ege bölgesi`nde tropikal gün ve yaz günü sayılarındaki değişim ve

Transkript

Ege Co÷rafya Dergisi, 18/(1-2) (2009), 1-15, øzmir
Aegean Geographical Journal, 18/(1-2) (2009), 1-15, Izmir—TURKEY
EGE BÖLGESø’NDE TROPøKAL GÜN VE YAZ GÜNÜ SAYILARINDAKø
DEöøùøM VE EöøLøMLER
Variation and Trends in Tropical and Summer Days at the Aegean Region of Turkey
Ecmel ERLAT
Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Co÷rafya Bölümü 35100 Bornova-øzmir
[email protected]
Do÷ukan Do÷u YAVAùLI
Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Co÷rafya Bölümü 35100 Bornova-øzmir
[email protected]
Abstract
In the study the variation and trends in tropical and summer days at the Aegean region between the
years 1939-2008 at 10 stations was examined. Time series plots at the Aegean region shows that the
annual numbers of tropical and summer days are generally below the long term average up to the
beginning 1980’s and are in an increasing trend from this time. Especially the positive anomaly values
that could be observed in all stations between the years 1998 - 2008 are remarkable. With respect to
Mann-Kendall trend analysis, increasing trend of annual number of summer and tropical days has
been detected in all inspected stations. The increasing trend is statistically significant at 0.05 level
except the stations Afyon and Manisa for summer days and Afyon for tropical days. This trend
contains two different periods. For annual numbers of summer and tropical days statistically no
significance is detected at the increasing or decreasing trends between 1939 and first half of 1970’s
while statistically significant increasing trend is detected in all stations since then. This situation
shows that at warm period of the year daytime temperatures are increasing and thermal conditions are
getting hotter at Aegean region.
Key words: Extreme temperature, climate indices, climate change, Aegean Region.
Öz
ÇalÕúmada, Ege Bölgesi’ndeki 10 istasyonun 1939–2008 yÕllarÕ arasÕnda yÕllÕk tropikal gün ve yaz
günü sayÕlarÕnda görülen e÷ilim ve de÷iúiklikler incelendi. Ege Bölgesi’nde zaman dizisi çizimleri,
istasyonlarda yÕllÕk yaz ve tropikal gün sayÕlarÕnÕn 1980’li yÕllarÕn baúlarÕna kadar genellikle uzun
yÕllar ortalamasÕnÕn altÕnda kaldÕ÷ÕnÕ, bu tarihten itibaren belirgin bir artÕú e÷ilimi içinde oldu÷unu
göstermektedir. Özellikle 1998–2008 yÕllarÕ arasÕnda tüm istasyonlarda kesintisiz pozitif anomali
de÷erleri dikkat çekicidir. Mann-Kendall trend analizinin sonuçlarÕna göre, incelenen tüm
istasyonlarda yÕllÕk tropikal gün ve yaz günü sayÕlarÕnda bir artma e÷ilimi belirlenmiútir. Artma
e÷ilimi yaz günü sayÕlarÕnda Afyon ve Manisa, tropikal gün sayÕlarÕnda Afyon dÕúÕndaki istasyonlarda
Ecmel ERLAT – Do÷ukan Do÷u YAVAùLI
2
0.05 düzeyinde istatistiki olarak anlamlÕdÕr. Bu e÷ilim iki farklÕ dönemi içermektedir. YÕllÕk tropikal
gün ve yaz günü sayÕlarÕnda 1939 yÕlÕndan 1970’li yÕllarÕn ilk yarÕsÕna kadar istastistiki olarak anlamlÕ
olmayan artÕú veya azalÕú e÷ilimleri gözlenirken, 1970’li yÕllarÕn ikinci yarÕsÕndan günümüze kadar
olan dönemde ise tüm istasyonlarda istatistiki olarak anlamlÕ artÕú e÷ilimleri egemen olmaktadÕr. Bu
durum Ege Bölgesi’nde yÕlÕn sÕcak döneminde gündüz hava sÕcaklÕklarÕnÕn yükseldi÷ini, termik
koúullarÕn daha sÕcak de÷erlere do÷ru kaydÕ÷ÕnÕ göstermektedir.
Anahtar kelimeler: Ekstrem sÕcaklÕk, iklim indisleri, iklim de÷iúimi, Ege Bölgesi.
Giriú
Yeryüzünün belirli bir yerinde “nadir” görülen
hava olaylarÕ, istatistiksel da÷ÕlÕma göre ekstrem
olarak tanÕmlanmaktadÕr. Ölçülen sÕcaklÕk veya
ya÷Õú de÷erinin nadir olarak tanÕmlanabilmesi için
çeúitli istatistiksel da÷ÕlÕm fonksiyonlarÕ temel
alÕnmakta ve genellikle normal olasÕlÕk da÷ÕlÕmÕna
göre, ölçülen de÷erin 10. ve 90. persantil aralÕ÷Õna
dahil olmasÕ gerekmektedir (IPCC 2007). SÕcak ve
so÷uk hava dalgalarÕ, úiddetli ya÷Õúlar veya
kuraklÕklar gibi ekstrem hava olaylarÕ, ekolojik
sistemleri
ve
insan
yaúamÕnÕ
do÷rudan
etkilemektedir. østatistiksel de÷erlendirmeler, 19.
yüzyÕlÕn son çeyre÷inden itibaren atmosferin
kuvvetlenen sera etkisine ba÷lÕ olarak iklim
elemanlarÕnda sadece ortalama de÷erlerin de÷il
standart sapma ile ekstrem olaylarÕn frekans ve
úiddetlerinin de de÷iúece÷ini göstermektedir. Bu
nedenle ekstrem olaylarda belirlenen de÷iúim ve
e÷ilimler,
iklim
de÷iúmelerinin
önemli
göstergelerinden biri olarak kabul edilmektedir.
Oluúturulan iklim modelleri, küresel sÕcaklÕklarda
gözlenen artÕú e÷ilimi ve buna ba÷lÕ olarak
hidrolojik döngünün hÕzlanmasÕ ile iliúkili olarak,
21. yüzyÕlda tüm dünyada ekstrem olaylarÕn
frekansÕ veya úiddetinde artÕúlar öngörmektedir.
Güney ve Orta Amerika, Afrika ve Asya’nÕn
güneyine ait uzun dönemli günlük meteorolojik
gözlemlerin bulunamamasÕ veya eksikli÷i, küresel
ölçekte ekstrem olaylardaki de÷iúim ve e÷ilimlerin
belirlenmesini güçleútirmiútir. Ancak son yÕllarda
gözlemlerin sayÕsÕ ve niteli÷indeki artÕú, bu
konudaki çalÕúmalara hÕz vermiútir. Sonuçlar baúta
sÕcaklÕklar olmak üzere, günlük maksimum ya÷Õú,
orta enlem depresyonlarÕna ba÷lÕ fÕrtÕnalar ve
tropikal siklonlar gibi ekstrem olaylarda birtakÕm
de÷iúimlerin oldu÷unu ve de÷iúim hÕzÕnÕn
ortalamalara göre daha hÕzlÕ gerçekleúti÷ini
göstermektedir (Frich vd., 2002; Kiktev vd., 2003).
Ekstrem olaylar içinde de÷erlendirilen ve
sÕcaklÕklarÕn belli bir eúik de÷eri geçmesi ile
EGE COöRAFYA DERGøSø
Aegean Geographical Journal, VOL. 18 (1-2), 1-15, (2009)
gerçekleúen tropikal ve yaz günleri sayÕlarÕ
üzerinde yapÕlan çalÕúmalar da 20. yüzyÕlÕn son
çeyre÷inde daha belirgin olmak üzere de÷erlerin
de÷iúti÷ini göstermektedir. Örne÷in küresel ölçekte
da÷ÕlÕm gösteren 200 istasyonun günlük
sÕcaklÕklarÕnÕn 1951-2003 dönemi ve 16 sÕcaklÕk
indisi dikkate alÕnarak de÷erlendirildi÷i bir
çalÕúma, yaz günlerinin yÕllÕk sayÕlarÕnÕn
Hindistan’Õn büyük bir kÕsmÕ ile ABD’nin
do÷usundaki dar bir alanda azama, Kanada’nÕn
kuzeyi, Avrupa’nÕn batÕsÕ, Orta Do÷u, Avustralya
ve Brezilya’nÕn güneyinde ise anlamlÕ ölçüde artÕú
e÷ilimi gösterdi÷ini ortaya koymuútur (Alexander
vd., 2006).
Avrupa için yapÕlan çalÕúmalarÕn sonuçlarÕnÕ
de÷erlendirdi÷imizde, son 30 yÕl içinde, yaz günü
sayÕlarÕnÕn ve sÕcak hava dalgalarÕnÕn daha sÕk
görüldü÷ü ortaya çÕkmaktadÕr. Bu e÷ilim kÕtanÕn
batÕ ve güney bölgelerinde kuvvetlenmektedir.
Özellikle yaz günleri ve tropikal günlerin de içinde
bulundu÷u birçok sÕcaklÕk indisinde 1970’lerin
ortalarÕna kadarki dönemin trendleri so÷umayÕ
iúaret ederken, 20.yüzyÕlÕn son çeyre÷inde artÕúÕ
iúaret etmesi oldukça dikkat çekicidir. 1946–1999
yÕllarÕ arasÕnda Avrupa’daki bazÕ istasyonlarÕn
sÕcaklÕk ekstremlerinin incelendi÷i bir baúka
çalÕúma da kÕtada yaz günleri sayÕsÕndaki artÕúÕ
iúaret etmektedir. Bu ÕsÕnma e÷ilimi yaz günleri
için 42 istasyonun 16’sÕnda istatistiksel olarak
anlamlÕdÕr (Klein ve Können, 2003). Yaz
mevsiminde Akdeniz HavzasÕ’nda deniz suyu
sÕcaklÕklarÕ ve atmosfer dolaúÕmÕ ile ba÷lantÕlÕ
olarak hava sÕcaklÕklarÕnÕn 1950–1999 dönemi için
incelendi÷i bir çalÕúma, en serin yazlarÕn 1960’ler
ile 1970’lerin ortalarÕ oldu÷unu ve bu dönemde en
serin yazÕn ise 1976 yÕlÕnda yaúandÕ÷ÕnÕ
göstermektedir. 1950’ler, 1980’ler ve 1990’lar ise
daha sÕcak yaz mevsimleri ile karakterize olmakta,
en yüksek de÷erlere 1994 ile 1999 yÕllarÕnda
rastlanmaktadÕr (Xoplaki vd., 2003). øspanya’da
rasatlarÕ 1894 yÕlÕna uzanan 22 istasyonun sÕcaklÕk
gözlemleri incelendi÷inde, 2003 yÕlÕna kadar sÕcak
Ege Bölgesi’nde Tropikal Gün ve Yaz Günü SayÕlarÕndaki De÷iúim ve E÷ilimler Variation and Trends in
Tropical and Summer Days at the Aegean Region of Turkey
günlerin sayÕsÕndaki artÕútan çok, so÷uk günlerin
sayÕsÕnÕn azaldÕ÷Õ belirlenmiútir. Ancak 1973
yÕlÕndan itibaren Akdeniz’e komúu istasyonlarda
daha belirgin olmak üzere sÕcak günlerin sayÕsÕnda
belirgin bir artÕú gözlenmiútir (Brunet vd., 2006).
Karpat HavzasÕ’nÕn 1946–2001 yÕllarÕ arasÕ
sÕcaklÕk ve ya÷Õú ekstremlerindeki de÷iúim dikkate
alÕndÕ÷Õnda yaz günleri, tropik günler, sÕcak geceler
ve sÕcak günlerin sayÕsÕnda önemli bir artÕú e÷ilimi
(10 yÕlda 6 günden fazla) gözlenmektedir (Bartholy
ve Pongracz, 2007). Nastos ve Matzarakis (2008)
Yunanistan’da tropikal günlerinin sayÕsÕnda 1955–
1976 arasÕ dönemde negatif, 1976–2000 arasÕ
dönemde ise pozitif bir e÷ilim belirlemiúlerdir.
Pozitif e÷ilimin en yüksek oldu÷u istasyonlar aynÕ
zamanda Yunanistan’Õn kentsel geliúmeye ba÷lÕ
kuvvetli ÕsÕ adalarÕnÕn oluútu÷u kentlerdir.
Kioutsioukis vd. (2009), Yunanistan’da 19
istasyonun 7’sinde yaz günleri sayÕlarÕnda anlamlÕ
bir artÕú e÷iliminin oldu÷unu ve ÕsÕnma e÷iliminin
özellikle
yaz
aylarÕnda
belirginleúti÷ini
belirtmektedir.
Türkiye’de minimum ve maksimum sÕcaklÕklar ile
günlük sÕcaklÕk farklarÕnÕn de÷iúim ve e÷ilimleri
üzerine yapÕlan çalÕúmalar, Türkiye’nin büyük bir
bölümünde 1992 yÕlÕna kadar maksimum sÕcaklÕk
dizilerinde -ilkbahar dÕúÕnda- genel bir azalma
e÷iliminin egemen oldu÷unu ancak bu tarihten
sonra ortalama ve minimum sÕcaklÕk dizilerinde
oldu÷u gibi maksimum sÕcaklÕklarÕn da özellikle
3
ilkbahar ve yaz mevsimlerinde artÕúlar gözlendi÷ini
ortaya koymuútur. 1929-1999 yÕllarÕ arasÕnÕ
kapsayan çalÕúmanÕn sonuçlarÕ Ege Bölgesi’nde
yÕllÕk maksimum sÕcaklÕklarÕn Afyon ve Manisa
dÕúÕndaki istasyonlarda artma e÷ilimi gösterdi÷ini
bunlardan Uúak, Dikili ve Akhisar’daki artÕúlarÕn
istatistiki olarak anlamlÕ oldu÷unu göstermiútir
(Türkeú vd., 2002). Türkiye’deki 100 istasyonunun
1971–2004 yÕllarÕ arasÕ dönemdeki sÕcaklÕk
gözlemlerine göre yaz günlerinin sayÕsÕ bütün
istasyonlarda artmaktadÕr. Mann-Kendall test
sonuçlarÕna göre özellikle Karadeniz kÕyÕsÕndaki
istasyonlarÕn büyük bir ço÷unlu÷unda %5
seviyesinde anlamlÕ artÕú trendi belirlenmiútir
(ùensoy vd., 2008).
Bu çalÕúmanÕn amacÕ, Ege Bölgesi’nde yÕllÕk yaz
ve tropikal gün sayÕlarÕnda son 70 yÕldaki de÷iúim
ve e÷ilimleri belirlemektir.
Veri ve Yöntem
ÇalÕúmada, Devlet Meteoroloji øúleri Genel
Müdürlü÷ü’nden alÕnan ve Ege Bölgesi’ndeki 10
istasyonda
kaydedilen
günlük
maksimum
sÕcaklÕklar kullanÕlmÕútÕr. østasyonlarÕn seçiminde
kayÕt uzunluklarÕ (70 yÕl dolayÕnda olan) ve rasat
süresi içinde eksik gözlemlerin olmamasÕ gibi
ölçütler esas alÕnmÕútÕr (Tablo 1).
Tablo1: SÕcaklÕk gözlemlerinden yararlanÕlan istasyonlarÕn co÷rafi koordinatlarÕ ve yükseltileri.
Table 1: The stations of which temperature observations used and their coordinates and elevations.
østasyon AdÕ
Rasat Süresi
Enlem
Boylam
Yükselti (m)
Kütahya
1939–2008
39° 25’
29° 58’
969
Uúak
1939–2008
38° 41’
29° 24’
919
Afyon
1939–2008
38° 45’
30° 32’
1033
Dikili
1941–2008
39° 04’
26° 53’
3
Akhisar
1939–2008
38° 54’
27° 49’
92
Manisa
1939–2008
38° 37’
27° 26’
71
øzmir
1939–2008
38° 23’
27° 04’
28
AydÕn
1940–2008
37° 51’
27° 51’
56
Mu÷la
1939–2008
37° 13’
28° 22’
646
Bodrum
1939–2008
37° 03’
27° 26’
26
4
Ekstrem hava olaylarÕnÕn belirlenmesinde çeúitli
indisler kullanÕlmaktadÕr. Ancak kullanÕlan
indisleri standart duruma getirmek ve böylece
küresel ölçekte karúÕlaútÕrmalar yapabilmek
amacÕyla 2001 yÕlÕnda Climate Variability and
Predictability (CLIVAR) projesi kapsamÕnda
kurulan Commission for Climatology and the
Expert Team on Climate Change Detection,
Monitoring and Indices (ETCCDMI) ve Dünya
Meteoroloji Örgütü Klimatoloji Komisyonu
tarafÕndan 27 adet indis belirlenmiútir (Peterson
vd., 2001). Bu indisler hem küresel (Frich vd.,
2002; Alexander vd., 2006) hem de bölgesel
ölçekte (Peterson vd., 2002; Klein Tank ve
Können, 2003; Aguilar vd., 2005; Zhang vd., 2005;
Vincent vd., 2005; Kostopoulou ve Jones, 2005;
New vd., 2006) yapÕlan bir çok çalÕúmada
kullanÕlmÕútÕr. Günlük maksimum ve minimum
sÕcaklÕklar ile günlük toplam ya÷ÕúlarÕn kullanÕldÕ÷Õ
bu indislerin bir bölümü, istasyonun gözlemlerine
göre hazÕrlanan veri setlerine, normal olasÕlÕk
da÷ÕlÕmÕna göre belirlenen persantil (10. ve 90.
persantil) de÷erleri kullanÕlarak hesaplanmaktadÕr.
Böylece
kullanÕlan
indislerdeki
de÷erler
istasyonlara göre de÷iúmektedir. Bir di÷er grup
indiste ise mutlak bir eúik de÷eri kullanÕlmaktadÕr.
Bu yöntemde sÕcaklÕ÷Õn ya da ya÷ÕúÕn belirli bir
eúik de÷eri aúmasÕ ya da altÕnda kalmasÕ ile ortaya
çÕkan de÷erler dikkate alÕnmaktadÕr. Bu grupta en
yaygÕn kullanÕlan eúik de÷erler, sÕcaklÕklar için
günlük minimum sÕcaklÕ÷Õn 0 °C’nin altÕna
düúmesi ile oluúan “don olaylÕ günler”, günlük
maksimum sÕcaklÕ÷Õn >25°C “yaz günü” ve günlük
maksimum sÕcaklÕ÷Õn >30 ºC “tropikal günler”dir.
Bu çalÕúmada Ege Bölgesi’ndeki 10 istasyonda
1939–2008 döneminde günlük maksimum
sÕcaklÕ÷Õn >25 ºC yaz ve >30ºC tropikal gün
sayÕlarÕ esas alÕnmÕútÕr.
Ege Bölgesi’ndeki istasyonlarda 1939-2008
dönemindeki tropikal ve yaz günleri sayÕsÕ
dizilerindeki artma veya azalma yönündeki olasÕ
e÷ilimleri belirlemede ve istatistiksel önemini test
etmede parametrik olmayan Mann-Kendall sÕra
iliúki katsayÕsÕndan yararlanÕlmÕútÕr. Mann-Kendall
sÕnama örneklem de÷eri, bir dizideki uzun süreli
bir e÷ilimin yönünü ve istatistiksel büyüklü÷ünü
vermektedir. M-K sÕra iliúki katsayÕsÕ tau’nun (W)
hesaplanmasÕnda, analiz edilen xi elemanlÕ orijinal
gözlem dizisinin yerine, onlarÕn küçükten büyü÷e
dizilmesiyle elde edilen sÕra numaralarÕndan oluúan
ki dizileri temel alÕnÕr ve her terimin kaçÕncÕ sÕrada
yer aldÕ÷Õ bulunur. økinci olarak P istatisti÷i
hesaplanÕr. ki dizilerindeki ilk terimin de÷eri ikinci
terimin de÷erinden N’inci terime kadar, dizideki
tüm terimlerin de÷erleriyle karúÕlaútÕrÕlÕr. ki,’i aúan
terimlerin sayÕsÕ bulunur ve n1 olarak gösterilir.
AynÕ iúlem ikinci terimin de÷eri ile ondan sonraki
terimler arasÕnda gerçekleútirilir ve k2’yi aúan
sonraki terimlerin sayÕsÕ n2 olarak gösterilir. Bu
iúlem kn-1’e kadar, dizideki her terim için
gerçekleútirilir. ni’lerin toplamÕ, eúitlik (1)’de
gösterilen P istatisti÷ini verir.
n
P
¦n
i
(1)
i 1
M-K sÕnama örneklem de÷eri (W), N ve P’den
yararlanÕlarak aúa÷Õdaki eúitlik (2) ile hesaplanÕr:
W
4P
1
N ( N 1)
(2)
Tau (W)’nun anlamlÕlÕk sÕnamasÕ (W)t, eúitlik (3) ile
hesaplanÕr.
W (t )
0 B tg
4 N 10
9 N ( N 1)
(3)
“Gözlem dizisinin ortalamasÕnda herhangi bir
e÷ilim yoktur” boú hipotezi, (Ĳ)’nin büyük
de÷erleri için reddedilmekte ve hesaplanan (Ĳ)
de÷erinin, 0.05 ya da 0.01 düzeyinde anlamlÕ
olmasÕ durumunda (Ĳ) >0 ise artan (Ĳ) <0 ise
azalan yönde önemli bir e÷ilimin varlÕ÷Õ kabul
edilmektedir (Türkeú vd., 2007).
Ege Bölgesi’nde Tropikal ve Yaz Günü
SayÕlarÕnÕn Da÷ÕlÕmÕ
Ege Bölgesi’nde yaz ve tropikal gün sayÕlarÕnÕn
da÷ÕlÕmÕ baúta alÕnan güneú radyasyonu olmak
üzere, enlem, havadaki nem miktarÕ, yükselti ve
yÕlÕn sÕcak döneminde etkili olan hava kütlelerinin
özelliklerine ba÷lÕ olarak alansal farklÕlÕklar
göstermektedir (ùekil 1).
øncelenen 10 istasyonun 1939–2008 gözlemlerine
göre, bölgede yÕllÕk ortalama yaz günü (25ºC)
sayÕlarÕ, 93 gün (Kütahya) ile 177 gün (AydÕn)
arasÕnda de÷iúmektedir. YÕllÕk ortalama 160 günü
geçen sayÕlar ile en yüksek de÷erler kÕyÕdan içerde
depresyonlarda yer alan AydÕn, Manisa ve Akhisar
gibi istasyonlarda rastlanmaktadÕr. KÕyÕda yer alan
istasyonlarda bu de÷er ortalama 160 günün
altÕndadÕr. Bu durum kÕyÕ istasyonlarÕnda gelen
güneú radyasyonunun daha çok zeminden
buharlaúma için harcanmasÕ ve gündüzleri
denizden gelen nemli hava akÕmlarÕnÕn günlük
maksimum sÕcaklÕklarÕn çok fazla yükselmesini
engellemesi ile açÕklanabilir. øçbatÕ Anadolu
bölümünde yükseltisi 1000 m civarÕnda olan plato
düzlüklerinde ise günlük maksimum sÕcaklÕklar
azalmakta ve yÕllÕk yaz günü sayÕlarÕ 100 gün
civarÕna düúmektedir.
Günlük maksimum sÕcaklÕ÷Õn 30ºC oldu÷u yÕllÕk
tropikal gün sayÕlarÕnÕn da÷ÕlÕmÕ büyük ölçüde yaz
günlerinin da÷ÕlÕmÕna benzemektedir. Ancak yÕllÕk
tropikal gün sayÕlarda Ege Bölümü ile øç BatÕ
Anadolu eúi÷inin do÷usunda kalan istasyonlar
arasÕndaki fark kuvvetlenmektedir. KÕyÕda ise
kuzeyde yer alan Dikili istasyonunda enlem etkisi
ile tropikal gün sayÕlarÕ Bodrum istasyonuna göre
belirgin úekilde azalmaktadÕr. YÕllÕk tropikal gün
sayÕlarÕnÕn en yüksek oldu÷u istasyon yÕllÕk
ortalama 127 gün ile AydÕn, en az oldu÷u istasyon
ise ortalama 27 gün ile Kütahya’dÕr.
Ege Bölgesinde Tropikal ve Yaz Günü
SayÕlarÕnda Gözlenen De÷iúim ve E÷ilimler
Ege Bölgesi’nde yÕllÕk tropikal gün ve yaz günü
sayÕlarÕnÕn 1939–2008 dönemi içindeki de÷iúimleri
incelendi÷inde, yÕllar arasÕ de÷iúkenli÷in yanÕ sÕra
tropikal gün ve yaz günü sayÕlarÕnÕn azaldÕ÷Õ veya
artÕú gösterdi÷i dönemler ayÕrt edilebilmektedir.
5
YÕllÕk yaz günü sayÕlarÕna ait zaman dizisi
çizimleri incelendi÷inde, istasyonlarda 1980’li
yÕllarÕn baúlarÕna kadar yÕllÕk yaz günü sayÕlarÕnÕn
yÕllara göre de÷iúmekle birlikte genellikle uzun
yÕllar ortalamasÕnÕn altÕnda kaldÕ÷Õ görülmektedir.
Buna karúÕlÕk 1980’li yÕllarÕn ortalarÕndan itibaren
yaz günlerinin sayÕlarÕnda belirgin bir artÕú
gözlenmekte ve bu dönemde yaz günlerinin yÕllÕk
sayÕlarÕ uzun yÕllar ortalamasÕnÕn üzerinde
kalmaktadÕr.
Ege Bölgesi’nde tropikal gün sayÕlarÕnda da benzer
bir de÷iúim söz konusudur. 1939–1985 yÕllarÕ
arasÕnda genellikle uzun yÕl ortalamasÕnÕn altÕnda
kalan yÕllÕk tropikal gün sayÕlarÕ, 1986 yÕlÕ sonrasÕ
belirgin bir artÕú göstermiútir. Bu dönem içinde
özellikle 1998–2008 yÕllarÕ arasÕ tüm istasyonlarda
de÷erlerin uzun yÕl ortalamasÕnÕn üzerinde kalmasÕ
nedeniyle ortaya çÕkan yüksek pozitif anomali
de÷erleri ile dikkat çekicidir (ùekil 2 ve 3).
Ege Bölgesi’nde yer alan 10 istasyonun 1939–2008
yÕllarÕ arasÕnda yÕllÕk tropikal gün ve yaz günü
sayÕlarÕnÕn
oluúturdu÷u
zaman
serilerinde
maksimum de÷erler 1990’lÕ yÕllarÕn sonrasÕna
rastlamaktadÕr. Örne÷in 1939–2008 dönemini
içeren son 70 yÕlda Kütahya’da günlük maksimum
sÕcaklÕ÷Õn 30ºC geçti÷i tropikal gün sayÕsÕ 1861
gündür. Bu rakamÕn 413 günü son 10 yÕla aittir. Bu
durum, Kütahya’da tropikal günlerin yaklaúÕk
1/4’nün (% 22’sinin) son on yÕla toplandÕ÷ÕnÕ
göstermektedir. Di÷er 9 istasyonda da bu oran %
15’in üzerindedir. Ekstrem koúullarÕn göstergesi
kabul edilen ve de÷erlerde 2 standart sapma
de÷erinin aúÕlmasÕ ile gerçekleúen tropikal gün ve
yaz günü sayÕlarÕ tüm istasyonlarda 1990’lÕ
yÕllardan sonraya rastlamaktadÕr. Son 70 yÕlda
istasyonlarÕn maksimum yÕllÕk tropikal gün ve yaz
günü sayÕlarÕ sÕrasÕyla 1994, 2007 ve 2001 yÕllarÕna
aittir.
Öte yandan 1939–1984 yÕllarÕ arasÕnda günlük
maksimum sÕcaklÕklara ba÷lÕ olarak yaz ve tropikal
gün sayÕlarÕnÕn azaldÕ÷Õ, özellikle 1966–1984
yÕllarÕ arasÕnda minimum sayÕya ulaútÕ÷Õ görülür.
østasyonlarda tropikal gün sayÕlarÕnÕn aritmetik
ortalamadan 2 standart sapma daha küçük oldu÷u
yÕllar ise 1949 ve 1976’dÕr.
6
ùekil 1: Ege Bölgesi’nde ortalama yÕllÕk yaz ve tropikal gün sayÕlarÕ co÷rafi da÷ÕlÕmÕ.
Figure 1: Spatial distributions of average annual summer and tropical days at the Aegean Region.
YapÕlan çalÕúmalar, Akdeniz HavzasÕ’nda yaz
mevsiminde sÕcaklÕklarÕn yÕldan yÕla gösterdi÷i
de÷iúmelerin ve e÷ilimlerin 300 hPa, 700 hPa,
1000 hPa seviyesindeki atmosfer dolaúÕmÕ ve deniz
suyu sÕcaklÕklarÕ ile yakÕndan iliúkili oldu÷unu
göstermektedir. Yüksek indeks (high-index) adÕ
verilen dolaúÕm modelinin etkili oldu÷u yÕllarda
ortaya çÕkan zonal akÕmlar, sübsidans ve buna
ba÷lÕ olarak bulutluluk oranÕndaki azalma, alÕnan
güneú radyasyonunun artmasÕna, dolayÕsÕyla
sÕcaklarÕn yükselmesine yol açmaktadÕr. Alçak
indeks yÕllarÕnda ise jet akÕmlarÕnda dalgalanmalar
oluklar boyunca üst troposferden so÷uk havanÕn
güneye sokulmasÕna, sÕrtlar boyunca ise sÕcak
havanÕn kuzeye hareketine neden olmaktadÕr.
Böylece Akdeniz’in batÕsÕ ile do÷usu arasÕnda
birbirine zÕt sÕcaklÕk koúullarÕ belirmektedir.
Örne÷in; Akdeniz havzasÕnÕn do÷usunda 20.
yüzyÕlÕn ikinci yarÕsÕndaki en serin yaz mevsimi
1976 yÕlÕdÕr. AynÕ yÕl øngiltere’de en sÕcak ve
kurak yaz mevsimlerinden biri olarak kayÕtlara
geçmiútir. Bu yÕlÕn yaz mevsimine ait atmosfer
dolaúÕm deseni incelendi÷inde; üst troposferde
Avrupa’nÕn batÕsÕna yerleúen sÕrta ba÷lÕ olarak
sÕcak hava kütlelerinin kuzey enlemlere do÷ru
hareket etti÷i ve bu nedenle Avrupa’nÕn batÕsÕnda
sÕcaklÕklarÕn yükseldi÷i görülmektedir. Do÷u
Akdeniz’e uzanan oluk ise bölgeye kuzeyden
so÷uk hava adveksiyonuna yol açmÕú ve yaz
mevsiminde sÕcaklÕklar önemli ölçüde azalmÕútÕr
(Xoplaki vd., 2003).
Mann-Kendall
sÕnamasÕnÕn
sonuçlarÕ,
Ege
Bölgesi’nde incelenen istasyonlarda yÕllÕk tropikal
østasyonlar
Kütahya
Uúak
Afyon
Dikili
Akhisar
Manisa
øzmir
AydÕn
Mu÷la
Bodrum
Gözlem
Süresi
1939–2008
1939–2008
1939–2008
1939–2008
1939–2008
1939–2008
1939–2008
1939–2008
1939–2008
1939–2008
7
gün ve yaz günü sayÕlarÕnÕn artma e÷ilimi içinde
oldu÷unu göstermektedir.
Günlük maksimum sÕcaklÕ÷Õn 25ºC eúit veya daha
yüksek oldu÷u yÕllÕk yaz günü sayÕlarÕ 1939–2008
döneminde tüm istasyonlarda artÕú e÷ilimi
göstermiútir. Afyon ve Manisa dÕúÕnda bu artÕú
e÷ilimi AydÕn’da % 95 (D= 0,05) olasÕlÕkla, di÷er
istasyonlarda % 99 (D= 0,01) olasÕlÕkla anlamlÕdÕr.
Di÷er bir anlatÕmla elde edilen sonuçlar yÕllÕk yaz
günü sayÕ dizilerinde zaman içindeki de÷iúimin
rastlantÕsal olmadÕ÷ÕnÕ, artÕú e÷iliminin AydÕn’da
% 95 di÷er istasyonlarda % 99 olasÕlÕ÷a sahip
oldu÷unu göstermektedir. YÕllÕk yaz günü
sayÕlarÕndaki en belirgin yükselme Kütahya, Mu÷la
ve Bodrum’a aittir. Yaz günlerinde oldu÷u gibi,
Ege Bölgesi’nde 1939 yÕlÕndan günümüze kadar
olan dönemde tropikal gün sayÕlarÕ artma e÷ilimi
göstermiútir. Gün içinde maksimum sÕcaklÕ÷Õn
30ºC’ye eúit ve daha yüksek oldu÷u gün
sayÕlarÕndaki artÕú e÷ilimi, Afyon dÕúÕndaki tüm
istasyonlarda istatistiki olarak anlamlÕdÕr. Bu
e÷iliminin en kuvvetli oldu÷u istasyonlar ise
Kütahya, Uúak ve Akhisar’dÕr (Tablo 2).
Tablo 2: 1939–2008 dönemine ait yÕllÕk tropikal ve
yaz gün sayÕlarÕ için hesaplanan Mann-Kendall sÕra
iliúki katsayÕlarÕ. (*):D=0.05 düzeyinde (%99)
anlamlÕ; (**) D=0.01 düzeyinde (%95) anlamlÕ.
Table 2: Results of the Mann-Kendall test statistics
to annual tropical and summer days for the period
1939-2008 (*):D=0.05 significance level; (**)
D=0.01 significance level.
Mann-Kendall
(Ĳ)
Yaz Günü
SayÕlarÕ
0.35**
0.22**
0.09
0.26**
0.28**
0.08
0.25**
0.20*
0.34**
0.32**
Mann-Kendall
(Ĳ)
Tropikal Gün
SayÕlarÕ
0.43**
0.30**
0.16
0.19*
0.30**
0.18*
0.20*
0.22**
0.27**
0.20*
8
ùekil 2: Ege Bölgesi’nde yer alan 10 istasyonun 1939–2008 döneminde yÕllÕk toplam yaz günü sayÕlarÕnÕn de÷iúimi
ve do÷rusal trendleri.
Figure 2: Time series of annual total summer days of 10 stations and linear trends for the period 1939-2008.
9
ùekil 3: Ege Bölgesi’nde yer alan 10 istasyonun 1939–2008 döneminde yÕllÕk toplam tropikal gün sayÕlarÕnÕn
de÷iúimi ve do÷rusal trendleri.
Figure 2: Time series of annual total tropical days of 10 stations and linear trends for the period 1939-2008.
10
YÕllÕk tropikal gün ve yaz günü sayÕlarÕnÕn zaman
serisi analizi, Ege Bölgesi’nde de÷erlerin 19401980’li yÕllarÕn baúÕna kadar azalma, 1980’lerden
günümüze kadar ise artma e÷iliminde oldu÷unu
göstermektedir.
Bu
e÷ilimi
daha
iyi
belirleyebilmek için yÕllÕk tropikal gün ve yaz günü
sayÕlarÕnÕn
iki
farklÕ
döneme
göre
de÷erlendirilmesi düúünülmüútür. KarúÕlaútÕrma
kolaylÕ÷Õ bakÕmÕndan istasyonlarÕn 70 yÕllÕk
verileri, 1939–1973 ve 1974–2008 yÕllarÕ arasÕnÕ
kapsamak üzere 35 yÕllÕk iki dönem halinde
incelenmiútir (Tablo 3).
Buna göre 1939–1973 yÕllarÕ arasÕndaki ilk
döneminde yÕllÕk yaz günlerinin sayÕsÕ Uúak,
Afyon, Manisa ve AydÕn istasyonlarÕnda azalma,
di÷er istasyonlarda bir hafif bir artÕú e÷ilimi
göstermektedir. Ancak, istasyonlardaki bu artÕú
veya azalÕú yönündeki e÷ilimlerin hiçbiri istatistiki
olarak anlamlÕ de÷ildir. Benzer úekilde; aynÕ
dönemde yÕllÕk tropikal gün sayÕlarÕnda Kütahya ve
Mu÷la dÕúÕndaki istasyonlarda istatistiki olarak
anlamlÕ olmayan azalma e÷ilimleri ortaya
çÕkmaktadÕr (ùekil 4).
Tablo 3. 1939–2008 dönemine ait yÕllÕk tropikal ve yaz gün sayÕlarÕ için hesaplanan Mann-Kendall sÕra iliúki
katsayÕlarÕ. (*):D=0.05 düzeyinde (%95) anlamlÕ; (**) D=0.01 düzeyinde (%99) anlamlÕ.
Table 3: Results of the Mann-Kendall test statistics to annual tropical and summer days for the period 1939-2008
(*):D=0.05 significance level; (**) D=0.01 significance level.
østasyonlar
Kütahya
Uúak
Afyon
Dikili
Akhisar
Manisa
øzmir
AydÕn
Mu÷la
Bodrum
Gözlem Süresi
1939-1973
1939-1973
1939-1973
1939-1973
1939-1973
1939-1973
1939-1973
1939-1973
1939-1973
1939-1973
MannKendall
(Ĳ)
Yaz Günü
SayÕlarÕ
Mann-Kendall
(Ĳ)
Tropikal Gün
SayÕlarÕ
0.10
-0.03
-0.13
0.08
0.08
-0.15
0.01
-0.18
0.09
0.05
0.19
-0.10
-0.21
-0.12
-0.09
-0.17
-0.15
-0.20
0.15
-0.06
1974–2008 yÕllarÕ arasÕnÕ kapsayan ikinci dönem
ise Ege Bölgesi’ndeki istasyonlarda yÕllÕk tropikal
gün ve yaz günü sayÕlarÕndaki e÷ilimler artÕú
yönündedir. Bu dönemde, yÕllÕk yaz günleri
sayÕlarÕ Dikili dÕúÕndaki di÷er 9 istasyonda artÕú
e÷ilimi göstermiútir (ùekil 5). Bu artÕú e÷ilimi
Uúak, Afyon, AydÕn, Mu÷la ve Bodrum
istasyonlarÕnda 0.01 düzeyinde anlamlÕdÕr. Bölgede
aynÕ dönemde tropikal gün sayÕlarÕndaki artma
e÷ilimi ise çok daha belirgindir ve tüm
istasyonlarda gözlenen artÕú e÷ilimi 0.05 veya 0.01
düzeyinde anlamlÕdÕr. Bu durum günlük
maksimum sÕcaklÕklarda 30 ºC gibi yüksek
de÷erlerin bir önceki döneme göre çok daha sÕk
tekrarlandÕ÷ÕnÕ göstermektedir.
Ege Bölgesi’nde yÕllÕk tropikal gün ve yaz günü
sayÕlarÕnda 1970 öncesi belirgin bir e÷ilimin
olmamasÕ hatta bazÕ istasyonlarda gözlenen azalma
e÷ilimi ve 1970’li yÕllarÕn ortalarÕndan itibaren
Gözlem Süresi
1974-2008
1974-2008
1974-2008
1974-2008
1974-2008
1974-2008
1974-2008
1974-2008
1974-2008
1974-2008
Mann-Kendall
(Ĳ)
Yaz Günü
SayÕlarÕ
Mann-Kendall
(Ĳ)
Tropikal Gün
SayÕlarÕ
0.23
0.41**
0.40**
-0.04
0.24
0.12
0.25*
0.33**
0.39**
0.39**
0.32**
0.38**
0.45**
0.25*
0.31*
0.29*
0.40**
0.28*
0.51**
0.51**
gözlenen hÕzlÕ ve belirgin yükselme, küresel
ölçekte ortalama ve ekstrem sÕcaklÕklarda gözlenen
e÷ilimler ile uyumludur. Küresel ortalama
sÕcaklÕklar esas olarak 1920–1945 ve 1977 yÕlÕndan
günümüze kadar olmak üzere iki dönemde hÕzlÕ bir
artÕú e÷ilimi göstermiútir. 20. yüzyÕlÕn son on yÕlÕ
kuzey yarÕmkürede son milenyumun en sÕcak 10
yÕlÕ olmasÕnÕn yanÕ sÕra 1861 yÕlÕndan bu yana
tutulan küresel aletli sÕcaklÕk gözlemlerinde 1998,
2005 ve 2007 gibi en yüksek sÕcaklÕ÷a sahip yÕllarÕ
da içermektedir (Jones ve Moberg, 2003). Kuzey
yarÕmkürede son on yÕlÕn yaz mevsimi sÕcaklÕk
ortalamalarÕ son 6 yüzyÕlÕn en yüksek de÷erlerine
sahiptir.
Akdeniz
HavzasÕ’nda
yer
alan
istasyonlarda da sÕcaklÕklar 1955-1975 yÕllarÕ
arasÕnda so÷uma ve 1980’ler ile 1990’larÕn ilk
yarÕsÕnda hÕzlÕ bir ÕsÕnma e÷ilimi göstermiútir
(Piervitali vd., 1997). Türkiye’de 1929–1999
döneminde yÕllÕk maksimum sÕcaklÕklardaki
e÷ilimler dikkate alÕndÕ÷Õnda, de÷erlerdeki artÕú
e÷ilimi, 1992 so÷uk yÕlÕ sonrasÕnda önem
kazanmaktadÕr. Ege Bölgesi’nde söz konusu
dönem içinde yÕllÕk ortalama maksimum
sÕcaklÕklarÕn Manisa ve Afyon dÕúÕnda yükselme
e÷ilimi içinde oldu÷u görülmektedir. IsÕnma
e÷ilimleri Uúak, Dikili ve Akhisar’da anlamlÕdÕr
(Türkeú vd., 2002).
Sonuçlar
1- Ege Bölgesi’nde yÕllÕk tropikal gün ve yaz günü
sayÕlarÕ son 70 yÕlda yükselme e÷ilimi
göstermektedir. Ancak bu süre içinde de÷erlerdeki
de÷iúim dikkate alÕndÕ÷Õnda yükselme e÷iliminin
iki farklÕ dönemi içerdi÷i görülmektedir. 1939
yÕlÕndan 1973 yÕlÕna kadar olan dönemde yÕllÕk
tropikal gün ve yaz günü sayÕlarÕ, genellikle uzun
yÕllar ortalamasÕnÕn altÕnda kalmÕú, istasyonlarÕn
ço÷unda istatistiki olarak anlamlÕ olmamakla
birlikte zayÕf bir artÕú veya azalÕú yönünde e÷ilim
sergilemiútir. 1970’li yÕllarÕn ikinci yarÕsÕndan
günümüze kadar olan dönem ise tropikal gün ve
yaz günü sayÕlarÕndaki pozitif anomali de÷erleri ve
istatistiki olarak anlamlÕ artÕú e÷ilimleri ile
karakterize olmaktadÕr.
2- 1929-1999 dönemi sÕcaklÕk dizilerini kapsayan
önceki çalÕúmalar, Ege Bölgesi’nde yÕllÕk
maksimum sÕcaklÕklarÕn Afyon ve Manisa
dÕúÕndaki
istasyonlarda
yükselme
e÷ilimi
gösterdi÷ini, bu e÷ilimin Uúak, Akhisar ve
Dikili’de anlamlÕ oldu÷unu ortaya koymuútur
(Türkeú vd., 2002). Bu çalÕúmadan elde edilen
sonuçlar, Ege Bölgesi’nde yÕllÕk maksimum
sÕcaklÕklarda gözlenen artÕú e÷ilimleri ile
uyumludur. Nitekim 1939–2008 dönemine göre
oluúturulan yÕllÕk yaz gün sayÕlarÕ Afyon ve
Manisa dÕúÕndaki istasyonlarda artÕú e÷ilimi
göstermiútir. YÕllÕk tropikal gün sayÕlarÕnda ise
Afyon dÕúÕndaki istasyonlarÕn tümünde kuvvetli
artÕú e÷ilimi gözlenmektedir. Bu durum, bölgede
maksimum hava sÕcaklÕklarÕnda 1999 yÕlÕna kadar
saptanan ÕsÕnma e÷iliminin bu yÕldan sonra da
kuvvetlenerek devam etti÷ini göstermektedir.
3- Mann-Kendall trend analizi sonuçlarÕna göre,
Ege Bölgesi’ndeki istasyonlarda tropik gün
sayÕlarÕndaki artÕú e÷ilimi, yaz günü sayÕlarÕna
göre çok daha kuvvetlidir. Bu durum, özellikle
11
1970’li yÕllarÕn ikinci yarÕsÕndan itibaren
gündüzleri ölçülen hava sÕcaklÕklarÕnÕn daha
yüksek de÷erlere do÷ru kaydÕ÷ÕnÕ göstermektedir.
4- 1974–2008 döneminde yaz günü sayÕlarÕndaki
artÕú e÷ilimi, Ege Bölgesi’nin güneyinde hem
kÕyÕda hem de daha karasal özellik gösteren iç
kÕsÕmlarda daha kuvvetlidir. Bu durum, zaten yaz
mevsimi daha sÕcak olan bölgenin güneyinin daha
hÕzlÕ ÕsÕndÕ÷ÕnÕ göstermektedir.
5- Ege Bölgesi’nde yÕllÕk tropikal gün ve yaz günü
sayÕlarÕndaki de÷iúim ve e÷ilimler, Akdeniz
HavzasÕ’nÕn ortalama hava sÕcaklÕklarÕnda ve
ekstrem de÷erlerinde gözlenen de÷iúim ve
e÷ilimler ile paralellik göstermektedir. Ege
Bölgesi’nde oldu÷u gibi Akdeniz HavzasÕ’nda da
1960 ve 1970’lerin ortalarÕ serin yazlar (en serin
yÕl 1976), 1950, 1980 ve 1990’lar ise sÕcak yazlar
(en sÕcak yÕl 1994) ile karakterize olmaktadÕr
(Xoplaki vd., 2003). Konum olarak Ege Bölgesi’ne
en yakÕn olan Yunanistan’da yapÕlan çalÕúmalar
dikkate alÕndÕ÷Õnda, tropikal gün sayÕlarÕnÕn 1955–
1976 arasÕ dönemde azalma, 1976–2000 yÕllarÕ
arasÕnda ise hÕzlÕ bir artÕú e÷ilimi gösterdi÷i
belirlenmiútir (Nastos ve Matzarakis, 2008). Bu
durum Ege Bölgesi’nde belli bir eúik de÷eri geçen
sÕcaklÕk de÷erlerindeki de÷iúim ve e÷ilimlerin
sadece kentsel ÕsÕ adalarÕ gibi yerel ölçekte etkili
olan faktörler ile açÕklanamayaca÷ÕnÕ, küresel
sÕcaklÕk artÕúÕ ve bölge üzerinde etkili olan
atmosfer dolaúÕm deseninin ekstrem sÕcaklÕklarda
belirleyici oldu÷unu göstermektedir.
7- Ege Bölgesi’nde tropikal gün ve yaz günü
sayÕlarÕndaki artÕú e÷iliminin devam etmesi
durumunda yÕlÕn sÕcak döneminde ölçülen ekstrem
yüksek sÕcaklÕklarÕn frekansÕnÕn artaca÷ÕnÕ, termik
koúullarÕn daha sÕcak de÷erlere do÷ru kayaca÷ÕnÕ
söyleyebiliriz. Bu durum insanÕn sa÷lÕ÷Õ yanÕnda
enerji, ormancÕlÕk ve tarÕm sektörünü olumsuz
etkileyecektir.
Nitekim
oluúturulan
iklim
modelleri, Do÷u Akdeniz’de yaz mevsiminde
sÕcaklÕklarÕn yükselece÷ini, ekstrem de÷erler ve
sÕcak dalgalarÕ sayÕsÕnÕn artaca÷ÕnÕ ayrÕca
yÕllararasÕ
de÷iúkenli÷in
de
yükselece÷ini
göstermektedir
(Christensen
vd.,
2007;
Diffenbaugh vd., 2007).
12
ùekil 4: Ege Bölgesi’nde 1939–1973 dönemine ait yÕllÕk yaz günü ve tropikal gün sayÕlarÕ dizilerindeki MannKendall trend analizi sonuçlarÕnÕn co÷rafi da÷ÕlÕúlarÕ.
Figure 4: Trends of annual summer and tropical days between the years 1939-1973 in terms of Mann-Kendal trend
analysis.
13
ùekil 5: Ege Bölgesi’nde 1974–2008 dönemine ait yÕllÕk yaz günü ve tropikal gün sayÕlarÕ dizilerindeki MannKendall trend analizi sonuçlarÕnÕn co÷rafi da÷ÕlÕúlarÕ.
Figure 4: Trends of annual summer and tropical days between the years 1974-2008 in terms of Mann-Kendal trend
analysis.
14
Referanslar
Aguilar E. vd. 2005. Changes in precipitation and temperature extremes in Central America and northern South
America, 1961-2003. Journal of Geophysical Research 110:D23107,DOI:10.1029/2005JD006119.
Alexander L.V. vd. 2006. Global observed changes in daily climate extremes of temperature and precipitation.
Journal of Geophysical Research 111: D05109. DOI: 10.1029 / 2005JD006290.
Bartholy J., Pongracz R. 2007. Regional analysis of extreme temperature and precipitation indices for the
Carpathian Basin from 1946 to 2001, Global and Planetary Change, Volume 57, Issues 1-2, Extreme
Climatic Events, 83-95.
Brunet M., Saladie O., Jones P.D., Sigro J., Aguilar E., Moberg A., Lister D.H., Walther A., Lopez D., Almarza C.
2006. The development of a new dataset of Spanish daily adjusted temperature series (SDATS) (18502003). International Journal of Climatology 26: 1777-1802.
Christensen J.H., Christensen O.B. 2007. A summary of the PRUDENCE model projections of changes in European
climate by the end of this century. Climatic Change 81: 7–30.
Diffenbaugh N.S., Pal J.S., Giorgi F., Gao X. 2007. Heat stress intensification in the Mediterranean climate change
hotspot. Geophysical Research Letters 34, L11706.
Frich P., Alexander L.V., Della-Marta P., Gleason B., Haylock M., Klein Tank A.M.G., Peterson T. 2002. Observed
coherent changes in climatic extremes during the second half of the twentieth century. Climate Research
19:193–212.
IPCC. 2007. Climate Change 2007: impacts, adaptation, and vulnerability. Contribution of Working Group II to the
Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University
Press, Cambridge, UK.
Jones P.D., Moberg A. 2003. Hemispheric and large-scale surface air temperature variations: An extensive revision
and an update to 2001. Journal of Climate 16: 206-223.
Kioutsioukis I., Melas D., Zerefos C. 2009. Statistical assessment of changes in climate extremes over Greece
(1955-2002). International Journal of Climatology. 10.1002/joc.2030.
Kiktev D., Sexton D.M.H., Alexander L., Folland C. K. 2003. Comparison of modeled and observed trends in
indices of daily climate extremes. Journal of Climate 16: 3560-3571.
Klein Tank A., Können G.P. 2003. Trends in indices of daily temperature and precipitation extremes in Europe,
1946–1999, Journal of Climate 16, 3665–3680.
Kostopoulou E., Jones P.D. 2005. Assessment of climate extremes in the Eastern Mediterranean. Meteorology and
Atmospheric Physics 89, 69–85.
Nastos P. T., Matzarakis A. P. 2008. Variability of tropical days over Greece within the second half of the twentieth
century. Theoretical and Applied Climatology 93: 75-89.
New M. vd., 2006. Evidence of trends in daily climate extremes over southern and west Africa. Journal of
Geophysical Research 111,D14102.
Peterson T., Taylor M., Demeritte R., Duncombe D., Burton S., Thompson F., Porter A., Mercedes M., Villegas E.,
Fils R., Tank A., Matris A., Warner R., Joyette A., Mills W., Alexander L., Gleason B. 2002. Recent
changes in climate extremes in the Caribbean region. Journal of Geophysical Research 107(D21):4601.
Peterson T.C., Folland C., Gruza G., Hogg W., Mokssit A., Plummer N. 2001. Report on the Activities of the
Working Group on Climate Change Detection and Related Reporters 1998-2001. WMO, Rep. WCDMP47, WMO-TD 1071, Geneve, Switzerland, 143p.
Piervitali E., Colacino M., Conte M. 1997. Signals of climatic change in the central-western Mediterranean basin.
Theory of Applied Climatology 58: 211–219.
ùensoy S., Demircan M., Alan Ü. 2008. Trends in Turkey Climate Extrme Indices from 1971 to 2004. IV. Atmosfer
Bilimleri Sempozyumu (25-28 Mart 2008) Bildiri KitabÕ 453-460.
15
Vincent L. A., Peterson T. C., Barros V. R., Marino M. B., Rusticucci M., Carrasco G., Ramirez E., Alves L. M.,
Ambrizzi T., Berlato M. A., Grimm A. M., Marengo J. A., Molion, L., Moncunill D. F., Rebello E.,
Anunciação Y. M. T., Quintana J., Santos J. L., Baez J., Coronel G., Garcia J., Trebejo I., Bidegain M.,
Haylock M. R. Karoly D. 2005. Observed Trends in Indices of Daily Temperature Extremes in South
America 1960- 2000. Journal of Climate, vol. 18, Issue 23, pp.5011-5023
Zhang X. vd., 2005. Trends in Middle East climate extreme indices from 1950 to 2003. Journal of Geophysical
Research,110, D22104.DOI:10.1029/2005JD006181.
Türkeú M., Sümer U. M., Demir ø. 2002. Türkiye’nin günlük ortalama, maksimum ve minimum hava sÕcaklarÕ ile
sÕcaklÕk geniúli÷indeki e÷ilimler ve de÷iúiklikler. Prof. Dr. SÕrrÕ Erinç AnÕsÕna Klimatoloji ÇalÕútayÕ 2002,
Bildiriler KitabÕ, 89–106. Ege Üniversitesi Co÷rafya Bölümü, 11-13 Nisan 2002, øzmir.
Türkeú M., Koç T., SarÕú F. 2007. Türkiye’nin ya÷Õú toplamÕ ve yo÷unlu÷u dizilerindeki de÷iúikliklerin ve
e÷ilimlerin zamansal ve alansal çözümlemesi. Co÷rafi Bilimler Dergisi 5: 57-74.
Xoplaki
E., Gonzalez-Rouco J. F., Luterbacher J., Wanner H. 2003. Mediterranean summer air temperature
variability and its connection to the large-scale atmospheric circulation and SSTs. Climate Dynamics 20:
723–739.

ege bölgesi`nde tropikal gün ve yaz günü sayılarındaki değişim ve

Transkript

Benzer belgeler

67. Sayı - Ladik Akdağ Gazetesi