Bir “öteki” yaratmak: Yüzüklerin Efendisi üçlemesinde

II. International Conference on Communication, Media, Technology and Design
02-04 May 2013
Famagusta – North Cyprus
BİR “ÖTEKİ” YARATMAK: YÜZÜKLERİN EFENDİSİ ÜÇLEMESİNDE “ÖTEKİ” YARATIMI
M. Nur Erdem
Öğretim Görevlisi, İstanbul Kavram Meslek Yüksekokulu
Halkla İlişkiler Programı
[email protected]
Nihal Kocabay Şener
Araştırma Görevlisi, İstanbul Ticaret Üniversitesi
İletişim Fakültesi, Halkla İlişkiler Bölümü
[email protected]
Yazarlar Hakkında
M. Nur Erdem, 1976 doğumludur. Lisans ve yüksek lisansını Kocaeli Üniversitesi'nde Halkla İlişkiler ve Tanıtım Programı'nda tamamlayan
Erdem, halen Kocaeli Üniversitesi'nde İletişim Bilimleri Anabilim Dalı'nda doktora öğrenimini sürdürmektedir. Nur Erdem, Kavram Meslek
Yüksekokulu'nda Pazarlama ve Reklamcılık Bölüm Başkanı görevini yürütmektedir.
Nihal Kocabay Şener 1985 doğumludur. Lisans öğrenimini İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Gazetecilik bölümünden mezun olan
Kocabay Şener, aynı üniversitede gazetecilik bölümünde yüksek lisans öğrenimini tamamlamıştır. İstanbul Üniversitesi Gazetecilik Anabilim
Dalı’nda doktora öğrenimini sürdürmekte olan Nihal Kocabay Şener, İstanbul Ticaret Üniversitesi İletişim Fakültesi Halkla İlişkiler
Bölümü’nde araştırma görevlisi olarak çalışmaktadır.
Özet
İnsanlar, çevrelerinde olanları karşıtlıklarla algılamaktadırlar. Karşıtlık yaratımında üretilen en temel söylemlerden biri de “ben” ve “o”
karşıtlığıdır. Karşıtlaştırma sonunda ortaya çıkan ise öncelikle “öteki”dir. “Öteki” ait olunmayan, horlanan, korunulması gereken, aşağılanan
ve asla olunmak istenmeyen bir olgudur. Öte yandan “Öteki”ni yaratma süreci insanlık tarihi kadar eskidir, günümüzde ise bu sürece katkıda
bulunan en temel unsurlardan biri medyadır. Medya, kısaca doğrudan ötekileştirme işlevini üstlenmiştir.Bir medya aracı olarak sinema da
ötekileştirmenin çeşitli boyutlarını yansıtmaktadır. Sinema türlerinden fantastik sinema da kendine özgü niteliğiyle öteki kavramını belirleyici
bir rol üstlenmektedir. Kaynağını ağırlıklı olarak edebiyattan alan fantastik sinema, gerçek dünyaya alternatif oluşturmayı hedefleyerek
izleyicileri bu dünyadan bir süreliğine koparıp yeni bir dünyaya konuk etmektedir. Fantazya söylemi içinde sunulanların, gerçek hayatı
anlatan hikayelerden daha fazla ilgi çektiği ve sorgulamadan izlendiği varsayılmaktadır. Ancak “fantastik filmlerde sunulan dünya özgün
yaratılmış olan ve gerçek dünya ile bağlantısı olmayan bir dünya mıdır?” sorusu henüz yanıtını aramaktadır. Bu çalışma kapsamında,
fantastik sinema türünde önemli bir örnek kabul edilen, “iyi” ve “kötü” tarafın birbiriyle savaştığı Yüzüklerin Efendisi üçlemesi filmi ele
alınacak ve “öteki” yaratımı ile yaratılan “öteki”nin özellikleri incelenecektir.
Anahtar Kelimeler: Öteki, fantastik sinema, sinemada temsil
Giriş
Fantastik sinema, gerçek dünyadan uzak olan ancak karakterlerini, uzamlarını ve konusunu, zaman zaman gerçek dünya ve mitolojiden
esinlenerek ele alan bir izlence türüdür. Fantastik sinema eserleri çoğu zaman yazılı anlatının görsel anlatıya çevrilmiş halini oluşturmakta
ve konuları önemli ölçüde benzerlik göstermektedir. Hemen tüm örneklerinde iyi ve kötünün iktidar uğruna karşı karşıya gelişi yer
almaktadır. Dünyalar, karakterler ve iktidar alanları farklılık gösterse de, birbirlerini ötekileştirmiş iki taraf bulunmaktadır. Eşdeyişle, var
olmayan bir dünyada dahi öteki yaratılabilmektedir. Gerçek değerin ancak karşıtlıklarla açığa çıktığı bir dünyanın etkileri fantastik sinemaya
da yansımaktadır. ‘Ben’in ‘öteki’ni yaratmadaki amacı da zaten ‘öteki’nden üstün yanlarını ortaya koymak ve böylelikle kendi değerini açığa
çıkarmaktır.
Bu yaklaşım çerçevesinde, fantastik sinemanın en önemli eserlerinden biri olarak kabul edilen Yüzüklerin Efendisi üçlemesi
incelenmektedir. Film, J. R. R. Tolkien’in aynı adlı eserinden sinemaya uyarlanmıştır. Film, edebi eser ile önemli ölçüde benzerlikler
taşımakta ancak bazı olaylar ve kişiler izleyiciye farklı bir biçimde sunulmakta ya da hiç sunulmamaktadır. Bu çalışma kapsamında ise
sadece film üzerinden inceleme yapılmakta, edebi eser araştırma evreni kapsamının dışında bırakılmaktadır.
Filmin anlamsal evreni kurulurken üç kavramdan faydalanılır, bunlar; zaman, uzam ve kişilerdir. Çalışma kapsamında, uzam ve
kişiler inceleme nesnesi olarak seçilmiş, zamandan ise uzak durulmuştur. Ancak kişiler tek tek incelenmemekte mensup olduğu halk/ırk
olarak çözümlenmektedir. Çözümleme yöntemi olarak Prof. Dr. Mete Çamdereli’nin “Bir Göçmen Yönetmenin Gözünde/n İstanbul”
çalışmasında kullanmış olduğu, göstergebilime yaslanan, uzam ve kişilerin dizisel (paradigmatic) bir yapının öğeleri olarak inceleneceği bir
yöntem kullanılmıştır. Çalışmada, var olmayan bir fantastik dünyada “ben”in ve “öteki”nin nasıl yaratıldığı, uzamların ve karakterlerin/ırkların
hangi özelliklerle kodlanarak birbirinden ötekileştirildiğinin üzerinde durmak amaçlanmaktadır.
“Öteki” Kavramına Genel Bir Bakış
‘Öteki’, en temel anlamda ‘ben’in (‘biz’in) karşısında konumlandırılandır. ‘Ben’, ‘Öteki’ni tanımlayarak bir anlamda kendini tanımlamaktadır,
‘Öteki’nde olmayanlar ‘Ben’de vardır, ‘Ben’de olanlar ise ‘Öteki’nde bulunmamaktadır. ‘Biz’, ait olduğumuz grup anlamına gelmekte, bu grup
içinde olanları gayet iyi anlamaktadırlar ve anladıkları için de kendilerini güvenli hissetmektedirler. ‘Onlar’ yani ‘Öteki’ ise ait olunmak
istenmeyen bir grubu anlatmaktadır. ‘Ben’, ‘Öteki’nin de kendisine karşı aynı kuşkuları duyduğundan kuşkulanmakta ve ‘Ben’in ‘Öteki’ni
onaylamadığı gibi onların da kendisini onaylamadığını düşünmektedir. Bundan dolayı, ‘Öteki’nin kendisine zarar vereceğini ve başına
1
gelecek felaketlerden mutluluk duyacaklarını düşünmektedir. Bu nedenledir ki ‘Ben’ ve ‘Öteki’ arasında bir uçurum, bitmek bilmeyen bir
karşıtlık bulunmaktadır.
İnsan toplumlarının gösterdikleri farklılık kendinden olmayan toplumu aşağı görme davranışını getirmiştir. ‘Ben’, Öteki’ne değer
biçerken ‘benim’ kültürümün ölçütlerini kullanır, bu durumda ‘Öteki’, kendisinin eksik halinden başka bir şey olamamaktadır. Öteki bu farkla
kabul görmektedir, değiştirilmesi mümkün olmayan bir aşağıda olma hali içinde donup kalmaktadır. ‘Kendi’ ile ‘Öteki’ arasındaki fark, farklı
2
olanın çıkarılması, dışlanması ya da en uç durumda yok edilmesiyle sürdürülmeye çalışılmıştır. “Benlik ötekini kendi kültürünün ona
öğrettiği bağlamda değerlendirir. Bu durumda öteki, benliğin henüz mükemmellik aşamasına ulaşamamış bir biçimini temsil eder. Farklılığı
3
kabul edilen öteki, aynı zamanda da asla değişmeyeceği varsayılın gerilik konumuna ebediyen hapsedilir.” Durağan olduğu varsayılan
‘Öteki’nin, değişmeyeceği ve ‘Ben’den geri olduğu kabulüyle tanımlanması sürdürülür. ‘Öteki’ tanımı tek olmadığı gibi sabit de değildir, her
toplum ve her dönem kendi ‘Öteki’sini tekrar yaratmaktadır.
1
Zygmunt Bauman, Sosyolojik Düşünmek, 6. Basım, Çeviren: Abdullah Yıldız, İstanbul, Ayrıntı Yayınları, 2009, s. 51.
Dominique Schnapper, Sosyoloji Düşüncesinin Özünde Öteki ile İlişki, Çeviren: Ayşegül Sönmezay, İstanbul, İstanbul Bilgi
Üniversitesi Yayınları, 2005, s. 25-27.
3
Nilgün Tutal, Küreselleşme İletişim Kültürlerarasılık, İstanbul, Kırmızı Yayınları, 2006, s. 84-85.
344
2
II. International Conference on Communication, Media, Technology and Design
02-04 May 2013
Famagusta – North Cyprus
Peki, bu sürekli yaratılarak ‘Ben’in karşısına konumlandırılan ‘Öteki’nin amacı nedir? Çağlar boyunca toplumlar neden kendilerine
bir öteki yaratmışlardır? Aslında bunun yanıtı, ‘Ben’i oluşturmak ve kimlik kurmaktır. ‘Öteki’, insanlık tarihi boyunca var olmuş bir
tanımlamadır. İnsanlar önce birbirlerini, daha sonra ise kendi toplumları dışında karşılaştıkları toplumları ‘Öteki’ olarak tanımlamışlardır.
4
Bryan S. Turner’e göre; global ve sistematik ilk ‘Öteki’ tanımı İbrahimi kökenli dinler arasındaki teolojik çatışma ile doğmuştur. Ancak bu
ayrım küresel olarak kabul edilen ilk ayrım olsa bile son ayrım değildir. Doğu ile Batı arasındaki ayrım, Haçlı Seferleri ile birlikte Hıristiyanlık
ve İslamiyet arasındaki bir ötekileşmeye neden olmuştur. Amerika’yı ‘keşfeden’ İspanyollar için de orada yaşayan ‘yerliler’ öteki idi, tıpkı bir
dönemki iki kutuplu dünya düzeninde Sosyalist Blok’un ötekileştirildiği gibi.
‘Öteki’, ‘Ben’den farklı ve ‘Ben’in uzağında olandır, ‘Öteki’ korkulması gereken bir ‘vahşi’ olarak tanımlanmıştır. Bu vahşi adam
tanımlaması Ortaçağ Avrupa’sının sonuna doğru ortaya çıkmıştır. Bu yaratık daha önceki ucubelerin birçok özelliğini taşımaktadır –tüylü
olma, çıplaklık- ki bu özellikler şiddeti, uygar sanatlardan yoksunluğu ve ahlaki düşüncelerin eksikliğini göstermektedir. Vahşi adam
genellikle, ‘normal insan’ın oturduğu yerlerden çok uzak, ormanlık bölgelerde oturur olarak gösterilmiştir. Vahşi adama özellikle saldırgan ve
5
kontrol altına alınmamış bir cinsellik atfedilirken, dişi ise normal insanı baştan çıkaran olarak tanımlanmıştır. ‘Öteki’ hem uzak durulması
gereken bir vahşi olarak tanımlanırken, aynı zamanda merak uyandıran ve keşfedilmesi gerekendir de. “Öteki”, yeniden ve yeniden üretilen
bir kavramdır. Öteki’nin konuşmasına, kendini tanıtmasına izin verilmemektedir; o sadece başkaları tarafından tanımlanmaktadır.
Fantastik Sinema ve Fantastik Sinemanın ‘Öteki’si
Sinema çoğu zaman hoş zaman geçirmek için tercih edilen bir kitle iletişim aracı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu hoşça zaman geçirme
istemiyle kendimizi sinema koltuklarına ya evimizdeki rahat koltuklarımıza bırakarak perdeyi/ekranı seyre dalarız. Bu seyir sırasında
sorgulamaya olabildiğince kendimizi kapatır ve bizi konuya çağıran karakterlerin peşine takılıveririz. Film süresince karakterle gezer,
dolaşır, savaşır, aşık olur, had bildirir ve filmin sonunda katharsis’e ulaşırız. İyiler kazanır ve kötüler kaybeder, böylece hak yerini bulmuş
olur. Peki beyazperdeden bize bakan, kendini izleten iyi kimdir, kötü kimdir? Bunlar hangi özelliklerle izleyicinin yani bizim 2-3 saatimize
konuk olurlar? Bu sorunun yanıtından önce sinema ve fantastik film üzerine kısa bir değerlendirme yapalım.
Fransız yönetmen François Truffaut’ya göre, sinema tarihi iki soy çizgisini izlemektedir. Bunlardan ilki, Lumiere ile başlar ve temel
6
olarak gerçektir, diğeriyse Melies ile başlar ve fantazinin yaratışını içerir. Yaşamın yoğunluğundan ve yoruculuğundan sıkılan genel sinema
izleyicisi, yaşadığı hayattan kaçma yollarını filmlerde bulmaktadır. Bu kaçışı en iyi garanti edebilecek olanlarsa ‘gerçek’ dünyadan uzak
olan, yaratılmış fantastik dünyalardır. Fantastik filmlerin kendilerine has evrenleri, kendilerine ait dünyaları bulunmaktadır, izleyicileri
sinematografik bir büyünün içine çekmeyi vaat ederler. “Yeni-olanın karışında duyulan ürküntü, endişe ve merak, yaşadığımız dönemde,
eski günlerdeki gibi masal ya da öykü anlatıcıların anlattıkları masallar ve öykülerle değil, bu Bilinç Endüstrisinin ‘ürettiği’ endüstriyel bir
7
‘mamül’ olan fantazyalarla karşılanmaktadır.”
Fransızca kökenli olan fantezi kelime anlamı olarak “Sonsuz, sınırsız hayal, fantazya. Gerçeğin ve olanağın dışında olarak
8
hayalin serbest işlemesi ve böylece meydana getirilen eser” anlamına gelmektedir. Fantastik ise “XVIII. yüzyıldan başlayarak Fransa'da
9
gelişen bir edebî tür. 2. Gerçekte var olmayan, gerçek olmayan, hayalî” karşılığını bize vermektedir.
Fantastik sinemanın toplum içindeki kullanımında zaman zaman bilimkurgu sinemasıyla karıştırıldığı görülmektedir. Ancak iki tür
birbirinden farklı noktaları konu almaktadır. Bilimkurguda yakın veya uzak bir zaman diliminde bilim ve teknoloji unsurlarının kullanımıyla
oluşturulan bir öykü sunulurken, fantastik sinema ise konusunu yaratılan bir dünyadan, peri masallarından, büyülerden, zaman zaman
mitolojiden almaktadır. Bilimkurguda imkansızlık olgusu yoktur. Fantastikteki tuhaflığın yerini tutan şey, burada bilimsel bir temele, daha
doğrusu, Darko Suvin’in deyimiyle bilişsel bir temele dayanır. Yani dünyada var olan bilimsel bilgiler ile zıtlaşmayacak bilişsel verilere yahut
tahayyüllere dayanır. Suvin’e göre bilimkurgu türünün başlıca özelliği olan alışılmış duygu, düşünce ve dünyayı algılama biçimlerinin dışına
çıkabilme amacıyla yazarın ve kurgunun kendini ampirik dünyaya yabancılaştırması bile, aslında metnin kurgusal dünyasında, bugünkü
dünyanın bilişsel öğelerinin yer alması sayesindedir. Fantastik edebiyata benzer tüm öğelerine karşın, onlardan farklı olarak insanın bilişsel
yeteneğine seslenir. Fantastik reel bir çerçevenin içine gerçek dışı olanı sokarken, bilimkurguda her şeyin (bugünde veya gelecekte) reel
10
olduğu farzedilir. René Prédal bir filmin fantastik sayılabilmesi için üç temel unsuru bünyesinde barındırması gerektiğini söyler:
- Olağandışı bir öğenin olağan bir dünyayla karşılaşması: Gelip dünyamıza karışan bir canavar, bir yaratık; olağanüstü bir olay vs.
- Olağan bir öğenin olağanüstü bir dünyayla karşılaşması: Bilinmeyen bir ülkeye, bir aleme yolculuk, herhangi bir gizi araştırma, vs.
- Olağandışı öğelerin kendilerinin de olağandışı olan bir dünyadaki serüvenleri: Tümüyle hayal ürünü bir dünyada, şaşırtıcı bir çevre içinde,
11
maddenin bilinen yasalarına uymak zorunda olmayan insanın öyküsü.
Bölümün başında sormuş olduğumuz, fantastik filmlerde yaratılmış olan iyi-kötü karşıtlığının hangi unsurlar üzerinden yapıldığı
sorumuza geri dönelim. Çalışmamızın konusunu oluşturan Yüzüklerin Efendisi üçlemesinin analizinin yapılacağı bölümde detaylı
incelenecek olan bu soruya genel bir giriş yaptığımızda fantastik filmlerde iyi ve kötü taraf olarak ikili bir karşıtlık görülmektedir. Olay
örgüsünü oluşturabilmek için bir çatışmanın olması gerekmektedir ve bu iki taraf karşı karşıya gelmek durumundadır.
İyi tarafın ‘öteki’si olan kötü taraf, öteki yaratım sürecindeki kodlarla şekillenmektedir. Genel olarak iyi taraf olarak tasvir edilen
taraftaki karakterler doğru ve onurlu davranışlar sergilerlerken, diğer tarafta yer alanlar ise bu davranışların tersini göstermektedir. İyi tarafta
yer alan karakterler büyük çoğunlukla güzel kadınlar ve yakışıklı erkeklerden oluşmaktadır ya da bunların dışında bilgelik, sadıklık gibi
özellikler ön plana çıkmaktadır. Kötü tarafta yer alan karakterlerse genel olarak çirkin olarak sunulmaktadır. Bu tarafta yer alan karakterlerin
bazıları seri olarak üretilmiş robotlar ya da canavarımsı olarak temsil edilirler, birbirlerinden farkları bulunmamaktadırlar. “Öteki”nin
suskunluğu burada da sürmektedir, bu karakterler genel olarak konuşmamaktadır, hatta izleyicide böyle bir yetiye sahip olmadıkları
düşüncesini oluşturmaktadır.
İyi ve kötünün karşı karşıya gelmesi genel olarak iktidar mücadelesi üzerinden olmaktadır. İyi taraf yaşanan dünyadaki eşitliği ve
barışı savunmakta, kötü taraf ise iktidarı ele geçirip diktatörlük kurmayı hedeflemektedir. Kötü tarafın elde edeceği gücü kendi için
kullanacağı gösterilirken, iyi taraf ise bunu insanlık için kullanacaktır. Çalışma kapsamında incelenen filme iktidar nesnesi olarak sunulan
‘yüzük’ün ‘öteki’ olarak Doğu tarafından diktatörlük, Batı açısından ise Orta Dünya’nın tüm özgür halklarını koruma ve barışı sağlama aracı
olarak görülmesi gibi.
4
Bryan S. Turner, Oryantalizm Postmodernizm ve Globalizm, 2. Baskı, Çeviren: İbrahim Kapaklıkaya, İstanbul, Anka Yayınları, 2003, s.
147.
Robert Miles, Irkçılık, Çeviren: Sibel Yaman, İstanbul, Sarmal Yayınevi, 2000, s. 28-29.
6
Vivian Sobchack, “Fantastik Film”, Ed: Geoffrey Nowell-Smith, Dünya Sinema Tarihi, Çev: Ahmet Fethi, İstanbul, Kabalcı Yayınevi, 2003,
s. 362.
7
Ünsal Oskay, Popüler Kültür Açısından Çağdaş Fantazya, İstanbul, Der Yayınları, t.y., s. 7
8
http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=verilst&kelime=fantazi&ayn=tam, 15.03.2013 (Çevrimiçi)
9
http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=verilst&kelime=fantazi&ayn=tam, 15.03.2013 (Çevrimiçi)
10
U. Uraz Aydın, Sihir ve Ütopya – Tolkien’in Yüzüklerin Efendisi’nde romantik eleştiri-, İstanbul, Versus Kitap, 2008, s. 113.
11
Duygu Karabayraktar, “Fantastik Sinema ve Görsel Efekt Bir Tahta Parçası”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi
Güzel Sanatlar Enstitüsü Sinema TV Anasanat Dalı, 2010, s. 24-25.
345
5
II. International Conference on Communication, Media, Technology and Design
02-04 May 2013
Famagusta – North Cyprus
Yüzüklerin Efendisi Üçlemesi Üzerine
Yüzüklerin Efendisi, J. R. R. Tolkien tarafından yazılmış olan bir fantastik kitap üçlemesidir. Üçleme, Yüzük Kardeşliği, İki Kule ve Kralın
Dönüşü kitaplarından oluşmaktadır. Kitaplar, yönetmen Peter Jackson tarafından aynı isimlerle 2001, 2002 ve 2003 yıllarında
beyazperdeye aktarılmışlardır.
Yüzüklerin Efendisi’nde anlatılan konuyu kısaca şu şekilde aktarabiliriz: Kara Lord olarak da bilinen Sauron, kendi efendisi
Melkor'un görevini tamamlamak üzere Orta Dünya'daki halkların zaaflarından yararlanıp Güç Yüzüklerini yapar. Bu Güç Yüzüklerinden 3
tanesini Elf krallarına, 7’sini Cüce krallarına ve 9 tanesini de İnsan'lara verir. Daha sonra Sauron bu 19 yüzüğe hükmedecek Tek Yüzük'ü
yaratır. Ardından, Tek Yüzük diğer Güç Yüzüklerine hükmetmeye başlar ve çok geçmeden onları etkisi altına alır. Elfler Sauron'a karşı
savaş açar ve Kara Lord, Elflerle büyük bir savaşa girer. Birçok Elf şehri yok olur. Daha sonra Elf'leri yenemeyeceğini anlayan Sauron bir
süre saklanır. Sonra tekrar Yüzükten aldığı güçle iyice güçlenen Sauron çok geçmeden Orklar, Haradrim halkı, Rhûn halklarıyla Orta
Dünya'nın tek hakimi olmak için işgale başlar. Elfler ve İnsan'lardan oluşan ve Son İttifak olarak adlandırılan bir ordu Sauron'u durdurmayı
başarır. Parmağındaki Tek Yüzük İsuldur'un eline geçer. Fakat güce düşkün olan İnsan'lar yüzüğü yok etmez. Daha sonra yüzük efendisine
ihanet eder ve İsuldur un ölümüne sebep olur. Bir nehrin içinde kaybolur. Aradan yüzyıllar geçer ve yüzük eski bir Hobbit olan Smeagol'un
eline geçer. Smeagol yüzüğü 500 yıl boyunca dumanlı dağların derinliklerinde saklar. Fakat yüzük çıkma zamanının geldiğini anlayınca
efendisi Sauron'un çağrısına cevap verdi ve Smeagol'ü terk eder. Yüzük, kendi isteğinin dışında, yine Shire'lı bir Hobbit olan Bilbo
Baggins'in eline geçer. Yıllar boyunca Mordor'daki Barad-Dûr'da gücünü yeniden toparlayan Sauron kötülüğe hizmet eden tüm halkları
yeniden birleştirerek tekrar saldırıya geçer. Sauron'un Orta Dünya yı ele geçirmesi için ihtiyacı olan tek şey Yüzük'tü. Tüm bu olanların
farkında olan İstiari'den Gandalf Elf kralı Elrond'un ülkesinde bir meclis toplamayı başararak yüzüğün yok edilmesi gerektiğine karar
12
verilir.Yüzüğü yok etme görevi ise Frodo Baggings adlı Hobbite verilir. Ve böylece serüven başlamış olur.
Yüzüklerin Efendisi’nin alegorik anlamlar içerdiği, özellikle İkinci Dünya Savaşı’na atıf yaptığı sıkça tartışılmış bir tezdir. Oysa
13
Tolkien buna şiddetle karşı çıkar, eserlerinde bir takım alegorilerin keşfedilmeye çalışılmasından nefret etmektedir. Çalışma kapsamında
ise amacımız, alegori keşfi değil, ‘öteki’nin nasıl yaratıldığıdır.
Yüzüklerin Efendisi Üçlemesi’nde Uzamlar ve Irklar
Yüzüklerin Efendisi, “Orta Dünya” adı verilen, hayal ürünü, “Doğu” ve “Batı olmak üzere iki kutuplu bir dünyayı sunmaktadır izleyiciye.
Filmdeki temel ayrım ve “öteki”leştirme de esasen bu noktada yoğunlaşmaktadır. “Ben” Batı iken, “Öteki” Doğu olarak konumlandırılmakta;
Batı’ya bütün gelişkin ve olumlu değerler atfedilirken, Doğu kötü taraf olarak işlenmekte; ortak bilinçaltımızda yerleşik olan iyi ve kötüye dair
tüm kodlar fantastik sinemanın en dikkat çeken örneklerinden biri olan filmde, izleyiciye bu iki kutup üzerinden sunulmaktadır. Bu bağlamda,
bu çalışmada ana uzam Orta Dünya olarak ele alınmaktadır. Aşağıdaki tabloda bu dünyayı oluşturan Batı ve Doğu’ya atfedilen değerler
sunulmaktadır.
Tablo 1. Ana uzam olarak Orta Dünya’da Batı ve Doğu’ya yönelik sunulan değerler
ORTA DÜNYA (Ana Uzam)
BATI
DOĞU
İyilik
Kötülük
Güç
Güç
Cesaret
Korku
Asalet
Aşağı / bayağı olma
İrfan
Kötüye kullanılan irfan / Cehalet
İyileştirici
Hastalık getiren
Huzur
Huzursuzluk
Güven
Güvensizlik
Güzellik
Çirkinlik
Fedakarlık
Emre itaat
Akıl
Kurnazlık
Beyaz
Siyah
Aydınlık
Karanlık
Paylaşım
Sahiplik
Sevgi
Nefret
Büyü (sihir)
Lanet
Savunma
Saldırı
Tüm özgür halklar için hareket etme
Bencillik
Özgürlük
Esaret
Barış odaklılık
Savaş odaklılık
Hayat verme
Yok etme
Yaşayan doğa
Çöl
Seçme şansı
Kaçınamamak
Üçlemede yer alan filmlerin her birinde ortak olan uzamlar bulunmaktadır. Çalışma kapsamında bunlar odak uzamlar olarak
değerlendirilmektedir. Bununla birlikte, her bir film için odak uzamlar ayrı ayrı ele alınmamakta; üçlemede yer alan odak uzamlar metnin
içerisinde özgür halkların yerleşkeleri, Batı’nın ‘öteki’si olarak Doğu ve Batı içerisindeki ‘öteki’ler olarak incelenmektedir.
SHIRE
Huzur
Dışa kapalı
Doğaya ve
doğada yetişen
şeylere bağlılık
Saklı cesaret
FIRTINA
TEPESİ
Kadim
Özgür
Kadim ve asil
halkların iyi
etkisi
Batı’daki ilk
Tablo 2. Özgür halkların yerleşkeleri olarak odak uzamlar
ODAK UZAMLAR (Özgür Halkların Yerleşkeleri)
AYRIKVADİ
LORIEN
AMON HEN
Kadim
Asalet
Huzur
Elf diyarının kalbi
Asalet
Huzur
Sonsuzluk
Sonsuzluk
12
13
http://tr.wikipedia.org/wiki/Y%C3%BCz%C3%BCklerin_Efendisi, 16.03.2013 (Çevrimiçi)
Aydın, a.g.e., s. 141
346
Kadim
Özgür
Kadim ve asil
halkların iyi
etkisi
Kontrol noktası
GONDOR
Tehlike altında olan
Kadim
Gelişkin
Köhne
II. International Conference on Communication, Media, Technology and Design
02-04 May 2013
Famagusta – North Cyprus
mücadele
alanı
Ele geçirilebilir
Gözetlenen
Küçüklük
Durağan
Güç
Koruyucu
Dışa açık
İyileştirici
Son sıcak yuva
Gözleyen /
Gözeten
İrfan
Güç
Koruyucu
Dışa kapalı
İyileştirici
Zamandan bağımsızlık
Gözleyen / Gözeten
Ele geçirilebilir
Ayrılık noktası
Gözetlenen
İhtişamlı
Yarım bekleyen
Gururlu
İrfan
ROHAN
İyileşen
Savaşçı
Özgür
Şüpheci
Güvenmeyen
Yalnız
Umut
Sadakat
FANGORN
Kadim
Tekinsiz
Öfkeli
Yaşlı
Büyük
Dışa kapalı
Korkulan
Tarafsız
BREE
Batı içindeki öteki
Karmaşık yapı
Saldırıya açık
Güvenilmez
ÖLÜ BATAKLIKLAR
Eski
Savaş alanı
EMYN MUIL
Dolambaçlı
Yaban
OSGILIATH
Ele geçirilmiş
Doğu ve Batı arasında
GRİ LİMANLAR
Sakinlik
Huzur verici
Yeni başlangıç
Aydınlık
Ferah
Doğa
Yolculuk
Tablo 3. Batı içerisindeki ötekiler olarak odak uzamlar
ODAK UZAMLAR (Batı içerisindeki ‘öteki’ler)
MORIA
DİMHOLT/ÖLÜLERİN YOLU
Karanlık
Huzursuzluk
Ele geçirilmiş bölge
Ürkütücü
Doğu’nun etkisi
Kasvetli
Korku
Karanlık
Felaket barındıran
Kurumuş
Cansız/Ölü
Tablo 4. Öteki olarak Doğu ve Doğu’nun Batı’daki temsilcisi olarak odak uzamlar
ODAK UZAMLAR (Öteki olarak Doğu ve Doğu’nun Batı’daki temsilcisi)
MORDOR
ISENGARD
Efendi
Temsilci
Kötü
Kötüye kullanılan irfan
İhanet
Öteki ile işbirliği
Yalan
İhanet
Korku
Büyü
Gözetleyen
Güç
Tehditkâr
Nifak
Çöl
Çirkinlik
Dehşet
Dönüşme
Gözetleyen
Yıkım
Yüzüklerin Efendisi Üçlemesinde Yer Alan Irklar / Halklar
Film uzamsal olarak temelde Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılmıştır. Doğu ve Batı’da yer alan halkların özellikleri ise uzamlara yansıtılmıştır.
Dolayısıyla filmde yer alan halklar/ırklar da aynı temelde incelenebilmektedir ancak bu iki ayrıma ek olarak Maiar olarak tanımlanan ve
tanrısal/kutsal güce sahip olan bir ırk daha bulunmaktadır. O nedenle Maiar’lar Doğu ya da Batı ayrımında değil, üçüncü bir başlık altında
incelenmişlerdir.
Elfler
Kadim
Güzellik
Şifacı
Asalet
Ölümsüzlük
Huzur
Zarafet
Narin
Aydınlık Maiar
(Gandalf)
Bilgelik
Güç
Asalet
Ölümsüzlük
Tanrısal
Yardımcı olan
Tablo 5. Batı’da yer alan Orta Dünya Halkları
ORTA DÜNYA HALKLARI (BATI)
İnsanlar
Cüceler
Hobbitler
İradesizlik
Zanaatkar
Çiftçi
Güce düşkünlük
Ciddi
Neşeli
Açgözlülük
Sakar
Keyfine düşkün
Savaşçı
Onuruna düşkün
Vurdumduymaz
Ölümlülük
Ölümlülük
Ölümlülük
Uzun ömürlü
Dışa kapalılık
Dayanıklı
Durağanlık/Değişmezlik
Somurtkan
‘Yabancı’lardan ürken
Tablo 6. Orta Dünya Halkları olarak Maiar
ORTA DÜNYA HALKLARI (MAIAR)
Karanlık Maiar
(Saruman)
(Balrog)
Hainlik
Ateş
Kibir
Yok edici
Kıskançlık
Şeytani
Ölümsüzlük
Karanlık/Gölge
Tanrısal
Canavar
Kötülük yapan
Kötülük yapan
347
Entler
Heybetli
Yalnız
Doğa
Koruyucu
İçe dönük
Güçlü
Barış
(Sauron)
Gözleyen
Ateş
Görünmeyen
İktidar hırsı
Tehlike
Karanlık
II. International Conference on Communication, Media, Technology and Design
02-04 May 2013
Famagusta – North Cyprus
Büyü
Orklar
(Orklar, Goblinler, Uruk-hai)
Çirkinlik
İtaatkarlık
Kaba/Vahşi
Barbarlık
Erdemsizlik
Karanlık
Kötülük
Güçlü
Büyü (-)
Korkutucu
Tablo 7. Doğu’da yer alan Orta Dünya Halkları
ORTA DÜNYA HALKLARI (DOĞU)
Troller
Nazgul
(Yüzük Tayfları)
Çirkinlik
Korkutucu/
Ürkütücü
Dayanıklılık
Ölümsüz
Konuş(a)mama/
Hırs
Suskunluk
İri
Güç hayranlığı
Beceriksizlik/aptallık
Şeytani
Karanlık
Karanlık
Kötülük
Kötülük
Güçlü
Acımasız
Büyü (-)
İnsanlar
(Haradrim/Güneyli Halklar)
Koyu ten
Vahşi
Savaşçı
Gizemli
Örtülü
Gücün yanında olan
Konuşmayan
Sonuç
Yüzüklerin Efendisi üçlemesinde ana uzam Doğu ve Batı olarak ayrımlanmışken; odak uzamlar hikayenin başından sonuna değin filmde yer
alan mekanlardır. Bu uzamlar aynı zamanda içlerinde barındırdıkları halkların da karakteristik özelliklerini sergilemektedir.
Bu çalışmada ‘ben’ olarak ele alınmakta olan Batı, tüm iyi, güzel ve gelişkin değerlere sahiptir. ‘Öteki’ olarak konumlandırılan
Doğu ise tüm kötü, değersiz ve yok edilmesi gereken özellikleriyle izleyiciye sunulmaktadır. Batı, özgür halkların yerleşkelerinin
konumlandığı, kendi içlerinde özgürlük ve huzur içerisinde yaşadıkları bir barış uzamıdır. Birbirlerinin yaşam tarzına müdahale etmeyen
ırklar, gerektiği anda ‘ortak düşman’ın, ‘gerçek öteki’nin karşısında birleşebilmektedirler. Gerçek ‘öteki’ ise Batı için Doğu’dur. Çünkü her ne
kadar Batı’daki özgür halklar içerisinde geçmişten gelen husumetler dolayısıyla kendileri dışındaki diğer halklara karşı kapanma durumu
oluşmuşsa da Orta Dünya’daki ilk bölünme Doğu’nun hakimi olan Sauron’un güç yüzükleri aracılığıyla Batı halklarını kandırması ve bu yolla
onlara saldırması sonucunda oluşmuştur. Böylelikle üçlemede Doğu, Sauron’un yaşadığı Mordor ile sunulmakta; kötülük, kaos, dehşet,
yalan ve çirkinlikle özdeşleştirilmektedir.
Doğu ve Batı’nın özelliklerini daha ayrıntılı biçimde ele almamızı sağlayacak olan odak uzamlar ise; Batı’daki odak uzamlar,
Doğu’daki odak uzamlar ve Batı’nın ötekisi konumunda olan odak uzamlar olarak üçlü bir ayrıma tabi tutulmaktadır. Batı’daki odak uzamlara
bakacak olursak filmin başında izleyiciyi Shire karşılamaktadır. Shire, Hobbitler’in yaşadığı barış ve huzurun hüküm sürdüğü, doğayla
barışık, dışarı kapalı ve dışarıdan korkan, Batı’nın gelişkin halkları tarafından önemsiz olarak değerlendirilen bir uzamdır. Olay örgüsünü
değiştirecek karakterler Shire’ın içinden çıkmaktadır gerçi, ancak tüm Orta Dünya’yı etkisine alan olaylar zinciri Shire’da hüküm süren
barışçıl ortama etki etmemektedir.
Ele alınmakta olan ikinci odak uzam ise tüm halkların buluşma noktası olan Bree’dir. Bree, güvenilmez, saldırıya açık, karmaşık
bir uzam olup Batı’nın ötekisi olarak sunulmaktadır. Bree her ne kadar Batı’da yer alsa da Doğu’nun tehlikelerine –Nazgul’le ilk karşılaşmaaçık olması nedeniyle bu özelliğe sahip olmaktadır.
Bir sonraki odak uzam ise Fırtına Tepesi’dir. Fırtına Tepesi’nde kadim ve iyi halkların etkisi hissedilmekle birlikte saldırıya da açık
konumdadır ki Yüzük Taşıyıcı’sı, Yüzüktayfları tarafından burada yaralanmıştır, bu nedenle Batı’nın ilk mücadele alanı olarak
tanımlanabilmektedir.
Ayrıkvadi Orta Dünya’nın en kadim halkının yaşadığı uzamdır. Güvenli –Fırtına Tepesi’ndeki mücadeleden kaçışta Yüzük
Taşıyıcısı’nı Nazgûl’den kurtarmaları-, iyileştirici, asil ve zarif halkın koruması altında, diğer halkları da gözeten ve ‘öteki’ni gözleyen, büyük
bir irfan barındıran uzamdır. Lorien’le aynı özellikleri taşımasının yanı sıra, Lorien’den farklı olarak Batı’nın özgür halklarına açıktır.
Amon Hen, Batı’nın insan ırkına ait en önemli krallığı konumunda olan Gondor’un eski kuzey sınırı ve gözetleme noktasıdır. Gondor, kadim,
ihtişamlı, ancak köhneleşmiş bir yapıya sahip ve Doğu’nun tehlikesine en yakın olması dolayısıyla yardım bekleyen, yine de bunu dile
getiremeyecek kadar gururlu bir yapı arz etmektedir. Bu sayılan özelliklerin haricinde Gondor Batı’nın en önemli iktidar odaklarından biri
görünümündedir. Her şeye ve beraberinde yüzüğe de sahip olmak amaçlanmaktadır. Açıkça ilan edilen düşman Mordor ve Sauron’dur,
ancak Gondor aynı zamanda kendini –Mordor’a en yakın olan krallık ve deyim yerindeyse Batı’nın Doğu’ya karşı ilk kalkanı olması
dolayısıyla- en söz sahibi ilan etmektedir. Ancak her halükarda güçlü yapısını korumaktadır. Buna bağlı olarak da Amon Hen, halen kadim
halkların koruyucu etkisini sürdürmesine rağmen, ele geçirilebilir niteliktedir ve ‘öteki’ tarafından da gözetlenendir. Üçleme içerisindeki ilk
parçalanma noktasıdır.
Bir sonraki uzam Rohan’dır. Özgür, savaşçı, Batı ve Batı’nın tüm değerlerine sadıktır. Rohan içten ihanetle ve çöküntüyle karşı
karşıyayken, diğer yandan Isengard’ın saldırısı altında savunmasızdır. Özgür halkların temsilcileri önce Rohan’ı içinde bulunduğu ataletten
kurtarmaya, ardından da Isengard karşısında yıkılmasını önlemeye çalışmaktadır. Savaşçı ve özgür bir halkın ülkesi olan Rohan, Gondor
kadar kadim, asil, irfan sahibi değildir gerçi; ancak Gondor ile birlikte Batılı özgür insan ırklarının en önemli iki temsilcisinden biridir.
Fangorn, Batı’nın kadim ve unutulmuş halklarından Entlerin yaşadığı uzamdır. Eski, yaşlı, kendi içinde yaşayan halk tarafından güvenli
sanılan, diğer Batılı halkların ise korktuğu, bir kısmı Doğu tarafından ele geçirilen ve bu nedenle kendi içinde öfke ve gerginlik barındıran bir
uzam olarak temsil edilmektedir.
Ölü Batakılıklar, Emyn Muil ve Osgiliath; Yüzük Taşıyıcısı’nın yoldaşlarından ayrıldığı noktana itibaren Mordor’a ulaşmak için
izlediği yol üzerindeki uzamlardır. Giderek Doğu’ya yaklaşılmasının da etkisiyle, eskiden hüküm süren iyi halkların koruyucu gücü ortadan
kalkmakta, giderek yayılmakta olan kötücül güç giderek etkisini hissettirmektedir.
Gri Limanlar, Batı içerisinde ele alınan en son uzamdır. Aynı zamanda Yüzük Taşıyıcısı’nın varış uzamıdır. Orta Dünya’yı terk
etmek isteyen Elfler ve Elflerin onayladıklarının kullanabileceği bir yoldur.
Batı sınırarı içinde yer almakla birlikte, Doğu’nun etkisinde ve güdümünde olan Moria çalışma kapsamında değerlendirilmekte
olan uzamlardan biridir. Moria, Batı içerisindeki ‘öteki’dir. Üçlemede bir cüce şehri olarak gösterilen tek uzamdır. Bununla birlikte ele
geçirilmiş ve orklar, troller ve Balrog’un yaşadığı bir uzam haline gelmiştir.
Ölülerin Yolu, Batı’nın ‘öteki’si olarak konumlandırılmaktadır ve ‘ölüler’ tarafından kapalı tutulmaktadır. Önceki ihanetlerinin
bedelini ödeyen ‘ölüler’, kapalı kaldıkları ve sözlerini tutana kadar kapalı tutmakla yükümlü kılındıkları yoldan Kral’ın geçmesine izin vererek,
kötünün / ‘öteki’nin yok edilmesinde önemli bir yer tutmaktadırlar.
Isengard, Batı’da yer alan, kendinde büyük bir güç ve irfan barındıran, ancak ‘öteki’nin etkisiyle sahip olduğu değerleri kötüye
kullanan Saruman’ın yaşadığı ve yönettiği uzamdır. Isengard, Doğu’nun etkisinde kaldıkça dönüşmekte ve çirkinleşmektedir.
Mordor, çalışmada ele alınmakta olan son uzamdır. Üçleme boyunca ‘öteki’ olarak sunulan Doğu’nun kalesidir. Sauron,
tarafından yönetilmekte, Orta Dünya’da yer alan tüm çirkin, kötü, akılsız yaratıkları barındırmaktadır. Dışarıdan gelecek her türlü etkiye
kapalıdır. Karanlık, dehşet, kaos, umutsuzluk yaymaktadır.
Yüzüklerin Efendisi Üçlemesi’nde sunulan halklara gelindiğinde ise burada da temel olarak Doğu ve Batı ayrımı yapılmaktadır.
Ancak bir de Maiarlar vardır ki bu çalışma kapsamında ayrı bir başlık olarak ele alınmaktadır. Batı’da yaşayan halklar Elfler, İnsanlar,
Cüceler, Hobbitler ve Entler’den oluşmaktadır. Entler’in varlıklarını izleyici sadece ikinci filmde görmektedir. Diğer ırklarsa üç film süresince
348
II. International Conference on Communication, Media, Technology and Design
02-04 May 2013
Famagusta – North Cyprus
izleyici ile birliktedirler. Bu ırkların arasındaki en kadim halk olarak Elfler anlatılmaktadır, onlar ilk yaratılan halklardan olarak tasvir
edilmektedir. Elfler, Batı halkları arasında en yüceltilmiş ve en asil olarak kabul edilen ırktır. Cüceler ise çalışkanlıkları ve zanaatlarıyla ön
plana çıkarken fiziksel görüntülerinin pek de cezp edici olmadığı sunulmaktadır. Somurtkan ve ciddi olan Cüceler, dayanıklı ve uzun ömürlü
olarak tanımlanmaktadırlar. Batı’da yaşayan İnsanlar’ın genel özelliklerine bakıldığında olumlu bir özellik göze çarpmamaktadır. İrade
eksikliği, aç gözlü olmaları ve gücü ele geçirebilme istekleri bulunmaktadır. Batı halklarının en kendi halindeki ırkları ise Hobbitlerdir, onlar
kendi köylerinde dışarısı ile pek ilişki kurmadan – kurmayı da tercih etmeden- yaşamaktadırlar. Orta Dünya’da olup bitenler onları çok da
fazla ilgilendirmemektedir ki olanlar hakkında çok da bilgi sahibi oldukları söylenemez. Hobbitler, Orta Dünya’daki Batı halkları arasındaki
“öteki”leridir, Yüzük Kardeşliği filminin başında güç yüzüklerinin öyküsü kısaca anlatılırken yüzüklerin İnsanlar, Elfler ve Cüceler’e verildiği
söylenir, Hobbitler’in hiç sözü geçmez ki onlara güç yüzükleri verilmemiştir de. Üçlemedeki savaşlar boyunca maceranın içine biraz da zorla
dahil ettirilmiş olan dört Hobbit dışında başka Hobbit yoktur. Hobbtler hem kendilerini dışa kapatmışlardır hem de dışarısı onların yanına
pek sokulmamaktadır.
Batı ve Doğu Orta Dünya halklarının yanında ele alınabilen Maiar adıyla temsil edilen büyü, sihir gibi güçlere sahip olan, tanrısal
olarak tanımlanabilecek ırktır. Maiarlar’da iyi tarafta ve kötü tarafta olanlar olarak ikili bir ayrım bulunmaktadır. Gandalf isimli Maiar, iyi
tarafta yer almakta ve Batı halklarına yardım etmekteyken, iyi taraftan kötü tarafa geçmiş olan Saruman ise Sauron’un isteklerini
yapmaktadır. Gandalf’la birlikte temsil edilmekte olan bilgelik ve güç, Saruman da ise kibre dönüşmüş durumdadır. Sauron ise karanlık
tarafın efendisi olarak tasvir edilmektedir, o bedensel bir görüntüye sahip değildir, sadece kırmızı büyük ve ateşten bir göz olarak
gösterilmektedir, gözleyen ve gözetleyen konumundadır. Sauron, iktidarı ele geçirmek isteyen olarak tanımlanmaktadır. Balrog ise
tanımlamalara göre bir iblistir, ateş ve gölgeden yaratılmış olduğu gösterilmektedir. Gandalf ile karşılaşmaları sonucunda Balrog
öldürülmüştür.
Doğu’da yaşayan halklar insanlar ve insan dışı olan yaratıklar olarak ele alınabilmektedir. Güneyli insanlara Haradrim adı
verilmektedir. Haradrim’ler yüzleri peçe ile örtülü, konuşup konuşmadıkları filmde ayrıca belirtilmemekle birlikte görüldüğü kadarıyla
konuşmayan, gücün yanında olmayı tercih eden, koyu ten rengine sahip olan vahşiler olarak gösterilmektedir. Savaşlara file benzeyen bir
hayvanın sırtında gitmektedirler. İnsanların arasında yer alabilecek diğer bir şeyse Nazgul/Yüzük tayflarıdır, bunlar güç yüzüklerinden
dokuzuna sahip olan insanlardır. Ancak artık insan formundan çıkmış, yüzleri görünmeyen karartılar olarak tasvir edilmektedirler. Siyah ve
çirkin olarak tasvir edilen atların ya da ejderhaya benzeyen, uçan korkutucu hayvanların sırtlarına binerek dolaştıkları gösterilmektedir.
Doğu halklarının diğerleri ise Orklar ana başlığında incelenen Orklar, Goblinler ve Uruk-hailer, ayrıca Trollerdir. Orklar, çok çirkin yaratıklar
olarak tasvir edilmektedirler, konuşabilirler ancak konuşmaları son derece kabadır. Saruman’a itaat eden Orklar, kendi kendilerine karar
almamakta sadece verilen kararları uygulamaktadırlar. Troller ise son derece iri ve yine çirkindirler. Orkların tersine Troller, konuşmama ya
da konuşamamaktadır, sadece böğürtü şeklinde sesler çıkarmaktadırlar. Dayanıklı ve güçlü olmalarının yanı sıra beceriksiz ve aptal olarak
tasvir edilmektedirler.
Sonuç olarak, Batı tarafının gözünden anlatılan ve yine O’nun ‘öteki’inin oluşturulduğu üçlemede, ‘öteki’ olarak tasvir edilen Doğu,
gerçek hayattakinden farksız olarak, ‘öteki’nin tanımlanmasında ortaya konulan özellikler üzerinden biçimlendirilmektedir. Kendine üstün,
asil, kadim ve güzel tüm özellikler bahşedilmiş olan Batı, ‘öteki’ olarak konumlandırdığı Doğu’yu ise aşağı, çirkin, kötü ve Batılı yaşam
tarzına saldıran ve yok edilmesi gereken olarak resmetmektedir.
Yararlanılan Kaynaklar:
AYDIN, U. Uraz, Sihir ve Ütopya – Tolkien’in Yüzüklerin Efendisi’nde romantik eleştiri-, İstanbul, Versus Kitap, 2008.
BAUMAN, Zygmunt: Sosyolojik Düşünmek, 6. Basım, Çeviren: Abdullah Yıldız, İstanbul, Ayrıntı Yayınları, 2009.
KARABAYRAKTAR, Duygu: “Fantastik Sinema ve Görsel Efekt Bir Tahta Parçası”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara
Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Sinema TV Anasanat Dalı, 2010.
MILES, Robert: Irkçılık, Çeviren: Sibel Yaman, İstanbul, Sarmal Yayınevi, 2000.
OSKAY, Ünsal: Popüler Kültür Açısından Çağdaş Fantazya, İstanbul, Der Yayınları, t.y.
SCHNAPPER, Dominique: Sosyoloji Düşüncesinin Özünde Öteki ile İlişki, Çeviren: Ayşegül Sönmezay, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi
Yayınları, 2005.
SOBCHACK, Vivian; “Fantastik Film”, Ed: Geoffrey Nowell-Smith, Dünya Sinema Tarihi, Çev: Ahmet Fethi, İstanbul, Kabalcı Yayınevi,
2003.
TURNER, Bryan S.: Oryantalizm Postmodernizm ve Globalizm, 2. Baskı, Çeviren: İbrahim Kapaklıkaya, İstanbul, Anka Yayınları, 2003.
TUTAL, Nilgün: Küreselleşme İletişim Kültürlerarasılık, İstanbul, Kırmızı Yayınları, 2006.
http://tr.wikipedia.org/wiki/Y%C3%BCz%C3%BCklerin_Efendisi, 16.03.2013 (Çevrimiçi)
http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=verilst&kelime=fantazi&ayn=tam, 15.03.2013 (Çevrimiçi)
http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=verilst&kelime=fantazi&ayn=tam, 15.03.2013 (Çevrimiçi)
349