Devamy - fsmahmutoglu.av.tr

.,.
T.C.
MARMARA CMVERSiTESt III:KUK FAICOLTESI
HUKIJIC ARATIRMAI,ARI DERGISt
PROF. DR.
NUR CENTEL'E
ARVIA6AN
2013
Cilt: 19
,
Ahst
Say': 2
•p
CEZAYARGILAMASINDA ICATILANIN, AYNI ZAIvIANDA
CMK 45. MADDEDE ONGORULEN KISILERDEN BIRI
OLIVIASI HA_LINDE, TANHCLIKTAN cEICINME HAICKINI
KULLANIP KULLANAMAYACAG. I SORUNU
(The question of whether a party of criminal trial can
use their right of refusal to tenth in case that the person also
one of those specified under the 45th article of
Turkish Criminal Procedure Code)
Fatih Salami MAHMUTOdLIT
oZET
calismama, mudafli olaralc katildtgimtz bit yargdama siirecinde orcaya
91can ceza yargdamasinda kaulatun, ayrn zamanda CMK m.45'te ongoriden
lasilerden bin i °imam halinde, tamichkran ceicinme halclum kullantp kullanamayacagi sorunundan yola yiktlaralc hazirlanmtsur. Bu lcapsamda oncelikli olarak
magdux, kaulan ve tamk kavramlartna yet verilmis; daha sonra ise ceza muhakemesinde tankliga i1ikin hilkilmlere, tamgin yilkilmlüliilderi ve haldan aynnuna gidilerek aynnull olarak
Tanigin hakkt kapsaminda degerlendialecek olan tamIchluan cekinme haldunin sebeplerinden birini alcrabaldctan kaynaklanan celcinme hailed
oksturmaktachr. Bu halde, kattlanin CMK m.45 1 te ong5ralen lcisilerden bini
olmast halinde ise tuulductaft cekinip cekinemeyecegi sorunu ortaya cakmaknadir. Makalemizde, kaulanin bin taraftan santga yonelik isnadarda bulunarak
cezalandmImastm talep etmesi ye bu kapsamda kaulan stfaurun kazandmast,
diger taraftan ise "belirli kii1ere sanklann aleyhine beyanlarda bulunmama"
olanaguu saglayan tarukhkran cekinme halciam yine bu sada kullanmasunn
nasti degerlendirdebilecegi hususu tarusihrusur. Konu aynca suc uydurma ve
iftira sucunun olu.smast balanundan da irdelenmis, Ozellilde de yalan tandchic
sucunun failligi balumindan ilave bir degeriendirme yapilmisnr. Bunun yam
sira CMK in. 201 kapsarrunda dogrudan soul yoneltme halclumn hukuk kiilturümüze ve gelenegimize lusmen yabanct °imam ve uygulamada halcirruerimizin
• Prof. Dr., Istanbul Oniversitesi liukuk Fakiiltesi Gera vc Con Muhalcemesi Ilukuku ogrctim
tlyesi (E.)
192
Frof Dr. Nu
r Centete *Then / Fatih Selami Mahmut_
ogiu_
bu miiesseseyi geregi gibi isletmemeleri
runlann a
da adil Yargdanma hakki
hakkunn °Iasi sobaglaministadcial
Anahraz Winkler:
egta
nivu
lniam
istiar.
Kaulan, T
Suc uydur ma, Dogrudan 501t Aneltme
anikluttan cekinme hakin, i ftira,
Abstract
Our study has been
party in criminal p r
prepared based on
ocedur
vitehtaim
t in the case that intervening
mind procedure code, in e is also person within.
tervening party Whether usthiengscroipgeh topffarretficraleip4in5
testimon y
. In this context, firstly notions of
goffrocrmihave been mentioned; later, provisio
tions and rights of witn ess
ns of witn ess have been en ipnig
ainpeadrrYLw
obitlinga
essin detail.
4
Refraining from testimony arising cosi
raining from testimony
Within the scope of nage is one of the reasons of refdoh
case that intervening party within the scope of
. In this context, in
vening
party whether the
of 45,
hpan
In our article, discussed USed right of refrairTarticle
robdlehmteorlinntinergin:fro
ofmwitness
testimony
has appeared.
party who claiming p
how to evaluate matters
uni shmen t
the
one
hand
in this context acquion
of defendant thereby attitude to defendant and
right of refrainin g from of intervenin
g PartY capacity, on the other hand the
r
tements against defendant
as same capacity.
ri testimony
that enable specific persons to not make stacomposed of the procudi
Al
soithe subject has been =mined
assessment about offende ng an offens e and aspersio
r of pee n —.
n , especially have made an
) Ay In additio
n to this, in the face of
of posing direct questions within the scope
of articl
the right
code is stranger to our law
t
e
raditio
201
of
criminal
procedure
this establishme nt
n and culture
an d in
by judges,
practice, not to applied
of defence in the context of faimentioned that rh
-r
tri
-e
Potentional
problem of right
al .
Keywords: Testimony,
Slander, Baseless
Participant, Wi
tness' right of refusal to testify,
allegation, to ask questions directly
I. ORTAYA KONTILAI\T RuicuicsAL soituNuN GiND
Dfdi SIR CEZAYARGRAmAsINDAjci styREc
BAK GELMadafi olarak kauldzkun bir ceza yargilam
ulan ye ayru zarnanda samkin
asinda, mahkemenin, oayaya kaYalum
olanyekillect
makdurun,
yanelik Yerdigi ara karar dzerine,
katilan
b t k srfanyla dinlenmesine
haldumn bulunduku gerekcesiyle
u kisinin tanilchktan celcirune
rak, cok ilginc bir hukulci
tauthltna
ba.wurul
taraRnaya sebebiyet v ayacakr kirazinda bulunadafileri olarak hem ara karar.ger
ennisti. Bu noktada sand( milkanlamn, bu gerekcelerle tanlk o/amayacagr
iddiasmin
egince
taruk
&fatty:a
dinlenilmesine turas yeriien
tarukhktan
olmachkinr, hem de
lid apdan karsr
crkuk.talebinin
Gerekce bu
ol rniiessesenin amacryla yerinde
celcinme
bagdasmadigim bekrterek,
a-ralc elestiriye
da, CMKacr
m.
sratiisithe iliskin dilzerrleme karsismda
2 36'da yeralan -magdur- taruldik
k bile olsa farkb bin uygulamaya
Vu
Kanknun Tantaktan cekilme Hakki
cekinme hasinin temei feisefesini gosterclik. Angidilemeyecegini .re tanikliktan
earl yalunlik derecesinin rneycudiyeticak Mahiceme, CMK.m.45'te belirtilen
in; ri yeterli olciugundan bahiste ortaya
nin, tanikluctan celcinme halclumn kabuill ic•
bunun uzerine, CMK m.201 Icapsakoydugumuz bu.gerekceled reddetti. Biz de
ilunduk ye mahkeme de bu talebimizi
minda dogrudan soru yoneltme talebinde bt
icabut etti.
iste bu hukuksal tarnsmalardan esinlener ek kaleme aldiguniz Call§mamilda1
rnagdur, kaulan ye taniklik kayramoncelikle ceza muhakemesi hukuku ant meta
tarnklik miiessessinin ayrintilarim eie
tarun lusaca acildayacagiz. Deyaminda da,
taniks
kaulanin CMK 45. maddede ongortilea kiiiernen
bid camasi halinde
't orununu
s
irdeleyecegiz.
liktan celcinme haldurn kuliarup
araeag
cEzA mummumEst Hman cortiDA IVIAdDUR, ICATILAN YE
TANIK ICAVRAMLARI
A. Magdur.
Sucun konusunun alt oldugu kisi antarrana gelen magdur, basta sikayet olNfuhakemesi Kanununa gore bunmak iizere cesidi haklarla donatilmistir. Ceia
lar; muhakemeye yon verme, dosyayi inceleta e' avuicat yardimindan yararlanma
komu davasina kaulmasi ye. bunun
seldinde sunflandiniabilie. Sug magdurunua
aklan tamamlayia nitelige sahiptita.
sonucunda sahip olacagthaldar ise deginiien h
B. Katdan
g. ren .
in-gen sorumlu olanlann, savanin
Kaulma, magdur, suctan zara; o
nun kendisine tarucligi halt ye
actigt !coma davasinda, Ceza Muhakemesi Kan
Bu istem
ni( istemesi =lamina
yetkilere sahip olarak savonin yaninda yer ottaA soz konusu talepte bulunan kisi
yeddli mercit tarafindan kabul edildigi taketir —e'
art& kantan (miidahi:) olarak nitelendirilir.
Bu kurum, 5271 sayili Ceza Muhakernesr Kanununun 237. maddesi ye deferin katilan olarak davaya kaulabileyaminda dilzenlenmistir. Bu maddelerde, k irri
cekleri ye bu kisilerin hak ye yetidleri yer ainlak tadm
suctan zarar garen" ik kansabilmektedir.
Magdur k...,,-,,, .bOylc oimalda birl:kac
an zarriari
, Lima sucun
g-r', "cz
idcmcsinden
s
zarar g6rcn kisi olmas ma
Bu noktada belirtmeliyiz Id, magdur.
...abaft.
Daha
farkh
bir ifadcylc, bir kisi sucun
a
ragmen, suctan zarar goren, her zarnan magdur olm 7
etkilendigi icin sugan zarar Oren nfaurn Icamagduru olmasa bilc, sOz konusu Bilden
grudan
do 1 Hukilmler, Ankara, 2009, s.207,
=abaft. OZGENC, Izzct; TOrk C,eza H ukuku Gene'
2006, s.237-241.
2
OZBEK, Vcli Ozer, Ceza Muhakcmcsi Hukuk Ankara'
;Fluk-uku, 2008, s.245.
3
CENTEL, NurplAFER, Hamide, C Muhakernes'
ul
a' 2006, s.99.
" TURHAN, Faruk, Can Muhakem esi Hukuku, Ankar
194
Prof Dr Nur Centel' e Armen Fatth Selami Mahmutottu
CMK md. 237'ye gore, magdur, suctan zarar Oren gercek ve tilzel kr:slier
fie malen sorumiu olaniar, kamu davasma katilabileceklerdir. Ancak burada vurgulanmasi gereken husus, mficlahale acisindan suctan zarar gormenin dogrudan
dogruya oiman gerektigichr. Diger bir deyisie, dolayti oiarak suctar. zarar Oren
kisiler, mildahale kurumundan faydalanamayacalciardu. Keza Yargitay kararlan da
bu yondedir9.
'<anima, CMK md. 238/1 uyannca, kamu davasinin acilmasindan sonra
mahicemeye dilekce verilerek yahut bu talebi iceren soil" basvurunun durusma tutanagma gecirilmesi seidinde olur. Kauai davasma kat:Ina haidu bulunan idsiler,
CMK'nin kendilerine tanicligi yeticileri kullanabileceider, aynca icanun yoluna da
miiracaat edebileceklerdir (CMK in. 260).
C. Tomtit&
Ceza Mubakemesinde yargrlamaya konu filth fail tarafindan islendigi veya
islenmedigi konusunda, yargdama malcammin kanaate ulasmasuu saglayan vas:taiardan bin de tarnk beyarndu6. Tamk, kural olarak mahkeme, istisnaen de saver
oniinde yeminie dinienen, muhakeme konusu day haidunda algiladigr durumian
aktaran
Taruklik kamusal bir gbrey oldugundan bireyier bu gorevi yerine
getirmekie yulcunlüdurler. Kural olarak herkes tan& olabilir. Bu kapsarnda cocuklar, aid hastaian ye sanigin yalanian da taniklik yapabilit Burada dikkat edilmesi
gereken nokta tamichida bagdasmayacak statiiierdir. Bunian useicilde
riz:
Hakim, savci veya mildafi gibi yargilama faaliyetine dogrudan edifier' oian
tan& sifan lie dinleniimeleri gerektiginde aruk yargriama siirecine kanlamazlar. Bu durum CMK m.22'de &grimier yontinden, ayrn davada tang( sifauyla
dinienmesi halinde gOrevini yapamaz seidinde ifade edilmitir. Savo= tank oidugu durumiarda ise objektifligin tehlikeye dames' sOz konusu olabileceginden,
save= aruk iddia gOrevini yapamayacagr sonucuna ulasilmallthr. Benzer sekilde
mfidafi ye tamiclik ssfatian da birbiriyie bagdasmadigindan miidafiin tamk oimasi
durumunda aruk gorevini yapamayacagi icabui
upheli veya sanik tarafi oldugu oiay balumindan ramichk yapamaz 9. Bit baska
ifade lie tank ye saruk sifatian bir arada bulunamaz.
Yarray 4. Ceza Dairesi'nin 17.02.2000 card; ve 847/1153 esas myth karanna Ore, "Yakman
Btryiikrhir Belediyesinin middidedigi LPG dolum onsisinin miihrinirm bozulmasmdan dokrudan
zarar erecegi gozetilmeden davaya Icaulma isteginin reddine lcarar verilmesi yasaya aylunde
6
OZBEK, Veli Ozer; KANBUR, Nihat; DOOAN, ICoray; BACAICS1Z, Pinar; TEPE, Weer; Ceza
Muhakemesi Hukuku, Izmir, 2012, s.603.
7
SOYASLAN, Doan, Ceza Muhakemesi Hukuku, Ankara, 2010, s.335; SARIN Cumhur; GOKTURIC, Neslihan; Ceza Muhakemesi Hukuku —II-, Ankara, 2012, s.23.
YURTCAN, Erdener, ena Yargdamas, Hukuku, Istanbul, 2007, s.272.
9
INVER, Yener, HAKERi, HAKAN, Ceza Muhalcemesi Hukuku, Ankara, 2011, s.243.
5
ii
la
Kattlam?: 7imikkkran cekilme Hakb
195
Calls= konumuz kapsammda 6nem an eden magdur veya katilamn aym zamanda taruk &imam durumu asaguia ayrtnnh olarak ele ahnacagIndan burada kisaca
bu
magdurun tan& olarak dinlenmesini milmkfin lulan CMK
halciunda, yemin haric olmak acre tanichga Cikin maddeierin aygulanaragma
harnettigini belirtmekle yetiniyoruz.
II. CEZA MUHAICEMESI HUICUICUNDA TAINTIICLIK
1. TANItIN YOKOMLIMICLERI
A. Hazu Bulumna
Tamklar, sorusturma evresinde Cumhuriyet Savost tarafindan suca konu
oiayla ilgili olarak iddianame dthenlenmesine otanak bulunup bulunmachglin kavramak icin; kovusturma evresinde ise durusmada mahkeme tarafir.dan, sucluluk
kor.usunda bir kanaate ulasarax hilloarn vermek amactyla dinterurlerw
Taniklar dinlenmek acre cagn kagich lie cagmhrlar. Bir kamu gorevi olarak
nitelendirdigimiz tandcligm, yapilmamasina sonuclar baglanabilmesi icin davetin
kanunda belirtilen sekle uyglin olarak gerceklestifilmesi zoruniudur. Bu sekie uyulmadan yapdan cagnlara herhangi bir huktuci sonuc baglanamaz. Bu nedenle cagn
agichnda geimemenin sonuclan da bildirilmeliellr. Genel kural, tandclann CMK
m.43/1'de bellailen usulle cagrilmalan olmakla birllkte, tutuktu islerde tandclar
hair-hada zorla getirme karan veriiebilmektedir. Mahkeme bu durumda, karat yazisinda zorla getirmenin nedenlerini gostermeddir. Bu sekilde zorla getirme karan
cicardan tanddara da cagn kagrch lie gelen tarnidara uygulanacak islemler yapihr.
Mahkeme durusmarun denim strasinda hemen dinlenmesi gerekli gordlen
tandclann bell& gun ve saatte hazir bulunduruimasuu yazdt olarak emredebilir. Bu
durum, zorla getirmeye ilikin bir dllzenleme haviyetinde gortilmektedir.
Tetcnoiojik gefismeleri de goz onande bulunduran kanun koyucu, yargdamalann daha cabuk sonuctandadmasuu saglamak icin CMK' da, cagn kagich dismda
araclarla da tamiclann davet edilebilmesine imlcan sagiamistu. Bu cercevede; cagnmn telefon, telgraf, faks, eiektronik posta gibi araciardan yararlanmak suretiyle de
yapilmast miimktindfir. Ancak kanun bu seuilde yaptlan cagniara, cagn kagiclina
baglanan sonuclan bajamarnistir.
Kanunda yer alan &el diizenlemeye gore, Cumhurbasicam kendi takdiri lie
tandchictan celdnebllir ya da tantkhic yapmayi tercih edebilir. Tandclik yapmast halinde beyant konutunda almabilir ya da yazdt olarak ganderebilir. Bu dazenlemen in
nedeni Cumhurbaskanlig: :mica:tuna duyulan saygichr. Belirtmetc gerekir ki; Ogretide bu durumun keyfilige yol acacagt ve hukuk nevlet: lie bagdasrnayacagt ifade
edilmektedir.
1
CENTEL-ZAFER. s.241.
196
Prof Dr. Nur Center Annatan I Fatib Se/anti MaInnuroglu
Bu hususta son olaralc belirtmek isteriz ki; CMK 43.maddenin son fikrasmda tanildigm cagulmasma iliØcin hiilciimlerin kiinin ancalc Cumhuriyet Savmst,
halcim veya mahkeme oniinde tamk olarak dinlenmesi soz konusu oldugunda uygulanabilecegi dilzenlenmistir. Dolayistyla kollugun tantk dinlemesi durumunda
bu hiiktimler uygulama alara bulmayacak, dinlenen kisi de tank sifauna sahip olmayacakur. Kolluk da, sorusturma kapsammda ifadesine basvurulacak kiileri caginr fakat bu kiilerin cagnya uymamasi durumunda zorla getirilmeleri miimkiin
degildir. Aynca; kollulcra alman ifadede yetnin telclif edilemez". Kollugun bu gercevede ilgilileri dinlemesi ancak bilgi alma mahiyetindedir.
8
B. Dogruyu soyleme yukumluiugii,
Tanik, ictenlilde beyanda bulunmak yasal yukumü alnndachr. Ancak gercegi
soyleme yukumlCiluu lcanunda actkca kurala baglanmanus bunun yerine tamgm
dogruyu saylemesini saglayacak tedbirlerin almmast daha uygun goru1miltur. Soz
gelimi, CMK m.53're rat*, yerine getirdigi gorevin aneminin anlaulmast dawnlenmistir. Bu kapsamda, taruga her seyclen once gercegi soylemesi gerektigi acdclanmandir. Esas itibariyie saruklar balumindan yalan soylemek bir ceza sorumluluguna
neden olmasa da, aym sonuc tantklar balummdan gecerli degildir. Tandchgin yargilama acismdan onemi nedeniyle Yalan Taruldtk, TCK'da Adliyeye Karst Suclar
boliimande farlu olastalar gozetilerek suc olarak dlizentenmistir. Daha açik bin
deyisle, TCK'nut 272. maddesi, hem gercege aylun bicimde, hem de yemin verdirilen ye buna ragmen yalan beyanda bulunarak tarukhk yaptImastru ongormekte ve
buna cezai sonuclar baglarnalctadm Bu baglamda taruga gercegi soylememesi halin,
de yalan rancid& sucundan dolar cezatandirtlacagi, dogruyu soyleyecegi hususuncla
yemin edecegi, dinlenmeden once hatirlatilmalichr.
C. Yemit't yukünilÜlugii
ICanuna gore taruklar kural olarak ayn ayn yemin ederler. Ancak gereictiginde
veya bir kimsenin tank stfattyla dinlenmesinin uygun olup olmactigmda tereddiit
varsa yemin, tantldiktan sonraya btralulabilin Yemin verdirmeye kural olarak hakim
veya mahkeme yetkili iken, tamk dinlemeye yeticisi bulunan Cumhuriyet Sava&
da sorustusma evresinde yemin verdirebilecektir. Yulcanda da ifade ettighniz gibi
tank dinlemeye yetkisi olmayan kollugun yemin verdirmeye de yerldsi bulunmamaktadin
Kanunda eidil otaralc tantga yiilcsek sesle tekrar ettirerek veya okutarak yemin
verctirilecegi chlizenlemnistir.
Sagu ve dilsizler, yemin eklini yazip imzalannt koyunca yemini yerine getirmi§ saythrlar, okuma yazma bilmiyorlarsa, isarede yemin ederler. Bu talcciirde
" CENTEL-ZAFER, s.243.
ye
di
11
'a
yla
)1an
er-
isarederden anlayan bir kimsenin aracligina bawurulur. Gecici olarak konusma
yetenegini kaybetmi§ olanlar haidunda da aym usule basvurulur. Kist, saga ve dilsiz olmachgt halde, sagn ve dilsiz gibi hareket ederek yemin etmis ise etrigi yemin
gecerli saytirnanda.
Tarugm aym sorusturma veya kovu.sturma evresinde tekrar dinlenmesi durumunda cane@ telcrar yemin verdirilmeyecek, ettigi yemin hattrlaulacakurn. Tanga
telcrar yemin verdirilmese de verdigi yeminin hatulaulmast, dogruyu soylemesi yoMinde bit haurlatma da olmus olacakur.
a. Yemin etme
egi
gin
Sez
enandna
farglar
bit
rdie ve
dininda
inde
ddiit
ildm
,yast
gibi
lITLI-
197
Kadanin Tanikkktan cekilme Hakks
bulunmayanlar
Daha once de ifade edildigi gibi tank catnya uyarak hair bulunmak, beyanda bulunmak ve verilecek yemini eda etmelcle yukumludur. Bu anlarnda yemin
etmek, tank icin bir odevcitr. !Garai tiara butiin taniklar dinlenmeden once yemin
ederler. Falcat ban tandclar actsindan yemin verilmesi yasaldanmiwir. Bu baglamda
yeminsiz olarak dinienecekler iic gruba toplanmisur.
Ilk grup, dinlendiideri strada on be yawn tamamlamarrus olanlardm Kanun
koyucu kuçuklerin yeminin icerik ve anlanum Icavrayamayacaddann varsayarak onlara yemin ettirilmesini yasaklanusur. Kanun hiikmiinden acdcga anlastlacagt ilzere
on Ides yawn tamamlanmasmda esas ahnan beyanda bulunulan zamandm
tkmnci grup ise, arrt etme giicane sahip olmayanlardn. Su kisiier aka hastalan
olabileregi gibi, davrarasannt yenlendirme yetenegi aznItrus kisiler de oiabilir. Dogalchr Id yeminin niteligini ve onemin: anlayamayacak kii1cre yemin ettirmenin bit
i§levi yoktur. Uyusturucu ya da uyana madde veya alkolan eticist ile kisinin anlama ve kavrama yetenegin;- lusmen veya tamamen ortadan Icalkugt durumlarda da
yemin verdirilmemesi claim dogrudur. Belki de bazen bu ki§ilerin hic tanklik yapmamast daha isabedidir. Zira beyanlan yargdamaya faydadan ziyade zarar verebilir.
Yerninsiz clinHenecek sdn grup ise; sorusturma ve kovusturma konusu suclan
birlikte isleyemer veya bu suclara istirak etmemekle birlikte suca yard= veya yatalclik olarak nitelendirilebilecelc eylemler nedeniyle Wipheli, sank veya hukiimlu
olanlardir. Daha Once de ifade ettigimiz gibi kanunda bu kisilerin tarnichk etmeleri
oniinde bit enget olmamalcla birlikte yeminsiz oiarak dinlenmeleri duzenlenmistir.
Sunlann yam stra 236/1'e gore magdurun tank olarak dinienmesi halinde
yemin chwndaki tantklik hilkumleri uygulanacagIndan, magdur-tamk yeminsiz
dinienecektir.
emin
'2 "3.12.1998 tarihinde yaptlan kesif strasmda dintenen tamIdar Hatice $imsck, Fcvziye Pckta.s ve
geLinde
.0
Niyaze Gocte'ye eslci yeminlerinin handatilmamast suretlyle CMUK'un 60. mactdesinin ihlali," 1.
CD, E. 1999/1629 K. 1999/2846 T. 21.9.1999 "Tanik Ahmet 0. ycmini ve kimiii saptancliktan sonra durusma salonunun clisma ciltarthp tckrar huzura almmas, karsisinda, =liana ycminin
atumsatilmast gerelctigi gezetilmeden tandchgma basvurulup bu tanildig, uterine hUkum kurularak
arm 60 61. maddelcrine uyulmamast," 4. CD, E. 2001/2679 1C 2001/3952 T. 9.4.2001
-
5.7:7
198
Prof Dr. Nur Centete Armen / Patti , Selami Mahmutollu
Baska bir ihtimalde ise, CMK m.51'cle yer alan dilzenlemeye gore, fustmlik
sebebiyle tamIchktan cekinme haldan bulunmasma ragmen bunu kullanmayarak,
tantklik yapanlar halclunda yemin gerekip gerelcmedigine hakim veya mahkeme
serbestce takdir edecektir. Ancak bu kimselere, hâkim veya mahkeme yemin teklif
etse dahi yeminden cekinme halclu tantrurusur. Dolayistyla bu durumda da lcisilere
yeminden celcinme haldannin oldugu hatulattimandu.
b. Tamkhktan ye Yeminden Sebepsiz cekinme
Kanuni bir sebep olmalcsam, tanildiktan veya yeminden celcinen tanik haklanda, bundan dogan masraflann odettirilmesinin yam Kra, yeminin veya tarnkliiçin dava halclunda hukum verilinceye kadar ve herhalde ilc ay'
tin
gecmemek iizere disiplin hapsi verilebilir. Disiplin hapsi kavramt, CMK m.rde
ktsmi bir cluzeni korumak amaayla yapunrn aluna Annus olan fill dolay:styla yerilen, secenek yaptutmlara cevrilmeyen, On ademe uygulanamay-an, tekerriire esas
olmayan, sarda sahverme hukumien uygulanamayan, ertelenemeyen ye adli sicil
Icaptlanna gecirilemeyen hapis seklinde tarumlanmisur.
Disiplin hapsine maruz kalan kii tarnIchga iikin yukumiulugune uygun
davranmast halinde, derhal serbest bualuhr. Tanigin masraf odemeye mahloam edilebilmesi icin ise masraflann onun beyanda bulunmamasmdan lcaynaldanmast gerelcmektedir. Kanunda bu tedbiri almaya halcimin yam am, naip hakimin, istinabe
olunan hakimin ye sorusturma devresinde sulh ceza hakiminin de yetIcili oldugu
Savaltgm veya kollugun ise boyle bir yetkisi bulunrnamaktadm
2. TANIIN HAJKLARI
A.Tarugm korunma hakki
Tantgin korunmasu genellilde flipheli veya samk lie onun cevresindeldlerden;
tamgm gerek hayatma ye yiicut butunlutune, gerelcse ozgiirliik alanma kars: yOnlendirilebilecek tehdit ve tehlikelere kart sahip oldugu imkanian ifade eder's. Bu
kurum aym zamanda canti salt ceza muhakemesine kaulmast dolaytnyla karstlasabilecegi zararlardan da korur. Soz gelimi magdur ve coculdann tamkhk gorevi nedeniyle psikolojik durumlannin bozulmamast amaayla sorusturma veya kovusturma
asamaunda tamk olarak bin defa dinlenilmesi bu sebeptendir.
Tamgm korunmast halckmda mevzuattaki ash dilzenlemeler Tank Koruma
Kanunu (TICK) ve CMK m.58'dir. Aynca baskaca lcanunlarda da taruldann korunmasma dam r hiikilmler yer almaktachr.
TICK m.3'e gore; Tiirk Ceza Kanununda ye ceza hillcmii iceren Ozel kanunlarda
yen alan agulastmlmts miiebbet hapis, miiebbet hapis ye alt smut on Tal veya daha
13
TURHAN, s.23.
199
tutoilu
Kaulatun Tat:414:4n cekilme Hakkr
isunhk
ayaralc,
thkeme
n teklif
ki§ilere
fazla hapis cezastm gerelairen sugar lie kanunun sue saycligl fiilieri islernek amacyla
kurulan bit orgiitiin faaliyeti cercevesinde islenen, alt satin ilci yd veya daha f271a hapis cezassm gerektiren sugar iie terbr orgiituthin faaliyeti cercevesinde i§lenen sugar
baktmmdan tantk koruma tedbirleri uygulanacakur. Bu hiliciimle, sadece bir organ:in
cercevesinde islenen sugar balurnindan tan& koruma tedbiderinin uygulanmasim
diizenleyen CMK m.58 de zmmen ilga edilmi§ olmaktachr' 4.
Orgutiu oisun veya °imam bir suca ili§kin sank aleyhine beyanda bulunacak
uk hake üç ayt
m.2'de
slyla ve
lire esas
tdli sicil
t uygun
edimasi geistinabe
i oldugu
kilt rden;
ar§t yender". Bu
Icar§dasaevi neckYUgUrtna
Koruma
korunmunlarda
reya daha
birey pek cok durumda sanigin tehditlerine maruz kalabilir ve bliyle durumlarda da
korunmast gerekin Dolapsiyla bu tilt tehdit veya tehlike olan her ko§ulda, soz konusu tehdit ye tehlikenin agirligma gbre, mahkemece tan& koruma hiliciimlerinin
uygulanmasma imican taninmistn.
CMK tarnk olarak dinleneceklerin kinilliderinin ortaya glcmasunn kendisi
ya da yakmlan agsmdan agir tehlike olu§turablime tehlikesi halinde kimliklerinin saki tutulmasi icin gerekli Onlemlerin almacagnu dthenlemektedin Ozellikie
informant gibi gitli gorevli kullatulmasi hallerinde bu tehlike yasanmaktadm Kovasturma makamlan lie i§birliginde olan bu kiiler, kendi ielerinde bulunduldan
tirgiltten aldlidan bilglieri, kovusturma makamlanna lietmekte, orgilderin
ve suguiann yalcalanmasi sirasinda buy& ibirhkieri yapmaktachrlar". Ancak
bu kislierin ya§amlan, wind& etmeleri lie kimliklerinin ortaya glcmast halinde
tehlikeye girmektedir. Aynca, tan& oimaian halinde sadece kim olduklan degil, sorulan sorular icarpsinda ilcamet adresleri, telefon numaralan gibi sadece kendisi lie
ilgili olmayan, ailelerini de ortaya gicaran cevaplar verilecektir. Tistelik bu bilgiler
durwma tutanaldarinda da yer alacalcnr. Bu haide bireysel yarar ile devletin yaran
cansmakta 1st de tarugm korunmasi lie sadece bireysel yarn gozetilmis olmamakta, sugulukla miicadele esnasmda korunmaya cah§dan devletin yaran da tehlikeye
girmektedir. Diger taraftan tanigin kimlii gizli tutulsa dahi tarnIchk ettigi olaylan
hangi sebep ve veslie ile ogrenmi§ oldugunu aciklamalda yilkamludiir. Kimliginin
sal& tutulmast iglu tantga alt bilgiler, Cumhuriyet Savgst, hlicim ve ya mahkeme
rarafindan muhafaza edliecektir.
Ayrica, CMK 58/4 uyannca tanigin gorevini yapmasindan sonra kimhinmn
salch tutulmast veya guvenligmnin saglanmast hususurtda ahnacak Onlederin ilgili
kanunla dihenienecegi belirtilminir. 5726 sayth Tamk Koruma ICanunu; koruma
tedbirlerinden yararlanacak ki§der' 6, tedbirler tedbir karariaruun hangi suclarda uy" Al-TIN-GOKTT/11K, s.40.
" AKYAZAN, Ahmet Emrah; Turk Hulcuktenda Tanildann Korunmasi, Ankara, 2010, s.17.
16 Tamk Kortuna Kanunu kapsanunda haklannda tandc koruma tedbiri uygulanacak kinler sunlardu: Ceza muhalcemesinde tamk olarak dinlenenler lie CMK 236 1ya gore tamk olarak dinlenen sue
magdurlan; tank olarak dinlenenlerin nisanbst, evlilik bat, kalmasa bile en, Iran lustragindan
veya kaym lusunhgindan iistsoy veya altsoyu, ficancii derece &MIA Iran veya ildnci &wee dthil
kaym lusunlan ve evladdc bagt bulunanlar lie yalan disk' icinde olclugu
200
Prof Dr. Nur Centere Armen / Fatih Selami MaInnutogiu
gulanarigt, hangi malcarn ve mercilerin yetkili oldugu lie tedbirlerin surest, depririlmesi ve Icaldralmast gibi hususlan icermektedir' 7.
C,eza Muhakemesi Kanununda yer alan tedbirlerden; santgin salondan akanlmast (CMK m.200), durusmatun kamuya kapah yapilmast (CMK m.182) ve
dururnada disiplini saglamaya yonelik tedbirler (CMK m.203 vd.) yoluyla da tamk
dolayh olarak korunmaktadirls. Ozellikle bir tatuk durramada dinlenmekte iken
samk ancak 200. maddedelci Eitel durumun varlt halinde dururna salonundan
akarilabilir. Baylece kanun koyucu, tanigin dinlenmesi straanda savunma maka=tun hazu bulunma ve soru sorma halckmm CMK m.200'delci istisnalar dtrnda,
hiebir 'carp yarar icin lusulanamayacagim ifade etmektedir.
3713 saph Terorle Mticadele ICanunu da sudann aydnilaulmasinda yardima
olan tamk ve ihbaralar haklunda gerekli koruma tedbirlerinin devlet tarafindan
ahnacaguu belirtmektedir. Aynca TMK m.14'e gore; Terorle Miicadele Kanunu
kapsamma giren sudar ve suelulan ihbar edenlerin huviyetleri, nzalan olmachkea
veya ihbann mahiyeti haklannda sue tekil etmedikee aaklanamaz.
B.Tannitat hakkt
Kanun, Cumhuriyet Sayan veya mahkeme baecam veya haldm tarafindan
eaguilan tanta, her pl Adalet Balcanh@nca hamianan tarifeye uygun olarale kaybettigi zaman lie oranult olarak bir tazminat verilecegini
Tantn bu gorevi icin seyahat etmesi zorunlulugu dogmu§ The yol giderleri
ile cag'ralchgt yerdeki ikamet ye beslenme gideri de karplanacalcur. ICovururma
evresinde Cumhuriyet Savant= tan& dinlemesi durumunda da taruga tazminat
odenir. Odenmesi gereken tazminat ye giderlerden hiebir vergi, resim ve hare almmayacagt kanunda ackca
C. TatukItktan Cekinme Haldu
Daha Once de ifade ediMigi gibi Icanun koyucu taniklik yapmayi zorunlu kabul etmekte, hatta taruklik yapmayan kimseyi disiplin hapsi lie zorlarnalcradra Tamkt* gorevinin bireye yiildedigi en onemii odev olan beyanda bulunmak
istisnast CMK'da tarukhletan edentate sebepleri olarak diizenlenmirir.
Bir tarukhluan celcinme sebebinin varligi durumunda taruk, beyanda bulunmak
yakiimliilitinden kurtulacakur. Ogretide tarukliktan celeinme nedenleri, eekinme
zorunlulugu olan durumlar ve cekinme halekt olan durumlar olarak ileiye ayrilarak
incelenmekte, akrabahk nedeniyle tanikliktan cekinme halleri tatukliktan eekinmek
17
ocEic,
Ibrahim, 5726 sayth Tamk !Comma Kanunu ye Cali Tunic, Tern i Hukuk Dergisi,
sap:29, 2009, s.116.
DE=MENCi, Olgun; Ceza Mulnicemcsimie Tehlike hinde Bulunan Tantin 1Corunman, TBB
Dergisi, Sayi.83, 2009, s.75.
Katdantr.
halclu Ica
tanddtk
a..
Ak
samurai
kadar Id
devleti
nildiktai
gercegi I
vermek
zarara u
taya alu
yiikiimli
kendisin
nigt yala
icin bir
bakur; y
karmalc
tarukhk
Ka
Ancak
sonue,
durumu
sebebi k
YargIciar
Di;
Olkemit
konuda
gi ileri s
anlamlat
Integra c
diaenlet
tan geld;
=clan d
rukliktat
Ayrinu
1996,
2° OZTC
2008,i
17
:Josu
nutoklu
Katzlaw; Tanzaktan cekilme Hakh
deiti-
bald(' kapsammda degerlendirilmektedirl 9 . Basica bit ifadeyle bu durumlarda tamk,
tantIchk yapmak ya da yapmamak hususunda tercihte bulunmak hakluna sahiptir.
n cilca182) ve
la taruk
xc iken
lundan
malcaistrida,
ardimo
afmdan
Kanunu
nadikca
afindan
;al( kay;iderleri
1§turma
azminat
arc alin-
inlu Icatdir.
yükümlunmak
;elcinme
tyrilarak
Lkinmek
c Dergisi,
TBB
201
a. Akrabalsktan Kaynaklanan gekinme HaHeti
Akrabalik nedeniyle tanddiktan cekinmek haldurun" hukulti temeli, Anayasaint= 38. maddesinde yet alan ldmsenin kendini ve Icar.unda belirlenen dereceye
kadar Id alcrabalarun suclayia beyana zorlanamamasi :lest ve yine Anayasarun,
devleti aileyi korurnalcla giirevlendiren 41. maddesidir. Alcrabalik nedeniyle tamichktan celcinmek halclunin taninmasmin felsefi ve sosyolojik temeli de; tanigi,
gercegi ifade etmek yu1cum1u1uu ile ceza yargilamastnda belirli bir yalumna zarar
vermek endisesi arasinda btrakmarnalctadir. Tanigi gercegi soyleyerek bit yaluram
zarara ugratmak curtarnunda btralcmak ile ceza yargilamasinda maddi gercegi ortaya cdcarmak arasinda tercih yapan Icanun koyucu, bu durumlarda aileye yonelik
yfikurnluluklcrini de dikkate alarak, tamga celdnme haldurn tammtsur. Nitekim
kendisinin veya bir yaktrumn cezalanctinlman sonucuna gotilrecek mecburiyet, tam@ yalan beyana zorlama anlamint tastyacaktir. Oysa tatuldik gercegin Ogrenilmesi
icin bir aractir. himlendirmeden de antasilacagi there, tarnga saglanan imkan, bir
haktu; yiikiimhiliik degildir. Dolayistyla tank dilerse, yani maddi gercegi ortaya 9karmak hususunda istekli davranir ve ailevi yukilmluhiiklermni ikinci planda gorase
tamIchk yapmak imkinina da sahiptir.
Kartunda belirtilen ilk cekinme sebebi uphe1i veya sanigin nisanlist olmakur.
Ancak nisanhilk sebebiyle tamichIctan cekinme halduna ilikin hinciimden calcan
sonuc, ceicinme halclunin sadece taniklik yapilacagi strada bu iikinin var °Imam
durumundadir. Yani nisanhldc i1ikisi sonradan ortadan kalkmis ve basica cekinme
sebebi Icalmamissa taralchk yapilacalair. Her haltikarda bulerin beyanlannda
yargiclann ilave ozeni gostermesi gerektigi kanisindaym.
Diger bir celcinme hall ise uphcli veya sanigin esi veya eslci esi olma halinir.
Olkemiz actsindan One clIcan ciddi bir sonm dini nikahlt esler balummdandm Bu
konuda nisanhliga ilikin hukftmlerin dini nikahh esler halclunda uygulanabilecegi ileri siiriilmektedir. Ancak e ve evlilik kavramlanntn Medeni Kanununa gore
anlamiandatlmast gerektiginden bu yorumun kabulii miimkiin degildir. Zira dini
nildhh evlililder medeni hukuk anlamInda yok hiilcmiindedir. Bu nedenle mevcut
diizenleme Icarsasinda dini nikahh veya birlikte yasayan ciftler balummdan tandchktan celdnme haldct mevcut degildm Uygulamada adaietsiz sonuclar ortaya cdcmasindan &lap cinsiyet ayrimi yapmaksam birlikte yasayan cifder balumindan da tarulchIctan cekinme halduna iliskin diizerdeme yaptlmast gerektigini dilsiinmekteyiz.
Aynntd, bilgi icin Bic& Favzzootu, Metin, Ca Muhakemcsi Hukukunda Tanddrk, Ankara
:996, s. 149.
OZTGRK Babel, ERDEM Mustafa Ruhan, Uyguramalt Ceza Muhakcmcsi Hulcuku, Ankara
2008, s. 395 vd.
202
Prof Dr. Nur Centere Armagan I Fatih Selami Mahmutoglu
Bir diger cekinme haldu ise §iipheli veya sanigin lean hisunligindan veya kayin
hislintigindan iistsoy veya altsoyu olmakur. Aynca §iipheli veya sanigin iiciincil derece &hit kan veya ilcinci derece dahil kayin hisimlan da cekinme hakkina sahiptir.
Aralannda evlathk bag: bulunan ki§iler acisindan da celcinme hal& saglanmi§nr.
Medeni Kanuna baktigimada kan ye kaym hisiniligIndan iistsoy olan anne, baba,
bilyilkanne, bityiikbaba, e§in annesi, babas!, bilytikanne ye bilyiikbabasi; altsoy olarak coculdar ye toruniar lie Ociincii dereceye kadar dâhil olan kan Insunlan sayilan
kardefier, yegenler ye ildnci dereceye kadar olan kayin hisimlan olarak da e§in karde§leri tandeliktan celeinme hakluna sahip bulunmalctadirlar. CMUK'da yer alan
dilzenlemeye baluldiginda sihri (kayin) lusunlar balumindan evlilik bagi kalmasa
bile celeinme haktun.n buiundugu kabul etmekteydi. CMK'da boyle bir ifade yer
almamakla birlikte Turk Medeni Hukukunda kayin.hisimlik evlilik ortadan Icallesa
bile devam ettiginden ayni sonuca uln§ilmaktadfr.
Aynca ya§ kiiciikliigii, akil bastin@ veya alul zayif4 nedeniyle celcinmenin
onemini kavrayamayacak Idnler ancak kanuni temsilciled rizasiyla tank olarak
dinlenebilirler. Ancak burada ildli bir aynm yapilip, goalie ye alul hastasi ki§ilerin
tandeligm hukulei anlam ve sonuclanni leavrayabilecek durumda olup olmadigi dikkate alit-Amato:hr. celdnme hakluna sahip olan bu Id§ilerin algilama yetenegi varsa
onlann gorii§leri de almatak kanuni ternsilcisi vasitamyla, algdama yetenegi yoksa
dogrudan leanuni temsilci tarafindan celeinnze haldu kullandmalidir. Ancak kanuni
temsilci §ilpheli veya sande ise, bu karan hakim delilleri de goz oniinde bultmduraraic
vermelidir. Bu durum icin kanunda hakimin karar vermesine ili§kin acIle dilzenleme
olamamakla birlikte CMK m.76/4'den hareketle luyasen bu sonuca ulaplabilmektedir. Gercekten de kanunun 76/4. maddesinde tarukliktan cekinme sebeplerinin
varlii soz konusu oldugunda sanik ye §ilpheli di§indalei diger ki§iierin muayene veya
vilcuttan ornek alinmasin koruma tedbirinden kacinabilme imkâni vardir.
1
Tamicliktan cexinme halduna sahip bu ki§itere tanik olarak dinienilmeden
once mutlaka cekinme hatelannin varligi haurlatilmalicht 22 . Aksi takdirde elde edilen beyanlar delil olarak kullandamaz. Aynca bu kimselerin beyan verirken dahi
celeinme haidunin bulundugu unutulmamandir.
Aynntill bilgi icinbkz. MAHMUTOGLU. Fatih Selami, "Peden Muayenesi ye Viicuttan Ornek
Alinmasi" Risk Alundaki Global Diinya Toplumu ye Ceza Hulcuku, Prof. Dr. h. c. muk. HansHeinrich Jescheck Onuruna 27-29 RyLul 2009 tarihlerinde istanburcla Diizerdenen Uluslararass
Kolokyumun Kink 2011, s.412, 414.
21 "a- Sanildann C.Y. Yasasinda Ongeriilen yonteme gore dinlenmediklen ye bu nedenle suctm ankosullannin alas:rad* gozetilmelc, b- Haldannda tarnkhkran cekinme uyans, yapdmadtgi icin TCY.
am 288. maddesinin 2; uyansi yapilsaydi dahi ayni maddenin birinci benderi uyannca haldim
kuruLmak gerckirken, elcsik incelcmeyle ye sucun iinkosulunu ye cezadan babstIchk nedenlcrini
gazarda ermek suretiyle karat yerilmesi," (4. CDs E. 1993/5002, K. 1993/6077, T. 15.9.1993).
"Santm kaymyalidesi olan raruk H.G.'e tantichlaan cekinme halcks handaulmadan dinIcnerck CMUICun 47. maddesinc muhalcfer cdilmesi," 2. CD, E. 2001/28542 K. 2003/483 T.
26.2.2003.
21
.Kan
alto
hizi
kor
mu
Tan
sub
cek
bah
ala
der
bit§
seb
kat
din
girl
hal
hal
di§
vey
nin
mn
tan
hal
du,
yol
nn:
ker
23 (
24 •
1
Katdannz rand,Isktan cekilme Hada
203
b. Malekten Kaynaklanan cekinme Ilalleri
CMK m.46, Meslek ye siirekli utraislarz sebebiyle tantkltktan Fekinmi 23 basil@
&Janda tarukhktan celdnmeyi, hizmet sunuian kisilere giiven verdikieri talcdirde
hizmet yerebilecek meslek gnsplan (ayukathk, tip meslek tie sanadan mensuplan,
mall tilerde goreylendirtImil mii,cayirler ye noterler) baiumindan kabui etmistir. Soz
konusu harniin amaa sir saidama yftkiimlil1uü olan meslek mensuplanna kamunun duydugu giiveni korumakur. Basica bir ifadeyle tdsilerin ban hizmederden
yararlarurken hichir kuskuya dasmemeleriril saglamaicur. Bu Inmseler Ogrendilderi
sulan ve bilgileri mesleki ake ye etik kurallar geregi acildamamakla
ler. iste bu mesleid ye etik Lawler ceza yargilarnasina yansimakta ye bir tarakliktan
cekinme nedeni tiara karsinuza cikmalctadir. Ilgili madde kapsammda celdnme
hal& tatunan tic grup meslek rnensubu sunlarchr:
Ilk olarak maddenin 1/a bendinde dtizenienen avuicanar, stajyerleri ve yarduncdandu. Diizememeye gore avukadann bL stfattan yeya iisdendikieri yarg; gorevinden dolay; edindikleri bilgiler cekinme nal& lcapsanunda kalmaktachr. Edinilen
bliginin mudaka vekilet ilikisine dayanmas; gereicmemekte, sadece mesleki stfan
sebebiyle bilginin edinilmesi yeterli gona:mektedir. Ayukann mudalca Ellen ayukatlik yapmasma da ihtiyac yokn.r. Madoeden de anlasdant there stajyer ve yardunalar balctmindan da bu vasua ile eide edilen bilgiler ceidnme hakk kapsammda
girmektedir. ligia Kist yani bilginin sanibi nza gosterse dahi ayukatm cekinme
haiduru kullamp kullanmama hususunda talcdir yedcisi bulurunaktachr. celcirune
hakk; bulunan ikinci meslek grubu use saghk personelidir. Bu bagiamda helcimier,
di s heicimseri, eczaalar, ebeier ve bunlann yarclunc.ilan ye diger balk up mesielc
veya sal-laths; mensuplan cekinme hakkm; haizdirler. Kanunla, celdnme hakin mum= dter meslek grubu ise mali miisavirler ye notederdir.
Buna gore; avukatlar ye yard: ncuan dismda kalan dci meslek gruplan odium:Man ilgilinin nn gostermesi duruananda cekinme halck: ormdan kalkacak ye
tarniclik zorunlu olacakur. Kanunda belirtilen meslekier disinda mevzuatta cekinme
hal& tanman basicaca meslek gruplan da mevcuttur 24.
Meslek ye sanat sebebiyie tanachictan cckinme hakk: bakurundan tizerinde
dundmasi gereken husus mesiek mensuplan icin tamichktan ceicinmenin bir halt mx
yolcsa zort.nluluk mu oldugudur. Dfizenleraede yer alan ifadeden mes:ek mensupianum cekinme konusunda takdir haidan bulundugu, cekinip cekinmeme karannin
ken/ iradeiedne bagh oldugu gib: sonuc cikmaktachr. Maddenin formillasyonu
OZTORK-ERDEM, s. 398-399.
" Yasa koyuctinun saydtgi meslek gruplannin disinda basin mensupiannin, basin ozgtirlilp cerceyesinde haber icaynaklanni saklama hakian varchn Basin Yasastna gore surch yaym sahibi, sorundu
mildiir ye eser sahibi, bilgi ye beige dahil her thrill haber kaynaklann acildamaya ye bu konada
tantklik yapmaya zorlanamazIar (Basin Kanunu m.12). Orel yasliarda da sir saklamalda yukumlu
rundmus olan meslek gruplart tanikhkran celdnme halciaarn kullanabilmektedirler.
204
Prof Dr. Nur Centelie Armagan / Fatih Salami Mahmutoglu
boyle olmaida bidikte hincrntin ratio legisinden harekede cekinme zorunlulugunun
bulundugunun kabul edilmesi gerektigi kamundara. Bite gore ilgilinin nzas, soz
konusu oldugunda taruklik yapmak; nza olmadigmda ise taruklik yapmarnalc seklinde daha acdc bit diizenleme uygularna bakimindan da yararl; olacaktu
Goruldugu Cizere bit istisna (*Ind.% durum sanigin imsiyatifine bualcilmistm
Buradaki hahn lehe veya aleyhe oldugu
Thun takdirini yapacak olan samkur. Yani kururnun i§letillp isletilmeyecegine sank karat yerecektir. Asia -Ida bu hamtin diger
bir anlamt da, btiyle bit secenegin mevcudiyetinin samk lehine olusudur.
c. Devlet Sint Niteligindeki Bilgilerle ilgili Tantkitk
Ceza Muhakemesi Kartunu, kural-olarak bit suca ilikin bilgilerin deviet sun oimasindan bahisle mahkemeye kart gizli tutulamayacagini dazenlemisdr. Kanunda aynca hangi konulann devlet sun olarak kabul edilecegi de tatumianmistr.
Buna gore actidanmasi devletin di § ili§kilerine, milli sayurunasina ve giivenligine
zarar verebllecek, anayasal dazeni ye chs iliskilerinde tehlike yaratabilecek niteliktedevlet sun saydmaktadm
Devitt sun niteligindeki bit konuda tandclik yap mak miimkiin ise de bu her
ye
suc balummdan kabul echlmemistir. Tarukhg,m sot konusu olarab suc be
daha fazla hapis cezasim gerektiriyor olmalichr. Ancak kanundaki diizenleme bu
sonuca Masilmasi balumindan tereddildere neden olacak niteliktedir. Stigle ki; kanuna gore deviet sun genel bit tarukhktan cekinme nedeni deildir. Hukum sadece deviet surtna iliskin utak beyanuun hangi usulle almacagmi diizeruemektedir.
Kanunda yet alan dilzenlemede bu hakman sadece alt suun be* yil ye uteri olan
suclar batummdan uygulanaragina ye: vermisdr. Bu hilluntin kau laftI yorumundan alt sinin hesyil ye uteri haps cezasuu gerektiren suclar disinda 47. maddedeki
Owl dinleme usuliine degil, aleni yargdamada diger tandclarla ayni dinleme usulithe
tabi oldugu gibi bit sonuc ortaya cilunaktadir Id bu yorum hulcmtin ratio legisl
ile bagda§mamaktachr. Burada kastechlen, be§ rim alunda cezay; gerektiren suclar
bakimmdan tanikhktan cekinebilmenin miimktin olabilecegidir. Ancak bu husus
maddede acticca ifade edihnemistir2'.
25
Iiiildirn alt smin bes yddan az hapis cezasuu gcrektiren suclann yargdarnasinda devlet sun sebebiylc taruldiktan cekinmenin milmkiin olmachgt seklinde yorumlanabilccegi gibi, alt smut bes ridan
at hapis cezasun gerektiren suclarda mutlak cekinme sebcbi oidugu seklindc de yorumlanabilir.
Bu konuda Ogren& halcim olan god .", bes yildan at hapis cezasiru gercktircn suclarda cleylet sun
nedeniylc tandcbk yamlamayacagi seklindedir. Bit goritse gore deylet sun genel ozelligi nedeniylc
korunman ye ginenmesi gercken bilgiler oldugundan actkca inn verilen durumlar clismda celcinme nedeni oldugunu (DONAY) bit baska Oral ise 657 sayill Devlet Mcmurlan Kanunun 31
maddesinde memurlarm hizmede ilgili bilgileri ancak ilgifl balcarnn Tamil izniyle acalayabilecegi
hiikrniinclen harekctle alt smul 5 yildan at hapis cezasuu gerektiren suclarda ilgili balcamn izniyle
tanilclikyamlabdccegini ifade etrnektedir (MALK09 YOKSEICTEPE); Gotlisler için Bla- DONDAR. Meltem, ICKTC Ve Turk aza Yargdamast Ilukuklannda capraz Sorgulama 1.0. Sosyal
Bilimler Enstitusil, Yayinlanmamts Ytilcsek Lisans Teal, Istanbul 2005, s.150,151.
•
Kattlamn Tandeliktan celeilme Hakkt
205
Bit suck ilgfil olan bilgilerin devlet sun niteligini tastmas: hasinde devledn
gilvenligini tehlikeye dasurmemek 1cm tanigin mahkeme salornmda aleni olarak
degil de sadece mahkeme hakimi veya heyeti tarafindan dinlenebilecegird
Bu dinleme strastr.da zabit katib;^:1 dabi bulunamayacagt befirdimisdr.
Daha sonradan bu bilgilerin sadece sucun a9k4a kavusturulmasma yetecek kadar
olan lustut tutanaga gecirilecektir. Bu nokrada bir hususun altm: cizmek isteriz.
Bit bilginin deviet slat niteliginde olup olmadtguu mahkeme talcdir edecektir. Bu
nedenle tamgm beyardannda yer wan bilgilerin devlet sun nitetiginde olmachgt
sonuclma ulasilmat durumunda bu madde harnithan uygulanmamast gerekir.
Cumhurbaskantrun tan.kligt soz konusu oldugunda strrm nitesigini ve mahkerneye
bildin:mesini kendisi takdir eder. Ancalc ogredde bu dilzpnlemenin keyfilige yol
acacag: ve hukuk devled lie bagdasmayacag: ifade edilmektedir.
Uygulamada devlet =Ian bakimindan yapian bu 5zel dinlerne usulliniin
levsa kalacagu tarugm devlet memuru mmas: durumunda aminnin telkint veya
kendi kiise1 gonisti nedeniyle Mien bilgi vermeme yolunu secebilecegi, aynca yarg;cin surin iceriRini ve tarnamtru bilmeden neyi ne kadar soracaguu da takd:rde
gucluk yasayacagt ifade edilmektedirm.
D. Kentlisi ve yalunlan aleyhine cevap vermekten cekinme haldu
Bireylerin kendilerini ve lam:sada sayilan yamnlarun koruma icgildiithyle hareket edebilecelderi ongoriihniis ve Anayasa'run 38. maddesindeki iliceler gozetilerek bireyiere encinme hakk: tantnnustrn. Aks: daenleme hem Anayasa'da degindigimiz ilkeye ayktn olurdu hem de kistserin yatunlannt koruma amacyla gercege
aykin beyanda buiunmai.an Masmti ceza yargilamasinin nihai amacyla cansuch.
Ashnda bu durumda, tamidiktan cekinme kurumundan farkh olarak; tarukhk yaplimaktachr ancatc bu esnada tcarsdasilan bit soruya cevap vermekten kacuulmaxtaZira rnuhtemelen verilecek cevap beyanda bulumilan icisiler hakkmda bit ceza
sorusturmas: baslanimastril gerekdrir tikes:L.:edit
Befirtmeliyiz Ic nu kiiier hukuk davas: ya da disiplin sorusturmast actsacagmdan bahisle cekinme hakkm, kullanamazIat. cekinrne hakki sadece ceza somsturmasma neden olabilecek ndgiler baler -clan gecerildir. Do.aylslyla bu maddedetci
cescinme laakki mudak veya tam bir cekmme holcia degil Icsm: cekinmedirB. Zamanasimu kcesin hukumvga genel af nedeniyle ceza kovusturmasnun rnümxün o.MALK0c,
YOKSEKTEPE, Men; Aciklamalar ve Yorumlarla 5271 Sayth Yen: Cen Muhakemesi Kanur.u, 2005, s.166.
Anayasamn 38. Maddesulde yer veriler. bu ikcnin bit goranilmil olaraic, konumutta baglannh
oian, TCK 273/1-aklaki "kisinin Kendisinin ustsoy, alrsoy, es veya kardesinin sorusturrna ve kovusturmaya ugramasma neden olabilecek bir hususla ugh1 °tank yatan tanuchkta bulunmast balinde,
verilecek ces_ada indirim yapdabilecegi gibi cen vermekten de vazgecilebide barna gosterilebi:ir.
OZBEK-KANBUR-DOCAN-BACAKSIZ-TEPE, s.6: 8.
206
Prof Dr. Nur Centelffie Armagan / Fatih Selami Mahmutoklu
madigt durunharda dahi tarugm kendisi ve yaktnlan akyhinde beyanda bulunmaya
zorlanamayacagt kabul edilmelidir. Aynca kanunda tanta bu durumun handatdmast da zoruniuluk otarak diizenlenmistir.
IV. KATILANIN, CMK 45. MADDEDE ONGORCLEN KISILERDEN
BIRI OLMASI HALINDE, TANIKLIKTAN CEICIN. ME HAKKINI
ICULLANIP KULLANAMAYACACI SORUNU
Bilindigi iizere, suctan zarar Oren, malen sorumlu gibi statilier blr tarafa btralulacak olursa, davaya kanlan herkes, aym zamanda magdurdur. Durum Miyie
olunca, yasarnn, tarukhga anfta bulundugu magdura ilikin hukumleri, Icaulana da
dolaylt oarak tatbik edilebilecektir. Ancak kaulatun yargdamadaki iddia makami
lie paralel:ik art eden rolii got arch edilmemelidir. Bu sebeple upla sarnk beyanlarinda oldugu gibi kaulanin beyatunt degerlendirilirken daha dildcatli davranmak
gerelclidir.
Bu bagiamda Icarstmiza alum temet problem, Icanianin, CMK m.45'te &Igortilen kisilerden °Imam halinde, tantIchktan celcinme halcktrun kullandtp kuiianilamayacaidir. Ilemen ifade etmeliyiz Id, kattlantn, bit taraftan saruga yonelik isnatlarda bulunarak cezalanchnlmasim talep etmesi, diger taraftan ise, "belirli kifilere
saniklann alghine beyanlarda bulunnzameolanagun saglayan, tarnIchktan celdnrne
haldum kullanmast, silphesiz çelikili olmariln yam sin yasarun belli statillere tamdeg, bir halckm katilye kullarulmasichr. Gercekten de Icaularun, yalunt clan samga
yonelik cezalanchnlmast Istemiyle yaptigt bir suc ihban veya sikayeti sonrasmda
actlan icamu davasinda, sarnk aleyhine beyanda bulunmamak 1cm yararlatulabilecek
bir mliesseseye ba,svurmast, CMK md.45'in ratio legisi ile de bagdasmamaktachr
Aslinda degindigirniz bu çe1iki, Icaulantr. ceza yargtlamasindalci rolii dildcate ahr.dtg'Inda, daha betirgin bir bicimde ortaya alcmaktachr. Aciklayacak olursak,
kat:1am:1, her ne xadar iddia makatru :le paralellik an eden bir rola olsa da, kanlan
ile iddia maxammin yargtlamadalci fonksiyonlan bit actdan birbiriyle ordismemekredir. Soyle Ics; iddia makarm, sanigin hem -ehine, hem aleyhine clan hususlan
arasurmalc ye degerlendirmelde gorevlidir. Bu kapsamda da, sava, sand< hakiunda
beraat talep edebilecegi gibi, daha hafif Mr cezayl gerektiren suctan cezalandirdmastm da isteyebilir. Hartz lehe kanun yoluna dahi basvurabilir. Ancak tank=
yargilamada daima, sarugm ateyhine kararlar verilmesini, cezalanchnlmasun talep
ermesi gereididir". iddia maxamt gibi samk tehine lcanun yoiuna bara.ra irnkant
" Tam bu noktada, rind Icisketin bit davaya katilmasmdan ye kendi faaliyeti kapsarmnda islenen
suelardan doiayi nu& yamnda ya da karnsmda olabilecek temsilinden de sea etmek isteriz. Birinci
olasilikta, CMK 237. Madde geregince, tad kinnin kendi faaliyed chsmda inenen bit sue karsmnda ugradt zarar dikkate almmaktadm :kinci olamIrkta isc, CMK 249. Madde uyannca, bit Mid
kiinin faaliyeri cercevesinde islenen suclardan dolap yapilan sorugurma ye kovusturmada tiizel
kinnin organ veya temsiidsi, icardan vcya savunma makarm yarunda ycr alan stfanyla durunnaya
kabul edilmektedir. Belirtmeliyiz Id, samk Ichinc (man temsillerIc davaya mudahil oimak, klasik
aniarnda !anima olarak antanimamaltdr.
Katzlam Tan:R:444n Cekilme Hakks
—
207
yoktur. Kaulanin, sanik lehine bir durumu iceren, CMK 45. maddeye dayanarak tarukhkran cekinme haidam kullanmar tercih etmesi bu necterde de isabetli
degildir. Dolarsiyla kaularun CMK m.45 halcmtine binaen tarukatan cekinme
halduni kullanmar segmesi durumunda aruk katdan sifanrun da sona erecegini ve
CMK m. 243 3 iin aygulama irnkânz bulacagim sOylemek gereldr.
ire kaulan tarafin yargilamadaki izahl giic bu tuturnu, yalan tandclik sucu
dikkate alindigmda da caging bir tartismaya neden olabiiir. Bu konudald dustincemizi ifade etmeden Once, yalan tanildik sucunun failligini magdur ve kanlan slfatlariat da dikkate alarak belirleraeye caltsan doktrindeld eructed nakletmek isteriz.
Biz Orlin gore; "Yetkih ki1i veya kurul aniinde gercete aykin tantka yapan
yalan tamak supnun faili olabilir. Her ne kadar ClvIK'nin 236. maddesinde
"magdurun honk olarak dinlenmesi halinde yemin haric tanikhga Atkin Inikamler
uygulantr" denmekteyse de suf.:an zarar Oren magdur — davaya kind= kahlmastn- ya
da kamu davastna katdan taraf durumunda oldugundan, diger bir deyiger tantk olmadtindan dot ruyu thylemezse yalan tantkIde supnun faili olarak sorumlu tutulmamalichr,iftira SUctinlimeydana getiren hilafi hakikat bir beyanda bulundutu takdirde,
ifiira supnun cezastyla cezalanthrdmalzdsr.3°"
ya da surtan zarar Oren mudahilszfatznz tap maRana bir Orli§ ise;
sa da makam olarak degil ama kip olarak davaya taraftir ve onun beyant artik tatuk
degil samktan gayri tarafin beyanzehr. Bu bakimdan bu kimselerin yalan bayou 272
maddede yer alan sup oluiturmamaltehr”. 5271 sayth CMK'ntn 236 maddesindekt
hakfim ice magdurun tatuk olarak dinlenmesi durumunda tantkhga ikkin usuli hiikiimlerin uygulanacain na !tiara eder niteliktedir. ndenaektedir.
&ma karszlik diger Mr Orlin adavaya kanlarak
stfizhnt almanni
0/an maldurun da "esasen gorfip bildigini dogru olarak siiylemeye mecbur" oldugundan
bahisle yalan tantkhk suptnun faili
Belirtmeiiyiz ki, ilk lit:. Orli§ dogrudan magduriyeti, Oct:Inca goriis ise :nagdurun davaya katilip kanirnamasini esas aimaktadir. Turn bu yaklapmiar, CMK
45. raaddede sarlan ayni zaraanda Ionian &fauna sahip olmalan kapsamindaki bir irdelemer icermemektedir. Bizce, tanikliktan ceicinrne haidunin
nalciettigimiz olasilikta varligun ister kabul edelan, isterse reddedelim arnk boyie
bir durumda ilgili kiinin yargdama sirasinda Ostlentnis oldugu haskin fonitsiyondan yo:a clicmak daha dogru bir çözürn tam oacaktm Bu noloada da iic ihrima,:e
" ARTUK, Mehrnet Emin; GOKCEN, Ahmet; YEN1DONYA, Ahmet Caner; Turk Ceza Kanunu
5. Cilt, Anlcara,2009, s.5495'den naklen; MERAN, Necati; ICamu Goreylisine ye Adflyeye
tIikin Suclar, Ankara, 2006, s.27:.
3 ' ARTUK -GOKCEN- YENIDUNYA, s.5495, YASAR Osman, GOKCAN Hann Tahsin, ARTUc Mustafa, Yorwnlu-Uygularnali Turk Cea Kanunu, Cilt VI, Ankara, 2010,5.7932.
32 FEYZIOGLU, s.238,239, MALK0c, Ismail; GOLER, Mahmut; Uygularnada Turk Ceza Kanunu Owl Haicaraler, Cilt II, Ankara, s.2294.
208
Prof Dr. Nur Centele Armen I Fatib Selami Mahmutoliu
- -
karstlasilabilecektir. Ilk olarak tanikliktan 45. maddeyi gerekce gostererek beyanda
bulunamayacagmi aaldayan kisi, bize gore aslinda bir hal& kotilye kullanmanndan dolayi lcaulan nfatindan da vazgegmis sayisacagindan aruk one akan konumu
mag'dur taniklikur. Hatta bu kisi yargilamanin devaminda tanikliktan cekinme y5nundelci iradesini deginirie, beyanda bulunsa bu sifati nirecektir.
ikinci 6:at olarak, katilanin iradesi tanikliktan cekinme haldu bulundugu
halde lcullanmaym beyanda bulunacagi yoniindeyse, burada da tan.lchk yine On
plandadm
Ancak yaiumni suclayan mudahil, tamidiktan ceicinme raklu olmad:gi gorilsiinde ise ye bu gerekceye bagh olarak beyanda bulunuyorsa, art& tamIchk degil,
miidahillik sifau air basacaktir.
Ilk ild ihtimalde kaularun tandcliksifau daha baskin olacagi için, yargilama esnasinda dogru beyanda bulunmadiginda, yalan taniklik sucunclan cezalandiri/masi
miimkandin. Ancak iiciincil ihtimalde, yargdamada dogru beyanda bulunmayan
kaulan, tanik stattistine sahip olmadigindan, artik yalan taniklik sucundan cezalanchnlmasi oianakh degildir. Eger soz konusu beyanlar, TCK kapsanunda "iftira" veya
"Suc Uydurma" suclaran olusturuyorsa, bunlardan hakilm kurulmalichr.
Bu basilk balummdan son olarak sunu da belirtmeliyiz ki, CMK 201. madde
lcapsanunda, katilana da dogruclan soru yOneltebilme imiCam Icarsisinda, yukanda
haklun katilye kullanilmasma iliskin yapmi§ oldugumuz elestirilerin bit
dayanaksiz kalabilecegi dastinalebilir. Gercekten, CMK 201. madde sistematiginde, Cumhuriyet Savanna, mildafii veya velcil sifatiyla durustnaya katdan avulcata; saruga, kaulana, tamidara, bilirkisilere ye durusmaya cagnIrms diger kisilere,
durusma disiplinine uygun olarak dogrudan soru yoneitme haldu tarunmaktadir.
Ancak hukuk kulturiimuz, geienekler, hildmlerin ceza muhakemesinde sahip oiduklan otoriteyi devam atirme cabalan ye aynca hialchnle birlikte avulcat, sava
gibi diger sujeierin de nogrudan soru sorma tekniklerini tam olarak bilmemesi, bu
uygularnarun geregi gib: kullarulamamasina yol acmakrachr.
1§te katilan haidancla da tarukliktan celcinmeye yonelik maddelerin uygulamastria :man saglanmasinin yam sir; bir de CMK 201. maddeye gore nogrudan son:
yaneltmeye izin verilmediginde, adil yargilanma yorulinden boyle buyuk bir zaflyet
ortaya alcacaktir. Saingin mevcut delillere ula§abilm.e ye buniari sorgulayabilme
cercevesindeki savunma haldu, :Omit durumda Icalacaktu.
ICUNTER, Nurullah, YENISEY Feridun, NUHOCLU Ant, Muhakeme Hukuku Dah. Olarak
Ceza Muhalcr_mesi Hulcuku, Istanbul, 2008, s.673, dn:44'den naklen; " Tanck Once celcinmese
de sours celdnebilin Falcat Once cekirunis tanigin sonradan cekinmesini geri alip tanklik yapmast
durusma bitmeden Icabul edilebilir. Temyiz muhalcemesi strasinda ratuldsk yapacagim derse dinlenmesi icin bozma !arm verilmemelidir.(CG:3/1 I /86 YKD 87/6 929)."
Kat:limn Tandetartan cekilme Hakk:
209
ICAYNAKcA
AKYAZAN, Ahmet Emrah; Turk Ilukukunda Taruldarin Korunmasi, Ankara, 2010
ARTUIC, Mchmet Emin; GOKCEN, Ahmet; YENIDONYA, Atunet Caner; Turk Ca Kanunu
Serhi, 5. Cut, Ankara,2009
CENTEL, Nur; ZAFER, Hamide; Ca Muhakemcsi Hukuku, Istanbul, 2008
cICEK, Ibrahim; 5726 sayth Tan& Koruma Kanunu ve Gizli Tanik, Terazi Hukuk Dergisi, sap:29,
2009
DEOIRMENCL Colgan; Ceza Muhalcemesinde Tchlike lcinde Bulunan Tanigin Korunmasi, TBB
Dergisi, Say1.83, 2009
DONDAR, MeItem; KICTC Ve Turk Ceza Yargilamas Hukuldanncla capraz Sorgularna 1.0. Sosyal
Bilimier Enstiasii, Yarnlanmamis Ytilcsek Lisans Teri, Istanbul, 2005
FEYZIOOLU, Metin; Ceza Muhakemesi HukukundaTamklik, Ankara, 1996
KL'NTER, Nuralah; YENISEY Fcridun, NUHOCLU Aye, Muhalcane Hukuku Dali Olaraic Cera
Muhakcmcsi Hukuku, Istanbul, 2008
MAHMUTOOLU, Earth Selami; "Baku Muayenesi ye Viicutran Ornck AlmmaZ Risk Alundaki
Global Minya Toplumu vc Caa Hukuku, Prof. Dr. h. c. malt. Hans- Heinrich Jcscheck Onutuna 27-29 Eylill 2009 tarihlerinde Istanbulicla Daenlenen Uluslararasi Kolokyurnun ICitabl,
2011
MALKIN, Ismaili YOKSEKTEPE, Men; Acdclamalar Ve Yonmilarla 527: Sayali Yeni C,cza Muliaketnesi Kammu, 2005
MALKOc„, Ismail; GOLER, Mahmut; Uygulamada Turk C,eza Kanunu Ozel Hilkanler, Cilr
Ankara
MERAN, Nccati; Kamu Gorevlisine ve Adliyeye tlikJn Suclar, Ankara,2006
UZBEK, Val Ozer; Ceza Muhakcmcsi Huk-uku, Ankara, 2006
OZBEIC Yell Ozer; KANBUR Nihat, DOCAN Koray, BACAICSIZ Pinar, TEPE Ulcer; Ceza Muhakemesi Hacuku, Izmir, 2012
OZGENc, Izzet; Tilrk Ceza Hulcuku Genel Iiiikilmler, Ankara, 2009
OZTLYRK Bahri, ERDEM Mustafa Ruhan; Llygulamall Ceza Muhakcmesi Hukuku, Ankara 2008
SOYASLAN, Dugan; Ceza Muhakcmcsi Hukuku, Ankara, 20:0
SAH1N Cumhuz; GOKTORK, Neslihan; Ceza Muhakcmcsi Hukuku -E-, Ankara, 2012
MAHAN, Faruk; Caa Muhakemesi Hukuku, Ankara, 2006
ONVER,, Yener; HAICERI, Hakan; Ceza Muhakcmcsi Handal, Ankara, 2011
YA-SAR,
OSII12.11; GOKCAN, Hasan Tahsin; ARTUC, Mustafa; Yorumlu-Uygulamall Turk Ceza
Kanunu, Cult VI, Ankara, 2010
YURTCAN, Erdener; Ccza Yargilamast Hukuku, Istanbul, 2007