KOFI ANNAN`IN HA‹T‹`S‹* Justin Podur

KOFI ANNAN’IN HA‹T‹’S‹*
Justin Podur
gh
Michael Deibert
Notes from the Last Testament: The Struggle for Haiti
Seven Stories Press: New York, 2005
Cité Soleil’in, çat›lar› oluklu sactan evleriyle 1 milyon kifliye ev sahipli¤i yapan gecekondu mahallesinde, bütün okullar ve bir hastane
kapat›ld›. Beyaz z›rhl› BM personel tafl›y›c›lar› devriye geziyor ve yar›m düzine mavi mi¤ferli döner taretten ç›k›p, otomatik silahlarla
caddelere yöneliyorlar. Bunlar, iflçi s›n›f› mahallelerine düzenlenen
bask›nlarda bafl› çeken ve a¤›r silahl› düzensiz askerlerce desteklenen
Haiti Ulusal Polisi’nin gizli birlikleri. HUP’un bölgeye yay›lmas›yla,
*) NLR (II) 37, Ocak-fiubat 2006.
225
onlar› destekleyen Haiti Birleflmifl Milletler ‹stikrar Misyonu -MINUSTAH- birlikleri de ç›k›fllar› kapat›yorlar ve atefl bafll›yor.
Port-au-Prince’in yoksul bölgelerinde -La Saline, Bel Air- yap›lan
2004 y›l› insan haklar› araflt›rmas› gösterdi ki, bu türden bask›nlar
neredeyse her gün, aralar›nda sokaktan geçen masum insanlar›n, kad›nlar›n ve çocuklar›n da bulundu¤u ölü bedenler b›rak›yor geride.
BM güçleriyse, kontrolden ziyade, gözle görülür bir flekilde resmi
fliddete destek rolü oynuyorlar. BM güçlerine ba¤l› bir Quebec’li polis memuru, adaya ulaflt›¤›ndan beri bütün yapt›¤› iflin ‘günlük gerilla savafl›na girmek’ oldu¤undan yak›n›yor.
Kofi Annan’›n Haiti’sine hofl geldiniz. ABD, Fransa ve Kanada öncülü¤ündeki BM destekli Çokuluslu Geçici Güç, yasal olarak seçilmifl
Jean-Bertrand Aristide’in Lavalas hükümetini düflüreli iki y›l oluyor.
Bu askeri müdahaleye gerekçe olarak ‘insani felaket’ iddialar› gösterilmiflti; Marinler ve Lejyonerler Ulusal Saray’a girdiklerinde, BM taraf›ndan alelacele uygulanan emir, ‘insan haklar›n›n korunmas›n› gelifltirmek’ içindi. ‹flgalin arkas›ndaki güç ise, Haiti’nin önceki sömürgeci efendisi olan Fransa. 2002’de Chavez’e karfl› baflar›s›z darbeyle
tutuflmufl, Irak’ta bata¤a batm›fl ve 2004 seçimleri için geri say›ma
geçmifl olan Bush yönetimi baflka bir askeri giriflim konusunda ihtiyatl›yd›. ‹flte, Irak’a Özgürlük Operasyonu’na karfl› muhalefetlerinden sonra ABD’nin gözüne girmeye çal›flan Chirac ve Villepin, ona ›smarlama bir paket önerdiler: Üç ay içinde geri çekilece¤i garanti edilmifl çokuluslu iflgal güçlerini destekleyen Birleflmifl Milletler Güvenlik Konseyi, yerini daha genifl bir BM görevine b›rakacakt›. Aristide’›n
Paris’in Haiti’den s›zd›rd›¤› milyonlar› bir an önce geri ödemesi gerekti¤i iddias›na karfl›l›k bir formül arayan Chirac’›n dan›flmanlar›,
yar›madan›n 1804’teki ba¤›ms›zl›¤›n›n iki yüzüncü y›ldönümünün,
Fransa’ya ‘köleli¤in efendiye dayatt›¤› yükü hafifletmek’ ad›na bir f›rsat sundu¤unu öne sürdüler. Bu, yönetimdeki Fransa-ABD-Kanada
gücünün yerine geçen Lula Brezilya’s›, Lagos fiili’si, Kirchner Arjantin’inin ‘bar›flç›l ve anayasal siyasal süreci’ desteklemek amac›yla
2004 Haziran’›ndan itibaren omuzlad›klar› bir yüktü.
Asl›nda, Peter Hallward’›n New Left Review’un 27. say›s›ndaki yaz›s›nda belirtti¤i gibi, iflgale do¤ru gidiflte Haiti’de bafl gösteren durum, silahl› kuvvetlerin baz› unsurlar› ile onlar› da¤›tan seçilmifl hükümet aras›ndaki düflük seviyeli bir savafltan ziyade, ‘insan haklar›
krizi’ydi. Gerçekte, ‘uluslararas› toplum’ bu savaflta eski cuntay› ve
226
onlar›n elit destekçilerinin taraf›n› tutmufltu ve flimdi onlar›, flafl›rt›c› bir flekilde kendini toparlayabilmifl olan Lavalas taraftarlar›na karfl› yarg›l›yordu. MINUSTAH güçleri FADH’nin -Haiti Silahl› Kuvvetleri- eski savaflç›lar›n› silahs›zland›rma do¤rultusunda hiçbir çaba
sarf etmediler. Bunlar, 1980’ler ve 1990’lar›n bafl›nda ordu diktatörlü¤ü alt›nda aday› terörize eden ve 2001’den sonra Aristide hükümetine karfl› komflu Dominik Cumhuriyeti’nden gelen kontrgerilla
benzeri isyanc›lar› görevlendiren subaylard›.
Oysa FADH birlikleri, asgari bir elemeden sonra PNH’de göreve
seçilirlerken, kötülü¤üyle ün salm›fl ölüm mangas› liderleri de
BM’nin aç›ktan deste¤iyle Lavalas taraftarlar›na düzenlenen öncü
sald›r›lara terfi ettirilmifllerdi. PNH, Nisan 2005’te Bel Air’de BM
Merkezi Bürosu önündeki silahs›z Lavalas göstericilerine atefl açarak
5 göstericiyi öldürüp, 4 kifliyi de ölümcül bir flekilde yaralad›¤›nda
MINUSTAH birlikleri de olay yerindeydi. Haziran 2005’te, MINUSTAH birlikleri ile PNH, Bel Air’de 25 kifliyi öldürdüler. Reuters TV
ekibine göre, ertesi ayda da Cite Soleil’de 8 kiflinin daha öldürüldü¤ü ortak bir bask›n düzenlediler.
‹flgal güçlerinin seçimleri düzenleme yetkisiyle göreve gelen geçici Gérard Latortue hükümeti, bugün iki y›l sonra seçilmemifl bir
flekilde hâlâ görevde. Ocak 2006’da, seçmen kay›t kartlar› ve seçim
merkezlerinin ‘haz›r’ olmad›¤› gerekçesiyle seçimler dördünü kez ertelendi. Oysa BM iflgali alt›ndaki on y›l boyunca meclis ve devlet
baflkanl›¤› seçimleri düzenli olarak yap›lmaktayd›. Aristide hep anayasay› uygulamakla övünmüfltür. Yvon Neptune -hakk›nda herhangi bir suçlama bulunmaks›z›n aylarca al›konmufltu- ve daha yüzlerce kifli yasad›fl› olarak tutukland›. Baflkan adayl›¤›na güçlü bir rakip
olan Lavalas papaz› Gerard Jean-Juste, hakk›nda herhangi bir suçlama olmaks›z›n 2005 yaz›ndan bu yana tutuklu bulunuyor. Ad›n›n
gelecekteki herhangi bir oy pusulas›na eklenmesi do¤rultusunda
kampanyalar yap›lsa dahi kendisini bizzat öneremedi¤i için adayl›k
yetkisi resmi olarak elinden al›nm›fl bulunuyor. Uluslararas› Af Örgütü de yak›n zamanda Jean-Juste’yi fikir suçlusu ilan etti.
Mevcut durum, MINUSTAH içinde de gerilimin yükselmesine yol
açmakta. 2005 yaz›nda Misyon’un askeri komutan› Brezilyal› General Augusto Heleno Ribeiro Pereira’dan süresi sona erdi¤inde görevi
devretmesi istendi. O da, sivillerin öldürülmesinden kayg› duydu¤unu ve ‘savafl suçlar›’ndan sorumlu tutulmak istemedi¤ini üstü kapal›
227
bir dille ifade etti. Brezilya birliklerinin kendi ailelerinin yaflad›klar›
yerlerden çok da farkl› olmayan komflu ülkelere gidiyor olmaktan ve
silahs›z kad›nlarla çocuklar›n öldürüldü¤ünü görmekten hoflnutsuz
olduklar› bildirildi. General Urano Teixeira da Matta Bacellar’›n emrindeki Brezilyal› askerler, gecekondu bölgesinde bir sa¤l›k klini¤inin
aç›lmas› gibi daha uzlaflt›r›c› bir görev benimsediler. Ancak eski fiili
D›fliflleri Bakan› olan MINUSTAH sivil görev baflkan› Juan Gabriel
Valdés, yeniden sald›r›ya geçmek için Haitili ticaret elitlerinin artan
bask›s›na maruz kald›. “(Valdés’den) emri alt›nda bulunan birliklere,
Bel Air’de yapt›klar› gibi, Cite Soleil’i katillerden temizlemesi için kesin direktifler vermesini bekliyoruz,” diyen Reginald Boulos, Radyo
Metropole dinleyicilerine 5 Ocak 2006’da flöyle sesleniyordu:
Yumurtalar› k›rmadan omlet yapamazs›n›z. MINUSTAH generallerinin karfl›l›kl› zarar› engellemek için plan yapmalar› gerekti¤ini
düflünüyoruz. Biz özel sektör temsilcileri olarak, Cite Soleil’de yürütülecek gerekli ve cüretkâr faaliyetlerin masum kurbanlar› olan kiflilere yard›m edecek sosyal yard›m fonunu yaratmaya haz›r›z.
6 Ocak’ta BM Güvenlik Konseyi, Haiti’deki durumu tart›flmak
üzere topland›. Ertesi gün, General Teixeira da Matta otel odas›nda
ölü bulundu; otopside ölüm sebebinin intihar oldu¤u tespit edildi.
Bas›n raporlar›na göre, bu intihar bir gece önce Valdes’le yapt›klar›
ateflli bir tart›flman›n ard›ndan gerçekleflmiflti.
‹ki y›l sonra, BM gözlemlerinde ortaya ç›kan insan haklar› ve güvenlik durumundaki kötüye gidiflin aç›klanmas› gerekiyordu. MINUSTAH destekçilerinin ihtiyaç duydu¤u fley, ilk olarak Aristide rejimini insanl›k d›fl› bir sefalete sürükleyecek ve böylelikle her türlü
alternatifi meflrulaflt›racak bir hesapt›, ikinci olaraksa Haiti’de yolunda gitmeyen her fleyden dolay› suçlanacak kiflinin Aristide oldu¤unu savunmak –kendisi Güney Afrika’da sürgünde olsa bile.
‹flte, Reuters ve Miami Herald ad›na Aristide hükümetinin faaliyetlerinin 2001 ve 2003 y›llar› aras›nda nas›l istikrars›zlaflt›r›ld›¤›n›
izleyen Michael Deibert, bu s›rada Son Ahit’ten Notlar’› yazd›. Aristide y›llar›n›n iyi notlanmam›fl (454 sayfal›k bir kitaba 55 dipnot) ve
görünüfle göre düzeltilmemifl (çokça bulunan dizgi yanl›fl› ve tekrarlar) bu düzensiz metni, ideolojik bir örtü sa¤lama ad›na önemli bir
giriflimi temsil ediyor. Deibert, iflgalin adaleti konusunda do¤rusu
pek flüphe duymuyor:
228
Bütün icraatlar›yla -sivillerin öldürülmesi, kiflisel ve mesleki özgürlüklerin s›n›rland›r›lmas›, bütün devlet kurumlar›n›n insan haklar› ve yasal haklar› gibi temel prensiplere ba¤l›l›klar› yok saym›fl yürütme kolunun keyfiyetine boyun e¤dirilmesi- Aristide hükümeti,
Haiti tarihindeki di¤erleri gibi devrilmeyi hak etti.
Her ne kadar Latortue’nun ve yabanc› destekçilerinin etraf›nda
parmakucunda gezinmeye çal›flsa da Deibert, esas suçlular› aç›k bir
flekilde iflaret ediyor. ‹flgalden bir hafta sonra Deibert, rehin al›nm›fl gibi Afrika havaalanlar› aras›nda devrik devlet baflkan›na gitmek için mekik dokumaya zorlan›rken, 7 Mart 2004’teki bir çat›flma üzerine, “Aristide oynayabilece¤i bütün kartlar› tüketti,” diye
yazar. Ayr›ca kendisi, Eylül 2004’teki Lavalas gösterisi üzerine yap›lan PNH-MINUSTAH ortak sald›r›s›n› da ‘fliddetin Aristide partizanlar›nca patlat›lmas›’ olarak tarif ediyordu. Deibert, Latortue
hükümetinin Aristide’in Güney Afrika’dan isyana verdi¤i maddi ve
ahlâki deste¤in, meydana gelen ölümlerin sorumlusu oldu¤una
iliflkin kan›tlanamaz -ve inan›lmas› güç- iddiay›, hiç tenkit etmeyen bir biçimde yeniden tekrarlamaktad›r.
Son Ahit’ten Notlar, s›radan yabanc› bir muhabirin al›fl›lagelmifl
edebi tekniklerini kullan›r. Anlat› asl›nda deneyseldir: Bizim Port-auPrince’teki adam›m›z evini terk ediyor, bir gösteriye kat›l›yor, havay›
soluyor, Aristide hakk›nda homurdanan ya da ülkede olanlara ilgili iç
geçiren çeflitli kiflilerle karfl›lafl›yor. Yerel renkler -mavi gökyüzü, kalabal›k geçitler, keskin kokular, yerlilerin birbirleriyle kap›flmalar›, yal›nayak çocuklar, kulaklarda ç›nlayan müzik- uluslararas› bürokrasi
taraf›ndan desteklenmifl bir çerçeve üzerine püskürtülmüfl. Geçifl sürecine iliflkin kesin kan›tlar ‘OAS tak›m›n›n bir üyesi’, ‘bir uluslararas› gözlemci misyonlar› gazisi’ ya da ayn› anda her yerde bulunabilecek
‘ABD memuru’ taraf›ndan defalarca ortaya konacakt›r. Daha ileri savlar daha anonim kaynaklara atfedilecektir: ‘Bir ço¤u dedi ki’, ‘pek ço¤u dedi ki’, ‘elefltirmenler düflünüyor ki, ‘öyle göründü ki’lere; ya da
basitçe, bir k›sm› ‘nadiren detayland›r›lm›fl söylentilere’. Lavalas hükümetinin önemli Haitili rakipleriyle (Andy Apaid, Evans Paul, Chavannes Jean-Baptiste, Hans Tippenhauer, Micha Gaillard, ‹nsan Haklar› Ulusal Koalisyonu’ndan Pierre Esperance, Manhattan’da yaflayan
Michele Montas, Jonathan Demme’nin The Agronomist’inde profili ç›kar›lan radikal radyo muhabiri Jean Dominique’in dul efli) yap›lan bir
dolu röportajsa boflluklar› doldurmaya yar›yor.
229
Deneysel metin, kan›tlar› de¤erlendirme, karfl› iddialar› tartma ya
da verilere güvenme zorunlulu¤undan kurtulma avantaj›na sahip.
(Deibert ad›na özellikle bir gulyabani rolü oynayan Chomsky, onun
‘say›lar›n›n f›rt›nas›’ taraf›ndan bertaraf edilmifl durumda.) Bunun yerine, bir baflka kimli¤i belirsiz bir OAS (Amerika Devletleri Örgütü) kayna¤›n› kullan›yor. Deibert, h›zla Haiti’nin ekonomik ve sosyal tarihine
dal›yor: Aç›l›fl bölümünde Toussaint’ten Duvaliers’e kadar olan iki yüz
y›la sürekli geri dönüfllerle de¤inilmifl. Deibert, Fransa taraf›ndan ticari iliflkilerin onar›m› için 1825’te talep edilen 150 milyon frankl›k tazminat› ‘Haiti’nin ba¤›ms›zl›¤›n› tan›mas› için Fransa’ya ödemek zorunda oldu¤u mebla¤’ olarak anlatt›¤›nda, okuyucu bu yükümlülükten
kurtulma olay›n›, dürüst bir hatadan ay›rt etmekte zorlan›yor. Asl›nda
bu talep, 1804 Deklarasyonu’yla özgürlüklerini ilan eden Frans›z kölelerin kay›plar› için istenen nakit tazminata yönelikti. Haiti hükümeti,
1825 Anlaflmas›’n› ve beraberinde gelen s›n›rlay›c› ticari flartlar› yerine
getirmek üzere, yabanc› iflgallere her daim gerekçe olarak kullan›lan
yap›sal borçluluk tarihini de resmen bafllatarak, ilk kez Frans›z bankalardan fahifl faiz oranlar›yla 24 milyon frank almaya mecbur b›rak›ld›.
Bu iflgaller aras›nda ülkeye en çok zarar veren olay, 1915’te Woodrow Wilson taraf›ndan bafllat›lm›fl olan on dokuz y›ll›k ABD askeri iflgaliydi. Amerikal›lar, yabanc› mülkiyete imkân tan›mak üzere Haiti’ye özgü mülkiyet iliflkilerini tekrar düzenlediler, kendi
plantasyonlar› için toprak istimlak ettiler ve kendi giriflimlerini
gerçeklefltirmek için vahfli bir yerel ordu yaratt›lar. Ordu, ABD birliklerinin 1934’te ayr›lmas›ndan sonra da iktidarda kalmaya devam
etti, fliddet ancak 1957’de Tontons Macoute taraf›ndan dengelendi,
François ‘Doc’ Duvalier generallerin rekabetine karfl› kendi diktatörlü¤ünü güçlendirdi. Artan sefalet üzerine geliflen çeteler, baflkanl›k köflkünden Papa Doc ve onun 1971’deki ölümünün ard›ndan o¤lu Bebek Doc taraf›ndan yönetildi –her ikisi de ABD’n›n s›k› dostuydu. Kanl› askeri cuntalar, Bebek Doc’un halk isyan›n›n
‘tufan’› -buna karfl›l›k gelen yerel sözcük lavalas idi- ile 1986’da iktidardan düflürülmesinin ard›ndan bask›lar›na devam etti. Paramparça edilmifl cesetler birer ibret timsali olarak cadde ve sokaklara
at›ld›; evlerin gözlenmesi ve kiliselere doldurulmufl insan y›¤›nlar›
askeri seçkinlerin gündelik fliddet araçlar›yd›. Aristide’in 1991’de
bafllayan yedi ayl›k ürkek baflkanl›¤›ndan önce, Amerikan ve Frans›z derebeyleri taraf›ndan desteklenen yoksulluk ve vahflilik, bütün yar›maday› kuflaklar boyunca yaralad›.
230
Aristide’in rolüne objektif bir de¤er biçebilmek istiyorsak, Deibert’in -ya da bu konuda, onun en ateflli savunucular›n›n- yapt›¤› gibi, onun ve ‘geçici’ Haiti hükümetinin gücünü ç›lg›nca abartmaktan
de¤il, zay›fl›klar›n›n belirlenmesinden bafllamak gerekiyor. Haiti’nin
yoksul mahallelerinde Lavalas türü bir kurtulufl teolojisinin hatipli¤ini yapan pek çok Katolik rahipten biri olarak Aristide, Haiti’nin
1990’da askeri diktatörlü¤ün devrilmesinin ard›ndan yap›lan ilk ba¤›ms›z seçimlerinde demokratik muhalefetten baflkan aday› olup, birinci turun sonunda eski Dünya Bankac›lar›ndan Marc Brazin’e karfl›
sürpriz bir galibiyet kazan›nca kamuoyunun tercihi kan›tlanm›fl oldu. Ancak geldi¤i konumda ne yapaca¤› konusunda en ufak bir fikri
yoktu. Ayr›ca, ne askeri ne de ekonomik elitlerin bu z›pç›kt›y› uzun
bir süre hofl görmeye tahammülleri vard›. Eylül 1991’de iktidara gelmifl olan General Cédras, yoksul mahallerindeki Lavalas destekçilerine karfl› yeni bir terör dalgas› bafllatt›. Jodel Chamblain, Jean Tatoune ve di¤erleri taraf›ndan yönlendirilen ölüm mangalar› yüzlerce muhalifi katlettiler. Aristide ise Washinton’a kaçt›. Clinton yönetiminin
ona görevine dönmesini desteklemek için öne sürdü¤ü flartlar elini
aya¤›n› tamamen ba¤lad›: zalim bir yap›sal uyum program›, Washington taraf›ndan seçilmifl bir kabine, cunta için ç›kar›lacak genel af
ve o y›la kadar görevde olmufl olsa bile baflkanl›¤›n›n 1995 y›l›nda sona ermesi. Böylece, ABD Donanmas›’n›n efllik etti¤i Aristide evine zaferle dönmüfl oldu, ancak fiilen bir mahkûm, bir rehindi.
Özellefltirmeler, özellikle SAP’›n tar›m ürünlerindeki gümrük
vergisi indirimi kerhen uyguland› ve bu politika Lavalas’a destek
veren önemli sektörleri yabanc›laflt›rarak Haiti ekonomisini mahvetti. Bilindi¤i üzere, Aristide 1995 y›l›nda istifa etti. Lavalas baflkanl›k aday› olan varisi René Préval ise 1995 seçimlerinde kolay
bir zafer kazanm›flt›. 1994’te Aristide, kendisine karfl› yeniden örgütlenmeye bafllayan ve Aristide taraftarlar›ndan asker-karfl›t›
olanlar› k›flk›rtan fliddet e¤ilimli FADH’yi da¤›tm›fl ama fiilen silahs›zland›rmay› baflaramam›flt›. Ekonomik program üzerinde yürütülen tart›flmalar Lavalas hükümetini ikiye böldü: SAP’in güçlü
muhalifi Préval’in baflbakan› Rosny Smarth ve di¤erlerinin kurdu¤u Organisation du Peuple en Lutte (OPL) ile Aristide’in kurdu¤u
ve güçlü flekilde yoksullar› savunan bir propaganda yürüten Fanmi Lavalas (FL) grubu. Meclis ç›kmazdayd›. OPL, FL’nin 1997
meclis seçimlerindeki kazan›mlar›na itiraz etti ve yoksul mahallelerdeki rakipler çeteler düzeyinde karfl› karfl›ya geldiler. Diktatör231
lük y›llar›ndan daha az say›da olsa da ölüm cezalar› devam etti.
Masum kurbanlar aras›nda, Lavalas’›n politikalar›n› protesto eden
ve liderleri OPL’ye ba¤l› olan köylülere verdi¤i destek yüzünden
öldürüldü¤ü söylenen Jean Dominique de bulunuyordu.
Aristide’e karfl› yürütülen kampanyan›n dönüm noktas›na, resmi
olarak May›s 2000 genel seçimleriyle gelindi: Oylar›n hesaplanmas›nda alt s›ralardaki partiler lehine küçük usulsüzlükler yap›ld›¤› ve
bu usulsüzlüklerin, nihai sonuç üzerinde çok az etkisi olsa bile,
ikinci turda gerçekleflebilecek baz› de¤iflikliklere engel oldu¤u iddia
edildi. Ancak Deibert’in, 2000 y›l›ndan bu yana devam eden öyküsü, sonunda çantadan bir tavflan ç›kard›: Zengin ifladamlar›n›n ittifak› olan Demokratik Uyum, Duvalierciler, OPL ile eski Lavalas destekçileri, yani ABD’nin Aristide’e karfl› müdahalesini desteklemek
için kampanya düzenleyecek olanlar, henüz oylar›n say›m› bitmeden seçim sonuçlar›n› tan›mayacaklar›n› aç›klad›lar. Bu basit bir oy
say›m› anormalli¤i de¤il, Aristide ve destekçilerinin hem genel seçimlerde hem de baflkanl›k seçimlerinde büyük baflar› gösterece¤ine
ve servetin her damlas›n› -Aristide’in ‘insanlar› mutlak sefaletten
onurlu bir yoksulluk seviyesine yükseltmek’ gibi alçakgönüllü sözlerle vaat etti¤i- yeniden bölüflüme harcayaca¤›na dair aç›k bir öngörüydü. Hareketin arkas›ndaki itici faktör buydu.
Görünen ne olursa olsun, Karayipler’deki ABD görevlileriyle yak›nl›¤›na ra¤men Deibert, bize onlar›n fiili müdahaleleri hakk›nda
çok az fley anlat›yor. Ulusal Demokrasi Fonu ve USAID fonlar›ndan,
yar›m paragraftan daha k›sa söz ediyor. USAID destekli Uluslararas›
Seçim Sistemleri Kurumu’nda (USSK) çal›flan Haitili görevliler bile,
yukar›da bahsedilen ve Miami Üniversitesi Hukuk Fakültesi için
Thomas Griffin taraf›ndan derlenen 2004 raporuna dair insan haklar› araflt›rmac›lar›na daha fazla bilgi sa¤lam›fllard›. Görevliler,
USSK’n›n Haiti’deki hükümet karfl›t› kampanyaya destek vermek
için genifl kapsaml› bir ‘hassaslaflt›rma’ program› yürüttü¤ünü aç›klad›lar. Bu program›n, baflta Port-au-Prince Üniversitesi’ndeki
Fédération des Etudiants Universitaires d’Haïti gibi çeflitli ö¤renci
örgütlerinin, 184 Grubu gibi ifl ve özel sektör derneklerinin, medya
mensuplar› ve gazeteciler ile radyo yay›nc›lar›n›n özellikle hükümet
karfl›t› mesajlar vererek ‘hassaslaflt›rma’ya yard›m etmelerine destek
olmalar› ile yarg›y› ‘hassaslaflt›rmak’ için avukat derneklerine fon
sa¤lad›¤›n› aç›klad›lar. Kendi çal›flanlar›na göre de USSK, destekledi¤i gruplar›n faaliyetleri için sadece toplant› mekânlar› ve ses sis232
temleri kiralamakla kalmay›p, onlar ad›na yemekli davetler düzenlemifl, otellere yerleflmelerini sa¤lam›fl, e¤lenceler düzenlemifl ve kat›l›mc›lara nakit para vermiflti. Bu s›rada Clinton yönetimi, May›s
2000’de gerçekleflen Demokratik Uyum’un ilk bas›n aç›klamas›n› takip eden birkaç hafta içinde, Haiti’nin cankurtaran simidi olan yard›mlar› kesmeyi kararlaflt›rd›. Takiben, Inter-Amerikan Kalk›nma
Bankas› da daha önceden üzerinde anlafl›lm›fl olan kredileri erteleyerek, zaten zay›flam›fl olan devleti tam bir ekonomik krize sürükledi.
Daha kötüsü, Guy Phillipe, Chamblain ve di¤er diktatörlük dönemi komutanlar›n›n komutas›ndaki paramiliter gruplar, Dominik
Cumhuriyeti s›n›r›nda operasyonlar düzenlemeye bafllad›lar. Deibert,
ABD’nin Aristide karfl›t› direniflçilere destek verdi¤i görüflünü ‘komplo teorisi’ olarak adland›rd› ve bu görüflün ismi belirtilmeyen ‘oradaki Amerikan görevlileri’ taraf›ndan çürütüldü¤ünü aç›klad›. Buna
ra¤men, baflka bir yerde “ABD elçilik memurlar›...”n›n nas›l “Guy
Phillipe ile onun cep telefonu üzerinden ba¤lant› kurdu¤u”nu ve onu
“Haiti’nin baflkentine düzenlenecek sald›r›y› k›rk sekiz saat içinde ertelemesi” konusunda nas›l ikna etti¤ini anlat›yor. Amerikan müdahalesine tesadüfi tan›kl›¤›n› ifade etti¤i bir baflka aç›klamas›nda Deibert,
Kas›m 2002 tarihli bir Dominik gazetesinin “ABD’nin, Haiti s›n›r›n›
güçlendirmesi için 20 bin M16 hücum tüfe¤ini Dominik ordusuna
ba¤›fllad›¤›” haberinden bahsediyor. Hemen arkas›ndan, Deibert’in
paramiliterleri Gonaïves’ye var›yorlar ve Dominik Cumhuriyeti’nde
bir yerlerde ‘g›c›r g›c›r M16 hücum tüfekleri’ h›zla etrafa da¤›t›lmaya
bafllan›yor. Gonaïves polisinin nas›l bu kadar silahlanabildi¤i konusundaki muammay› çözememifl olsa da aceleyle ekliyor Deibert: “O
tüfekler Gonaïves polis karakolundan ya¤malanm›flt›r.”
Aristide hükümeti döneminde gerçekten bir ‘insan haklar› felaketi’ yaflanm›fl m›yd›? Bu, Bat›l› medya taraf›ndan, BM destekli darbeyi meflrulaflt›rmak amac›yla öne sürülen bir iddiayd› ve Deibert, giderek karamsarlaflan ruh haliyle, söz konusu olay› bir insan haklar›
felaketi olarak göstermeye çal›fl›yor. Port-au-Prince’i tavaf ettikçe,
sürekli olarak ona yeni ölümler -ya da ‘söylentiler’- tedarik ediliyor.
2001 ile 2004 y›llar› aras›nda bildirilen cinayetlerin -ki her biri trajik ve vahfli vakayd›- say›s› 212’ye varm›fl durumda. Uluslararas› Af
Örgütü de ölümlere iliflkin bu say›ya yak›n bir tahminde bulunuyor.
Elbette bu say›lar yan›lt›c› olabilir, ancak Uribe’nin Kolombiya’s›yla
bir karfl›laflt›rma yapmak da ayr›ca ayd›nlat›c› olabilir. 42 milyonluk
nüfusuyla Kolombiya, Haiti’nin nüfusunun yaklafl›k alt› kat› olsa da,
233
Af Örgütü sadece 2003 y›l›nda Kolombiya’da 3 bin siyasal cinayet ifllendi¤ini ve 600 kiflinin ortadan kayboldu¤unu bildirimektedir.
Deibert, kendi görüflünü hakl› ç›karmak üzere bu gibi imalara
baflvurmufltur. Tahmin edilebilece¤i gibi, Aristide, Duvalier’lere (on
kat›na) ve Pol Pot’a, hükümet yanl›s› gazete de Streicher’in Der Stürmer’ine benzetiliyor. Bu sayfalarda Lavalasç› gençlik ve Demokratik
Uyum ile paramiliterlerin muhalifleri chimeres olarak an›l›r ve -bir chimere’yi baflka bir genç çocuktan nas›l ay›rabildi¤ini anlatmam›fl olsa
da- her f›rsatta chimere’leri isimsiz bir kara büyü dehfletine benzetir.
Cinayetlere gösterilen tav›r, kurban›n siyasal ba¤lant›s›na göre de¤iflir. Bunun için, muhalif gazeteci Brignol Lindor’un Lavalasç› Domi Nan
Bwa üyeleri taraf›ndan katledilmesi önsözde ayr›nt›l› bir flekilde anlat›l›r ve yedinci bölümde tekrar edilir: “Ona hiç ac›mad›lar; linç edip
b›çakland›ktan sonra, berbat haldeki cesedini kald›rmak bile Lindor’un ailesine kald›.” Buna karfl›n, Lavalasç› sulh hakimi Christophe
Lozama’n›n öldürülüflü, sanki do¤al afet bir sonucunda gerçekleflmifl
gibi, k›s›k bir sesle anlat›l›r: “Lozama... Lavalas ile Uyum yanl›s› göstericiler aras›nda ç›kan çat›flma sonucu öldürüldü.” Lozama’n›n ölümü, flu küçültücü aç›klamayla daha da afla¤›lanmaktad›r: “Önümüzdeki günlerde hükümet ve onun yabanc› destekçileri, Lozama’n›n ölümünü, bas›n›n dikkatini gösterilerde hükümet eliyle ifllenen cinayetlerden baflka bir yere çekme bahanesi olarak kullanacakt›r.”
Protesto gösterileri de yanl› bir tutumla de¤erlendiriliyordu. Deibert, her ne kadar Port-au-Prince FEUH’u için IFES fonlar›na iliflkin
her türlü tart›flmay› göz ard› etse de, Demokratik Uyum’un ö¤renci
destekçilerine karfl› oldukça merhametliydi. Nitekim, Kas›m
2002’de ‘binlerce’ kifliden oluflan bir ö¤renci toplulu¤u -y›ld›zl›-çizgili bandanal› genç erkekler öfkeyle rektörün evine sald›r›yor ve
Ulusal Saray’›n kap›lar›na t›rmanarak “Katil Aristide” diye ba¤›r›yorlard›- belirsiz ifadelerle anlat›l›r: “Muhtemelen küçük bir giriflimdi,
ancak tutuklamalar›n ard›ndan bir zafere dönüfltü. Bütün ö¤rencilerin bir fleyler yapmaya devam etmesi gerekiyordu.” Buna karfl›n Deibert, birkaç hafta sonraki Lavalas gösterisindeki kalabal›¤›n say›s›
hakk›nda hiçbir tahminde bulunmaz, sadece ‘yüzlerce kifli genifl kalabal›¤a kat›ld›’ demekle yetinir ve ekler: “Bütün konuflmac›lar, kalabal›¤›n yabanc› karfl›t› bir retori¤i oldu¤unu söylüyorlar. Anlad›¤›m kadar›yla, ayarlanm›fl bir sahne gösterisinden daha farkl›.”
So (k›z kardefl) Anne olarak bilinen Lavalas aktivisti ve müzisyen
Annette Auguste, di¤erlerinden ayr› bir muameleyle karfl›laflm›flt›r.
234
Auguste, ilk baflta ‘kendini sevdirebilmifl bir halk flark›c›s›’ olarak görünür; yüz sayfa sonraysa ‘Aristide çevrelerinin kokuflmufl siyasetlerine kendini kapt›rm›fl bir halk flark›c›s›’ olarak karfl›m›za ç›kar. Kas›m
2002’de, birkaç yüz kiflilik Demokratik Uyum taraftar› ile ‘binlerce
chimere’nin ABD elçili¤i önünde düzenledi¤i karfl› gösteri s›ras›nda ç›kan çat›flmay› anlat›rken, Deibert u¤ursuzca flunlar› söyler: “O gün
ayaktak›m›n›n aras›nda ‘So Anne’ Annette Auguste de vard›.” Baz› Lavalas göstericileri küçük k›rbaçlar tafl›yorlard›, daha sonra Deibert’ten
ö¤rendi¤imize göreyse, gösteriden önce baz› ads›z chimere’lerin k›rbaçlar› So Anne taraf›ndan vudu (karabüyü) ritüelleriyle ‘kutsanm›flt›’.
Yine Deibert’e göre, Auguste, bir y›l sonra ö¤renciler ile Lavalas taraftarlar› aras›nda ç›kan baflka bir çat›flma s›ras›nda “alanda arabayla dolafl›rken görüldü”. Deibert’in Florida sürgünü s›ras›nda tekrarlad›¤›
Agusute’nin çete lideri oldu¤u ithamlar›, Port-au-Prince hastanesinden bir bebe¤in So Anne taraf›ndan kaç›r›ld›¤› ve Aristide’e güç kazand›rmak için yap›lan bir karabüyü ritüeli s›ras›nda kurban edildi¤i suçlamas›yla son buldu. Auguste’nin do¤aüstü güçlerinin etkisi düflünülürse, yafll› Auguste’nin May›s 2004’ten bu yana suçsuz yere hapishanede tutuluyor olmas› Deibert ad›na bir rahatlama olmal›.
Son bölümde 2005 yaz›n›n bafl›na kadar olan olaylara de¤inmifl
olsa da Deibert, demokrasinin iflas›, Latortue’nun ‘geçici’ hükümeti
döneminde toplumsal koflullar›n giderek kötüleflmesi gibi zor meselelerden kaçmaya çal›flm›flt›r. Seçimlerin süresiz ertelenmesi, asl›nda
onun tan›mlad›¤› temel siyasal soruna muhteflem bir çözüm sunmaktad›r: “Güç dengesini, siyasetçi ya da asker olacak yoksul genç
erkeklerle dolu olan Port-au-Prince’ten kayd›rmak.” Özellikle yoksul genç erkekler aras›nda afl›r› siyasallaflma sorunu New York’tan
bile görülebilmektedir demek ki. Kofi Annan’›n Nisan 2004 raporu,
(Haiti Anayasas›’nda buna iliflkin ne yazd›¤›n› umursamadan) “uluslararas› toplumun, genel seçimlerin yap›lmas›ndan önce daha fazla
zamana ihtiyaç oldu¤u görüflü”ne iliflkin uyar›da bulunuyordu:
“Haiti siyaseti, pek çok kez kiflisel ç›karlar ad›na yap›lm›fl baflkanl›k
seçimleriyle tahakküm alt›na al›nm›flt›r.” Demokrasinin yay›lmas›
nazik bir konudur ve y›llarca sürebilir. Hele söz konusu olan ülke
Haiti’yse, halk›n demokrasiye haz›r hale gelmesi için yeterince apolitize olmas› yüzy›llarca sürebilecektir.
(Türkçesi: Mine Y›ld›r›m)
235