Yaklasik 3000 yıl sürmüş ve yine yaklaşık 2000 yıl önce

Yaklasik 3000 yıl sürmüş ve yine yaklaşık 2000 yıl önce

Kemet
divertimento
Yaklasik 3000 yıl sürmüş ve yine yaklaşık 2000 yıl önce
bitmiş eski Mısır uygarlığına kuş bakışı bir yaklaşım
Eski Mısır Tarihi - Giriş
‣Bir çok konunun başlangıcı
•tapınaklar, piramitler, taş işleme
•mumyalama → tıp bilimi→ kimya
•din → tek tanrılı dinler
•İlk olimpiyat komitesi (antik yunanın mısır sevdası!)
‣Elimizde bir çok belge var
•tapınak duvarları, papirüsler, mezarlar yazıları, ölüler
kitabı, edebiyat, şiirler, Herodot araştırmaları(=historia)
‣Tunç dönemi - Demir dönemi geçisi
•3 bin sene çok başarılı olan bir medeniyet niye çöker?
2
Bakış Açıları
‣Dil
‣Olaylar ve insanlar
‣Sanat tarihi: büyük oranda sabit kalmış
3
Mısırı güçlü yapan ne?
‣Nil nehri
• bol ürün, tahıl vs
• ürün depolayabilmenin getirdiği özel işçiler (a la Civ)
- Rahip ve Asker sınıfı
‣Firavun
• Yeryüzündeki Tanrı
• Tartışmasız itaat.
‣Geopolitik durum
• doğuda sina çölü : aşılamaz.
• batıda kuzey afrika çölü : bedeviler dışında kimse
yok.
• Kuzeyde akdeniz: tek tehdit deniz yolu ile gelebilir.
• Güneyde nubyalı ‘babarlar’: sık sık sefer yapılmalı.
• ulaşım kolay: nil sayesinde.
4
Zamanda Yerimizi Bulalım
‣Evrenin yaşı : ~14 Milyar yıl
‣Dünyanın yaşı: ~4.5 Milyar yıl
‣İnsansının (Hominid) yaşı: ~1.75 Milyon yıl
‣Mısırda yerleşimin yaşı: ~0.7 Milyon yıl
‣İlk mısır işaretleri 3100 BC den kalma
‣Mısır yazıları son olarak 425 AD de bir tapınak
duvarına kazınmış
‣Yaklaşık 3500 yıl...
5
Nil vadisinde yerleşim
‣Neanderthal: 70’000 - 43’000 BC
• Hastalara baktılar, Ölüleri gömdüler
- çölde bulunan aletler onranın eskiden yeşil olduğunu kanıtlıyor.
• Kazıma taşı (scraper stone) kullandılar.
‣HomoSapiens Sapiens gelir ve Neanderthal’i bitirir.
‣Paleolithic (eski taş) Dönemi : 43’000 BC - 10’000 BC
• 25-30 kişilik aşiretler olarak yaşadılar.
• Ortalama ömür ~ 30 yıl
• Balık tutabiliyorlardı, avcı - toplayıcı toplum
• Yeni aletler icat ettiler
- El baltası (hand axe) 7000 BC ye kadar tek aletti.
- çakmaktaşı ve Obsidian (ameliyat bıçağı kadar keskin)
- tahta ve çakmaktaşından orak (ama birkaç bin yıl boyunca unutuldu)
- tarım yoktu ama yabani tahılları topluyorlardı
- ok ve yay, özellikle kuş avlamak için minnacık ok başları
6
7
HS Sapiens dönemi
‣Mezolithic (orta taş) dönem: 10’000 - 5’000 BC
• yeni aletler yapıldı
- ezme ve öğütme aleti
• yemek tahıl öğütmek için
• boyanma güzelleşme için hayvan şekillerinde paletler.
- dekorasyon için basit çanak çömlekler
‣Neolithic dönem: 5’000 - 3’200 BC (bundan sonra bronz çağı başlar)
• Köyler ~150 kişilikti: görev paylaşımı başladı.
• yeni icatlar yapıldı
- ateşte kil pişirip çömlek yapımı
- bira, fırın, maya
- hayvanların evcilleştirilmesi ve tarım → yerleşik düzene geçiş
• Mısır yaklaşık 2 bin kişi
- Yukarı ve Aşağı krallık olmak üzere 2 yönetici
8
9
3200 ve sonrası
‣2 Krallık
• Güney Kralı: beyaz taç
• Kuzey Kralı: kırmızı taç
‣~3150 BC
• Güney kuzeyi alır: Unification.
• Narmer (Menes) 2 mısırın kralı olur
• Narmer Paleti : olayı anlatır, bilinen en eski tarihi
belge.
‣Narmer Paletindeki ilkler
• Hieroglifler
• Önemine göre büyüklük
• Ünvanların tanımı : sandalet taşıyıcı = başbakan,
boğa = kral
• Sanatsal kurallar: insanlar ve hayvanlar bir çizgi
üzerinde olmalı. kral düşmanını gürz ile ezmeli….
‣Böylece ilk millet oluşuyor.
10
11
12
Sorular ve Yanıtlar
‣Hep merak edilen sorular
• Ölümden sonra hayat var
mı?
• Evren nasıl başladı ?
• Tanrı(lar) var mı ?
‣3 büyükler
•Mythology
•Din
•Felsefe
‣Mythology’nin yanıt tarzı
• doğrudan değil dolambaçlı
13
• zaman belirtmeden
(primordial)
‣Dinin yanıt tarzı
•İnanç ile
•olaylar ve insanlar
tarihseldir
‣Felsefenin yanıt tarzı
•ispat ister → bilim
•bilsek de bilmesek de
soruların mantıklı yanıtları
olmalıdır
‣Eski Mısırda felsefe içerikli
yazı bulunamamıştır
Cosmogony
14
‣Başlangıçta Kaos vardı. Özellikleri
• Şekilsizlik
• Karanlık
• Gizlilik
• Zamansız (primordial) su
‣Sudan çiftler (erkek - kadın) halinde 8 tanrı çıktı
• Atum kendi kendini yarattı, sonra diğer tanrıları
en
il
b
i
r
le
im
is
n
tü
ü
isis: b
r, 13
ü
r
ü
Hava
ve
Nem
ld
ö
•
i
is
ir
s
O
th
Kıskanç Se
İsis
r.
ta
a
e
il
n
e
v
r
le
ya b ö
a
ç
r
a
p
Yer
ve
Gök
r,
•
lu
u
b
ı
ın
s
a
ç
r
a
p
2
kocasının 1
ine
r
e
y
ın
n
a
g
r
o
l
e
s
balığın yediği cin
• Osiris & Isis → oğulları Horus
yenisini yapar.
- İnsanlığa medeniyeti öğretenler
• Nemphis & Seth
tahtadan
olur.
is
ir
s
O
i
iş
k
n
le
ti
il
*İlk dir
ez.
m
r
ü
ld
ö
a
m
a
r
e
n
*Horus Seth’i ye
ktır.
a
c
la
o
le
im
iz
b
p
Kötülük he
Eski Mısır Dili ve Yazısı
15
‣3 yazı tarzı
•Hieroglyphic : duvarlara kazınan kuş ördek vs olan
•Hieratic : rahiplerin kullandığı bir tür hızlı not alma şekli
•Demotic : halkın kullandığı yazı tarzı
‣Hristıyanlık geldikten sonra
•Coptic (Kıpti) yunan harflerine 3-4 ek harf.
‣Mısır yazısını okumak ~1822ye dek unutulmuş
•Okuyan Thomas young, fizikçi-doktor (polymath).
•Kral isimlerinin ovallere (kartuş) yazıldığını ve şekillerin bir
harfe karşı geldiğini bulur.
•sesliler yazılmaz. kuş gagalarına doğru okunur
d
p
t
Hieroglifler hakkında
16
‣3 kullanım yeri var.
•harf olarak : SFGDB
•anlamı güçlendirmek ve açıklamak için: kralın adından
sonra kral resmi koymak gibi. o
•gerçekten resmedilen şeyi anlatmak için, o zaman altına
düşey bir çizgi çekilir. j
‣Peki ya rozetta taşı ve Champollion
•aynı yazı 2 dil ve 3 alfabe ile yazılmış. Young’un başlangıç
noktası.
•Coptic → Eski mısırca ile hemen hemen aynı
•Champollion bu dili konuşabiliyor, Young’un çıkardığı
harfleri okuyarak kelimenin anlamına ulaşıyor.
Narmer’dan sonrası
17
‣Mısır Tarihi bölümlere ayrılır
•Eski krallık ~500 yıl
•ilk ara dönem -başsızlık ~200 yıl
•Orta krallık ~350 yıl
•ikinci ara dönem -başsızlık ~200 yıl
•Yeni krallık ~500 yıl
•Nubya - Libya - Pers dönemi
•Ptolemy dönemi ve son
‣ilk başkent: memphis (hekaptah→ egypta), kurucu Aha.
•ruhani başkent : Abydos. ilk krallar burada gömülüdür.
Eski Krallık
‣ 1. sülale
• Narmer ile başlar, Aha…
• krallar kuma gömülür
• mezar taşına isim yazılır
‣ 2. sülale
• 200 yıl sürer
‣ 3. sülale
• Dzoser, imhotep
‣ 3. sülale
• Snefaru, keops...
‣ 4. sülale
• güneş tapınağı yaparlar. isimlerinde Ra var.
‣ 5. sülale
• piramit duvarların yazı yazılır. (unas)
• korunma ve öte dünyada kabul
‣ 6. sülale
• küçük önemsiz piramitler ama başbakanlar
için büyük mastabalar.
• pepi 2 ile biter. 94 yıl tahtta kalmış.
serekh
18
mezarlar hakkında
‣Kuma gömmek iyi fikir değildi
•rüzgar ile kum uçar, çakallar ölü etini yer.
‣Sonraki adım
•kumu kaz, taş tabanı bul, onu oy, ölüyü
buraya göm.
‣Sonraki adım
•Üstüne ölüye saygılarının sunulacağı bir
odacık yap.
•Mastaba → arapça dörtgen
•Dzoser için veziri Imhotep üst üste bir
çok mastaba koydu. basamaklı piramit.
•Dünyadaki ilk taş bina : 2640 BC
19
20
‣Dünyanın ilk bina kompleksi
‣tahta ve papirusten yapılanlar taklit ediliyor.
Kapılar taş → açılmmıyor.
‣Kolonlar bir araya getirilmiş bitki gövdesi
taklidi.
‣Mimar : imhotep → mezarı henüz bulunmadı
Heb - Set
‣30 yılda bir yapılan festival.
Firavun:
•koşu
•güreş
•okçuluk
‣yapınca gençleşir.
Dzoser koşarken
21
Piramitler hakkında
‣sneferu: 2613 .. 2589 BC
• piramit yaptıran: 3 tane
• ilk toprak üstü gömülme:
- ilk kapalı geniş oda
• ilk mumyalanma tapınağı (mortuary temple)
• adını kartuşa yazan ilk kral
• mısırı uluslararası bir güç yaptı
d
e
n
e
m
e
1
22
deneme 2 & 3
‣Eğik piramit
•kuma yapılmış, kayıyor
•sedir ağaçları tutuyor:
lübnana ticaret seferi yapmış
•duvarlar çatlak
•büyük piramit kadar
•açıyı deği
‣Kırmızı piramit
•2 km ötede,
•güneş vurunca kırmızı
parlıyor
•sneferu burda gömülü
23
ve sonrası
‣Khufu - Keops 22 yıl hüküm sürmüş
• (Sneferu’nun oğlu) büyük piramiti yaptırır.
• 9yy da kırılarak kapı açılmış
‣Kefren’inki sadece 7m kısa ve üzerinde biraz
kireçtaşı kalmış
• keops’unki ise ortaçağda cami minare yapımında
kullanılmış
• Sphinx : kefren
24
keops gemisi
‣Taşa oyulmuş olarak 1955 de
•1500 parça, tahtadan
•birleştirmesi 10 yıl sürmüş
•50 metre boyunda
•lübnan sedirinden
•çivi yok, suda yapışıyor.
•direği yok, kürekleri yetersiz.
25
1. ara dönem ve orta krallık
‣70 günde 70 kral.
•Kaos, Anarşi
•bütün mezarlar soyulmuş.
‣yeni edebiyat tarzı ağıt: lamentations.
•Mısır işgal edilmiş
•‘Divine order’ değişmiş
‣Çıkış : 2134 BC den itibaren orta krallık
•11 ve 12 hanedanlar
•Intef ler ve Mantuhotep ler
26
modeller
27
kısa notlar
‣batıya göçmek, güneşin batışı,
batılılar...
‣Mısır, kemet, kemistry
‣Şismanlık iyidir.
‣Kellik iyidir.
‣sakal iyidir.
‣Ba ve Ka
‣Nilometre
‣Sneferu suları ikiye ayırtıyor.
‣Kölelik yok.
• çünkü büyük kalabalığı kontrol
edecek silah yok.
• su baskını sırasında insanların işi
yok.
‣ilginç zamanlar
• Amenhotep
• Akhenaten → monoteism
• Tutankhamun
‣Ramses dönemi
• israillerin çıkışı
• hitit savaşları
‣Pers işgali
• foggara
‣İskender ve yunan dönemi
• kleopatra
• Roma’nın gelişi
28