Dezenfektanlarda Rotasyon Bilmecesi

DEZENFEKTANLARDA ROTASYON B LMECES
Kanatlı hayvan barınaklarında kullanılan dezenfektanların belli periyotlar sonunda
de i tirilerek farklı etken maddeli ürünlerin kullanılmasına ait dü ünce halen bazı yerlerde
tavsiye edilmektedir. Bunun sebebi mikropların belirli bir etken maddeye kar ı direnç
geli tirmeleri dü üncesidir. Ancak modern formülasyonlu, geni spektrumlu dezenfektanlar
kullanıldı ında böyle bir rotasyona ihtiyaç yoktur.
Yazan : Luc Ledox, CID LINES Satı Direktörü
Çeviri : Vet. Hek. Özgür Gültekin, NOVAK M laç ve Kimya San. Tic. A. .,
Farklı uygulamalar için farklı etken maddelere sahip dezenfektanların kullanımı ve
bunların periyodik olarak de i tirilmesi ile ilgili dü ünceler bir kenara bırakılmalıdır.
Günümüzde kullanılan modern formülasyonlara sahip dezenfektanların rotasyonu sadece
gereksiz de il, aynı zamanda lojistik açısından karma a yaratacak ve insan hatası faktörünü de
artıracak sonuçlar do urmaktadır.
Rotasyon uygulamalarının sebebi; eski zamanlarda üreticilerin, genelde tek bir etken
maddeye sahip, formüle edilmemi ham maddelerden olu an dezenfektan maddeleri
kullanımından kaynaklanmaktadır. Bu durumda da kullandıkları dezenfektanı periyodik
olarak de i tirmeleri tavsiye edilmekteydi. Mikropların tümünü öldürmeyen tam bir
spektruma sahip olmayan dezenfektan maddelerin kullanılması sonucunda bazı
mikroorganizmalar dezenfeksiyon sonrasında hayatta kalmakta ve o maddeye kar ı tolerans
geli tirmektedirler.
Direnç geli imi mümkündür. Örne in tek ba ına iyot kullanımı sonucunda bazı virüs tipleri
yok edilemez ve bunun sonucunda da ileri zamanlarda bu tür virüslerin kontrolsüz bir üremesi
görülebilir. Saf kuaterner amonyum ve fenol bile iklerinin kullanımı da çıplak virüslerin ve
sporlu bakterilerin ya amaya devam etmesine ve direnç geli tirmesine yardımcı olacaktır.
Ancak günümüzde kullanılan, bilimsel olarak formüle edilmi , sinerjistik bile enler
içeren dezenfektanlar için durum farklıdır. yi bir geni spektrumlu dezenfektanın periyodik
olarak de i tirilmesine gerek yoktur. Çünkü bu ürünler tipik bir kümeste bulunan artlara göre
özel olarak formüle edilmi lerdir.
Bir dezenfektanın kümes artlarında kullanılması ve rotasyona ihtiyaç duyulmaması
için ne gibi kriterleri kar ılaması gerekmektedir?
Burada tam spektrumlu bir etkinlik için gerekli olan kriterleri sıralayacak olursak :
a. Bile enlerin arasındaki sinerjik etki
b. Formülasyonda tamponlayıcı sekestre edici ve ıslatıcı maddelerin kullanımı
c. Etkinli inin bilimsel olarak kanıtlanmı olması
d. Farklı uygulamalarda kullanım çe itlili i ve kolaylı ı
e. Rezidüel etki
f. Garantili içerik
Tam spektrumlu bir ürün tüm mikroorganizma türlerini yok etmelidir. Di er bir de i le
ürünün; bakterisid, virusid, fungusid ve sporosid olması gerekmektedir. Bunun yanında
ürünün etkinlik skalası yok edilmesi en zor olan (örn. Candida albicans gibi mantarlarla ve
Clostridia gibi spor olu turan bakteriler) mikropları bile kapsamalıdır.
Virüsler, kanatlı hayvan sa lı ını tehdit eden majör etkenlerdendir. Bu sebeple virusidal
etkinlik mutlaka gereklidir. Dezenfektan üreticileri ürettikleri ürünlerin sert virüslere (zarflı
yada çıplak) kar ı etkinliklerini mutlaka bilimsel yollarla kanıtlamak zorundadır.
a. Bile enlerin arasındaki sinerjik etki
Sinerji genel anlamda, toplam etkinin parçalarının olu turdu u etkiden daha fazla olmasıdır.
Sinerjiye örnek; alkol, gluteraldehid ve kuaterner amonyumların iyi bir kombinasyonudur. Bu
kombinasyonun bakterisid etkinli ine bakıldı ında, alkolün hücre duvarındaki ya ve organik
artıkları çözdü ünü, kuaterner amonyumun hücre duvarına daha iyi penetre olarak
gluteraldehidi hücre içine ta ıdı ını ve gluteraldehidin de hücre çekirde ini yok etti ini
görebiliriz. Burada kuaterner amonyumlar arasında da tek ve çift zincirli bir kombinasyon
yaratarak sinerjiyi güçlendirmek de mümkündür.
b. Formülasyonda tamponlayıcı sekestre edici ve ıslatıcı maddelerin kullanımı
Dezenfektan formülasyonunda bulunan tamponlayıcı maddeler konusu üzerinde genelde pek
fazla durulmaz ancak bu maddeler sayesinde dezenfektan içerisinde bulunan sinerjistik
maddeler kimyasal geçimsizlik olmadan özelliklerini uzun süreler koruyabilirler. Bu konuda
saf klor bile iklerini örnek verebiliriz. Saf klor tamponlanmamı haldedir ve bu sebeple
organik maddeler kar ısında etkinli ini çabucak yitirir ve yüzme havuzlarının düzenli
aralıklarla klorlanmasının sebebi de budur.
Tamponlama i lemi elat yapıcı ajanlarla sa lanabilirken di er bazı tamponlayıcı ajanlar da
korozyonu önlerler.
yi bir dezenfektanın dilüe edildi i suyun ‘’sert su’’ niteli inde olması da etkinli inden bir ey
kaybettirmemelidir. Etken maddeler sert sularda yüksek oranda bulunan kalsiyum karbonat ve
di er mineraller tarafından nötralize edilmemelidir. Bu amaçla dezenfektan formülasyonlarına
‘’sekestre edici ajanlar’’ eklenmektedir.
Yine iyi bir dezenfektan formülasyonunda bulunması gereken ajanlardan biri de ‘’ıslatıcı
ajanlardır’’. Bu sayede ürünün penetrasyon gücü artar ve özellikle organik madde artıkları
bulunan yüzeylere ve tam olarak kurulanmamı yüzeylere eri imi daha kolay olur.
Dezenfektanların raf ömürleri ürünü en az 2 yıl depoda saklayabilecek kadar uzun olmalıdır.
Örne in klor gibi ürünler çok uçucudur ve kısıtlı raf ömürleri vardır.
c. Etkinli inin bilimsel olarak kanıtlanmı olması
Bir dezenfektanın etkinli inin saptanması ve di er ürünlerle kar ıla tırılmasının yapılması
saha artlarında mümkün de ildir. Bu tür bir etkinlik testi mutlaka laboratuarlarda ve e it
artlarda yapılmalıdır. Bu amaçla hazırlanmı farklı test metodları mevcuttur. Hemen hemen
her ülkenin kendine ait bir test metodu sistemi vardır. Fransa’da AFNOR, ngiltere’de
DEFRA, Almanya’da DVG, Amerika’da AOAC ve Avrupa Birli inin son olarak belirledi i
EN standartlarında, ‘Veteriner Sektöründe kullanılacak dezenfektanların etkinlik ölçümü’’
testleri mevcuttur.
Bazı ülkelerdeki testler genelde in vitro artlarda yapılırken örne in Amerika’da yapılan
testlerde dezenfektanlar çok zorlu ko ullarla kar ı kar ıya getirilerek etkinlikleri saha
artlarına yakın artlarda test edilmektedir. (>%5 organik madde, 400 ppm sertli inde su).
d. Farklı uygulamalarda kullanım çe itlili i ve kolaylı ı
Farklı uygulamalarda kullanım çe itlili i dendi inde, ürünün tüm uygulama alanlarında ve
çe itlerinde kullanıma hazır bir ürün olması gereklili idir. Kullanım çe itlili i olan bir ürün
spreyleme, köpükleme ve sisleme tarzı uygulamaların hepsinde kullanılabilen bir ürün
olmalıdır. Örne in termal sislemede dezenfektana eklenecek bir ek madde insan hatası riskini
de beraberinde getirecektir. Formülasyon olu turma üretici firmanın görevidir, son
kullanıcının de ildir. Yanlı kimyasalları karı tırmak tehlikeli sonuçlar do urabilir. Son
kullanıcının yapması gereken tek ey ürünü suyla dilüe etmektir. Her zaman ürünün üzerinde
bulunan karı ım oranına bakılmalıdır, unutmayınız ki daha konsantre bir ürün daha dü ük
dilüsyonlar gerektirir.
e. Rezidüel etki
Rezidüel etkinlik, ürünün belirli bir süre etkinli ini koruyarak mikrobiyal rekontaminasyonu
önlemesidir. Formol fumigasyonunda rezidüel etkinlik sıfıra yakındır. Ancak iyi formüle
edilmi bir ürünle yapılan sislemede birkaç günlük bir rezidüel etkinlik sa lamak
mümkündür.
f. Garantili içerik
Garantili içerik ancak üretici firmanın sahip oldu u bazı üretim standartları ile tespit
edilebilir. Bu da ISO ve GMP (iyi üretim metodları) gibi dünyaca kabul edilmi üretim
felsefeleri ile garanti altına alınır. Bu standartlar üretici firmaya ‘söyledi ini yapma ve
yaptı ını söyleme’ zorunlulu u getirir. GMP ile üretim yapan bir firmanın ürünü hakkında
öne sürdü ü iddialar do rudur ve etikette yazanın aynısı bidonun içinde de vardır.
Tüm bu bilgiler ı ı ında, kümeslerin dezenfeksiyonu için kullanılan dezenfektanınız
yukarıda belirtilen özellikleri ta ıyan tam spektrumlu bir ürünse, periyodik aralıklarla
dezenfektan de i imi yapmanıza gerek yoktur. Bu tüm i letmeler için iyi bir haberdir. Çünkü
i letmenin lojistik operasyonları basitle ecek ve insan hatası riski de en az sevide olacaktır.