YASA TASARLAMA SÜRECİNDE ETKİ

YASA TASARLAMA SÜRECİNDE ETKİ DEĞERLENDİRMESİ
Kılavuz
1
ADALET BAKANLIĞI – FİNLANDİYA
YAYIN 2008: 4
YASA TASARLAMA SÜRECİNDE ETKİ DEĞERLENDİRMESİ
Kılavuz
2
FİNLANDİYA ADALET BAKANLIĞI
YAYIN 2008:4
Helsinki 2008
Çeviri: Sami Sarvilinna ISSN 1458-6444
Mizanpaj: Innocorp Oy ISBN 978-952-466-438-7
Basım: Edita Oyj 2008 ISBN 978-952-466-439-4 (PDF)
Önsöz
1 Kasım 2007’de, Adalet Bakanlığı’nın sunumu üzerine, Hükümet bu Etki Değerlendirme Kılavuzunu
kabul etmiştir. Kılavuz bir önceki Hükümetin ekonomik etki değerlendirme (1998), çevresel etki
değerlendirmesi (1998), iş etki değerlendirmesi (1999) ve bölgesel kalkınma etki değerlendirmesi
(2003) çözümlerinin yerini alır. Yeni Kılavuz yeni düzenleyici projeler yönünden ve askıdaki projeler
yönünden mümkün olduğunca ivedilikle uygulamaya konulmalıdır.
Etki Değerlendirme Kılavuzu, Kanun Tasarısı Yönergeleri (2004)’ni tamamlar. Etki değerlendirmesinin
gerektiği gibi değerlendirmeye alınması ve bütün Kanunların önerilen hükümlerinin, bu hükümlerin
uygulanmasından doğacak sonuçları olan etkisinin kısa bir tanımının içermesi için bir gerekliliktir.
Etki değerlendirmesi, önerilen düzenlemenin ekonomik etkisini, idari etkisini, çevresel etkisini ve
sosyal etkisini kapsar. Tasarlama sürecinin bir unsuru olan etki değerlendirmesinin ve farklı pek çok
aşamasının önemi vurgulanmıştır. Kılavuz, sektör sektör, hangi tür etkilerin müdahil olabileceğini, bu
etkilerin nasıl değerlendirileceğini ve ne tür yöntem ve bilgi kaynağının bu amaç için var olduğunu
tanımlar. Farklı sektörlerdeki ek bilgiler, etki değerlendirme örnekleri ve değerlendirmenin amacı için
uzman danışmanlara ilişkin iletişim bilgisi Adalet Bakanlığının web sayfasında, düzenleme ile ilgili
kısımda mevcuttur.
Etki Değerlendirme Kılavuzu yasa tasarlama sürecine uygulanabilir ve uygun olduğu müddetçe,
Anayasa’nın 80. Bölümünde atıfta bulunulduğu üzere Kanun Hükmünde Kararname ya da diğer
normlar gibi, bağlı düzenlemelerin tasarlanmasında da uygulanabilir. Rehber, benzer şekilde, AB
normlarının hazırlığı ve kabul edilmesi ile uluslar arası yükümlülüklerin uygulanmasına yönelik ulusal
etki değerlendirmesinde de uygulanabilir.
Adalet Bakanlığı Yasa Tasarlama Bölümü Revizyon Bürosu Etki Değerlendirme Kılavuzu ile uyumluluğu
izlemektedir.
Adalet Bakanı
Genel Müdür
Tuija Brax
Pekka Nurmi
3
İçerik
1 Düzenleyici süreçte etki değerlendirmesi……………………………………………………………………………………6
Niçin etki değerlendirmesi?
Etki değerlendirmesinin görünümü ve kapsamı
Etki değerlendirmesinin aşamaları
Ulusal düzenleyici süreçte etki değerlendirmesi
AB hükümlerinin tasarlanmasında ve diğer uluslar arası yükümlülüklerde etki değerlendirmesi
Bilgi kaynakları ve etki değerlendirmesi yöntemleri
2 Ekonomik etki değerlendirmesi……………………………………………………………………………………………….13
Ekonomik etkinin yapısı ve türleri
Hane halkında etki
İş yaşamında etki
Kamu maliyesinde etki
Ekonomide etki ve genel ekonomik etkinin değerlendirmesi
Ekonomik etki değerlendirmesinde yöntemler ve bilgi kaynakları
3 Kamu yönetiminde etki değerlendirmesi …………………………………………………………………………………21
Yetkili makamlar arası ilişkide etki
Görev ve prosedürlerde etki
Organizasyon ve personele ilişkin etki
İdari görevler ve maliyetler
4
4 Çevresel etki değerlendirmesi …………………………………………………………………………………………………..23
5 Sosyal etki değerlendirmesi ………………………………………………………………………………………………………25
Sosyal etkinin yapısı ve türleri
Vatandaşların statüsüne ve demokratik toplumun işleyişine ilişkin etki
Sosyal işler ve sağlığa ilişkin etki
Eşitlik, çocuklar ve cinsiyet eşitliğine ilişkin etki
İstihdam ve çalışma hayatına ilişkin etki
Suç önleme ve güvenliğe ilişkin etki
Bölgesel kalkınmaya ilişkin etki
Bilgi Toplumuna ilişkin etki
Etki tanımlaması için kontrol listesi………………………………………………………………………………………………33
5
1 Düzenleyici süreçte etki değerlendirmesi



Etki değerlendirmesinin asıl amacı, karar mercilerine, ellerindeki pek çok farklı düzenleyici
opsiyonun etkileri hakkında bilgi aktarımı yapmaktır.
Etki değerlendirmesi düzenleyici tasarının sadece bir yönünü oluşturur; düzenleyici sürecin
en başında değerlendirmeye alınmalıdır.
Etki değerlendirmesi düzenleyici projelere değin etkiler ile ilgilidir.
Niçin etki değerlendirmesi?
Düzenleyici süreçte etki değerlendirmesi, farklı düzenleyici opsiyonların etkilerine ilişkin verim
bilgisini düzenler. Etki değerlendirmesi yoluyla, karar mercilerinin farklı düzenleme opsiyonları ve
sonuçlarına ilişkin yeteri oranda güvenilir bilgiye erişimini sağlamak mümkündür. Kanunların ve diğer
hükümlerin etki değerlendirmesi politika yapmak, düzenlemenin toplumsal amaçlarının başarılmasını
teşviğe ilişkin gerekli temeldir. İyi etki değerlendirmesi ile daha iyi düzenlemeler üretmek
mümkündür.
Düzenleme, bir toplumun temel yapısını, yasaların kuralını ve temel haklar ile sosyal reformların
yapılmasını teminat altına alır. Bununla beraber, düzenleme sosyal reformları gerçekleştirebilmek için
tek araç değildir. Bahsi geçen örnekte, mesela kamusallık, eğitim, iş öz düzenleme ya da davranış
uyarlama sosyal değişim için düzenlemeden çok daha etkin bir araç olabilir.
Farklı opsiyonların etkisinin incelenmesi ve değerlendirmesi hedef grupların, paydaşların ve
düzenleme sürecine katılan diğer kişilerin fırsatlarını teşvik eder. Paydaşlar ve düzenleyici
reformlardan etkilenenler çoğunlukla etki ya da önerilen reforma ilişkin ilgili bilgi sunma
durumundadır. Reform projelerine ilişkin bilinç ve buna ilişkin tahmini etki, hedef gruplarına değişim
için hazırlığa dair yardım eder ve reformun uygulanmasını kolaylaştırır.
Etki değerlendirmesi ve sonuçlarının açık dağıtımı düzenleyici tasarının ve karar verme prosedürünün
şeffaflığını ve dolayısıyla karar mercilerinin güvenilirliğini artıracaktır. Karar merciinin, her halükarda,
bahsi geçen alternatif ya da yaklaşımı seçmesine dair gerekçeleri desteklemesi gereklidir.
Etki değerlendirmesinin görünümü ve kapsamı
Düzenleyici süreçte etki değerlendirmesinin pek çok yönü vardır:
1.
2.
3.
4.
Ekonomik etki
Kamu yönetiminde etki
Çevresel etki
Sosyal etki
Bu farklı yönler, örneğin iş, hane halkı, kamu maliyesi, ekonomi, merciiler, çevrenin durumu ve
geleceği, temel haklar, demokratik katılım, sağlık, eşitlik, bölgesel kalkınma, suçun önlenmesi ve bilgi
toplumu gibi bir dizi farklı türdeki etkiyi kapsar.
Değerlendirme eldeki farklı opsiyonların ilgili etkileri ile ilgilidir. Etki değerlendirmesinin kapsamı,
ayrıntıların derecesi ve yöntemi her zaman düzenleyici öneri ve öngörülen etkinin önemi ile orantılı
olmalıdır.
6
Etki değerlendirmesi projenin hem tasarlanmış etkileri ve yararları hem de maliyeti ve olası olumsuz
sonuçları ile ilgilenir. Riskler ve öngörülemeyen etkiler de değerlendirme esnasında gösterilmelidir.
Değerlendirmenin amacı eldeki farklı opsiyonların etkilerinin kapsamlı bir bakış açısını oluşturmaktır.
Etki doğrudan veya dolaylı olabilir ve farklı faktörler ile pek çok farklı neden zincirlerinin bileşiminden
doğabilir.
Örneğin, sokak bakımının, istihdam ve ekipman maliyeti gibi doğrundan bir ekonomik etkisi olduğu
gibi çevresel etkisi, sağlık etkisi ve insanların çevreden memnuniyet duyma etkisi de vardır.
Düzenlemeler, örneğin sıhhi maliyete ve insanların işteki kapasitelerine dolaylı olarak etkisi olabilir.
Benzer şekilde, düzenleme önemli ölçüde dolaylı ekonomik ya da diğer etkilere sahip olabilir.
Örneğin varlık vergisinin feshedilmesi, bireylerin varlık bilgisine dair polisin, vergi mercilerinin veri
tabanına artık ulaşamamasından dolayı, trafik cezasının hesaplamasının ilgili kişinin servetinin temel
alınarak yapılması imkânını da etkilemiştir.
Önerilen reformlar ve etkileri sadece mevcut durumla karşılaştırılmamalı, yürürlükteki düzenlemeler
değişmediği sürece öngörülebilir gelecek de dikkate alınmalıdır.
Etkinin önemi ve yapısını saptayabilmek için pek çok yararlı soru mevcuttur:
 Etkinin konusunu, ne grup insanlar, işler ya da ilgili taraflar ile hangi coğrafi alanlar oluşturur?
 Etkinin kapsamı nedir? Etki, toplumun geniş bir kesimi üzerinde midir yoksa sadece belirli bir
sosyal sektörü ya da alt grubu mu etkilemektedir?
 Etki doğrudan mı yoksa dolaylı mıdır? Hedef grupların faaliyetleri üzerinde doğrudan bir etkisi
var mıdır? Etki, farklı neden zincirleri yoluyla mı yoksa davranış uyarlama yoluyla mı
artmaktadır?
 Varsa, paralel bir etki söz konusu mudur? Olumsuz etki azaltılabilir ya da önlenebilir mi?
 Etki, düzenlemenin yürürlüğe girmesi ile birlikte hemen mi yoksa daha sonra mı kendini
göstermektedir? Etki, kısa vadeli midir, uzun vadeli midir, bir kereye mi mahsustur yoksa
tekrar eden nitelikte, sürekli ve kalıcı mıdır? Etki ve kapsamı zamanın geçmesine mi yoksa
karar verme sürecine mi bağlıdır?
 Tahmin edilen etkinin gerçekleşmesinin olasılığı nedir?
 Etkinin gerçekleşmesine dâhil olan riskler var mıdır? Bu riskler tahmin edilebilir mi, risklerle
başa çıkılabilir mi?
 Etki ile bu etki ile bağlantılı etkiler arasındaki karşılıklı ilişki nedir; kümülatif etki olasılığı
nedir?
 Etki değerlendirmesi sırasında dikkate alınması gereken askıda kalan başka düzenleyici
projeler ya da reformlar var mıdır?
Etki değerlendirmesinin aşamaları
Ulusal düzenleyici süreçte etki değerlendirmesi
Etki Değerlendirmesi Kılavuzu hem yasal sürece hem de uygunsa, Finlandiya Anayasasının 80.
bölümünde bahsi geçen Kanun Hükmünde Kararname ve diğer yasal kurallar gibi diğer düzenleyici
süreçlere uygulanabilir.
7
Etki değerlendirmesi düzenleyici sürecin doğasında olan unsurdur. Etki değerlendirmesi, sürecin
başlangıcında dikkatle ele alınmalıdır. Projenin iş tanımı yapılırken ve süreç ilk aşamasına girerken,
önemli etki alanları ve etki tanımlanmalıdır. Süreç devam ederken, olası alternatiflerin etki
değerlendirmesi ortaya çıkar. Buna ek olarak, etki değerlendirmesi, gerçekleştirilen herhangi bir
reformun takibini de içerir.
Düzenleyici sürecin bir parçası olarak etki değerlendirmesinin durumu ve ilerlemesi aşağıda
gösterilmiştir. Buna rağmen, uygulamada, her proje kendine has bir şekilde başlar ve değişen
çizgilerle ilerler. Bu, etki değerlendirmesi için de geçerlidir; her zaman bir aşamadan diğerine
geçilmez, tamamlanmış aşamaların zaman zaman geri yönde izlemesi ve yeniden değerlendirmesi
gerekebilir.
Ulusal düzenleyici süreçte etki değerlendirmesi
Ön ve birincil
çalışmalar
Hazırlık
Düzenli
tasarlama
Devam eden
tasarlama
Nihai halini
verme –
revizyon
Karar verme
Yorumlar ve duyumlar
Mevcut durumun
değerlendirilmesi,
projenin hedefleri
ve alternatif
çözümler
Farklı pek çok
alternatif çözüme
ilişkin etkinin
tanımlanması.
Kapsam ve etki
değerlendirmesinin
yöntemlerine
ilişkin karar
Tasarıyı yapan
kurum
tarafından, farklı
odak grupları,
uzmanlar ve
çalışmalar
yoluyla etki
değerlendirmesi.
Sonuçların
dokümantasyonu
Taslak
düzenlemede
sunulan
değerlendirmenin
temel bulguları
Karar
verme
sürecinde
etki
bilgisinin
kullanımı
Takip
Taslağın başlangıç aşaması: farklı düzenleyici çözümlerin etkisinin tanımlanması
Birincil etütler ve ön taslak değerlendirmesinin, mevcut durum ve hedefler temelinde, bir taslak
sürecin başında ihtiyaç duyulan, süreç için idari yapının seçiminin ve proje için iş tanımlarının
hazırlığının yapıldığı süreçtir. Bu aşamada, hedeflere varmak için yeni bir düzenlemeye mi gereklilik
duyulduğu yoksa buna eşdeğer, etkin ya da daha etkin çözümlerin zaten olup olmadığı konusuna dair
bir değerlendirme yapmak gereklidir. Proje başladığı zaman, istenilen etki değerlendirmesine ilişkin
kapsam ve yöntemlerin planlaması için çaba gösterilmeli ve mümkünse plan derhal iş tanımı
kapsamına alınmalıdır.
Tasarının başında, düzenleyici projenin etkisinin tanımlamak gereklidir ve olası farklı alternatiflerin
etkileri arasındaki farklara bakılmalıdır. Etkinin tanımlanması için bir kontrol listesi ekte verilmiştir.
Etki, ilgili olarak değerlendirilmiyorsa, daha ayrıntılı bir değerlendirmeden vazgeçilebilir. Etkinin
tanımlanmasının bir parçası olarak, ek etüt ve değerlendirme desteğinin tahmini yapılmalıdır.
Projenin önemli etkilerine dair başlangıç aşaması bulguları ve daha fazla değerlendirme yapma
ihtiyacı örneğin bir zabıt (memorandum) ya da ön etüt olarak kaydedilebilir. Bu noktada, önerinin,
8
bilinen herhangi bir şekilde bir etkisi olmayacağı şeklindeki saptama, karar mercileri için temel bir
gösterge niteliği taşıyabilir.
Düzenli tasarlama, yorumlar ve devam eden tasarlama: Etki değerlendirmesi, duyumların ve
yorumların kullanımı, bulguların kaydedilmesi
Başkanların oluşturduğu bir grup insan gibi projelerin tasarlanmasından sorumlu olan kişiler, daha
önce yapılmış olan ön etki araştırmalarının ilerleyen aşamalarda uygun etki değerlendirmesi şeklinde
sonuçlandığını görmelidir. Gerektiğinde, projeden sorumlu kişi, söz konusu sektörden sorumlu
komisyon üyeleri ya da diğer bakanlık görevlileri ile etki değerlendirmesinin kapsamı, türü ve
maliyetine ilişkin konuyu görüşmelidir. Daha sonra, etki değerlendirmesinin sonuçları bakan ve üst
düzey memurlara da verilmelidir.
Diğer bakanlıklar, merciler, uzman ve paydaşlardan gelen duyum ve yorumlar da etki
değerlendirmesinde kullanılmalıdır. Buna karşılık, düzenleyici projelerlere ilişkin yorumlarda bulunan
bakanlıklar, aynı şekilde söz konusu projede yeteri kadar etki değerlendirmesi yapılıp yapılmadığını
değerlendirmelidir. Duyumlar, sadece yasal Kanunların tasarlanmasına ait düzenli duyumlarla sınırlı
olmamalı, aynı zamanda tasarlama süreci boyunca paydaş deneyiminin kullanımı için sürekli bir araç
niteliğinde olmalıdır. Duyum aşamasından sonra alınan yorumlar temelinde etki değerlendirmesi
gerçekleştirilebilir.
Düzenli tasarlama aşamasında gerçekleştirilen etki değerlendirme sonuçları Yasa tasarısı ya da
çalışma grubu gibi tasarı dokümanlarına yazılabilir. Değerlendirme sürecinin ve sonuçlarının
kaydedilmesi, örneğin duyum, bilgi temini ve karar verme gibi tasarının farklı aşamalarında bilgiye
erişimin sağlanabilmesi için gereklidir.
Bir Yasada etkinin tanımlanması HELO kılavuzunu takip etmelidir (Hallituksen esityksen
laatimisohjeet. Oikeusministeriön julkaisu 2004:4, İngilizcesi de mevcuttur: Kanun Tasarı Yönergeleri,
Adalet Bakanlığı Yayınları 2006:3). Buna göre, gerekçeler yazılırken aşağıdaki bilgiler yer almalıdır:





Etki değerlendirmesinin temel bulguları
Değerlendirmenin yöntemi
Değerlendirmede kullanılan bilgi kaynakları
Uzmanların ya da paydaşların etkiye ilişkin duyumları
Etkiyi vurgulayan varsayımlar
Tablo ile ifade edilmiş bilgiler ve grafikler de destek bilgisi olarak kullanılabilir. Daha kapsamlı,
mümkünse ayrı bir etki değerlendirmesi tasarı sürecinde hazırlanmış ise, sadece Kanun’da önerilen
bütün değerlendirmeye ait referansları veren bir özet sunulmalıdır.
Nihai halini verme: Revizyon
Hükümet Kuralları Prosedürünün 30. bölümünde, Kanun tasarısı ve kanun hükmünde kararname
önerileri, durumun aciliyeti aksini gerektirmiyorsa, revizyon için Adalet Bakanlığına yollanmalıdır.
Diğer taraftan, az da olsa genel bir önem arz eden taslak kanun hükmünde kararname önerileri
revizyon için gönderilmelidir.
9
Adalet Bakanlığı Prosedür Kurallarının 43. bölümünde, revizyon, diğerleri ile birlikte, önerinin,
yürürlükte olan mevzuatı ve düzenleyici tasarıyı yöneten çeşitli yönerge ve kılavuzları dikkate alıp
almadığı konusunu kapsamalıdır.
Benzer şekilde, Revizyon Bürosu Kanun tasarılarına ilişkin etki değerlendirme kılavuzlarıyla uyum
konusunu izler. Değerlendirmede eksik yönler saptanırsa, bu etkiye ilişkin yorum söz konusu memura
ya da bakanlığa yöneltilebilir.
Karar verme: Etki bilgisinin kullanımı
Hükümet Memurları Rehberine (2004) göre, sunum dokümanı verilecek önerinin etkisine ilişkin bilgiyi
içermelidir. Karar veren merciinin kullanımı için, sunum dokümanının ön sayfası sunuma ilişkin özet
bilgiyi kapsamalıdır. Önerilen karar ki bu bir Kanun ya da Kanun Hükmünde Kararname olabilir, ihtiyaç
duyulduğu takdirde sunum zaptı gibi her zaman ek olarak sunulmalıdır. Sunum zaptı, önerinin ilgili
etkisi hakkında kısa bir tanım içermelidir. Eğer değerlendirmenin sonuçlarına dair ayrı bir yayın ya da
rapor hazırlandıysa, sunum zaptında bundan bahsedilmelidir. Ayrı değerlendirmeler sunum
materyaline eklenmez. Bu durum Kanunlar ve kanun hükmünde kararname önerileri ile önerilen
diğer kararlar için geçerlidir.
Zaman zaman Kanunda neler sunulabileceğine ilişkin daha ayrıntılı bir etki bilgisinin Hükümet ya da
Parlamento tarafından istendiği durumlar söz konusu olabilir. Bu nedenle, projeden sorumlu
memurun, ihtiyaç duyulduğu takdirde, tasarlama sürecinde ilgili bilgi ve değerlendirmenin derlenmiş
erişilebilir formatta verisini bulundurması önemlidir. Daha ayrıntılı etki değerlendirme rapor ve
yayınları örneğin hükümetin yuvarlak masa ya da gece oturumlarında bakanların dikkatine sunulabilir.
Tasarıdan sorumlu memur ya da söz konusu bakanlık Kanunun Parlamento’daki ilerleyişini izler.
Gerekirse, etki değerlendirme materyalleri seçilmiş Kanunu hazırlayan Komiteye arka plan bilgisi
olarak yollanabilir. Eğer Komite Kanunda değişiklik öngörürse, söz konusu bakanlık Komitenin
dikkatini önerilen değişikliklerin etkisini değerlendirme gerekliliğine çekmelidir.
Takip: Amaçlara nasıl ulaşıldığına ve ne tür değişikliklerin gerekli olduğuna dair değerlendirme
Takip, düzenleme uygulamasının önemli unsurlarından biridir; reformun öngörülen etkisinin olup
olmadığının değerlendirmesini içerdiği gibi karar almadan önce öngörülmemiş bir etkinin olup
olmadığını da kapsar. Takip tedbirleri tasarlama aşamasında tartışılmış olmalıdır.
Takibin amacı, düzenlemenin amaçlarına nasıl varıldığına dair bilgi toplanmasıdır, eğer varsa, hangi
değişikliklerin gerekli olduğunun bulunmasıdır. Parlamentonun, Hükümete cevabında, düzenlemenin
etkisi ile ilgili bir Hükümet takibi istemesi de mümkündür. Böyle bir durumda Hükümet, Parlamentoya
söz konusu etki ile ilgili bir bildirim sunar.
AB hükümlerinin tasarlanmasında ve diğer uluslar arası yükümlülüklerde etki değerlendirmesi
Avrupa Komisyonu kendi yasal çalışma programında bütün projeler için etki değerlendirmesi
oluşturur. Bunlar, önerilen düzenlemenin ekonomik, sosyal ve çevresel değerlendirmesini kapsayan
Komisyonun Etki Değerlendirme Kılavuzu (SEC(2005) 791)’na dayanır. Komisyon, Avrupa Birliği
Konseyi ve Avrupa Parlamentosu birbirlerinden etki değerlendirmesini zorunlu kılan kurumlar arası
bir mutabakat yapmıştır.
10
AB’deki her bir Üye Devletin yasal etki değerlendirmesinin özel şart ve gerekliliklerini, bütün birliğe
uygulanacak şekilde almak mümkün değildir. Bu nedenle, Hükümet ve Bakanlıklar, Finlandiya’ya
ilişkin AB yasal projelerini izlemek ve öngörmek ve ulusal düzeyde etkileri değerlendirmek
durumundadırlar. Bu tür projelerin tanımlanması örneğin Komisyonun planlama dokümanlarından ya
da yıllık çalışma programlarından alınabilir. Öngörme, uygulamada, bir konunun, Komisyon önerisi
erişilebilir olmadan, uygun AB İşleri Bölümü tarafından değerlendirmeye alınması anlamına gelebilir.
Komisyon önerisini yayımladığında, yetkili Bakanlık, AB İşleri Bakanlık Komitesi (Hükümetteki AB
İşleri Süreci ve Koordinasyonu) tarafından belirlenmiş olan kılavuza uygun olarak zaptı oluşturur;
temel zabıt ana dayanaklar olan AB yasama önerisinin yasal, ekonomik ve politik yönlerini düzenler.
Temel zabıt aynı şekilde Finlandiya’ya ilişkin önerinin temel düzenleyici, ekonomik ve diğer etkilerini
de kapsamalıdır. Komisyon önerisindeki etki değerlendirmesi uygun olduğu takdirde ulusal etki
değerlendirmesi sürecinde kullanılır.
Anayasanın 96. bölümünde atıfta bulunulduğu üzere, “U” konuları, Avrupa Birliği tarafından kararı
verilmesi gerekilen konuları oluşturur. Eğer Finlandiya AB üyesi olmasaydı, Anayasaya göre bu
konular, Parlamentonun yetkisi altına girecekti; bu tip konular Parlamentoya gitmeden önce
Hükümetin bir bildirimi ile gündeme getirilmelidir. Bu tip bir bildirim önerinin ve önerinin kapsadığı
Finlandiya’ya yönelik düzenleyici, ekonomik ve diğer etkilerin içeriğini özetlemelidir. Bildiri daha
önceden AB düzeyinde ele alınmış olası etki değerlendirmesini de kapsamalıdır.
Anayasanın 97. bölümünde atıfta bulunulduğu üzere, “E” konuları, prensip, içerik ve politik ihtilaf
bakımından büyük öneme sahip AB yasama konularıdır; bu tip konular Parlamentoya iletilmeden ve
AB seviyesinde bir öneri yayımlanma aşamasına gelinmeden önce Hükümet tarafından bir rapor
vasıtasıyla gündeme getirilmelidir. Rapor, Komisyon tarafından ele alınan etki değerlendirmesini
kapsamalı ve eğer mümkünse, aynı şekilde Finlandiya’da ele alınan birincil etki değerlendirmesini
içermelidir.
Uluslar arası yükümlülüklerin kabul edilmesi ve uygulanmasında, Etki Değerlendirme Kılavuzu uygun
olduğu müddetçe dikkate alınmalıdır. Bu tip durumlarda ve önerinin içeriği hesaba katıldığında, etki
değerlendirmesi Finlandiya bakış açısından önerinin uluslar arası etkisi de kapsayabilir.
11
Bilgi kaynakları ve etki değerlendirmesi yöntemleri
İstatistikler, araştırma raporları, etütler ve takip raporları gibi mevcut veri setleri etki
değerlendirmesinde bilgi kaynağı olarak kullanılabilir. Benzer şekilde düzenlemenin hedef grupları,
paydaşları ve uzmanlarından alınan duyumlar da bilgi toplama amaçlı kullanılabilir. Örneğin, yorum
isteği etki değerlendirmesine dikkat çekebilir ve önerinin etkisine ilişkin yorumcuların fikirleri
sorulabilir.
Etki değerlendirmesinde, daha önceden kazanılmış olan deneyimlerin, benzer projelerin ve daha önce
yapılmış olan reformların etkilerinin kullanılması da mümkündür. Diğer yararlı kaynaklar, benzer
reformlar kapsamında başka ülkelerde yürütülmüş olan etki değerlendirme ve takip etütlerini kapsar.
AB bağlantılı projelerde, ulusal etki değerlendirmesi Avrupa Komisyonu, Konseyi, Avrupa
Parlamentosu ve diğer Üye Devletler tarafından yürütülmüş etki değerlendirmelerinden elde
edilebilir.
Yöntemin seçimi, etki değerlendirmesi için gerekli olan bilgiyi elde etmek üzere en uygun maliyetli
yolun değerlendirmesi temelinde olmalıdır. Etki değerlendirmesinin bir dizi nicel ve nitel yöntemi
vardır. Etkinin nicel ve kesin olarak değerlendirilemediği durumlarda, yine de etkinin yönünü ve
büyüklüğü ile ortaya çıkabilecek bir dizi farklı neden zincirini değerlendirmek önemlidir.
Özellikle önemli ve karmaşık etkisi olan proje durumlarında, etkiye ilişkin yetersiz güvenilir bilgi
olması koşulunda, dış bir uzman tarafından ayrı bir etki değerlendirme raporunun hazırlanıp
hazırlanmayacağı değerlendirmeye alınmalıdır. Uzman hizmetinin atanmasında, kamu ihalesinde
yasama ve Devlet ihalelerine ilişkin daha ayrıntılı yönergeler dikkate alınmalıdır.
Etki değerlendirmesinin bilgi kaynakları ve yöntemlerine ilişkin daha fazla ayrıntı, 2-5 başlıkları
altında, sektöre özel yönergeler kısmında olduğu gibi Adalet Bakanlığının web sayfasında İyi
Düzenlemeler bölümünde sunulmuştur. Sektörün ilgili Bakanlığına sektöre özel ihale bilgisi ve
yöntemlerin kullanımı ile ilgili danışılabilir.
12
2 Ekonomik etki değerlendirmesi
“Ekonomik etki” aşağıdakilerle ilgilidir:




Hane halkı
İş
Kamu maliyesi
Ekonomi
Ekonomik etkinin yapısı ve türleri
Ekonomik etki değerlendirmesinin amacı önerilen düzenlemenin büyüme, istihdam, iş, rekabet ve
halkın refahını en yüksek düzeyde temin etmektir.
Ekonomik etki doğrudan fayda ve maliyet ile dolaylı etki altında sınıflandırılabilir. Önerilen
düzenlemeden doğan birikimler ya da Devlet veya belediye finansında fazladan maliyetler gibi iş
vergilendirmesi de doğrudan etki örnekleridir.
Doğrudan etkiye ek olarak, hedef grupların faaliyet ve davranışlarında dolaylı etkiyi olduğu kadar
önerilen düzenlemenin uzun vadeli bileşik etkisini incelemek de önemlidir. Davranış etkisi örneğin iş
piyasasında teşvik tedbirleri şeklinde olabilir ya da hedef grubun yeni düzenleme tarafından getirilen
şartlara uyumuna ilişkin olabilir. Örneğin nispi fiyatların değişimini etkileyen bir düzenleme ile böyle
bir durum ortaya çıkabilir ve böylelikle tüketim eğilimi, yatırım oranları ya da üretim teknolojilerinin
yeni koşullara uyumu gerekliliğini doğurabilir.
Ekonomik etki değerlendirmesinde, birinci adım önerilen düzenlemenin ve etkisinin bireylere, hane
halkına, çalışma hayatına, belediyelere, Devlete mi yoksa diğer hedef gruplara mı ilişkin olduğunu
saptamaktır. Düzenlemenin hedef grupları tanımlandıktan sonra, etki öncelikle, ayrı ayrı bu hedef
gruplarının bakış açısından değerlendirilir, daha sonra konu kamu maliyesi ve daha geniş ölçekli
ekonomi açısından ele alınır. Pek çok durumda, tekil düzenleme önerisinin makroekonomik ölçekte
dikkate değer ve önemli bir etkisi olmayacaktır ki bu da değerlendirmenin bu spesifik önerinin hedef
gruplarına tekrar yönlendirilebileceği anlamına gelir.
Hane halkında etki
Önerinin farklı nüfus gruplarında ve hane halkının mali durumuna bir etkisi var mıdır?
Hane halkı üzerindeki ekonomik etki daha çok farklı nüfus grupları ve farklı hane halkı türleri üzerinde
doğrudan etki durumundadır. Bu bağlamda, tüketim, fiyatlar, gelir ve yatırımlara dair daha ayrıntılı
bir analiz gerekmektedir.
Bu değerlendirmede, farklı bireylerin farklı mali durumları ve temel haklarının gerçekleşmesi dikkate
alınmalıdır. Hane halkı üzerindeki ekonomik etki, örneğin temel geçim ya da diğer başka önemli
hakların gerçekleşmesi gibi sadece sınırlı bir grup birey üzerinde olsa da önemli olabilir.
Hane halkının gelir ve maliyetini etkilediği durumlarda, tipik dolaysız etki, sosyal refah hükümlerinin
standartlarına ilişkin düzenlemelerden, kamu hizmetlerinden ya da hizmet kullanıcılarından alınan
aidatlardan ortaya çıkar. Aynı şekilde vergi düzenlemesinin hane halkının mali durumuna direkt etkisi
13
söz konusudur. Bu tip bir etki gelirin farklı nüfus grupları arasında yeniden dağılımı bakımından
değerlendirilebilir.
Önerinin hane halkı davranışı üzerinde etkisi var mıdır?
Yukarıda tanımlanan direkt etkinin yanı sıra, bir düzenleme önerisinin hane halkı davranışı üzerine
dolaylı, ancak mali olarak önemli bir etkisi olabilir. Böyle bir etki tüketici mal ve hizmet talebi artışı,
tedarikte değişiklikler ya da istihdam talebi ya da fiyat seviyelerinde artışlar şeklinde kendini
gösterebilir. Örneğin sosyal refah ya da vergi reformları iş piyasasının durumu üzerinde direkt etkiye
sahip olabilir. Bir düzenleyici önerinin planlı bir şekilde tüketici davranışında değişikliğe neden olacak
bir etkiye sahip olma amacı olabilir ki bu da önemli bir ekonomik etki ile sonuçlanacaktır.
Vergilendirmeyi, sağlıkta ya da sosyal refahta bireylerin gelişimlerini sağlayabilmek üzere örneğin
gıda maddeleri, tütün ya da alkol gibi hane halkının tüketici davranışlarında değişikliği teşvik etmek
üzere kullanmak mümkündür. Böylelikle bu grupların sağlık ve sosyal refah hizmetlerini arama
eğilimleri iyileşecek ve bu durum da kamu maliyesi üzerinde bir etki olarak kendini gösterecektir.
İş yaşamında etki
İş yaşamında etki ve öneminin değerlendirmesinde birinci adım, iş türlerinin ve öneri düzenlemeden
etkilenen iş kollarının saptanmasıdır. Bu bağlamda analiz, etkilenen bütün iş kollarını olduğu gibi farklı
iş sektörlerinden ya da farklı bölgesel ölçeklerden farklı iş hacimlerinin ya da personelin nasıl
etkilendiğini kapsamalıdır. Etki büyük olasılıkla farklı iş kolları için farklı olacağı gibi bazı iş kolları için
olumlu bazıları için olumsuz olacaktır.
İş piyasası açısından bakıldığında, etki büyük ölçekte ya da iş yaşamının büyük bir kısmını etkiliyorsa
dikkate alınabilir. Bu durumda, etki değerlendirmesi yoluyla konuyu ele alma gerekliliği ortaya çıkar;
bu gereklilik sadece sınırlı bir grup iş alanını kapsıyor ancak yine de faaliyetler ve hedef iş alanlarının
işleyiş şartları, piyasanın işleyişi ya da ekonomi bakımından önem arz ediyorsa da ortaya çıkar.
Genel iş sektörü ölçeğinde etki değerlendirmesine ek olarak, düzenlemenin firma ölçeğinde, yani tipik
iş odaklı bir bakış açısından işi etkilemesi de değerlendirilebilir. Örneğin, önerilen düzenleme sadece
küçük işletmeler ile ilgili ise, tipik iş üzerine etkisinin incelenmesi çoğunlukla yararlı olur.
Öneri düzenlemenin hedef iş alanlarının ve hedef sektörlerinin tanımlanmasının yanı sıra, mevcut
çevrenin durumu ve düzenlemenin yürürlüğe girmesiyle hedef iş alanlarının bulunduğu piyasa ile
işleyişin parametreleri (örneğin müşteriler, tedarikçiler, altyükleniciler, girdi maliyetleri, teknik
ilerlemeler, piyasanın erişilebilirliği, rekabet ve rekabetin türü) hakkında bir görüş oluşturmak
gereklidir. İleriki bir dönemde yürürlüğe girecek olan önerilerin etkilerini ölçebilmek için, mevcuttaki
durumun çok iyi bilinmesi gereklidir. Aynı şekilde, iş hayatı çevresinin de genel bir görünümünü
oluşturmak önemlidir.
Önerinin iş hayatında maliyete ya da kara etkisi var mıdır?
Vergilendirme ve farklı bir takım masraflar iş alanı için direkt finansal maliyetle sonuçlanır. Diğer
direkt maliyetler, işçilerin sosyal güvenlik aidatlarından, kurumlar vergisinden, sermaye kazancı
vergisinden ve tüketim vergilerinden (KDV ve kesinti) kaynaklanır. Dolaylı etki, genel talep ve
istihdam maliyeti yoluyla vergi gelirlerinden (sigorta primi, sermaye kazançları vergisi, belediye ve
14
Devlet vergileri) kaynaklanır. Vergi değişikliklerine ek olarak, devlet yardımının iş alanlarına sağlanan
pek çok şekli iş alanlarında, rekabette ve piyasanın işleyişinde etki yaratır.
Düzenlemeye ve uyuma adaptasyon iş yapmanın maliyetini artırır. Bu tip maliyetler makine, araç,
üretim yöntemi, tesis, bilgi sistemleri ve personel eğitimi söz konusu olduğunda bir kereye mahsus
olabilirken, istihdam, sermaye ve finansman maliyeti söz konusu olduğunda kendini tekrar eder
niteliktedir. Bununla birlikte düzenleme, iş yaşamının işleyişinde daha fazla özgürlük ve seçenek
getirmekle de sonuçlanabilir.
Pek çok düzenleme raporlama gerekliliği idari maliyete yol açmaktadır. Bu da bildiriler, lisans,
raporlama ve kayıt maliyetlerini içerir. Uygulamada, idari maliyetler iş alanlarının finansal
bölümlerine düşer ya da girişimcilerin çalışma saatlerini zorlaştırır, ya da dış kaynaklı mali hizmetlerin
kullanımını gerektirir. İdari maliyetleri, örneğin “standart maliyet modeli” gibi araçlarla ölçmek
mümkündür. Bu yöntem raporlama yükümlülükleriyle uyum sağlandığında çalışma saatlerindeki artış,
maliyetlerin değerlendirilmesi ya da dış kaynaklı hizmetlerin maliyeti ile hesaplanır. Çoğunlukla, idari
maliyetler küçük işletmeler ya da yeni çalışmaya başlayan işletmeler için orantısal külfet getirir.
Önerinin rekabet ve piyasanın işleyişine etkisi var mıdır?
Etki değerlendirmesi, önerinin işletmeler arasında rekabeti engelleyip engellemediği, sınırlayıp
sınırlamadığı ya da rekabete zarar verip vermediği bilgisini içermesi gerekir. Düzenleme piyasaya
erişirliği ve piyasa satış yoğunluğunu etkileyebildiği gibi, piyasada işin işleyişini ve rekabetçi
pozisyonların eşitliğini etkileyebilir. Rekabet tüketiciler için yararlıdır çünkü rekabet daha düşük
fiyatlara neden olur ve yeni mallar ve hizmetler için teşvik edicidir. Rekabet temel anlamda ekonomik
etkililiğe ve üretime katkıda bulunur. Bir düzenleyici projede reformun rekabeti önleyeceği ya da yok
edeceği saptanırsa, rekabeti daha az sınırlayıcı bir başka alternatif düzenleme seçilebileceği ve bu
yolla da ilk düzenlemenin hedeflerine varılacağı değerlendirilebilir.
Piyasa erişirliği, piyasada iş yapan pek çok sayıda iş kolu ve piyasa satış yoğunluğu, örneğin kişiye ait
haklara, kotalara, lisanslama sistemlerine ve işi yürüten gerekliliklere bağımlıdır. Düzenleme, söz
konusu iş koluna, rekabet edilebilirliğin bozulmasına yol açacak avantajlar sağlayabilir. Buna ek
olarak, piyasadaki işlerin etkinliği ürünlerin kalitesi, fiyatlandırma, pazarlama ya da reklam gibi iş
kolunun rekabet ettiği düzenlemelerden direkt olarak etkilenebildiği gibi rekabet etmeyi teşvik eden
unsurları azaltma yoluyla da dolaylı olarak etkilenebilir.
Önerinin küçük ya da orta büyüklükteki işletmelere, çalışmaya yeni başlayan işletmelere ya da işin
büyüme kapasitesine etkisi var mıdır?
Pek çok iş kolu küçük ya da orta büyüklüktedir (örneğin 2005 yılında bu tip işletmeler bütün
işletmelerin yüzde 99.8’ini oluşturmaktaydı). Pek çok düzenleyici projede etki, küçük işletmelerde
orantısal olarak daha büyüktür. Küçük işletmelerin işleyişleri çoğunlukla, vergilendirme, istihdam
sözleşmeleri, işverenlerin aidatları ve kurumsallaşma, çeşitli kayıtlar, istatistikler ve başka idari
külfetler ile beraberinde gelen maliyetlerle ilgili düzenlemelerden etkilenmez.
Değerlendirmenin bir unsuru da düzenleyici projenin girişimciliği teşvik edip etmediği ya da buna bir
engel oluşturup oluşturmadığı, ya da projenin yeni bir iş açmayı kolaylaştırıp kolaylaştırmadığı
yönünde olmalıdır. Düzenleme ayrıca bir iş kolunun büyüme şansını da etkiler. Yeni işlerin yaratılması
15
ve üretimin artırılmasında işletmeler en büyük rolü oynadığı için “girişimciliğin büyümesi” ve iş
faaliyetlerinin büyümesi üzerine etkiyi de değerlendirmek gereklidir
Önerinin yatırım, araştırma ve geliştirme veya inovasyon üzerinde bir etkisi var mıdır?
Düzenlemenin yatırım ve yatırım fırsatları üzerine bir etkisi olabilir. İşletme etki değerlendirmesinin
bir unsuru, sonuçta iş kollarının yatırımlarını artırıp artırmayacağını ya da yatırım oranının düşme
olasılığının olup olmadığını saptamaktır. Düzenleme, yatırım hedef ve zamanlamasını da etkileyebilir.
Pek çok iş sektöründe, araştırma ve geliştirme yatırımları üretim ve rekabet edilebilirliğin hayati bir
faktörüdür. Ayrıca, örneğin çevre dostu üretim teknolojilerinde ve ürünlerinde yatırım düzenlemenin
araçları ile teşvik edilebilir. Bunun bir parçası olarak, örneğin inovasyon, iş için uygun finansmandan
ve fikri mülkiyet haklarından etkilenir.
Bundan başka tasarlama aşamasında düzenlemenin tahmin edilebilirliğini değerlendirmek de
önemlidir çünkü ancak bu yolla iş kolları yatırımlarını yeteri kadar uzun bir zaman perspektifinde
planlayabilir.
Önerinin iş kollarının uluslar arası rekabet edebilirliğine etkisi var mıdır?
Düzenleme, Finlandiya iş yaşamının rekabet edebilir pozisyonunu, küresel piyasada çalışan diğer iş
alanları ile bağlantılı olarak güçlendirebilir ya da zayıflatabilir. Prensipte, yukarıda tartışılan bütün etki
tipleri iş alanının üretimine ve bunların uluslar arası rekabet edebilirliğine ilişkindir. Rekabet
edebilirlikle ilgili olarak, önerinin, Finlandiya iş yaşamını, onun en önemli rakiplerine uygulanmayan
şartlara uyum sağlamasını gerektirip gerektirmeyeceğini bilmek önemlidir. Rekabet edebilirlik
değerlendirmesi Finlandiya’nın ve Finlandiya düzenleyici çevresinin burada iş kurmaya yöneltici
teşvikler içerip içermediğinin analizine de yol açar.
Kamu maliyesinde etki
Kamu maliyesinde düzenleyici bir önerinin etkisini değerlendirirken, şu sınıflandırmaları kullanmak
mümkündür: Devlet yönetimi, belediye yönetimi, diğer kamu yönetimleri ile bağımsız sosyal güvenlik
fonları.
Önerinin kamu teşebbüslerinin finansmanına ya da kaynakların dağıtılmasına etkisi var mıdır?
Mali yönetim açısından, Devlet yönetimi bütçesel finansa, Devlet teşebbüslerine ve bütçe dışı Devlet
fonlarına ayrılır. Devlet finansmanına ilişkin etki değerlendirilirken, Devlet finansman çerçevesi ya da
bütçede veya bütçe dışı fonların finansmanda, finansmanın nasıl düzenlendiği saptanmalıdır.
Düzenleyici bir önerinin muhtemel finansal etkisi değerlendirildiğinde, bu, Devlet bütçesine ya da
kamu maliyesini yöneten hükümler veya yönergeler ile ters düşmemelidir.
Hükümetin Prosedür Kurallarının 31. Bölümüne göre, bir bakanlıkta hazırlanan bir konunun büyük
ekonomik ya da bütçesel çıkarımları olduğu durumda, Maliye Bakanlığından bir beyan temin
etmelidir. Bakanlık Finans Komitesi bütçedeki ayrı bir tahsis etmeye ya da bütçede daha önceden
olan bir tahsisin değişimine dâhil olmadan önce aynı şekilde Maliye Bakanlığından bir beyan temin
edilmelidir.
16
Tahmin edilen mali etki ve büyüklüğü aynı şekilde hükümete ait karar verme döneminde izlenmesi
gereken süreçle ilgili olabilir. Finans ve prensip bakımından önemli olan konular bu etkiye yönelik
Hükümet tarafından kesin karar olarak saptandığından Bakanlık Finans Komitesi tarafından, birincil
değerlendirmeye alınmalıdır. Bu karar (Maliye Bakanlığı, 3 Ocak 2002, N:r TM 0201) bir konunun
finans ve prensip bakımından önemli olup olmadığına dair parasal eşikleri ve diğer kriterleri ortaya
koyar.
Belediye maliyesine ilişkin etkinin değerlendirmesi ise belediyelerin gelir ve harcamalarıdır, belediye
federasyonlarının ya da teşebbüslerinin yönetsel belediye özerkliğine gereken önemi vermeleri
gerektiği gibi, sorunların, belediye maliyesine bir etkide bulunma durumunda da karar verme
döneminde gözlemlenecek prosedürlere de ilgili önemi göstermelidirler. Belediye özerkliği, kanun
yapıcıların, belediyelerin de uygulamada kendi yasal yetkilerini ortaya koymak için fonları olduğunu
görmesini gerektirir. Bu değerlendirmede mali etkinin temel sorusu, belediye gelir ve harcamalarına
ne olduğu ile farklı belediye gruplarının onlara verilen yükümlülükleri yerine getirmek için gerçek bir
fırsata olup olmadıklarıdır. Bu bağlamda, önerilen düzenleme tarafından belediyelere zorunlu kılınan
yükümlülüklerin daha ayrıntılı bir analizini, düzenli stratejik muhasebe ve ekonomi yöntemleri yoluyla
yapma için geçerli sebep vardır. Belediye maliyesine ilişkin etki, etkilerin belediyelerin mali dar
boğaza yol açtığı ve belediyelerin yasal zorunluluklarını yerine getirmesinde zorluk yarattığı
durumlarda da önemli olabilir.
Düzenleyici öneri ilgili tüzel kişiliklerin finansmanına ve farklı tüzel kişilikler arasında finans akışına
ilişkin direkt etkide bulunabilir. Bu durum genel anlamda, Devlet ve belediye sektörü arasındaki, pek
çok farklı yöntem ve idari araç ile düzenlenebilecek ve değerlendirilebilecek ekonomik ve finansal
ilişkiyi içerebilir. Belediye maliyesine büyük ölçüde etkisi olan öneriler Belediye Finansı ve Yönetimi
İstişari Komitesinde (Kuthanek) hazırlık tartışmalarına gidebilir. Buna ilaveten, Devlet bütçesi için
gerekçe bildirimi temel hizmetler için özel bir bölüm barındırır. Bu prosedürde yapılan hesaplama
tahminleri önerilen düzenlemenin mali etkisinin değerlendirilmesinde de son derece ciddiye
alınmalıdır. Kamu sektörünün sorumluluğunda olan temel sosyal hizmetlerin finansmanı, belediye
vergi geliri ve tüketici aidatlarının, Devletin kendi fonlarından kesinti ve ödeneklerine ilave
edilmesiyle yapılır. Bu nedenle, sosyal hizmetleri içeren düzenleyici önerinin çeşitli ekonomik etki
türleri olabilir. Hizmet hükümlerini geliştirebilmek üzere, Devletten ya da belediye fonlarından ek
fonlar pek çok farklı şekilde tahsis edilebilir ancak aynı şekilde düzenleyici bir önerinin sadece Devlet
ve belediyeler arasında ödeme yükümlülüğü üzerine etkisi vardır. Bu tip ödeme dengesi etkilerinin
değerlendirilmesi de önemlidir.
Diğer kamu idaresi örneğin özerk Åland adalarının, Evanjelik Lüteriyen Kilisesi ve Yunan Ortodoks
Kilisesi gibi Ulusal Emeklilik Kurumu gibi amme hukuku teşebbüslerinin de idaresini kapsar. Buna
karşılık, sosyal güvenlik fonları, özel istihdam emekliliği kurumları ile işsizler için destek fonu gibi diğer
sosyal güvenlik fonları anlamına gelir.
Kamu maliyesinin farklı aktör ve sektörlerine ilave olarak, düzenleyici önerinin ekonomik etkisinin sivil
toplum örgütleri ve üçüncül sektörün diğer yapılarının bakış açısından değerlendirilmesi gerekliliği
durumu da söz konusu olabilir. Özel ilgilerin teşviki dışında, kar amaçlı olmayanların, bazı özel
durumlarda kamu fonlarından desteklenebilen hizmet tanımlaması görevleri olabilir. Bu durumda,
pek çok aktörün bakış açısı tarafından, çıktının maliyet – fayda ilişkisini optimize etmek üzere
hizmetlere ilişkin daha ayrıntılı bir değerlendirme yapmak mümkündür.
17
Bununla beraber, kar amaçlı olmayan yapılara piyasanın rekabetine ya da işlemesine çok az bir etkisi
olduğu ya da hiç olmadığı durumlarda düzenli hizmet kamu kaynakları verilir. Uygulanabildiği
yerlerde, bu sorun, iş alanlarındaki rekabet ve piyasanın işleyişine ilişkin yukarıda tanımlanan şekilde
değerlendirilmelidir.
Önerinin kamu maliyesinin farklı yönlerine etkisi var mıdır?
Kamu maliyesine dâhil olan farklı teşebbüslere ilişkin ekonomik etki dışında, düzenleyici bir önerinin
ekonomik etkisi mali sürdürülebilirlik ve mali sistemin işleyişi ile ilgili olarak değerlendirilebilir. Bu
bağlamda, kamu geliri ve harcaması, hizmetlerin kapsadığı alanlar ve sosyal refah ile kamu
sektöründe istihdam üzerine etki daha ayrıntılı olarak incelenebilir. Uzun vadede, hane halkı ve iş
kollarında olanların davranışları üzerine etkinin değerlendirilmesi de gereklidir. Davranışsal
değişiklikler, bir kez daha, kamu hizmetlerinin taleplerine ilişkin etkide bulunabilir.
Projenin kamu sektörü üretimine ve üretimin teşvikine olası etkilerini değerlendirmek de önemlidir.
Asgari düzeyde, Hükümetin üretim kararları ve sektöre has üretim hedefleri bu değerlendirmede
dikkate alınmalıdır.
Düzenlemenin ekonomik etkisi kısa, orta ya da uzun vadede kendini gösterebilir. Nüfus yapısı,
teknolojik ilerleme ya da ekonomik büyüme oranları gibi ekonomik koşullardaki değişiklik, uzun
vadede düzenlemenin maliyet ve faydasını etkileyebilir. Benzer şekilde, etki değerlendirmesi farklı
zaman süreçlerinde benzer etkileri de kapsamalıdır.
18
Ekonomi üzerinde etki ve bütün ekonomik etkinin değerlendirilmesi
Önerinin genel ekonomik gelişme ve ulusal ekonomi üzerinde etkisi var mıdır?
Önerilen düzenlemenin hedef gruplar üzerinde ekonomik etkisinin değerlendirilmesi
tamamlandığında, makroekonomik bakış açısıyla, önerinin bir bütün olarak ekonomi üzerindeki etkisi
değerlendirmek gerekli olabilir. Makroekonomik etki istihdam oranlarına, yatırımlara, tüketime,
üretime, ithalata, ihracata ve fiyat aralıklarına ilişkin olabilir.
Makroekonomik değerlendirme aynı şekilde farklı idari sektörlerde kapsamlı bir etkisi olan çok uzun
vadeli eğilimlerin değerlendirilmesine olanak verir. Bu bakış açısı daha çok genel politika hedefleri ve
stabilite ile kamu maliyesinin sürdürülebilirliği ile ilgilidir.
Örneğin, istihdam edilmiş olan kişilerin iş piyasası dışında kalmaları (bakım oranında iniş) ile istihdam
temin etmede sorunlarla sonuçlanan nüfustaki değişiklikler, genel olarak büyümenin yavaşlaması
etkisini yaratabilir. Böyle bir durumda, kişilerin işte daha uzun süreler kalmalarını teşvik eden
düzenleyici araçların kullanılması önemlidir. Aslında bu tip bir etki, çoğunlukla örneğin emeklilik
sistemi ya da istihdam ödeneklerine ilişkin düzenleyici önerilerin direkt hedefidir. Bununla beraber,
ekonomide olduğu kadar sosyal yardım hükümleri ya da yetişkin eğitimi gibi diğer alanlarda da bir
etki olduğunun kabul edilmesi önemlidir.
Sonuç olarak, önerilen düzenlemenin, önerinin gerekçelendirilebilirliği bakış açısından da
değerlendirmek önem taşır. Genel ekonomik etkinin bu değerlendirmesi örneğin hane halkı ya da
işletmeler gibi belirli bir hedef grubu üzerinde, belediye ekonomisine ya da kamu teşebbüslerine
yüklenen yeni ekonomik külfet karşısında kazançlı ekonomik etkiyi dengeler. Ekonomik etki,
performans hedefleri ile pek çok Devlet tüzel kişiliği bakış açısından da değerlendirildikten sonra daha
geniş bir ölçekte Devlet ekonomisi bakış açısından değerlendirilebilir. Örneğin bir Devlet tüzel
kişiliğinde ya da Devlet sektöründeki birikimler diğer tüzel kişiliklerde ya da sektörlerde maliyetlerin
artmasına yol açabilir, bu da Devlet açısından aslında genel bir birikim olmaması ile sonuçlanabilir.
Bütün sistem için sonuç planlanan değişikliğinin aslında hiç yapılmaması olabilir.
Pek çok durumda, farklı ekonomik teşvik ve risklerin önem ve dağılımını ölçmek de önem taşır.
Ekonomik riskin kapsamını tam olarak tahmin etmek zor olabilir, ancak büyüklüğü
değerlendirilmelidir ve en azından önerinin değerlendirilen ekonomik etkisinin belirsiz doğası süreç
içerisinde düzgün bir şekilde belgelenmelidir.
Ekonomik etki değerlendirmesinde yöntem ve bilgi kaynakları
Parasal açıdan ekonomik etkinin değerlendirmesini yapmak önemlidir. Örneğin, vergilendirme, kamu
aidatları ya da işletmelere yüklenen idari külfet etkileri normalde nicel olarak ölçülebilir. Nicel bir
ölçüm mümkün değilse, etkinin büyüklüğü ve aralığı değerlendirilmelidir. Değerlendirme sürecinde
ölçüt verinin (çıktıların ve müşterilerin numarası gibi) kullanılması da mümkündür.
Düzenleyici bir projenin ekonomik etkisini nicel olarak değerlendirmek mümkün değilse, etkinin
ortaya çıkışının nitel bir değerlendirmesini, etkiyi oluşturan faktörleri, neden zincirlerini ve etkinin
yönü ve büyüklüğüne dair değerlendirmesini yapmak gereklidir. Bu daha çok, dolaylı etki ile
düzenleyici bir iyileştirmenin genelde düzenli direkt etkisine ek olarak “dinamik” ekonomik etkiye
ilişkin durumdur. Vergi temelini genişlettikleri ya da sınırladıkları ve bu nedenle geliri etkilemeleri
19
dolayısıyla vergi düzenlemelerinden kaynaklanan davranışsal değişim buna örnektir. Girişimciliğin
düzenlenmesi, piyasa girişi, yatırım olanakları, rekabet edebilirlik ve piyasanın işleyişine etkiler de
diğer örnekleri oluşturur.
Ekonomik etkinin nicel değerlendirmesi ayrıntılı istatistikî veriyi zorunlu kılar. Pek çok durumda,
değerlendirme belirli bir topluluk ya da hedef grubu tüzel kişilik olarak alır ve daha başlangıç
noktasında tahmini ortalamalar kullanır. Eğer istatistikî veri yoksa ekonomik etki örneğin anket
verileri ya da uzman analizleri yoluyla en azından kabaca ölçülmelidir.
Ortalamalar dışında, ekonomik etki değerlendirmesi uç noktalarla da ilgilenmelidir. Örneğin, Devlet
ve belediyeler arasındaki mali ilişkide, Devletin, belediyeler yeni görevler üstlendiğinde belediyelerin
yeteri kadar kaynak aldığını tanıması anlamına gelen belediye özerkliği ile ilintili fonlanan vekâlet
prensibi değerlendirilmelidir. Sonuç olarak, finansal dar boğazda olan belediyelerin durumu gerekli
olduğu takdirde ayrıca değerlendirilmelidir. Benzer değerlendirmeler aynı şekilde diğer gruplar ya da
bireyler üzerindeki etki değerlendirmek üzere de kullanılmalıdır (örneğin temel hakların yerine
getirilmesi gibi).
Sektördeki ajansların ve kurumların uzmanlıklarının ekonomik etki değerlendirilmesinde kullanılması
kaçınılmazdır. Örneğin Devlet Hazinesi Devlet için muhasebe ve bütçe bilgisini hazırlarken Finlandiya
İstatistik ulusal hesaplara ilişkin istatistikleri üretir.
İş kollarında etkinin değerlendirmesine yönelik bilgi kaynakları bütün iş kolları ile ilgili temel veriyi
sağlayan Finlandiya İstatistikleri iş kayıtları, vergi istatistikleri ve Çalışma Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı
ve İçişleri Bakanlığının “Toimiala Online” hizmetini kapsar. İşletme derneklerinde ya da işletmelerin
kendi içerisindeki mevcut bilgi de iş konusundaki etkinin değerlendirilmesinde kullanılabilir. Direkt
olarak çevrim için anketleri olan iş panelleri ile iş konusundaki röportajlar değerlendirme unsuru
olarak dikkate alınabilir. Buna ek olarak, rekabet halinde olan yapıların dikkatini, bir projenin rekabet
ve piyasanın işleyişi üzerinde etkisi olabileceğine çekmek de önemlidir.
Normalde, ekonomik etki değerlendirmesi ekonomik analiz yöntem bilgisini (sayısal denge modelleri,
ekonometrik modeller, fayda – maliyet analizleri gibi) ile muhasebe bilgisi ile diğer özel uzmanlık
alanları gerektirir; çoğunlukla dış uzman desteğini de almak gereklidir. Örneğin, Devlet Ekonomik
Araştırma Kurumu (VATT) kapsamlı etki değerlendirme projelerinde uzman görüşü sunar. Aynı şekilde
başka durumlarda, ekonomik araştırma ve işletme ekonomisinde uzman desteği tasarlama sürecinin
ve değerlendirmenin bir parçası olarak kullanılmalıdır.
20
3 Kamu yönetiminde etki değerlendirmesi
Kamu yönetimindeki etki değerlendirmesi aşağıdakilerle ilişkilidir:




Yetkili makamlar arası ilişki
Görev ve prosedürler
Organizasyon ve personel
İdari görevler ve maliyetler
Özellikle önerilen düzenlemenin hitap ettiği belirli bir merci ya da kamu sektörü belirliyse ve hitap
edilen bu kesimlerde amaç görevlerin, faaliyetlerin ya da prosedürlerin düzenlenmesi konusunda ise
Kamu yönetimindeki etki ölçülmelidir. Örneğin, Devlet idaresine ilişkin etkinin değerlendirilmesinde,
önerinin, resmi faaliyete yönelik mevcut kaynakları, söz konusu kaynakların dağıtımını ya da
makamlar arasındaki karşılıklı işbirliğini nasıl etkileyeceği konusuna dikkat edilmelidir.
Yetkili makamlar arası ilişki
Kamu yönetimine ilişkin etkinin değerlendirilmesinde, önerinin iş ve yetkinliklerin çeşitli kurumlar
arasında paylaşımını nasıl etkilediği saptanmalıdır. Devlet ve belediyeler arasındaki işlerin
dağılımındaki olası değişikler, Devlet kurumları arasındaki ilişkilere yönelik etki ve işbirliği olarak bu
başlık altında incelenmiştir (örneğin bir görevin bir kurumdan diğer kuruma verilmesi gibi). Bu tip
değişiklikler örneğin kayıtların transferi ya da bildirim görevinin başka kurumlara verilmesi ya da daha
güçlü işbirliği çabalarını kapsayabilir.
Görev ve prosedürler üzerinde etki
Kamu yönetimi etki değerlendirmesinde, önerinin, makamların görev ve prosedürlerinde
değişikliklere yol açıp açmadığı saptanmalıdır. Örneğin, temyiz hakkının genişletildiği ya da diğer hak
arama gelişmeleri değerlendirildiğinde, makamların iş yükü, ellerindeki kaynaklarla görevlerini
yapabilme ve çalışabilme şansı değerlendirilmelidir. İş yükündeki değişikliği değerlendirmedeki bir
olanak da kişi – yıl olarak iş yükünün ölçümünü yapmaktır. Görev ve prosedür etkisinin kişisel gelişim
ya da kurumlar tarafından artırılmış bilgi temini gerektirip gerektirmediği değerlendirilmelidir. Benzer
şekilde, değişikliğin farklı kurumların işleyiş prosedürlerini nasıl etkilediği değerlendirilmelidir.
Değerlendirmenin bir başka yönü, görevlerin kurumlardan bireylere mi yoksa özel sektöre mi
aktarıldığının ya da tam tersinin mi yapıldığının ve önerinin, bireylerin kurumlardan nasıl hizmet
aldığına bir etkisi olup olmadığının saptanmasıdır.
Organizasyon ve personel etkisi
Personel ve organizasyona yönelik etki bakımından, önerinin ne kadar personeli ve bu personelin
pozisyonlarını nasıl etkileyeceği ile önerinin idari yapıyı ve işleyişi etkileyip etkilemeyeceği konuları
saptanmalıdır. Eğer öneri, personel kısıntısına yol açacaksa, işten çıkarılmış personelin konumunun ne
şekilde düzenleneceği açıklanmalıdır. Personel artırımına gidilecekse, değerlendirme sürekli ya da
sürekli olmayan personel sözleşmesi konularını da kapsamalıdır. Buna ek olarak, değerlendirme olası
bina, mobilya ya da ekipman alımı konularını da ele almalıdır.
21
İdari görevler ve maliyetler
Düzenleme çoğunlukla makamlarda idari görevlerin ve maliyetlerin artmasına yol açan çeşitli türde
bildirim, muhasebe ve raporlama yükümlülüklerini kapsar. Bu tip idari külfetleri ölçebilmek üzere, ne
tür görevlerin dâhil olduğu, bu görevlerin ne kadar zorlayıcı olduğu ve bunların nasıl yerine
getirileceği değerlendirilmelidir. Değerlendirmenin bir noktası da idari görevlerin, makamların
görevlerini yerine getirme kapasitelerini nasıl etkileyeceğini saptamaktır.
22
4 Çevresel Etki Değerlendirmesi
Çevresel Etki Değerlendirmesi Resmi Plan ve Programları(200/2005)‘na ilişkin Kanunun ikinci kısmı
çevresel etki değerlendirmesini





İnsan sağlığı, yaşama koşulları ve konfor
Toprak, sular, hava, iklim, bitki örtüsü, hayvanlar ve doğal çeşitlilik
Topluluk yapısı, inşa edilmiş çevre, peyzaj, kent manzaraları ve kültürel miras
Doğal kaynakların kullanımı
Ve yukarıda bahsi geçenler arasındaki karşılıklı ilişkiler
üzerindeki etkiler olarak tanımlar.
Düzenleyici bir öneri kazançlı bir çevresel etki yaratma amacı taşıyabilir. Bunun tersine, bir başka
düzenleyici öneri zaman zaman etki değerlendirmesinin araçlarıyla saptanması gereken, sonrasında
kaçınılabilen ya da azaltılabilen çevreye zarar veren unsurlar kapsayabilir.
Çoğu zaman, düzenlemenin dolaylı bir çevresel etkisi olacaktır. Belirli bir kural, toplumun kurallarını
bir dizi neden zinciri yoluyla değiştirebilir. Dolaylı etkinin olasılığı düzenlemeden etkilenen işlevleri ve
hedef grupları saptayarak ve işlem koşullarının nasıl değiştiğini değerlendirilerek tahmin edilebilir.
Çevresel değerlendirme çoğunlukla etkinin ekonomik etki ya da iş etkisi gibi diğer şekillerine bağlıdır.
“Kirleten öder” prensibine göre, çevreye zarar veren işlerin maliyeti ile zararın uzaklaştırma önlemleri
üretim ya da tüketim maliyetlerine dâhil edilir ki böylelikle kirleten tarafından ödenir. Aidatlar,
ödenekler ve vergilerle ilgili düzenlemeler bu amaca ulaşmak için kullanılabilir.
Örneğin, vergiler, aidatlar ve ödeneklerle ilgili düzenleme üretim oranını dolayısıyla atmosfere, sulara
karışan emisyon miktarını ya da atık miktarını etkileyebilir. Enerji üretimi ve tüketimine ilişkin etkisi
olan düzenlemenin sağlık ve iklim değişikliği yönünden de önemli olabilecek emisyonlar ve hava
kalitesi üzerine dolaylı bir etkisi olacaktır.
Örneğin, taşıma fiyatlandırmasına ilişkin düzenleme, farklı taşıma araçlarının ya da yakıtlarının
vergilendirmesi, toplu taşıma ödenekleri ya da sözleşmeler trafik oranlarında, taşıt seçiminde, araç
emisyonlarında ve taşıma altyapısında direkt olarak kullanılabilir. Sanayi ve hizmetlerin coğrafi
konumları ve yoğunlukları, örneğin perakendecilik gibi, insanların bir yerden bir yere hareket etme ve
malları taşıma ihtiyaçlarını yansıtır. Buna karşılık, bu ihtiyaç topluluk yapısını, doğayı, emisyonları,
hava kalitesini, iklim değişikliğini, yaşam koşullarını ve insanların bunlardan keyif almalarını etkiler.
Düzenlemenin çevresel risk olasılığı ve bunların yönetimi üzerine etkisi olabilir. Bu tip bir düzenleme
tehlikeli maddelerin taşınması, deniz trafiği ya da genetiği değiştirilmiş organizmaların ithalatı ve
kullanımına ilişkindir. Örneğin taşkın ve fırtınaların zararlarının kontrolüne ilişkin bir düzenleme
çevresel risklerle de ilintilidir.
Örneğin, gemilerin buz sınıfları ve gemi geçiş yolu borcuna ilişkin düzenlemenin amacı bu yolların
bakımına ilişkin fonların yükseltilmesi ile buzkıran gemi yardımı teminidir. Eğer düşük buz sınıflı
gemiler yüksek geçiş borcu ile cezalandırılırsa, bu gemiler kış döneminde Finlandiya sularında daha az
görev yapacaklar ki bu da kaza riski ve risk yönetimi üzerine bir etkide bulunacaktır.
23
Keza, örneğin çevreyi ilgilendiren konularda planlamaya ve karar vermeye değin yükümlülükleri ile
ilgili değişikliği yürürlüğe koymak gibi idari yapılar ve faaliyetlere ilişkin düzenlemeler yoluyla da
çevresel etkiyi değerlendirmek mümkündür. Mesela, karar gücü pek çok görevi olan bir kurumda
yoğunlaşıyorsa ve karşılıklı olarak tutarsız amaçlar söz konusu ise çevresel değerlendirmeler
gerekenden daha az dikkat çekebilir. Buna rağmen, idari işlevsellikteki iyileştirmeler, çevresel koruma
açısından da yararlı olabilir. Aynı şekilde kararların zamanlaması da önemlidir: Karşılaşılan sorunlara
cevap olarak alınan hızlı kararlar uzun vadeli zararlı etkileri azaltabilir.
Çevresel etki küresel doğası itibariyle karakterize edilir. Neredeyse her etkinin sınır ötesi bir sonucu
olabilir. Örneğin, kalkınma yardımı ya da malların ithali direkt çevresel etkiye yol açabilir.
Yöntemler ve bilgi kaynakları
Düzenlemenin çevresel etkisi pek çok neden zinciri sonucu dolaysız olarak kendini gösterir ve bu
durum göreceli olarak genel bir seviyede tespit edilebildiğinden, çevresel etki değerlendirmesi
normalde açık ve net sayısal veriye dayanmaktan çok niteldir. Kesin tahminler üretmek yerine
çoğunlukla eğilim ve nedensel ilişkileri tanımlamak söz konusudur. Keza, değerlendirme yöntemleri
uzman analizi, kontrol listeleri ve istatistikî ve dikey çevresel etütler gibi mevcut bilgiler ile matrisler
şeklinde kendini gösterir. Bu tip verilerin doğasından kaynaklanan belirsizlikler ile yöntemler
açıklanmalıdır. Bununla beraber, belirsizlik çevresel etki değerlendirmesini engellemez; çevresel etki
gibi, zararlı etkinin önlenmesi ya da azaltılması da önerilen düzenlemenin etki değerlendirmesi içinde
ele alınmalıdır.
Finlandiya Çevre Kurumu (SYKE) ile özellikle Çevresel Politika Araştırma Programı ve SYKE Çevre
Yönetimi Bölümü, daha çok planlama aşamasında çevresel etki değerlendirmesi için destek verir ve
bilgi kaynakları ile yöntemlere ilişkin uzmanlığını sunar.
24
5 Sosyal etki değerlendirmesi
Sosyal etki, yukarıda bahsi geçen diğer etki formlarından farklı olarak şu anlamlara gelir:






Vatandaşın konumu üzerine ve demokratik toplumun işleyişi üzerine etki
Sosyal işler ve sağlık üzerine etki
Eşitlik, çocuklar ve cinsiyet eşitliği üzeri etki
Suç önleme ve güvenlik üzerine etki
Bölgesel kalkınma üzerine etki
Bilgi Toplumu üzerine etki
Sosyal etkinin doğası ve türleri
Doğası itibariyle, sosyal etki hem kendi arasında hem de diğer etki türleri ile etkileşim içinde olan pek
çok şekilde ortaya çıkar. Sosyal etki her zaman ekonomik etkiden ya da çevresel etkiden
ayrımsanamaz. Bu başlık, konuyu daha önceki başlıklarda ele alınmayan sosyal etki değerlendirmesi
yönünden ele almaktadır.
Burada bahsi geçen sosyal etkinin pek çok şekli Anayasanın temel hak hükümleri ile ilintilidir.
Önerinin, eşitlik gibi temel bir hakkı teşvik etme amacı olmalıdır: benzer şekilde düzenlemenin temel
hakların gerçekleştirilmesi üzerine dolaylı bir etkisi olabilir. Anayasadan gelen bazı değerlendirme
kriterleri eşitlik (Bölüm 6), özel hayatın gizliliği (Bölüm 10), dil ve kültür hakkı (Bölüm 17), çalışma
hakkı ile girişim özgürlüğü (Bölüm 18), sosyal güvenlik hakkı (Bölüm 19) ve adil yargılama hakkıdır
(Bölüm 21). Anayasanın 22. bölümüne göre, kamu kurumları temel hak ve insan haklarının
gerçekleştirilmesini temin etmek durumundadırlar. Değerlendirme sadece prensipte değil
uygulamada da hakların gerçekleştirilmesine hitap etmelidir.
Vatandaşın konumu üzerine ve demokratik toplumun işleyişi üzerine etki
Toplumdaki vatandaşların statüsü üzerine etki ve demokratik toplumun işleyişi üzerinde etki örneğin
değer ve davranışlar, temel hakların ve yargı süreci, vatandaşlar arasında işbirliği ve yasal ilişkiler,
nüfus gruplarının konumu ve davranışı ile demokratik toplumun işleyişi üzerindeki etkileri kapsar.
Önerilen düzenlenmenin etkisi öncelikle bireyin gözünden değerlendirilmelidir. Mesela, yargı süreci
üzerindeki etki değerlendirmesi, yargıya erişim ve farklı kurumların bunu işleme süreci, toplum daha
da değiştiği, küreselleştiği ve çeşitlendiği için daha çok önem kazanmaktadır.
Bireyler üzerindeki etkinin değerlendirmesi davranış, etik değerler ve tutumlar üzerine düzenleme
etkileri gibi sembolik etkiyi de kapsamalıdır. Buna bir örnek de kesin olarak insanların değerlerinden
ve bunun beraberinde gelen davranış intibakından ileri geldiği düşünülen cezai düzenleme olabilir.
İkinci nokta, önerinin insan ilişkileri üzerine ve bu yönde aldıkları kararlar üzerine etkisi olup
olmadığının düşünülmesidir. Örneğin, öneri sözleşme ya da girişim özgürlüğünü değiştiriyor ya da
sınırlıyor mu? Aynı zamanda, önerinin, bireylerin aileleri ile ilgili ilişkilerinde ya da kuşaklar arasındaki
ilişkilerinde karar verme fırsatlarını değiştirip değiştirmediği saptanmalıdır.
Üçüncü olarak, önerinin bireyler üzerinde politik kararları etkilemeye ilişkin fırsatları ya da
demokratik toplumun işleyişi üzerine bir etkisi olup olmadığı değerlendirilmelidir. Kararları etkilemek
ve politik sürece katılabilmek için araçlar, siyasi partiler, birlik faaliyetleri ve diğer STK çalışmaları
25
kadar, özellikle askıda kalan pek çok sorunla ilgili umuma açık duruşma gibi idari sürece katılımdır.
Aynı zamanda, değerlendirme STK’ların ve derneklerin konumunu ile bunların toplumda nasıl çalıştığı
kadar bireyler arasındaki karşılıklı ilişkiler, STK’lar, düzenleyici sürecin farklı aşamalarında yer alan
memurlar ile kanun yapıcıları da kapsamalıdır.
Yöntemler ve bilgi kaynakları
Vatandaşların konumuna ve karşılıklı ilişkilerine dair karar vermede, yararlı bir bilgi kaynağı,
Finlandiya’ya ve ulusal düzenleme üzerine direkt etkisi olabileceğinden ve Finlandiya’ya ait adli
kararları da ilgilendirdiği için Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin içtihadıdır.
Sosyal işler ve sağlık üzerinde etki
Sosyal işler ve sağlık üzerindeki etki örneğin, bireylerin ruhi ve fiziki sağlıkları ile refahları ve yaşama
koşulları üzerindeki etki anlamına gelir. Bireyleri, birey gruplarını, toplulukları veya bir bütün olarak
toplumu ilgilendiren böyle bir etki, sağlıkta, refahta ya da refahın dağılımında değişiklikler ile
sonuçlanır (örneğin farklı sosyo – ekonomik gruplar arasında). Eğer etki çocuklar ya da yaşlılar gibi
belirli bir birey grubu ile sınırlı ise, değerlendirme buna uyumlu olarak yapılmalıdır.
Her idari sektörde, sosyal işler ve sağlık üzerinde etkisi olacak kararlar alınmasına yol açan görevler
vardır. Günlük yaşamımızdaki, ev, kreş, okul, iş, komşuluk ve trafikle ilgili herhangi bir karar sağlığın
ve sosyal refahın teşvikine ya da bunların zararına yol açacak etkilere sahiptir.
İnsanların sağlık ve sosyal refahı pek çok yolla etkilenebilir. Bu araçlar bireysel, sosyal, yapısal,
çevresel veya kültürel olabilir ve daha iyi sağlık ve refah, davranış, herkesin günlük yaşamıyla
uğraşmak, sağlık bilinçli yaşam biçimi, sağlık bilgisine erişmek ve bu bilgiyi yorumlamak, hizmetlerden
yararlanma isteğini kapsar. Bu araçları hedefleyen önlemler yani refah ve sağlığın teşviki, yoksulluk,
sosyal dışlanma, işsizlik ve kamu sağlığı sorunları gibi çeşitli sosyal ve sağlık problemleri üzerine etkisi
olabilir. Düzenlemenin sosyal refah ve sağlık üzerine etkisi kendisini yukarıda bahsi geçen araçlar
yoluyla dolaylı olarak gösterebildiği gibi örneğin trafik güvenliği gibi durumlarda kendini direkt olarak
ortaya koyabilir.
Önleyici tedbirler durumunda, hiçbir direkt etki olmadığı durumlar da olabilir, ancak sağlık ve sosyal
refah ile ekonomi üzerine uzun vadeli etkiler bununla birlikte önemli olabilir. Düzenleyici projeler bir
bütünlük içerisinde yani bütünün bir parçası olarak bireysel irade ya da tedbirlerin kesin olarak
önemli olduğu durumlarda değerlendirilmelidir.
Yeterli finansman gereksinimi, sosyal ve sağlık etkisinin ekonomik bakış açısı tarafından
değerlendirilmesi gerektiği anlamına gelir. Eğer davranış çok daha az riskli ve sosyal olarak kapsayıcı
bir yönde düzenlenebilirse, dikkate değer birikimler yapılabilir. Bazı sağlık kazaları kısıtlayıcı
hükümlerle ele alınabilir (örneğin tütün düzenlemesi, alkol fiyatlandırma politikası, konutlandırma
politikası ve istihdam politikası gibi). Bu da tutarsız ve olası nitel farklı etkilerin ve göreceli
önemlerinin değerlendirilmesinin gerekli olacağı anlamına gelir.
26
Yöntemler ve bilgi kaynakları
Ulusal Araştırma ve Refah ve Sağlık Kalkınma Merkezi (STAKES) toplumsal etki değerlendirmesine
ilişkin yararlı dokümanlar yayımlamıştır. Gerektiğinde, STAKES bu tip değerlendirmeler için planlama
ve uygulama desteği de sunmaktadır. Ulusal Sağlık Kurumu ve Mesleki Sağlık Kurumu da insan
üzerine etkiye ilişkin bilgi sağlamaktadır. Bu sektördeki diğer yararlı bilgi üreticileri Finlandiya
Emeklilik Merkezi ve Sosyal Sigorta Kurumudur.
Eşitlik, çocuklar ve cinsiyet eşitliği üzerine etki
Bireysel seviyede bir etki değerlendirmesi yapılırken, etkinin bireyler ya da grupların eşitliği üzerinde
ya da hiç kimsenin cinsiyet, yaş, etnik orijin, dil, din, fikir, sağlık durumu, engellilik ya da diğer kişisel
durumlarından dolayı ayrımcılığa uğramadığına dair gereksinim üzerinde etkisi olup olmadığının
saptanması gerekir. Normalde, düzenleyici bir önerinin farklı nüfus grupları konumu üzerindeki etkisi
hane halkına ilişkin ekonomik etki değerlendirmesinde ele alınmıştır. Düzenleyici önerinin temel
haklar açısından etkisine ayrıca önem verilmelidir.
Çocuklar üzerinde etkinin değerlendirmesinin çıkış noktası, BM Çocuk Hakları sözleşmesidir.
Sözleşmenin 3(1) maddesine göre kamusal ya da özel sosyal yardım kuruluşları, mahkemeler, idari
makamlar veya yasama organları tarafından yapılan ve çocukları ilgilendiren bütün faaliyetlerde,
çocuğun yararı temel düşüncedir. Sözleşmeye göre, 18 yaşın altındaki herkes çocuk olarak
nitelendirilmiştir. Finlandiya hukukunda bu tanım aynıdır.
Çocuk üzerindeki etki bir çocuk nüfusu ya da bunun bir parçasını oluşturan grubun günlük yaşamına
direkt ya da endirekt etkide bulunan bir kararı kapsamaktadır. Değerlendirme genel olarak projenin
çocuğun çıkarını sağlamaya teşvik edip etmediğini ya da bunu nasıl yaptığını, ya da önceden
engelleyebilmek üzere çocuk üzerinde herhangi kötü bir etkinin önceden saptanmasını kapsamalıdır.
Belki de en kolayı kendi yaşam çevremizle ilgili kararlara atıfta bulunarak çocuklar üzerindeki etkinin
bir resminin çizilmesidir. Benzer şekilde çocuk üzerindeki etki sağlık, insan ilişkileri, yaşam, günlük
hayatla baş etme, katılım ve eşitlik kapsamında irdelenmelidir. Çocuklar dolaylı olarak ailenin mali
durumundaki ve aile hizmetlerindeki değişikliklerden, toplum ve bölgesel değişikliklerden ve sosyal
dokudan etkilenebilirler.
Cinsiyet eşitliği üzerindeki etki, düzenlemenin toplumun bireyleri olarak kadın ve erkekler üzerindeki
etki anlamına gelir. Özetle, hazırlık aşamasında olan düzenlemenin kadınları ve erkekleri ve bunların
toplumdaki ilişkilerini nasıl etkileyeceğinin irdelenerek değerlendirilmesidir. Bu tip değerlendirmeler
düzenleyici sürecin başında saptanır. Bulunması gereken birincil konu düzenlemenin yer alacağı
sektörün hali hazırda kadın ve erkek arasında farklılıklar gözetip gözetmediği ve sektörün kadın erkek
eşitliğini teşvik etme bakımından uygun olup olmadığına ilişkindir. Söz konusu sektörde kadın ve
erkek üzerine etki mevcutsa, bir cinsiyete diğerinden daha fazla zararlı olup olmadığı değerlendirildiği
gibi düzenlemenin etkisi nedeniyle bir cinsiyetin mensuplarının dezavantajlı bir konuma taşınıp
taşınmadığı da dikkate alınmalıdır.
Aşağıdaki sorular düzenleyici bir önerinin kadın ve erkek eşitliği üzerindeki etkisini değerlendirmek
üzere kullanılabilir:
Önerinin aşağıdaki konulara dair kadın ve erkeğe eşit davranılmasında bir etkisi var mıdır?
27








İş
Finans
Çocuklara bakma fırsatı ve aile ile işi dengeleme
İstihdam arayışı, istihdam, ilerleme ve kariyer gelişimi
Politikaya katılım ve politik etki
Sağlık ve hastalık olasılığı ile sağlık ve sıhhi hizmetler ihtiyacı
Güvenlik ve şiddet riski
Boş zaman, hobiler, rekreasyon ve cinsiyetlerin eşit davranıldığı diğer ilgili sektörler
Eşit davranış, şartların eşitliği değil fırsatların eşitliği anlamına gelir. Bu nedenle, farklar her zaman
eşit olmayan davranış şeklinde kendini göstermez. Örneğin, eğlence faaliyetlerinin eşit ele alınışı
kadın ve erkeklerin arayışta olduğu rekreasyonun aynı derecede destek alması anlamına gelmelidir.
Yöntemler ve bilgi kaynakları
Çocuklar üzerindeki etki değerlendirmesine dair bir el kitabı mevcuttur (Taskinen, Sirpa: Çocuklar
üzerindeki etkiyi değerlendirmek, 2006, STAKES). Değerlendirme, çocukları da fikirleri alınmak üzere
hesaba katmalıdır. Genç insanlardaki etkinin değerlendirilmesinde kullanılabilecek bir başka yararlı
kaynak ise Gençlik Devlet İstişare Komitesi (NUORA) tarafından üretilmiş olan materyallerdir.
Örneğin istatistikî veriler yoluyla cinsiyet eşitliğinin değerlendirilmesi, kadın ve erkek arasındaki farkın
kendini gösterdiği ve hazırlık aşamasında olan düzenlemeye ilişkin sektörlere hitap etmelidir.
Örneğin, Finlandiya İstatistiklerinde mevcut olan istatistikî verinin çoğu aynı zamanda cinsiyete göre
sınıflandırılmıştır. Bir başka değerlendirme aracı Sosyal İşler Bakanlığı ile düzenleyici projelerde
cinsiyet etkisinin değerlendirilmesine ilişkin Sağlık El Kitabıdır (SUVA El Kitabı).
İstihdam ve çalışma hayatına etki
İstihdam üzerine etki istihdam arz ve talebindeki değişiklikler temelinde değerlendirilebilir. Bireyler
çalışma güçlerini bir şirkete ya da kuruma sunarlar ya da kendi kendilerini girişimci olarak istihdam
ederler. Düzenleme, istihdam arz ve talebi üzerine bir etkide bulunabildiği gibi, ekonomik ya da
(yapısal) istihdam piyasası faktörleri yoluyla bunların dengesi üzerinde etkide bulunabilir.
Sosyal refah ya da istihdamın vergilendirilmesindeki değişiklikler istihdamın arzında teşvik edici rol
oynayabilir. Bu tip değişiklikler refahın miktarı, temeli ya da süresini ilgilendirebilir. Buna karşın,
istihdamdaki talep, örneğin sosyal refah katkısı gibi işverenler tarafından ödenebilen istihdam
maliyeti yönüyle düzenleme tarafından etkilenir.
İstihdam üzerine etkisi olan yapısal istihdam piyasası faktörleri eğitim, çalışma yeri güvenliği, çalışma
saatleri, işe alma veya işten çıkarma düzenlemelerini kapsar. Buna ilaveten, asgari ücret seviyesinin
ve genel olarak ücret belirlemesi (örneğin performans bağlantılı ödeme) yapısal faktörler olarak
tanımlanabilir.
İstihdam etkisi farklı gruplar için bölgeye, mesleki altyapıya, cinsiyet ve milliyete bağlı olarak farklılık
gösterebilir. Bu nedenle istihdam etkisini farklı birey grupları için ayrı değerlendirmek gerekir.
28
Ulusal ekonomiye etkisi olan bir düzenlemenin elbette istihdam üzerine de etkisi vardır. Kamu
maliyesine ilişkin etkisi olan düzenleme kamu sektöründeki istihdam üzerinde de etkisi olabilir ve bu
nedenle özel sektördeki istihdam üzerinde de etkisi görülebilir.
Spesifik istihdam etkisi dışında, düzenlemenin çalışma hayatına daha genel bir etkisi olabilir. Örneğin,
perakende ticarette açılış saatine ilişkin düzenleme mesai saatlerini etkiler ve nitelik gereklilikleri, bir
bireyin sürekli mi yoksa geçici olarak mı istihdam edileceğini saptar. İş yerinin güvenliği ve mesleki
sağlık düzenlemeleri moral bozukluğu ve çalışma kariyerinin süresi üzerinde etki yapar. Bir düzenleme
ulusal ölçekte istihdam birliklerine ve işveren federasyonlarına kanunda belirtilen zorunlu hükümler
dışında sözleşme yapmaya izin veriyorsa, etki farklı sektörlerdeki istihdam yönünden fikir ayrılıkları
yaratacaktır. Bu tip bir düzenlemenin aynı zamanda işverenler üzerinde olduğu kadar organize
olmayan işletmelerin statüsü üzerinde de etkisi olacaktır.
Yöntemler ve bilgi kaynakları
İstihdam üzerindeki etkinin değerlendirilmesi iş yeri anketleri ve çalışan yüzdesi temelinde Finlandiya
İstatistiklerinden elde edilebilir. Çalışma koşullarına ilişkin araştırmaya dayalı istatistikler aynı şekilde
değerlendirmede de bilgi kaynağı olarak kullanılabilir. Bu yönden yararlı olan diğer istatistikler
örneğin zaman kullanımı, bölgesel ekonomik göstergeler ve bölgesel üretim ve istihdam indekslerine
ilişkindir.
Finlandiya İstatistiklerinden elde edilebilecek istatistikî veriye ek olarak, işle ilgili düzenlemelerin
etkisinin değerlendirmesine yönelik bilgi Mesleki Sağlık Kurumunun araştırma ve yayınlarından elde
edilebilir. Ayrıca, Çalışma Bakanlığı ile Ekonomi Bakanlığının İstihdam Politika Belgesi örneğin
istihdam düzenlemesinin işleyişine ilişkin araştırma içerir.
Suç önleme ve güvenlik üzerinde etki
Güvenlik, bireylerin, toplumun kurallarına güveni olarak tanımlanabilir. Güvenlik; toplumun ve
toplum içindeki toplulukların kurallarına uyulmasına ve ortaya çıkan herhangi bir düzensizliğin
üzerine gidilmesine karşı bireylerin duyduğu güven olarak tanımlanabilir.
Güvenlik üzerine düzenleyici bir önerinin etkisi doğrudan ya da dolaylı olabilir, bu etki örneğin
topluluklarda ya da organizasyonlarda veri güvenliği, bina güvenliği, bireysel fiziksel güvenlik,
personel güvenliği, çalışma güvenliği, acil durum hizmetleri ve koruma ile ilgili olabilir. Bu bölüm daha
çok suç önleme ve suça ilişkin düzenlemenin etkilerini ele almaktadır.
Suç, çok ciddi anlamda maliyet yaratır ve topluma zarar verir. Suç politikası tedbirleri suçun ve suç
dolayısıyla meydana gelen zararın azaltılmasını hedefler. Bir de kendi başına suç politikasını
oluşturmayan tedbirler vardır ama bunların yine de suç ve suç önleme üzerinde dikkate değer etkisi
mevcuttur; buna örnek olarak ikamete ayrılmış yerleşimlerin ve işyerlerinin tasarlanması verilebilir.
Genel sosyal politika seçimleri ve örneğin yeni işletme uygulamaları suç veya suçla ilgili hayat
tarzındaki fırsatları azaltabilir.
Örneğin, motosiklet sürücülerinin kask takması zorunludur; bu tedbirin amacı trafik yaralanmalarını
azaltmaktır, ama aynı tedbir motosiklet hırsızlığını azaltmaya da yöneliktir. Çünkü olası hırsızlar
yanlarında kask taşımazlar ve kask takmadan motosikleti kullanan hırsızın yakalanma şansı çok daha
yüksektir.
29
Tipik bir suçun üç unsuru mevcuttur: suçun hedefi ya da kurban, suçu işleyen hazırlıklı kişi ve izleme
ya da koruma eksikliği. Suç, suçu işlemeye hazır kişinin yeterli izlemenin olmadığı bir yerde uygun bir
hedefle karşılaşması ile vuku bulur. Bu unsurlardan herhangi birindeki değişiklik suçun kendisini de
değiştirir: Bireylerin suç işleme istekleri, uygun suç hedefleri ya da kurbanlarına erişim ve kontrol
Suç ve suç önleme üzerine etkinin değerlendirilmesinde, suçun seviyesi ve doğasına ilişkin faktörler
ile suç önleme işinin ön koşullarını incelemek önemlidir. Suç önleme tedbirleri çoğunlukla iki gruba
ayrılır: Duruma bağlı önleme ve suç karşıtı toplum mühendisliği.
Duruma bağlı önleme günlük olarak ortaya çıkabilecek suç fırsatlarının, bunların zorlaştırılması,
yararlanılabilirliğin azaltılması ve riskinin yükseltilmesi yoluyla aşağıya çekilmesidir. Duruma bağlı
önlemenin temeli, fırsatların daha az sıklıkla ortaya çıkması, suç işlemenin zorlaştırılmasının
artırılması, yasaya uygun davranışın ödüllendirilmesi için günlük yaşamın düzenlenmesidir. Suça karşı
toplumsal mühendislik çocukluk ve ergenlik döneminde risk faktörlerinin azaltılması tedbirleri ile
ileride suça meyilli hayat tarzına yol açacak sosyal şartların bertaraf edilmesi tedbirlerini içerir.
Yöntemler ve bilgi kaynakları
Suç ve suçun önlenmesine dair etkinin değerlendirilmesi, farklı düzenleyici seçeneklerin yüksek bir
maliyet – fayda analizini gerektirebilir. Pek çok durumda, etki, örneğin deneyime dayalı olarak
(ampirik) veri ya da genel olarak kabul edilmiş kriminolojik öğretiler referansıyla tahmin edilebilir.
Suça ilişkin etkinin değerlendirilmesi için veri örneğin Finlandiya İstatistikleri ile Yasal Politika Ulusal
Araştırma Kurumu (Oputla)’ndan elde edilebilir. Optula suç durumları ile hukuk ve adalet üzerine
sürekli yayınlar çıkarır. Finlandiya İstatistikleri yargıya ilişkin bir bölümü ücretsiz olan hazır istatistikler
üretir. Bu alandaki özel istatistiki tablolar, örneğin raporlanmış suçlar, suç hükümleri, davalıları,
mahkumları, ceza ve infaz ile politika, savcılık, mahkeme tedbirleri ile yükümlülükler gibi konuları
kapsar.
Bölgesel kalkınma üzerinde etki
Düzenleyici öneri, farklı bölgelerin kalkınması üzerine doğrudan ya da dolaylı, bölgesel politika ve
bölgesel etkilere ulaşmak gibi bölgesel kalkınma üzerinde etkide bulunabilir. Pek çok durumda,
bölgesel kalkınma etkileri ekonomik ya da çevresel etki şeklinde kendine gösterir ki bu da durumun,
ilgili bölümlerde tanımlanan yöntemler referans alınarak değerlendirilmesi anlamına gelir.
Bölgesel kalkınmanın temel unsurları aşağıdaki gibidir:





Bölgelerdeki üretim ve istihdam
İş faaliyetleri ve rekabetçilik
Vatandaşların refahı ve hizmetlerin mevcudiyeti
Bölgesel kalkınmanın finansmanı ve yatırım
Altyapı ve çevrenin durumu
Bölgesel Kalkınma Kanununun birincil hedefi bölgeler arasında rekabeti artırmak ve dengeli bir
bölgesel kalkınmayı teşvik etmektir. Benzer şekilde, önerilen düzenlemenin bölgesel kalkınma
etkisinin değerlendirmesi, önerilen düzenlemeyle bağlantılı olan tedbirlerin bir sonucu olarak farklı
bölgelerin durumunun nasıl değiştiği konusuna hitap etmelidir. Önerinin bazı bölgelerde zarar verici
30
bir etkisi olup olmadığı konusuna dikkat edilmelidir. İşletme bakış açısında ise, ana konular, örneğin
destek yatırımları yoluyla işletmelerin kalkınması ile istihdamın mevcudiyetidir. Bireysel bakış açısı
bakımından ise, her yönüyle refahın teşvik edilmesi söz konusudur. Bu nedenle, sosyal ve sağlık
hizmetleri ile eğitim ve ulaşım altyapısı düzenlemelerinin bölgedeki hizmetlerin varlığını nasıl
etkilediği saptanmalıdır. Değerlendirilmesi gereken bir başka konu ise dil haklarının
gerçekleştirilmesine ilişkindir.
Herhangi bir düzenlemenin etkisi coğrafyaya, ticari yapıya ve nüfusa bağlı olarak bölgeden bölgeye
değişebilir.
Örneğin, balıkçılık düzenlemeleri izin verilen balık tutmaya bağlı olarak kıyı ve nehir alanlarında
avantajlıdır. Baltık Denizinde somon balıkçılığı kıyısal ve adalar bölgesinde avantajlıdır ancak Bothnia
Körfezine akan nehir kıyılarındaki balıkçılık endüstrisine olduğu kadar bununla ilintili olan turizm
endüstrisi için zararlı olabilir.
Bölgesel gelişim etkisi farklı tür bölgelere ve ülkenin farklı bölümlerinde bulunan bölgelere hitap
etmelidir. Değerlendirmenin aşamaları Devlet idari bölgeleri, büyük bölgeler, şehirler, metropoliten
alanlar ve belediyeler şeklinde olmalıdır. Önerilen düzenlemenin içeriğine bağlı olarak, şehirsel
bölgeler, banliyö bölgeleri, ana kırsal bölgeler, seyrek nüfuslu bölgeler ve adasal bölgeler gibi diğer
birimler de kullanılabilir.
Yöntemler ve bilgi kaynakları
Finlandiya Yerel ve Bölgesel Kurumlar Derneği, bölgesel kalkınma etkisinin değerlendirilmesinde
birincil bilgi kaynağıdır. Diğer yararlı bilgi ise Finlandiya İstatistiklerinin bölgesel istatistiklerinden elde
edilebilir (bölgesel veri tabanı, şehir göstergeleri, bölgesel göstergeler, vs). Finlandiya İstatistikleri
bölgesel kalkınmaya ilişkin analizler de üretir. Araştırma kurumları arasında, Devlet Ekonomik
Araştırma Kurumu (VATT) ve Pellerva Ekonomik Araştırma Kurumu (PTT) de bölgesel kalkınma
etkilerinin değerlendirmesinde uzmanlaşmışlardır.
Bilgi Toplumu üzerinde etki
Bilgi toplumu üzerinde etki, aşağıdakiler üzerinde doğrudan ya da dolaylı etki anlamına gelir:



Bilgi toplumu hizmeti sağlayan işletmeler
Bu tip hizmetleri kullanan bireyler ve bu bireyler davranışı
Bilişim ve iletişim teknolojileri altyapısı
Bilgi toplumu etkisi düzenleyici hedefin bir anlatımı olarak ortaya çıkabilir ya da dolaylı olabilir. Bilgi
toplumu üzerindeki etki genelde, başta ekonomik etki ya da iş etkisi olmak üzere, bireylerin konumu
ve fırsatları gibi diğer etki türleri ile bağlantılıdır.
Bilgi toplumuna ilişkin faydalı etkisi olan bir düzenleme, bilgi toplumunun temel yapısını
desteklemeye uygundur ve küresel iletişim piyasasında Finlandiya Bilişim ve İletişim Teknolojileri
işletmelerinin rekabet edebilirliğini geliştirir. Eğer bir düzenleme e-hizmetlerde, ağ ve ekipmanlarda
arz ve talebi artırırsa, normalde bilgi toplumu hizmeti sunan işletmelerin durumunu iyileştirip daha
genel anlamda bilgi toplumunun gelişimini teşvik eder. Kazançlı bilgi toplumu etkisi olan en tipik
31
düzenleme araştırma ve geliştirme için teşvik edici unsurlar sunan ve yeni e-hizmet uyumu ile yeni
teknolojik işletme girişimlerini destekleyen nitelikte olandır.
Düzenlemenin eğer elektronik yollarla bireylerin politik sürece katılımı, politikayı etkileme fırsatlarını
yükseltiyorsa ve müşteriye hizmet binasında fiziksel olarak mevcut olmaya alternatif hizmet
sunuyorsa olumlu bilgi toplumu etkisi vardır. Bununla birlikte, bu tip fırsatlardan yararlanmak için
bireylerin özel bilişim ve iletişim teknolojileri yeteneklerine ya da bilişim ve iletişim teknolojileri
ekipmanı, sistem ya da uygulamalarına sahip olmaları gerekebilir. Benzer şekilde yeni e-hizmetlerin
gelişimi, hizmetlerin adaletli bir şekilde bütün bireyler için mevcut ve erişilebilir olduğunu temin
etmek önem taşır.
Eğer önerilen düzenleme toplumun hayati işlevlerini, bilgi teknolojileri ve iletişim ağlarına ilişkin
bağımlılığını yükseltiyorsa, bu durum öneride bahis konusu edilmelidir. Bu koşullarda, sistemin
düzgün işlemesi ve istisnai durumlarda da güvenilir olması esastır.
Ayrıca, düzenlemenin, eğer bireylerin ve işletmelerin veri güvenliğini ve veri koruması ile elektronik
iletişimin bütünsel güvenliğini artırıyor ise olumlu bilgi toplumu etkisinden söz edilir. İletişim ağları ve
teknolojik çözümler özellikle veri güvenliğinin çiğnenmesine açıktır ve bu durum düzenleyici önerinin
hazırlık aşamasında hesaba katılmalıdır.
İletişim politikası herkes için eşit, çeşitli, ilerleyen, güvenilir ve kullanıcı dostu iletişim hizmetleri için
adaletli, rekabetçi ve gelişen ve işleyen bir çevreyi amaçlar. İşleyen bu çevrenin önemli bir bölümü
temel iletişim altyapısı, iletişim ağları ve yapılarından oluşmuştur. Örneğin radyo direklerinin yeri ya
da maliyetine, ekipman odalarına ve kablolarına ilişkin önerilen düzenleme temel iletişim altyapısı
üzerinde bir etkiye sahip olacaktır. Bu durumda bilgi toplumu etkisi, düzenlemenin altyapı inşasını
kolaylaştırıp kolaylaştırmadığına ya da örneğin yeniden inşanın mı yoksa mevcuttaki altyapının
bakımının mı daha maliyetli olup olmadığına bağlı olarak kazançlı ya da zararlı olabilir.
Yöntemler ve bilgi toplumu
Bilgi toplumu değerlendirmesi için yararlı bir araç örnek olarak Finlandiya İletişim Düzenleme Kurumu
(Ficora) ve Veri Koruma Ombudsman Ofisi tarafından sağlanmaktadır.
Ficora iletişim piyasasını devamlı olarak izler ve hizmet sunucularından piyasa verisi toplar. Ficora 4
aylık piyasa dergilerinde ve yıllık dergisinde verileri yayımlar.
32
Etki tanımlaması için kontrol listesi
Bu kontrol listesi kılavuzda bahsi geçen ekonomik etki, idari etki, çevresel etki ve sosyal etkinin
tanımlanması ve değerlendirilmesi için destek aracı niteliğindedir. Düzenleyici sürecin başka
aşamalarında da bu kontrol listesinden faydalanılabilir.
Kontrol listesindeki sorular tasarıyı yapan kişiye projenin ilgili etkilerini tanımlama ve
değerlendirmede yardımcı olmak üzere verilmiştir.
Buradaki fikir, tasarıyı yapan kişinin listedeki sorular üzerinden gitmesi ve etkinin kendini gösterip
göstermediğini saptamasıdır. Etkinin bazı formları daha kolay tanımlanabilir ve öngörülebilir nitelik
taşırken bazı etkiler daha ayrıntılı analiz ve daha kesin bilgi gerektirir (Bu aşamada DST – Daha Sonra
Tanımlanacak ibaresi kullanılmıştır).
Amaç, her proje için her kontrol listesine ait her etkiyi değerlendirmek değildir: bunun yerine, amaç,
değerlendirmenin sadece ilgili etkisine yönlendirilmesidir. Ayrıca, kontrol listesi geniş kapsamlı ve
ayrıntılı değildir ve daha çok etki tanımlaması, değerlendirme ve takip için yol gösterici özellik taşır.
Benzer şekilde, düzenlemenin listede bahsi geçmeyen bir özelliği de olabilir.
33
I Ekonomik etki
Hane halkında etki
Evet
Hayır DST
Evet
Hayır DST
Önerinin farklı nüfus grupları ve hane halkının mali durumunda bir etkisi
var mı?
 Etki herhangi bir geliri olan herhangi birinin mali durumu için
kazançlı ya da zararlı olabilir ya da farklı nüfus grupları için farklı
olabilir.
Önerinin hane halkı davranışı üzerinde bir etkisi var mı?
 Tüketimin artması olası mıdır ya da davranışlar dolaylı ekonomik
etkiyi yükseltecek şekilde değişmekte midir?
İşletmelerde etki
Önerinin işletmelerin maliyet ya da kazançları üzerinde etkisi var mı?
 Öneri, vergilendirme, aidatlar ya da işletme ödeneklerine ilişkin
değişikliklerle mi sonuçlanıyor?
 İşletme işlemlerinde değişiklik olacak mı?
 Tebliğ, lisans, raporlama ve kayıt prosedürleri, idari maliyeti
yükseltecek mi?
Önerinin rekabet ve piyasanın işlemesi üzerinde etkisi var mı?
 Öneri işletmeler arasındaki rekabeti önlüyor mu, sınırlıyor mu yoksa
bozuyor mu?
 Öneri piyasa erişimini, pazar satış yoğunluğunu ve işletmelerin
birbiri ile nasıl rekabet edeceğini etkiliyor mu (fiyatlandırma, kalite,
pazarlama gibi)?
Önerinin küçük veya orta büyüklükteki işletmelere, yeni işletme
girişimlerine ya da işletmelerin büyümesine özel bir etkisi var mı?
 Önerinin küçük ve orta büyüklükteki işletmelere etkisi daha mı ağır?
 Öneri girişimciliği ve işletmelerin büyüme şansını teşvik mi ediyor
yoksa buna engel mi oluyor?
Önerinin yatırım, araştırma ve geliştirme ya da inovasyon üzerinde etkisi
var mı?
 Önerinin yatırım ve yatırım fırsatları üzerine etkisi var mı?
 Öneri inovasyonu yani yeni üretim yöntemlerini, ürünleri ve
hizmetleri teşvik ediyor mu?
Önerinin işletmelerin uluslar arası rekabet edebilirliğine etkisi var mı?
 Öneri Finlandiya işletmelerinin rekabet edebilirliğini küresel
34
piyasadaki diğer işletmelerle olan ilişkisinde kuvvetlendiriyor mu
güçsüzleştiriyor mu?
Kamu maliyesinde ve ekonomide etki
Önerinin kamu teşebbüslerinin finansmanında ya da kaynakların
dağıtımında bir etkisi var mı?
 Önerinin mali sistemin işleyişinde ve finansın sürdürülebilirliğinde,
Devlet ve belediyeler arasındaki mali ilişkide, genel anlamda
belediye finansmanında ya da kar amaçlı olmayan organizasyonların
ve üçüncü sektörde bir etkisi var mı?
Önerinin kamu maliyesinin farklı yönleri üzerinde etkisi var mı?
 Önerinin kamu hizmetleri ve sosyal yardım standardında, kamu
sektöründe istihdamda ya da kamu sektöründe üretkenliğin
teşvikinde bir etkisi var mı?
Önerinin genel ekonomik kalkınma ve ulusal ekonomi üzerinde etkisi var
mı?
 Fiyatlar, istihdam piyasası, malların ve hizmetlerin arz ve talebi ya da
ulusal ekonomi yapısı ve kamu maliyesi üzerinde etki olacak mı?
35
Evet
Hayır DST
II Kamu yönetiminde etki
Kamu yönetiminde etki
Evet
Önerinin kurumlar arası ilişki üzerinde bir etkisi var mı?
 Önerinin kurumlar arasında yetkinlik dağılımı ya da Devlet ve
belediyeler arasında görevlerin dağılımı üzerinde etkisi var mı?
Önerinin kurumların görev ve prosedürler üzerinde bir etkisi var mı?
 Önerinin kurumların iş yükü ya da görevlerinin yapısı ya da çalışma
prosedürleri ile hizmet sunma yetileri üzerinde bir etkisi var mı?
Önerinin kurumların organizasyon ve personeli üzerinde bir etkisi var mı?
 Öneri personelin sayısını ve statüsünü etkiliyor mu?
 Kurumun binası ya da ekipmanı üzerinde bir etki görülüyor mu?
Önerinin kurumlar üzerinde idari etkisi var mı?
 Önerinin kurumların raporlama ya da muhasebe yükümlülükleri
üzerinde bir etkisi var mı?
 Öneri, kurumların, kendi asıl görevlerini yapmalarını engelleyecek
şekilde idari işlerini artırıyor mu?
36
Hayır DST
III Çevresel etki
Çevresel etki
Evet
Önerinin doğal kaynakların ve enerjinin kullanımı üzerinde etkisi var mı?
 Önerinin mineral kaynaklar, orman kaynakları, su kaynakları ve diğer
doğal kaynaklar kullanım ihtiyacını artırıyor mu azaltıyor mu, ya da
önerinin farklı enerji üretim seçenekleri arasındaki etkileşim
üzerinde bir etkisi var mı?
Önerinin üretim ya da tüketici davranışı üzerinde bir etkisi var mı?
 Önerinin üretilen malların niteliği ve niceliği üzerinde, emisyon, su,
kaynak kullanımı ya da enerji miktarını artıracak ya da azaltacak
şekilde etkisi var mı?
 Öneri, tüketici davranışını enerji kullanımı ya da atık üretimine ilişkin
olarak etkiliyor mu?
Öneri operasyonların yeri, ulaşım ve hareket ya da farklı ulaşım araçları
arasındaki ilişkiye değin etkisi var mı?
 Öneri yerleşimlerin, ticaretin ve diğer faaliyetlerin konumunu
yönlendiriyor mu?
 Trafik artıyor mu azalıyor mu?
 Yollar, tren yolları, ırmak veya kanallar gibi farklı ulaşım araçları
arasındaki ilişkide bir değişiklik olacak mı?
Önerinin insan sağlığı, yaşam koşulları ve bunlardan keyif alma üzerine bir
etkisi var mı?
 Emisyonlar ve gürültü artıyor mu azalıyor mu? Etki, yeşil alanların
inşaat alanına dönüşmesi gibi arazi kullanımı düzenlemesinden ileri
gelebilir.
Önerinin nitelik, nicelik ya da emisyonların ve atığın proseslenmesi
üzerinde bir etkisi var mı?
 Ne kadar ve ne tür emisyonlar havaya, yüzey suyuna, yer altı suyuna
ve toprağa karışıyor?
 Atığın üretimi ya da atığın engellenmesi, yeniden kullanım ve farklı
atık depolama şekilleri üzerinde bir etki var mı?
Önerinin toprak, su, hava, iklim, iklim değişikliği, doğal çeşitlilik, bitkiler ve
hayvanlar üzerinde etkisi var mı?
 Emisyonlar, arazi kulanım değişiklikleri veya yeni işlemsel
prosedürler toprakta, sularda, değerli doğa alanlarında, bitki ve
hayvan çeşitlerinde, ekolojik nişlerde ya da türler arasındaki
etkileşimde artışa yol açıyor mu?
37
Hayır DST

Önerinin iklim değişikliğine etkisi var mı ya da iklim değişikliğine
hazırlık ya da adaptasyon için imkân sunmakta mı?
Önerinin topluluk yapısı, inşa edilmiş çevre, peyzaj, şehirsel görüntü ya da
kültürel miras üzerinde etkisi var mı?
 Önerinin örneğin trafik düzenlemeleri ya da inşaları yoluyla
toplumun farklı işlevleri, inşa edilmiş çevre, doğal çevre, şehir
görüntüleri, önemli kültürel miras değeri olan alanlar ya da bu
alanların olduğu yerlere ilişkin kullanımlar üzerinde doğrudan ya da
dolaylı bir etkisi var mı?
38
IV Sosyal etki
Vatandaşın durumu ve demokratik toplumun işleyişi üzerinde etki
Önerinin temel hakların ve yargı sürecinin gerçekleştirilmesinde bir etkisi
var mı?
 Önerinin, Anayasanın 2. başlığında atıfta bulunulduğu üzere
bireylerin temel haklarının gerçekleştirilmesinde bir etkisi var mı?
Önerinin insanlar arasındaki karşılıklı ilişki ve bunlara ilişkin karar verme
sürecinde bir etkisi var mı?
 Önerinin sosyal ağlar ve topluluk ruhu üzerinde bir etkisi var mı?
 Önerinin bireylerin kendi aile yaşamları ile ilgili kararlar verme
konusunda etkisi var mı?
 Önerinin örneğin sözleşme yapma ya da teşebbüs hürriyeti gibi
bireylerin yasal ilişkileri konusunda etkisi var mı?
Önerinin politik sürece katılım ya da politika sürecini etkileyebilme
fırsatları üzerinde bir etkisi var mı?
 Önerinin bireylerin kendileri, çevreleri ve daha geniş ölçekte
toplumla ilgili sorunları etkileyebilme ile STK çalışmalarıyla ilişki
kurma ya da bu çalışmalara katılma fırsatları üzerinde etkisi var mı?
 Önerinin STK’ların ve derneklerin statüsü ve bunların nasıl çalıştıkları
üzerine bir etkisi var mı?
39
Evet
Hayır DST
Sosyal işler ve sağlık üzerine etki ile eşitlik, çocuklar ve cinsiyet eşitliği
üzerine etki
Önerinin bireylerin ruhsal ya da fiziksel sağlığı, sosyal yardım ya da sosyal
yardımın dağılımı üzerinde bir etkisi var mı?
 Önerinin bireylerin sağlık bilinci olacak şekilde hareket edip
etmediklerine dair ya da büyük halk sağlığı riskleri ya da sağlıklı bir
yaşam için koşullar üzerine bir etkisi var mı?
 Önerinin bireylerin sağlık ve sosyal yardım hizmetlerini almaları ya
da kullanmaları üzerine bir etkisi var mı?
 Önerinin bireylerin yaşam koşulları ya da günlük yaşamla baş etme
şekilleri üzerinde bir etkisi var mı?
Önerinin eşitlik ve ayrımcılık yapmama üzerinde bir etkisi var mı?
 Önerinin bireyler ya da grupların eşitliği üzerinde ya da kimsenin
cinsiyet, yaş, etnik orijin, dil, din, hüküm, fikir, sağlık durumu,
engellilik ya da diğer kişisel durumlardan dolayı ayrımcılığa
uğramadığı gerekliliği üzerine bir etkisi var mı?
Önerinin çocuklar üzerinde bir etkisi var mı?
 Öneri çocuk nüfusunun çıkarları ya da bu nüfusun bir bölümünün
çıkarı üzerinde bir etkisi var mı?
 Önerinin, çocuk sağlığı, insan ilişkileri, yaşama, günlük hayatla başa
çıkma, katılım ve eşitliğe ilişkin direkt olarak çocuklar yoluyla mı,
aileleri yoluyla mı yoksa başka topluluklar yoluyla mı etkisi var?
Önerinin cinsiyet eşitliği üzerinde bir etkisi var mı?
 Önerinin kadın ve erkeğe örneğin iş, finans, çocuk bakımı ve iş ve
aile yaşamını dengeleme konularında ya da kadın ve erkek eşitliğine
ilişkin diğer ilgili alanlarda eşit davranmada bir etkisi var mı?
40
Evet
Hayır DST
İstihdam ve çalışma hayatına etki
Evet
Önerinin istihdam üzerinde bir etkisi var mı?
 Önerinin istihdam arz ve talebi üzerinde bir etkisi var mı?
 Önerinin istihdamın ya işletmelerin devingenliği üzerinde bir etkisi
var mı?
 Önerinin özel ya da kamu sektöründe istihdam üzerinde bir etkisi var
mı?
Önerinin istihdam piyasasının operasyonel ya da yapısal sorunlar üzerinde
bir etkisi var mıdır?
 Önerinin farklı işçi kategorilerinin ilgili istihdam piyasası pozisyonları
üzerinde bir etkisi var mı (genç, yaşlı, uzun vadeli işsiz, özel gruplar,
vs…)?
 Önerinin farklı büyüklüklerdeki işveren organizasyonlarının
işlevselliği ile bu organizasyonların iş sunmadaki becerileri üzerinde
bir etkisi var mı?
 Önerinin organize olmuş ya da olmamış işverenlerin statüsü
üzerinde bir etkisi var mı?
 Önerinin söz konusu piyasanın rekabetçi konumu üzerinde bir etkisi
var mı?
Önerinin çalışanlar üzerinde bir etkisi var mıdır?
 Önerinin çalışma saatleri düzenlemesine ya da iş sözleşmelerinin
süresine ya da sürekliliğine ilişkin bir etkisi var mı?
 Önerinin ücretler ve maaşlar üzerinde bir etkisi var mı?
 Önerinin çalışma dönemi asgari standartları ile mesleki kaza
yönetimi ya da iş güvenliği konusunda bir etkisi var mı?
 Önerinin çalışma yeri güvenliği, meslek sağlığı, iş memnuniyeti ve
moral bozukluğunun önlenmesi üzerine bir etkisi var mı?
 Önerinin farklı iş kollarındaki iş yerlerinde eğitim ve faaliyetler
üzerinde bir etkisi var mı?
41
Hayır DST
Suç önleme ve güvenlik üzerine etki
Evet
Önerinin suç fırsatları üzerinde etkisi var mı?
 Önerinin bir suçu işlemenin kolaylığı ya da zorluğu üzerinde bir etkisi
var mı?
 Önerinin sosyal kontrol ya da başka kontrol ya da yakalanma riski
üzerinde bir etkisi var mı?
Önerinin bireyler üzerinde suç işleme eğilimine ilişkin etkisi var mı?
 Önerinin, örneğin yaşam alanının ya da bireysel geçimin değişmesi
sonucunda bir suç etkisi yaratma olasılığı var mı?
Önerinin makamların suçları önleme, ortaya çıkarma ya da araştırma
yeterlilikleri üzerine bir etkisi var mı?
 Önerinin makamların suç hakkında bilgi kazanma fırsatı üzerinde bir
etkisi var mı?
Önerinin güvenlik üzerinde bir etkisi var mı?
 Önerinin veri güvenliği, veri sistem güvenliği, bina güvenliği, fiziksel
güvenlik, personel güvenlik, iş güvenliği, acil servisler ya da koruma
konularına ilişkin etkisi var mı?
42
Hayır DST
Bölgesel kalkınma üzerinde etki
Evet
Önerinin bölgelerdeki üretim ve istihdam üzerinde etkisi var mı?
 Önerinin belirli bir bölgede üretim ve istihdam üzerinde etkisi var mı
ya da farklı bölgelerdeki istihdam oranları farkında bir etkisi var mı?
Önerinin işletme faaliyetleri, işletme finansmanı ve yatırımları üzerinde
etkisi var mı?
 Önerinin operasyon koşulları ve bölgelerdeki işletme rekabetçiliği ile
bölgesel kalkınma ve yatırım finansmanı üzerinde etkisi var mı?
Önerinin bölgelerdeki hizmetlerin mevcudiyeti üzerinde bir etkisi var mı?
 Önerinin temel hizmetlerin (eğitim, kültür, sosyal yardım, sağlık,
ulaşım) mevcudiyeti üzerinde ve diğer hizmetler üzerinde bir etkisi
var mı?
43
Hayır DST
Bilgi toplumu üzerinde etki
Evet
Önerinin bireysel ve işletme olarak veri güvenliği ve veri üretimi üzerinde
bir etkisi var mı?
 Önerinin kişisel verinin ya da işletmelerin veri güvenliği korunmasına
ilişkin güvenilirliği üzerinde bir etkisi var mı?
 Önerinin bilgi teknolojileri ve iletişimlerine ilişkin toplumun hayati
işlevlerine bağımlılık üzerinde bir etkisi var mı?
Önerinin bilgi toplumu hizmetleri üzerinde bir etkisi var mı?
 Önerinin belirli bir bilgi toplum hizmetlerinin kullanımı, bu
servislerin gereklilikleri ve içeriği ile hizmet sunucularının faaliyetleri
üzerinde bir etkisi var mı?
Önerinin hizmetlerin mevcudiyeti ya da hizmet kullanıcıları üzerinde bir
etkisi var mı?
 Öneri tarafından getirilen yeni hizmetlerin kullanımı kullanıcılar
tarafından sağlanacak beceri ve ekipman gerektiriyor mu?
 Önerinin hizmetlerin, bir grup kullanıcının ihtiyaçları doğrultusunda,
kullanıcı dostu olma ya da mevcudiyetine bir etkisi var mı?
 Önerinin bireylerin ilgili konulara katılma ve bunları etkileme fırsatı
üzerinde etkisi var mı?
44
Hayır DST
PO BOX 25, 00023 GOVERNMENT
tel. +358 9 160 03, www.om.fi/en
PL 25, 00023 VALTIONEUVOSTO
45
puh. (09) 160 03, www.om.fi
46