Kasa fişlerindeki tehlike

Kasa fişlerindeki tehlike
- İki hafta önce, tüm dünyada bisfenol A (BPA) ihtiva eden sert plastikten yapılmış biberon, bardak,
şişe ve yiyecek saklama kaplarının yasaklanması konusunda yoğun çalışmalar olduğunu yazmıştım.
Ülkemizin yoğun gündemi yüzünden olsa gerek bizde neredeyse hiç konuşulmayan bu konuda
okuyucularımdan pek çok soru geldi. Yeni yapılan ilginç bir araştırmadan da yararlanarak sizleri BPA
hakkında bilgilendirmeye bu hafta da devam ediyorum.
Amerika'da yapılan yeni bir araştırma BPA'nın kasa ve bankamatik fişleri gibi termal kâğıtlarda çok
daha yüksek miktarlarda bulunduğunu ortaya koydu. Environmental Working Group (EWG) tarafından
görevlendirilen bir laboratuvar tarafından test edilen kasa fişlerinin yüzde 40'ında ağırlıklarının yüzde
0,8 ila 3'ü kadar BPA bulunduğu anlaşıldı. Termal kâğıtlardan oluşan bu fişler, fast food restoranları,
marketler, benzin istasyonları, bankamatikler ve postane gibi kuruluşlardan toplandı. Bunlar, çoğu
ülkemizde de tanınan ve şubeleri bulunan McDonald's, CVS, KFC, Whole Foods, Walmart, Safeway ve
U.S. Postal Service gibi firmalardı. Araştırmada fişlerdeki BPA'nın kâğıtla teması olanlara kolayca geçtiği
de gösterildi. BPA'nın vücuda kâğıttan ele bulaşıp sonra da ağız yoluyla veya deriden emilerek girdiği
düşünülüyor. Hayvan deneyleri de BPA'nın deriden emilebildiğini gösteriyor. Her alışveriş yapan, fişler
aracılığıyla BPA'ya maruz kalabiliyorsa da en büyük risk altında olanlar kasiyerler.
Çevremizdeki BPA
BPA çevreye kural olarak atık sularla geçiyor. Bunların büyük kısmı da polikarbonat ve epoksi resin
üreten işletmelerdir. Termal kâğıt üreten ve PVC plastik işleyen fabrikalar da önemlidir. BPA içme
sularına da karışmış olabiliyor. Bunların kaynağı epoksi resin ihtiva eden su depoları ve su borularıdır.
Su, sıcak olmadıkça BPA'nın insan vücuduna girmesi çok önemli olmamaktadır. CDC tarafından 2004'te
yapılan bir araştırmada 6 yaşından büyük Amerikalıların yüzde 93'ünün vücudunda BPA bulunduğu
gösterilmiştir.
Yoğun bakımda bulunan hastaların, özellikle diyaliz uygulananların ve yeni doğan yoğun bakım
birimlerinde yatanların BPA'ya maruz kalmaları ihtimali daha yüksektir. Çocuk ve erişkinlerin
vücutlarına bir günde giren BPA miktarı kilo başına 0,03-0,07 mikrogram arasındadır. Bu değer
biberonla beslenen çocuklar için 0,08 mikrogramdır. Hayvanlarda yapılan araştırmalar, insanların tolere
edebileceği günlük BPA miktarının kilogram başına 0,01 miligramın altında olması gerektiğini
göstermektedir. Ancak üreme sağlığının bu miktarın altında bile etkilenebileceğini gösteren pek çok
araştırma olduğu da hatırlanmalıdır.
Sağlığa etkileri
BPA hormon sistemini bozan bir maddedir. BPA'nın kadın seks hormonlarının etkilerini artırdığı; erkek
seks ve tiroit hormonlarının etkilerini ise azalttıkları gösterilmiştir. BPA işleyen fabrikalarda çalışan
erkeklerde sertleşme, erken boşalma ve cinsel isteksizlik problemleri olduğu belirlenmiştir.
BPA'nın öğrenme ve davranış üzerine de olumsuz etkileri olduğu, saldırganlığı artırdığı ve öğrenmeyi
güçleştirdiği de bilinmektedir. BPA, eşcinsellik, obezite, diyabet, astım, kalp-damar hastalıkları ile de
ilişkilendirilmekte, kadınlarda meme, erkeklerde prostat kanseri riskini artırdığı da ileri sürülmektedir.
En önemlisi de genler üzerine olan etkileri ve olumsuzluklarının sonraki nesilde daha belirgin ortaya
çıkması ihtimalidir.
Dünya neler yapıyor?
ABD'deki en büyük termal kâğıt üreticisi olan AppletonPapers Inc. isimli firma ürünlerinde çoktan beri
BPA kullanmıyor. BPA'nın toksisitesi ile ilgili kaygılar yüzünden Japonya BPA'nın kullanımını 1998'de
durdurmaya başladı ve 2003'te de tamamen bitirdi. EPA (Çevre Koruma Ajansı) 2010'da termal
kâğıtlarda BPA yerine başka kimyasalların kullanılması ve bunların emniyetleri konusunda bir program
başlattı. EWG, perakendecilere BPA'sız kâğıt kullanmaları için baskı yapıyor ve elektronik fişler gibi
kâğıtsız çözümler üzerinde çalışıyor. Üstelik bu sayede hem BPA maruziyeti önlenmiş hem de kâğıttan
tasarruf edilmiş olacak.
EWG'nin araştırmasında toplanan fişlerin yüzde 60'ında BPA bulunmaması ve Target, Starbucks kasa
fişlerinde ve Bank of America bankomat çıktılarında BPA bulunmamış veya eser miktarda bulunmuş
olması çok önemli. Bu, BPA'nın kullanımının şart olmadığını gösteren bir delil.
Biz ne yapalım?
BPA, termal kâğıtlarda (madeni bir parayla çizildiğinde rengi değişen kâğıt termal kâğıttır) yasaklanana
kadar aşağıdaki tedbirlere uymakta büyük fayda vardır:
Gereksiz fişler toplanmamalı ve saklanmamalı.
Fişler ayrı bir cüzdan veya çantada toplanmalı. Çocuklara tutması ve oynaması için asla fiş verilmemeli.
Bir fişle temastan sonra eller iyice yıkanmalı.
Fişlerle temastan sonra alkol bazlı el temizleyiciler kullanılmamalı (Bunların BPA'nın emilimini artırdığı
gösterilmiştir).
Fişler veya diğer termal kâğıtlar yeniden kazanıma verilmemeli (BPA'lı fişler yeniden kazanılan kâğıda
da bulaşabilir).
Gelelim neticeye
Bu son araştırmada bir fişteki toplam BPA miktarının bir yiyecek kutusunda veya biberonda
bulunandan 250 ila 1000 misli fazla olduğunun ortaya çıkmasının insan sağlığı bakımından çok önemli
olduğu kanaatindeyim. İlgili bakanlıklarımızdan ülkemizdeki kasa fişlerinde BPA bulunup
bulunmadığının ve bu konuda ne gibi tedbirlerin düşünüldüğünün açıklanmasını bekliyorum.
Önümüzdeki senelerde BPA'nın adını daha çok duyacağımızdan hiç şüphem yok.
Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta