uchun shu
qeder shiddetlik hayajan ilkide échilip kettiki, közliridin tinimsiz
tökiliwatqan hesretlik yashlar uning barche qopal, qattiqliqinimu
birge éqitip ketti. Gerche ömer reziyellahu enhugha ebediylik
meghpiret hem jennet bilen öz waqtidila bésharet bérilgen bolsimu,
axirettiki jawabkarliqning heywitini we mehsher kunining
qorqunchluq zilzilisini esligenliride kéche ‫ ـ‬kéchilep jeynimazdin
qopmay ün sélip yighlap chiqatti. Allahning ghezep nepritining
heywetlik teswiri köz aldida jewlan qilghan shundaqla nsandiki tebiiy
ajizliq hem azghunluqlarni tesewwur qilghan chaghlirida erzimes
qum zerrilirini özidin ela biletti. Changgilida kötirwalghan topigha
qarap: - sen ömerdin néme dégen yaxshi! Chünki séning axirette
béridighan héchqandaq jawabkarliqing yoq dep xitap qilishqa
bashlaytti. Teqwaliq hem pidakarliqta mislisiz yüksek mertiwe
burchini yaratqan ömer reziyellahu enhuning hetta axiret xewpidin
azabliq tolghinip: - ah! Anam méni tughmighan bolsiken, kashki. dep
waqirighiniche ornidin turup ketken chaghlirimu bolghan.
Ömer reziyellahu enhu bir qétim her qandaq möminde kem
bolsa bolmaydighan ümidwarliq bilen xewpsireshni ipadilep : eger
qiyamet kuni barliq kishiler meghpiret qilinip jennetke kirgüzülsun,
peqet birla kishi dozaxqa tashlansun dep jakarlansa, belkim ashu
bextsiz bir insan men bolushim mumkin, dep oylaymen. Nawada
barliq kishiler jehennemge tashlinip, peqet birla kishi jennetke
kirgüzülsun dep jakarlansa, allahning rehmitidin yene shunchilik
ümidwarmenki, belkim ashu bextlik bir insan men bolushim
mumkin, dep oylaymen. dégen idi.
Ümid bilen xewptin ibaret bir ‫ ـ‬birige zit bu ikki xil uqumni
biriktürüp, u qeder bediiy, obrazliq teswirlep bérish pütkül edibiyat
dunyasida anda ‫ ـ‬sanda uchratqili bolidighan bir ish. Mana emdi
ümid bilen xewpning bérikishidin hasil bolghan tengdashsiz
435
iman'gha ige u zat öz perwerdigari bilen uchriship boldi. Emma bizni
u menzilge yetküzidighan basquchlar téxi aldimizda turuptu. Ölüm
we qebirdiki tenhaliq, mehsher meydani we axirettiki jawabkarliq,
jennet hem jehennem... Mana bularning hemmisi bizni kütmekte.
Lékin biz. ... Biz bularning hich birini kütüshni xalimaymiz.
qebir insan'gha nisbeten ölümdin kéyinki tunji musheqqetlik
menzil. Uning weyrane chungqurluqliri insanni kütmeydighan,
insan'gha nida qilmaydighan birmu kün yoq. Nawada birer mömin
uning qoynigha kérse, u: ‫ ـ‬qedemliringge mubarek bolsun! Kelgining
ejep yaxshi boldi. Zémin üstidiki nsanlarning ichide senla manga
yarayting, emdi méning qanchilik qizghin qarshi alidighanliqimni
körisen deydu- de, uning étekliri qebir sahibining közi yetken yerge
qeder kéngiyip kétidu. Uning tamliridin bir éshik échilip jennetning
xushpuraq hidliri kérishke bashlaydu. Eger birer asiy gunahkar uning
qoynigha tashlansa, u:- ésit! Bu yerge kelgining ejep yaman boldi.
Zémindiki nsanlarning ichide senla manga yarimayting, bügün
manga tapshurulghandin kéyin, emdi sanga qandaq muamile
qilidighanliqimni körisen deydu ‫ ـ‬de, qebir tarliship ölgüchining
qowurghilirini bir ‫ ـ‬birige kirishtüriwetküche siqishqa bashlaydu.
Birla tiniqi dunyadiki ösümlüklerning hemmini qurutup tashlighudek
otluq tinidighan ejdiharlar terep ‫ ـ‬tereptin bash chiqirip, taki
qiyamet bolghan'gha qeder uni qiynashqa bashlaydu.
qebr peyghember eleyhissalamning tili boyiche hem jennetning
béghi, hem jehennemning ongküri gerche biz hayatimizda talay
qétim uning bilen uchriship tursaqmu, uning tektidin qiliniwatqan
sadasiz nidalargha qulaq salay démeymiz. Bizning tashqa oxshash
nursiz, muzgha oxshash héssiz ashu bir jup közimiz uni körüp
turupmu bir nerse körgendek bolmaydu. Belkim hezriti ibni ömer
reziyellahu enhuning zar ‫ ـ‬zar yighlishigha, hetta köp yighlighanliqi
tüpeyli közlirining kardin chiqip kétishige seweb bolghan nerse del
ölumdin kéyinki qebirdin ibaret ene shu musheqqetlik basquchning
qorqunchluq tesewwuri bolsa kérek.
‫ ــ‬silige néme boldi? Tola yighlawirip özlirini tügeshturiwétishke
azla qapla, hayat dégende külüshkimu nurghun ishar mewjut. dédi,
birsi uningdin ejeplinip.
436
Hezriti ibni ömer reziyellahu enhu qattiq xursin'ghan halda: méning yighlighinimgha ejepliniwatamsen? Allahdin qorqup aymu
yighlaydu. Allahdin qorqup künmu yighlaydu. dep jawab berdi.
Bir qétim peyghember eleyhissalam qur'an tilawet qiliwatqan
bir yash sahabining yénidin ötup kétiwatatti. Qur'andiki asman
yérilghan chaghda, (dozaxning qiziqliqidin) asman qizilgüldek, qizil
chemdek bolup qalidu dégen ayetke kelgende, u sahabining
bedenlirige birdinla titrek uliship, ornidin chachrap turup ketti.
Ésedep yighlighanliqi tupeyli tiniqlirimu ichige chushup kétiwatatti.
ah, ésit! Asman yérilip chüshken ashu chaghda men néme halda
bolarmen? Men néme halda bolarmen? déginiche özini tutalmay un
sélip nale qilishqa bashlighan idi. Shu chaghda bu halni körgen
peyghember eleyhissalam uning yighisi malaikilernimu zar ‫ ـ‬zar
yighlitiwetti. dégen idi. Mana emdilikte bolsa, malaikiler belkim
bizge oxshash haywanlashqan insanlargha échinip zar ‫ ـ‬zar
yighlaydighandu. Chünki biz asmanning bir küni yérilip üstimizge
chüshidighanliqini,
zéminning
ayighimiz
astidin
chiqip
kétidighanliqini normal ehwalda eslesh uyaqta, hetta shunche iplas
jinayetlerni sadir qilghan numusluq ehwaldimu eslep qoymaymiz.
Ah! Wijdanimizdin sorap baqsaqken kashki, biz yenila
musulmanmu?!
halalgha hésab bar, haramgha jaza
(termiler)
chöl- bayawanning soghuq, jimjitliq höküm soriwatqan bir
kéchisi insaniyetning eng ulugh rehbiri muhemmed sellellahu eleyhi
wesellem bir qanchilighan hemrahliri bilen bir ensarining béghigha
qedem teshrip qildi. Peyghember eleyhissalamning telipige binaen
baghwen téxi yéngila üzgen xormilirini dastixan'gha keltürdi.
Peyghember eleyhissalamning bu telipi goya, sewrchanliqning
japaliq yollirida kétiwétip, yolluq lezzet we jaiz németlerni telep
qilishning jinayet emeslikini jakarlimaqta idi. Xormilar nahayitimu
shérin bolup, üstige soghuq su ichkende, ten bilen rohlar tengla
lezzetlinishke bashlidi. Del ene shundaq lezzetlik minutlarda
alemlerning büyük ülgisi sellelahu eleyhi wesellemning mubarek
437
chéhride tuyuqsiz qandaqtur bir ensizlik alametliri jilwélinishke
bashlidi. Bu alametlerge yene qandaq teshwishlinish we qorqinish
tuyghulirining yoshurun'ghanliqini bir néme dégili bolmaytti.
Nawada lezzetning tesiri huzurlinish bilenla tamamlinip ketken
bolsa, peyghemberlerning kattisi bolghan muhemmed eleyhissalam
bilen adettiki bir insanning néme perqi bolsun deysiz?!
Emma bu yerdiki tesirat, rohlarning chongqur qatlamlirini lerzige
sélip, turmush, achliq we uning huzur ‫ ـ‬halawet, telep ‫ ـ‬teqezzaliridin
yiraq ajayip bir yükseklikke qarap intilmekte idi. Bu halqish aldida
turghini zadi qandaq qedem? Uning özgermes seper yönilishi zadi
qayaqqa yüzlen'gen?!
Sahabilarning nezerliri ene shundaq xiyallar bilen söyümlük
yétekligüchisi sellellahu eleyhi wesellemge tikilgen idi.
‫ ــ‬qiyamet küni kelgende;
peyghember eleyhissalamning tagh, tashlarnimu éritip su
qiliwétidighan awazi yangrawatatti.
‫ ــ‬qiyamet küni kelgende, mushu xorma üchün jawab bérish yer
tewrigen'ge oxshash qattiq tuyulidu.
Subhanellah!! Bu birer shairning yaki peylasop, astornomning
sözi emes, belki kainatning eng büyük heqiqiyti bolghan muqeddes
wehiy ghunchiliri bilen bizelgen, danish ustazining sözi idi. Bu
sözning ötkür tesiride wujudi lerzige kélip, hemme ezasini birdinla
soghuq titrek basqan ömer reziyellahu enhuning qolidiki emdi téxi
yérimini chishligen xorma qorqunchta ixtiyarsiz yerge chüshüp ketti.
Eslide bu sözning ötkür tesiri téxi emdila tem, lezzettin hozorlinishqa
bashilighan sahabilargha axirettiki xeterlik aqiwetlerni eynen körsitip
bermekte idi.
‫ ــ‬mushu xorma üchünmu, i allahning peyghembiri?!
‫ ــ‬hee, mushu xorma üchün;
peyghember eleyhissalamning awazida heqqaniyetning öchmes
sadasi qet'ilik bilen yangrimaqta idi.
‫ ـ‬shundaq, peqet üchla nerse üchün hésab bérishtin saqlinip
qalimiz. Ewretlirimizni yapalighudek bir qur kiyim, achliqtin
qutuldurup, hayatimizni kapaletke ige qilalighudek ozuqluq, bash
tiqalighudek kichikkine bir öy.
438
Qarimaqqa tolimu addi tuyilidighan bu weqe rastinla shunche
addiymidu?! Tügimes - pütmes turmush éhtiyajliri bilen shérin arzu ‫ــ‬
armanlar otturisidiki bu mislisiz teqwaliq, németni qedirleshning bu
xil tuyghusi, allahni her daim köz aldida körüp turushtek bu güzel
menzire! Mana bular heqiqiyy itaetmenlik, heqiqiyy ibadet, allahqa
bolghan chin söygü bolmay néme?!
Musulmanlarda bu xil tuyghu heqiqiy rohi bilen mewjut bolghan
chaghlarda, ular qayaqqa burulsa, goya shu yerdiki tagh, tashlarmu
zümretke aylan'ghan idi. Mana emdi bu xil tuyghu yoqiliwédi,
bashqilardinmu bekrek del musulmanlarning özliri allahning
németlirini xuddi angsiz janwarlardek perwasiz yenchip, cheyleshke
bashlimaqta. Hemmige érishkendin kéyinmu putigha shoxa
kirgenchilik yoqitishqa uchrisa, numusluq nashükürlikidin xijil bolush
uyaqta, hetta erz ‫ ـ‬shikayetlerge tolghan depterlirini, ata qilishta
déngiz kebi, bexsh étishte quyash kebi ashu keremlik allahning
aldigha tashlimaqta. Mushu minutlarda ashu nashükür insanlar öz
jismida we etrapida keng yéyilip yatqan, her bir németning
qanchilighan altun taghliridinmu wezinlik ikenlikini bilip yetsiken,
oylap baqsiken kashki?!
Medainning mötiwer kishilirining hemmisi sheherge yéngidin
teyinlen'gen waliysini qarshi élish üchün bu güzel meydan'gha
toplashqan idi. Ular eslide hörmet, chongqur eqide,
sadaqetmenlikliri bilen xelipe ömer reziyellahu enhuning waliyliqqa
teyinligenlik permanigha binaen sheherge kirish aldida turghan
xuzeyfe reziyellahu enhuni töt közi bilen kütiwatatti.
Hoquq we shan ‫ ـ‬sherep bilen toluq qorallan'ghan huzeyfe
reziyellahu enhu eger xalisa, hazirqi dewrdiki emeldarlar hasil qilip
kéliwatqan mal- bayliq, zibuzinnet, eysh - ishretlerning hemmisidin
behrimen bolalayti. Emma u toplan'ghan jamaetke xelipining
permanini oqup bergendin kiyin némini xalisingiz we némini
buyrisingiz jinimiz bilen hazir qilishqa teyyarmiz dep özige tikilip
turghan sadaqetmen puxralargha qarap: manga peqet qosiqim
toyghidekla tamaq, ulaghlirim achliqtin ölüp qalmighudekla yem ‫ـ‬
xeshek hazirlap bersenglar kupaye didi.
Waliyning öz puxraliridin telep qiliwatqini aranla shunchilik nerse
439
bolup, goya hökümranliqning tewrenmes polat töwrükliri mana
shundaq derwishlikning ayaq astida pachaqliniwatatti. Shahliqning
meghrurane shan ‫ ـ‬sherepliri mana shundaq sebir we qanaetning
xilwetliride déreksiz yoqalmaqta idi. Mal ‫ ـ‬dölet shan shewketlerning
wal ‫ ـ‬wul chaqnashliri mana shundaq axiretke bolghan iman nuri
aldida öchüp qéliwatatti.
Xuzeyfe reziyellahu enhu hökümranliq, zémin, bayliq, turmush
we xilmuxil xahishlardin nahayitimu, nahayitimu bek yiraq rohi
bayliqqa ige idi. Her bir német, her bir lezzetning yipidin
yingnisighiche hésab élinidighan, höddisidin jayida chiqalmighanlar
menggülük bextsizlikke höküm qilinidighan axirettiki ashu
qorqunchluq sot künining tesewwurida alli burun özini unutqan idi.
Del mana bu xil tepekkur xuzeyfe reziyellahu enhuning jisim, rohini
lezzetpereslik illetliri bilen bulghinishqa qet'iy yol qoymighan bolup,
u bayliq we hökümranliqning hemmini öz ichige alghan qaynam,
tashqinliri ichidimu, xuddi derwishlerdek kün ötküzdi. Uning bir
nechche qur kiyim we birnechche parche nénidin bashqa héch
nersisi yoq idi. Dunya uninggha qanche yiqinlashqanséri u shunche
yiraqqa qachatti. Shunglashqa altun - kümüshlerning yéngilmes
jelbkarliqlirimu uning közini birer qétim bolsimu özige qaritalmighan
idi.
Uning medaindiki hoquqidin qol üzüp qaytip kéliwatqanliqidin
xewer tapqan xelipe ömer reziyellahu enhu mezkur bay ‫ ـ‬bayashatliq
imtihan meydanidin uning némilerni yüdüp kéliwatqanliqini küzitish
üchün yol boyida mökünüp olturghan idi. U xuzeyfe reziyellahu
enhuning yenila burunqidek derwishlerche addy ‫ ـ‬saddiyliqini, yenila
ashu ilgirki pidakarliqi we kemterlikini, hemde ilgiri élip ketken
nersiliridinmu az yük - taq bilen qaytip kéliwatqanliqini körüp,
uninggha bolghan chongqur söyinish we hörmetning qaynaq
héssiyatida mökün'gen ornidin chachrap qopqiniche xuzeyfe
reziyellahu enhugha özini atti. Uni mehkem baghrigha bésiwélip: sen
méning heqiqiy qirindishimsen! Sen mining heqiqiy qirindishimsen!
déyishke bashlidi.
Bu némidégen qisqa, addiy jümle, he?! Lékin u dewrlerde
éghizdin chiqidighan her qandaq bir söz özining heqiqiy mene,
440
rohidin ayrilmighan idi. Her qandaq bir söz özining heqiqiy menisi
üchünla ishlitiletti. Bolupmu ömer reziyellahu enhugha oxshash
heqiqetperwer, merdu ‫ ــ‬merdanning birsini qérindishim dep atishi,
shu qeder chongqur we shu qeder keng menige tolghan bolattiki,
hazirqi dewrde yazsa qanchilighan kitab pütüp chiqidighan maxtash,
medhiyiler we tümenminglighan wede, qesemlermu ashu bir éghiz
sözge tenglishelmeytti.
Musulmanlar dunyasi iqtisadiy we siyasiy jehettin tazimu
güllinip, xelipilikning chégrisi sherqte hindi deryasidin gherbte
atlantik okyan'gha, shimalda ottura asiyaning köklem tagh,
jilghiliridin jenubta sehrayi kebir chöllikige tutashqan hemde
musulmanlar fransiyening jenubighiche ichkirilep, kirip bolghan,
pütün dunya xelqi musulmanlarning eng büyük küchke aylinip
bolghanliqini étirap qilishqan, hetta yawrupada islam mediniyitini
we ereb tilini qollinish modigha aylan'ghan ashundaq bayashat bir
dewrning ulugh xelipisi ömer ibni abdul'eziz öz aditi boyiche xupten
namizidin kéyin qizliridin xewer élish üchün öyige kétip baratti. Téxi
hazirla hökümet xizmitidin hérip, charchighan qelb, méngisi öz
ewladlirigha bolghan séghinish we méhribanliqning ilkide
perzentlirini oylashqa mejbur idi.
Emma uning emdila téxi dölet xezinisidin hésabsiz dinar derhemlerni yuqsullargha tarqatqan qoli söyümlük perzentliri
terepke mangghanda shundaq quruq, goya u kün boyi hérip
charchap, öyige quruq qol qaytiwatqan derwishlerge oxshaytti.
Kishiler zakat bérish üchün alidighan adem tapalmay sheher
atlashqa mejbur bolidighan ashundaq bayashat bir dewrde,
xelipining öyide acharchiliq dégili bolmisimu yérim achliq haliti
burunqidekla dawamlashmaqta idi. Dadining ayaq tiwishini
anglighan qizlar qarshi élish üchün yügürüshkiniche derwaza aldigha
chiqti. Ularning yérim achliqtin sarghayghan chirayi gerche dadigha
nisbeten anche yéngiliq bolmighini bilen, emma bu qétim qizlirining
éghizlirini alqanlirida tosiwalghanliqi xelipe ömer abdul'ezizni
teejjüblendürmey turalmidi.
U: i yürek parilirim! Néme boldunglar? Dep soridi. Emma qizliri
héchqandaq jawab qayturmidi.
441
Bu soalgha ularning inik anisi: öyde yeydighan'gha bashqa nerse
bolmighachqa bügün ular piyaz bilen purchaqta qorsaq toyghuzghan
idi. Shunglashqa piyazning puriqini sélidin yoshurush üchün aghzini
étiwélip baridu, dep jawab berdi.
Dada dégen haman dada ‫ ـ‬de, gödek balilirining bu hali uning
yürek tarilirini titretmey qalmidi. Yürek baghridin magmidek itilip
chiqiwatqan azapliq hislar uning közlirini nemlidi. Emma hissiyatning
bu shiddetlik dolqunliri yenila xuddi déngiz astidiki körunmes
wulqanlar kebi öz ornida qiliwerdi, uning wujudidiki sewr ‫ ـ‬qanaet,
pidakarliq kemterlik, iman we teqwaliqning altun taghlirini qilchimu
tewritelmidi.
‫ ـــ‬i yürek parilirim!ُ u mulayimliq bilen sözleshke bashlidi.
Silerning dastixininglarni nazu ‫ ـ‬németlerge tolduriwétish men
üchün héchqanche qiyin ish emes. Uning bedilige dadanglarning
dozax otida köyishini xalamsiler?
Dadisining qeliblerni zilzilige salidighan bu sözini anglighan qizlar
özlirini tutiwalalmay qaldi. Yüz, közliri yamghurdek tökiliwatqan köz
yashliri bilen yuyulushqa bashlidi. Emma ularning bu köٍz yashliri
hergizmu achliqning ghémi we renjishlerdin aqqan emes, belki
dadining soaligha bérilgen unsiz jawab bolup, herbir tamche yash
yaq dada, yaq! Dadimizni dozaxqa ittirish bedilige kélidighan undaq
hozur ‫ ـ‬halawetning kériki yoq dep jakarlawatatti.
Ömer ibni abdul'ezizning bowisi ömer ibni xettab reziyellahu
enhuning xelipilik dewride bir qétim qehetchilik yüz bergen bolup,
pütün dölettin aqturupmu xelipidek achliq azabigha duchar bolghan
ikkinchi bir shexsni tapqili bolmaytti. U özining kündilik
yémekliklirining miqdarini kémeytiwérip, axiri kün - künlep ach
yüriydighan bolup qaldi. Gösh, may, hesellerdek lezzetlik taamlarni
alli burun terik qilghan idi. U jismani achliq we zéhni perishanliq
ichide hajetmenlerge ashliq tarqitish üchün tagharni dümbisige
yüdigen halda yiraq - yéqin'gha qatnapla yüretti. Buni körgen kishiler
chongqur échinish ichide uning ghémini yep: qarimamsiler, uning
qip qizil anardek mengzining olturushup, qaridap ketkinini
déyishetti. Ussuzluq we achliqtinmu bekrek ömer roziyellahu enhuni
rohi we jismani jehettin qattiq puchilawatqini eger qol astimdiki
442
puxralarni qehetchilik azabidin qutuldurushqa imkanimning bériche
tirishmisam, bu azabni menmu oxshashla ular bilen teng tartmisam,
qiyamet kuni perwerdigarimgha qaysi yüzüm bilen jawab bérimen?
dégen endishilerdin ibaret ümmetningla ghémi idi. Buning
türtkiside, u chöllükning pij- pij aptapliridimu özini unutqan halda
ach qorsaq dümbisige ashliq yüdüp, terep - terepke toxtimay
chapatti.
Ashundaq musheqqetlik künlerning biride bir qétim gödek
balisining bir tilim tawuz yewetqanliqini körüp qaldi. Téxi anining süti
éghizidin ketmigen, hetta kichikkine turupla dadisi bilen achliq
azabini teng tartiwatqan bu gödekning öz yürek parisi ikenlikigimu
pisent qilmastin achchiqigha chidimay waqirap ketti. Shu tapta uning
xiyalida
pütkül
musulman
ümmiti
qehetchilik
azabida
puchiliniwatsa, xelipining oghlining tawuz yéyishke néme heqqi?
dégendin bashqa nerse yoq idi. Shunglashqa u achchiqida
étilghiniche bérip, balisining qolidiki tawuz tilimini silkip tartiwaldi ‫ـ‬
de,
‫ ـــ‬resulullahning ümmiti achliqtin öliwatsa, sen téxi numus
qilmay tawuz yewatamsen? Dédi.
Subhanellah! Mana kördingizmu? Bular zadi qandaq kishiler?
Ularning kökrikide soqiwatqini zadi qandaq yürek? Ularning iddiye,
tepekkurlirichu?
Qéni estayidilliq bilen bir oylap béqing, mana bu peyghember
eleyhissalamning menggü zowal tapmas allah bilen qesemki, méni
öz perzentliri, mal ‫ ـ‬dunyaliri we janliridinmu bekrek söymigen kishi
hergizmu mömin bolalmaydu dégen hedisining emeliy ipadisi we
sherhisi bolmay néme?
Dunya herqanche qimmet tölesh arqiliqmu sétiwilishqa qadir
bolalmighan hem menggü qadir bolalmaydighan rohlar mana
shundaq kemterlik we qanaetchanliqning rohi idi. Dunyadiki eng
katta németler we eng güzel arzu- armanlarmu qiyametning
ghémidin
ghapil
qalduralmighan
rohlar
ene
shundaq
mes'uliyetchanliq, pidakarliq, iman we teqwaliqning rohi idi. Likin
hazirqi insanlar ene shu rohlarning pidakarane, minnetsiz qan, terliri
bediligila bügünkidek nepeslinishke sazawer bolghanliqlirini bilip
443
turupmu, allahni, ashu qedirlik roh igilirini, jümlidin öz özinimu
unutup qéliwatqan turuqluq, yenila biz musulman dep toxtimay jar
salmaqta. Allahning ata qilghan hésabi hem jazisi bar németlirini toy,
meshrep, nezre, mewludlarda shundaqla risturan, tansixanilarda
perwasiz dessep, cheylimekte.
Wetinimizde bir chishlem halal loqmini yutushtin ilgirimu
buninggha allahning aldida néme dep jawab birermen? dégenni chin
qelbi bilen oylaydighan mes'uliyetchan musulmanlar zadi
qanchiliktu?!
Muhemmed eleyhissalamning biz uyghurlardin ibaret bu
musulman ümmitining ghémige ortaqliship, ularning azabigha
azablinish arqiliqla qelbi rahet hés qilalaydighan pidakar ezimetler
zadi qanchiliktu?! Bizdiki nurghun puldar baywetchiler wetinimzdiki
heddi hésabsiz tul, yétimlarning achliq we mohtajliq azabida
tökiwatqan qanliq yashliri kiyimige yuqup qélishidin yaki ularning
kün boyi ichken süyidinmu köprek aqquzghan hosulsiz, achchiq
terliri burnigha purap qélishidin özini qachursa, qachuriduki, derhal
qolini
öngkürdek
chongqur
yanchuqigha
tiqip
ashu
qérindashlirimizgha ter we köz yashlirini bir qétim bolsimu
surtiwélishigha ezzigüdek qeghez yaghliq sunup bérishkimu
yarimaydu. Risturan, tansixanilarda nechche on ming yüwenni bir
qétimliq tamaq buyrush ü chün buzup chachsa, chachiduki,
tamaqlirining éshindiliri we dastixanlirining qéqindilirigha teng
kelmeydighan azraqla pul bilen birer tul, yétimning éliman
turmushluq bolup qalalaydighanliqini xiyaligha keltürüpmu
qoymaydu. Yenila ularning ata ‫ ـ‬bowisidin miras alghan ashu
musulmanliq pulat markisi ulardin birdemmu néri bolmaydu. Yenila
ular musulmanliqtin söz échishta peylasop, dini sorunlardiki törning
xojayinliri.
Ah! Xuda! Ularmu sahabilarning hayati we exlaq peziliti eynikide
öz eksini körüp baqsiken kashki?! Ularmu özidiki her bir németni
shexsiy mülki qatarida emes, belki allahning shundaqla weten xelqning amaniti qatarida sanap baqsiken kashki?! Ularmu insap
bilen ah ! Bizmu musulmanmu?! dep wijdanidin sorap baqsiken
kashki?!
444
sabiqunel'ewwelun (aldinqi awan'gartlar) din
bolushning peziliti
(parchilar)
hezriti selman farsi, hezriti bilal hebshiy, hezrti suheyb rumiy
reziyellahu enhumlar bir yerge jem bolup, söhbet ötküzüp öltüratti.
Gerche ular ilgiri éghir derijide xarlan'ghan qullardin bolsimu, emma
heqni izdesh we qobul qilish yolida aktipchan bolushtiki ajayip
awan'gartliqi ularni goya islam asminidiki közni qamashturidighan
yultuzlargha aylandurup qoyghan idi. Allahning bu intayin söyümlük
bendiliri birdinla köz aldida ötüp kétiwatqan ebu sofyanni, yeni
kupurluq dewridiki islamning eng esheddiy düshminini yéraqtin
körüp qaldi. Ulargha nisbeten uning chirayini körüshmu xuddi
islamgha qiliniwatqan haqaretke chidap turushtek éghir bilinip
kétiwatatti. Bundaq menzirige, bundaq tuyghughigha ularning
imaniy ghururi nedimu chédap turalisun deysiz, birdinla tit ‫ ـ‬tit
bolup, qelbide jüsh uriwatqan ghezeplik hésliri éghizliridin partlap
chiqmay turalmidi. Shuning bilen:
‫ ـ‬allahning qilichi bu düshmenning béshini ejep üzüp
tashlimaptighu? Dégen héssiyatliq awazlar anglinishqa bashlidi.
Ularning yénidin ötüp kétiwatqan ebu bekri reziyellahu enhu bu
sözlerni xuddi yolsiz qiliniwatqan achchiq hujumdek hés qilip,
ulargha köyin'gen halda:
‫ ــ‬siler qarap turup qureyshning shunche mötiwer adimini
mushundaq désenglar bolmas? Dep nesihet qildi.
Emma ebu bekri reziyellahu enhu peyghember eleyhissalamgha
bu weqeni sözlep bergen chighida, goya zémin ayiqi astidin chiqip
ketkendekla halgha kélip qalghan idi. Peyghember eleyhislam
uninggha:
‫ ـ‬sen belkim ularni xapa qilip qoyghan bolushung mümkin, eger
rastinla ularni xapa qilip qoyghan bolsang, bilip qoyghinki, sen
allahni xapa qilghan bolusen... Dégen idi.
Yaxshi ishta aldinqi teshebbuskarlardin bolghan eshu birqanche
ajiz qullarning heqqide peyghember eleyhissalamning wehiy
ghunchiliri tökülüp turidighan mubarek éghizidin chiqiwatqan bu
445
sözler heqiqetenmu yénik gep emes idi. Yene kélip, bu söz islamning
aldinqi awan'gartliri bolushta özimu ulardin héch qanche
perqlenmeydighan, hetta peyghember eleyhissalamning hijrettiki
qoldishi we eng yéqin sirdishi shundaqla möhtirem qiyin atisi
bolghan ulugh sahabige qiliniwatatti.
Derweqe, gerche hemmeylen islamning oxshash derjidiki aldinqi
awan'gartliri bolsimu, emma hezriti ebu bekri reziyellahu enhuning
azatliq we bay ‫ ـ‬bayashatliq ichide turup, islamni qobul qilghanliqi,
hemde hezriti selman, hezriti bilal, hezriti suheyb reziyellahu
enhumlarning bolsa, qolluq kishenliri astida qattiq éziliwatqan
turupmu allahning resuligha qol bergenlikidin ibaret bu katta
oxshimasliq menggüge öchmey saqlinip qalghan idi.
Allahu ekber!
Mana bu heqning heqke bergen bahasi we derijisi bolup,
ularning pishaniliri xapiliqtin azraqla türülüp qalghidekla bolsa, goya
qiyametning zilzilisi qopup kétishke tasla qalatti. Ular qayaqqa
ghezep bilen tikilse, shuyaqqa allahning ghezipi yüzlinetti.
Pütün ezayini qattiq titrek bésip, qorqunchtin terge chömüp
ketken ebu bekri reziyellahu enhu derhal bu üch sahabining yénigha
yügürdi. Ularning aldigha béripla özini tutalmay buquldap yighlap
ketti.
‫ ــ‬i, jan jéger qirindashlirim! Men... Silerni... Xapa qilip...
Saldimmu, qandaq?
Tökülüp yighlawatqanliqi tüpeyli sözlirimu toluq chiqmay
qiliwatatti.
‫ ــ‬yaq, yaq, hergiz undaq emes, biz qet'iy xapa bolmiduq, biz
daim sanga allahning meghpiriti üchün dua qilimiz.
Ebu bekri reziyellahu enhu allahning bu her üchilili mehbub
bendilirining éghizidin chiqiwatqan ésil exlaq güldestilirini körüsh
bilen tengla goya bu sözlerni ularning emes, belki méhriban
perwerdigarining éghizidin anglawatqandek shatliqqa chümdi we
lighirlap turghan yashliq közliri bilen shu yerdila échilip külüwétishke
bashlidi.
Emmar ibni yasir reziyellahu enhu bir qul ailining shatliq chirighi
bolup, u heqiqetenmu hesrettin aqqan köz yashliri bilen lawuldap,
446
islam üchün tökken qanliri bilen parlaydighan öchmes chiragh idi.
Shundaq...
Tewhid we peyghemberlikning sadiqitini depla kupir hem
shirikchilikning mislisiz zulum ‫ ـ‬sitemlirini bashtin kechürgen,
bulargha qarap, yürek ‫ ـ‬baghri lexte ‫ ـ‬lexte yérilghan peyghember
eleyhissalam:
‫ ــ‬sewr qilinglar! I, yasir ailisi! Sewr qilinglar! Ras éytimenki,
allahning jenniti silerning qarargahinglardur ‫ ــ‬dep jennettin
bésharet bergen eshu ulugh ailining köz qarchighusi idi.
Lékin emmar ibni yasir reziyellahu enhugha sélishturghanda,
xalid ibni welid reziyellahu enhu kupurluq dewridimu ataqliq
qumandan we islamgha kirgendin kéyinmu leshker qumandani
bolghan, hemde qanliq jihad meydanlirida, teqdashsiz imaniy
quwwiti bilen ötkür qilichining karamiti körsitip, hetta axiri allahning
qilichi dégen namgha sazawer bolghan katta sahabe idi. Gerche
emmar ibni yasir reziyellahu enhumu allahqa bergen ehdisini ishqa
ashurush üchün jihadning ulughwar qorban'gahlirigha öz pidakarliqi
bilen zinnet qoshqan, yighiwatqan oq, neyzilerge qarshi merdane
kökrigini yalingachlap achqan ajayip katta sahabilerdin bolsimu,
tarixning neziride, uning bergen qurbanliqliri bir jengchining
qorbanliqi süpitide, xalid ibni welid reziyellahu enhuning
pidakarliqliri bir qumandanning ulughwar ish ‫ ـ‬izliri süpitide gewdilik
xatirlendi.
Lékin shundaqtimu...
He, rastinla shundaqtimu... Xalid ibni welid reziyellahu enhugha
sélishturghanda, emmar ibni yasir reziyellahu enhu heq ‫ ـ‬sadaqet
üchün uningdin ilgiri kökrikini achalighan bolghachqila allahning
neziride, mertiwe jehettin shu qeder yüqiri kötirilgenki, hetta
shunche payansiz zéminni fethi qilip, islamning bayriqini lepildetken
xalid ibni welid reziyellahu enhumu uning eyminishlik mertiwisige
yétishelmey qalghan idi.
Bir qétim melum bir ish seweblik bu ikki sahabining otturisida
bes ‫ ـ‬munazire bolup qaldi. Shu peytte xalid ibni welid reziyellahu
enhuning éghizidin ixtiyarsiz emmar reziyellahu enhugha éghir
kilidighan söz chikétip qaldi. Buningdin xewer tapqan
447
peyghembirimiz sellellahu eleyhi wesellem xalid ibni welid
rezihyellahu enhugha qattiq achchiqlandi.
‫ ــ‬i xalid! ‫ ــ‬peyghember eleyhissalam qelblerni titritidighan
derijide qattiq heseretlinip söz qiliwatatti.
‫ ـ‬emmarni hergiz eyiblep salma! Kimki uni eyibleydiken, allah shu
kishini eyibleydu. Kimki emmargha ghezeplinidiken, allahmu
uninggha ghezep qilidu. Kimki emmarni mensitmeydiken, allahmu
uni mensitmeydu.
‫ ــ‬ah! Bu kün...
Xalid ibni welid reziyellahu enhu bu weqeni kishilerge özi sözlep
bériwatatti.
‫ ــ‬bu kün men üchün hayatimdiki eng éghir kün bop qalghan idi.
Men derhal peyghember eleyhissalamgha yilinip yalwurup, allah
taaladin gunahimning meghpiriti üchün dua qilip qoyishini tilidim we
yügürgenche emmar reziyellahu enhuning aldigha bérip, méni epu
qilishini, méni kechürüm qiliwétishini ötendim.
Biz eyni chaghda ene shundaq möminler iduq. Allahning
bendiliriningmu xapa bolup qélishidin shu derijide qorqayttuq.
Emma hala bügünki kün'ge kelgende, hetta allahning ghezipidinmu
qorqmas bolup kétiwatmaqtimiz. Ejiba bu musulmanliqimizgha
nisbeten eng éghir tiragidiye emesmu?
Shundaq...
Shundaqtimu yenila biz musulman. Yenila biz musulman.
Ene ularning bezisi yaxshiliqta aldida mangghan aktip,
awan'gartlardin bolghan bolsa, yene bezisi peqet azraqla arqida
qalghan ulughwar ülgilerdin idi. Lékin bizchu?! Bizning zadi nede
qalghanlardin ikenlikimizni qéni kimmu éytip bérer?! Kimmu éytip
bérer?!
Xelipilik qarargahining dewazisi aldida yuqiri abruyluq bir top
mötiwer kishiler xelipe ömer reziyellahu enhuning qobulluq iznini
qattiq intizarliq bilen kütüp turmaqta idi. Mekkining bu muezziz
katta erbablirining arisida, eyni chaghda shunche wehshiylerche
ayaq asti qilin'ghan bir qara tenlik qolmu mewjut bolup, uning ismi
del bilal hebshiy reziyellahu enhu idi. Lékin xelipilik qarargahining
qobulluq derwazisi hemmidin ilgiri uninggha échildi. Iriq, jemet, mal
448
‫ ـ‬bayliq izzet abruy jehette uningdin shunche üstün türidighan
zatlarning hemmisi bilal reziyellahu enhuning temkin kirip
kétiwatqinigha qarap, ishik tüwide heyrane qarashqiniche turushup
qalghan idi.
Bu adettiki bir azad qulgha qiliniwatqan alahide imtiyazliq
muamile bolup, bu ish bashqilarning könglige kélip, éghir alghanliqi
tatarghan chirayliridin mana men dep körinip turatti. Bezilerning hés
qiliwatqan qelb azari axiri lewlirining sükitini buzup, doq ‫ ـ‬malamet
qilidighan derjige yetküzdi. Shuning bilen top ichidin
‫ ــ‬mekkining shunche ésilzade, shereplik kishiliri kütüp turghan
yerde, hemmidin ilgiri bir qulgha qobulluq sheripi bériliwatqini
néme ish? ‫ ــ‬dégendek ghudurashlar kötürülüshke bashlidi.
Bu mötiwer erbablarning arisida, eng rezil iplas, kapir ebu
jehilning ekreme reziyellahu enhu isimlik eng ésil untulmas mömin
oghlimu mewjut bolup, dunyaning yaltiraq izzet abruyigha
chömkelgen bu ghudurashlar uning sezgür imaniy wijdanigha xuddi
tikendek sanchilishqa bashlighan idi. Birdinla uning pütün éssiyadi
özining zilzilik qarangghu ötmishige shungghup ketti ‫ ـ‬de, eyni
chaghda men shirikchilik hem kupurluqning zeherlik neshtiri
bolghan bolsam, bilal reziyellahu enhu, uning zerbisige perwasiz
islamning merdane kökriki emesmidi?! Men islamni yoqitip tashlash
üchün tipirlap yürgen chaghlirimda, u heqning imaritini tiklesh
üchün zexim ‫ ـ‬jarahetliridin aqquzghan qanliri bilen allah bir! Allah
bir! dégen yangraq sadasini tarix sehipisige yazghan awan'gart
mujahid emesmidi? Dégenlerni oylinishqa bashlidi. We ghezipini
basalmay köpchilikke:
‫ ــ‬néme dep jöyliwatisiler?! Peyghembirimiz eyni chaghda
hemmimizni oxshashla bir ewazda chaqirghan idi. Emma biz uning
chaqiriqigha kéyin lebbeyk digenler emesmiduq? Shunglashqa
islamning awazigha burun lebbeyk déyeligenler, qobulluq
sheripigimu burun érishishke heqliq. Bizning hetta ghutuldashqimu
héchqandaq heqqimiz yoq ‫ ـ‬dep towliwetti.
Gep intayin wezinlik bolup, awazmu intayin jarangliq idi.
Hemmeylen jimipla qaldi. Ular ras emesmu?! Mömin dégen
mushundaq oyda bolush lazim. Yaxshi ishqa baldür tesebbuskar
449
bolalighanliq, heqiqetenmu yaxshi ishni qilghandin bekrek peziletke
ige dégenlerni oylimaqta idi.
Emma biz. .. Bu dewrning musulmanliri. .. Mömin bolup
turupmu zadi néme üchün shundaq oyliyalmaymiz? Néme üchün
sep aldida mangghuchilargha imtiyazliq nezer bilen qariyalmaymiz?
Mana bügünki künde, mehkumluq qepezlirining rezil iskenjiliri
astida éghir derijide xorluqqa üchrawatqan, hetta islam
döletliriningmu hökümet, parlamint binaliridin, edliye, ijtimaiy
organliridin siqip chiqiriliwatqan, shundaqla kocha ‫ ـ‬koy, xaniqah,
mesjid, bulunglirighila bent qilip tashliniwatqan béchare ulugh
islamimiz biz atalmish egeshküchilirini bir ‫ ـ‬birlep chaqirip, siler
méning ezalirim, méning musulmanlirim, méning möminlirim turup,
néme dep mendin qichip yüriysiler? Néme üchün méni azat qilay
démeysiler? Néme gunayimgha ijtimaiy organliringlardin chiqirip
tashlawatasiler? dep, ene qaytidin bizni ünlük chaqirwatmamdu?
Musulmanlar arisidiki teshebbuskar awan'gartlarning derhal
aldigha ötüp, uni azad qilish we öz ornigha ige qilish üchün heriket
qilishini kütüp turmamdu?
Emma biz öz islamimizgha arqimizni qiliwélip, qiblimizni batilgha
toghurlap, sejde qilghan halda allahning birer ésil bendisi bu yaxshi
ishta aktipliq körsitip, qiblimizni sheriqtin gheripke ruslap qoysa ejep
emes dep ümid kütüp yatmaqtimiz.
Ah! Herqandaq yaxshi ishtiki teshebbuskarliqning xarni eziz,
kichikni katta qilidighan eng ulugh német ikenlikini bilip yetsek iduq
kashki!
Nöwettiki islamimiz qiliwatqan mezkür azabliq chaqiriqning
bizdek ebgalarni yükseklikke érishtürüsh üchün allah teripidin
échilghan eng ulughwar derwaze we birdin ‫ ـ‬bir tépilmas purset
ikenlikini qelbimizge tonitalisaq iduq kashki!?
Bizmu sahabilerdek bu mubarek derwazini dadil chékip,
ghenimet pürsettin paydilan'ghan halda sabiqunel ewwelun (yeni,
aldingqi awan'gartlar) din bolalisaq iduq kashki!
eminul ümmme (ümmetning amanetdari)
hezreti ebu ubeyde ibni jerrah reziyellahu enhu allahning
450
söyümlük dini üchün öchmes töhpilerni qoshqan katta sahabilerning
biri idi. U islamni baghrigha basqan chaghlarda esebiy xéyim ‫ـ‬
xeterlerning shiddetlik boranliri islam terepke qedem almaqchi
boliwatqan insanlarni arqigha ittirwétish üchün bar küchini ishqa
séliwatqan, islamgha yéqinlishishning menisi, pütün dunyadin ajrap
kétish bolup hésaplinidighan bir peyt idi. Axiretlik hayatta bextiyar
makan berpa qilish üchün özini atighan ezimetler bolsa, dunya
hayatigha perwa qilmastin ajayip qizghinliq bilen algha ilgirlimekte
idi. Ebu ubeyde reziyellahu enhumu del eshu karwanlar sipide
mewjut bolup, u her ikki qoli bilen dunyani yéraqqa ittirip, allah
terepke özlüksiz seperni dawam qiliwatatti.
Asiyliqning qan ‫ ـ‬yiring dolqunliri heq bilen batil otturisidiki
keskin köreshte iman ‫ ـ‬islamning kémilirini tosiwalmaqchi bolüp,
bedir meydanida tunji qanliq jeng üchün signal chalghanda, kipen'ge
orinip jihad we ulughluq meydanigha kökrek kérip sekrep chüshken
ebu ubeyde reziyellahu enhu özige qarshi qilich uriwatqan kishining
bashqa biri emes, belki del öz dadisi ikenlikini kördi. Gerche kapir
dadining qéni alli burun mömin oghul üchün halal bolup bolghan
bolsimu, emma uning neziride yenila u dada idi. Dada oghlining
allahning aldida égilgen béshini késip tashlimaqchi boliwatatti. Lékin
mömin oghulning pütün oy ‫ ـ‬xiyali kashki méning qilichim
dadamning hayatini küpirliq halitide tamam qiliwétishke sewepchi
bolup qalmisa idi dégendinla ibaret idi. Shunga u dadisining urghan
zerbilirini tosup özini mudapie qiliwatqan bolsimu dadigha qet'iy
qilich urmaywatatti. U tuyuqsizdinla dadamning uriwatqan qilichi
manga emes, belki allahning dinigha uriliwatqan qilich emesmu?
dégenni hés qildi ‫ ـ‬de, chaqmaq tizliki bilen birla zerbide allahning
dini üchün kapir dadining boynini üzüp tashlidi.
Ohud meydanida bolsa kupir hem shérikchilikning yawuz küchliri
peyghember
eleyhissalamni
zexmilendürgen
we
ularning
wehshilerche hujumi tupeyli peyghember eleyhissalamning
mubarek chéhrige tömür halqa pitip ketken ehwalni körgen ebu
ubeyde reziyellahu enhu bu échinishliq menzirige qet'iy chidap
turalmidi. U ajayip qattiq azapliq örtinish bilen ilgirligenche
peyghember eleyhissalamning aldigha bérip, halqini chishida tartip
451
chiqarmaqchi boldi. Halqa asta ‫ ـ‬asta chiqishqa bashlidi. Shuning
bilen birlikte ebu ubeyde reziyellahu enhuning chishimu sunup
éghizidin qan éqishqa bashlidi, emma u halqini chishlep
chiqarilighanliqining xushalliqida chishining aghriqinimu sezmeyla
qalghan idi. Qisqisi, heqqaniyetning öchmes nurini zulmet bilen
saxtiliqning qarangghuliqi basmaqchi bolghan herqandaq chaghda
we herqandaq yerde u daim eng deslep kökrek kérip, sepning aldida
mangghuchilardin idi. Emma peyghember eleyhissalamning
wapatidin kéyin seqife beni saide qebiliside tünji xelipini derhal
teyinlesh meslisi meydan'gha chiqqan chaghda, bu mesile allahning
söyümlük bendilirige nisbeten öz nepsi bilen qanliq jihad qilmisa
bolmaydighan intayin nazuk hel qilghuch sénaqqa aylinip qalghan
idi. Munapiqlar ighwagerchilikke tayinip islam dinini peyghember
eleyhissalam bilen qoshup menggüge depne qiliwetmekchi
boliwatatti. Sheytan barküchini ishqa sélish arqiliq allahning pidakar
bendilirini hoqoq talishish ixtilapigha sorep kirip, peyghember
eleyhissalamning 23 yil boyi öz yürek qéni bilen sughurup
yétishturgen xazang bolmas islamiy qirindashliq bostanigha ot
qoymaqchi boliwatatti. Herdaim islamgha yaridimini ayimay kelgen
ensarlar bügün özliri üchün xelipilik hoqoqini telep qiliwatatti.
Muhajirlar bolsa, xelipilikke islam üchün öz ailisini tashlap
chiqalighan muhajirlar heqliq dep towlimaqta idi. Gerche hoqoq
talishish mesilisi qayta yene bir qétim islam üchün pidakarliqni telep
qiliwatqan bolsimu, emma uning sadasi héssiyatliq ghulghulilar
chirmap turghan qulaqlargha kirmeywatatti. Hoqoq talishishning bu
apetlik kelkün yönilishini qandaq qilghanda qaytidin pidarkarliq we
qurban bérish ishtiyaqi terepke burighili bolidu? Buninggha bir
néme démek tes idi. Del ene shundaq jiddi weziyette axiretke
bolghan xewp bilen ümüttin lerzige kelgen ajayip jarangliq bir sada
yangrashqa bashlidi. U pidakarliq wulqanining étilip chiqishi,
dertmen yürekning hesrettin nale qilishi, allah üchün hemme
nersinini qorban qilish ishtiyaqining pighan chékishi idi.
i ensarlar! Siler hemmidin ilgiri islamgha tayanch bolghan,
uninggha minnetsiz yaridem qulunglarni sun'ghan jamaetsiler.
Emdilikte islam jamaitini hemmidin ilgiri parchilaydighan kishilerge
452
aylinip qalsanglar qandaq bolghini?
bu del ebu ubeyde reeziyellahu enhuning awazi bolup, chin
qelbtin chiqqan bu elemlik sada öz qelbining sadasini
angliyalmaywatqan qulaqlardin kirgenche udul bérip, iman, wijdanni
lerzige sélishqa bashlidi. Ixtilapning qanliq bulutliri xuddi birdemlik
topa changdekla tozup tügidi. Téxi bayila hoqoq telep qiliwatqan
ensarlarning qelbliride birdinla pidakarliq ishtiyaqi chaqmaqtek jush
urushqa bashlidi. Shuning bilen ularning ichidin zeyd ibni harise
reziyellahu enhu ornidin des turup, qérindashlar! Peyghember
eleyhissalammu muhajir idi, shunga biz ilgiri peyghember
eleyhissalamning qandaq ensarliri bolghan bolsaq, hazirmu yene
shundaq uning xelipisining ensarliri bolishimiz lazim dégen ikki éghiz
söz bilenla qorqunushluq ixtilap apitini pütünley süpürüp tashlidi. Bu
imaniy pidakarliqning hayajanliq keypiyatida ornidin turghan ebu
bekri siddiq reziyellahu enhumu qaranglar! Mana bu ömer ibni
xettab heqqide peyghember eleyhissalam daim uning berikitidin
islam hessilep tereqqi qilghan deytti. Mana bu ebu ubeydege
peyghember eleyhissalam özi eminul ümme (yeni ümmetning
amanetdari) dégen namni bergen idi. Kélinglar biz hemmimiz mushu
ikkeylenning birige bey'et qilayli! dep xitab qildi.
Bu xitab heqqaniyetni eng deslep qobul qilip, islam üchün ajayip
katta töhpilerni qoshqan zatning emdilikte yenila hemmidin ilgiri eng
katta qurbanliqni bérip, öz töhpisining heqqidin waz kechmekchi
boliwatqanliqini ispatlap bermekte idi. Bu xitab umer reziyellahu
enhu we ebu ubeyde reziyellahu enhu her ikkeylendin birining öz jan
pidaliqliri bedilige xelipilik sheripini qoligha élishi üchün eng shanliq
pursetni yaritip bergen bolsimu, emma xelipilik üchün namzatliqqa
körsitilish bilenla derhal ornidin turghan ömer reziyellahu enhuning
ebu bekri reziyellahu enhugha bey'et qilip iy peyghember
eleyhissalamning qoldishi! Sili turghan yerde buninggha bashqa
kimmu heqdar bolalisun? déyishi bilen teng ebu ubeyde reziyellahu
enhuning tup arisidin yügürkenche étilip chiqip, toxtisila! Men aldi
bilen bey'et qiliwalay, men aldi bilen bey'et qiliwalay! dep aldirash
towlap kétishliri pütün dunyani heyrette qaldurdi...
Laziqiyeni fethi qilip bolghandin kiyin islam qoshunining bash
453
qumandani ebu ubeyde reziyellahu enhu rim impiraturining intayin
küchlük qoshun bilen musulmanlargha hujum qilish aldida
turghanliqidin xewer tapqan idi. Musulmanlar qoshinimu ulargha
qarshi herketke ötüsh aldida turatti. Emma ular bilen birlikte xéli köp
sanda ayal, bala ‫ ـ‬chaqilarmu mewjut bolup, musulmanlar ularni
qaysi béxeter orun'gha jaylashturush mesilisige duch kelgen idi.
Buninggha melum bireylen: laziqiyede qaldurup kéteyli! dégen
pikirni berdi. Emma ikkinchi bireylen bu pikirge qarshi chiqip: yaq,
undaq qilsaq bolmaydu, bu xiristiyanlarning shehirige ayallarni
tashlap qoyup, qandaqmu xatirjem algha ilgirligili bolsun? dédi.
Hemmeylen chungqur oygha pétip ketti. Emdilikte musulman
ayallarning béxeter saqlinishi üchün bu sheherni xiristiyanlardin
békarlitishtin ibaret üchünchi yolla qalghan idi. Ebu ubeyde
reziyellahu enhu nahayiti tüz, addilila qilip bu pikirni otturigha qoydi.
‫ ـ‬qandaqmu bundaq qilghili bolsun? Qoshun ichidin bir esker
intayin achchiqlan'ghan halda ebu ubeyde reziyellahu enhuning
pikrige qarshiliq bildurushke bashlidi. U: biz xiristianlargha amanliq
üchün wede qilghan. Emdilikte mushu amalsizliq tupeyli öz
wedimizdin yénishimiz qandaqmu mumkin bolsun? dédi.
Mahiyette
ayallarning
xatirjem
saqlinish
mesilisi
musulmanlargha
nisbeten
qattiq
amalsiz
bir
weziyetni
shekillendürgen bolup, bu amalsizliqni hel qilish üchün otturigha
qoyolghan yolluq charige nisbeten addighine bir esker qarshi
chiqmaqta idi. Emma ebu ubeyde reziyellahu enhu bolsa, bu sözni
anglash bilen tengla ne amalsizliqni oylap olturmidi, ne qarshi
chiqquchining addi bir esker ikenlikini nezerge élip olturmidi, belki
uning hés qilghini uning dégini heq dégendinla ibaret boldi. Shunga
bir minutnimu tewil qilip yürüshke zaya qilmastin, özining xata pikir
bergenlikini töwenchilik bilen derhal qobul qildi we eskerge rehmet
éytti.
‫ ـ‬sheksizki, men xatalishiptimen, biz bu xiristianlarning amanliqi
üchün wede qilghan tursaq, emdi qandaqmu wedimizdin
yéniwalghudekmiz? Heqiqeten men xatalishiptimen, heqiqeten
xatalishiptimen, déyishke bashlidi...
Yermuk urishida ebu ubeyde reziyellahu enhu qoshunning bash
454
qumandani bolush salahiyiti bilen jiddi urush hazirliqi qilmaqta idi.
Del shu peytte xalid ibni welid reziyellahu enhu uning yénigha kélip,
eger sili qoshunning qumandanliqini manga tapshursila we pütün
eskerlerge yarliq chüshürup, manga qet'iy itaet qilishini jakarlisila
men bu urushta ghelibe qilishimizgha ümüt baghliyalaymen dégen
teklipni otturigha qoydi.
Mahiyette xalid reziyeziyellahu enhu peqetla islamning
ghelibisige bolghan umutwarliqini ipadilimekte idi. Emma bu
ümütning qimmiti ebu ubeyde reziyellahu enhuning qumandanliq
sheripidin waz kéchishidin ibaret bolmaqta idi. Shundaqtimu ebu
ubeyde reziyellahu enhu ghelibining chirtiyujini sézishta menmu
héch kishidin qilishmaymen'ghu?! dégenni qet'iy oylap olturmidi.
Belki sözsizla islamning ghelibisige bolghan ümütni baghrigha bésip,
qumandanliq sheripini shu haman xalid ibni welid reziyellahu
enhugha ikki qollap sunup berdi. Xalid reziyellahu enhu islamning
ghelibisi üchün qanchilik ixlas bilen bu sherepni telep qilghan bolsa,
ebu ubeyde reziyellahu enhumu shundaq chungqur ixlas bilen bu
sherepni ötünüp bergen idi. Islamning ghelibisige bolghan bu ikki
qelbtiki gherezsiz ixlas allahning pezli bilen küchtünggür rim
qushunliri üstidin ghalip keldi. Ikki ixlasmen qelbning birlikte
orkeshligen dulqunliri aldida polat sawutlar bilen mukemmel
qurallan'ghan rim qoshunliri put tirep turalmidi. Rimliqlar jeng
meydanida qaldurghan yüz minglarche jesetlirini desseshkiniche öle
tirilishige qarimay beder tékiwétishti. Allahning bu ikki sadaqetmen
bendiliri chungqur söyünüsh ichide tebessum qilmaqta idi.
Xuzae qebilisige jaza yürishi qilish üchün emr ibni as reziyellahu
enhuning bashqurishida üch yüz kishilik mujahidlar etriti ewitilgen
chaghda, uning arqidin yaridemge ewetilgen qushun'gha ebu
ubeyde roeziyellahu enhu qumandanliq qilmaqta idi. Yene kélip, bu
qétimqi yaridemchi qushun ichide sheyxeyn yeni ömer we ebu bekri
reziyellahu enhumlargha oxshash katta sahabilerningmu mewjut
bolghanliqi we ebu ubeyde reziyellahu enhuning qumandanliqigha
egiship méngiwatqanliqi ajayip katta sherep idi. Emma yaridemchi
qoshun meydan'gha yétip kelgende allah taala ebu ubeyde
reziyellahu enhuni sinashqa bashlidi.
455
Emr ibni as reziyellahu enhu: siler manga yaridemge kelgen
qoshun, shunga pütün qoshunning qumandanliqi méning qolumda
bolishi lazim dep tekitlidi. eminul ümme hezreti ebu ubeyde
reziyellahu enhu uninggha: elbette sili qaysi qoshun'gha qumandan
qilip teyinlen'gen bolsiliri shu qoshun'gha qumandanliq qiliwérila,
emma bu yaridemchi qoshun méning qumandanliqimgha
tapshurulghan, shunga menmu öz qoshunumgha qumandanliq
qiliwérimen dep temkin jawap berdi. Lékin emr ibni as reziyellahu
enhu buninggha unimay déginide ching turiwaldi. Shuning bilen
birer kütülmigen ixtilap chiqip qilishtin ilgirila ebu ubeyde
reziyellahu enhu derhal xushalliq bilen öz mertiwésidin waz kéchip,
uning bashqurishigha ötüshke maqul boldi.
Ebu ubeyde reziyellahu enhu shamni fethi qilghandin kiyinki
mezgillerde künsiri qolgha kéliwatqan urush ghelibiliri netijiside mal
‫ ـ‬dölet musulmanlar terepke seldek aqmaqta idi. Shunga kéyim ‫ـ‬
kéchek we yémek ‫ ـ‬ichmek jehette musulmanlarning turmush
adetliri tebiiy halda özlüksiz yüksilip kétishke bashlidi. Emma
shamning fatihi bolghan ebu ubeyde reziyellahu enhu yenila
ilgirkidek qattiq nanni sugha togürüp yéyishni tashlimighan idi.
Beytul muqeddeske qilin'ghan seperde ümer reziyellahu enhu
nahayiti xushpiillik bilen uninggha tekellupsizla burader, emdi méni
mihman qilidighansen? dep telep qoydi. Ebu ubeyde reziyelahu
enhu bir haza jim turupla qaldi. Chünki u xelipe ömer reziyellahu
enhuni qattiq ‫ ـ‬quruq nanlirini bilen méhman qilishtin bir az
béaramliq hés qilmaqta idi. Axiri gep sözsiz ichkirige kérip kétip
qattiq nanni élip chiqti we kechürüm sorighan halda, qirindishim,
méning yeydighan ozuqum mushu, nan bek qattiq, emma sugha
chilisa yumshaydu, her küni ikki wax mushuning bilen
ozuqliniwalimen dep yerge qaridi. Uning bu peqirane hayatigha
qarita chüksiz eqide, ihtirami qozghalghan ömer reziyellahu enhu
ajayip zuqlunush ilkide uninggha baqmaqta idi.
‫ ـ‬i ebu ubeyde! U chungqur bir uh tartiwalghandin kiyin sözni
dawamlashturdi. shamgha kélip, hemmeylen özgirip kétiptu, lékin
peqet senla özgermey öz pedengni saqlap kepsen
pelestinning ataqliq shehiri emwasda waba késili tarqap, azghine
456
muddet ichide sham, misir we iraqnimu öz qoynigha élip bolghan
idi. Minglighan insanlar késellik sewebidin jan bérishke bashlidi. Del
ene shundaq qorqunchluq rayunning birside ebu ubeyde reziyellahu
enhumu perwasiz hayatini dawam qilmaqta idi. Uning teqdirge
bolghan imani shu qeder küchlük idiki, xéyim ‫ ـ‬xeterlerge emes,
belki xeterdin saqlinishqa qarita teqdirge bolghan imanimgha dexli
yétip qalarmikin dep endishe qilatti. Ömer faruq reziyellahu enhu bu
ehwaldin xewer tapqandin kiyin derhal tekshurush üchün yétip keldi
we nahayiti töwenchilik bilen iltija qilghan halda ebu ubeyde
reziyellahu enhugha bu jaydin yiraqqiraq kétish telipini berdi.
‫ ـ‬néme? Sen teqdirdin qachmaqchimu? Merdi mömin imaniy
hayajinini bésiwalalmay qiyidighandek jawap qayturdi.
Ömer reziyellahu enhu nahayiti hékmetlik qilip, shundaq,
allahning teqdiridin yene allahning teqdiri terepke qachmaqchimen
dep jawap berdi. Emma bu gep ebu ubeyde reziyellahu enhuning
könglige yaqmidi. Waba qaplighan jaydin qéchip jan saqlashni
teqdirge bolghan imanimgha xilap dep chüshenmekte idi. Ömer
reziyellahu enhu bolsa, bu ijtihadiy xataliq tupeylidin shunche
qimmetlik bir ezimetning zaya bolup kétishige hesret yutmaqta idi.
Shundaqtimu uninggha éhtiram qilish yüzsidin bashqa héchnerse
déyelmey qaldi we azapliq tuyghulirini mehkem quchaqlighanche
amalsiz medinige qaytip ketti. Medinige kelgendin kéyinmu xuddi
qelbi ebu ubeyde reziyellahu enhu bilen qélip qalghandek, toxtimay
iztirap chékip pütün es ‫ ـ‬xiyali uning bilenla bolup ketken idi. Axiri bir
chare oylap chiqip, uninggha: sen bilen déyishidighan intayin muhim
bir ish chiqip qaldi, derhal medinige kélip yene qaytip ketseng bolidu
dep xet yazdi. Xetning tektige yétip bolghan ebu ubeyde reziyellahu
enhu uninggha jawaben: men islam qoshunini bu yerde tashlap
özemning jinini saqlash üchün séning yéninggha baralmaymen. Allah
némini irade qilghan bolsa, shuni körimen dep xet yollidi. Bu xetni
oqup, özining héch amal qilalmay qiliwatqanliqigha siqilghan xelipe
ömer ibni xettab reziyellahu enhu qayghurup yash tökti. Axiri iltimas
üstige iltimas qilip yürüp, qoshunni élip bir az xatirjemrek yerge
yötkilip turushni telep qildi. Ebu ubeyde rez'iyellahu enhumu bu
pikirge qoshuldi. Emma ikkinchi jaygha yötkilip bolghuche waba
457
késilining zerbisige uchrap eminul ümmme hezreti ebu ubeyde ibni
jerrah reziyellahu enhu hayatliq amanitini öz igisige xushalliq bilen
tapshurdi. Bu xewerni anglap özini zadila tutalmighan ömer
reziyellahu enhu bu qétimqisi peyghember eleyhissalam we ebu
bekri reziyellahu enhudin kiyin hayatimdiki eng éghir yoqutush boldi
déginiche uzun'ghiche höngrep yighlap ketken idi.
Néme dégen yüksek, néme dégen ésil, peziletlik insan he, ebu
ubeyde ibni jerrah reziyellahu enhu?! Ömer reziyellahu enhu uning
heqqide daim eger men ölüp kétidighan chaghda ebu ubeyde
reziyellahu enhu hayatla bolup qalsa, uni xelipilikke teyinleymen,
hemde allahning aldigha i perwerdigarim! Peyghembiring özi
ümmmetning ametdari dep nam bergen kishige xelipilik amanitingni
tapshurup keldim dep xatirjem éytalaymen deytti.
Shundaq, bu söz herqandaq ikkinchi bir kishini xelipilikke namzat
körsitishni oylighan chaghdimu uning jawapkarliqi méning üstümde
bolup qalidu dégen qorqunushtin pütün ezayi lerzige kélip
kétidighan, hetta öz perzentiningmu xelipilikning heqqini tuluq ada
qilalishigha ishinelmey, öz wesiyitide mendin kiyin özünglar kimni
xalisanglar shu kishini xelipilikke teyinlenglar, emma bilip
qoyunglarki, ömerning ailisidin héch kishi xelipilikke heqliq emes,
mana men bu heqni menggüge yoqutup tashlidim dep xitab qilghan
shunche ihtiyatchan zatning éghizidin chiqqan idi. U daim kashki
özümdin kiyin xelipilikke ebu ubeyde reziyellahu enhuni
teyinliyeligen bolsam idim dep arzu qilatti.
Néme dégen ametlik, néme dégen bextlik, néme dégen yüksek
insan he, ebu ubeyde reziyellahu enhu?! U pütün hayatini allahning
dinini yuqiri kötirish yolidila serp qildi. Özi islam qoshunining bash
qumandani bolsimu her qétim yerge dessigende allahning aldida
menmenliktin qorqup shunche ihtiyat bilen awaylap desseytti.
Shamni fetih qilghan ulugh töhpikar zat idi, yu! Ghelibe ‫ ـ‬utuqlarning
mehliyaliq izzet ‫ ـ‬ikram, tör, zerliridin qéchip, qattiq nanni sugha
tögürüp yep, allahning jennettin ibaret wedisi bilenla hozurlinatti.
Uning shunche addi, emma ajayip chungqur menilik eshu shatliqi
menggülük bextiyarliqning iztirapliq intizarliqliri üchün dunyaning
jédighusiz azaplirigha daim kökrikini yalingach tutatti. Uning ighir
458
sinaq basquchlirini ghelibilik tamamlighan pütün dert ‫ ـ‬elem, arzu ‫ـ‬
armanliri tarix sehipiside qélip qaldi. Emma qilghan köreshlirining
semeriliri inshaallah, ebidi uning bilen birge bolghusi, ebediy birge
bolghusi!
Emma bizchu? Biz, yapraq chiqirip méwe bermeydighan, éti
ulugh supirisi quruq, shundaqtimu menla alim bashqilar menggü
talibim bolsa, menla hakim bashqisi mehkumum bolsa dep shérin
chüsh körüshtin bashqa ghayimiz bolmaydighan, saxta nupuz, saxta
imtiyazlar üchün menggülük axiret qoyashimizning öchüp qélishigha
perwa qilmastin töt künlük dunyaning waqitliq ay sholisigha mehliya
bolup yüriydighan, bir küni tuyuxsiz qebir qarangghuliqida köz
achidighanliqimizni xiyalimizghimu keltürmey, peqetla dunyaning
rahet ‫ ـ‬paraghiti tör, mensepliridin bashqini oylimaydighan. Ishning
netijisinila közde tutmastin, peqet nam, atiqini, chawak alqishini
qolgha keltürüsh helekchilikide, pütün izzet mertiwilerning peqetla
allahning ilkide ikenlikige, kimni xalisa, xar qilip kimni xalisa, eziz
qilidighanliqigha pisent qilmaydighan, issiyadimiz allahning izzet ‫ـ‬
merhimitige irishishni emes, belki insanlarning izzet mertiwisige
érishish, jemiyette kimning bekrek hörmet tipip, kimning yüksilip
kétiwatqanliqigha nezer sélish, uni putlap, buni yéqitip, téxi wujudqa
chiqmighan hetta wujudqa chiqirishqa layiq herketmu qilmighan
ishlarning töhpisini taliship, ataqta ulugh töhpikar boliwilishningla
ghémini qilip yüriydighan mushrik ebkarlar axirette zadi qandaq
halgha qalarmiz?! Allahning rehmitige hemrah bolarmizmu yaki
qelbimizdiki saxta shöhrettin ibaret sheytaniy mebudimiz bilen birge
qoparmizmu? Qéni wijdanimizdin sorap baqayli, biz shundaqtimu
yenila tewhidkar musulmanmu?
Iman harpisida allahni tonuduqmu ?
Aptori:muhemmed hessan
muqeddime
her bir adem dunyadin xoshliship qebridin orun alghandin
kéyinla uning yénigha ikki perishte kélidu we tüwendikidek suallarni
suraydu :
rebbing kim? Dining néme? Silerge ewetilgen peyghember
459
muhemmed eleyhissalam heqqide némilerni bilisen ?
Mana mushu waqitta: tüwendikidek heqiqet özini k‫إ‬rsitidu allah
m‫إ‬minlerni mustehkem iman bilen dunyada we axirette mehkem
turghuzidu. Allah zalimlar (yeni kuffarlar) ni gumrah qilidu, allah
xalighinini qilidu süre ibrahiym.
Biz mushu sualgha düch kelgende néme dep jawap birimiz?
Kilinglar hemmimiz ‫إ‬z ‫إ‬zimizdin sorap küreyli :
siz allah toghirisida némilerni bilisiz?
Bu soal birinchidin ötkür pikirge muhtaj, buning jawabi allahning
kalami bolghan qur'an kerimdin üzge emestur. Chünki allah
hemmidin borun özning birlik we barliqigha özi guwahliq bergen:
allah adaletni berpa qilghan halda guwahliq berdiki, uningdin
bashqa héch mebud yoq )tur. Perishtilermu, ilim ehillirimu shundaq
guwahliq berdi:uningdin bashqa héch mebud ( berheq ) yoqtur. U
ghaliptur, hikmet ish bilen ish qighuchidur (al imran, 18‫ ـ‬ayet).
Andin kéyin mezkur soalgha bérilidighan jawap resulullahning
telimati bilen bolidu. Chünki allahning mexluqliri ichide allahni eng
roshen tonuydighanlar peyghemberlerdur.andin kéyin mezkur
soalgha birilidighan jawap, asmandin zémin'ghiche, ershidin ‫ـ‬
perishigiche bolghan allahning kainat kitabigha nezer sélishi bilen
bolidu.
Démek biz allahni qur'an kerim, sünnet we ochuq kitap (kainat)
arqiliq tonuymiz. Shuning üchün mezkur soalni qaytidin
tekrarlaymiz:siz allahni qandaq tonuysiz?
allah dégen lebze bir kelime söz allah taalaning muqeddes
zatigha qoyulghan ismi, mana bu allah dégen isimge allahning barliq
süpetliri nisbet bérilidu, bu heqte qur'an kerim mundaq
tonushturush bergen : allahdin bashqa héch mebud (berheq) yoqtur.
U yoshurunni, ashkarini bilgüchidur.u, nahayti shepqetliktur. Nahayti
méhribandur ( yene dunya we axirette ) keng rehmet igisidur (
heshri sürisi 22 ‫ ـ‬ayet)
mezkur ayette allah taala özini süpetlep allah dégen isimning
astigha :gheyibni we ashkarini bilgüchi, shepqetlik we méhribandur
dégen süpetlerni nisbet berdi.
Yene allah taala özini süpetlep mundaq didi: allah din bashqa
460
héch bir ilah mebud (berheq ) yoqtur. U mutleq padishahtur (yeni
bütün mexluqatlarning malikidur). Paktur (yeni hemme noqsandin
paktur). M‫إ‬minlerge salametlik béghichlighichidur. Azaptin emin
qilghuchidur. Hemmini k‫إ‬zütüp turghuchidur, qehir qilghuchidur,
olughluq igisidur.(mushriklarning shirik keltürgen nersiliridin paktur.
(heshir sürisi, 23-ayet).
Démek bu ayettimu mezkur süpetler allah dégen zati
mubarekning ismi astigha jem boldi, shuning üchün rahman ‫ ـ‬rehim
allahning süpetliri diyilidu, eksiche allah dégen süpetning qataridin
diyilmeydu.mesilen:rahman allahning süpetlirining biri, quddus,
salam, ghepur, jebbar qatarliq isimlarmu allahning süpetliri bolidu,
emma eksiche diyilmeydu.
Allahning büyük ismi
köpligen ölimalar, allah, dua qilsa ijabet qilidighan, telep qilsa ata
qilidighan birdin ‫ ـ‬bir zati muqeddes bolghan büyük yaratquchining
xas ismidur. Bu allah büyük isim heqqide qur'an kerimde inchikilik
bilen mulahize qilisingiz, qur'an kerimning bashtin axiri imandin söz
échiwatqanlighini bayqaysiz, qur'an kerim allah heqqide söz achidu
yaki allahning zati we süpetliri heqqide söz achidu we yaki qur'an
allahning buyriqi we cheklimisidin ibaret, mana bu iman'gha
lazimetlik bolghan sözlerdur.
Qur'an iman heqqide we ulargha dunya ‫ ـ‬axirette teyyarlan'ghan
nimet heqqide söz qilsa, imandin yüz örüp allahgha kapir bolghanlar
we ularning köridighan jazasi heqqidimu söz achidu, qur'an
kerimdiki sözlerning hemmisi iman mesilisi üstide toxtalghan
sözlerdur, chünki allah taalaning mexluqatlarni yaritishi, dozax ‫ـ‬
jennetni yaritishi del mushu iman mesilisi üchündur.
Hemme qur'anni asas qilidu
allah heqqide we iman heqqide sözlep biridighan eng büyük
kitab qur'an kerimdur. Chünki qur'an kerim allahning kalami allah
uning bilen allah alimghimu we türikkimu xitab qilidu. Shundaqla
ösmürler, balilar, fizika we xémiye alimliri we alem ushquchilirighimu
xitap qilidu. Bu xitaptin ikinzarliq we sehrada yashighuchilarmu
ayrilip qalmaydu. Shunga her bir insan öz chüshenchisi we tonup
yetken miqdarda qur'an kerimge ésilidu. Her insan özining ilmi
461
qabiliyitige qarita qur'an kerimdin yol alidu, peqet dili qardap
ketkenler allahgha bolghan imani öchüp qalghan kishiler qur'an
kerimning körsetmisidin behrimen bolalmaydu.
Allahni eng saghlam tebietke (yartilma pak tebiet)ke we
wijdan'gha signal qilidighan, bir merre (qétim) xewer toyghulirini
qozghisa, yene bir merre qissilarni bayan qilidighan, terghip bilen
söz achqanda agahlandurush bilen ayaghlashturidighan allahning
kalami arqiliq tonighandinmu katta bolamdu?!
Qur'an kerim bizni bir qétim kök asman'gha(atmusifira)gha élip
chiqsa yene bir qétim zémin üstige élip chüshidu, buningliq bilen
toxtap qalmaydu özimizni öz ichki dunyayimizgha kirip chiqishqa
heydep baridu. Buningdiki sir néme??
Allah taala mundaq deydu: bir allah din bashqa héch ilah
yoqtur;'allah hemishe tériktur, hemmini idare qilip turghuchidur;'u
mügdep qalmaydu, uni uyqu basmaydu;'asmanlardiki we zémindiki
hemme nerse Allahning(mülki)dur;'Allahning ruxsitisiz kimmu
Allahning aldida shapaet qilalisun; allah ularning aldidiki(yeni
dunyada
qilghan),
keynidiki(yeni
ular
üchün
axirette
teyyarlighan)ishlarning hemmisini bilip turidu;'ular Allahning
melumatidin(allah)ulargha bildürüshni xalighan nersilerdin(yeni
peyghemberlerning tili arqiliq bildürgen nersilerdin)bashqa héch
nersini bilmeydu, Allahning kursi(melumati)asmanlarni we zéminni
öz ichige alidu.asman -zéminni saqlash uninggha éghir kelmeydu.u
yuqiri mertiwiliktur, hemmidin ulughdur ( beqere sürisi 255 ‫ ـ‬ayet )
bu mezkur ayetulkursi, bizning qayta ‫ ـ‬qayta toxtulup oylunup
béqishimizni telep qilidu.
Esli bizdin telep qilinidighan nerse töwendiki allah öz ‫ ـ‬özidin
xewer bergen nersidur.
Allah taala mundaq deydu: alledin bashqa héch mebud (berheq)
yoqtur, u yoshurunni, ashkarini bilgüchidur, u nahayiti shepqetliktur,
nahayiti méhribandur (yeni dunya we axirette)keng rehmet igisidur.
Alledin bashqa héch mebud (berheq) yoqtur, u (mutleq) padishahtur
(yeni pütün mexluqatning malikidur), paktur (yeni hemme
nuqsandin paktur), (möminlerge) salametlik béghishlighuchidur,
(dostlarni qorqunchtin, azabtin)emin qilghuchidur, hemmini küzitip
462
turghuchidur, ghalibtur, qehr qilghuchidur, ulughluq igisidur,
(mushriklarning) shérik keltürgen nersiliridin paktur. Alle (hemmini)
yaratquchidur, (yoqluqtin) peyda qilghuchidur, (hemme nersige)
süret (shekil) béghishlighuchidur, eng chirayliq isimlargha igidur,
asmanlardiki we zémindiki nersiler uninggha tesbih éytip turidu, u
ghalibtur, hékmet bilen ish qilghuchidur ( heshri sürisi 22 24 ‫) ـ‬
allah taala yene mundaq deydu: (i muhemmed!)éytqinki, u- alle
birdur. Hemme allegha muhtajdur. Alle bala tapqanmu emes,
tughulghanmu emes. Héch kishi uninggha tengdash bolalmaydu
(ixlas sürisi )
démek allah taala öz ‫ ـ‬zati süpetliri we qilmishlirida peqetla
birdur. Hörmetlik kitapxanlirimizni mezkur ayetlerning menisini
qayta ‫ ـ‬qayta mulahize qilip oqup béqishni tewsiye qilimiz.
Pak sünnet
biz yoqurida mezkur ayetlerning menisini mulahize qilishni
tewsiye qilduq, qur'an ayetlirining menisini téximu chongqur
chüshünüsh üchün resulullahning sünnitige qaytish eng yaxshi
usuldur. Chünki resulullah allahni tonushta bende ichidiki eng
mukemmel shexis, hezriti ebi musa esh'eri mundaq dégen,
resulullah bir küni bizning arimizda turup töt nersini otturigha qoydi:
1. Allah taala uxlimaydu, uyqa allah üchün layiq emes.
2. Allah taala nama ‫ ـ‬emel tarazisini éghir qilidu we
yinikleshtüridu.
3. Allah taalagha kündizi qilghan ibadet kichisi kütürülüp baridu.
4. Kichisi qilghan ibadet kündizi kütürülüp baridu. (muslim
riwayiti)
buning sirtida taza wayigha yitip piship alim bolghan yehudi
alimliridin biri resulullahning yénigha kilip qiyamet heqqide söz
achidu, u deyduki:i muhemmed! Allah taala qiyamet küni bir
barmiqigha yette asmanni, bir barmiqigha yette qat zéminni, bir
barmiqigha del - derexlerni - bir barmiqigha su we nemlikni we yene
bir barmiqigha barliq xalayiqlarni yéghip turup, mana men xuda men pütün nersining igisi deydu. Bizde mushundaq eser bar, sen
buninggha qandaq qaraysen?
Peyghember eleyhissalam u yehudi alimining gipini testiqlap
463
külümsirep ketti, hetta chishliri pariqirap chiqip qaldi. Andin
resulullah töwendiki ayetni oqudi: (ular alleni heqiqiy rewishte
tonumidi. Qiyamet küni zémin pütünley allening changgilida bolidu,
asmanlar allening ong qolida qatlinip turidu, alle ular(yeni
mushriklar)ning shérik keltürgen nersiliridin paktur we üstündur
(zümer sürisi 67 ‫ ـ‬ayet).
Biz bu xewerni es - hushi dunyagha baghlinip qéliwatqan,
dunyaning ajayibatlirigha yaratqan igisi allahgha bolghan
ishenchisidin bekrek ishenche qiliwatqanlargha eskertip qoyimiz.
Démek, adem eleyhissalamdin bashlap qiyametkiche bolidighan
insanlarning
hemmisi
allah
taalaning
bir
barmiqigha
yéghilidighanlighi melüm boldi. Biz bu qeder qudretning ehmiyitini
bilish we roshenleshtürwélishimiz heqqide qaytidin mulahize
qilishimizgha toghra kiliwatidu:
allahning belgiliri ( alametliri, iznaliri )
biz-yoqurida
körsütülginidek-allahni
qandaq
tonushning
lazimlighini béliwalduq. Emdi köz aldimizda allahning wujudigha
wekillik qilidighan kök asman bilen qaplan'ghan kainat turuptu. Biz
emdi bu kainat arqiliq allahni qandaq tonup yiteleymiz dégen mesile
qaldi:
kainat bolsa diqqet itbarimiz bilen nezer salidighan, mulahize
qilip oquydighan ochuq kitap: allah öz qudret - kamali bilen yaratqan
barliq shey'ilerni mezkur kitapqa merkezleshtürüp köz aldimizda
échip qoydi. Lékin ming epsuski, mezkur kitaptiki nurghunlighan
heqiqetlerni(möjizlik
yaralmishlarni
)
köriwatimiz,
emma
mulahizimiz we tepekkur qilishni bilmeywatimiz, kitaptiki barliq
shey'iler yaratquchisi allahning neqeder qudretlik ikenlikini körsütüp
tursimu, buninggha karimiz bolmay kiliwatidu, peqet heqiqi
möminler, eqil tepekkürini ishqa salghan rastchil mosulmanlar bu
ilahi qudrettin ibret éliwatidu. Allahgha bolghan ixlas, imani kündin ‫ـ‬
kün'ge ziyadilishiwatidu. Allahni heqiqi ilmi tepekkur bilen
tonughanlar bilen teqilidi ‫ ـ‬bashqilarni dorap tonughanlar otturisida
zor periq bolidu.
Bu heqte allah mundaq deydu: allening bendiliri ichide alledin
peqet alimlarla qorqidu, alle heqiqeten ghalibtur, (bendiliri ichide
464
tewbe qilghanlarni)meghpiret qilghuchidur , (fatir sürisi 28 - ayet).
Asman
asman'gha qarang, u tolimu kilishken kök gümbezlik saray: siz
uninggha nezer séling, tepekkur qiling, mulahize qiling, sap xiyalingiz
bilen oylap körüng, choqumki siz uningdiki ajayip sirlargha
yételeysiz, uningdiki rengga ‫ ـ‬reng körünüshler, zaman özgürüshige
egiship özgürüp turidighan waqit saetler néme dégen nizamliq!
Néme dégen puxta retlen'gen he!
Mezkur kök gümbez asitida ajayip heqiqetler bir ‫ ـ‬birsi bilen
uchrashqan, kök asman, atmuspira qatlimi, nemletken bolutlar,
quyashning chiqishi we pétishi, addisi pasha ‫ ـ‬chiwin'gichilik tamami
nersiler öz yaratquchisining qudret kamaligha wekillik qilip öz
burchini ada qilidu.
Asmandiki ajayibatlar
siz séxiliqni qilche yoshurmay yüzliridin dewrane ‫ ـ‬dewrane
nurlar tökülüp turghan tolun aygha qarang, tangdiki sübhining ajayip
güzel iqbaligha nezer séling, külümsirep chéqiwatqan quyashqa
qarang, tang aldidiki cholpan yultuzgha qarang, u xuddi qarisingiz
qarighungiz kélidighan yüzliri toghachlan'ghan buwaqqa oxshaydu.
Siz özingizni qoyiwétip téximu yiraqlargha nezer séling. Asmandiki
acha ‫ ـ‬séngil yultuzlar tor sheklide orun alghan retmu - ret yultuzlar
sizge ajayip tuyghularni ata qiliduki, qanchiminglighan yiraqliqlardin
nur tashlap turghan möjizilik yultuzlar imaningiz we rohi
dunyayingizni yuritidighan nurlardur.
Siz choqum allahning qudritige öz iradingiz bilen
ishinidighanlardin bolup qalsiz, tepekkur we mulahize sizni heqiqi
iman'gha bashlaydu, bu heqte qur'an kerimde mundaq k‫إ‬rsetken :
ibrahim
eleyhissalamning(tewhid
barisida)qet'i
ishen'güchilerdin bolushi üchün uninggha asmanlarning we
zéminning ajayiplirini k‫إ‬rsettuq , (en'am sürisi 75 ‫ ـ‬ayet).
Démek shuning bilen ibrahim eleyhissalam we uninggha
egeshküchiler perwerdigarining hidayitige irishti.
ibrahim kichining qarangghuliqi basqanda bir yultuzni k‫إ‬rüp
(qewmining sözini delil keltürüp ularni mat qilish üchün) bu mining
perwerdigarimdur didi. Yultuz pétip kitiwédi, men pétip
465
ketküchilerni yeni yultuzlargha ibadet qilishni yaqturmaymen didi. U
ayning tughqanliqini körüp, (yoquriqi usul boyiche) bu méning
perwerdigarmdur didi. Ay pétip kitiwédi, eger perwerdigarim méni
hidayet qilmighan bolsa, men choqum azghuchi qewmning qatarida
bolup qalidikenmen didi. U quyashning chiqiwatqanliqini (yuqirqi
osul boyiche) bu méning perwerdigarimdur. Bu hemmidin (yeni
yultuz bilen aydin chongdur didi. Quyash pétip kitiwidi, u, éyttiki i
qewmim:men heqiqeten siler shirik keltürgen mebudlardin ada
judamen , (en'am sürisi 76 ‫ ـ‬78 ‫ ـ‬77 ‫ ـ‬ayetler).
Ene shundaq ilahy sirlar her bir yartilmishlarda bolghini üchün
allah taala mundaq büyük qesem qilghan : yultuzlarning jayliri bilen
qesem qilimen, shubhisizki eger bilsenglar, u (yultuzlar allahning
olugh qudritini körsütidighanliqi üchün) elwette katta qesemdur ,
(waqie sürisi 75 ‫ ـ‬76 ‫ ـ‬ayetler).
Allah yaratqan bu nersiler shu qeder büyük bolghini üchün allah
mundaq deydu: silerni yaritish müshkülmu? Yaki asmanni yaritish
müshkülmu? Alle asmanni yaratti, uning égizlikini yüksek qildi we
kem - kütisiz qildi, uning kéchisini qapqarangghu, kündüzini
yopyoruq qildi, shuningdin kéyin zéminni (ehli zéminning turushigha
layiq qilip) yaydi , (naziat sürisi 27 ‫ ـ‬30 ‫ ـ‬29 ‫ ـ‬28 ‫ ـ‬ayetler ).
Siz allahning töwendiki ayetliri heqqide yenimu oylunup kürüng:
ulargha (allening qudritini körsitidighan) bir alamet kéchidin ibaretki,
uningdin kündüzni ayriwétimiz- de (yeni kündüzning nurini yoq
qiliwétimiz-de), ular nagahan qarangghuda qalidu, kün belgilen'gen
jayigha qarap seyr qilidu, bu, ghalib, hemmini bilgüchi allening
aldin'ala belgiligen ishidur, aygha seyr qilidighan menzillerni
belgiliduq, u (axirqi menzilge yétip barghanda) xormining qurup
qalghan shéxigha oxshash bolup qalidu, künning aygha
yétiwélishi(yeni ikkisining jem bolup qélishi)kéchining kündüzdin
éship kétishi (yeni waqti kelmestin kündüzning ornini élishi) mumkin
emes, her biri pelekte üzüp turidu , (yasin sürisi 37 ‫ ـ‬40 ‫ ـ‬ayetler ).
Öz tili bilen iqrar qilghan guwahliq
niyoruk penler akadimiyisining sabiq reisi mundaq dégen: asman
jisimlirining u qeder tertiplik we nizamliq orun élishliri hergizmu
tesadipi emes. Ay öz aylinish orbitidin zémin terpige bir az yéqin
466
liniye tutup heriket qilghan bolsa, déngiz, okyan ‫ ـ‬aral qirghaqlar
arisida nurghunlighan toqunush peyda bolghan bulatti. Zémin
elwette halaket girdawigha düch kiletti.
Quyash öz orbitidin chetlep zémin teripige bir az yéqin yötkülüp
heriket qilghan bolsa, zémin orbitidiki barliq nersiler zémin bilen
qoshulup köyüp ketken bolar idi. Quyash öz ornidin kötürülüp zémin
yüzidin bir az yiraqlap ketken bolsa zémin we zémindiki barliq
nersiler muzgha aylinip qalar idi.
Shunga ularning hemmisi öz linyeside seyre qilidu. Mana bu ishni
aldin'ala bilguchi hemmidin ghalip allahning orunlashturishidur.
Allah asmanni tüwrüksiz toxtatti. Siz tüwrüksiz kötürülüp turidighan
ögizini kördüngizmu ???
Ene shundaq ilahi hikmet we qudret mana men dep chiqipla
turghan barliq yartilmilargha nezer sélish mulahize qilish we
tepekkur eylesh imanni yurtup béridu.
Allah taala mundaq dégen: shübhisizki, asmanlarning we
zéminning yaritilishida, kéche bilen kündüzning nöwetliship
turushida, eqil igiliri üchün, elwette, roshen deliller bar , (al imran
sürisi 190‫ ـ‬ayet)
allah taala yene mundaq deydu: heqiqeten biz qur'anni
chüshünüshke (hipzi qilishqa ‫ ـ‬mulahize qilishqa) asan qilduq, ibret
alghuchi barmu , (qemer sürisi 17 ‫ ـ‬ayet )
ene shularning hemmisi allahning karametliri, kök gümbezlik
asmanning astidiki tamami nersilerning yéghindisi allahning
karametliridin bir tamche hisaplinidu. Biz asmandiki nezerimizni
yéghip zémin'gha nezer tashlisaq allahning büyük qudret ‫ ـ‬kamalini
körsütüp turidighan yene nurghun karametlerning barliqini
köreleymiz.
Qoshmaq acha singillar
siz échilghan ghunchining chéchek we bir ‫ ـ‬birige tutash intayin
chirayliq dügleshken yopuqlirigha qarang, mezkur ghunchini
ündürgen tupraq hawa we sughurulghan su oxshash bir chinliqqa
ige, emma gülning herbir pürekliri ajayip yarshimliq reng alghan we
biri ‫ ـ‬birige maslashqan uningdin sirt uningdin chiqiwatqan puraqlar
ademni özgiche jelip qilidu. Siz birer qétim öz ‫ ـ‬özingizdin sorap
467
baqtingizmu? Bu qeder yéqimliq maysini kim ündürgen? Kim
uninggha shu qeder güzel süpetlik renglen'gen, özligidin bolup
qalidighan nersighu yoq, eger bolup qalidighan bolsimu bu qeder
yéqimliq ‫ ـ‬retlik ‫ ـ‬puraqiliq ‫ ـ‬renggareng süpetlik alahidilikke ige
bolup qalarmu??
Biz bu soalnimu bundin ilgiri iqrar soali teriqiside
perwerdigarimizdin sorap bolghan.
asmanlarni we zéminni yaratqan, silerge buluttin yamghur
yaghdurup bergen, uning bilen güzel baghlarni yétishtürüp bergen
kim? U baghlarning derexlirini östürüsh silerning qolunglardin
kelmeydu, allah din bashqa ilah barmu? Bashqa ilah yoqtur, ular
(heqiqettin) burulup ketken qewmdur, zéminni (insanlargha we
haywanlargha) turalghu qilghan, uning türlük terepliride deryalarni
aqquzghan, uning üstide (tewrep ketmesliki üchün) taghlarni
ornatqan, ikki déngiz arisida (yeni tatliq su bilen shorluq su arisida
ariliship ketmesliki üchün) tosaqlarni qilghan kim? Allah din bashqa
ilah barmu? (bashqa ilah yoq) ular (yeni mushriklar) ning tolisi
bilmeydu, béshigha kün chüshken adem dua qilsa (uning duasini)
ijabet
qilidighan,
uning
béshigha
kelgen
éghirchiliqni
kötürüwétidighan we silerni zéminning orunbasarliri qilghan kim?
Allah din bashqa ilah barmu? Siler azghina wez - nesihet alisiler,
quruqluqning we déngizning qarangghuluqlirida silerge yol körsitip
béridighan, rehmitidin (yeni yamghur yaghdurup bérishtin) ilgiri
shamallarni bisharet qilip ewetidighan kim? Allah din bashqa ilah
barmu? (héch ilah yoqtur) allah ularning shérik keltürgen nersiliridin
paktur. Insanni deslepte xelq etken, andin uni tirildüridighan kim?
Silerge asmandin we zémindin riziq béridighan kim? Allah din
bashqa ilah barmu? (héch ilah yoqtur) éytqinki, (eger
dewayinglarda) rastchil bolidighan bolsanglar, deliliringlarni
keltürünglar , (nemle sürisi 60 ‫ ـ‬64 ‫ ـ‬ayet).
Ishen'güchiler üchün zéminda nurghunlighan ajayiplar bar
siz üstide yashawatqan zémin tewrenmey mustehkem turidu.
Lékin ular birla waqitta üch xil heriket yilen dewr qilidu. Yingi ilim ‫ـ‬
penning ispatlap chéqishche:zémin ‫إ‬z linyeside saetige 1000 mil
süret bilen heriket qilidu. Zémin quyash etrapida saitige 65000 mil
468
süret bilen aylinidu. Uningdin bashqa quyash sistémisidiki yultuzlar
etirapida her 200.000.000 yilda bir qétim kamil aylinip turidu.
Gerche zémin u qeder büyük sür'et bilen heriket qilghan bolsimu
allah uni biz insanlarning paydilnishi üchün boysundurup bergen.
Allah taala mundaq dégen: alle silerge zéminni méngishqa asan
qildi, zéminning etrapida ménginglar. Allening (bergen) rizqidin
yenglar, siler tirilgendin kéyin allening dergahigha qayturulisiler
(mulik sürisi 15 ‫ ـ‬ayet).
Zémin bir tereptin biz üstige minip seper qilidighan tügige
oxshisa yene bir tereptin siyrgha we saghliqqa oxshaydu, u bizge
sanap tügetküsiz német ata qilidu. Siz zémin teyyarlap birwatqan
ziraet maysilar, gül ‫ ـ‬giyahlar, miwe ‫ ـ‬chiwiler, yer asti we üsti qat
bayliqliri we derya ‫ ـ‬östenglirige nezer séling. Allah taala mundaq
dégen: siler allahning némitini sanap tügtelmeysiler, kafir adem,
shek ‫ ـ‬shübhsizki, zolum qilghuchidur (allahning németlirige ) kofriliq
qiluchidur , (ibrahim sürisi 34 ‫ ـ‬ayet ).
Köz aldimizdiki bu kainat kichkkine zerridin bashlap eng chong
pilanitlarghiche yaratquchining neqeder yükseklikige dalalet qilidu.
Uruqning miwisi
siz bir dane uruqni köz aldingizgha keltürüng, insanlar uni istimal
qilish bilen hayat kechüridu. Bir tal uruq yerge kömülgende uningdin
ösken maysa bir bashaqni miwilep kötürüp chiqidu, bir bashaqtin 50
tin 100 giche danni artuq alghili bolidu, bu mesile hemme ademge
melüm.
Siz bir bashaqni qolingizgha élip uwlisingiz bir munche danlar
ayrilip chiqidu, her bir dan'gha nezer salsingiz uning uriqi, nurane
shekli xuddi merwayitqa oxshaydu. Uningdin sériq her bir dan öz
terkiwi yene nesli qaldurush xosusiyitini saqlap qalghan, bir tal danni
térisingiz 100 dane danni béridu. 100 danni térisingiz 10000 dane
dan bolidu.mesilen: 10.000=100 x 100 =100 x 1 özingizdin sorap
körüng:bu ozuqluq qimmiti intayin yoquri, nurane turqi, durdane ‫ـ‬
durdane danlarning birikmisi bolghan bir bashaq danlirining
chéchilip ketmesliki üchün shu qeder puxta yépinchisi bilen
yépiwalghan yapmiliri, uchar qushlarning yewalmasliqi üchün mix
bolup qadilip turghan qiltiriqliri néme dégen yoquri téxnikiliq bilen
469
orunlashturulghan!bundaq puxta maharetlik keshpiyatni kim ijat
qilghan???!
Biz miwini yep bolghandin kéyin oruqchisini (ushkisini)
tashliwétimiz u bizning nezirimizde ehmiyetsiz nerse hisaplinidu.
Lékin ashu üshke bolmighan bolsa miwimu bolmighan bulatti.uruq
ösümlükning ösüshide, bir ‫ ـ‬biri bilen changlishishida birge bir
nechche yüzni ishlep chiqirip birishte qanchilik muhim rol oynaydu?
Biz bularni birer qétim mulahize qilip kördüqmu???
Üjme yopurmiqi
ü jmining miwisi we uning shipaliq roli hemmige melum.
Üjmining yopurmiqimu miwisi bilen oxshash yaki uningdin nechche
hesse artuq menpeet ata qilidu.
Uni qoygha bersek qoyning süti we göshining intayin paydiliq
ozuqluq qimmiti yuqiri we tatliq bolidu. Uni pile qurtigha bersek
bizge yipek ishlep béridu. Uni bugha yise intayin güzel ipar ata qilidu.
Hesel herisi yise hesel ishlep béridu. Hezim qilinish terkiwi bir xil
bolghan mezkur yopurmaq xilmu ‫ ـ‬xil mehsulatning maddisi
bolalaydu. Lékin buninggha nezer salidighan we tepekkur
qilidighanlar nede ???
Allah taala mundaq deydu: ular zéminda seyr qilmidimu?
Shuning bilen ular (yeni seyr qilip) chüshinidighan dillargha yaki
anglaydighan qulaqlargha ige bolmidimu? Heqiqeten közlerla kor
bolmaydu, lékin kökreklerdiki qelbler kor bolidu (yeni heqiqiy korluq
közning korluqi emes, dilning korluqidur, kor adem ibret almaydu we
chüshenmeydu , (hej sürisi 46 ‫ ـ‬ayet).
Tuxum
biz künde dégüdek tuxum istimal qilimiz. Kim tuxum heqqide
mulahize qilip kördi? Uningda xuddi hezriti imam ehmed mulahize
qilghandek ajayib körünüshler bar.
Hezriti imam ehmedtin bezi dili qardap ketken dinsizlar allahning
wujudi heqqide soal sorighanda, imam ehmed mundaq dep jawap
bergen: bu yerde tuxumdin ibaret tüksiz ap'aq puxta bir qorghan
bar. Uning ishigimu, derizisimu yoq. Uning ichi süyüqluq kümüsh we
sériq altun, u shundaq turup asta ‫ ـ‬asta yérilsa uning ichidin yéqimliq
awazi bar intayin chirayliq körünidighan we anglaydighan bir haywan
470
chiqidu. Uni biz chüje dep ataymiz. Ish buningliq bilen tügep
qalmaydu, siz chüje tuxumidin chiqipla yerni choqulashqa
bashlaydu. Biz uningdin ilgiri anisining yaki bashqa toxuning yer
choqughinni körgen emes idi. Undaqta u chüjige yer choqulashni
kim ügetti. Biz bu yerde bir az bolsimu oylap körishimiz lazim.
Mulahize qilishimiz lazim. Bu peqet allahning büyük qudritidin
bashqa nerse emes. Meqset biz choqum allahning hökmige
boysunishimiz we u zattin qorqishimiz kérek. Allah bu heqte mundaq
deydu: allahning bendiliri ichide allahdin bek qorqidighanlar
alimlardur , (patir sürisi 28 ‫ ـ‬ayet).
Teb'i eqil
( saghlam teb'et, yartilma hidayet )
hayatida birer künmu mektepte oqumighan bir adem özining
saghlam tuyghusi bilen allahning wujudi heqqide mundaq jawap
béridu:tizek (mayaq) tögining wujudigha wekillik qilidu. Iz
mangghuchini körsitidu. Undaq bolghiniken bu heywetlik asman,
aral tüpülük ‫ ـ‬tagh we tüzleng qatarliq bipayan zémin we
dolqunsiman déngiz elwette yaratquchisining wujudigha delil
bolmamdu?? Mezkur adem öz teb'i toghulma xaraktiridiki hidayet
sizimi bilen otturigha qoyghan delilliri oqughuchilarni allahning
wujudi heqqide shekte qaldurushqa orunup tirishchanliq
k‫إ‬rsitiwatqan dinsiz ustazining aldidiki gepni tingshap turup reddiye
qayturiwatqan musulman oqughuchining sözlirige oxshap
kétidu.mezkur dinsiz ependi oqughuchilargha mundaq dégen:
oqughuchilar! Siler méni kördünglarmu? oqughuchilar! He körduq.
Ependi undaqta méning wujudum barmu?
Oqughuchilar: bar körüp toruptimiz.
Ependi: undaqta siler allahni kördünglarmu?
Oqughuchilardin biri:ependining gep bashlap mundaq
didi:sawaqdashlar! Ustazning eqlini kördünglarmu??
Sawaqdashlar: yaq körmiduq, undaq bolsa ustazning eqlimu yoq
boldighu? Shuning bilen dinsiz ependining bir dinla tili ichige kirip
ketti. Allah heq gep bilen dinsiz ependini yerge urdi.
Siz yoriwatqan chiraqni körüp turup uning nurini inkar
qilalmaysiz. U chiraqning tok simi arqiliq ötüshüp kéliwatqan tok
471
dolqini bolmisa chiraqning yanmaydighanlighi éniq chiraqning
yéniwatqanliqini körgen turup tok dolqinini k‫إ‬rmigini üchün tokni
yoq dep é ytishqa héchkim pétinalmaydu. Eger eksiche chiraq
yan'ghan bilen tokni közüm körmigiche ishenmeymen dise,
bashqilar bu ademni eqlidin adashqan dep ataydu.
Öz nepsinglargha qarap béqinglar
allahning
barliq
we
birlikige
chinpütmeydighan
(ishenmeydighan) insan eslide özimu allahning wojudigha delil
bolidighan allahning yaratqan möjizilirdin biri idi. Jümlidin
insanlardimu allahning qudret kamalini mana men depla körsütüp
turidighan sanaqsiz alametler bar. Shuning üchün allah taala
mundaq dégen: özenglarda allegha chin étiqad qilidighanlar üchün
(allening qudritini we birlikini körsitidighan) nurghun alametler bar,
(buni) körmemsiler?
siz köz, burun, éghiz we qulaq qatarliq ezalarni öz ichige alghan
chirayliq yüzge qarang!
Bu qeder chirayliq yüz 4 xil suni ‫إ‬z ichige alghanliqini körisiz.
Mesilen: közdin chiqqan su tuzluq bolidu. Burundin chiqqan su
achchiq ‫ ـ‬chüchük bolidu. Éghizdin chiqqan su tatliq bolidu. Qulaqtin
chiqqan su xalis achchiq bolidu. Emma bu su qachilan'ghan urun bir,
u bolsimu bash idi. Siz buni oylunup körgensiz!
Közning süyi achchiq ‫ ـ‬chüchük bolushi burun'gha kirip
kélidighan hawani saplash üchün, éghizning süyining tatliq bolushi
taamning lezzitini tétish üchün, qulaqning süyining achchiq bolushi
hasharet we ömülügüchi jandarlarning insan bixeste waqtida qulaq
ichige kirwalmaslighi üchün qoyulghan tosmidur.
Xulase
allahgha bolghan ishenchisi kamil bolmighiche allahni tonidi
dégili bolmaydu. Allahni kamil tonumighiche allahdin heqiqi qorqush
emelileshmeydu. Biz ene shundaq yürekni jighilditidighan, qulaqni
jaranglitidighan san ‫ ـ‬sanaqsiz alametlerni körüp turup allahning
birlikini iqrar qilmamduq? Hetta bizdin birer adem sorashqa tégishlik
bolghan eng addi allahning bizning üstimizdiki heqqi néme?
dégenchilik bir soalni sorap baqmaydu...
472
Toqquzinchi pesil:
muminning ibaditi
emru xalid
bismillahirrehmanir rehiyim
muqeddime
pütün hemdusana allahqa mensuptur, allahqa hemde éytimiz,
allahtin yardem, hidayet we meghpiret soraymiz. Allahqa séghinip
nepsimizning sherridin, emilimizning yamanliqidin panah tileymiz.
Allah hidayet qilghan adem- toghra yolgha érishken ademdur, allah
kimni heqtin yiraqlashturwetse, siz uning üchün hergiz ige bolghuchi
we toghra yolgha bashlighuchini tapalmaysiz.
Men silerge möminlerning ibaditi namliq tunji kitabimni teqdim
qilmaqtimen.
Bukitapning kitap bolup chiqishi: bukitapning tékisti eslide
méning qahirediki sheyx mehmud xelil elhesri mesjidide sözligen
léksiylirimning toplami idi. Shundaqla bu mining mesjidlerde
sözligen tunji léksiylirim idi, shiriktin xali, yekke- yigane allah
teelaning pezli- merhemiti bilen musulman yashlar bu notuqlirimgha
alahide ehmiyet berdi. Bu léksiylerni sözlishimdiki asasliq nishan
mundaq idi: mining his qilishimche, ibadet musulmanlar hayatida,
bolupmu yashlarning hayatida bir türlük meniwi yük bulup qélip,
ular bu ibadetlerni xuddi qilmisa bolmaydighan mejburiyetlirini ada
qiliwatqandek, yaki bolmisa bu ibadetlerning musulmanlargha
béridighan hozur- halawitini, allah teelaning buibadetlerge
béridighan ejir- mukapatini bilmey, peqet allahning azabidin
qorqupla ada qiliwatqandek idi. Musulmanlar bu noqtini tonup
yetken bolsa, bu, ularning ibadetlerni allahni razi qilidighan, shu
ibadetlerdin hozur his qilalaydighan halette ada qilishigha türtke
bolghan bolatti. Men yene shuni his qildimki, bundaq bolishidiki eyib
ademlerning dilining qétip ketkenligide, yaki allah teela terepke
yüzlinishning éghir kelgenlikide emes, belki eyip bir tereptin ularning
buibadetlerning peziliti weejir- mukapatini ümid qilmighanliqtin
bolsa, yene bir sewep buibadetlerning omumi rewishte ularning
rohini yükseldurup, xatirjemlik béghishliyalaydighanliqi we bexitsaadetke érishtürüshtiki rolini bilelmigenlikidin idi.
473
Men öz- özümge deyttim: eger biz ibadet digen bu chüshenchni
we uning ejir mukapatini peyghember eleyhissalam tunji ewlat
musulmanlargha bayan qilip bergendek, chüshünüshluk qilip
tonushturalighan bolsaq, musulmanlar bolupmu yashlar shekshübhisiz buibadetlerge yüzlineleytti. Allah teelagha hemde- sanalar
bolsunki emeliyet oylighinimdek boldi, men bu bir yürüsh nutuqlarni
sözleshni bashla- bashlimayla her qétimliq sözlen'gen ibadet türige
nisbeten chong tesirining boliwatqanliqini his qildim. Netijide
herqétimliq liksiye axirlashqanda sözlen'gen ibadetni kéyinki qétim
uchrashquche özimizde emilileshtüridighan heptilik tapshuruq qilip
kilishiwalidighan bolduq.
Yaxshiliqning hemmimizge ortaq bolishi üchün, allah bizni
mezkur likisylerni kitapche qilip, barliq ummetning körüp
paydilinishigha muweppeq qildi. Allah teelaning bu azghine
tirishchanliqimizgha ejir birishni we uning bizlerge ibadetlirimizde
ixlasmen bolushqa, emellirimizning meqbul bolushigha türtke
bolushini umid qilimiz.
Buradiringlar: emru xalid
hijirye: 1422- yili, shewwalning 2- küni.
Birinchi léksiye: namazning peziliti
salat kelimisining menisi nime? Bu kelime üch xil menige ige: 1munasiwet, 2- dua: buheqte allah teela mundaq dégen: heqiqeten
allah we allahning perishtiliri bupeyghember (muhemmed
eleyhssalam) ge dua qilidu (sure ehzab, 56- ayet). 3- rehmet:
bumena allah teelaning töwendiki sözide ipadilinidu: allah silerni
qarangghuluqtin nurgha (yeni gumrahliqtin hidayetke) chiqirish
üchün, silerge rehmet qilip turidu, uning perishtiliri silerge
meghpiret telep qilip turidu, allah möminlerge nahayiti mihribandur
(sure ehzab, 43- ayet).
Epsuski, namazmeyli uning waqti wetedil- erkan bilen
adaqilinishi jehettin bolsun yaki sher'i jehettin sewepsizla
namazlarni jemlep oqush weyaki öz waqtidin kichikturup oqush
bolsun, namazgha sel qarash intayin xeterlik bolsimu, nurghun
kishiler namazgha ehmiyet bermeywatidu.
Namazning peziliti toghrisida allah teela mundaq deydu:
474
heqiqeten namaz möminlerge waqti belgilen'gen periz qilindi (sure
nisa, 103- ayet). Namazni belgilen'gen waqtida, tedil- erkanlirigha
riaye qilghan asasta ada qilish tolimu muhim.
Peyghember eleyhissalam mundaq digen: islam dini- allahdin
bashqa heqiqi mebud yoq, muhemmed eleyhissalam allahning
berheq peyghembiri dep guwahliq birish, namazni tedil- erkan bilen
oqush, zakat birish, hej qilish we ramizan rozisi tutushtin ibaret besh
asas ustige qurulghan .
Gerche buhedis islamiyetning asasi dep qaralsimu, biz bu hedisni
mektep- medrisilerde oqup tetqiq qilghan bolsaqmu, biraq bir qisim
ademler mezkur hedis sheripni xata chüshünüp: bular peqet
islamiyetning
qismen
asasliridur,
din
buningliq
bilenla
takammullashmaydu, zikri- tesbih éytish we hijaplinishlar qéni?
Diyishmekte. Lékin buhedis intayin ochuq, roshen bolup
islamiyetning yuqarqi besh asas üstige qurulghanliqi tekitleydu.
Peyghember'eleyhissalamning mana bu hedisimu bu noqtini
tekitleydu. namaz dinning tüwrüki, kimki namazni tedil- erkan bilen
oqusa dinni berpa qilghan bolidu, kimki namazni terik etse dinni
pachaqlap tashlighan bolidu (hindi kenzul ommal digen esiride
riwayet qilghan, nomuri 18890. Suyuti durur elmunteshir esiride
riwayet qilghan, nomuri 104).
Peyghember eleyhissalam yene mundaq digen: ishning béshi
islam we u(islam)ning asasi namaz (imam ehmed musned 5\ 231 ).
Peyghember eleyhissalam sahabilirige mundaq digen: éytip
béqinglarchu! Birersinglarning ishiki aldida bir östeng bolsa, u shu
östengde herküni besh qétim yuyunsa, uning bedinide kir qalamdu?
Ene shu, besh waqit namazning misalidur, allah shu namaz seweplik
gunahlarni öchürup turidu (buxari 528, muslim 1520, imam ehmed
2\ 379).
Namazni tedil- erkan bilen oqush kiche- künduz tereplerde qilip
salghan gunahlarni öchüridu. Musulman adem namazni tedil- erkan
bilen waqitlirigha riaye qilghan asasta oqushi lazim. (ezan éytilip
yérim saet ichide oqush, axirqi üchtin birigiche kichiktürush yaxshi
emes).
Peyghember peleyhissalam yene bir hediside hem namazning
475
kebire(chong)
gunahlardin
bashqa
hemme
gunahlarni
öchüridighanliqni bayan qilip béridu: (kishi) chong gunahlardin
saqlan'ghanla bolsa, besh waqt namaz, jüme namizi yene bir jüme
namizighiche, ramizan yene bir ramizan'ghiche bolghan arliqtiki
gunahlargha kaparet bolidu (muslim 359. Tirmizi 214. Imam ehmed,
2\ 359).
Buhedistin körünüp turuptiki, besh waqt namaz öchürüp
tashlaydighan seghire(kichik) gunahlarmu, jüme namizining
öchürüshige ihtiyajliq xataliq yaki gunahlarmu we ramizan rozisi
tutush, ramizan kichiliri neple namaz oqush, qur'an tilawet qilish
arqiliq öchürülidighan chong gunah- mesiyetlermubar. Emma chong
gunahlarning kapariti üchün choqum ömre hej qilish lazim.
Riwayet qilinishche, ebu yequp isimlik bir adem peyghember
eleyhissalamning qéshigha kilip: i allahning peyghembiri! Éytip
baqsilichu, besh waqt namaz oqusam, allah haram qilghanni haram
dep bilsem, allah halal dégenni halal dep bilsem... Jennetke
kirelemdimen? Digende peyghember eleyhissalam: hee dégen, yene
mundaq dégen: namaz jennetning achquchidur . (tirmizi 4. Imam
ehmed 3\340).
Peyghember eleyhissalam sahabilirige: namaz oqu, chünki
namaz shipadur dep emir qilghan(imam ehmed 2/390).
Peyghember eleyhissalam wapat bolushtin ilgiri wesiyet qilip:
namaz, namaz (yeni namazgha köngül bolunglar) wechöriliringlargha
yaxshi muamile qilinglar dégen(ebi dawut 2698, imam ehmed 1\
78). Bu hedisni riwayet qilghan sahabe: peyghember
eleyhissalamning tili bu sözler bilen gher- gher qilatti, qelbi
tekrarlaytti! Deydu. Ene qarang! Namazning muhimliqi we
ulughluqigha ! Peyghember eleyhissalamning sekrattiki halitide
sahabilirining namazgha turghanliqini körup, ulargha axirqi bir
tebessüm bilen baqqanliqini bilginingiz, elwette namazning neqeder
muhimliqini chüshünishingizge kupaye qilidu.
Yenebir hediste mundaq déyilgen: birküni peyghember
eleyhissalam wez- nesihet qilip : jénim ilkide bolghan zat bilen
qesemki..... Jénim uning ilkide bolghan zat bilen qesemki dep
béshini tüwen qildi, bizmu peyghembirimizning némige mundaq
476
qesem qilghanlighini bilelmey bashlirimizni tüwen sélip yighlashqa
bashliduq, peyghember eleyhissalam sel ötkendin kiyin béshini
kötürdi, uning chéhride bisharet jilwilinetti, u biz üchün qizil
tögidinmu süyümlukraq bilindi, u mundaq dédi: kimki besh waqit
namaz oqusa, zakat berse, ramizan rozisini tutsa we hej qilsa, hemde
yette türluk chong gunahtin saqlan'ghanla bolsa qiyamet küni
uninggha: jennetke xatirjem kirgin diyilidu (nesei 5\8).
Hediste kélishche, bir adem bir ayalni söyup salghandin kiyin,
peyghember eleyhissalamning qéshigha kélip ehwalni éytqan,
peyghember eleyhissalam uningdin yüzini élip qachqan, shuchaghda
allah teela mana bu ayetni nazil qilghan: kündüzning ikki teripide
(etigen we kechte ) kéchining deslepki waqitlirida namaz ötigin,
shübhisizki yaxshi ishlar arqiliq yaman ishlar yuyulidu (süre hud,
114- ayet). Héliqi kishi : i resululla! Bu men üchünlimu? Digende,
peyghember eleyhissalam: yaq, pütün ümmitimge shundaq digen.
(buxari4687). Ey burader! Namazning yaman ishlargha qandaq
kaparet bolidighanliqini bildingizmu?
Peyghember eleyhissalamdin eng peziletlik emel qaysi? Dep
soralghanda, peyghember eleyhissalam: öz waqtida oqulghan
namaz dep jawap bergen, uningdin qalsichu? Dep qaytilap
soralghanda : ata- anigha yaxshiliq qilish dep jawap bergen.
Uningdin qalsichu? Diyilgende allah yolida jihad qilish dep jawap
bergen (buxari 504, 2630, muslim 248, imam ehmed1\451).
Eng peziletlik emel öz waqtida ada qilin'ghan namaz bolghan
iken, undaqta siz namazni öz waqtida oqung, hergiz kéchikturmeng,
waqtida oqulghan namazning sawabigha érishishke herwaqit
hérismen bolung. Bilishingiz kérekki namazni keynige sürüsh,
kichiktürüsh, namazgha horunluq qilish sheytanning azdurishidin
bashqa nerse emes.
Buyerde mundaq bir hedis bar, bir küni bir'erabi mesjidke kirip:
qaysinglar muhemmed (eleyhissalam) bolisiler? Dep soraptu,
sahabiler : ene awu aq kiyimlik kishi shu, deptu, ukishi
peyghembirimizning qéshigha kilip: sen muhemmed (eleyhissalam)
mu? Dep soraptu, peyghembirimiz: hee, men shu deptu, ukishi men
sendin bir ishni sorimaqchi, sorash jeryanida qopalraq tigip qalsam
477
achchiqlanma, deptu, peyghembirimiz: sorawergin deptu, héliqi
erabi: ziminni kim yaratti?
- allah .
- asmanni kim köturdi?
- allah .
- taghlarni kim tiklidi?
- allah .
-sining, sendin ilgirikilerning, asmanni kötürüp turghan, taghlarni
tikligen we ziminni yaratqan perwerdigaringning nami bilen
soraymenki, u sini ademlerge peyghember qilip ewettimu?
- hee .
-sining we sendin ilgirikilerning perwerdigarining nami bilen
soraymenki, allah bizni birkiche- kündüzde besh waqit namaz
oqushqa buyridimu?
- shündaq .
- perwerdigaringning nami bilen soraymenki, allah bizni
ramizanda roza tutushqa buyridimu?
- shündaq .
- perwerdigaringning nami bilen soraymenki, perwerdigaring
séni baylirimizdin zakat élip kembeghel kishilirimizge tarqitip
birishke buyridimu?
- hee .
- séni peyghember qilip ewetken allahning nami bilen qesem
qilip éytimenki, éytqanliringgha ishendim, men bolsam qewmimning
sanga ewetken elchisi ibni nezir ibni shahid bolimen, deptu (buxari
62, ebi dawud 486, imam ehmed, 1\264).
Qarang, bu erabige, u bundin 1400 ilgirila bu ishqa qandaq jiddi
pozitsye tutqan- he! Ey buradirim! Siz özingizni: men musulman,
démigenmidingiz?
Yaki
biraw
sizni
shündaq
diyishke
mejburlighanmu? Undaq bolsa namazni bolupmu bamdat namizini
waqtida ada qiling. Eger ichimizdin bireylen bir shirkette ishlimekchi
bolsa, shirket uninggha éyigha besh ming yüen bermekchi, uning
bedilige shirket diriktori ukishining etigen saet 5 te ishqa kélishni
shert qilghan bolsa, uadem bu shertni qubul qilamdu yaki ret
qilamdu? Mubada u qoshulsa， seher ishqa birishtin ibaret bu
478
shertni qalduriwétishke qadir bolalamdu?!
Riwayet qilinishche, birqétim osman reziyellahu enhu taharet
élip bolghandin kéyin mundaq dédi: men silerge resulullaning
hedisliridin birni sözlep birey, allah bilen qesem qilip éytimenki,
qur'an kerimdiki: allah kishilerge choqum bayan qilip bérishke we
yushurmasliqqa ehde aldi (süre al imran 187- ayet) dégen ayet
bolmighan bolsa idi, buhedisni silerge éytip bermigen bolattim,
osmanning etrapidikiler: u qaysi hedis idi? Dep sorighanda, u :
peyghember eleyhissalam bizge hedis bayan qilip: bir adem
taharetni kamil élip namaz oqusa, shuqétimliq namaz bilen yene
birqétimliq namaz arisidiki gunahlar meghpiret qilinidu dégen dep
jawap bergen (buxari 160, muslim 541).
Riwayet qilinishiche, peyghember eleyhissalam mundaq digen:
qiyamet küni bendilerdin tunji qilip hisap élinidighan ish namazdur,
eger namazning hisabi yaxshi bolsa bashqa barche ishliri asan
bolidu, eger u buzulsa, bashqa barche emelliri buzulidu (imam
ehmed 4\65).
Démek, namazning durus bulushi emellerning meqbul
bolishining shertidur. Bamdat namizi bilen esir namizining peziliti
heqqide mexsus hedisler kelgen, peyghember eleyhissalam mundaq
digen: kimki ikki salqinni (yeni bamdat bilen esir namizini) oqusa
jennetke kiridu (buxari 574, muslim 1436, imam ehmed 4\80).
Ey musulman burader! Sizdin shuni sorighum kiliwatidu, siz yash
hem küchluk turup, bamdat namizini öz waqtida oqimisingiz, uni
qachan oqarsiz?!
Peyghember eleyhissalam mundaq digen: kimki bamdat namizini
jamaet bilen oqusa, u allahning himayiside bolidu
(muslim 1492, ibni majje 3946).
Qéni bamdat namizini jamaet bilen oqughan bolsingiz, pütün bir
kün allahning himayisi we muhapiziti astida bolidighanliqingizni
tesewwur qilip béqingchu?!
Tirmizi yuqarqi hedisni jamaet bilen digen söz yoq péti riwayet
qilghan.
Bamdat namizi bilen esir namizining peziliti heqqide
peyghember eleyhissalam mundaq digen: silerning yéninglardiki
479
kiche perishtiliri bilen kündüz perishtiliri almiship turidu, ular
bamdat namizi bilen esir namizida yer yüzide birge hazir bolidu,
andin kéchini siler bilen ötküzgen perishtiler asman'gha örleydu,
ulardin perwerdigari: (silerning néme qiliwatqininglarni bilip
tursimu) bendilirim nime ish bilen qaldi? Dep soraydu, perishtiler
deydu: biz ularning qéshidin ayrilghanda, ular namaz oquwatqan,
ularning qéshigha barghandimu ular namaz oqishiwatqan iken
(buxari 555, 7429, muslim 1430, nisai 484, imam ehmed 2\486).
Bu perishteler allahning dergahidin bamdat bilen esir waqtida
nime ish qiliwatqanliqingizni körgili chüshken perishtiler bolup, ular
allah tereptin ademlerni muhapizet qilishqa belgilen'gen
muhapizetchiler emes, ular asman'gha chiqqandin kiyin choqum
körgenlirini allahqa eynen melum qilidu, perishtiler asman'gha
chiqip sizning bamdat waqtida uxlap qalghanliqingizni melum qilsa!
Ey burader! Shu körünishingizni köz aldingizgha birkelturup
béqingchu?! Bamdat waqtida uxlap qalsingiz, esir waqtida bashqa
bir ishlargha meshghul bolup yürsingiz, héliqi perishtiler sizni allahqa
nime dep melum qilar? I allah! Sining palanchi bendeng biz
barghanda uxlawatqanken, emdi bolsa tamaq yep qaldi, yaki
bolmisa dost- yaranliri bilen oynap qaldi weyaki téliwizor körup qaldi
désunmu? Ular némini körgen bolsa allahqa shuni eynen melum
qilidu, elwette.
Ey musulman burader! Perishtiler allahning dergahigha
chiqqandin kéyin, sizning 15 yashtin biri bamdat namizi bilen esir
namizini izchil ada qilip kéliwatqanliqingizdin xewer bergen
chaghdiki orningiz we xursenlikingizni oylap körüngchu?!
Peyghember eleyhissalam mundaq dégen: kün chiqishtin ilgiri
we kün pétishtin ilgiri namaz oqughan adem dozaxqa kirmeydu
(muslim 1439, ebu dawut 427, nisai 470, imam ehmed 4\136).
Kün chiqishtin ilgiri oqulidighan namaz qaysi? Elwette bamdat
namizi, kün pétishtin ilgiri oqulidighinichu? Esir namizi. Bu ikki
namazni öz waqtida oqughanlargha merhaba!
Bamdat namizini kün chiqishtin ilgiri oqup bolsingiz waqtida
oqughan bolisiz, mubada kün chiqip birminuttin kiyin oqughan
bolsingizmu bamdatni qaza qilghan bolisiz, namazning waqti ötüp
480
ketmisun, dep saetning qongghuriqini toghrilap qoyghan'gha
oxshash kichikkine sewebni qilghan ademmu (namazgha turalmay
uxlap qélish bilen) eyiplenmeydu, chünki üch türluk ademdin qelem
kötürülgen bolup, uning birsi uxlap qalghan adem (u taki
oyghan'ghiche uningdin qelem kötürülidu, yeni gunah yézilmaydu).
Emma waqitni toghurlap qoymighan yaki birer sidin oyghutup
qoyushni telep qilmighan, qisqisi namazgha waqtida turushqa
herket qilmighan adem eyiplinidu.
Riwayet qilinishche, bir küni peyghember eleyhissalam sahabiliri
bilen esir namizini oqughan, namazdin kiyin peyghember
eleyhissalam : bu namaz (esir namizi) silerdin ilgirki ummetlergimu
perz qilin'ghan, ular bunamazni zaya qilishqan. Kimki esir namizini
muhapizet qilidiken ikki ejrige érishidu dégen (imam ehmed 6\397).
(yeni kim e sirnamizini waqtigha riaye qilip obdan ada qilsa,
ilgirkilermehrum qalghan we öz érishidighan ejrige érishidu).
Namazgha köngül bölemsiz?! Yaki yuqarda tilgha élin'ghan
hedislerni körüp turupmu yene namazgha sel qaramsiz?!
Peyghember eleyhissalam : kün chiqishtin we kün pétishtin ilgiri
namaz oqughan kishi dozaxqa kirmeydu digen (muslim 1424, ebu
dawut 427).
Özrisiz namazni kichiktürüshtin hezer eyleng. Bezilerning özrisi
gunahtimu qebihtur. Köpligen ademler barki ular birer musabiqe
yaki birer téliwiziye tiyatirini dep bir namazning waqti ötüp yene bir
namazning waqti kirgüche téliwizor aldidin siljimaydu, kiyin namaz
waqtini ötkuziwetkenlikidin qattiq pushayman qilidu- yu,
pushaymini payda bermeydu.
Namazning neqeder muhimliqini tekitleydighan ishlarning yene
biri shuki, namaz bashqa emellerge oxshash jibriilning wastisi bilen
emes, belki isra kichisi allahning alahide teklipi bilen biwaste periz
qilin'ghanliqidur. Desliwide 50 wax namaz perz qilin'ghan, kéyin
musa eleyhissalamning peyghembirimizge, allahning huzurigha
qaytip yenggillitishni telep qilishqa nesihet qilishi we
peyghembirimizning allahning dergahi bilen musa eleyhissalamning
huzuri arisida birqanche qétim qatrishi bilen namaz besh waxqa
qaldurulghan. Peyghembirimiz allahning huzurigha yene qaytip
481
bérip, yenggillitishni telep qilishtin haya qilghan, allah teela mundaq
deydu: bu namaz sanda besh wax, emma uninggha 50 wax
namazning ejri bérilidu, méning huzurumda söz almashturulmaydu
(ebu dawut musned 1\134).
Ey musulman burader, oylap köreyli, eger namaz 50wax bolghan
bolsa, namaz bilen namaz arliqida qanchilik waqt öter idi? Eng köp
bolghanda yérim saet, buninggha kimmu berdashliq bireleydu?!
Allah bizge némdégen méhriban, némdégen shepqetlik- he!
Shundaq bolsimu beziler allahdin uyalmaydu, haya qilmaydu. Allah
büyüktur, uning yardimisiz nusret bolmaydu.
Namazni terk qilghuchining aqiwiti
bu silerning brersinglargha qaritip éytilghan söz emes,
méningche siler namazni obdan muhapizet qilghuchilar. Lékin men
silerdin bunesihetlerni ata- ananglar, aka- uka, achasingilliringlargha yetküzüp qoyüshünglarni ümid qilimen, chünki
namazni terk qilghan kishining aqiwiti intayin xeterlik.
Bilishingiz kérekki, jehennem bir nechche derijige bölünidu, yene
téxi jehennemning ishiklirimu bir- biridin perqliq. Allah teela
mundaq deydu: shübhisizki dozax ular(yeni iblis weuning
teweliri)ning hemmige wede qilin'ghan jaydur. Jehennemning yette
derwazisi bolup, ularning herbiridin kiridighan mueyyen
birböluk(adem) bar (süre hijri 43-, 44- ayet). Dozax ishiklirining
ichide azap jehette eng qattiqi seqerdur. seqerning némilikini
qandaq bileleysen? U héch nersini qaldurmaydu, qoymaydu( belki
köydürüp tashlaydu) (süre muddessir27-, 28- ayet).
Seqer ene shundaq dozax! Burader, misali halda bash
söngikingizning seqerde irip kétiwatqanliqini tesewwur qilalamsiz?
Ehli dozixilar seqerge tashlan'ghanda jennetke kirgen möminler
ulardin: silerni dozaxqa kirgüzgen néme? (süre muddessir 42-ayet)
dep soraydu, ular: biz namaz oqughuchilardin bolmaptikenmiz,
deydu (süre muddessir 43-ayet) dep jawap béridu. Namazni terk
qilghuchilardin bashqa gunahkarlargha, allahning rehmet qilishidin
ümid bar. Emma namazni terk qilghan adem choqum seqerge
tashlinidu.
Ey musulman burader! Téz bolung, öyingizdiki ata- ana yaki
482
bashqa namaz oqumaydighan uruq- tuqqanliringizgha mulayimliq
bilen, ixlas bilen nesihet qiling. Chünki bu oynishidighan ish emes.
Peyghember eleyhissalam mundaq digen: musulman kishi bilen
kupri ottursidiki perq- namazni terik qilishtur (muslim 224, tirmizi
2618, imam ehmed 3\389).
Peyghember eleyhissalam yene mundaq deydu: biz bilen
ular(kapirlar) ottursidiki ehdi namazdur, kimki namazni terk qilsa
sheksiz kapir bolghan bolidu (tirmizi2121, nisai 462, ibni majje 1079,
imam ehmed 6\346).
Sizning ayalingiz, yaki birer dostingiz namaz oqumisa, kapir bolup
kétermu? Yaq...Ölimalar: bu kupri emelliridin hisaplinidu, deydu.
Kupri bilen kupri emel ottursida nahayiti chong perq bar.
Ey qérindashlar! Birer ademni kapir dep kapirliqqa nisbet
bérishtin hezer eyleyli! Chünki kupriliqqa nisbet bérish ehli
ilimlerning, mujtehidlerning mes'uliyiti.
Bu heqte imami shafii bilen imami ehmed ibni henbel otturisida
mundaq bir munazire bolup ötken. Imami shafii: namaz oqumighan
adem kapirlarning emilidin bir emelni qilghan bolidu, lékin u kapir
emes, dégende, imami ehmed ibni henbel: u jezmen kapir, dégen.
Imami shafii uningdin: namaz oqumighan ademni kapir dep
qaramsiz? Dep sorighanda, u: hee, dep jawan bergen. Imami shafii
uningdin: u qandaq qilghanda musulman bolidu? Dep sorighanda, u:
allahtin bashqa heqiqi mebud yoq, muhemmed eleyhissalam uning
berheq peyghembiri, dep guwahliq bergende, dep jawab bergen.
Shafii uninggha: u bu shahadet kelimisini éytqan tursa, dégende,
imam ehmed ibni henbel: undaqta u namaz oqush bilen musulman
bolidu, dep jawab qayturghan. Imam shafii uninggha kapir
ademning namizi qubul qilinmaydu emesmu? Dégen, bu chaghda
imam ehmed ibni henbel süküt qilip, shafiiyning éytqanlirining
toghra ikenlikini, namazni terk qilghuchining kapirlarning emilini
qilghanlardin sanilidighanliqini, emma uning kapir emeslikini itirap
qilghan.
Namazni terk qilghuchilargha tewrat we injillardimu lenet
éytilghan. Hetta, uning üstidiki kiyimlirimu uninggha lenet éytidu.
Oylap béqing, kiyimliringiz: i allah uni reswa qiliwetkin, dewatidu. U
483
yene : i allah, sen méni uninggha boysundurup bermigen bolsang,
men uni tashlap qéchip kétettim, dewatidu. Namaz oqumighan
kishining yewatqan taamlirimu ulargha lenet oqup: allah sanga lenet
qilsun! Allah bergen riziqtin yewatisenu, u sanga perz qilghan
namazni terk qilamsen? Deydu. Namazni terk qilghuchi qiyamet
künide fir'ewn we hamanlar bilen heshr qilinidu. Chünki u bir
mutekebbir. Undaq bolmisa u néme üchün pishanisini sejdige
qoymaydu? Buraderler, aldimizda kéliwatqan qiyamet künidiki ehwal
téximu qattiq!!! Chünki namazni terk qilghuchi peyghembirimizning
shapaitidin mehrum bolidu. Allah peyghembirimizge ata qilghan
hewzi kewserdin su ichelmeydu.
Özrisiz ikki namazni jem'i qilip oqughuchining aqiwiti
ikki namazni jem'i qilip oqush déginimiz- bamdat bilen pishinni,
yaki pishin bilen esirni, yaki esir bilen shamni, we yaki sham bilen
xuptenni birleshtürüp oqushni körsitidu. Beziler xizmettin
qaytqandin kéyin, qaza qilghan namazlirini yéghip birge oquydu.
Uning namaz oquwatqan halitini körsingiz, uning ruku we sejde
qiliwatqanliqini, emma néme oquwatqanliqini bilmestin toxudek
choqup, choqup qoyiwatqanliqini körisiz. Yene beziler bir wax
namazni oqup, bashqilirini terk qilidu. Yaki üch- töt wax namazni
oqup, bir- ikki wax namazni oqumaydu. Mana bu heqiqeten bir
balayi- apet. Namazlarni jem'i qilip oqup qoyup, mesjidlerge weztebligh anglighili kelgenning néme paydisi?! Peyghember
eleyhissalam mundaq dégen: namazni qesten terk qilmanglar, kimki
namazni qesten terk qilsa, u kishidin allahning hamiyliqi yiraq bolidu
(hindiy 16096). Oylap béqing, uningdin allahning hamiyliqi yiraq
bolidu, allah uni himayisige almaydu, muhapizet qilmaydu,
qoghdimaydu. Peyghember eleyhissalam yene mundaq dégen: kimki
özrisiz ikki namazni jem'i qilip oqusa, gunahi kebire derwaziliridin bir
derwazigha kirgen bolidu (tirmizi 188).
Peyghember eleyhissalamdin bamdat namizini oqumay kün
chiqquche uxlighan adem toghriliq soralghanda, peyghember
eleyhissalam: undaq adem- sheytan quliqigha siyip qoyghan
ademdur dep jawab bergen(buxari 1144, 3270, muslim 1814, nisai
160, imam ehmed 1/427).
484
Sheytan süydükining insanlarning süydükidin paskiniliqida shek
bolmisa kérek! Oylap baqayli, bamdat oqumay uxlighan ademning
yénigha sheytan kélip, uning quliqigha siyip qoysa, bu rastinla
ademni yirgendüridighan, seskendüridighan bir ish emesmu?!
Peyghember eleyhissalam özining isra kéchisi asmanda körgen
ehwallirini bayan qilip bergen hediside, bayan qilip mundaq dégen:
men isra kéchisi ümmitimdin bolghan bir bölük kishilerning
bashlirining tash bilen mijiliwatqanliqini, ularning béshining eslige
kéliwatqanliqini, yene mijiliwatqanliqini kördüm. Men: i jibriil, bular
kimler? Dep soridim, jibriil éytti: ular bashliri namazdin horunluq
qilghan kishiler (xetip beghdadi 12/47).
Namaz heqqide sözlesh bolsa, islam asasliridin sözlesh dep
qarilidu. Bu hedis wez- nesihet qilghin, wez- nesihet möminlerge
paydiliq dégen hedisning jümlisidindur.
Allah taalah mundaq deydu: ular ketkendin kéyin, (ularning)
ornini basqan orunbasarlar namazni terk etti. Nepsi xahishlirigha
egeshti, ular (qiyamette) gumrahliqning jazasini tartidu (süre
meryem 59- ayet).
Ibni abbas bu ayetni tepsir qilip, : allahning ularni namazni terk
etti dégenliki ular namazni pütünley terk etti dégenliki emes. Belki
ular namazlarni jemlep oquytti, yeni pishin namizini esir namizigha
kichiktürüp, sham namizini xupten namizigha kichiktürüp oquytti
dégenliktur, dégen.
Peyghember eleyhissalam mundaq dégen: kimki esir namizini
terk qilsa, uning emili bikar bolup kétidu (imam ehmed 5/350). Esir
namizini terk étishtin qattiq hezer eyleng.
Peyghember eleyhissalam yene mundaq dégen: esir namizini
yoqitip qoyghan adem, öz emilini we mal- dunyasini yoqitip qoyghan
adem bilen oxshashtur (buxari 552, muslim 1416).
Ey musulman singlim! Namaz oqumaydighan bir yigitning sizge
telep qoyushidin we sizning uning teliwige maqul bolushingizdin
pexes bolung!
Palani axun yaki palanchi xénim namaz oquyduyu, yene mundaq,
mundaq ishlarni qilidiken, déyishtin saqlinayli, uning bilen bizning
néme ishimiz, musulmandin telep qilinidighini islamning emirlirige
485
omumyüzlük emel qilishtur, xalas.
Peyghember eleyhissalam mundaq deydu: kimki namazni
(waqtigha we edep erkanlirigha riaye qilghan asasta) muhapizet
qilsa, namaz u kishi üchün qiyamet küni nur, höjjet we nijatliq
bolidu, kimki namazni muhapizet qilmisa namaz u adem üchün
qiyamet künide nurmu bolmaydu, höjjetmu bolmaydu we nijatliqmu
béghishlimaydu. U adem qiyamet künide fir'ewn, haman, qarun we
ubey ibni xelef bilen birge heshir qilinidu (imam ehmed 2/169,
darmiy 2/302).
U qandaqsige ubey ibni xelef bilen heshir qilinidu? Chünki, ubey
ibni xelef insanlar ichidiki eng eski adem. Shunglashqa ohud
ghazitida peyghember eleyhissalam uni öz qoli bilen öltürgen. I
namazni terk qilghuchi, ubey ibni xelef bilen qiyamet küni bir septe
turushqa razi bolamsiz?!
Allah teela sher'iy özrisi yoq halette namazni jemlep oqushtin
agahlandurup mundaq deydu: shundaq namaz oqughuchilargha
wayki, ular namazlirini gheplet bilen oquydu (süre maun 4-, 5- ayet).
Bu ayette tilgha élin'ghan way bolsa ölimalarning éytishiche,
jehennemdiki yilan- chayanlarni öz ichige alghan bir wadidur. Qéni
qaysimiz buninggha berdashliq béreleymiz?! Shundaq turup, yene
némishqa namazni waqtida oqumaymiz?!
Ibni qeyyum mundaq deydu: men ustazim ibni teymiyyeni
yoqlap zindan'gha bardim. Mongghullar uni zindan'gha tashlighan
idi. Uning ehwalini körüp yighlap kettim. Ustazim ibni teymiyye
manga: yighlimighin, men mehbus emes, esirge élin'ghanmu emes,
sheytan changgiligha éliwalghan adem - heqiqi mehbustur, hawayihewisige esir bolghan adem- heqiqi esirge élin'ghuchidur.
Namazni öz waqtidin kéchiktürüp oqush bolsa, munapiqlarning
bir süpiti. Allah bu heqte mundaq deydu: shübhisizkim munapiqlar
allahni aldimaqchi bolushidu, allah ularning aldamchiliqigha yarisha
jaza béridu. Ular namazgha turghanda xush yaqmasliq bilen turidu
(sawab ümid qilmaydu). Namazni kishilerge körsitish üchün oquydu
(riyakarliq qilidu). Allahni peqet azghina yad étidu (süre nisa 142ayet).
Men silerni namazning waqtigha riaye qilishinglargha tewsiye
486
qilimen. Emdi nöwettiki sehipide namazdiki xushu heqqide
sözleymiz. Biz yuqiridiki ayet we hedislerdin namazning waqtigha
köngül bölüshning neqeder muhimliqini his qilduq. Men silerning
yuqirida sözlen'gen mezmunlarni özenglar yaxshi köridighan
kishilerge tewsiye qilishinglarni ümid qilimen. Men musulman hedesingllirimgha shuni agahlandurup qoyimenki, taharettin ilgiri
tirnaqlarni boyash namazni bikar qiliwétidu. Ey hede- singillar, siler
tirnaqni buyashtin ibaret shunchilik addi bir ish bilen
namizinglarning bikar bolup kétishige razimu siler? Öz könglünglarni
razi qilishni oylap, bu katta ibadetni zaya qiliwétemsiler?!
Ey kitabxan burader, qéni burun namazni kichiktürüp
oqughanliqimizgha nadamet chikip, tewbe qilayli! Chünki tewbe
ilgiriki gunahlarni yuyiwétidu emesmu?! Allah mundaq deydu: peqet
(ularning ichidin budunyadiki chéghida ) tewbe qilghan, iman éytqan
we yaxshi emellerni qilghanlarla bu halda qalmaydu, allah ularning
gunahlirini yaxshiliqqa almashturidu. Allah tolimu meghpiret
qilghuchidur we merhemet qilghuchidur (süre furqan 70- ayet).
Allah ekber! Heqiqi tewbe neqeder shirin- he! Allah yolida
méngish nimdigen güzel! Allahning rehmitining kengrilikige
qaranglar, kélinglar, barche gunahlirimizgha, kemchiliklirimizge
tewbe qilayli, uruq- tuqqan, qolum- qoshna we dostburaderlirimizning namazni waqida, edeperkanliri bilen oqushigha
dua qilayli, exlaqimizning güzel bolushini tileyli, shek- shübhisizki,
namaz qebih ishlardin we gunahlardin tosidu (süre ebkebut 45ayet).
Namazni xushu bilen oqush
hazirqi timimiz namazdiki xushu heqqide bolup, bu bir intayin
muhim tima. Chünki xushu namazning jéni. Xushusiz oqulghan
namaz xuddi jansiz jesetke oxshaydu. Melumki, namaz, namazni
xushu bilen oqumighuchilargha tolimu tes kélidu, éghir bilinidu.
Allah mundaq deydu: sewr qilish, namaz oqush arqiliq (allahtin)
yardem tilenglar. Namaz allahtin qorqquchilar (yeni kemterlik bilen
allahqa boysun'ghuchilar) din bashqilargha heqiqeten musheqqetlik
ishtur (süre beqere 45- ayet).
Namazlarni allahtin qorqup, xushu bilen oqumaydighan
487
kishilerge namaz musheqqetlik we éghir ishtur. Gerche u namaz téz
oqulghan bolsimu. Eksiche namazlirini allahtin qorqup, xushu bilen
oquydighan kishilerge nisbeten, u namaz qanchiki uzun bolup
ketsun, shundaq asan, qisqa we yenggil bilinidu. Bir sual sorap
baqay: ey oqurmen burader, siz namazni néme dep bilisiz? Namaz,
mundaqche éytqanda sizning allah bilen uchrashqanliqingiz,
namazgha kirgenlikingiz- allahning huzurigha qedem teshrip
qilghanliqingizdur. Bu heqte oylinip baqqanmidingiz? allah akbr
dégen waqtingizda allahning sizge yüzlen'genlikini, sizge qarap
turidighanliqini xiyalingizgha keltürgenmidingiz? Namazdiki bu
yüksek menalarni we allahning men namazni bendem bilen özem
otturisida ikkige teqsim qildim, bendem mendin sorighan nersisini
bérimen (tirmizi 2953)dégen hedis quddusiydiki allahning nimitini
eslep turamsiz?
Namazning qimmiti- namazning perwerdigarimiz allah bilen
tonushishimizdiki asasliq yol bolghanliqidadur. Namaz oqumay turup
perwerdigarimiz
bilen
tonushalmaymiz.
Sizning
namaz
oqumighanliqingiz sizning allah bilen munasiwitingizning yoqluqidur.
Namaz- heqiqetenmu mewjutluqning siri. Néme üchün
yaritildingiz? Sizning yaritilishingiz allahni tonush üchündur. Bu
töwendiki ayette éytilghan: jinlarni we insanlarni peqet manga
ibadet qilish üchünla yarattim (süre zariyat 56- ayet). Bizning
yaritilishimiz yimek- ichmek, toy, bala, xizmet we ölüm üchün emes.
Démek, allahni tonush, allahqa muhebbet baghlash we uning
emirlirige itaet qilish yaritilishimizdiki asasi nishandur. Peyghember
eleyhissalam mundaq dégen: herbir adem özini allahning azabidin
azat qilghuchi yaki halak qilghuchigha satqan halette tang atquzidu
(muslim 533, tirmizi 3517, ibni majje 280, imam ehmed 5/342).
Umer reziyellahu enhu peyghembirimizning mubarek ténidiki
shéghil tashlarning izini körgendin kéyin, peyghembirimizdin
uninggha bir sélincha qilip birishni sorighanda, peyghember
eleyhissalam: manga dunyaning néme kériki, manga dunyaning
néme kériki? Men bilen dunyaning misali xuddi qattiq issiq künde
yoldin ötüp kitiwétip, derexning sayisida bir dem sayidap aram
alghandin kéyin, derex sayisini tashlap kétip qalghan ademge
488
oxshashtur dégen (hindiy 6142).
Özingizde xushu hasil qilishqa tirishing
allahni yaxshi köridighan kishilerdin bashqa ademler öz
namazlirida allahdin qorqmaydu. Allahqa chin we heqiqi ashiq
kishilerdin ibni qeyyum rehimehullah mundaq dégen: qelbimde
jarahet bar, uni allahning huzurigha chiqishtin bashqa nerse
saqaytalmaydu. Qelbimde tenhaliq bar, uninggha allahning ünsiülpitila berhem béreleydu. Qelbimde qorqunch we ensizlik bar, uni
allah terepke qaytishtin bashqa nerse ketküziwételmeydu.
Sizmu birer qétim shundaq his qilip baqqanmidingiz?! Allah
terepke qaytishni irade qilghanmu? I rebbim, men sining dininggha
muhtaj! I rebbim, men sining ünsi- ülpetchilikingge muhtaj! Dep öz
halingizni bayan qilghanmu? Qelbingizdiki ashinaliq we intizarliqqa
peqet we peqet allahning raziliqila dora bolalaydighanliqini his qilip
baqtingizmu?
Ibni qeyyum yene mundaq dégen: ademler mal- dunyaliri arqiliq
bihajet bolghan bolsa, sen allah bilen bihajet bolghin. Ademler malmülki bilen pexirlense, sen allah bilen pexirlen'gin. Ademler öz
mehbubliri bilen hemsöhbet bolsa, sen allah bilen hemsöhbet bol.
Ademler nerse tilep, öz muhebbetlirini izhar qiliship
padishahlirining,
aqsaqallirining
yénigha
bérishsa,
sen
muhebbitingni allahqa izhar qil.
Ey burader! Mana bu allahqa chin könglidin ashiq bolghan bir
bendining sözi. Siz allahni yaxshi köridighanliqingizni, uninggha ashiq
ikenlikingizni his qilghanmidingiz? Siz özingizdin sorap béqingchu, siz
némini xalaysiz, dunyanimu yaki jennetnimu? Néme üchün
yashaysiz? Ghayingizni belgileng, bu siz üchün intayin muhim.
Men silerge yene ibni qeyyumning töwendiki sözini eslitish bilen
namazdiki xushu toghrisidiki sözümni dawamlashturimen:
perwerdigaringning derwazisi aldida turushtin zirikip qalma, sen
qoghlan'ghan teqdirdimu!
Yene sen heq teelaning huzurida turushtin malal bolma, gerche
desliwide sanga xushu hasil bolmighan bolsimu. Özingizde xushu
hasil qilishqa aldirap ketmeng, xushu hasil qilish üchün nepsingizdiki
tirishchanliqni tashlimang, belki köp yighlash, yalwurush arqiliq
489
padishahingiz
bolghan
allahning
derwazisini
chikishni
dawamlashturung. Shundaq qilsingiz u sizge ishikini sheksiz achidu.
Allahtin qorqung, uninggha yélining, uninggha özringizni,
ajizliqingizni bayan qilip turung. Uninggha asiyliq qilip yaman ish
qilip salghan bolsingiz, derhal uning huzurigha qaytip, tewbe
istighpar éytip gunahingizdin ötüshni tileng.
Bir alim mundaq dégen: qachanki derwaza qubul qilin'ghuchilar
üchün échilsa, sen lutfi telep qilghuchilardek derhal ichige
kiriwalghin. Yeni allah özining ishikini yaxshi köridighan bendiliri
üchün achsa, sen ularning arisigha qétiliwal. Mesilen: mesjid yaki
birer sorunda ilim (weztebligh) yetküzülse, sen bérip shu
sorundikiler bilen birge olturghin. Belkim sen allah rehmet qilghan
qewm ichide turghan bolushung mumkin. Itikapqa kitiwatqan
musulman qérindashlar bilen birge bérip itikapqa kirgin, ular bilen
kichiliri namaz oqughin. Yaxshi hemrahning misali xuddi ipar élip
mangghan ademning misaligha oxshashki ya u sanga ipar hediye
qilidu yaki sen uningdin ipar sétiwalisen, sétiwalmighan teqdirdimu
uning xushbuy puriqini puraysen.
Méhriban igimiz allah seher waqitlirida sejde qilghuchilar we
bashqa ibadet bilen meshghul bolghuchilarning duasini ijabet qilish
üchün ishikini achqanda, siz tiz bérip ularning qatarigha kirip,
qolingizni kötürüp: i rebbim! Men sining shepqitingge muhtaj,
manga shepqet qilghin, dep iltija qiling. Ene shu chaghda allahqa
munajat qilishning, allah bilen xali mungdishishning huzurini,
shirinlikini his qilisiz.
Burader! Sizdin sorap baqay, siz axirqi qétim qachan
namizingizda allahtin qorqup baqtingiz? Menggü sejdidin bash
kötürüp baqmasliqni arzu qildingizmu? Axirqi qétim qachan
namizingizda allahning aldida turghan waqtingizda ezaliringiz siz
bilen birge allahtin qorqup, qelbliringiz iztirap chekti?
Men bu sözlerning muhimliqini his qilalmasliqingizdin
ensireymen. Chünki qelbimizde qattiqliq bar. Biz yep- ichiwatimiz,
toy qilip, baliliq boliwatimiz. Néme üchün yaritilghanliqimizni
untughan halda ölüp kétiwatimiz. Biz qilghan, qilip kéliwatqan,
köngül böliwatqan we hiris bolghan bu nersilerdin tamamen bashqa
490
bir ghaye üchün yaritilghan. Allahning himayisige kirish we uning
xizmitide bolush üchün yaritilghan. Sizning rebbingiz bar, buningdin
izzetlik yene néme bar? Siz uning bendisi, yene néme bilen
pexirlinisiz?
Bir qétim men bir qisim yashlar bilen olturup qaldim. Biz
allahning nimetliri heqqide söhbetleshtuq. Arimizdiki bireylen:
salametlik allahning bizge ata qilghan nimiti, dése, yene biri:
ewladlar, dédi. Birsi: anglash we körüsh, dése, yene birsi: anam,
dédi. Mal- dunya allahning bizge ata qilghan nimiti digüchilermu
boldi. Axirida 18 yashqa kirgen bir yash mundaq dédi: allahning
bizge ata qilghan nimetlirining ichidiki eng katta, eng ulugh nimetrebbimizning bizning rebbimiz bolghanliqidur!!!
Chüshendingizmu? Bu yash shuni his qilip yetkenki, kainattiki
nimetlerning eng ulughi rebbimizning özi yalghuz ishlirimizni
bashqurup turidighanliqidur. Ene shu reb bizge herjehettin kupaye
qilalaydu. Qelblirimizni, qol- pishanilirimizni xeyrlik we yaxshiliq
yollirigha yétekleydu. Shundaq bolghan iken, eng katta nimetallahning, ashu özi yalghuz yigane allahning sizning rebbingiz
ikenlikidur.
Ey qérndishim! Siz kimning igidarchiliqida? Siz kimning bendisi?
Siz özingining bendisimu? Hawayi- hewesliringizning bendisimu yaki
mal- dunyaningmu? Yaq, undaq bolup qélishtin hezer eylesh kérek.
Chünki peyghember eleyhissalam dunyaning, shehwetning we zibuzinnetlerning quli bolup qalghanlargha beddua qilghan. Peyghember
eleyhissalam mundaq dégen: derhem we dinarning quli bextsiz bop
ketsun!
siz namazning halawitini (shirinlikini) tétidingizmu?
Ibni teymiyye mundaq dégen: dunyaning miskinliri shundaq
kishilerki, ular dunyadiki eng shirin nersini tétimay turup ölüp
ketkenlerdur. Ibni teymiyyedin: dunyadiki eng shirin nerse néme?
Dep soralghanda, u: allah teelaning muhebbiti, dep jawab bergen.
Namizingizda, yeni perwerdigaringizning aldida turiwatqan
waqtingizda közidin yash tökülüp baqmighan ey insan! Siz heqiqi
péqir- miskinsiz!
Peqet allahtin qorqup, qilip salghan gunahliri üchün qelbining
491
titrep turghanliqini his qilip baqmighan ey insan! Siz heqiqi péqirmiskinsiz!
Ey burader! Siz birer qétim namazgha kiriwétip, allahning
huzurigha kirgenlikingizdin pexirlinip, chin yürikingizdin xursenlik his
qilip baqtingizmu?
Namazda turup köp heriket qilish- qelbning namazda emesliki,
shu kishining alemlerning perwerdigari allahtin qorqmighanliqining
delili. Shuning üchün umer ibni xettab reziyellahu enhu bir
ademning namazda saqilini oynawatqanliqini körüp: eger bu
kishining qelbi allahtin qorqqan bolsa, choqumki uning bashqa
ezalirimu allahtin qorqqan bolatti, dégen. Umer reziyellahu enhu
heqiqeten rast gep qilidighan adem, chünki, adem bedinidiki ezalarqelbning eynikidur.
Kishilerning namaz oquwatqan halitige nezer tashlaydighan
bolsingiz, ajayip herketlerni bayqaysiz. Bezi ademler mashina adem
yaki chishliq chaqqa oxshash tiz sür'ette pishin we esir namazlirini
ikki minut yaki uningdinmu qisqa waqit ichide oqup bolidu. Téxi siz
uning sür'itige sür'et qoshup bir minut yaki bir yérim minut ichide
oqup bolghanliqini, ruku bilen sejdini birge qiliwatqanliqini, rukudin
kéyin qamitini kötürmigenlikini belki biwaste sejdige ketkenlikini
körüshingiz mumkin. Beziler eynekning yénida namaz oquwétip,
uninggha qarap özining eynektiki sayisi bilen meshghul bolidu. Yene
beziler musabiqige chüshken ikki guruppia ichidin özi yaqturghan
guruppining netijisini bilish yaki özi yaqturghan pirogrammilarning
ötüp kitip qalmasliqi üchün téliwizorning yénida turup namaz
oquydu. Mana bular biz körüshni xalimaydighan misallar. Buraderler,
allahtin eymineyli, uningdin qorqayli!
Siz birer musulman hedimiz yaki singlimizning namaz oquwétip
közlirini öyning u yer buyerlirige yügürtiwatqanliqini, andin tam yaki
turuslardiki birer jayning meynet bolup qalghanliqini körüp, özözige: namazdin parigh bolghandin kéyin sürtiwéteychu, dep
pichirlighanliqini bayqishingiz mumkin. Ene shundaq weswese bilen
sheytan uni namizidin, namazdiki xushudin chiqiriwétidu. Yene siz
birer buraderning namaz oquwétip, balisi birer xata ish qilip salsa,
uni shu ishtin toxtitish üchün awazini kötürüp, yötilip qoyghanliqini
492
körüshingiz mumkin, bu toghra bolarmu?
Yene bireylen könglide bir'az waqittin kéyin bashlinidighan birer
musabiqe yaki uchrishishqa oxshash ishlar bilen meshghul bolup,
namazdiki waqtida qépqalghan waqtini hisablash üchün saitige
qarap qoyidu. Saitige qarash bilen namizini axirlashturidu...
Qaytip bérip namaz(ni qayta) oqughin, chünki sen namaz
oqumiding
biz köriwatqan bu xil haletler bilen peyghembirimiz, sahabetabiinlar we salih kishilerning namaz oquwatqan halitidiki süpetler
tamamen bashqa- bashqa bir halettur. Namaz dégen qelbni shu
namazgha hazir qilmay yaki allahning kitawidin tilawet qiliniwatqan
ayetlerni chüshenmey ada qilip qoyidighan herket emes.
Bir küni peyghember eleyhissalam mesjidte olturiwatqan
waqitta, bir adem kirip peyghember eleyhissalamgha salam berdi.
Peyghember eleyhissalam uning salimigha jawab qayturdi. Andin
kéyin u adem bérip namaz oqudi. Namazni oqup bolup, peyghember
eleyhissalamning yénigha bardi we peyghembirimizge salam qildi.
Peyghember eleyhissalam uning salamigha jawab qayturdi we
uninggha: qaytip bérip namaz oqughin, chünki sen namaz
oqumiding dédi. U kishi qaytip bérip yene namaz oqudi. Namaz
oqup bolup qaytip keldi we peyghember eleyhissalamgha salam
berdi. Peyghember eleyhissalam uning salamigha jawab qayturup
bolup yene: qaytip bérip namaz oqughin, chünki sen namaz
oqumiding dédi. U adem yene shundaq qildi. Peyghember
eleyhissalam uninggha yene: qaytip bérip namaz oqughin, chünki
sen namaz oqumiding dédi. U adem qaytip bérip namaz oqudi we
qaytip kilip, peyghember eleyhissalamgha salam berdi. Peyghember
eleyhissalam uning salamini qayturup bolghandin kéyin, uni yene
namazni qayta oqushqa buyridi. U kishi: sini heq bilen ewetken zat
bilen qesemki, men namazni mushundaq oquymen, buningdin
yaxshi oquyalmaymen, manga qandaq oqushni ügitip qoyghan
bolsang, dédi. Peyghember eleyhissalam uninggha telim bérip:
namazgha turghan waqtingda allah akbr dep tekbir éytqin, andin
qur'andin oquyalaydighan ayetlerni oqughin, andin ruku qilghin,
ruku qilghan halette aram alghin. Andin rukudin turup, tüz turghin.
493
Andin sejde qilghin, hettaki sejde qilghan halette aram alghin. Andin
sejdidin béshingni kötürüp olturghin we olturghan halette aram
alghin. Andin yene sejde qilghin we sejde qilghan halette aram
alghin. Namizingni mana mushundaq oqughin dédi (buxari 6251,
muslim 6667).
Sahabiler peyghember eleyhissalamdin namazda turup uyaqbuyaqqa qarash heqqide sorighanda peyghember eleyhissalam:
mana bu- sheytanning bendilerning namizini oghrilishi dégen (buxari
751).
Peyghember eleyhissalam: ademlerning ichidiki eng eski oghrinamizini oghrilaydighan ademdur dégende, sahabiler: i allahning
peyghembiri, namazni qandaq oghrilighili bolidu? Dep sorighan.
Peyghember eleyhissalam jawab bérip: u kishi namazning ruku we
sejdilirini toluq ada qilmaydu dégen (imam ehmed 3/56, beyheqi
5/384, hakim 1/229).
Yene bir hediste mundaq déyilgen: bir adem namaz oqup,
namazning ruku we sejdilirini toluq ada qilmisa, u namaz eski kiyim
qatlan'ghandek qatlinip, shu namaz oqughuchining yüzige uridu we:
sen méni zaya qiliwetkendek allahmu sini zaya qiliwetsun! Deydu.
Eger ruku we sejdilirini toluq ada qilsa, pakize, chirayliq kiyim
qatlan'ghandek qatlinip, shu namaz oqughuchigha: sen méni
muhapizet qilghandek allah sini muhapizet qilsun! Dep dua qilidu.
Peyghember eleyhissalam mundaq dégen: qachanki bende
namaz oqughanda uyaqbuyaqqa qarimisila allah uninggha qarap
turidu. Emma u bende yüzini shundaq bir terepke örise allahmu
uningdin yüzini örüydu . Alla, eziz burader! Namizingizda uyaqbuyaqqa qarashtin saqlining, ashu herketliringiz arqiliq allah
namizingizda sizdin yüzini öriwalidu! Perwerdigaringizning sizdin
yüzini örüwélishini tesewwur qilalamsiz? Uninggha berdashliq
bérelemsiz? Siz bashqa yerge qarap turiwatqanda, allahning sizge
qarimasliqidin haya qilmamsiz?!
Namizingizda allahning sizge qarimasliqidin hezer eyleng,
peyghember eleyhissalam mundaq dégen: ruku bilen sejde arisida
qamitini tüzlimigen bendining namizigha allah nezer salmaydu .
Peyghember eleyhissalam yene mundaq dégen: bir bende
494
namazgha turup, uyaqbuyaqqa qarisa, allah u bendige: < sen
qarighan nerse mendin yaxshimu? > deydu ( imam ehmed 2/525,
heysemi 2/120).
Namazning qobul bolush sherti namazgha qelbni hazir qilish we
tilawet qilghan ayetlerni chüshinishtur. Peyghember eleyhissalam
mundaq dégen: bir ademning namazdin érishidighan ejri shu
namazdin chüshen'gen nersisining miqdari boyiche bolidu (zubeydi
3/112). Démek, bir adem namazdin birer yaxshiliqqa érishelmey,
namaz oqushi mumkin. U peqet zimmisidiki perzni saqit qilghan
bolidu. Yeni namazni ada qilghan, uningdin namazni terk qilghanliqi
toghrisidiki hisab kötürülgen bolidu. U kishining namazdin
yaxshiliqqa érishelmigenliki namazda oqulghan ayetlerde eqil
ishletmigenliki, durud oqumighanliqi we dua qilmighanliqidindur.
Uning namazni biperwaliq we gheplet bilen oqughanliqidindur.
Allah intayin adil höküm qilghuchi zat. Allahning béridighan ejri
bendilerning allah üchün tartqan erziytining miqdariche bolidu.
Peyghember eleyhissalam mundaq dégen: heqiqeten bir adem
namaz oquydu, u kishige shu oqughan namizining ejridin üchtin biri,
töttin biri yaki yérimi, yaki altidin biri, yaki sekkizdin biri, yaki ondin
biri yézilidu (imam ehmed 4/130).
Bizge zadi oqughan namizimizdin qanchilik ejir yézilghandu?!
Siz dunyaki birer zungtungning yaki birer organ reisining we yaki
birer shirket diriktorining ishxanisigha kirip, uninggha rehmet éytip
medhiylisingiz, aldida boyningizni igip, itaetmenlerche qol baghlap
tursingiz, u sizge qandaq mukapat bérer? Uning sizge bergini peqet
bir insanning yene bir insan'gha bergen mukapati. Pütün
insanlarning perwerdigari allahning sizge béridighan mukapati
qandaq bolar?
Sahabe we tabiinlarning namazdiki xushuliridin nemuniler
riwayet qilinishiche, bir küni ebu telhe béghida namaz
oquwatatti. Tuyuqsiz uning közige derexler arisidin chiqiwatqan bir
qush köründi. Uning közi qushqa baghlinip qélip, qanche rek'et
namaz oqughanliqini untup qaldi. U derhal qelblerge berhem
bergüchi
peyghember
eleyhissalamning
qéshigha
kilip,
yighliighiniche: i allahning peyghembiri! Men baghdiki qush bilen
495
meshghul bolup qélip, qanche rek'et namaz oqughunimni untup
qaptimen. Men bu baghni allah yolida sediqe qiliwétimen. I
allahning peyghembiri, sili baghni xalighanche teserrup qilsila, allah
gunahimni meghpiret qilsa ejeb emes, dédi.
Bu sahabe özining kichikkine kemchiliki, namazda shunchilik bir
bashqa terepke qarap salghanliqigha néme üchün shundaq qilidu?
Jawab shuki, uninggha, namazda közini qoyuwétip bashqa terepke
qarap salghanliqi musibet bolup tuyulghan. Mana shuningdek
mömin adem özining qilip salghan gunahi kichik bolsimu, uni öz
üstige ghulap chüshkiliwatqan taghqa oxshash köridu. Emma
munapiq özining gunahini yüzige qonup uchup ketken chiwinchilikla
köridu. Xuddi peyghember eleyhissalam éytqandek.
Ebu hüreyre reziyellahu enhu mundaq dégen: bir adem barki, 60
yil namaz oqusimu, uning namizi qubul bolmaydu. Bashqilar:
némishqa? Dep sorighanda, u jawab bérip: u namazda ruku, sejde
we qiyamni kamil qilmaydu, namazni xushu bilen oqumaydu, dégen
(munziri terghib we terhib 1/337).
Umer ibni xettab reziyellahu enhu mundaq dégen: bir adem
allah üchün bir qétimmu jayida ruku qilip baqmay, musulman péti
qérip kétidu. Bashqilar uningdin: i muminlerning emri, qandaqsige
undaq bolidu? Dep sorighanda, umer reziyellahu enhu: chünki u
namazning ruku we sejdilirini jayida qilmaydu, dep jawab bergen.
Imam ehmed mundaq dégen: ademlerge bir zaman kéliduki, ular
namaz oqumighan halette namaz oquydu. Men shu zamanning
hazirqi waqit bolup qélishidin ensirewatimen.
Ey imam ehmed! Sen 20- esirdiki biz musulmanlarning yénida
bolghan bolsang, ehwalimizni, oquwatqan namazlirimizni körgen
bolsang, néme der bolghiytting?!
Imam ghezzaliy mundaq dégen: bir adem sejde qilidu, u: men bu
sejdem bilen allahqa yéqinlashtim, dep oylaydu. Allah bilen
qesemki, ashu bir sejdining gunahi u kishi yashawatqan sheherge
chéchilsa, sheherdiki barche adem halak bolghan bolatti. Uningdin
soraldi: bu qandaq ish?. Imam ghezzaliy jawab bérip: u yaratquchi
igisining aldida béshi bilen sejde qilip turidu, halbuki uning kallisi
oyun- tamasha, gunah- mesiyet, shehwet we dunyaning muhebbiti
496
bilen meshghul, bu qandaqmu allahqa qilin'ghan sejde bolsun?!
Dégen.
Allah mundaq deydu: i möminler! Siler mes bolsanglar néme
dewatqininglarni bilgininglarghiche namazgha yéqinlashmanglar!
(süre nisa 43- ayet).
Epsuski, bezi kishiler mes emes, lékin ularning namazda turghan
chaghdiki ehwalliri meslerningkidin better. Yaq, ular mestur! Hee,
ular dunyaning meishetliri bilen toldurulghan jamdin mey ichip mes
bolghan. Netijide qelblirini gheplet basqan we eqilliri ghuwalashqan
kishilerdur. Allah haraqni haram qilishtin ilgiri, namaz
oqughuchilarning namazda néme dewatqanliqini bilishi üchün
namaz oqushtin ilgiri haraq ichishni haram qilghan. Shundaq
bolghan iken, musulman adem namaz oqushtin ilgiri namizida néme
oqughanliqini bilip turushi üchün ashkara we yushurun pütün
meshghulattin özini tartip qol üzüshi intayin muhim.
Bilishingiz kérekki, allah bizni namaz oqush emes, namazni edeperkanliri bilen oqushqa emir qildi: namazni (edeperkanliri bilen)
oqunglar (süre beqere 43- ayet). Allah (namaz oqunglar) démidi,
belki (namazni edeperkanliri bilen oqunglar) dédi. Ereb tilida ‫أ‬qam
dégen piil chirayliq qildi, mukemmel qildi, turghuzdi dégen
menalarni uqturidu. Ada qilish menisidiki ibarisi qur'an kerimde birla
orunda tilgha élin'ghan bolup, bu del süre maundiki shundaq namaz
oqughuchilargha wayki, ular namazni gheplet bilen oquydu dep
namazni gheplet bilen oqughuchilar sökülgen ayettiki kelimidur.
Xushu we qelbning hazirliqi bilen oqulghan kamil namaz
qelbning arami we xursenlikidur. Peyghember eleyhissalam bilalgha
mundaq dégen: i bilal, bizni namaz bilen rahetlendürgin
(tebrani6/340).
Peyghember eleyhissalam yene mundaq dégen: méning
xushalliqim namazda (imam ehmed 3/128).
Démek, peyghemberning xoshalliqi, heqiqi rahiti namazdin
kélidu. Bizningchu? Tiliwizordin, yaki yaxshi körgen birer
sahipjamaldin yaki mal- dunyalirimizdin, öylirimizdin, yaki
ayallirimizdin weyaki xizmetlirimizdin!
Siz qachan ikki rek'et namizingizdin heqiqi xushalliqqa iriship
497
baqtingiz? Öyingizge téz qaytip, allahqa ikki rek'et namaz oqushqa
mushtaq bolup baqqanmidingiz? Allah bilen xali mungdishish üchün
kéchining kilishini töt közingiz bilen kütkenmidingiz?
Peyghember eleyhissalam birer qiyinchiliqqa duch kelse, derhal
namazgha turatti. Hazir biz qiynchiliqqa duch kelsek, ademlerning
qéshigha bérip, dert- ehwal éytimiz. Bu xata, ular sizdin qiyinchiliqni
kötürüp, ghem- qayghuliringizni ketküzüshke qadir emes. Siz yenila
allahning qiyinchiliqingizni kötürüshige ihtiyajliq. Shunglashqa
derhal allah terepke qaytip uninggha yélining.
Aishe reziyellahu enha peyghember eleyhissalamning kéchiliri
uxlimay, kündüzliri toxtimay allahqa dua qilip, namaz
oquwatqanliqini körüp: i allahning peyghembiri! Uxlimamdila? Dep
sorighanda, peyghember eleyhissalam jawaben: uxlaydighan waqit
ötüp ketti deytti. Peyghember eleyhissalam bir küni aishe reziyellahu
enha bilen bir tüshekte yétiwétip, bedinining aishe reziyellahu
enhaning bedinige tigiwatqanliqini sizip, shu zamanla ornidin turup
ketken we aishe reziyellahu enhadin ijazet sorap: i aishe! Méni
aramimda qoy, perwerdigarimgha ibadet qiliwalay dégen. Aishe
reziyellahu enha: allah bilen qesemki, sining manga yéqinlishishingni
yaxshi körimen, emma sining oyungni (arzuyungni) hemmidin chong
bilmen, dégen.
Abdulla ibni mes'ud peyghember eleyhissalamning namizini
teswirlep mundaq deydu: bir kichisi mesjidke kirdim. Mesjidning
otturisida xorma derixi turatti. Buningdin heyran qaldim, chünki u
yerde ezeldin xorma derixi bolup baqmighan idi. Men u terepke
yéqinlashtim. Esli u peyghember eleyhissalam iken. U namaz
oquwatatti. Men peyghembirim terepke yéqin bardim we özümge:
bu manga nisbeten peyghember eleyhissalam bilen xali yalghuz
namaz oqushum üchün bir yaxshi purset, dédim- de, uning yénida
turup namazgha kirdim. Peyghember eleyhissalam süre beqereni
oqushqa bashlidi. Men: u 100 ayet oqup bolup sejde qilar, dep
oylidim. Süre tamam boldi, emdi ruku qilimizghu, dep oylidim.
Peyghember eleyhissalam süre al imranni oqushqa bashlidi. Men
yene: 100 ayet oqup bolghandin kéyin sejde qilimizghu, dep oylidim,
bu sürimu tamam boldi. Men: emdighu rukugha bararmiz, dep
498
oyldim. Peyghember eleyhissalam süre nisani oqushqa bashlidi. Men
uni yene: 100 ayet oqup bolghandin kéyin sejde qilar, dep oylidim,
emma bu sürimu tamam boldi. Shuning bilen men: olturiwalaychu, u
oquwersun, dégen yaman oyda bolup qaldim. Andin kéyin
peyghember eleyhisalam rukugha bardi, uning rukusi qiyamgha
yéqin dawamlashti. U qiyamda sürilerni bir- birige ulap oqudi.
Jennet zikri qilinsa, allahning jennet ata qilishini tilidi. Dozax zikri
qilin'ghan ayetlerni oqusa, allahtin dozaxtin yiraq qilishni tilidi. U
rukuda sb‫ح‬an rby al‫ﻋﻆ‬ym dédi. Ruku qiyamgha yéqin dawamlashti.
Andin rukudin bash kötürdi, bu waqitmu rukudek dawamlashti. Men
uning: i rebbim! Sanga asmanlar we ziminning wezniche, asmanlar
we zimin arisidiki shey'ilerning wezniche köp, pak we mubarek
hemdiler bolsun dewatqanliqini anglayttim. Andin u sejdige bardi,
uning sejdisi qiyamdek uzun boldi.
Sahabiler mundaq dégen: bi peyghember eleyhissalam namaz
oquwatqan chéghida qorsiqidin xuddi qazan qaynawatqandek yigha
awazining chiqiwatqanliqini anglayttuq.
Qachan sizning qorsiqingizdin shundaq awaz chiqip baqqan?!
Sinap baqmamsiz? Allah bilen qesemki, mana bu dunyadiki eng
shérin, eng lezzetlik ish! Sen perwerdigaringning aldida turdung, u
sendin razi, sen uning özüngge shu qeder yéqin ikenlikini his qilisen.
Bolupmu sen köz aldida sejde qilip turghan waqtingda téximu
shundaq. Sen bularni bilelmiseng, allah bilen qesemki, dunyadiki
eng miskin, bichare ademge aylinip qalisen. Qolaq sal ibni
teymiyyening munu sözige: bu dunyada bir jennet bar, bu dunyada,
hayat chéghingda uninggha kirmiseng, axiretning jennitige
kirelmeysen.
Rebiy'e ibni keb eslemiy mundaq deydu: men kündüzliri
peyghember eleyhissalamning xizmitini qilattim. Kichiliri uning ishiki
aldida yatattim. Men herkichisi peyghember eleyhissalamning
namaz oqup turup: sb‫ح‬an rby (i rebbim! Sen pak- munezzehtursen)
dewatqanliqini anglayttim. Anglawérip manga bir az malalliq yétetti.
Yaki uyqu tutatti-de, uxlap qalattim. Uyqumdin oyghansam yene
uning sb‫ح‬an rby dewatqanliqini anglayttim.
Kördingizmu mawu rahetni?! Siz ilgiri bundaq rahettin
499
huzurlan'ghanmu?!
14yashliq bu sahebe sözini dawamlashturup mundaq deydu: bir
küni peyghember eleyhissalam manga: i rebby'e, bu yaqqa kel! dédi.
Men: xosh, dep uning yénigha bardim. U manga: mendin bir nerse
sorighin, sanga bérey dédi. Men: i resulullah, manga qarisla, silini
qénip körüwalay, dédim. Men özümge pichirlap: i rebiy'e, dunyaliq
nerse tileshtin saqlan, allah bilen qesemki, dunya yoqilidu, deyttim.
Andin men peyghember eleyhissalamgha qarap: i resulullah, men
silidin jennette sili bilen birge bolushni soraymen, dédim.
Peyghember eleyhissalam manga: bashqa nerse sorimamsen? dédi.
Men: yaq, silini heq bilen ewetken zat bilen qesemki, men undin
bashqa héchnerse sorimaymen, dédim. Peyghember eleyhissalam;
undaqta köp sejde qilish arqiliq manga (séning jennette men bilen
birge bolushung üchün) yardem bergin dédi (tebrani 5/52).
Peyghember eleyhissalam rukugha barghanda: i rebbim!
Quliqim, közüm, mingem, ustixinim we nérwam sendin qorqup
turiwatidu deytti (tebrani 2/87).
Mana bu dua peyghember eleyhissalamning perwerdigarining
ibaditige shu qeder bérilidighanliqini, hettaki uning ibadette
allahning kalamidin bashqa nersini anglimaydighanliqini, allahdin
bashqini körmeydighanliqini we uning méngisini allahtin gheyri
nerse bilen meshghul bolmaydighanliqini delillep béridu. Allah bilen
qesemki, namazda xushuning temini tétimighan adem heqiqi miskin
ademdur.
Sufyan sewrining zamandashliri mundaq dégen: eger siz sufyan
sewrining namaz oqughan halitini körgen bolsingiz, uning namazdiki
xushuining köplikidin uhazir ölüp qalidu dégen bolattingiz.
Aishe reziyellahu enhaning bir tuqqini esmaning oghli urwe ibni
zubeyrning pachiqighan chaqa chiqip qalidu. Uninggha jerrahlar: bu
késelning pütün bediningizge tarap kétishining aldini élish üchün,
pachiqingizni késiwetmey bolmaydu. Aghriq his qilmasliqingiz üchün
azraq haraq ichmisingiz bolmaydu, deydu. U: haraq qelbimdin we
tilimdin allahning zikrini yoqatsunmu? Allah bilen qesemki, allahqa
itaet qilishta uninggha, asiy bolidighan ish bilen yardem tilimeymen,
deydu. Jerrahlar: undaqta sizge mes qilghuchi dora ishlitimiz, deydu.
500
U: men uxlawatqan waqtimda birer ezayimning bedinimdin
éliwétilishini yaqturmaymen, deydu. Jerrahlar: biz birqanche adem
chaqirayli, ular sizni tutup tursun, deydu. U; méni namaz oqughili
qoyunglar, qachan méning midirlimighinimni körsenglar, u chaghda
ezalirim aram tépip, xatirjem bolup qalghan bolidu, andin méning
sejde qilishimni kütüp turunglar, qachan sejdige barsam, u waqitta
men dunyadin pütünley yoqap kétimen, del shu chaghda siler méni
néme qilsanglar ixtiyaringlar, deydu. U namazgha turidu, doxtur
kélip uning sejde qilishini kütüp turidu, u sejdige barghanda here
bilen uning pachiqini heridep késidu, u towlimaydu, belki: allahtin
bashqa ilah yoq, uning reb ikenlikige, islamning heq din ikenlikige,
we muhemmed eleyhissalamning allahning peyghembiri ikenlikige
razi boldum, deydu. U birer qétm warqirap salmayla hushidin kétidu.
U hushigha kelgende, ular uning pachiqini ekilip uninggha körsitidu.
U pachiqigha qarap: allah bilen qesemki, men sen bilen haram ish
terepke méngip baqmidim, kéchiliri sen bilen allah üchün qanchilik
namaz oqughanliqimni allah obdan bilidu, deydu. Uning
hemrahliridin biri: i urwe, mubarek bolsun! Bediningdin bir eza
sendin ilgiri jennetke kétiwaldi, deydu. U buni anglap: allah bilen
qesemki, héchkim manga buningdin yaxshiraq teziye bildürüp
baqmidi, deydu.
Hesen reziyellahu enhu namazgha tursa bedenliri titrep, chirayi
sarghitip kétetti. Uningdin bu heqte soralghanda, u: bilemsiler? Men
hazir kimning aldida turiwatimen?! Dep jawab bergen.
Uning dadisi eli reziyellahu enhu taharet alghanda bedinliri titrep
kétetti. Uningdin bu heqte soralghanda, u: hazir men shundaq bir
amanetni kötiriwatimenki, bu amanet asmanlargha we zimin'gha
tenglen'gen idi, ular bu amanetni kötürgili unimighan, kötürüshtin
qorqqan idi. Mana men uni kötürdüm, dep jawab bergen.
Bashqilar hatem hesem rehimehullahdin namazda qandaq
qorqisiz? Dep sorighanda, u: namaz oqumaqchi bolsam, allah akbr
dep tekbir éytimen, kebini aldimda, siratni qedimim astida, jennetni
ong teripimde, dozaxni sol teripimde, ölüm perishtisini arqamda we
allah tereptin ewetilgen bir perishte namizim heqqide
oylawatidighu, dep xiyal qilimen we bu namazni men oqughan eng
501
axirqi namazghu, dep guman qilimen. Allahqa uni ulughlash bilen
tekbir éytimen, ayetlerning menisini oylap turup qiraet qilimen, xuzu
bilen ruku qilimen, xushu bilen sejde qilimen, namizimda allahtin
qorqup, uning rehmitini ümid qilimen, andin salam bérimenu,
namizimning qobul qilin'ghan yaki qilinmighanliqini uqmaymen, dep
jawab bergen.
Allah mundaq deydu: möminlerge ularning dilliri allahning
zikrige ériydighan waqit yetmidimu? (süre hedid, 16- ayet).
Ibni mes'ud reziyellahu enhu mundaq dégen: bizning musulman
bolghan waqtimiz bilen bu ayet nazil bolghan waqitning otturisida
peqet töt yil perq bar idi. Allah bizge kayidi, biz allahtin jayida
qorqmay, uning eyiblishige uchrighanliqimizdin ökünüp yighlashtuq.
Biz öylirimizdin chiqip, möminlerge ularning dilliri allahning zikrige
ériydighan waqit yetmidimu? dégen allahning sözini anglimidingmu?
Dep bir- birimizni eyibleshtuq. Bir adem allahning bizge
kayighanliqini anglap, yighlap- yighlap hushidin ketti.
Ey burader! Allahning bu ayet bilen siznimu eyiblewatqanliqini
his qiliwatamsiz? Allahning eyiblishidin xijil bolmaywatamsiz?
Imam ghezzaliy mundaq dégen: üch orunda, yeni qur'an
oqughanda, namazgha turghanda we ölümni esligende qelbingni
jem'i qil(diqqitingni yigh), eger bu orunlarda qelbingni jem'i
qilalmisang, allahtin sanga qelb bilen ihsan qilishni téligin, chünki
sende qelb yoq iken!
Peyghember eleyhissalam bizge mundaq dep nesihet qilidu: sen
widalishiwatqan ademdek namaz oqughin .
Siz pütün ömringizde birer qétim widalishiwatqan ademning
namizidek namaz oqup baqqanmu?!
Ademlerning namazdiki derijiliri
ademler namazda besh derijige bölünidu, ular:
birinchi, namazni, namazning waqtini, taharetni, namazning
ruku, sejde we qiyam kebi ashkare erkanlirini we namazdiki xushuni
muhapizet qilmaydighanlar bolup, bundaq ademler pütün
alimlarning ijmasida jazagha uchraydu.
Ikkinchi, taharetni, namazni we namazning ashkare erkanlirini
muhapizet qilidighan, lékin namazni xushu bilen oqumaydighan
502
kishiler bolup, bundaq kishilerning namizi heqqide qattiq hisab
élinidu.
Üchinchi, namazning waqtini, taharetni we ashkare erkanlirini
muhapizet qilidighan, sheytan bilen jihad qilip, bezide xushu
qilidighan, yene bezide sehwenlik ötküzüp qoyidighan, namizini
pat-pat sheytan oghriliwalidighan kishiler bolup, bundaq kishilerge
namaz we jihadning ejridin ibaret ikki ejir bolidu.
Tötinchi, namaz waqtini, taharetni, namazning ashkare
erkanlirini muhapizet qilidighan we namizini xushu bilen oquydighan
kishiler bolup, musulmanlarning ichide bundaq kishiler nadirdur.
Beshinchi, namazning waqtini, taharetni we namazning ashkare
erkanlirini muhapizet qilidighan, buningdin ashurup özining qelbini
élip allahqa tapshuridighan, özini dunyada emes, belki allah bilen
mungdashqan halette tapidighan kishiler bolup, belkim bu
peyghember eleyhissalam: xursenlikim namizimda qilindi dégen
sözide ishare qilin'ghan kishiler bolsa kérek.
Ey oqurmen burader, namazda xushu qilishning bu derijisige
yitelemsiz? Allahning aldida turushning lezzitidin bir behirlinip
béqing!
Namizingizda xushuni qandaq hasil qilisiz?
Namazda xushuni hasil qilishning ikki usuli bar:
birinchi, qelbtin dunyani chiqiriwétish we shehwetlerdin, gunah
mesiyetlerdin qol üzüsh.
Ibni eta mundaq dégen: dunya igelliwalghan qelb qandaqmu
nurlinalisun?! Shehwetke düm chüshken qelb qandaqmu allah
terepke yol alalisun?! Gheplet nijasetlirdin paklanmighan qelb
qandaqmu allahning huzurigha daxil bolalisun?!
Bir adem imam ehmedning yénigha kilip: i imam ehmed! Men
taharitimni yenggüshlep kichisi namaz oqumaq we bamdat
namizigha seher turmaqchi bolup, baldur uxlaymenu, lékin,
oyghinalmaymen, dégende, imam ehmed uninggha: gunahliriing
séni chüshep qoyuptu, kündüzliri allahqa asiyliq qilip sélishtin
saqlansang, kéchisi turup kéche namizini oquyalaysen we bamdat
namizighimu seher turalaysen, dégen.
Éghir tamaqlarni yep yétish qanchilighan kishilerni kichisi namaz
503
oqushtin tosup qoyghan, haramlargha qarash qanchilighan kishilerni
kündüzliri roza tutushtin tosup qoyghan- he!
Dunyagha toyunush we dunyagha meshghul bolush xuddi
qushqach uwa tutqan derex, dérizisini tosup turghan yataqta ders
tekrarlawatqan oqughuchining misaligha oxshaydu. U qachan
diqqitini merkezleshtürüp ders tekrarlimaqchi bolsa, qushqachlar
uni biaram qilidu. Shuning bilen u qoligha bir tayaqni élip derexke
uridu, qushqachlar uchup kétidu. U qaytip kilip, yene kitabini échip
ders tekrarlimaqchi bolup turushigha, qushqachlar yene qaytip kilip
wichirlashqa bashlaydu. Netijide bu oqughuchining dadisi kilip: ey
oghlum, derexni kisiwetsengla qushqachlarning biaram qilishidin
qutulisen, deydu. Ey burader! Qelbingizde yiltiz tartqan shehwet
derixini yiltizi bilen qumuriwéting, andin namazni xushu bilen
oquyalaysiz.
Ikkinchi, namazdiki qiyam, ruku we sejidige oxshash zahiri
herketlerni chüshiningki, namazdiki herbir herketning qelbingizde
tesiri bolsun.
Namazda xushuni hasil qilish sewebliridin:
birinchi, taharet éling: taharetni shuqeder chirayliq élingki, u
bediningizdiki paskiniliqlarni tazilash bilen birge, qelbingiznimu
paklisun. Peyghember eleyhissalam mundaq dégen: qachanki bir
bende taharet élip aghzini chayqisa, gunahliri éghizidin chiqip kitidu,
qolini yusa, gunahliri tirnaqlirining astidin chiqip kétidu, yüzini yusa,
gunahliri közining quyruqidin chiqip kétidu, béshigha mes'hi qilsa,
gunahliri quliqining astidin chiqip kétidu, pachiqini yusa, gunahliri
pachiqining tirnaqliri astidin chiqip kétidu (imam ehmed, 4/348).
Taharet almaqchi bolghiningizda bu hedisni eslep turung, mana
bu namazda xushu hasil qilishning birinchi qedimi.
Ikkinchi, ewretni yögeng: erlerge nisbeten kindikidin tizighiche,
ayallargha nisbeten yüzi we alqinidin bashqa omumi bedini ewret
hésablinidu. Biz heqiqi tewbe we allahqa bolghan chin ixlasimiz
arqiliq ashkara we yushurun ewretlirimizni yögeshke tirishayli.
Üchinchi, tekbir éytish, allahning alkbyr dégen ismining menisini,
yeni allahtin özge qudretlik, katta zat yoq dégen menini könglingizde
saqlishingiz kérek.
504
Tilingizda allah akbr (allah kattidur) dep qoyup, könglingizde
allahtinmu chong bilidighan kishingizni zikri qilish yaki dunyaning
pani nimetlirini allahtin chong bilish arqiliq yalghanchiliq qilmang.
Namaz herketliri arisida allah akbr dep tekbir éytqan waqtingizda
yuqiridiki menani esleng. Shundaq qilghanda namazda sehwenlik
ötküzmeysiz, dunya heqqide tepekkur qilmaysiz, belki hemmidin
katta allahtin qorqup turup namaz oquysiz.
Tötinchi, qolni kötürüsh we dunyani arqigha chöriwétish. Siz
ayighingizni séliwétip, namazgahqa kirgen waqtingizda ayighingiz
bilen dunyani, dunya shehwetlirini we meshghulatlirini sélip
tashlang.
Namazni öre turup oqush namaz rukinliridin bir rukin.
Shunglashqa öre turalaydighan ademning olturup namaz oqushi jaiz
emes, eger u kishi shundaq qilghan bolsa namizi bikar bolup kétidu.
Allah teala mundaq deydu: allahning huzurida (yeni namazda)
itaetmenlik bilen turunglar (süre beqere, 238- ayet).
Namazda ikki közni asman'gha qaritip turmastin, belki sejde
qilidighan orun'gha qarap turush we bash allah üchün töwen'ge
sanggilap turushi kérek. Shu yadingizda bolsunki, qiyamet küni
allahning aldida turush bolsa -del namazdiki turush halitidur. Allah
mundaq deydu: u künde (yeni qiyamet künide) insanlar alemlerning
perwerdigarining huzurida tik turidu (süre muteffifiyn, 6- ayet).
Béshingizni tüwen'ge igip, sejde qilidighan jayingizgha qarap
turung, ong qolingizni sol qolingizning üstige qoyung. Mana bular
namazni xushu bilen oqushning we allah bilen bolidighan edepning
telepliri jümlisidindur. Bilishingiz kérekki, allah sizning namizingizgha
qarap turidu. Oylap béqing, siz dunya xizmetliridin bir xizmetni
qiliwatqan bolsingiz, bashliqingiz béshingizda qarap tursa yaki birer
padishah sizdin bir ishni telep qilip, özi sizni nazaret qilip tursa, siz
bu ishni qandaqraq ada qilarsiz?!
Andin kéyin süre fatiheni xushu we tepekkur bilen oqung, qéni
tüwendiki hedisi quddusiyge qolaq séling, bu hediste allah mundaq
deydu: men namazni bendem bilen özem otturisida ikkige böldüm, u
bende: ‫ﲔ‬‫ﺎﻟﹶﻤ‬‫ ﺍﻟﹾﻌ‬‫ﺏ‬‫ ﺭ‬‫ ﻟﻠﹼﻪ‬‫ﺪ‬‫ﻤ‬‫ ﺍﻟﹾﺤ‬dése, allah: bendem manga hemdi éytti,
deydu. ِ ‫ﻴﻢﹺ‬‫ﺣ‬‫ﻤﻦﹺ ﺍﻟﺮ‬‫ﺣ‬‫ ﺍﻟﺮ‬dése, allah: bendem manga sana éytti, deydu.
505
‫ﻳ ﹺﻦ‬‫ﻡﹺ ﺍﻟﺪ‬‫ﻮ‬‫ ﻳ‬‫ﻚ‬‫ﺎﻟ‬‫ ﻣ‬dése, allah: bendem méni ulughlidi, deydu. ‫ﺎﻙ‬‫ ﻭﺇﹺﻳ‬‫ﺪ‬‫ﺒ‬‫ﻌ‬‫ ﻧ‬‫ﺎﻙ‬‫ﺇﹺﻳ‬
ُ‫ﲔ‬‫ﻌ‬‫ﺘ‬‫ﺴ‬‫ ﻧ‬dése, allah: mana bu men bilen bendem otturisidiki ish, deydu.
‫ﺎﻟﱢﲔ‬‫ﻻﹶ ﺍﻟﻀ‬‫ ﻭ‬‫ﻠﹶﻴﻬﹺﻢ‬‫ﻮﺏﹺ ﻋ‬‫ ﻏﹶﲑﹺ ﺍﳌﹶﻐﻀ‬‫ﻠﹶﻴﻬﹺﻢ‬‫ ﻋ‬‫ﻤﺖ‬‫ ﺃﹶﻧﻌ‬‫ﻳﻦ‬‫ﺍﻁﹶ ﺍﻟﱠﺬ‬‫ﺮ‬‫ ﺻ‬‫ﻴﻢ‬‫ﻘ‬‫ﺍﻁﹶ ﺍﳌﹸﺴﺘ‬‫ﺮ‬‫ﺎ ﺍﻟﺼ‬‫ﻧ‬‫ ﺍﻫﺪ‬dése, allah:
mana bu men bilen bendem otturisidiki ish, bendemge téligen
nersisini bérimen, deydu (muslim 876, tirmizi 2953).
Ey burader! Qarang, allah sizge jawab bériwatidu, tilekliringizge
jawab qayturiwatidu, hajetliringizni rawa qiliwatidu. Allah bilen
qesemki, eger shehwet we mesiyetler bolmisidi, allahning bizge gep
qilghanliqidin xursen bolup, qelblirimiz choqum yayrap ketken bolar
idi.
Ayetlerni oquwatqanda tepekkur bilen diqqetni yéghip,
menilirini oylap turup oqung: ‫ﲔ‬‫ﺎﻟﹶﻤ‬‫ ﺍﻟﹾﻌ‬‫ﺏ‬‫ ﺭ‬‫ ﻟﻠﹼﻪ‬‫ﺪ‬‫ﻤ‬‫ ﺍﻟﹾﺤ‬dégen ayetni
oqughanda, allahning sizge in'am qilghan san- sanaqsiz nimetlirini,
sizni yaritip riziq bériwatqan, sizge jan ata qilip dunyagha keltürgen,
sizni öltürüp andin yene tirildüridighan allah bilen pichirliship
sözlishiwatqanliqingizni esleng .ِ‫ﻴﻢ‬‫ﺣ‬‫ﻤﻦﹺ ﺍﻟﺮ‬‫ﺣ‬‫ ﺍﻟﺮ‬ayitini oqughanda,
allahning bendilirige dunya we axirette rehmitining kengrilikini,
allahning bendilirige mihriban anining balisigha bolghan
rehmitidinmu rehmetlikrek ikenlikini his qiling, mَalِkِ yَoْmِ ald‫ﱢ‬ynِ
ayitini oqughanda könglingizge qiyamet künini keltürüng, u künde
herbir jan igisige qilghan emellirining mukapat jazasi toluq bérilidu.
Ulargha zulum qilinmaydu... Bashqa ayet we sürilernimu mana
mushundaq oqung, shuni bilingki, siz süre fatiheni oqughanda
töwendiki üch türlük ademning biri bolisiz: biri, tili herketliniwatqan,
qelbi ghapil adem, bu öz- özige zulum qilghuchidur; yene biri, huzuri
qelb bilen tili herketliniwatqan adem, bu otturidiki ademdur; yene
biri, awwal qelbi menilerni his qilip, andin tili bu menilerni ipadiligen
adem, mana bu adem allahning izni bilen yaxshiliqqa aldirighuchi
ademdur.
Til qiraet qilishtin ilgiri qelbning menilerni his qilishi qandaq
emelge ashidu?
Bu töwendikidek bir nechche ishlar bilen bolidu:
birinchi, qur'ani kerimni(pütün) yaki imkanitining yétishiche
yadlash;
ikkinchi, yadlighanlirini chüshinish;
506
üchinchi, qelbni mesiyettin paklash we alemlerning perwerdigari
allah üchün heqiqi tewbe qilish.
Namazda qiraet qilghan waqitta özingizge éytingki, ey méhriban
igem allah! Méni bu orun'gha muweppeq qilghininggha hemdusanalar bolsun, eger sen méni hidayet qilmighan bolsang, méning
qamitim menggü igilmigen bolar idi, emdi u sendin bashqa
herqandaq kishige menggü igilmeydu. Ey burader! Qamitingiz bilen
birge qelbingiznimu égishke tirishing, shundaq qilsingiz zahiringiz
bilenmu, batiningiz bilenmu xushu mukemmellishidu. subhane
rebbiyel'ezim deng! Bu kelimining menisi allahni barche kemchilik,
noqsandin pak dep bilish we uni barche kamali süpetler bilen
süpetlesh dégenliktur. Berheq! U heqiqi ulugh, eyip- noqsandin xaliy
zattur. Barche ulughluq, büyüklük we shahinshahliq uninggha xastur.
Sejde qiliwatqan waqtingizda tupraqning tupraq üstide sejde
qiliwatqanliqini esleng, buningdin ejeblinishning hajiti yoq. Chünki
hernerse eslige qaytidu emesmu?! Perwerdigaringizgha köplep
tesbih éyting, tilingiz tesbih bilen meshghul bolushtin ilgiri uning
menisi qelb we wijdaningizda orun alsun. Bilishingiz kérekki
bendining perwerdigari bilen eng yéqin waqti uning sejde qiliwatqan
waqtidur. Siz allahqa bediningiz bilen yéqinliship, qelbingizning yiraq
bolushidin, dunya we dunya meshghulatlirigha bent bolup kétishidin
hezer eyleng. Sejdide köp dua qiling, allahqa yélining, mana bu
chagh dua ijabet qilinish mumkinliki eng küchlük bolghan chaghdur.
Allah bilen uchrishish, uninggha zikri- tesbih éytish teshnaliqi we
uninggha bolghan muhebbet otliri bir qétimliq sejde bilenla
öchmeydu. Shunglashqa teshnalarning teshnaliqini qandurush, rebbi
aldida igilip, ibadet bilen meshghul, yalqunluq qelbke aramliq,
tinchliq birish üchün yene bir qétim sejde qilmay bolmaydu. Eger
bende pütün hayatini perishtilerge oxshash rebbi üchün sejde bilen
ötküzsimu, u ata qilghan nimetlerge layiq shükri qilip bolalmaydu.
Lékin allah bendilirige shundaq méhriban we shepqetlik ikenki, u
bendilerning emili az bolsimu, uni qobul qilip köp ejir béridu.
Birinchi rek'et namazni yuqirida éytip ötkinimizdek axirlashturghan
bolsingiz, ikkinchi rek'etnimu birinchi rek'etke oxshash, belki
uningda téximu xushu we huzuri qelb bilen oqung. Mawu sözni
507
anglang: kimki ziyade qilmisa, u kemchilik ötküzgen bolidu. Ikkinchi
rek'etni oqup bolup olturung we etteheyyatu ni oqung. Allahning
ulughluqini his qilishqa tirishing. Ey ajiz, bichare bende, sen
hemmidin bay bolghan zat- perwerdigaringgha salam bériwatisen!
Sen uninggha qelbingni bashqa yerde qoyup turup, tiling bilenla
salam berseng durus bolarmu?! etteheyyat dégen bu kelime salam
ibarilirining hemmisini özige jughlighan bir kelime bolup, uningda
alemlerning perwerdigari allahni hörmetlesh we ulughlash bar.
Andin wesselewatu wetteyyibatu deng. Bu: i perwerdigarim! Pütün
pakliq, yaxshiliq sanga xastur we séningdindur, méning hazir
oquwatqan namizim, dua- tileklirim we pütün emellirim séning
raziliqing üchün dégenliktur. Hem shuningdek i muhemmed!
Éytqinki, méning namizim, qurbanliqim, hayatim we mamatim
(dunyada qlghan yaxshiliqlirim we taet- ibadetlirim) alemlerning
perwerdigari allah üchündur. Allahning shériki yoqtur. Men
shuninggha (yeni yalghur allahqila xas ibadet qilishqa) buyruldum...
(süre en'am 162-163- ayetler).
Andin kéyin insanlarning yaxshisi muhemmed eleyhissalamgha
salam béring. Yeni essalamu eleyke eyyuhennebiyyu werehmetullahi
weberekatuh deng. Hediste xewer qilin'ghandek peyghember
eleyhissalamningmu sizge salam qayturidighanliqini esleng.
Perwerdigaringizgha we peyghembiringizge salam qildingizmu?
Bu chaghda qimmitingiz yuqiri kötürülüp, qedringiz ashidu. Andin
özingizge we (ins- jinlar, perishtiler we ulardin bashqa allahqa ibadet
qilghuchi shey'ilerdin bolghan) musulman buraderliringiz ichidiki
salihlargha salam bérishke layiq bolisiz. Bu chaghda essalamu eleyna
weela ibadillahissalihiyn deng. Andin körsetküch barmiqingizni
kötürüp: eshheduenla ilahe illellahu weeshheduenne muhemmeden
ebduhu weresuluhu deng. Men sizdin bir sual sorap baqay, allahning
wehdaniyitini ispatlaydighan delillerni körgenmidingiz? Körmey
turup sizning sot mehkimisige bérip, guwahliq bérishingiz aqarmu?
Siz körmey turup allahtin bashqa ilahning yoqliqigha qandaq
guwahliq éytisiz? Jawab shuki, siz allah subhanehu weteelaning
wehdaniyitini ispatlaydighan delillerni kördingiz, sizning allahning
yalghuzluqini xuddi körgendek, belki uningdinmu küchlükrek
508
jezimleshtürishingiz kérek. Siz munu sözni isingizde ching saqlang:
herbir shey'ide allahning yekke- yiganiliqini körsitidighan roshen
alametler bar.
Tilingiz, qelbingiz bilen shahadet éytqanda barmiqingizni
kötürüng, chünki guwahliq üchün ikki nerse bolmisa bolmaydu.
Andin peyghembiringiz muhemmed eleyhissalamni zikri qilip, uning
we barche peyghemberlerning atisi ibrahim eleyhissalamgha salam
béring. Bu chaghda özingizning ibrahim eleyhissalamgha tewe
ikenlikingizni oylang. Chünki, bizni musulmanlar dep atighan kishi
shu. Seyyidimiz muhemmed eleyhissalamning nesebi ibrahim
eleyhissalamgha tutishidu. Teshehhudni éytip bolghandin kéyin,
sehih hedislerde kelgen dualar bilen dua qiling, peyghember
eleyhissalam emir qilghandek allahqa séghinip, 4 ishtin:
jehennemning azabidin, qebre azabidin, tirikliktiki we ölgendiki
pitnilerdin we mesih dejjalning pitnisidin panah tileng (muslim 1324,
ebu dawut 983). Dua oqup bolghandin kéyin ong teripingizge salam
béring we yaxshi emelliringizni xatirilep turghuchi ong tereptiki
perishtining namini tilgha éling. Andin sol teripingizge salam béring
we yaman emelliringizni xatirilep turghuchi sol tereptiki perishtining
namini tilgha éling. Qandaqsige shundaq qilmaysiz?! Sizning pütün
emelliringiz allahning dergahida xatiriliniwatqan tursa! Shunglashqa
gunahkarlar, kapirlar qiyamet künide way bizge! Bu name- emalgha
chong- kichik gunahning hemmisi xatiriliniptighu? Deydu. Ular
qilghan etkenlirining hemmisining name- emalgha xatirilen'genlikini
köridu. Perwerdigaring héch ademge zulum qilmaydu (süre kehf 49ayet).
Siz dunyadin ayrilip uning bilen widalishiwatqan, ademlerning
perwerdigari- allahning aldidiki kütüp turghan hisabtin ensirewatqan
ilham kebi we namizingining qubul qilinishigha xatirjem bolalmighan
halda namaz oqung. Andin siz namazni huzuri qelb we eqli
chüshenche bilen oquyalmay, gunah ötküzdümghu, dep oylap,
ötküzüp qoyghan sehwenlik we kemchilikingizge esteghfirullah dep
üch qétim istighfar éyting. Andin kéyin allahhumme entesselam
weminkesselam tebarekte yazeljelali wel'ikram deng (muslim 1334,
ebu dawut 1512). Nimishqa bu sanani éytimiz? Chünki bu qiyamet
509
küni allahtin hijab kötürülüp, siz jennette allahni körgende
oquydighan duayingizdur. Allah teala qiyamet küni sizni özi nida qilip
chaqirghan kishilerning qatarida chaqirip: i ehli jennet... Silerge
salam (tinch- amanliq bolsun), deydu. Andin jennetke kirgenler: i
ilahimiz! Sen tinch- amanliq ata qilghuchisen, barche tinch- amanliq
séningdindur, ey ulughluqning we izzet- ikramning igisi bolghan zat,
sen heqiqeten kattidursen, déyishidu .
Allah tealadin sizni özi yaxshi köridighan we razi bolidighan
rewishte taet- ibadet qilishqa muweppeq qilishni tileng. Chünki ashu
zatla yaxshiliqqa, hidayetke we toghra ishlargha muweppeq
qilghuchidur. (i allah, sini zikri qilishqa, sanga shükri qilishqa we
yaxshi ibadet qilishqa manga yardem bergin) deng (imam ehmed
5/245). Bu hediste peyghember eleyhissalam sanga ibadet qilishqa
démestin, belki sanga yaxshi ibadet qilishqa dédi. Bilishingiz kérekki,
zikri, shükr we yaxshi ibadet bolsa dunya we axirettila emes, belki
her ikkiliside bext- saadetke irishishning amilliri we sewebliridur.
Andin kéyin subhanillah ni 33 qétim, elhemdulillah ni 33 qétim
we allah akbr ni 33 qétim dep axirida deng. Andin allahtin xalighan
nersiliringizni tileng. Chünki hediste kélishiche: her perz namazning
keyni dua ijabet qlinidighan waqtlarning qataridindur.
Andin kéyin asta we xatirjemlik bilen namazdin ayriling we
kéyinki qétimliq namazgha intizar bolup turung. Chünki allah teala
özining sayisidin bashqa saye yoq kündeo öz sayiside sayiditidighan
yette türlük ademning birsi qelbi mesjidlerge baghlan'ghan adem
dur (buxari 660, muslim 2377, tirmizi 2391, imam ehmed 2/439).
Namazning sünnetliri
ey süyümlük burader! Men sözümni bashlashtin ilgiri sizdin
sorap baqay: namazning waqtigha bolupmu bamdat namizining
waqtigha
riaye
qilamsiz?
Bamdat
waqtida
yaratquchi
perwerdigaringizning aldida turghiningizda xushuni we huzuri qelbni
his qilamsiz. Siz namizingizda zadi qaysi derijide bolmaqchi? Birinchi
derijilkiler qatarida bolushni yaki ikkinchi, üchinchi, tötinchi,
beshinchi derijilerde bolushni yaqturamsiz?!
Namazni xushu bilen oqushqa gunahmesiyetlerni terk itish we
namaz herketlirini chüshinishning yardimi bar ikenlikini bilip öttuq.
510
Emdiki sözimiz sünnet namazlar we kéche namazliri heqqide
bolidu. Sünnet namazlarning türi köp bolup, bulardin: rawatiblar
(perz namazning aldi- keynidiki sünnet namazlar), bamdat
namizining sünniti we uningdin bashqa hajet namizi, istixare namizi,
tewbe namizi, héyt namizi, su telep qilish namizi, kün tutulush
namizi we kéche namizi qatarliqlar. Namaz musulmannning hayati
bilen chemberchas baghlinip ketken bolup, u öz hayatidiki toy qilish,
seperge chiqish we qaytish, qiyin künde qélish, xushalliqqa irishish
yaki bulardin bashqiliri bolsun, pütün ishlirida namaz oquydu.
Namaz oqush arqiliq perwerdigarigha bendichilik qilidu we
yéqinlishidu.
Belkim birer kishi: namazlarni bir- birsige qoshup, bir saet yaki
yérim saet ichide ada qiliwétip, aram alsaq we turmushimiz üchün
tirishsaq yaxshi emesmu? Bu namazlarning waqtining tarqaq we
ariliqining uzun bolushining hékmiti nime? Dep sorishi mumkin.
Jawab: namaz waqtining mushundaq orunlashturulishi
musulmannning allah bilen kiche- kündüzde bolsun, seper qilghinida
yaki öyide turghinida bolsun we ghem- qayghugha muptila bolghan
yaki bext- saadetke érishkende bolsun herdaim, herzaman alaqe
baghlap turushi... Rohingizning allah bilen baghlan'ghan halette
turushi üchündur. Bundaq bolushtin yene terbiyiwi nishan
közlen'gen. Éhtimal insan birer mesiyetni sadir qilip sélishi mumkin.
U mesiyetni shuningdin kéyin oqulghan namaz ketküziwétidu. Bu
namaz u kishi üchün shu mesiyetke nisbeten kaparet bolidu.
Haraq haram qilinishning deslepki basquchliri heqqide sözlisek,
belkim bu mena téximu roshen bolidu. Allah teala mundaq deydu: i
möminler! Siler mes bolsanglar, néme dewatqininglarni
bilgininglarghiche namazgha yéqinlashmanglar (süre nisa 43- ayet).
Yeni musulman namaz oqushtin bir saet yaki uningdin oshuqraq
waqittin ilgiri haraq ichishtin toxtishi kérek, dégenlik bolup, namaz
besh qétim tekrarlansa, mana bu uni haraqni pütünley terk qilishqa
köndürüshte eng ünümlük bir ishtur.
Iman quwwitini, allahqa bolghan muhebbetni we nefs- sheytan
weswesiliri bilen jihad qilishni ölcheshte bamdat namizining ehmiyiti
nahayiti chong.
511
Namaz rohning miraji, nefslerni paklighuchi, wijdanni
terbiyligüchi we insanni gunah- mesiyetlerdin tutup turghuchidur.
Allah mundaq deydu: heqiqeten namaz pahishe we cheklen'gen
ishlardin tosidu (süre enkebut 45- ayet). Yeni namaz sizni kéchekündüz özige baghlap, uning bilen meshghul qilip turidu. Namaz
xuddi musulman ademge künige besh qétim: sen ötken qétimda uni
tépip yaxshi ada qilghan bolsang, bexitke érishishing üchün kiyinki
qétim téximu tirishqin, eger kemchilik ötküzgen yaki xatalashqan
bolsang, ghem qilma, allahning rehmitidin ümidsizlenme, belki
xataliqliringni asta- asta öchürüshke tirishqin, dep tekrarliniwatqan
nidagha oxshaydu. kündüzning ikki teripide (yeni ettigen we
kechqurun waqitlirida) we kéchining deslepki waqitlirida namaz
ötigin, shübhisizki, yaxshi ishlar arqiliq yaman ishlar yuyulidu (süre
hud 114- ayet). Mana bu ayet bir ademning özige halal
kelmeydighan
bir
ayalni
söyüp
salghandin
kéyin,
peyghembirimizning yénigha bu heqte sorap kelgen ademge
jawaben nazil bolghan. Allah teala bu ayette namazlarning allahning
izni, epusi we rehmiti arqiliq xataliqlarni yuyiwétidighanliqini bayan
qilip bergen.
Birinchi, tekitlen'gen sünnet namazlar
peyghember eleyhissalam mundaq dégen: kimki bir kéchekündüzde 12 rek'et namaz oqusa, allah u kishi üchün jennette bir öy
bina qilidu (tirmizi 415, nisaiy 1806, imam ehmed 4/413).
Bu hediste tilgha élin'ghan sünnet namazlar bolsa, perz
namazlaning aldi- keynide oqulidighan rawatiblardur. Eger siz bu
namazlarni jayida oqusingiz herküni jennette sizge atap bir öy bina
qilinidu. Esheddi kapir fir'ewnning ayali asiye i rebbim! Men üchün
huzurungda bir öy bina qilip bergin (süre tehriym 11- ayet) dep
tiligen. Sizgichu?! Eger siz rawatib namazlargha riaye qilsingizla
herküni jennette bir öyge ige bolisiz! Bu néme digen addi tawar- he!
Lékin uning bahasi intayin qimmet!! Bu allahning özi xalighan
bendisige ata qilidighan bir pezilitidur.
Jennetning binaliri dunyaning binalirigha, qesirlirige zadila
oxshimaydu. Gerche dunya qesirliri baghchilashqan qesirlerdin
bolghan teqdirdimu. Eger sizning baghchilashqan qesiringiz bolsa
512
qandaq qilattingiz? Oylap béqinge, ömür boyi rawatiblarni terk
etmey oqup kelgen bolsingiz, jennette sizge qanchilik öy bina
qilin'ghandu?
Bir adem déngiz boyi yaki marina yérim yérim arilida bir öyge
érishish üchün qandaq tirishchanliqlarni körsitidu, héripcharchaydu, pul yéghidu, hökümet organlirigha qatraydu. Emdi edin
jennitidin bir qesirge érishishke qandaq qaraysiz? Shuni tesewwur
qilip béqingki, jennettiki buraderliringiz sizni yoqlap kelse, ulargha :
he qérindashlar, kélinglar, men silerni edin jennitidiki okyan qeride
béliq ziyapitige teklip qilay, béliq tutup kéleyli (jennette béliq tutush
kesp emes, belki bir qiziqish), seminglargha sélip qoyay, men
peyghember eleyhissalamni biz bilen birge kechlik tamaqqa teklip
qilip qoyghan, u kelmekchi, deysiz, shuning bilen ular estayidilliq we
aktipliq bilen béliq tutushqa kiriship kétidu.
Yene siz özingizning jennettiki qesirliringiz ara uyan- buyan
yötkilip turiwatqanliqingizni tesewwur qilip béqingchu!? Siz bir küni
edin jennitidiki qesiringizde ikki künni ötküzüp kéleychu, rast u
yerdin firdews jennitige barimen. U yerde erapat küni neple roza
tutqanliqimning ejrige bir öy sélinip qoyuptiken, désingiz, yene bir
küni xuld jennitige barmisam bolmaydu, men muaz ibn jebel bilen
déyiship qoyghan idim, uni u yerdiki qesirimge kechlik tamaqta birge
bolghach ziyaret qilip kétishke teklip qilip qoyghan idim deysiz.
Sual: bu 12 rek'et namaz qaysilar?
Jawab: bamdat namizining perzidin ilgiriki ikki rek'et, pishin
namizining perzining aldidiki töt rek'et we perzdin kéyinki ikki rek'et,
sham namizining perzidin kéyinki ikki rek'et we xupten namizining
perzidin kéyinki ikki rek'ettur (bu hedisni imam muslim we imam
tirmizi riwayet qilghan).
Bamdatning ikki rek'et sünnitining özigila katta ejir bar.
Peyghember eleyhissalam mundaq dégen: bamdatning ikki rek'et
sünniti dunyadin we dunyadiki nersilerdin yaxshidur (muslim 1685,
tirmiziy 416, nisaiy 1758).
Subhanellah! Bu ikki rek'et namaz dunyadin we dunyadiki
nersilerdin yaxshi!! Éytinglarchu, ikki rek'et sünnet namazning ejri
bu bolsa, bamdat namizining perzining ejri qanchilik bolar?!
513
Bu katta sawabqa we katta ejirge némishqa sel qaraymiz?! Bezi
yashlar bamdat namizini oqumaydu. Chünki ettigen saet 9 larda
oyghunidu. U aldirash , uning barmisa bolmaydighan mektiwi ,
anglimisa bolmaydighan liksiyiliri bar...
Kün chiqip bolghandin kéyin orningizdin tursingiz qaysi namazni
oqumaqchi siz? Sünnetnimu yaki perznimu? Elwette bamdatning
ikki rek'et perzini hapila- shapila oqup tügitip, onwérstétqa yaki
mektepke weyaki xizmetke chapisiz!!
Peyghember eleyhissalam mundaq dégen: düshmenler basturup
kelgen teqdirdimu, bamdatning ikki rek'et sünnitini oqumay
qoymanglar (imam ehmed 2/405).
Aishe reziyellahu enha bamdatning ikki rek'et sünniti heqqide
mundaq dégen: peyghember eleyhissalam bamdatning ikki rek'et
sünnitini qisqa oquytti, hetta men u süre fatihenila oqughan
oxshaydu, dep qalattim. Mana bu peyghember eleyhissalamning
özidin kéyinki ümmetlerge yenggilleshtürüp bérishi... Ey burader!
Xush bisharet bolsunki, bamdatning ikki rek'et sünniti yenggil
oqulidighan namaz, shundaqtimu u dunya we dunyaki nersilerdin
yaxshidur.
Mana bular peyghember eleyhissalam öz hayatida özrisiz terk
qilmighan, özrilik halda qazasini qilghan, tekitlen'gen sünnet namazrawatiblardur.
Bulardin bashqa tekitlenmigen sünnet namazlarmu bar bolup, u
namazlarni peyghember eleyhissalam bezide oqup, bezide
oqumaytti. U namazlar qaysi?
Ikkinchi, tekitlenmigen sünnet namazlar
ular: 1) esir namizining aldida ikki rek'et yaki töt rek'et namaz
oqush. Peyghember eleyhissalam mundaq dégen: esir namizining
aldida töt rek'et namaz oqughan kishige allah rehmet qilsun (ebu
dawut 1271, tirmizi 430, imam ehmed 117). Bu namaz tekilenmigen,
peyghember eleyhissalam bezide oqughan, bezide oqumighan.
Shundaqtimu bu namazning sawabi hediste bayan qilin'ghinigha
oxshash nahayiti chongdur. Esir namizidin ilgiri töt rek'et namaz
oqushqa ehmiyet bergen adem allahning rehmitige érishidu. Bu töt
rek'et namazgha köngül bölgen ademge merhaba!!!
514
2) sham namizining aldida ikki rek'et namaz oqush. Peyghember
eleyhissalam mundaq dégen: shamning perzidin ilgiri namaz
oqunglar, shamning perzidin ilgiri namaz oqunglar, xalighininglar
shamning perzidin ilgiri namaz oqunglar (buxari 1183, 7368, ebu
dawut 1281). Shamdin ilgiri oqulidighan bu namazmu tekitlenmigen.
3) xupten namizidin ilgiri ikki rek'et namaz oqush. Peyghember
eleyhissalam mundaq dégen: her ikki ezanning arisida namaz
oqunglar , peyghember eleyhissalam dawamlashturup xalighininglar
dégen.
Emma peyghember eleyhissalamning oquyalmay qalghan
(sünnet) namazlirining qazasini ada qilishi uning tekitlen'gen
sünnetlerge bolghan jiddi pozitsiyisini ipadilep béridu. Mesilen
pishinning aldida oqulidighan töt rek'et namazni oquyalmisa kéyin
oquytti. Peyghember eleyhissalam te

Qelib sadaliri

Transkript

Benzer belgeler

Medlamsansökan Ezaliq jedwili