mesleki zehirlenmeler ve toksisite

Metals
MESLEKİ ZEHİRLENMELER VE
TOKSİSİTE
Prof. Dr. Ülker Beker
MESLEKİ ZEHİRLENMELER VE TOKSİSİTE
İnsan faaliyetleri, ağır metal kirliliğinin hava, su ve
toprak yoluyla doğal jeolojik ve biyolojik dağıtılmasına
sebep olur.
3.000 Kadar Kanserojen
5.000 – 7.000 Zararlı
80.000 – 100.000 Kimyasal madde var!
400.000.000 ton/yıl üretim!
Kimyasallar
Değişik formlarda karşımıza çıkarlar
Gaz
Toz
Sis
Buhar
Sıvı
Katı
Kimyasalların;
Üretilmesi
Kullanımı
Doğal ortamdan alınarak değiştirilmesi
Yeniden üretilmesi veya
Sentetik yollarla yeni kimyasalların üretilmesi
Yaşamı kolaylaştıracağı gibi
Yaşam için zararlı sonuçlara da neden olabilir.
Kimyasal Tehlikeler
Gazlar
Yanma
Tozlar
Radyasyon
Organik sıvıların buharları,
Parlayıcı,patlayıcı gazlar
Ergimiş haldeki metal gazları
Kimyasal Tehlikeler
Gazlar
Yanma
Tozlar
Radyasyon
Asitler,
Bazlar,
Basınç Altındaki Gazlar
Toksik gazlar,
Kimyasal Tehlikeler
Gazlar
Yanma
Tozlar
Radyasyon
İnert tozlar,
Fibrojenik tozlar,
Toksik tozlar,
Kansorejonik
tozlar,
Alerjik tozlar
Kimyasal Tehlikeler
Gazlar
Yanma
Tozlar
Radyasyon
Radyasyona maruz kalma
(X ışınları, doğal ve yapay
radyoaktif maddeler,)
kızılötesi ışınlar,
mor ötesi ışınlar
Maruziyetin rotası
Solunum
Yeme İçme
Deri
Biomagnification
Toksik metaller, su, hava ve toprak kirliliği ile besin
zincirine girererek:
bitki ve hayvanların yapısında zehirli maddelerin
toplanmasına,
besin zincirindeki toksik madde derişimimin
artmasına
vücuttaki hedef organlara yönelmesine
izin vererek ağır metallerin toksitesini etkiler.
HEDEF ORGANLAR
(Kimyasalların Toksik Etkilerini Gösterdikleri Organlar)
DERİ
AKCİĞER
MERKEZİ
SİNİR
SİSTEMİ
KAN
DOLAŞIM
SİSTEMİ
KARACİĞER
BÖBREK
Kimyasallar vücuda girdikleri zaman lokal veya sistemik (kan dolaşımına geçer ve böylece vücudun
tüm kısımlarına dağılırlarsa) etkilere sebep olabilirler. Kimyasalların toksik etkileri, tüm organlarda
aynı değildir.
Metallerin toksik etkileri, her metalin özelliğine
göre değişmektedir.
Genel olarak metallerin hepsi birden fazla organ ve
sistemi etkilemektedir.
Bu nedenle metal zehirlenmelerinde “hedef veya
kritik organ”, o metale en duyarlı olan etki yeri için
kullanılmaktadır.
Örneğin kadmiyuma en duyarlı organ böbrekler
olmakla beraber, karaciğer ve akciğerlerde de
toksik etki görülür.
Kimyasalların vücudumuza giriş yolları
Kimyasal maddenin vücuda etkisi aşağıdaki
faktörlere bağlıdır:
•
•
•
•
•
•
Kimyasal bileşimi
Fiziksel özellikler
Vücuda giriş yolu
Biriktiği ya da lokalize olduğu organlar
Maddeye maruz kalma süresi, sıklığı ve miktarı
Kişisel özellikler (YAŞ, CİNSİYET, SAĞLIK DURUMU,
ALLERJİK YAPI)
KİMYASAL MADDE ETKİLEŞMELERİ
BAĞIMSIZ ETKİ
VÜCUDA ALINAN HER
KİMYASAL BİRBİRİNDEN
TAMAMEN BAĞIMSIZ
FİZYOLOJİK ETKİDE
BULUNABİLİR
ANTAGONİZMA
SİNERJİK ETKİ
KİMYASALLAR AYNI ORGANDA AYNI
YÖNDE VE AYNI ŞEKİLDE ETKİ
EDEBİLİRLER.
BİR KİMYASAL MADDENİN ETKİSİ
DİĞERİ TARAFINDAN ORTADAN
KALDIRILABİLİR. BU ETKİDEN
ZEHİRLENMELERDE KULLANILAN
ANTİDOTUNU BULMADA
YARARLANILIR. (1+1=0).
POTANSİYALİZASYON
ADDİTİF ETKİ
ORGANİZMAYA GİREN VE AYNI
YÖNDE ETKİ GÖSTEREN 2
KİMYASAL MADDE
TOPLU ETKİSİ BUNLARIN BİR
BİRLERİNDEN AYRI İKEN
GÖSTERDİKLERİ TOKSİKOLOJİK
ETKİNİN TOPLAMINA EŞİTTİR
(1+1=2)
BİR KİMYASAL MADDE
DİĞERİNİN ETKİSİNİ ARTTIRIR.
BÖYLECE BİRİNCİ MADDE
POTANSİYATÖR OLARAK ETKİ
EDER VE TOPLAM ETKİDE HER
İKİ KİMYASALIN KENDİ
ETKİLERİNİN TOPLAMINDAN
FAZLADIR (1+1=4)
BAZI DURUMLARDA BİR
MADDE TEK BAŞINA
ZARARA SEBEP OLMAZ,
AMA BAŞKA BİR KİMYASAL
MADDENİN TOKSİK
ETKİSİNİ ARTIRABİLİR.
(0+1=3)
Bazı ağır elementler çoğu çok düşük
konsantrasyonlarda:
Demir – hemoglobin
Bakır - hemosiyanini için (omurgasızlar)
Kobalt - B12 vitamini
Çinko - Birçok enzimin temel bileşeni
olarak vücut için gereklidir.
Diğer endüstri maddelerinde olduğu gibi metaller için de,
işyerleri havası için günde 8 saat ve haftada 5 çalışma
günü göz önüne alınarak TLV (TWA) değerleri
saptanmıştır.
TLV (Eşik Limit Değer) (mg/m3):
Günde 8 saat veya haftada 40 saat çalışma süresi için
defalarca maruz kalındığında, o kimyasal maddenin advers
etki göstermeyen konsantrasyonudur.
16. yy Paracelsus : “Her madde zehirdir,
zehir olmayan madde yoktur; ilacı
zehirden ayıran dozudur” : Modern
toksikolojinin temeli!
Alfred Swaine Taylor (1806-1880):“Küçük
dozda bir zehir ilaçtır; yüksek dozda bir
ilaç, zehirdir”
Ağır Metal Kirliliği
Ancak, yüksek konsantrasyonlarda bu elementler
toksik olabilir.
Örneğin, bir aspirin tableti yararlı bir ilaçtır .
ancak 100 tablet öldürücüdür.
Bazı ağır metallerin (örneğin civa, kurşun) vücutta
hiçbir temel işlevi yoktur ve düşük
konsantrasyonları bile zararlı olabilir.
Endüstriyel ve evsel atıklardan çevreye yayılan
kirleticiler ve özellikle de ağır metal iyonları, ciddi
çevre kirliliğine neden olmakta ve canlı hayatını
olumsuz yönde etkilemektedir.
25
Akciğerlerde absorpsiyon
• İnhalasyon zehirleri; gazlar, buharlar ve partikül
maddeler olarak iki gruba ayrılır.
Bunların toksik etki gösterebilmesi,
• Havadaki tanecik sayısına,
• tanecik büyüklüğüne,
• Kimyasal yapısına,
• toplanma yüzdesine,
• toplanma yerine ve
• de alveollerdeki konsantrasyonuna,
• difüzyonuna,
• çözünürlük durumuna bağlıdır.
Tozlar fizyolojik etkilerine göre;
 Sistemik etki gösteren toksik tozlar: Kurşun,kadmiyum.
 Inhalasyonu ile zehirlenmeye neden olan toksik tozlar:
Çinko oksit, aliminyum hidroksit.
 Alerjik etki gösteren toksik tozlar: Polen tozu, tebeşir tozu,
odun tozu.
 Spesifik akciğer hastalığına neden olan tozlar
olmak üzere dört gruba ayrılırlar:
o
o
o
o
o
o
Kömür tozu: Antrakozis hastalığı,
Demir tozu: Siderozis hastalığı,
Talk tozu: Talkozis adı hastalığı,
Aliminyum tozu: Shower hastalığı,
Şeker tozu: Bagositozis hastalığı,
Pamuk tozu: Bissinosis hastalığı
Akciğer hastalığına neden olan tozlar:
Silika tozu: Maden, kil, çimento ve kömür ocaklarında
silisyum dioksit tozlarına maruz kalınması
silikozis hastalığına neden olur.
Silikozis’in oluşabilmesi için 1-1.5 gram silisyumdioksidin
absorbe edilmesi gerekir.
Ancak maruziyetten 2-2.5 yıl sonra meslek hastalığı ortaya
çıkar.
Asbest tozu: Elyaf yapısındaki silikat mineralleridir.
Maruziyetten on yıl sonra spesifik akciğer hastalığı
gösterir.
Airborn zehirler
Havada oluşan partiküller; gaz, sıvı ya da katı
partiküller halde bulunur.
Bunlar içinde organik çözücülerin önemli bir yeri
vardır.
Organik çözücüler kullanım koşullarında
buharlaşabilen çözücülerdir.
Organik çözücülerin en önemli yolu inhalasyon
yoludur.
Karbon tetra klorür:
Mesleki maruziyet kaynakları; kuru temizlemede
(yasaklandı), aerosol gazlar, soğutucu gazlar, organik
çözücü üretiminde çalışılan işlerdir.
Karbon tetra klorür’ün toksisite gösterdiği sistemler:
50-300 PPM santral sinir sistemi depresyonu;
10.000 PPM konuşmada bozukluk, yarı bilinç
kaybı; 20.000 PPM ölüm; 90-100 mI fatal oral doz
Benzen:
Mesleki maruziyet kaynakları; stiren, fenol ve siklo hekzan,
deterjan, patlayıcı ve farmasötik madde üretiminde kullanılır.
Benzenin toksisite gösterdiği sistemler: 4.000 PPM’de santral sinir
sistemi depresyonu.
Etil alkol:
Mesleki maruziyet kaynakları; endüstride çözücü olarak kullanılan
etil alkol ile çalışılan işler.
Toksisite gösterdiği sistemler: Kan %50-100 mg; 100- 200 mg;
500 mg koma hali.
Bakır ve Özellikleri





Maden,
Metal işleme ve kaplama,
Boya,
Petro-kimya endüstrisi,
Ağaç işletmeciliğinde
kullanılmaktadır.
İnsan sağlığında;




Wilson hastalığı,
Oksidatif stres ve doku hasarı,
Akciğer kanseri artışı,
Hemolitik anemi ve sarılık hastalıklarına yol açar.
Kurşun kullanım alanları







Akü imali
Kablo izolasyonu
Hadde ve diğer ürünler
Mühimmat
Alaşımlar
Kimyasal maddeler ve pigmentler
Benzin katkısı
32
• Kurşunlu benzinin yanması sonucu egzozdan atmosfere
atılan kurşunun %70-75’i inorganik kurşun bileşikleri
• %1’de organik kurşun bileşikleri halindedir
• Yanma sonucu inorganik Pb2, PbC12, PbBr2, PbBrC1,
Pb(OH)Br, Pb(OH)Cl, (PbO)2PbBr2, PbOPbBr2,
(PbO)2PbBrC1 gibi kirleticiler
• Klorlu ve bromlu organo halojenli (dioksin, furan gibi)
bileşikler
• Alkil kurşun bileşikleri de serbest hale geçerek
atmosfere karışır.
Atmosferin kirlenmesi başlıca 2 şekilde olur:
1) Gaz halinde
2) Parçacıklar halinde
 benzin içindeki kurşun
tetraetilin veya kurşun
tetrametilin yanması
sonucu meydana gelir ve
eksoz gazlarıyla dışarı atılır.
 benzine dikloroetilen ve
dibromoetilen de
katıldığından, kurşun eksoz
gazları içinde genellikle
halejenür bileşikleri
halinde bulunur.
 Havadaki kurşun kirliliğinin
%98'i eksoz gazlarıyla
atmosfere verilen kurşun
bileşiklerinden ileri gelir.
1) Kömürlerin yakılmasından
2) Fueloil yakılmasından
3) Alkil kurşun sentezi
fabrikalarından
4) Kurşun elde etme
fırınlarından
5) Pirinç imalathanelerinden
6) Kurşun oksit
imalathanelerinden
Kurşunun metabolizbası
 500-600 derecenin üzerindeki sıcaklıklarda
kurşun buharlaşır
 Mikron düzeyindeki kurşun partikülleri
solunumla vücuda girerler %40 ı adsorbe
olur kana karışır
 Daha az bir miktarı sindirim kanalından alınır
%10 u adsorbe olur kana karışır
 Organik kurşun bileşikleri deri yolu ile
adsorbe olabilir
 Kurşun kanda eritosinlere bağlanarak taşınır
Toprak ve Bitkilerde Kurşun:
Kurşun toprak ve bitkilerde eser oranda bulunur.
Topraktaki konsantrasyonu ortalama olarak
15ppm dir.
Bitkilerdeki doğal kurşun seviyesi 5ppm in
altındadır.
 bitki tarafından alınan kurşunun büyük bir kısmı
bitkinin köklerinde birikir
Yol kenarındaki bitkilerde görülen kurşun
kirlenmesinin büyük bir kısmı yüzey kirlenmesi
şeklindedir. kurşun, bu otları yiyen hayvanlara
geçer ve vücutlarında birikir.
KURŞUNUN TOKSİK ETKİLERİ NELERDİR?
Kurşun zehirlenmesi kentlerde ve kurşun
kullanılan endüstri dallarında daha sık görülür.
Kurşun zehirlenmesi akut veya kronik olabilir.
Akut zehirlenmeler yüksek dozda kurşunla
karşılaşılması sonrasında semtomların kısa
sürede ortaya çıkması sonucu olarak
Kronik zehirlenmeler ise daha uzun sürede
oluşan vakalardır.
KURŞUN VÜCUTTA DEPOLANAN BİR
METALDİR !
EN ÇOK
KEMİKLERDE
YUMUŞAK DOKULARDA
PARANKİMAL ORGANLARDA
DEPOLANIR
• Kanda kolloid kurşun fosfat halindeyken,
kemiklerde kalsiyum yerine geçerek
tersiyer kurşun fosfat halinde depolanır.
• Kemiklerin haricinde kıl, saç folikülleri,
diş, beyin, sinir sistemi, çizgili kaslar,
karaciğer ve böbrekte birikir.
Kandaki µg olarak kurşun miktarları
A) 40'dan az, normal
B) 40-80 kabul edilebilir.
C) 80-120 tehlikelidir.
D) 120'den fazla . çok tehlikeli kurşun
zehirlenmesi var.
yetişkin bir kimse kanının 100 ml'sinde
80 mikrogram(µg) kurşun bulunması
zehirlenmenin önemli bir işaretidir.
Kadın ve erkek üreme sistemi üzerine
toksik etkisi vardır !
 Düşük (spontan abortus)
 Ölü doğum
 Sipermler ve testisler (Hiper spermi,
Teratospermi.. )
Beethoven’ın ölüm nedeninin kurşun
zehirlenmezi olduğunu biliyor
muydunuz?
Araştırmacılar, Beethoven'in
davranış bozukluğu ve
sağırlık gibi hastalıklarının
ve ölümünün kurşun
zehirlenmesinden
kaynaklandığını açıkladılar.
Çocukların vücudunda biriken kurşunun sağlık
üzerine olumsuz etkisi Şekil de verilmiştir
Ülkemizde meslek hastalıklarında ilk sırayı
KURŞUN ZEHİRLENMELERİ almaktadır
Özellikle akü üretim fabrikalarında
maruziyet oldukça yüksektir
Düzenli kontrollerin yapılması gerekir.
Arsenik ve Özellikleri
En çok bilinen arsenik bileşikleri;
 Arsenikli Asitler (H3AsO3, H3AsO3-,
H3AsO32-),
 Arsenik Asitleri (H3AsO4, H3AsO4-,
H3AsO42-),
 Arsenit ve Arsenatlar
 Metilarsenik asit
 İnsan Sağlığında;




Mide bulantısına,
Sinir bozukluğuna,
Deri kalınlaşmasına, iştah kaybına
Akciğer ve böbrek kanserine sebep olmaktadır.
KROM
Kullanım Alanları
Demir Çelik Endüstrisi
Deri ve Tekstil Sanayi
Metal Hazırlama
Metal Kaplama
Pil ve Akü Üretimi
Pigment Endüstrisi
Kağıt ve Kauçuk Endüstrisi
Soğutma Sistemlerinde
Toprak ve Kayaların Aşınması
Krom, doğada Cr2 - Cr6 oksidasyon
basamaklarında bulunur. Ancak Cr3 ve Cr6
formları biyolojik olarak önemlidirler. En toksik
olanı hekzavalan (Kromat) formudur.
Hekzavalan formu akciğerler gibi çeşitli doku
tiplerinin hücre memranlarından kolayca geçebilir
ve hücre içinde Cr3’e indirgenir.
Maruziyet başlıca deri ile temas sonucu ve krom
içeren toz ve buharların inhalasyonu ile olmaktadır.
Endüstride kroma dermal maruziyet kontakt
dermatite neden olur.
Hekzavalan krom deri ve burun mukoz
memranlarına şiddetli koroziftir (Krom ülserleri ve
burun delinmesi).
Krom tozları farenjit ve bronşite de neden olur.
Hekzavalan kromun akciğer kanserleri ile
ilişkisi olduğu gösterilmiştir.
KROM
İnsan ve Çevre Sağlığına Etkileri
Akut
Solunum darlığı
Öksürme
Hırıltı
Kronik
Ülserleşme
Bronşit
Akciğer fonksiyonlarında azalma
Zatürre
Karaciğer, böbrek dolaşımı, sinir dokuları ve deri iltihabı gibi
zararlara yol açabilir.
Cr(VI) solumasının insanlar için kanserojen olduğu ve
akciğer kanseri olma riskini artırdığı kanıtlanmıştır.
Cr(III) insan vücudu için gerekli bir elementtir, damar
tıkanması ve diyabetin önlenmesinde rolü vardır.
Sağlık Bakanlığı’nın İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında
Yönetmeliği’ne (2005) göre içme suyunda izin verilen krom
konsantrasyonu maksimum 50 µg/L’dir.
Nikel ve Özellikleri
Nikel ilk olarak 1751 yılında
keşfedilmiş, gümüş
parlaklığında, tel ve levha
haline gelebilen ve mıknatıs
özelliği olan bir metaldir.
Nikelin Kullanım Alanları
• Dış etkilere dayanıklı olduğundan eşyaların
üzerlerinin elektrolitik kaplanmasında,
• Aşınmaya karşı dirençli alaşımların eldesinde,
• Özel çeliklerin, madeni paraların yapımında,
• Cama yeşil renk vermek amacıyla,
• Pillerin ve akülerin yapımında,
• Hidrojenasyon reaksiyonlarında katalizör olarak
NİKEL
Sertliği ve korozyona dayanıklılığı nedeniyle birçok
metal alaşımının yapısına girer.
Çelik üretimi, elektrolizle kaplama, alkali pil, boya
ve elektronik üretimi gibi daha pek çok alanda
kullanılır.
Nikelin ağız yoluyla alınması, kontamine olmuş
besinler aracılığı ile olur.
Bir adet sigara 1-3 g Ni içerir.
Nikelin başlıca maruziyet, toz ve
buharlarının solunması ile olur.
Nikele maruziyetin oluşturabileceği
başlıca sağlık riski solunum sistemi
kanserleridir. Burun ve akciğer kanserleri
en sık rastlanılanlardır.
30 ppm nikel karbonile 30 dak maruziyet
fatal olabilmektedir. Başlangıç semptomları;
başağrısı, yorgunluk, halsizlik, bulantı ve
kusmadır. 12-36 saat içersinde, soluma
zorluğu, göğüs ağrısı oluşur. Solunumun
bozulmasını pnömoni izler.
Nikele maruziyetin birdiğer önemli etkisi
de alerjidir. Astım, ürtiker, eritem, kontakt
dermatit oluşturabilir.
Nikelin İnsan Sağlığına ve Çevreye Etkileri
• Hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalarda nikel
bileşiklerinin tümöre yol açtığı tespit edilmiştir.
• Bazı bitki türleri için yararlı bir element olan
nikel belli bir doz aşımında (0,18-5 ppm) zehirli
olmaktadır.
• Dünya sağlık örgütünün (WHO) belirlediği
desarj limiti 30 ppb
• İnsanlara sulu yiyeceklerden ve soluma yoluyla
geçer.
•Nikelin, insanlar üzerinde bilinen en önemli
etkisi nikel alerjisi de denilen deri yangısıdır.
•Saat ve mücevher gibi nikelden yapılmış eşyalar
bu alerjiye neden olur.
•Uzun süre nikele maruz kalan insanlarda ise,
nikelin vücütda birikmesi sonucunda cilt,
börekler, kalp ve akciğer zarar görür.
Civa(Hg)
• Gümüş renkli, ağır bir metal olan cıva, oda
sıcaklığında (25oC)sıvı halde bulunan 5
elementten biridir.
• "Hg" sembolü,
Latince'deki hydrargyrum (sulu/sıvı gümüş)
sözcüğünden gelir.
•
Cıva için İngilizce'de ise iki sözcük kullanılır;
"mercury" ve "quicksilver" (akıcı gümüş).
• Maden yataklarından
• Volkanik aktivitelerden
Fosil kaynaklı katı ve sıvı yakıtların
yakılmasıyla yılda 20 000 ton cıvanın
çevreye yayıldığı tahmin edilmektedir.
Civa, hava, su ve toprakta üç şekilde bulunur.
Bunlar,
• Elementel (Metalik) civa,
• İnorganik civa,
• Organik civa
bileşikleri şeklindedir.
Civa (Hg)
• Cıva, platin ve demir hariç diğer metallerle
"amalgam" adı verilen alaşımlar
yapar. Gümüş, kalay, bakır, çinko ve cıva
kullanılarak üretilen amalgam alaşımı dişleri
doldurmakta kullanılır.
• Kırmızı cıva "(2)" sülfür (HgS) vermilion adı altında
kırmızı boya olarak kullanılır. Gemi teknelerinin su
altındaki kısmı, bu boyayla
boyanarak midye ve istiridyelerin tekneye
yapışarak toplanmaları önlenir.
Cıva buharlı lambalarda kullanılır. Cıva buharlı
lambalar, beyaz parlak bir ışık verir. Cıva buharı çok
zehirlidir. Koklamak tehlikelidir.
Aynaların sırlanmasında, altın ve gümüş üretiminde,
tıpta tedavi maddesi olarak c.vadan faydalanılır.
Bazı elektrik devre anahtarlarının yapımında da cıva
kullanılır.
Civa Kirliliği
• Civa; yiyeceklerden, çevresel ve endüstriyel
ortamlarda ve amalgam bileşiklerinden,
• Bazı mikroorganizmalar civayı daha zehirli bir hali
organik cıva bileşiği metilcivaya dönüştürür. Bu
bileşik, çevrede en çok karşılaşılan ve besin
zincirinde birikir.
• En çok cıvaya maruz kalınan besin maddesi,
metilcıva içeren balık etidir. Metilciva,
mikroorganizmalarla birlikte, besin zincirinin daha
üst organizmalarında birikir.
• Civanın buharını solumak, insanlarda gelişmekte
olan sinir sistemlerine zarar verir.
• Cıva uçucu bir element olduğundan oda sıcaklığında
sürekli buharlaşır.
Civa buharları mono atomik yapıda
olup lipitte çözünebilir; bu yüzden
organizmada 80% ile birikim olur.
• Buharlaştığı ortamda zehirli etki yapar. Herhangi bir
yüzeye cıva döküldüğü zaman üzerine toz kükürt
serpilmesi gerekir. Oluşan katı dikkatli bir şekilde
ortamdan uzaklaştırılmalıdır.
TOKSİK MİKTAR
• Metalik civa buharının yaşam tehdidi oluşturan
miktarı 10 mg/m3
• En toksik inorganik civa bileşiği olan Civa klorür
ağız yoluyla alındığında 0.5-2 g ı öldürücü
• Organik civanın öldürücü miktarı 10-60 mg/kg
• Kronik olarak 10 mikrogram/kg/gün alındığında
sinir sistemi ve üreme sistemi üzerinde toksiktir.
MİNAMATA FELAKETİ
• Organik cıvanın nörotoksik etkileri 1866
yılından bu yana bildirilmekle birlikte bu
konudaki bilgiler epidemik zehirlenmeler
sonucu daha çok ortaya konmuştur.
• Bu salgın zehirlenmenin en önemlisi
Minamata-Japonya’da 1953 yılında
yaşanmıştır.
• Minamata kentinin sakinleri, başta evde
besledikleri kediler olmak üzere kasabadaki
hayvanlarda anormal davranışlar
gözlemlediler. Kedi türünden hayvanlar aniden
sarsıntılar geçiriyor, bazen de denize atlayarak
bir tabiri caizse intihar ediyorlardı. Kasaba
halkı kedilerde görülen bu rahatsızlığa
"kedileri dans ettiren hastalık " adını taktı.
• 1956 yılında, Minamata hastalığı olarak tarihe
geçecek rahatsızlığın ilk insan kurbanı teşhis
edildi.
• Minamata körfezinde özellikle körfezden
düzenli olarak balık yiyenlerde
hastalıklar ortaya çıkmıştır. Bu hastalığın
ortaya çıkışı bölgeye kurulan fabrika ile
eş zamanlı olmuştur
• Üç yıl süren araştırmalar, kasaba halkına
büyük iş imkânı sunan Chisso şirketinin
Minamata Körfezini sanayi atıklarıyla
kirlettiğini ortaya çıkardı.
• Plastik üretimi yapan şirketin liman
kentinin sularını kirletmesi sonucu büyük
miktarda cıva ve diğer ağır metaller halkın
ana gıdaları arasında yer alan balık ve
kabuklu canlıları zehirlemişti.
• Bu duruma metil cıvanın neden olduğu
1963 yılında gösterilmiş ve ancak 1968
yılında neden sonuç ilişkisi kabul edilerek
üretim durdurulmuştur.
• Araştırıcılar 64 tanesi prenatal(doğum
öncesi ) olarak etkilenmiş yaklaşık 2000
kurban belirlemişlerdir.
•
•
•
•
Hastalığın
Semptomları
Sarsılmalar
Konuşma bozukluğu
Hareket kabiliyetinde
azalma
Kontrol edilemeyen
kol-bacak hareketleri
Genelde doğumda normal görünen etkilenmiş
bebeklerin hiçbiri,
• üç yaşından önce emeklememiş
• ayağa kalkmamış
• yürümemişti
Minamata disease
Minamata bölgesinde yaşayan çocukların 13-16
yaşlarındaki değerlendirmelerinde de kontrol
grubuna göre
• IQ düşüklüğü
• Duyusal bozukluklar ve
• Konuşma bozuklukları
daha çok bildirilmiştir
• Bu dönemde cıva zehirlenmesinden
şüphelenilmediği için kan veya saç
örneği alınmamıştır. Fakat bir Japon
geleneği olarak bebeklerin düşen göbek
kordonları aileler tarafından
saklanmıştır.
• Bu dokularda yapılan analizlerde
özellikle 1950-1965 yılları arasında
doğan bebeklerde cıva düzeyinin en
yüksek olduğu saptanmıştır.
Tarımsal Savaş İlaçları
• 1950-1960 yılları arasında İsveç'de bazı kara ve su
kuşu türlerinin azaldığı veya kısa zamanda yok
oldukları tesbit edilmiştir.
• ÖIü veya hasta olarak bulunmuş kuşIarın çeşitli iç
organIarında yüksek düzeyIerde civa bulunması
sonucu bu hayvanların civa zehirlenmesiyle karşı
karşıya oldukları anlaşılmıştır.
KADMİYUM
Kadmiyum için modern toksik metal denilir.
Kadmiyum doğada başta çinko olmak üzere
çeşitli mineral filizlerinde bulunan ve
endüstride yoğun kullanımı olan bir metaldir.
Endüstride;
-Elektrolizle kaplama ve galvanizleme
proseslerinde (Antikorrozif)
-Boya pigmenti ve plastiklerde
-Nikel-kadmiyum pillerinde
-Seramik ve cam yapımında vb.
Maruziyet başlıca oral ve inhalasyon yolu ile
olur.
Çeşitli tip et, balık ve meyvalar 1-50 g/kg Cd
içerebilir.
Tahıllarda 150 g/kg’a çıkabilir.
Midye, istiridye gibi kabuklu deniz hayvan
larında 100-1000 g/kg’a kadar birikebilir.
İnhalasyonla alınan kadmiyumun da %30’u
absorbe olabilir.
Sigara önemli bir Cd kaynağıdır. Bir adet sigara
1-2 g Cd içerir.
Ağız yoluyla akut zehirlenme nadirdir.
İnhalasyonla akut maruziyet pnömoni ve
pulmoner ödeme neden olur. 5 mg/m3
havanın 8 saat solunması ölüme neden olur.
İnhalasyonla kronik maruziyet kronik
bronşit, fibrozis ve amfizem gelişimine
neden olur.
Gerek akut gerekse kronik maruziyetlerde
kadmiyum böbrek tübüllerinde
(metallotionein sentezini arttırır ve Cd-MT
kopleksi halinde) birikir.
100-300 g/g Cd böbrek yükü, böbrek tübülleri
hücrelerinde hasara neden olur.
Kadmiyum, kalsiyum fosfat ve Vitamin D
metabolizmasını bozarak kemikler üzerine de etkili
olabilmektedir.
Maruz kişilerde osteoporoz veya osteomalasia gelişir.
Itai-itai
tai itai sendromu, kadmiyum
zehirlenmesine bağlı olarak ortaya çıkan
bir hastalık. İlk kez 1950'de Japonya'da
tanımlanmıştır. Toyama bölgesinde
yapılan madenciliğe bağlı olarak
gelişmiştir.
METAL ZEHİRLENMELERİNDE ANTİDOT
KULLANIMI
Ağır metaller toksik etkilerini fizyolojik fonk siyonlar için
gerekli ligantlarla birleşerek gösterdikleri için, ağır metal
antagonistleri olarak, metaller ile kompleks yapma
yeteneği olan ve ligantlarla metal katyonlarının
bağlanmasını önleyebilir veya tersine çevirebilir özelliği
olan maddeler kullanılır (Şelat yapıcı maddeler).
Kadmiyum:
Çinko ergitmede yan ürün
Total slids : 96
83
April 25, 2014
Cadmium base, Cd
Total slids : 96
84
April 25, 2014
Endüstriyel olarak üretilen kadmiyum
Total slids : 96
85
April 25, 2014
Nikel Kadmiyum Piller
Total slids : 96
86
April 25, 2014
Boyalarda kadmiyum
Total slids : 96
87
April 25, 2014
Inhalation
• Sigara içenler sigara başına 1-2 mikrogram
kadmiyum alır
Shenyang Copper Smelter
Total slids : 96
88
İş Yerlerinde Kullanılan Kimyasal Maddelerin Kontrol
Yöntemleri
Mühendislik kontrolleri
İşyerinin kuruluş aşamasında kimyasallar göz önüne
alınarak uygun projelendirme ya da kullanılan
kimyasalların değiştirilmesi (ikame)
ayırma (izolasyon), ya da (vantilasyon) metodlarının
uygulanması gibi yöntemler ile tehlikelerin önlenmesi.
İdari kontroller
Tehlikeli kimyasalların bulunduğu ortamda çalışanların,
çalışma sürelerinin azaltılması ya da diğer
çalışma kuralları uygulanarak işçilerin maruziyetlerinin
konrol edilmesi.
Kişisel koruyucuların kullanılması
Mühendislik kontrollerinin maruziyet sınırı kabul edilebilir
düzeye düşürmekte yeterli olamadığı durumlarda, en son çare
olarak kişisel koruycuların kullanılması gerekir.
KİMYASALLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMAK
TEHLİKELİ KİMYASAL
ÖZELLİKLERİ ÇEVREYE VE
İNSANA OLAN
ZARARLARININ BİLİNMESİ
TEHLİKESİZ VEYA
AZ TEHLİKELİ
KİMYASAL
KULLANICILAR
AYNI İŞLEVİ GÖREBİLECEK
UCUZ VE KOLAY ELDE EDİLEBİLİR
SAĞLIĞA ZARARSIZ veya
DAHA AZ ZARARLI
KOLAY ANLAŞILAN, KİMYASAL VE TİCARİ
İSİMLERİNİ BELİRTEN,
ZARARLARINI VE ÖNLEMLERİNİ
İÇEREN BİLGİLER
ETİKETLEME
MALZEME GÜVENLİK
FORMLARI
Teşekkür ederim…