tr22 güney marmara bölgesi bölge planı taslağı

Transkript

TR22 GÜNEY MARMARA BÖLGESİ
BÖLGE PLANI TASLAĞI
2014-2023
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER ....................................................................................................................... 2
ŞEKİLLER ............................................................................................................................. 5
TABLOLAR ........................................................................................................................... 9
BİRİNCİ BÖLÜM .................................................................................................................. 14
1
YÖNETİCİ ÖZETİ ......................................................................................................... 14
2
PLANLAMA YAKLAŞIMI ve YÖNTEM ................................................................... 14
2.1
Planın Amacı ve Kapsamı ......................................................................................... 14
2.2
Plan Yöntem ve Süreci .............................................................................................. 15
2.3
Paydaş Analizi ve Yönetimi ...................................................................................... 18
İKİNCİ BÖLÜM .................................................................................................................... 19
3
4
BÖLGENİN TANIMLANMASI ................................................................................... 19
3.1
Bölgenin Türkiye İçindeki Yeri ................................................................................. 19
3.2
Bölgenin Temel Özellikleri ....................................................................................... 20
SOSYAL YAPI ................................................................................................................ 21
4.1
4.1.1
4.1.2
4.1.3
4.1.4
4.2
4.2.1
4.2.2
4.2.3
4.3
Nüfus ......................................................................................................................... 21
Nüfus Yapısı ve Dağılımı ................................................................................................................. 21
Demografik Özellikler ..................................................................................................................... 25
Göç .................................................................................................................................................. 29
Nüfus Projeksiyonları ...................................................................................................................... 30
Sağlık ......................................................................................................................... 32
Sağlık Sisteminin Yapısı .................................................................................................................. 32
Koruyucu Sağlık Hizmetleri ............................................................................................................ 36
Bölgedeki Sağlık Sorunları.............................................................................................................. 36
Eğitim ........................................................................................................................ 36
4.3.1 Okul Öncesi Eğitim ......................................................................................................................... 38
4.3.2 İlköğretim ........................................................................................................................................ 39
4.3.3 Ortaöğretim ..................................................................................................................................... 40
4.3.4 Yükseköğretim ................................................................................................................................. 41
4.3.4.1
Balıkesir Üniversitesi ............................................................................................................. 41
4.3.4.2
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi .................................................................................... 43
4.3.5 Yaygın Eğitim .................................................................................................................................. 45
4.4
Kültür ......................................................................................................................... 45
4.4.1 Tarihi ve Kültürel Birikim ............................................................................................................... 45
4.4.1.1
Tarihçe .................................................................................................................................... 45
4.4.1.2
Kültür ..................................................................................................................................... 46
4.4.1.3
Spor ........................................................................................................................................ 47
4.4.2 Kent Kültürü ve Kentlilik Bilinci ..................................................................................................... 47
2
4.4.2.1
4.4.2.2
4.4.2.3
4.5
Kent Kültürü ........................................................................................................................... 47
Kentlilik Bilinci ...................................................................................................................... 49
Kentsel Doku .......................................................................................................................... 51
Gelir Dağılımı ve İstihdam ........................................................................................ 59
4.5.1 Gelir Dağılımı ................................................................................................................................. 59
4.5.2 İstihdam Yapısı ................................................................................................................................ 62
4.5.3 İşgücüne Katılım Oranı ................................................................................................................... 63
4.5.3.1
Yaş Grubu............................................................................................................................... 64
4.5.4 İstihdam ........................................................................................................................................... 65
4.5.4.1
İşteki Durum ........................................................................................................................... 65
4.5.4.2
Çalışma Süresi ........................................................................................................................ 67
4.5.5 İşsizlik.............................................................................................................................................. 67
4.5.6 İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri ................................................................................................. 68
4.5.7 Kadın İşgücü ................................................................................................................................... 69
4.5.8 Kadın İşgücüne Katılım Oranları.................................................................................................... 70
4.5.9 Kadın Çalışanlar ve İşsizler ............................................................................................................ 71
4.5.10
İşgücüne Dahil Olmayan Kadınlar ............................................................................................. 75
4.5.11
Sosyal Güvenlik Hizmetleri ......................................................................................................... 77
4.5.12
Yoksulluk ..................................................................................................................................... 78
4.6
5
Sivil Toplum Kuruluşları ........................................................................................... 80
EKONOMİK YAPI ........................................................................................................ 80
5.1
Bölge Ekonomik Yapısının Analizi........................................................................... 80
5.2
Tarım ......................................................................................................................... 84
5.2.1
5.2.2
5.2.3
5.2.4
5.2.5
5.2.6
5.2.7
5.2.8
5.3
Toprak Yapısı ve Su Kaynakları ...................................................................................................... 86
Bitkisel Üretim ................................................................................................................................ 91
Hayvancılık ................................................................................................................................... 101
Su Ürünleri .................................................................................................................................... 104
Organik Tarım ............................................................................................................................... 105
Örtüaltı Yetiştiriciliği .................................................................................................................... 107
Tarımsal Sertifikasyon................................................................................................................... 108
Ormancılık .................................................................................................................................... 110
Sanayi ...................................................................................................................... 111
5.3.1 TR22 Bölgesi Sanayi Sektörünün Yapısı ....................................................................................... 111
5.3.2 TR22 Bölgesi Sanayi Sektörünün Rekabetçiliği ............................................................................ 117
5.3.3 İmalat Sanayi ................................................................................................................................ 127
5.3.4 Organize Sanayi Bölgeleri ve Küçük Sanayi Siteleri .................................................................... 129
5.3.5 Madencilik ..................................................................................................................................... 133
5.3.5.1
Metalik Madenler ................................................................................................................. 135
5.3.5.2
Endüstriyel Hammaddeler .................................................................................................... 136
5.3.5.3
Yarı Kıymetli Mineraller ...................................................................................................... 138
5.3.5.4
Diğer ..................................................................................................................................... 139
5.3.6 Enerji ............................................................................................................................................. 140
5.4
Hizmetler ................................................................................................................. 145
5.4.1 İnşaat............................................................................................................................................. 145
5.4.2 Turizm ........................................................................................................................................... 150
5.4.2.1
Turizmde Konaklama Altyapısı............................................................................................ 152
5.4.2.2
TR22 Bölgesi Turizm Çeşitliliği .......................................................................................... 156
5.4.3 Finansal Yapı ve Bankacılık .......................................................................................................... 164
3
5.4.4 Ticaret ........................................................................................................................................... 168
5.4.4.1
Dış Ticaret ............................................................................................................................ 169
YERLEŞİM SİSTEMİ VE ALTYAPI ........................................................................ 172
6
Altyapı ..................................................................................................................... 172
6.1
6.1.1 Elektrik Altyapısı ........................................................................................................................... 172
6.1.2 Doğal Gaz Altyapısı ...................................................................................................................... 174
6.1.3 Haberleşme ................................................................................................................................... 176
6.1.4 Ulaşım ve Lojistik .......................................................................................................................... 178
6.1.4.1
Karayolu ............................................................................................................................... 178
6.1.4.2
Denizyolu ............................................................................................................................. 184
6.1.4.3
Demiryolu ............................................................................................................................. 188
6.1.4.4
Havayolu .............................................................................................................................. 190
6.1.4.5
Lojistik ................................................................................................................................. 193
Yerleşim ve Kentleşme ............................................................................................ 195
6.2
6.2.1
6.2.2
6.2.3
6.2.4
6.2.5
6.3
7
Bölgede Kentleşme Oranı.............................................................................................................. 195
Bölge Kentlerinin Fiziksel Gelişimi .............................................................................................. 201
Yerleşim Örüntüsü ve Kademelenme ............................................................................................. 203
Bölgenin Yerleşim Örüntüsü ......................................................................................................... 203
Kentsel Kademelenme ve Etki Alanları ......................................................................................... 205
Afet Riski ve Depremsellik ..................................................................................... 210
ÇEVRE........................................................................................................................... 216
7.1.1
7.1.2
7.1.3
7.1.4
Doğal Çevre .................................................................................................................................. 217
Su................................................................................................................................................... 218
Hava .............................................................................................................................................. 225
Atık ................................................................................................................................................ 227
8 TÜRKİYE’NİN EN BÜYÜK ADALARI: GÖKÇEADA, BOZCAADA VE
MARMARA ADASI ............................................................................................................ 232
9
10
TR22 GÜNEY MARMARA BÖLGESİ’NİN ÇEVRE KENTLERLE İLİŞKİSİ... 234
GZFT Analizi ............................................................................................................. 240
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM .............................................................................................................. 245
1
VİZYON, GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİK ve TEDBİRLER ......................... 245
2
MEKÂNSAL GELİŞME ŞEMASI ............................................................................. 269
3
FİNANSMAN ................................................................................................................ 269
4
PERFORMANS GÖSTERGELERİ (TASLAK) ....................................................... 270
5
KOORDİNASYON, İZLEME ve DEĞERLENDİRME ........................................... 276
KAYNAKÇA ........................................................................................................................ 277
4
ŞEKİLLER
Şekil 1: TR22 Bölgesi'nin Ülke İçindeki Yeri ......................................................................... 19
Şekil 2: TR22 Bölgesi İlçe Nüfusları ....................................................................................... 22
Şekil 3: TR22 Bölgesi İlçe Nüfus Yoğunlukları ...................................................................... 22
Şekil 4: Yıllara Göre TR22 Bölgesi'nin Nüfusu ...................................................................... 23
Şekil 5: TR22 Bölgesi İlçelere Göre Kırsal Nüfus Oranları .................................................... 23
Şekil 6: TR22 Bölgesi İlçelere Göre Kentsel Nüfus Oranları .................................................. 24
Şekil 7: TR22 Bölgesi Nüfus Artış Hızı Oranları .................................................................... 25
Şekil 8: Türkiye (Solda) ve TR22 Bölgesi (Sağda) Nüfus Piramitleri ..................................... 26
Şekil 9: TR22 Bölgesi Genç Nüfus Bağımlılık Oranları.......................................................... 27
Şekil 10: TR22 Bölgesi Yaşlı Nüfus Bağımlılık Oranları ........................................................ 27
Şekil 11: Doğurganlık Hızı ...................................................................................................... 28
Şekil 12: Bebek Ölüm Hızı (‰) ............................................................................................... 28
Şekil 13: Yıllara Göre TR22 Bölgesi'nin Aldığı ve Verdiği Göç Miktarları ........................... 29
Şekil 14: 2007’den 2012’ye Nüfusu Artan ve Azalan İlçeler .................................................. 30
Şekil 15: Türkiye Nüfus Tahminleri ........................................................................................ 31
Şekil 16: TR22 Bölgesi 10 Yıllık Nüfus Tahminleri ............................................................... 31
Şekil 17:Yüz Bin Kişi Başına Düşen Hastane Yatak Sayıları ................................................. 32
Şekil 18: Sağlık Personeli Başına Düşen Kişi Sayısı ............................................................... 34
Şekil 19: Bebek Ölüm Hızı (‰)............................................................................................... 35
Şekil 20: Cinsiyete Göre Okuryazar Nüfus Oranı (+6 yaş) ..................................................... 37
Şekil 21: TR22 Bölgesi Eğitim Düzeyi .................................................................................... 37
Şekil 22: Cinsiyete Göre Bitirilen Eğitim Düzeyi (+6 yaş) ..................................................... 38
Şekil 23: Okul Öncesi Eğitimde Okullaşma Oranları .............................................................. 39
Şekil 24: Ortaöğretimde Okullaşma Oranları........................................................................... 41
Şekil 25: Balıkesir Üniversitesi Akademisyen Dağılımı.......................................................... 41
Şekil 26: Balıkesir Üniversitesi Eğitim Durumuna Göre Öğrenci Dağılımı ............................ 42
Şekil 27: Balıkesir Üniversitesi Yerleşkelere Göre Öğrenci Dağılımı .................................... 42
Şekil 28: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Akademisyen Dağılımı ................................ 43
Şekil 29: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Durumuna Göre Öğrenci Dağılımı .. 43
Şekil 30: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yerleşkelere Göre Öğrenci Dağılımı ........... 44
Şekil 31: Balıkesir'in Kentsel Dokusu...................................................................................... 53
Şekil 32: Çanakkale'nin Kentsel Dokusu ................................................................................. 54
Şekil 33: Bandırma'nın Kentsel Dokusu .................................................................................. 55
Şekil 34: Ayvalık'ın Kentsel Dokusu ....................................................................................... 57
Şekil 35: Biga'nın Kentsel Dokusu .......................................................................................... 59
Şekil 36: Gini Katsayılarının Genel, Kentsel ve Kırsal Durumu ............................................. 59
Şekil 37: 2006-2011 Yılları Arası Gini Katsayılarının Ortalamaları (İBBS, 1.Düzey) ........... 60
Şekil 38: Türkiye ve TR2 Batı Marmara Gini Katsayıları ....................................................... 61
Şekil 39: En Zengin ve En Fakir Gruplar Arası Gelir Karşılaştırması (TR2 Bölgesi) ............. 62
Şekil 40: Türkiye ve TR22 Bölgesi’nde Yıllara ve Sektörlere Göre İstihdam ........................ 62
Şekil 41: Türkiye ve TR22 Bölgesi’nde İşgücüne Katılım Oranları ........................................ 63
5
Şekil 42: Türkiye’de Yaş Gruplarına Göre İşgücüne Katılım (%) ........................................... 64
Şekil 43: TR22 Bölgesi’nde Yaş Gruplarına Göre İşgücüne Göre Katılım Oranları(%) ......... 65
Şekil 44: Türkiye'de Çalışanların İşteki Durumları.................................................................. 66
Şekil 45: TR22 Bölgesi'nde Çalışanların İşteki Durumları ...................................................... 66
Şekil 46: Türkiye ve TR22 Bölgesi İşsizlik Oranları (%) ........................................................ 67
Şekil 47: Türkiye ve TR22 Bölgesi'nde Uzun Süreli İşsizler (x1000) ..................................... 68
Şekil 48: TR22 Bölgesi’nde İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri ............................................ 69
Şekil 49: Türkiye’de Bölgesel Bazda Kadınların İşgücüne Katılım Oranları .......................... 70
Şekil 50: Kadınların Bölgesel Olarak İşgücüne Katılım Oranları............................................ 70
Şekil 51: Kadınların İşgücüne Katılım Oranları ...................................................................... 71
Şekil 52: Türkiye ve TR22 Bölgesi’nde Kadın Çalışanların Oranı (%) .................................. 72
Şekil 53: Eğitim Durumuna Göre Türkiye’de Çalışan Kadınlar .............................................. 72
Şekil 54: Eğitim Durumuna Göre TR22 Bölgesi’nde Çalışan Kadınlar .................................. 73
Şekil 55: Türkiye’de Yaş Gruplarına Göre Kadın İşsizliği (%) ............................................... 74
Şekil 56: İşgücüne Dahil Olmayan Kadın Nüfusu ................................................................... 75
Şekil 57: Türkiye’de Kadınların İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri ...................................... 76
Şekil 58: TR22 Bölgesi’nde Kadınların İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri .......................... 76
Şekil 59: TR22 Bölgesi Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Nüfus .............................................. 77
Şekil 60: Türkiye ve TR2 Batı Marmara Bölgesi Yoksulluk Oranları (Medyan Gelirin
%50’sine Göre) ........................................................................................................................ 78
Şekil 61: Bölgelerin Yoksulluk Oranları (İBBS, 1.Düzey) ...................................................... 79
Şekil 62: TR22 Bölgesi’nde Sivil Toplum Kuruluşlarının Faaliyetlerine Göre
Sınıflandırılması ....................................................................................................................... 80
Şekil 63: Türkiye ve TR22 Bölgesi’nde Tarım Sektörünün GSKD İçindeki Payı .................. 81
Şekil 64: Türkiye ve TR22 Bölgesi’nde Sanayinin GSKD İçindeki Payı................................ 82
Şekil 65: Hizmetler Sektörünün GSKD İçindeki Payı ............................................................. 82
Şekil 66: TR22 Bölgesi’nde Kişi Başına GSKD (TL) ............................................................. 83
Şekil 67: TR22 Bölgesi Tarımsal Üretim Değerlerinin Türkiye Tarımsal Üretim Değerlerine
Oranı (%) .................................................................................................................................. 84
Şekil 68: TR22 Bölgesi Kişi Başına Tarımsal Üretim Değerleri (TL) .................................... 85
Şekil 69: TR22 Bölgesi Tarımsal Ürünlerinin Coğrafi Dağılımı ............................................. 86
Şekil 70: TR22 Bölgesi İlçelerinin Dâhil Oldukları Tarım Havzaları ..................................... 88
Şekil 71: TR22 Bölgesi İlçelerinin Sulama ve İşlenebilir Arazi Oranları (%) ......................... 89
Şekil 72: Balıkesir ve Çanakkale İlleri Kuraklık Analizi ......................................................... 90
Şekil 73: Standart Yağış İndeksi Metoduna Göre 2012 Yılı Kuraklık Değerlendirmesi ......... 91
Şekil 74: Balıkesir İli Çeltik Ekim Alanı Tahmini (da) ........................................................... 94
Şekil 75: Çanakkale İli Çeltik Ekim Alanı Tahmini (da) ......................................................... 94
Şekil 76: Dünya Zeytinyağı Üretiminin Ülkelere Göre Dağılımı ............................................ 96
Şekil 77: Türkiye’nin 2000-2012 Zeytinyağı Üretimi (1000 ton)............................................ 97
Şekil 78: TR22 Bölgesi İlçelere Göre Yağlık Zeytinlik Alanları (da) ve Yağlık Zeytin Üretimi
(ton) ........................................................................................................................................ 100
Şekil 79: TR22 Bölgesi Yıllara ve İllere Göre Büyükbaş Hayvan Dağılımı ......................... 103
Şekil 80: TR22 Bölgesi Örtü Altı Yetiştiriciliği .................................................................... 108
Şekil 81: Balıkesir (a) ve Çanakkale (b) İlleri Orman Varlığı ............................................... 110
6
Şekil 82: Sanayi İşletmelerinin İllere Göre Dağılımı ............................................................. 111
Şekil 83: Bölgelerarası Gelişmişlik Farkları Gayrisafi Katma Değer (1000 TL) .................. 112
Şekil 84: Marmara Bölgesinde Yer Alan Sanayi İşletmelerinin İllere Göre Dağılımı .......... 113
Şekil 85: İlçelere Göre Firma ve Çalışan Sayıları .................................................................. 114
Şekil 86: TR22 Bölgesi Sanayi İşletmelerinin Sektörel Dağılımı.......................................... 115
Şekil 87: İlçelere Göre Sanayinin Sektörel Dağılımı ............................................................. 116
Şekil 88: Sanayi İşletmeleri Elektrik Tüketimi ...................................................................... 117
Şekil 89: Balıkesir’in İller Arası URAK Endeksi Sıralaması ................................................ 118
Şekil 90: Çanakkale’nin İller Arası URAK Endeksi Sıralaması ............................................ 118
Şekil 91: TR22 Bölgesi Yıllara Göre Marka Tescil Sayıları ................................................. 119
Şekil 92: Bölgelere Göre Milyon Kişi Başına Patent Tescil Sayısı ....................................... 120
Şekil 93: Bölgelere Göre Milyon Kişi Başına Marka Tescil Sayısı ....................................... 120
Şekil 94: Bölgelere Göre AR-GE Harcamaları ve İşgücü ...................................................... 121
Şekil 95: Türkiye Yıllara Göre Kurulan ve Kapanan Şirket ve Kooperatif Sayıları .............. 122
Şekil 96: TR22 Bölgesi Yıllara Göre Kurulan Şirket ve Kooperatif Sayıları ve Şirket ve
Kooperatif Başına Düşen Sermaye Miktarları ....................................................................... 123
Şekil 97: 2010-11 Yılları Bin Kişi Başına Kurulan ve Kapanan Şirket, Kooperatif ve Ticaret
Unvanlı İşyeri Sayıları (Ortalama) ......................................................................................... 124
Şekil 98: Yeni Teşvik Sistemi Haritası .................................................................................. 125
Şekil 99: TR22 Bölgesi'nde Yer Alan Yabancı Sermayeli Yatırımların Sektörlere Göre
Dağılımı .................................................................................................................................. 125
Şekil 100: TR22 Bölgesi İlleri Yatırım Teşvik Belgesi İstatistikleri ..................................... 126
Şekil 101: Bölgelere Göre İmalat Sanayinin Genel Yapısı .................................................... 127
Şekil 102: İmalat Sanayiinde İstihdam Başına Ciro- İlk 10 Bölge (1000 TL) ....................... 128
Şekil 103: TR22 Bölgesi Organize Sanayi Bölgeleri ve Küçük Sanayi Siteleri .................... 130
Şekil 104: TR22 Bölgesi OSB ve KSS Doluluk Oranları ...................................................... 131
Şekil 105: Organize Sanayi Bölgeleri Alanları ve Doluluk Oranları ..................................... 132
Şekil 106: TR22 Bölgesi OSB'lerinde Yer Alan Firmaların Sektörel Dağılımı .................... 132
Şekil 107: Balıkesir İli Maden Potansiyeli ............................................................................. 134
Şekil 108: Çanakkale İli Maden Potansiyeli .......................................................................... 135
Şekil 109: TR22 Bölgesi Toplam Enerji Üretimi................................................................... 141
Şekil 110: TR22 Bölgesi Rüzgar Hızı Dağılımı ve RES’lerin Bulunduğu Yerler ................. 143
Şekil 111: Türkiye'nin Biyogazdan Yıllık Enerji Üretim Potansiyeli .................................... 144
Şekil 112: Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası ............................................................. 145
Şekil 113: Ülke Ekonomisinde İnşaat Sektöründen Elde Edilen Cironun Payı (%) .............. 146
Şekil 114: TR22 Bölgesi ile Türkiye İnşaat Sektörü Verilerinin Karşılaştırılması................ 147
Şekil 115: TR22 Bölgesi’nde Üretilen Yapı Türlerinin Adet ve Yüzölçümü Bakımından
Karşılaştırılması (Yapı Ruhsatına Göre) ................................................................................ 148
Şekil 116: Ülke ve Düzey 2 Bölgeleri Açısından Konut Satış İstatistikleri (Son 5 yılın
Ortalamasına Göre) ................................................................................................................ 149
Şekil 117: TR22 Bölgesi Konut Satış Miktarlarındaki Değişim ............................................ 149
Şekil 118: Yıllara Göre Turizmde Kamu Yatırımları Miktarları (Bin TL) ............................ 152
Şekil 119: İlçelere Göre Turizm İşletme Belgeli Tesislere Geliş ve Geceleme Oranları ...... 153
Şekil 120: Balıkesir’de İlçelere Göre Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Doluluk Oranları . 153
7
Şekil 121: Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Yerli ve Yabancı Turistlerin Kalış Süresi (gün)
................................................................................................................................................ 154
Şekil 122: Çanakkale’de İlçelere Göre Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Doluluk Oranları
................................................................................................................................................ 155
Şekil 123: TR22 Bölgesi Turizm Potansiyelleri Haritası ....................................................... 157
Şekil 124: Limanları Ziyaret Eden Kruvaziyer Yolcu Sayısı ................................................ 158
Şekil 125: Türkiye Jeotermal Kaynaklar Dağılımı ve Uygulama Haritası ............................ 159
Şekil 126: İllerin Finansal Gelişmişlik Gruplarının Coğrafi Durumu.................................... 165
Şekil 127: TR22 Bölgesi’ndeki Banka Şube Sayıları ............................................................ 165
Şekil 128: TR22 Bölgesi’nde Bankacılık Sektöründe İstihdam Edilenler ............................. 166
Şekil 129: TR22 Bölgesi’ndeki Tasarruf Mevduatlarının Hacmi (x1000) ............................ 166
Şekil 130: TR22 Bölgesi’ndeki Ticari Kuruluşlara Ait Mevduatların Hacmi (x1000).......... 167
Şekil 131: TR22 Bölgesi’ndeki Resmi Kuruluşlara Ait Mevduatların Hacmi (x1000) ......... 168
Şekil 132: İBBS Düzey 2 Bölgeleri Kişi Başına İhracat ve İthalat ........................................ 170
Şekil 133: TR22 Bölgesi İhracatının Sektörel Dağılımı ........................................................ 170
Şekil 134: TR22 Bölgesi İthalatının Sektörel Dağılımı ......................................................... 171
Şekil 135: TR22 Bölgesi Kişi Başına İhracat ve İthalat ($) ................................................... 171
Şekil 136: Elektrik Tüketim Miktarı (MWh) ......................................................................... 172
Şekil 137: Kişi Başına Elektrik Tüketimi (MWh) ................................................................. 173
Şekil 138: Toplam Elektrik Tüketiminin Dağılımı ................................................................ 173
Şekil 139: Doğal Gaz Abone Sayısı ....................................................................................... 174
Şekil 140: Doğal Gaz Tüketim Miktarı sm3 ........................................................................... 175
Şekil 141: Doğal Gaz Hattı Uzunluğu (m) ............................................................................. 175
Şekil 142: Bölgedeki Bölünmüş Yol Ağı ............................................................................... 180
Şekil 143: Bölgedeki Uluslararası Avrupa Yol Ağı Şebekesi ................................................ 181
Şekil 144: Bölgedeki Türkiye TEM Yol Ağı ......................................................................... 181
Şekil 145: Otomobil Sayısı .................................................................................................... 182
Şekil 146: Bin Kişi Başına Düşen Otomobil Sayısı ............................................................... 182
Şekil 147: Bölgeyi İlgilendiren Otoyol Projeleri ................................................................... 184
Şekil 148: Çanakkale Liman Haritası..................................................................................... 185
Şekil 149: Limanlarda Gerçekleştirilen Toplam Elleçleme Miktarı (Ton) ............................ 186
Şekil 150: Kabotajda Taşınan Yolcu Sayısı ........................................................................... 187
Şekil 151: Kruvaziyer Gemi Sayısı ........................................................................................ 188
Şekil 152: Türkiye Mevcut ve Yapımı Planlanan Demiryolu Ağı ......................................... 189
Şekil 153: Türkiye Genelindeki Lojistik Merkezler .............................................................. 194
Şekil 154: 2030 Yılı Türkiye’de Kentsel ve Kırsal Nüfus Projeksiyonu ............................... 196
Şekil 155: 2007-2012 Dönemi Türkiye ve Bölgede Kentleşme Düzeyleri ............................ 197
Şekil 156: TR22 Bölgesi Kır-Kent Nüfus Dağılımları........................................................... 198
Şekil 157: Bölgedeki İlçelerin Kırsal ve Kentsel Nüfus Karşılaştırması ............................... 199
Şekil 158: Karar Alma Süreçlerinde Düzeyler ....................................................................... 202
Şekil 159: Büyükşehir Olan İllerin Yüzölçümlerinin, Belediye, İlçe, Köy Sayılarının ve
Ortalama Köy Nüfuslarının Karşılaştırılması ........................................................................ 204
Şekil 160: TR22 Bölgesi Yerleşim Kademelenmesi ve Etki Alanları ................................... 206
Şekil 161: TR22 Bölgesi Alt Planlama Bölgeleri .................................................................. 207
8
Şekil 162: Bandırma Alt Planlama Bölgesi............................................................................ 208
Şekil 163: Edremit Körfezi Alt Planlama Bölgesi ................................................................. 208
Şekil 164: Çanakkale Boğazı Alt Planlama Bölgesi .............................................................. 209
Şekil 165: Balıkesir Ovası Alt Planlama Bölgesi................................................................... 210
Şekil 166: Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası ..................................................................... 211
Şekil 167: TR22 Bölgesi Deprem Haritası ............................................................................. 212
Şekil 168: Sel - Taşkın - Şiddetli Yağış Afetleri Gözlem Haritası ........................................ 213
Şekil 169: İşletme Müdürlüklerinin Yangına Hassaslık Derecelerine Göre Dağılım Haritası
................................................................................................................................................ 214
Şekil 170: 300 Ha'dan Büyük Orman Yangınları Sayısına Göre Derecelendirme Haritası ... 215
Şekil 171: İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi ve Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Nüfusun
Karşılaştırılması ..................................................................................................................... 219
Şekil 172: Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Nüfusun Yıllara Göre Dağılımı ........ 220
Şekil 173: Atık Su Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Nüfusun Yıllara Göre Dağılımı ......... 221
Şekil 174: İllerin Öncelikli Çevresel Sorunları ...................................................................... 221
Şekil 175: Kirlenen Su Kaynakları ve Kirletici Nedenler ...................................................... 223
Şekil 176: SO2 ve Partiküler Madde Ortalama Değeri .......................................................... 225
Şekil 177: Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri İstatistikleri.............................................. 228
Şekil 178: TR22 Bölgesi'nin Çevre Kentlerle İlişkisi ............................................................ 235
Şekil 179: TR22 Bölgesi'nin Ulaşım Bağlantıları .................................................................. 238
TABLOLAR
Tablo 1: TR22 Bölgesi Sağlık Personeli Sayıları..................................................................... 33
Tablo 2: İlköğretimde Okullaşma Oranları .............................................................................. 40
Tablo 3: Gelirin Yüzdelik Gruplandırma Dağılımı .................................................................. 61
Tablo 4: TR22 Bölgesi Topraklarının Arazi Kullanım Kabiliyetine Göre Dağılımı ............... 87
Tablo 5: Balıkesir ve Çanakkale İlleri Toprakları Dağılımı .................................................... 87
Tablo 6: Balıkesir ve Çanakkale İlleri Sulama Durumu .......................................................... 89
Tablo 7: Balıkesir ve Çanakkale İlleri Tarımsal İşletme Büyüklüğü ....................................... 92
Tablo 8: Balıkesir ve Çanakkale İllerinde İşlenebilir Arazi Dağılımı ..................................... 93
Tablo 9: TR22 Bölgesi’nde Üretilen Önde Gelen Tarla Bitkileri Üretim Değerleri ve Türkiye
Üretimine Oranı........................................................................................................................ 93
Tablo 10: TR22 Bölgesi’nde Üretilen Önde Gelen Sebze Üretim Değerleri ve Türkiye
Üretimine Oranı........................................................................................................................ 95
Tablo 11: TR22 Bölgesi’nde Üretilen Önde Gelen Meyve Üretim Değerleri ve Türkiye
Üretimine Oranı........................................................................................................................ 96
Tablo 12: TR22 Bölgesi’nde Üretilen Zeytin Üretim Değerleri ve Türkiye Üretimine Oranı 99
Tablo 13: TR22 Bölgesi Hayvan Varlığı ............................................................................... 102
Tablo 14: TR22 Bölgesi Süt Üretimi ..................................................................................... 104
Tablo 15: Balıkesir ve Çanakkale İlleri Diğer Hayvansal Ürünler Miktarı ........................... 104
Tablo 16: TR22 Bölgesi Su Ürünleri Üretimi (ton) ............................................................... 105
Tablo 17: TR22 Bölgesi Organik Üretim Yapan Çiftçi Sayısı, Üretim Alanı ve Miktarı ..... 105
Tablo 18: TR22 Bölgesi Organik Bitkisel Ürün Üretimi ....................................................... 106
9
Tablo 19: Çanakkale Organik Hayvansal Ürün Üretimi ........................................................ 107
Tablo 20: TR22 Bölgesi İmalat Sanayi 3 Yıldız Analizi ....................................................... 129
Tablo 21: Turizm İşletme Belgeli ve Turizm Yatırım Belgeli Konaklama Tesisi İstatistikleri
................................................................................................................................................ 155
Tablo 22: Belediye Belgeli Tesis İstatistikleri ....................................................................... 156
Tablo 23: TR22 Bölgesi Termal Turizm Merkezleri ............................................................. 160
Tablo 24: Bölgede Yer Alan Milli Parklar ............................................................................. 162
Tablo 25: Geniş Bant İnternet Abone Sayıları ....................................................................... 176
Tablo 26: Mobil İletişim İstatistikleri .................................................................................... 177
Tablo 27: Sabit Telefon Abone Sayısı ................................................................................... 177
Tablo 28: Fiber Optik Kablo Uzunluğu (km)......................................................................... 178
Tablo 29: Karayollarının Türü ve Uzunlukları (km) .............................................................. 179
Tablo 30: Devlet ve İl Yollarının Satıh Cinslerine Göre Uzunlukları (km) ........................... 179
Tablo 31: Havaalanları Uçak Trafiği (Adet) .......................................................................... 192
Tablo 32: Havaalanları Yıllık Yolcu Trafiği (Kişi) ............................................................... 192
Tablo 33: Havaalanları Yük Trafiği ( Bagaj+Kargo+Posta/Ton) .......................................... 193
Tablo 34: Demografik Bölge Projeksiyonları için Temel Varsayımlar ................................. 200
10
KISALTMALAR
AB
Avrupa Birliği
ADNKS
Adrese Dayalı Nüfus Kayıt İstatistikleri
Ar-Ge
Araştırma Geliştirme
BAÇEYÖB
Balıkesir İli Sürdürülebilir Çevre Yönetimi Belediyeler Birliği
BALO
Büyük Anadolu Lojistik Organizasyonlar
BGUS
Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi
BİÇAY
Biga Çan Yenice ve Çevresi Katı Atık Birliği
BSTB
Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
ÇDP
Çevre Düzeni Planı
ÇED
Çevresel Etki Değerlendirmesi
ÇEVKO
Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı
ÇŞB
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
DHMİ
Devlet Hava Meydanları İşletmesi
DPT
Devlet Planlama Teşkilatı
GİMDES
Gıda ve İhtiyaç Maddeleri Denetleme ve Sertifikalandırma Derneği
GMKA
Güney Marmara Kalkınma Ajansı
GSKD
Gayri Safi Katma Değer
GSYH
Gayri Safi Yurtiçi Hasıla
GTHB
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
GZFT
Güçlü Yön-Zayıf Yön-Fırsat-Tehdit
İBBS
İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması
KGM
Karayolları Genel Müdürlüğü
KB
Kalkınma Bakanlığı
KOBİ
Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler
KOSGEB
Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı
KSS
Küçük Sanayi Sitesi
11
MTA
Maden Tetkik ve Arama
OECD
İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı
OKP
Onuncu Kalkınma Planı
OSB
Organize Sanayi Bölgesi
SEGE
Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi
SGK
Sosyal Güvenlik Kurumu
STK
Sivil Toplum Kuruluşları
TBB
Türkiye Bankalar Birliği
TCDD
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları
TKDK
Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu
TOBB
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
TPE
Türk Patent Enstitüsü
TSE
Türk Standardları Enstitüsü
TTGV
Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı
TÜBİTAK
Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu
TÜDAV
Türk Deniz Araştırmaları Vakfı
TÜİK
Türkiye İstatistik Kurumu
UNESCO
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü
UBAK
Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı
UEDAŞ
Uludağ Elektrik Dağıtım A.Ş.
URAK
Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu
12
Nitelikli insan yetiştiren, rekabet edebilen, yaşanabilir
GÜNEY MARMARA
KALİTELİ SOSYAL YAŞAM VE
NİTELİKLİ İNSAN
1
•Bölgenin Öncelikli Sektörlerine
Yönelik Nitelikli İnsan
Kaynağının Geliştirilmesi
2
•Toplumsal Bütünleşmenin
Sağlanması ve Sosyal
İmkânların Zenginleştirilmesi
3
•Eğitim ve Sağlık Hizmetlerinin
Kalitesinin Yükseltilmesi
•Tarım Sektöründe Verim ve Kalitenin
Artırılması
1
•Lojistik, Ulaşım ve Haberleşme Ağlarının
Güçlendirilmesi
2
•Çevresel Değerlerin Korunması ve
Altyapının İyileştirilmesi
2
3
•İşletmelerde Kurumsal Altyapının
İyileştirilmesi
3
•Su Havzalarının Yönetimine İlişkin
Eksikliklerin Giderilmesi
4
•Ar-Ge, Yenilikçilik ve Markalaşma
Bilincinin Geliştirilmesi
4
•Enerji Verimliliğinin Artırılması ve Temiz
Üretim Uygulamalarının Yaygınlaştırılması
•Girişimciliğin Geliştirilmesi
1
5
4
5
5
GÜÇLÜ EKONOMİ VE
REKABETÇİ SEKTORLER
YAŞANABİLİR ÇEVRE VE
MEKAN
•İstihdamın Artırılması ve Gelir
Dağılımının İyileştirilmesi
6
•Doğal Risk Faktörlerine Karşı Hazırlıklı
Olunması
•Turizm Sektörünün Geliştirilmesi
•Dış Ticaretin Geliştirilmesi
6
•OSB’lerin Fiziksel Koşullarının
İyileştirilmesi
7
•Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının
Kullanımının Yaygınlaştırılması
•Kentsel Alanlarda Fiziksel ve Toplumsal
Çevrenin İyileştirilmesi
13
BİRİNCİ BÖLÜM
1
YÖNETİCİ ÖZETİ
2
PLANLAMA YAKLAŞIMI ve YÖNTEM
2.1
Planın Amacı ve Kapsamı
TR22 Güney Marmara Bölge Planı, Bölgenin sosyal ve ekonomik kalkınmasını sağlamaya
yönelik amaç, hedef ve stratejilerin geliştirilmesini ve Bölge Planının 2023 vizyonuna
ulaştırılmasını hedeflemektedir. Bu amaçla; Balıkesir ve Çanakkale illerinin mevcut durumu
tespit edilip, güçlü ve zayıf yönleri ile fırsat ve tehditleri belirlenmiştir. Bölge Planı,
kaynakların etkin ve yerinde kullanılması ile önce Balıkesir ve Çanakkale illerinin, sonra
Bölgenin ve üst ölçekte Türkiye’nin kalkınmasına katkı sağlamayı amaçlayan bir politika
belgesidir.
Bölge Planı ayrıca, Bölge içi gelişmişlik farklarının azaltılarak Bölgenin sürdürülebilir
kalkınmasının sağlanmasını, Bölgesel gelişmenin hızlandırılmasını ve Bölgede kurumlar
arasındaki işbirliğinin güçlendirilmesini hedefleyen bir strateji, koordinasyon ve yönlendirme
belgesidir.
TR22 Güney Marmara Bölge Planı hazırlanırken, tüm dünyada yaşanan küreselleşmenin,
sosyal ve ekonomik değişimlerin ülkemizi ve Bölgemizi de etkilediği göz önünde
bulundurularak Bölge için değerlendirmeler yapılmış ve Bölgenin güçlü ve zayıf yönlerinin,
fırsat ve tehditlerinin belirlendiği Güçlü Yönler, Zayıf Yönler, Fırsatlar, Tehditler (GZFT)
çalışması planın temeline oturtularak, Bölge Planının 2023 yılı senaryosuna hizmet edecek
stratejiler geliştirilmiştir. Tepeden planlama yaklaşımı yerine planlama sürecinin her
aşamasında Bölgedeki tüm paydaşların bilgi ve deneyimlerinin plana yansıtılması en önemli
önceliklerden biri olarak benimsenmiştir.
Plan hazırlık süresince yapılan tüm çalışmaların sonucunda Bölgenin vizyonu “Nitelikli insan
yetiştiren, rekabet edebilen, yaşanabilir GÜNEY MARMARA”dır. Planda belirlenen vizyona
ulaşmak için aşağıdaki ilkeler göz önünde bulundurulacaktır:
14

İnsan odaklı bir yaklaşımın benimsenmesi,

Katılımcılığı ön planda tutarak tüm paydaşların fikirlerinin vizyona ulaşma
doğrultusunda dikkate alınması,

Gelecek nesilleri de göz önünde bulundurarak çevre ve doğanın korunması,

Planın tüm kesimler tarafından sahiplenilmesinin sağlanması,

Alt ve üst ölçekli planlar arasında bağlantı kurulması,

Rekabetçi bir piyasa, demokratik bir sivil toplum, şeffaflık, hesap verebilirlik,
verimlilik ve vatandaş memnuniyeti temelli kamusal hizmet sunumunun esas alınması,

Ekonomik, sosyal ve kültürel alanlara bütüncül bir şekilde yaklaşılması,

Ortak bir gelecek için ortak hareket eden kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum
ruhunun oluşturulması.
2.2
Plan Yöntem ve Süreci
Bölge Planı hazırlık çalışmaları; araştırmalar, ilçe çalıştayları, kurum görüşmeleri, özel
çalıştaylar, Ortak Akıl Toplantısı, Kalkınma Kurulu ve Yönetim Kurulu değerlendirmeleri
şeklinde yürütülmüştür. Hazırlıkların detaylı planlaması ve koordinasyonunda Bölge Planı
Hazırlık Özel Kılavuzu esas alınmıştır.
Yapılan araştırmalar kapsamında 2012 yılında 9 rapor; Ajans uzmanları, yerel kurumlar ve
kalkınma ajansları işbirliği ile tamamlanmıştır. Bunlar:
1) Bozcaada-Gökçeada Değerlendirme Raporu
2) Kuruluştan Bugüne Kalkınma Ajanslarında Sosyal Politikalar
3) İstanbul’dan Sanayinin Taşınmasına GMKA Yaklaşımı
4) Balıkesir İli Maden Potansiyeline Bakış
5) Büyükşehir Olma Yolunda Bir Kent: Balıkesir
6) İhracat İçin Helal Sertifikası Sempozyumu Bildirileri
7) TR22 Güney Marmara Bölgesi’nin Nüfus Dinamikleri
8) Çanakkale ve Balıkesir Turizm Çalıştay Raporları 2012
9) TR22 Güney Marmara Bölgesi OSB Araştırması
15
Üç rapor ise Ajans ve üniversite işbirliğiyle yürütülmüştür. Bunlar:
1) TR22 Güney Marmara Bölgesi Tarım ve Hayvancılık Araştırması
2) TR22 Güney Marmara Bölgesi Yenilenebilir Enerji Araştırması
3) TR22 Güney Marmara Bölgesi Sosyal Yapı Araştırması
Bölge Planı hazırlıkları kapsamında ilçe çalıştayları düzenlenmiştir. Çalıştaylar aracılığıyla
ilçelerin içsel potansiyellerini belirlemek, fonksiyonel alt bölgeleri belirlemek ve 2014-2023
Plan döneminde gerekli araştırma ve analiz çalışmaları yapılması için öneriler geliştirmek
hedeflenmiştir.
Ayrıca bu süreçte çeşitli konularda 29 kurum/kuruluş görüşmesi ve tarım-hayvancılık, turizm
ve inşaat sektörleri ile ilgili 3 özel çalıştay gerçekleştirilmiştir.
4 yıllık dönem için hazırlanmış olan bir önceki Plana göre daha geniş bir dönemi kapsayan bu
Planın Bölge karakterini mümkün olan en iyi şekilde yansıtmasına özen gösterilmiştir. Bunun
için öncelikle Bölgenin temel gelişim sektörleri yapılan araştırmalarla tespit edilmeye
çalışılmıştır. Geniş bir paydaş tabanına ulaşabilmek için Ajans internet sitesi üzerinden anket
çalışmaları yürütülmüştür.
Ortak Akıl Toplantısı
Yerel paydaşların planın hazırlanması sürecine katılımlarını sağlamak, ortak sorunlara birlikte
çözüm bulmak, paydaşlar tarafından Bölge Planının sahiplenilmesini sağlamak ve Bölgeye
ilişkin ortak hedefleri belirlemek üzere Bölgenin kamu sektörü, özel sektör ve sivil toplum
kuruluşları (STK) temsilcilerinin geniş katılımıyla gerçekleştirilmiştir.
İlgili yerel paydaşlar ile birlikte gerçekleştirilen ortak akıl toplantısı kapsamında öncelikle
grup çalışmaları yapılmıştır. Sonrasında ortak paylaşımları içeren bölümlerde, ortak sorunlar,
karşılaşılabilecek engeller, çözüm ve uygulama önerileri gibi daha spesifik konularda beyin
fırtınası yapılarak stratejiler oluşturulmuştur.
İkincil Veriler
İkincil veri yöntemi ile Türkiye ve TR22 Güney Marmara Bölgesi’ne yönelik Ajans
tarafından ortaya konulan araştırma, analiz ve strateji çalışmalarının yanı sıra çeşitli kurum ve
kuruluşlar tarafından hazırlanan güncel raporlar, süreli yayınlar, kitaplar, istatistiki veriler,
16
bültenler ve analizlerden yararlanılmıştır. İkincil verilerden yararlanılırken bunların güvenilir
veriler olmasına dikkat edilmiş, veriler ilgili kurum ve kuruluşlardan temin edilmiştir.
Bölge Planının Hazırlanmasında Dikkate Alınan Temel Strateji Belgeleri
Onuncu Kalkınma Planı 2014-2018
Bölgesel Gelişme ve Ulusal Stratejisi 2013-2023
Ulusal Havza Yönetim Stratejisi 2012-2023
Kuzey Ege Havzası Koruma Eylem Planı
Marmara Havzası Koruma Eylem Planı
Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi, Hedef 2023
Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Kırsal Kalkınma Planı 2010-2013
Gıda Tarım Hayvancılık Bakanlığı Stratejik Plan 2013-2017
Bilim Sanayi Teknoloji Bakanlığı 81 İl Durum Raporu
Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi 2011-2014
Türkiye Turizm Stratejisi 2023
Türkiye Turizm Eylem Planı 2009-2013
AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi 2007-2023
Ekonomi Bakanlığı Madencilik Sektörü Raporu
Termal Turizm Master Planı
TCDD Stratejik Planı 2010-2014
17
2.3
Paydaş Analizi ve Yönetimi
Bölge Planı hazırlık çalışmalarının en önemli aşamalarından biri Paydaş Analizidir. Plan
sürecine katkı sağlayacak ve planın çıktılarından dolaylı ya da doğrudan etkilenecek olan
kurum ve kuruluşların belirlenerek hazırlık sürecine dâhil edilmesi, katılımcılığın sağlanması
için elzemdir. Paydaş analizi çalışmalarında öncelikle Bölgede yer alan tüm paydaşların
faaliyetleri incelenmiş ve faaliyet gösterdikleri alanlar bazında “Paydaş Etki Değerlendirme
Matrisi” kullanılarak etki ve önem dereceleri belirlenmiştir. Etki Değerlendirme Matrisi
sonuçlarına göre Plan dönemi boyunca Ajans süreçlerine etkisi ve önem derecesi yüksek
olacak paydaşlar tespit edilmiş ve bu paydaşlar ile bir araya gelinerek ortak akıl toplantısı
gerçekleştirilmiştir.
18
İKİNCİ BÖLÜM
3
3.1
BÖLGENİN TANIMLANMASI
Bölgenin Türkiye İçindeki Yeri
Türkiye’nin batısında, Marmara ve Ege Bölgeleri arasında konumlanan TR22 Güney
Marmara Bölgesi Balıkesir ve Çanakkale illerinden oluşmaktadır. Hem Marmara hem Ege
Denizi’ne kıyısı olan Bölge, kuzeyde TR21 Edirne, Tekirdağ, Kırklareli; batıda TR41 Bursa,
Eskişehir, Bilecik ve güneyde TR33 Afyon, Manisa, Kütahya, Uşak ile TR31 İzmir Bölgeleri
ile çevrilidir. Türkiye’nin sahip olduğu 2 boğazdan biri olan Çanakkale Boğazı’nı barındıran
Bölgenin, Asya ve Avrupa kıtalarında toprağı bulunmaktadır.
Şekil 1: TR22 Bölgesi'nin Ülke İçindeki Yeri
Kaynak: GMKA Ofis Çalışması.
Yüzölçümü 24.423,16 km2 olan Bölgede 31 ilçe, 1457 köy bulunmaktadır. Ege Denizi’nde
bulunan Gökçeada ve Bozcaada ile Ayvalık Adalarının yanı sıra Marmara Denizi’nde yer alan
Marmara, Avşa, Paşalimanı ve Ekinlik Adaları Bölgededir. Farklı iklim özelliklerini bir araya
getiren Bölgenin güneydoğu kısımlarında kışlar zorlu geçer ve karasal iklim etkin olurken,
kuzeyde kıyıya yakın kesimler daha ılıktır. Diğer yandan Edremit Körfezi ve Ege Adaları’nda
Akdeniz iklimi etkendir. Çeşitli coğrafi özelliklerin de bir araya geldiği Bölgede Kazdağları
ve Alaçam Dağları Bölgenin en yüksek noktalarıdır. Bölge genelinde pek çok ova yer
almaktadır. Su kaynakları bakımından da zengin olan Bölgenin en önemli akarsuları Susurluk,
Gönen, Simav, Sarıçay, Tuzla ve Menderes Çaylarıdır.
19
3.2
Bölgenin Temel Özellikleri
Bölgeyi oluşturan Balıkesir ve Çanakkale’nin ortak tarihi, binlerce yıl öncesinde Bölgede
kurulmuş olan medeniyetlerle birlikte başlayıp Bölgenin en dikkat çeken coğrafi unsuru olan
Çanakkale Boğazı çevresinde şekillenmiştir. İlk yerleşimler 6000 yıl öncesine kadar gitmekle
birlikte, Bölgenin esas tarihinin Truva ile başladığı görülmektedir. Ege deniz ticaret yolları
üzerindeki en stratejik yerlerden biri üzerinde kurulan şehir, yakın tarihe kadar tüm Bölgeye
hükmeden medeniyetlerin adeta bir geçiş noktası olmuştur. Bronz çağında başlayıp, ünlü
Truva Savaşı’nı da yaşayarak Helenistik, Pers ve Roma dönemlerine ayrı ayrı tanıklık
etmiştir. Bölgede Çanakkale’de başlayan şehir kültürü, günümüzden 4000 yıl önce
Balıkesir’de kurulan Adramyttion, Antandros, Kyzikos, Daskyleion gibi antik şehirlerle
birlikte devam etmiştir. Bölge üzerinde sırasıyla Yunan şehir devletleri, Persler, Romalılar ve
Bizanslılar hâkim olduktan sonra, Bölge 11. yüzyılda Türk egemenliğine girmiştir.
Selçuklularla birlikte başlayan bu egemenlik iki İl’e de hâkim olan Karesi Beyliği yoluyla
devam etmiş, 14. yüzyıl ortalarında ise Osmanlı egemenliği başlamıştır. Bölgenin ortak
tarihini günümüzde perçinleyen unsur ise Çanakkale Muharebeleri olmuştur. 1915’te Boğaz’ı
geçmek isteyen İtilaf devletlerine karşı savaşan asker sayılarında Balıkesir en çok asker
yollayan 2. şehirdir. Türkiye’nin ulusal “ethos”unun oluşumunda büyük katkı sahibi olan
Yahya Çavuş Ezineli, Seyit Onbaşı ise Havranlıdır ve bu ikili adeta Balıkesir ve
Çanakkale’nin savaştaki ortak duruşunu sembolize etmektedir. Bölgenin ulusal kimlikteki
rolü Çanakkale Muharebeleri’nden sonra da sürmüştür. Kurtuluş Savaşı’nın ilk cephesi
Ayvalık’ta kurulmuş, Balıkesir Kongreleri sonucunda Kuva-yi Milliye oluşmuş ve savaş,
Çanakkale Krizi’yle birlikte sonlanmıştır. Kurtuluş Savaşı sürecinin tamamında yer aldığı
için, Bölgenin değerleri arasında 1915-1922 döneminin önemli bir yer tuttuğu görülmektedir.
Cumhuriyetin kuruluşuyla birlikte, ülke genelinde olduğu gibi Bölgenin de kalkınması ivme
kazanmış ve bununla paralel olarak nüfusu artış göstermiştir. 2012 yılı itibariyle nüfusu
1.654.422 olan TR22 Bölgesi’nin ekonomisinde ön plana çıkan sektörler tarım ve
hayvancılık, tarıma dayalı sanayi, turizm ve yenilenebilir enerjidir. Coğrafi şekiller Bölgenin
ekonomisinden kültürüne, ulaşımından geçim kaynaklarına kadar birçok unsuru etkilemiştir.
Tarım ve hayvancılık bölge geneline yayılmış iken, sanayi Bölgenin kuzeyinde yer alan
Bandırma-Biga çevresinde gelişmiştir. Edremit Körfezi turizm ile ön plana çıkarken, iç
kesimlerde madencilik ve ormancılık önemli geçim kaynaklarındandır.
20
Bölgede tarımsal üretimde ayçiçeği, çeltik, silajlık mısır, salçalık biber, salçalık domates,
nektarin, şeftali, badem, zeytin ve zeytinyağı ön plana çıkarken, hayvansal üretimde beyaz et
ve kırmızı et, yumurta, süt ve süt ürünleri önde gelmektedir. Bölge sanayisi organize sanayi
bölgeleri ve küçük sanayi siteleri temelli gelişim göstermiş olup; gıda sanayi, tarım
makinaları, madencilik, orman ve ağaç ürünleri, çimento ile demir-çelik öne çıkan
sektörlerdir.
Rüzgâr, güneş ve jeotermal gibi yenilenebilir enerji kaynakları bakımından zengin olan
Bölgede pek çok ilçede enerji üretimi yapılmaktadır. İki denize de kıyısı olan Bölge kıyı
turizmi, tarih ve kültür turizmi, termal turizm ve eko-turizm bakımından pek çok potansiyeli
barındırmaktadır.
4
4.1
SOSYAL YAPI
Nüfus
4.1.1 Nüfus Yapısı ve Dağılımı
Nüfus, sosyal yapının ortaya konulması ve değişiminin gözlenmesi için incelenmesi gereken
en önemli faktörlerden biridir. Nüfusun mutlak büyüklüğü, yaşa ve cinsiyete göre dağılımı,
kırsal ve kentsel yörelerdeki payı bir bölgenin sosyal yapısı hakkında fazlasıyla fikir
vermektedir.
Türkiye’nin nüfusu 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına göre
75.627.384, TR22 Güney Marmara Bölgesi’nin nüfusu ise 1.654.422’dir. Bölge, bu nüfus
miktarı ile 26 Düzey 2 Bölgesi arasında 20. sıradadır. Ülke toplam nüfusunun %2,19’u TR22
Güney Marmara Bölgesi’nde ikamet etmektedir. Bölgemiz illerinden Balıkesir’in nüfusu
1.160.731, Çanakkale’nin nüfusu ise 493.691’dir. Türkiye nüfusunun %1,53’ü Balıkesir’de,
%0,65’i Çanakkale’de bulunmaktadır. Bölgenin nüfus büyüklüğünde ön plana çıkan ilçeleri
Balıkesir Merkez, Bandırma, Edremit ve Çanakkale Merkez’dir.
21
Şekil 2: TR22 Bölgesi İlçe Nüfusları
Kaynak: TÜİK 2012 verilerinden üretilmiştir.
Kilometrekare başına düşen nüfus değerlerinde ise nüfus büyüklüğü fazla olan Balıkesir
Merkez ve Bandırma’nın yanında yüzölçümü küçük olan Burhaniye ve Ayvalık ilçeleri dikkat
çekmektedir.
Şekil 3: TR22 Bölgesi İlçe Nüfus Yoğunlukları
22
Türkiye’de toplam nüfusun %77,2’si il ve ilçe merkezlerinde ikamet ederken, %22,8’i belde
ve köylerde ikamet etmektedir. TR22 Güney Marmara Bölgesi nüfusunun %60,0’ı kentsel
nüfus, %40,0’ı kırsal nüfustur. 2000 yılından günümüze kadar olan nüfus değerleri
incelendiğinde Bölge toplam nüfusunun ve kentsel nüfusunun düzenli artışlar gösterdiği
gözlemlenmektedir.1 Bölgedeki kentsel nüfus oranı 2000 yılında %51,46 iken, 2012 yılında
%60,0’a yükselmiştir.
1.700.000
1.650.000
1.600.000
TR22 Bölgesi nüfusu
1.550.000
1.500.000
2000
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Şekil 4: Yıllara Göre TR22 Bölgesi'nin Nüfusu
Kaynak: TÜİK, 2000-2012.
Şekil 5: TR22 Bölgesi İlçelere Göre Kırsal Nüfus Oranları
1
Güney Marmara Kalkınma Ajansı, TR22 Güney Marmara Bölgesi 2012 Nüfus Dinamikleri, Balıkesir, 2013.
23
Bölgede kentsel nüfus oranının en fazla olduğu ilçeler Balıkesir Merkez, Bandırma,
Burhaniye, Çanakkale Merkez, Gökçeada ve Bozcaada’dır. Bozcaada’da köy bulunmaması
ilçe için bu sonucu doğurmaktadır. Kırsal nüfus oranlarında ise İvrindi, Balya, Kepsut,
Manyas, Yenice ve Ayvacık ilçeleri öne çıkmaktadır.
Şekil 6: TR22 Bölgesi İlçelere Göre Kentsel Nüfus Oranları
2007’den 2012’ye olan dönemde Türkiye’nin nüfusu %7 oranında artmıştır. TR22 Bölgesi
illeri Balıkesir ve Çanakkale’nin nüfusları ise bu dönemde %4 artış göstermiştir. 2007
yılından günümüze kadar olan dönemde TR22 Bölgesi’nin nüfusu 2010-2011 yıllarındaki
azalışı dışında, düşük oranlarda artışlar kaydetmiştir (Şekil 4).
24
Şekil 7: TR22 Bölgesi Nüfus Artış Hızı Oranları
Bölgede altı yıllık dönemde nüfusu en çok artan ilçeler Çanakkale Merkez ve Edremit’tir.
Nüfusu en çok azalan ilçeler ise Balya, Sındırgı ve Dursunbey’dir.
4.1.2 Demografik Özellikler
Ülke genelinde 0-14 yaş grubundaki nüfusun oranı gerilerken, 65 ve daha yukarı yaştaki
nüfusun oranı ise yükselmiştir. Genç nüfustaki azalış ve yaşlı nüfustaki artış, ülke genelinin
bir yılda yaşlandığını göstermektedir. Ülke ile benzer durum TR22 Bölgesi için de geçerlidir.
Genç nüfustaki azalış ve yaşlı nüfustaki artış Bölgenin de yaşlandığını ortaya koymaktadır. 2
2
GMKA (Nüfus Dinamikleri, 2012), a.g.e.
25
Şekil 8: Türkiye (Solda) ve TR22 Bölgesi (Sağda) Nüfus Piramitleri
Kaynak: TÜİK, 2012.
Türkiye ve TR22 Bölgesi cinsiyete ve yaşa göre nüfus piramitleri incelendiğinde Türkiye’de
30-34 yaş aralığından sonra nüfusun düzenli olarak azaldığı göze çarparken, Bölge için benzer
eğilimin olmadığı görülmektedir. Ülke genelinde nüfusun en yoğun olduğu yaş aralığı 0-30
yaş iken, Bölgede 15-55’tir. Bölgedeki erkek nüfusu özellikle 20-24 yaş arası nüfusta fazladır.
45 yaş ve üzeri tüm nüfus aralıklarında ise kadın nüfusunun erkek nüfusundan fazla olduğu
görülmektedir.3
Ülkemizde 2011 yılında 29,7 olan ortanca yaş, 2012 yılında bir önceki yıla göre artış
göstererek 30,1 olmuştur. Ortanca yaş erkeklerde 29,5 iken, kadınlarda 30,6 olarak
gerçekleşmiştir. 37,2 ortanca yaş ile TR22 Güney Marmara Bölgesi illeri Çanakkale ve
Balıkesir, 81 il içinde ilk üçte yer almaktadır. Her iki ilde de kadınların ortanca yaşı
erkeklerden daha yüksektir. Balıkesir ilçelerinde ortanca yaşlar incelendiğinde; 2011 yılında
da olduğu gibi en genç ilçe Merkez, en yaşlı ilçe Balya; Çanakkale’de ise en genç ilçe
Gökçeada, en yaşlı ilçe Yenice’dir. Türkiye genelinde ortanca yaşın 30,1 olduğu düşünülürse
Gökçeada dışında TR22 Bölgesi’nin tüm ilçeleri Türkiye ortanca yaşının üzerinde ortanca
yaşa sahiptir.4
3
4
26
Şekil 9: TR22 Bölgesi Genç Nüfus Bağımlılık Oranları
Yaş bağımlılık oranları açısından Türkiye geneli ile benzerlik gösteren TR22 Bölgesi’nde
bağımlı nüfusun çoğunu genç nüfus oluşturmaktadır. Bölgenin yaşlı bağımlılık oranı
Türkiye’den fazla iken, genç nüfusun bağımlılık oranı ise düşüktür. Başka bir ifadeyle
Bölgenin 0-14 yaş grubundaki nüfusu Türkiye ortalamasının altında kalırken, yaşlı nüfus
ortalaması üzerindedir.
Şekil 10: TR22 Bölgesi Yaşlı Nüfus Bağımlılık Oranları
27
Bölgede genç bağımlılık nüfusunun en fazla olduğu ilçeler Dursunbey, Havran ve Gömeç
iken, yaşlı bağımlılık oranının en fazla olduğu ilçeler Sındırgı, İvrindi, Balya, Manyas, Yenice
ve Bayramiç’tir.
2,5
Doğurganlık hızı
2
2,08
1,5
1
Balıkesir
Çanakkale
1,59 1,57
1,59
TR22 Bölgesi
Türkiye
0,5
0
Şekil 11: Doğurganlık Hızı
Bebek Ölüm Hızı (Binde)
15
14
Balıkesir
13
13,5
13,6
Çanakkale
13,5
TR22 Bölgesi
12
Türkiye
11
11,6
10
Şekil 12: Bebek Ölüm Hızı (‰)
2012 yılı toplam doğurganlık hızı değerlerine bakıldığında Türkiye genelinde anne başına
2,08 çocuk düşerken TR22 Bölgesi’nde 1,59 çocuk düşmektedir. Bu sayı Çanakkale’de
1,57’ye gerilemektedir. Bölgenin bebek ölüm hızı, ‰11,6 olan Türkiye ortalamasının
üzerindedir.
28
4.1.3 Göç
2008 yılına göre 2012 yılında Bölgenin aldığı ve verdiği göç miktarı artış göstermiştir.
Bölgenin aldığı ve verdiği göç miktarları 2009-2011 döneminde birbirine yakın değerler
almıştır. 2011-2012 döneminde ise aradaki fark açılarak net göç 8.445 kişi olarak
gerçekleşmiştir. Bölgenin 5 yıllık dönemde en çok göç aldığı ve verdiği Bölgeler TR10
İstanbul; TR41 Bursa, Eskişehir, Bilecik, TR31 İzmir ve TR33 Manisa, Afyon, Uşak,
Kütahya Bölgeleridir. 5
60.000
55.000
50.000
45.000
Alınan Göç
40.000
Verilen Göç
35.000
30.000
2008 2009 2010 2011 2012
Şekil 13: Yıllara Göre TR22 Bölgesi'nin Aldığı ve Verdiği Göç Miktarları
TR22 Bölgesi’nin İstanbul, İzmir ve Bursa illerine çok yakın olması, Bölgedeki nüfus
dolaşımında en önemli etkenlerden biridir. Güçlü sanayi altyapısına sahip olan bu illerdeki iş
imkânları, TR22 Bölgesi nüfusunun bu merkezlere doğru yönelmesine sebep olmaktadır. Göç
eden kişilerin yaş grubu incelendiğinde, en çok 20-24 yaş grubunda bulunan kişilerin TR22
Bölgesi’nden göç etmesi, özellikle genç nüfusun büyük merkezlere doğru hareket etmek
istediğinin göstergesidir. Bölgeye gerçekleşen göç oranının düşük olması, göçün çekici
faktörlerinden olan yaşam kalitesi standartları, şehirleşme ve sanayileşmede Bölgenin durgun
olduğunun bir göstergesi olabilir.
5
TÜİK, Göç İstatistikleri,
http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2&ENVID=adnksdb2Env&report=wa_adnks_goc_duz
ey2ara.RDF&p_kod=2&p_duzey1=TR22&p_goc=1&p_yil=2012&p_dil=1&desformat=html, 22.04.2013.
29
Şekil 14: 2007’den 2012’ye Nüfusu Artan ve Azalan İlçeler
Kaynak: TÜİK 2007-2012 verilerinden üretilmiştir.
TR22 Bölgesi’nde 6 yıllık dönemde 12 ilçenin nüfusu artmış, 19 ilçenin nüfusu azalmıştır.
Nüfusu artan 12 ilçeden 10’unun denize kıyısı olması turizm veya deniz ticareti
avantajlarından yararlandığının bir göstergesidir.
4.1.4 Nüfus Projeksiyonları
Geleceğe yönelik politika üretmek için başvurulan nüfus projeksiyonları, mevcut nüfus
yapısının ve eğilimlerinin tespit edilmesi ile bu eğilimlerin sonucunda gelecekteki nüfus
yapısı hakkında tahminlerde bulunulması için oldukça önemlidir.6
Türkiye nüfusunun 2023 yılında 84.247.088 kişi, 2050 yılında ise 93.475.575 kişi olması
beklenmektedir.7 2050 yılından itibaren düşmeye başlayan nüfusun 2075 yılında 89.172.088
kişi olacağı tahmin edilmektedir (Şekil 15).
6
Türkiye İstatistik Kurumu, Nüfus Projeksiyonları 2013-2075 Haber Bülteni, 2013, sayı:15844.
Senaryo 1: Projeksiyonlarda kullanılmış olan temel senaryodur. Toplam doğurganlık hızının doğal akışı içinde
azalıp, 2050 yılında 1,65’e düştüğü ve 2050 yılından sonra artışa geçerek 2075 yılında 1,85 değerine ulaştığı
doğurganlık senaryosudur.
7
30
Şekil 15: Türkiye Nüfus Tahminleri
Kaynak: TÜİK, 2013-2075 tahmini.
TÜİK nüfus projeksiyonlarına göre 2023 yılında 60 ilin nüfusunun artması, 21 ilin nüfusunun
azalması beklenmektedir. Nüfusu en fazla olan dört ilin sıralamasında bir değişiklik
beklenmezken İstanbul’un nüfusu 16,6 milyon, Ankara’nın nüfusu 5,9 milyon, İzmir’in
nüfusu 4,4 milyon, Bursa’nın nüfusu 3,1 milyon olarak tahmin edilmektedir. TR22 Bölgesi
illerinden Balıkesir’in nüfusunun 1.184.375, Çanakkale’nin nüfusunun 535.358 olacağı
düşünülmektedir. Yani ülke nüfusunun önümüzdeki 10 yılda %11, TR22 Bölgesi’nin
2.000.000
90.000.000
1.800.000
80.000.000
1.600.000
70.000.000
1.400.000
60.000.000
1.200.000
50.000.000
1.000.000
40.000.000
800.000
Türkiye
Balıkesir, Çanakkale, TR22 Bölgesi
nüfusunun ise yaklaşık %4 artacağı öngörülmektedir.
30.000.000
600.000
20.000.000
400.000
200.000
Balıkesir
Çanakkale
TR22 Bölgesi
Türkiye
0
10.000.000
0
2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023
Şekil 16: TR22 Bölgesi 10 Yıllık Nüfus Tahminleri
31
TR22 Bölgesi 2023 yılında 1.719.733’lük nüfusu ile toplam Türkiye nüfusunun %2,03’ünü
barındıracaktır. Önümüzdeki 10 yılın sonunda Bölge nüfusunun %4’e yakın oranda artacağı
beklenmektedir. Balıkesir’in yıllık nüfus artış hızının ‰4, Çanakkale’nin yıllık nüfus artış
hızının ‰7 olması öngörülmektedir.
Demografik eğilimlerin devam etmesi durumunda hem Türkiye nüfusunun hem Bölge
nüfusunun yaşlanmaya devam edeceği düşünülmektedir. 2012 yılında 30,1 olan Türkiye
ortanca yaşı 2023 yılında 34; 2050’de 42,9; 2075’te ise 47,4 olacaktır. 2012 yılında Bölge
illerinin ortanca yaşı 37,2 iken 2023 yılında Balıkesir’in ortanca yaşının 42,1; Çanakkale’nin
ortanca yaşının 40,4 olması beklenmektedir.8
4.2
Sağlık
Bir bölgenin sosyal gelişmişliğinin niteliğini en iyi açıklayan göstergelerden biri sağlık
göstergeleridir. Bölgede verilen sağlık hizmetleri ve görev yapan nitelikli sağlık personeli
sayısı, sağlık yapısının durumunu ortaya koymaktadır. Bu nedenle on bin kişiye düşen hekim,
diş hekimi, eczane ve hastane yatak sayıları gibi sağlık göstergeleri, sosyo-ekonomik
gelişmişliği açıklamaya yardımcı olan verilerdir.
4.2.1 Sağlık Sisteminin Yapısı
TR22 Bölgesi bebek ölümleri ve anne sağlığı konularında Türkiye ortalamasına göre daha iyi
bir performans sergilerken, sağlık personeli başına düşen kişi sayısı ve hastane yatak sayıları
bakımından daha gerilerde kalmaktadır.
255
252
251
249
250
245
243
240
235
Balıkesir
Çanakkale
TR22 Bölgesi
Türkiye
Şekil 17:Yüz Bin Kişi Başına Düşen Hastane Yatak Sayıları
8
TÜİK Haber Bülteni, 2013.
32
Balıkesir’de yer alan 26 hastanenin dağılımı; 16 devlet hastanesi, 4 ilçe hastanesi, 1 üniversite
hastanesi ve 5 özel hastane şeklindedir. Çanakkale’deki 13 hastanenin 10’u devlet hastanesi,
1’i üniversite hastanesi ve 2’si özel hastanedir. Balıkesir’de yüz bin kişi başına 251 hastane
yatağı düşerken, Çanakkale’de bu sayı 243’tür. Bölge yüz bin kişi başına düşen yatak sayısı
göstergelerinde Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Balıkesir’de yapılması planlanan
850 yataklı Bölge Hastanesi’nin sağlık altyapısının iyileştirilmesine önemli ölçüde katkı
sağlayacağı düşünülmektedir. Balıkesir’de tüm ilçelerde hastane bulunmaktadır. İlde bulunan
5 özel hastane kentleşme oranı daha yüksek olan Merkez, Edremit ve Bandırma gibi büyük
ilçelerde yer almaktadır. Çanakkale’de ise Eceabat ve Bozcaada ilçelerinde hastane
bulunmamaktadır. Diğer 10 ilçede devlet hastanesi mevcut olup, ildeki 2 özel hastane Merkez
ve Biga ilçelerindedir.
Türkiye genelinde toplam sağlık personelinin %15’ini uzman hekimler oluştururken, bu sayı
Bölgede %11’dir. Bölgenin barındırdığı diş hekimi, eczacı, sağlık memuru, hemşire ve ebe
sayılarına bakıldığında, bu oranların Türkiye ortalaması ile hemen hemen aynı olduğu
görülmektedir.
Tablo 1: TR22 Bölgesi Sağlık Personeli Sayıları
Balıkesir
Çanakkale
TR22 Bölgesi
Türkiye
Uzman
Hekim
767
337
1.104
66.064
Pratisyen
Hekim
693
285
978
39.712
Diş
Hekimi
308
145
453
21.099
Eczacı
473
174
647
26.089
Sağlık
Memuru
1.695
759
2.454
110.862
Hemşire Ebe
1.787
942
2.729
124.982
1.314
569
1.883
51.905
Türkiye genelinde bir uzman hekim başına 1.131 kişi düşerken Balıkesir ilinde 1.505,
Çanakkale ilinde 1.443 kişi düşmektedir. Bölgede diş hekimi başına düşen kişi sayısı Türkiye
ortalamasından daha fazla iken, eczacı başına düşen kişi sayısı Türkiye ortalamasından daha
azdır.
33
4.000
3.500
3.500
Balıkesir
3.000
3.000
Çanakkale
2.500
TR22 Bölgesi
2.000
2.500
2.000
Türkiye
1.500
1.500
1.000
1.000
500
Türkiye
Balıkesir, Çanakkale, TR22 Bölgesi
4.000
500
0
0
Uzman Pratisyen
Diş
Hekim Hekim Hekimi
Eczacı
Sağlık Hemşire
Memuru
Ebe
Şekil 18: Sağlık Personeli Başına Düşen Kişi Sayısı
Sağlık hizmetlerinin yeterliliği hususunda çıkarımlarda bulunmak için hastane sayısı ve
hastane yatak sayısı genel nüfus içindeki yerlerine göre değerlendirilirse daha somut bir
karşılaştırma ortaya çıkabilir. Buna göre, Türkiye’de yaklaşık 53.000 kişiye bir hastane
düşerken, TR22 Bölgesi’nde yaklaşık 40.000 kişiye bir hastane düşmekte; Türkiye’de
yaklaşık 397 kişiye bir hastane yatağı düşerken, Bölgede yaklaşık 402 kişiye bir hastane
yatağı düşmektedir.
Kaba bebek ölüm hızları incelendiğinde Bölgenin son dört yılda değişken bir seyir izlediği
gözlenmektedir. 2009 yılında ‰15,1 olan kaba bebek ölüm hızı, 2011 yılında ‰9,7’ye
gerilemiş ve 2012 yılında ‰13,5 ile ‰11,6 olan Türkiye ortalamasının üzerinde yer almıştır.
34
18
16
14
12
10
8
6
Balıkesir
4
Çanakkale
TR22 Bölgesi
2
Türkiye
0
2009
2010
2011
2012
Şekil 19: Bebek Ölüm Hızı (‰)
Ülke genelinde aile hekimliği uygulamasının yaygınlaştırılması, sağlık hizmetlerinin tüm
kesimlere ulaştırılmasına yardımcı olmuş ve sağlık koşulları iyileştirilmiştir. Dünya Sağlık
Örgütü’nün verilerine göre Türkiye’de 1990’lı yıllarda yüz bin canlı doğumda 67 olan anne
ölüm oranı, 2010 yılında 20’ye kadar düşmüştür. 2012 yılı verilerine göre Bölgede anne ölüm
oranı ise yaklaşık yüz binde 8’dir.9 Bölgede, anne ve bebek ölümlerinin azaltılması ve
önlenmesi amacıyla önümüzdeki dönemde İl Sağlık Müdürlükleri ve Halk Sağlığı
Müdürlükleri tarafından misafir anne uygulamasının hayata geçirilmesi planlanmaktadır.
Ayrıca Bölge Halk Sağlığı Müdürlükleri tarafından yürütülen yeni doğan tarama programı,
yeni doğan işitme taraması programı ile aile hekimlikleri tarafından yürütülen emzirmenin
korunması, özendirilmesi, desteklenmesi vb. destek programı çalışmaları da anne çocuk
sağlığı konusunda bilinçlenmeye katkı sağlayan faaliyetlerdir.10
Bölgede 112 acil sağlık istasyon sayıları 2002 yılına göre yaklaşık 10 kat artış göstermiştir.
İlk 10 dakikada kentsel vakaya ulaşım oranı yaklaşık %95, ilk 30 dakikada kırsal vakaya
ulaşım oranı yaklaşık %98’dir.11 Bölgede ilçe ve köy sayısının fazla olması, özellikle kırsal
alanda sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi ihtiyacını doğurmaktadır. Bu bakımdan ilçelerde
sağlık hizmetlerine erişimi yaygınlaştırmak, Bölge sağlık altyapısı için yararlı olacaktır.
9
Balıkesir, Çanakkale İl Sağlık Müdürlüğü, Brifing Dosyası, 2012.
Balıkesir, Çanakkale Halk Sağlığı Müdürlüğü, Brifing Dosyası, 2012.
11
Balıkesir, Çanakkale İl Sağlığı Müdürlüğü Verileri, 2012.
10
35
4.2.2 Koruyucu Sağlık Hizmetleri
Bölgede koruyucu sağlık hizmetleri son 10 yılda önemli gelişmeler kaydetmiştir. 2002 yılında
%80 olan aşılama oranlarının, 2012’de %100’e çıkması ve yeni doğan bebeklerin hemen
hemen tümüne işitme testi ve çeşitli tarama testlerinin yapılmış olması bu gelişmelere örnek
gösterilebilir.12 Ayrıca İl Sağlık Müdürlükleri ve Halk Sağlığı Müdürlükleri tarafından Bölge
halkına yönelik obezite, kanser, madde bağımlılığı, diyabet vb. konularda bilinçlendirme
faaliyetleri yürütülmektedir.
Evde sağlık hizmetleri son yıllarda Bölge genelinde yaygınlaştırılarak, ilçe devlet
hastanelerinde ve hastane olmayan ilçelerin toplum sağlığı merkezlerinde Mobil Evde Sağlık
Hizmeti Birimleri kurulmuştur. 2012 yılında 5000’e yakın hastaya evde sağlık hizmeti
verilmiştir.13
4.2.3 Bölgedeki Sağlık Sorunları
Bölge coğrafyasının genişliğinin yanı sıra köy sayısının fazlalığı, adalarının olması ve yaz
sezonunda nüfusunun artmasına bağlı olarak, zaman zaman sağlık hizmetlerine erişimle ilgili
sorunlar yaşanmaktadır. TR22 Bölgesi’nde daimi ikametgâha göre ölüm nedenleri
incelendiğinde Balıkesir ve Çanakkale illerinde meydana gelen ölümlerin çoğunlukla
solunum sistemi hastalıkları, kötü huylu tümörler ve dolaşım sistemi hastalıklarından
kaynaklandığı görülmektedir.14
4.3
Eğitim
Bölgenin sosyo-ekonomik gelişmişliğini belirleyen faktörlerin en önemlilerinden biri eğitim
göstergeleridir. TR22 Bölgesi eğitim göstergeleri bakımından ülkemizde üst sıralarda yer alan
bölgelerdendir.
TR22 Bölgesi’nde 6 yaş ve üzeri nüfusta okuma yazma bilmeyen 43.992 kişi bulunmaktadır.
Bölgede okuma yazma bilenlerin oranı %96’dır. Bu oran Balıkesir’de %96, Çanakkale’de
%97’dir. Hem Balıkesir hem Çanakkale bu alanda %93 olan Türkiye ortalamasının
üzerindedir. Okuma yazma bilmeyenlerin cinsiyete göre dağılımları incelendiğinde ülke
genelinde olduğu gibi TR22 Bölgesi’nde de eşitsizlik göze çarpmaktadır. Okuma yazma
12
Balıkesir, Çanakkale Halk Sağlığı Müdürlüğü (2012), a.g.e.
Balıkesir, Çanakkale Halk Sağlığı Müdürlüğü (2012), a.g.e.
14
TÜİK, Ölüm Nedeni İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=15847, 16.04.2013.
13
36
bilmeyenlerin %80’ine yakını kadın nüfustur. Türkiye genelinde 6 yaş ve üzeri kadın nüfusun
%90’ı okuma yazma bilmektedir. TR22 Bölgesi ise %94’lük kadın okuryazarlık oranı ile ülke
ortalamasının üzerindedir. Okuma yazma bilen kadın oranının daha yüksek olduğu il ise
Çanakkale’dir.
98%
97%
96%
97%
97%
96%
94%
94%
BALIKESİR
Okuryazar kadın
nüfus oranı
Okuryazar erkek
nüfus oranı
Toplam okuryazar
nüfus oranı
96%
ÇANAKKALE
TR22 BÖLGESİ
Şekil 20: Cinsiyete Göre Okuryazar Nüfus Oranı (+6 yaş)
Yüksekokul
veya fakülte
mezunu
9%
Yüksek lisans
mezunu
0,7%
Doktora
mezunu
0,3%
Lise veya
dengi okul
mezunu
18%
Ortaokul veya
dengi okul İlköğretim
mezunu
mezunu
5%
16%
Okuma Okuma
yazma
yazma
bilmeyen bilen fakat
3%
bir okul
bitirmeyen
16%
İlkokul
mezunu
32%
Şekil 21: TR22 Bölgesi Eğitim Düzeyi
37
Okuma yazma bilmeyen
Okuma yazma bilen fakat bir okul…
İlkokul mezunu
İlköğretim mezunu
Ortaokul veya dengi okul mezunu
Erkek
Kadın
Lise veya dengi okul mezunu
Yüksekokul veya fakülte mezunu
Yüksek lisans mezunu
Doktora mezunu
Şekil 22: Cinsiyete Göre Bitirilen Eğitim Düzeyi (+6 yaş)
Cinsiyete göre bitirilen eğitim düzeyleri incelendiğinde okuma yazma bilmeyenler, okuma
yazma bilen fakat bir okul bitirmeyenler ve ilkokul mezunlarında kadın nüfusunun oranı daha
fazla iken; ilköğretim ve üzeri eğitim seviyelerinde erkeklerin oranı daha fazladır. Kadınların
ilkokul sonrası eğitim hayatına devam etme oranı düşüktür. TR22 Bölgesi’nde bitirilen eğitim
düzeyleri incelendiğinde ilkokul mezunları en çok paya sahiptir. Üniversite ve üzerinde
eğitim düzeyine sahip kişilerin toplam nüfus içindeki oranı %10’dur.
4.3.1 Okul Öncesi Eğitim
TR22 Bölgesi illeri, okul öncesi eğitimde benzer mevcut duruma sahip gibi görünse de
Balıkesir ili Çanakkale’den görece daha iyi durumdadır. 2012-2013 eğitim öğretim yılında
okul öncesi eğitimde 620 adet okul, 1.213 adet şube bulunmaktadır. Bölgede okul başına 32
öğrenci düşmektedir. Bu sayı Balıkesir’de 30, Çanakkale’de 36’dır.
Hem Balıkesir’de hem Çanakkale’de şehir ve köy merkezlerinde okul sayıları birbirine yakın
seyir göstermektedir. Dolayısıyla Bölgede kırsal kesimde okul sayısı açısından bir mağduriyet
bulunmadığı göze çarpmaktadır. TÜİK 2012-2013 eğitim-öğretim yılı başı verilerine göre
Bölgede okul öncesi eğitimde öğretmen başına 16 öğrenci düşmekte olup, her iki il birbirine
yakın değerlere sahiptir. Bölge illerinde okul sayıları birbirine benzer olmakla birlikte,
kırsalda öğrenci ve öğretmen sayılarının az olduğu görülmektedir. Balıkesir’de derslik başına
38
düşen öğrenci sayısı 19, Çanakkale’de 21’dir. Türkiye’de derslik başına düşen öğrenci
sayısının 22 olduğu düşünüldüğünde, Bölge illerinin bu alanda Türkiye ortalamasına yakın
olduğu göze çarpmaktadır.
100%
88%
90%
Balıkesir
80%
Çanakkale
70%
Türkiye
62%
60%
55%
52%
50%
40%
70%
44%
44%
37%
31%
30%
20%
10%
0%
3-5 yaş
4-5 yaş
5 yaş
Şekil 23: Okul Öncesi Eğitimde Okullaşma Oranları
Kaynak: TÜİK, 2012-2013 eğitim öğretim yılı başı.
2010 yılında okul öncesi eğitimde 4-5 yaşta okullaşma oranları Fransa’da %100, Hollanda,
İspanya ve Belçika’da %99, Japonya’da %97, Almanya’da %96 ve ABD’de %74’tür. Türkiye
ise %38,7’lik okullaşma oranı ile gelişmiş ülkelerin oldukça gerisinde kalmıştır.15
2012-2013 eğitim öğretim yılı okul öncesi eğitimde okullaşma oranları incelendiğinde TR22
Güney Marmara Bölgesi illerinin tüm yaş gruplarında Türkiye ortalamasının üzerinde
oranlara sahip olduğu görülmektedir. Okul öncesinde okullaşma oranlarında Çanakkale,
Balıkesir’den daha iyi durumdadır. 4-5 yaş aralığında Çanakkale’de her 100 çocuktan 62’si,
Balıkesir’de ise 52’si okul öncesi eğitim almaktadır. Bölgede okul öncesi eğitimin
geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapılması oldukça önem arz etmektedir (Şekil 23).
4.3.2 İlköğretim
İlköğretimde 2012-2013 eğitim öğretim yılı istatistikleri incelendiğinde TR22 Bölgesi’nde
1.043 adet okul, 8.280 adet şube olduğu görülmektedir. Bölgede öğretmen başına 16 öğrenci
15
EUROSTAT, Okul Öncesi Eğitimde Okullaşma Oranları,
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tps00179&plugin=
1 , 28.02.2013.
39
düşmektedir. Öğretmen başına düşen öğrenci sayıları Balıkesir ve Çanakkale’de birbirine
yakındır. Bölgede derslik başına 22 öğrenci düşerken, bu sayı Balıkesir’de 24, Çanakkale’de
ise 19’dur. Türkiye’de öğretmen başına 20 öğrenci ve derslik başına 31 öğrenci düştüğü göz
önüne alındığında TR22 Bölgesi’nin değerlerinin Türkiye ortalamasından daha iyi olduğu
görülmektedir.
Tablo 2: İlköğretimde Okullaşma Oranları
Toplam
Erkek
Kadın
Balıkesir
%99,12
%99,08
%99,15
Çanakkale
%98,72
%98,71
%98,73
Türkiye
%98,80
%98,88
%98,71
4.3.3 Ortaöğretim
TR22 Bölgesi’nde 2012-2013 eğitim öğretim yılında 189’u Balıkesir’de, 110’u Çanakkale’de
olmak üzere toplam 299 ortaöğretim kurumu ve bu kurumlara kayıtlı 91.934 öğrenci
bulunmaktadır.
Bölgede ortaöğretim öğretmen başına 15 öğrenci düşerken, Türkiye genelinde 20 öğrenci
düşmektedir. Balıkesir ve Çanakkale illerinin değerleri de Türkiye ortalamasının üzerindedir.
Ülke genelinde derslik başına 39 öğrenci düşerken, Bölgede bu sayı 29’dur. Bölge genelinde
kentsel ve kırsal yörelerde yer alan ortaöğretim kurumu sayıları arasında oldukça büyük
farklar vardır. Dolayısıyla kırsal alanlarda ortaöğretim seviyesinde okullaşma oranının
artırılması için, bu yörelerdeki ortaöğretim kurumlarının sayısının artırılması önem arz
etmektedir.
40
100%
80%
79%
85%
70%
86%
79%
79%
83%
71%
69%
60%
Balıkesir
Çanakkale
Türkiye
40%
20%
0%
Toplam
Erkek
Kadın
Şekil 24: Ortaöğretimde Okullaşma Oranları
Türkiye’de ortaöğretim çağında bulunan her 100 kişiden 70’i ortaöğretime gitmekte iken,
Balıkesir’de bu sayı 79, Çanakkale’de 85’tir. Ortaöğretim kurumlarında ve özellikle de
mesleki eğitim kurumlarında okullaşma oranlarının artırılması, Bölgede nitelikli işgücünün
yetiştirilmesi adına oldukça önemlidir (Şekil 24).
4.3.4 Yükseköğretim
4.3.4.1 Balıkesir Üniversitesi
1992 yılında kurulan Balıkesir Üniversitesi; 10 fakülte, 5 enstitü, 6 yüksekokul, 16 meslek
yüksekokulu, rektörlüğe bağlı 3 bölüm, 14 araştırma ve uygulama merkezinden oluşmaktadır.
2012-2013 eğitim öğretim yılında üniversitedeki toplam mevcut öğrenci sayısı 36.749’dur.16
Profesör
10%
Diğer
50%
Doçent
8%
Yardımcı
Doçent
32%
Şekil 25: Balıkesir Üniversitesi Akademisyen Dağılımı
Kaynak: Balıkesir Üniversitesi Personel Daire Başkanlığı, 2011-2012.
16
Balıkesir Üniversitesi, Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı, 2012-2013.
41
Balıkesir Üniversitesi’nde öğretim üyesi başına 82 öğrenci düşmekte iken Türkiye genelinde
bu sayı 110’dur. Üniversitelerdeki kaliteli eğitimin artırılması adına öğretim üyesi başına
düşen öğrenci sayısı düşürülmelidir.
1.369
13.747
Önlisans
21.633
Lisans
Lisansüstü
Şekil 26: Balıkesir Üniversitesi Eğitim Durumuna Göre Öğrenci Dağılımı
Kaynak: Balıkesir Üniversitesi Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı, 2011-2012.
Balıkesir Üniversitesi’nde öğrenim gören öğrencilerin %59’u lisans, %4’ü lisansüstü ve
%37’si önlisans öğrencisidir. Üniversiteye bağlı 16 meslek yüksekokulu bulunması önlisans
öğrencilerinin payının yüksek olmasının sebebidir (Şekil 26).
14.881
21.868
Merkez
İlçeler
Şekil 27: Balıkesir Üniversitesi Yerleşkelere Göre Öğrenci Dağılımı
Kaynak: Balıkesir Üniversitesi Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı, 2011-2012.
Balıkesir Üniversitesi’nde öğrencilerin çoğu ana kampüs olan Çağış yerleşkesinde ve
ilçelerde öğrenim görmektedir. Bandırma’da İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi’nin
bulunması bu ilçedeki öğrenci sayısını artırmıştır.
42
4.3.4.2 Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 1992 yılında kurulmuş olup 4 enstitü, 12 fakülte, 8
yüksekokul, 12 meslek yüksekokulu, rektörlüğe bağlı 6 bölüm, 26 araştırma merkezi ile
eğitim-öğretime devam etmektedir. 2012-2013 eğitim öğretim yılında üniversitedeki toplam
mevcut öğrenci sayısı 35.158’dir.17
Profesör
6%
Doçent
9%
Diğer
56%
Yardımcı
Doçent
29%
Şekil 28: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Akademisyen Dağılımı
Kaynak: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Personel Daire Başkanlığı, 2012-2013.
Akademisyen başına düşen öğrenci sayısı 52’dir. Hem Balıkesir Üniversitesi hem de
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi’nde öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısı Türkiye
ortalamasından düşüktür.
2.829
13.196
Önlisans
Lisans
Lisansüstü
21.025
Şekil 29: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Durumuna Göre Öğrenci
Dağılımı
Kaynak: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı, 2012-2013.
17
Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi, Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı, 2012-2013.
43
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi’nde öğrenim gören 35.158 öğrencinin %59’u lisans
öğrencisidir. Lisansüstü öğrenim gören öğrencilerin toplam öğrenci sayısı içindeki payı
%8’dir (Şekil 29).
12.803
İlçeler
Merkez
22.355
Şekil 30: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yerleşkelere Göre Öğrenci Dağılımı
Kaynak: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı, 2012-2013.
Hem Balıkesir’de hem Çanakkale’deki üniversite öğrencilerinin önemli bir kısmı ana
kampüslerde öğrenim görmektedir. İlçelerde bulunan meslek yüksekokulları sayesinde
üniversite öğrencileri ilçe ekonomilerine canlılık kazandırmaktadır. Diğer yandan, Bölgedeki
üniversitelerin yerleşkelerinin dağınık olması, ulaşım zorluğu ile birlikte kaynakların etkin
şekilde kullanılamaması sorununu doğurmakta ve akademisyenler arası işbirliğinin
gelişmesine engel oluşturmaktadır.
Bölge illeri, ikinci bir üniversiteye ihtiyaç duyan illerin başında gelmektedir. Türkiye’de her
ilde en az 1 üniversite bulunmaktadır. Balıkesir, nüfusu 1 milyondan büyük olmasına rağmen
sadece 1 adet üniversiteye sahip olan 6 şehirden biridir. Şanlıurfa, Hatay ve Manisa’dan sonra
üniversite başına düşen nüfus sayısında en kalabalık dördüncü ildir. Balıkesir’de Edremit ve
Bandırma; Çanakkale’de Biga gibi önemli merkezler yeni bir üniversiteye ev sahipliği
yapabilecek potansiyeli barındırmaktadır. Yeni kurulacak üniversitelerde Bölgenin ve
ilçelerin ön plana çıkan sektörlerine hizmet edecek fakülte ve bölümlerin kurulması; beşeri
kaynakların etkin kullanımı, üniversite sanayi işbirliğinin geliştirilmesi, mevcut rekabet
ortamının iyileştirilmesi ve eğitim kalitesinin artırılarak Bölge ekonomisine katkı
sağlanmasına yardımcı olacaktır.
44
4.3.5 Yaygın Eğitim
Toplumun ilgi, istek ve yetenekleri doğrultusunda açılan yaygın eğitim kursları bireylerin
ekonomik ve sosyal yaşama katılmalarına ve kişisel gelişimlerine katkı sağlamak için oldukça
önemlidir.
Ülkemizde yaygın eğitim çoğunlukla halk eğitim merkezlerinde ve mesleki eğitim
merkezlerinde açılan kurslar aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Yaygın eğitim günümüzde
hayat boyu öğrenme faaliyetleri olarak da tanımlanmaktadır. Avrupa Birliği üyesi 28 ülkede
hayat boyu öğrenme faaliyetlerine katılım oranı %9’lara yakın iken Türkiye’de bu oran
%2,9’dur.18 Avrupa Birliği üye ülkelerinin hedefi 2015 yılında hayat boyu öğrenme
faaliyetlerine katılım oranının %15’lere çıkarılmasıdır. Milli Eğitim Bakanlığı ise Türkiye’nin
hedefini %8 olarak belirlemiştir. 2011 yılında TR22 Bölgesi’nde hayat boyu öğrenme
faaliyetlerine katılım oranı %2,1 ile Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır.
TR22 Bölgesi’nde başta 31 halk eğitim merkezi, 15 mesleki eğitim merkezi olmak üzere
toplam 335 yaygın eğitim kurumu bulunmaktadır. Bölgede kurum başına 8 öğretmen
düşmektedir. TÜİK verilerine göre TR22 Bölgesi’nde 2011 yılında 1.196 kurs açılmış ve
41.812 öğrenci bu kursları tamamlamıştır. Yaygın eğitim kurslarına katılan kişilerin sadece
%37’sini kadınlar oluşturmaktadır. Ülke genelinde ise kadınların yaygın eğitimdeki oranı
%45’tir. Bölgede yaygın eğitim kurumlarına en çok 23-44 yaş aralığında bulunan ilkokul
mezunları katılım sağlamaktadır. TR22 Bölgesi’nde okuma yazma, eğlence hizmetleri,
yabancı dil öğretimi ve kişisel gelişim gibi çok çeşitli alanlarda kurs hizmetleri verilmektedir.
4.4
Kültür
4.4.1 Tarihi ve Kültürel Birikim
4.4.1.1 Tarihçe
TR22 Bölgesi’ni oluşturan Balıkesir ve Çanakkale illeri, tüm dünyanın ilgisini çeken tarihi ve
kültürel değerlere sahiptir. Edremit Körfezi’nin kuzeyinde iki ilin arasında bulunan ve antik
çağda İda Dağı olarak adlandırılan Kaz Dağları, mitolojik olaylara sahne olmuştur.
Homeros’un İlyada ve Odisseia’sına göre Truva Savaşı, İda Dağı’nın zirvesinden
18
EUROSTAT, AB Ülkelerinde Yaygın Eğitime Katılım Oranları,
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tsdsc440&plugin=
1, 26.02.2013.
45
yönetilmiştir.19 UNESCO’nun Dünya Mirası Listesi’nde yer alan Truva, 4000 yıllık tarihi ile
dünyanın en meşhur arkeolojik alanlarından biri olarak geçmektedir.20 Çanakkale il sınırları
içinde yer alan kazı çalışmalarında ortaya çıkan 9 katmanlı yapısı ile Truva Antik Kenti,
tarihsel süreçler hakkında önemli ipuçları vermekte olup Avrupa ve Ege’deki diğer arkeolojik
alanlar için önemli bir referans noktasıdır.21
Bölge illerinden Çanakkale, tarihte önemli yer tutan ve 2015’te 100. yılı kutlanacak olan
Çanakkale Muharebeleri’ne tanıklık etmiştir. Milli Mücadele döneminde Bölge; Redd-i İlhak
Cemiyeti, Balıkesir Kongreleri ve Kuvay-i Milliye Birlikleri ile Kurtuluş Savaşı’nda yer
almıştır. Türk ve Dünya tarihi açısından önemli sonuçları olan Çanakkale Muharebeleri’nin
yaşandığı alan Tarihi Milli Park ilan edilmiştir. 2015’te tüm yıla yayılması planlanan anma
etkinliklerinin, Bölgenin uluslararası alanda tanıtımı açısından önemli fırsatlar yaratacağı
öngörülmektedir.
4.4.1.2 Kültür
Kültür, toplumun kimliğini oluşturan maddi ve manevi öğeleri içermektedir. Kütüphane,
sinema salonu, tiyatro salonu, gazete ve dergi sayıları maddi kültür öğelerinden olup
gelişmişlik göstergeleri arasında yer almaktadır. 2011 yılı TÜİK rakamlarına göre TR22
Bölgesi’nde mevcut kütüphane sayısı, Türkiye’deki toplam kütüphane sayısının yaklaşık
yüzde 3’ünü; kitap sayısı, ülke genelindeki mevcut kitap sayısının yaklaşık yüzde 3,5’ini
oluşturmaktadır. Bölgede bulunan 33 kütüphanenin 22’si Balıkesir’de, 11’i Çanakkale’de yer
almaktadır. Kütüphane sayısında bir önceki yıla kıyasla 2011 yılında hem Bölgesel hem de
ülkesel düzeyde bir azalma söz konusudur. Halk kütüphanelerinden yararlanma oranı bin kişi
başına 349 olup Bölge bu oran ile 26 Bölge arasında 10. sırada yer almaktadır.
29’u Balıkesir, 9’u Çanakkale’de olmak üzere toplam 38 sinema salonuna sahip olan Bölge,
bu veri bazında 26 Bölge içinde 15. sıradadır. Ancak seyirci sayısına bakıldığında 19. sırada
yer almaktadır. TR22 Bölgesi’nin, sinema koltuk sayısı bakımından daha üst sıralarda yer
almasına rağmen; seyirci sayısı bakımından gösteri sayısı daha az olan Bölgelerin bile
gerisinde kaldığı görülmektedir. 2011 yılı TÜİK verilerine göre TR22 Bölgesi, 26 Bölge
içinde tiyatro salonuna sahip olmayan tek Bölgedir. Ancak Bölgede özel tiyatro sahnelerinin
19
Çanakkale Valiliği, http://e-kitap.canakkale.gov.tr/troia_troy/index.html, 04.02.2013.
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), Dünya Kültür Mirası Listesi,
http://whc.unesco.org/en/list/849. 04.02.2013.
21
Kültür ve Turizm Bakanlığı, http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,44431/truva-antik-kenticanakkale.html, 24.01.2013.
20
46
yanı sıra tiyatro oyunlarının sergilendiği çok amaçlı salonlar bulunmaktadır. Yazılı medya
istatistiklerine bakıldığında Bölgede 93 adet gazete, 29 adet dergi yayımlanmaktadır. Söz
konusu veriler, Türkiye genelinin sırasıyla %3,2 ve %0,7’sine karşılık gelmektedir.
4.4.1.3 Spor
TR22 Bölgesi’nde 2012 verilerine göre 253’ü Balıkesir, 139’u Çanakkale olmak üzere toplam
392
spor
kulübü
bulunmaktadır.22
Bu
rakam
ülke
genelinin
yaklaşık
%4’ünü
oluşturmaktadır.23 Lisanslı sporcu sayısı Balıkesir’de 30.235, Çanakkale’de 11.122 olmak
üzere toplam 41.357’dir. Türkiye geneli lisanslı sporcu sayısı ise 4.028.811’dir. Türkiye’de
lisanslı sporcuların yarısı faal durumda iken bu oran Bölgede yaklaşık %23’tür. 2009-2010
sezonu TÜİK rakamlarına göre Türkiye’deki 240.245 faal amatör futbolcudan 5.269’u
Balıkesir’de, 2.285’i Çanakkale’de yer almaktadır.
Balıkesir’de ulusal ve uluslararası standartlara uygun 5 sentetik yüzeyli futbol sahası, 1
sentetik yüzeyli atletizm sahası, 19 toprak yüzeyli futbol sahası, 6’sı atletizm için uygun
olmak üzere 20 çim yüzeyli saha, 9 spor salonu, 1 stadyum, 1 açık yüzme havuzu, 4 tenis
kortu ve 1 atış poligonu bulunmaktadır.24 Çanakkale’de ise çoğu ulusal standartlara uygun 6
sentetik yüzeyli futbol sahası, 1 sentetik yüzeyli atletizm sahası, 10 toprak yüzeyli futbol
sahası, 4 çim yüzeyli saha, 12 spor salonu, 1 stadyum, 1 kapalı olimpik yüzme havuzu, 7 tenis
kortu, 1 okçuluk alanı, 1 su sporları eğitim merkezi ve 1 atış poligonu bulunmaktadır.25
4.4.2 Kent Kültürü ve Kentlilik Bilinci
4.4.2.1 Kent Kültürü
Yoğun Balkan göçlerine ev sahipliği yapan Bölgenin kültürel çeşitliliği dikkat çekmektedir.
Yörük ve Tahtacıların da yaşadığı Bölgede Yörük kültürünün izlerine rastlanmaktadır. Bunun
yanı sıra, Gökçeada ve Bozcaada başta olmak üzere Bölgede yaşayan Rumlar, Bölge
genelinde yer alan Türkmenler, Romanlar Bölgenin kültürel dokusunun ayrılmaz bir
parçasıdır.
22
Gençlik ve Spor İl Müdürlükleri Verileri, 2013.
https://www.sgm.gov.tr/Sayfalar/default.aspx, 24.05.2013.
24
Gençlik ve Spor Bakanlığı, http://www.gsb.gov.tr/site/tesisler.aspx, 11.02.2013.
25
Gençlik ve Spor Bakanlığı, http://canakkale.gsb.gov.tr/Sayfalar/Tesis.aspx, 11.02.2013.
23
47
On beş Mevlevi asitanesi içinde hem en geniş araziye, hem de en büyük semahaneye sahip
olan Gelibolu Mevlevihanesi, Çanakkale’nin Gelibolu ilçesinde yer almaktadır. Mevlevihane,
1621 yılında ilk postnişini olan Ağazade Mehmet Dede ve dervişleri tarafından inşa
edilmiştir. Mevlevihaneler, ilim ve irfan merkezi olarak insanlığın manevi ihtiyaçlarını
karşılamaları ile birlikte bir kültür ve sanat merkezi olarak da öne çıkmaktadır. Gelibolu
Mevlevihanesi, çeşitli faaliyetler düzenlemekle birlikte bunlardan en bilineni Şeb-i Aruz
törenleridir.
Gelibolu, Osmanlı’da donanmaya ev sahipliği yapmış ve yetiştirdiği dini önderler aracılığı ile
Balkanlarda Türk-İslam kültürünün yayılmasında önemli rol oynamıştır. Yakın geçmişte hacı
adaylarının yolculuğa çıkmadan önce Gelibolu’yu ziyaret etme geleneği düşünüldüğünde
Türklerin Rumeli’deki eyaletlerinden biri olan Gelibolu’nun tarihi ve kültürel açıdan önemi
ortaya çıkmaktadır.
Ahilik Teşkilatının bir uzantısı olan ve Balıkesir Barana Geceleri olarak UNESCO’nun
“Dünya Kültür Mirası Temsili Listesi”ne giren Barana kültürü, Bölgenin kültür
zenginliklerinden bir diğeridir. Barana Geceleri, Balıkesir’in Dursunbey ilçesinde
düzenlenmektedir.26
Bölgede öne çıkan bir diğer kültürel öğe ise el sanatlarıdır. Çanakkale’de toprak işçiliği
gelişmiş seviyede olup el yapımı ürünler hediyelik eşya olarak pazarlanmaktadır. Bunun yanı
sıra Çanakkale’nin Ezine, Bayramiç, Biga, Ayvacık ve Yenice27 ilçeleri ile Balıkesir’in
Bigadiç, Sındırgı, Kepsut ilçeleri halı dokumacılığında; Çanakkale’nin Eceabat ilçesi çorap ve
kese işçiliği ile makrome ve şalvar dokumacılığında; Balıkesir’in Gönen ilçesi ise iğne
oyacılığında en tanınmış merkezler arasındadır. Sındırgı ve Bigadiç’in köylerinde dokunan,
kök boyayla boyanan ve özgün motifleri ile öne çıkan Yağcıbedir halıları dünyaca ünlüdür.
Bölgede yer alan zengin kültürel dokunun kaybolmasının önüne geçilmesi, kültürel dokuya
ilişkin tanıtımın artırılması, üretilen ürünlerin farklı sunum teknikleri aracılığıyla
pazarlanması ve katma değeri yüksek turistik değer haline dönüştürülmesi kırsal alanlarda
turizmin gelişmesine katkı sağlayacaktır.
26
Ali Yakıcı, “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Somut Mekanı: Konya Barana Odaları”, Milli Folklor,
Cilt:11, Yıl:22, Sayı: 87, 2010.
27
Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Yenice Meslek Yüksekokulu, Çanakkale-Yenice Bölgesinde Kırsal
Turizme Katkı Sağlayacak Yöresel El Sanatları, GMKA DFD Programı Çıktısı, Çanakkale, 2011.
48
Çanakkale 18 Mart Şehitleri Anma Günü, Bölgedeki önemli organizasyonlardan biri olup
Çanakkale Muharebeleri’nde barış uğruna verilen kayıpların tüm dünya ile birlikte
hatırlandığı bir dizi etkinlikler bütünüdür. Bu etkinlikler aracılığıyla Bölgeye çok sayıda yerli
ve yabancı turist gelmektedir.
Kırkpınar’dan sonra Türkiye’nin en büyük yağlı güreşlerinden biri olan ve 1911’de ‘cihan
şampiyonu’ unvanını kazanan Kurtdereli Mehmet Pehlivan’ın adına düzenlenen Kurtdereli
Güreşleri de her yıl Balıkesir’de gerçekleştirilmektedir. Bunun yanı sıra Geleneksel Kazdağı
Şenlikleri, Bozcaada Bağbozumu Festivali, Lapseki Kiraz Şenliği, Kepsut Şeftali Festivali,
Bayramiç Troya Güzellik Yarışması, Uluslararası Kültür ve Zeytin Festivali, Eceabat
Domates Festivali, 6 Eylül Balıkesir’in Kurtuluşu Etkinlikleri, Ayvalık Kültür Sanat Günleri,
Ayvalık Zeytin Hasat Günleri, Burhaniye Uluslararası Zeytin ve Zeytinyağı Festivali,
Altınoluk Antandros Kültür ve Sanat Festivali, Gönen Oya Festivali, Susurluk Rahvan At
Yarışları Festivali, Yağcıbedir Halı Festivali de Bölgede düzenlenen festival ve şenlikler
arasındadır.
4.4.2.2 Kentlilik Bilinci
Kentlileşme, kentleşmenin toplumsal boyutunu yansıtmaktadır. Kentlilik bilinci ise kentte
yaşayanların bu farkındalık ile birlikte uygun yaklaşımlar sergilemeleridir. Kentlerin aldığı
göç miktarı, kentleşme oranı, yerel yönetimlerin ve sivil toplum kuruluşlarının çalışmaları
kentlilik bilincinin temel göstergeleri arasındadır.
Bölgedeki kentlerin aldığı göç miktarı her geçen yıl artmaktadır. Dışarıdan gelenlerin kente
uyum sağlamaları hususunda kent kültürü ve kentlilik bilinci ile ilgili sorunlar ortaya
çıktığından Bölgenin halihazırda aşırı göç almaması avantajlı bir durumdur. Ancak özellikle
kırdan göç edenlerin kentte yaşadığı sosyo-kültürel uyumsuzluklar; yabancılaşma ve
aidiyetsizliği beraberinde getirmektedir. Diğer yandan plansız yapılaşma, altyapı sorunları,
sosyal ve kültürel alanların yetersizliği, kentsel ihtiyaçların karşılanamaması; kentte sosyal ve
kültürel erozyona neden olmakta, kolektif kent kültürü ve belleğinin oluşmasını
geciktirmektedir.
Bölgede artan kentleşme oranı, yerleşik kent kültürünün ve sosyal dokunun aşınma tehlikesini
beraberinde getirmektedir. Kentlerde ortaya çıkan sosyal ve kültürel sorunlar, kentlerin
yaşanabilirlik düzeyini dolayısıyla gelişme potansiyelini olumsuz etkilemektedir. Kent
49
değerlerini içselleştiremeyen bireyler “kültürel siteleşme” adı verilen akrabalık, hemşehrilik
gibi birincil ilişki gruplarına yönelmektedir.28 Büyükşehrin oluşturacağı çekim gücü ile
Bölgenin
çevre
illerden
göç
alma
potansiyelinin
ilerleyen
dönemlerde
artacağı
düşünülmektedir. Bu nedenle, Bölge için bu tarz yapılanmaların daha hissedilir olması tehditi
söz konusudur.
Kent hukukunun geliştirilmesi, katılım ve yerinden yönetim ilkelerinin hayata geçirilmesi
amacı ile kurulan Kent Konseylerinin çalışmaları, kentlilik bilinci ile ilgili ipuçları
vermektedir. Çanakkale Kent Konseyi, 1997’de başlatılan “Türkiye’de Yerel Gündem
21’lerin Teşviki ve Geliştirilmesi Projesi” kapsamındaki ilk 9 ortaktan biridir. Balıkesir Kent
Konseyi,
projenin
üçüncü
aşamasının
hedeflerinden
olan
ulusal
düzeyde
YG21
mekanizmalarının kurumsallaşması kapsamında 2005 yılında kurulmuştur. Belediyelerin bu
sürece gönüllü olarak öncülük etmeleri, ancak zaman içinde kentsel yönetişimin
sağlanabilmesi için konseyin sivilleştirilmesi gerekmektedir. Çanakkale Kent Konseyinin
organizasyon yapısına bakıldığında sahip olduğu tecrübenin etkisiyle sivilleşmenin
gerçekleştirildiği görülmektedir. Balıkesir Kent Konseyi ise bu yolda önemli aşamalar
kaydetmektedir. Kentte yaşayan farklı grupların kent yönetimine doğrudan katılımı için
Balıkesir Kent Konseyi’nin29 çatısı altında Kadın Meclisi ve Gençlik Meclisi; Çanakkale Kent
Konseyi’nin30 altında ise Gençlik Meclisi, Kadın Meclisi, Engelliler Meclisi, Çevre Meclisi,
Çocuk Meclisi, Fevzipaşa Mahalle Meclisi yer almaktadır.
Bölgedeki belediyeler tarafından yürütülen çalışmalar ele alındığında kentlilik bilincinin
geliştirilmesine hizmet eden faaliyetlerin bulunduğu ancak fakat bu konuya ilişkin
farkındalığın yetersiz olduğunu göstermektedir. Kente aidiyet duygusunun geliştirilmesi için
kent ortamının sunacağı imkanlar önemli yer tutmaktadır. Bu kapsamda altyapıdaki
eksikliklerin giderilmesi, hizmet ve mekan kalitesinin artırılması, sosyal ve kültürel yaşamın
zenginleştirilmesi, kararlarda etkin katılımcılığın sağlanması, tarihi ve kültürel değerlerin
korunması bireyin içinde yaşadığı çevreyi benimsemesini, o kente karşı sorumluluk
duymasını, kendini o yerin bir parçası gibi hissetmesini kolaylaştıracaktır. Bu doğrultuda
Bölge yerel yönetimlerinin, başta Kent Konseyleri olmak üzere sivil toplum kuruluşları ile
işbirliğinde çalışması önem arz etmektedir.
28
Ahmet Mutlu, “Samsun’da Kent Kültürü ve Kentlilik Bilinci”, Samsun Sempozyumu, Samsun, 2011.
http://www.samsunsempozyumu.org/Makaleler/1320306401_04_Yrd.Do%C3%A7.Dr.Ahmet%20Mutlu_
_.pdf; 13.12.2012.
29
Balıkesir Kent Konseyi, http://www.balikesirkentkonseyi.org.tr/, 16.01.2013.
30
Çanakkale Kent Konseyi, http://www.canakkalekentkonseyi.org/, 16.01.2013.
50
4.4.2.3 Kentsel Doku
Balıkesir kentinde yerleşimin başlangıcı M.Ö. 1200 yıllarına dayansa da fiziksel donanım
kalıntılarına ilk olarak Karesi Beyliği’nin sancak merkezi olduğu 14. yüzyılda
rastlanmaktadır. Bu dönemlerde kent bugünkü Atatürk Parkı’nın batısında yapılanmıştır.
Osmanlı Devleti döneminde ise özellikle 17. ve 18. yüzyıllarda Balıkesir önemli bir üretim ve
ticaret kentidir. Kentte bulunan demiryolu, kentin ticari yönden gelişimine önemli katkı
sağlamıştır.31 Balıkesir’de imar çalışmalarına 1863 yılında başlanmıştır. Bu dönemde eski
doku üzerinde çeşitli yenileme çalışmaları yapılmış, dar sokaklar genişletilmiş, çıkmaz
sokaklar iyileştirilmiş ve yeni caddeler açılmıştır. Ancak bu çalışmalar yapılırken pek çok
gayrimenkul istimlak edilmiş ve kentin dokusu tahrip edilmiştir. Hâlihazırda kentin en önemli
akslarından biri olan Milli Kuvvetler Caddesi ise 1916 yılında açılmıştır.32 Bu caddenin
açılması sırasında da birçok kentsel yenileme çalışması yapılmıştır. 1912 yılında hizmete
alınan Bandırma – İzmir demiryolu ile kent İzmir ve İstanbul ile entegre hale gelmiş ve bu
durum kentin ekonomisinin canlanmasını sağlamıştır.
Cumhuriyet dönemindeki planlama çalışmalarına bakıldığında ilk olarak 1944 yılında
yürürlüğe giren Egli Planı dikkat çekmektedir.33 Planda düzenli yapı adalarının oluşturulmaya
çalışıldığı görülmektedir. Plan açıklama raporunda, kentsel gelişimin kuzey ve doğu
yönlerinde olması gerektiği vurgulanmış, kentin özellikle demiryolu güzergahı üzerinde
bulunması nedeniyle gelişime uygun bir bölgede bulunduğu belirtilmiştir. Raporda ayrıca, dar
ve eğri sokakların genişletilmesi, kuzey ve doğu yönlerinde gelişim akslarının oluşturulması
ve meydan olma potansiyeli taşıyan açık alanlarda yapı cephelerinin bir meydan duvarı
oluşturacak şekilde birleştirilmesi önerilmiştir.34 Egli Planında korumacı bir yaklaşım
güdülmüş, kentin eski dokusu bozulmadan yeni yerleşim alanları belirlenmeye ve bu alanlar
ile eski doku arasında mekânsal bir süreklilik sağlanmaya çalışılmıştır.
Balıkesir’deki cumhuriyet dönemi kamu yapıları incelendiğinde Hükümet Binasının oldukça
önemli olduğu görülmektedir. Kentin nirengilerinden biri olan Hükümet Binası, bir yandan
modernleşmekte olan Balıkesir’de kentlilerin değişen gereksinimlerine yanıt verirken, bir
31
Gaye Birol, “1950’lerden Günümüze Gelen Bir Alışveriş Kompleksi: Balıkesir Kasap ve Sebze Hali”,
Mimarlar Odası Balıkesir Şubesi Dergisi, Megaron, Balıkesir, 2007.
32
http://www.balikesir-bld.gov.tr/tarihtebazi.html, 16.03.2013.
33
http://www.balikesir-bld.gov.tr/tarihtebazi.html, 16.03.2013.
34
Gaye Birol, “Bir Batı Anadolu Kasabasının Modern Bir Kente Dönüşümünün Hikayesi: 1940-1960 Yılları
Arasında Balıkesir’de İmar Etkinliklerine Genel Bir Bakış”, Ege Mimarlık Dergisi, sayı:51, 2004/3.
51
yandan da eski kentin sınırında yer alan konumu ve lineer biçimiyle hem eski kent-yeni kent
ayrımını tarifleyen bir sınır, hem de yeni bir kentsel referans noktası niteliğindedir.
Hükümet
binasının bulunduğu Vasıfçınar
Caddesi
o dönemde
kentin en
geniş
caddelerindendir. Bu dönemde cadde üzerinde önü bahçeli az katlı konut yapıları, açık hava
sinemaları, gazinolar, gezinti yerleri bulunmaktadır. Cadde üzerinde birbirlerine oldukça
yakın konumlanmış olan Hükümet Binası, Atatürk Parkı, Gar Binası, Ali Hikmet Paşa
Stadyumu ve yazlık sinemalar, aynı aksın devamında 1940’lı yıllarda inşa edilen Erkek ve
Kız Sanat Okulları, Doğumevi Binası gibi kentsel donatılar, kentin geleneksel merkezinin
uzantısında sosyal, kültürel ve rekreatif amaçlı yeni bir alt merkezin, yeni bir kentsel aksın
oluşumunun da habercisi olmuştur.35 Bu bağlamda Atatürk Parkı’nın yer seçimi de son derece
anlamlıdır. Bu park planlı kentlerde olması gereken geleneksel kent-modern kent
farklılaşmasına ortam hazırlamıştır.
Kentte demiryolunun varlığı, kentin geleneksel çekirdeğinin dışına doğru ilk yayılmanın gar
binasına ve Vasıfçınar Caddesine doğru olmasına yol açmıştır. Milli Kuvvetler Caddesi,
kentin geleneksel merkezinin uzantısında, iki yanında kent dışından gelen malların satıldığı
mağazaların, banka ve otel binalarının bulunduğu bir diğer kentsel aksa dönüşmüştür. Bu
cadde, dönemin kentte modernleşme sürecinin başlangıcı olduğunu göstermesi bakımından
özel bir öneme sahiptir. Ancak ilerleyen yıllarda bu plana yapılan müdahaleler bu iki
caddenin de eski önemini kaybetmesine yol açmıştır. Özellikle Vasıfçınar Caddesi İstanbulİzmir trafiğinin yoğun olduğu bir geçiş çizgisi olmuş ve eski kent ile yeni kenti
bütünleştirecek kentsel bir ara yüz olma işlevini kaybetmiştir.
35
Birol (2004), a.g.e.
52
Şekil 31: Balıkesir'in Kentsel Dokusu
Balıkesir’de geleneksel kent merkezi Zağnos Paşa Camisi, Karesi Türbesi ve Kuva-yi Milliye
Müzesi gibi çeşitli dönemlerden günümüze kalmış olan pek çok mimari değere ev sahipliği
yapmaktadır. Bunun yanında yaşanan pek çok kentsel soruna karşın, mekân organizasyonu
bakımından hala geleneksel dokunun izlerini taşımaktadır.
Çanakkale kenti Osmanlı Devleti tarafından kurulan ilk kent olması bakımında özel bir
kenttir.36 İncelendiğinde kentteki ilk yapının Osmanlı Devleti tarafından yaptırılan Çimenlik
Kalesi olduğu görülmektedir. Kalede görev alan asker ve bürokratların oluşturduğu ilk
mahalle Fatih Cami ve civarında kurulan Camii Kebir Mahallesidir. Aynı dönemlerde kurulan
bir başka mahalle ise kale inşaatında çalışan Romanların oluşturduğu Çay Mahallesidir. 15001700 yılları arasında Rumlar ve Ermeniler de kente gelmiş ve şimdiki saat kulesi ve Ermeni
Kilisesi civarında yerleşmişlerdir. Ermenilerin küçük el zanaatları atölyeleri oluşturmasıyla
kentin ticari alanları da oluşmaya başlamıştır. Diğer yandan boğazlarda artan ekonomik
faaliyet, kentin zenginleşmesini ve liman kenti olma özelliğini ortaya çıkartmıştır. Bu
dönemde mevcut mahalleler gelişerek büyürken, iki farklı kesim kente yerleşmiştir.
Bunlardan birincisi, ticari aktivitede rol üstlenen Yahudilerdir. Yahudiler, kentin en doğusuna
36
Çanakkale Kent Konseyi, Kentsel Gelişim Alanları Çalışma Grubu Çanakkale’nin Fiziksel Gelişimi
(1406-2006) ile Fiziksel Coğrafya İlişkisi, Kent Konseyi Yayınları Kitap Dizisi, No.2, Çanakkale, 2006.
53
yerleşerek Musevi mahallesini oluşturmuşlardır. İkincisi ise, artan boğaz ticaretini
yönlendirmek üzere kente gelen ve sayıları 20' yi bulan ticari ataşeler-konsoloslardır. O
dönemin Avrupa ülkelerinin elçisi durumundaki bu kişiler, denizle olan yoğun ilişkileri
dolayısıyla kordon boyunca ve kentin kuzey aksında, ticari ataşelikler mahallesini
oluştumuşlardır.
Şekil 32: Çanakkale'nin Kentsel Dokusu
19. yüzyıla gelindiğinde kente göç eden Tatarların Sarıçay’ın güneyinde Tatar Mahallesini
oluşturduğu bilinmektedir. Ancak 20. yy’da başlayan savaşlar dönemi, yaklaşık 50 yıllık bir
dönemde Çanakkale'nin harap olmasına yol açmıştır.37
Cumhuriyetin kurulması ve Çanakkale’nin il olmasının ardından 1949’da kentin ilk imar planı
yapılmıştır. Bu planda en çok dikkat çeken doku cumhuriyet meydanıdır. Eski Müslüman
Mezarlığın üzerinde planlanan meydan cumhuriyet kentlerinin ideolojisini yansıtmaktadır. Bu
planda yeni gelişim alanları belirlenmemiş, eski doku üzerinden kentin ana kullanım alanları
belirlenmiştir. 1950’li yılların ortasına gelindiğinde yeni gelişme alanları oluşturulmaya
başlanmış ve araç trafiğindeki akış kentin ana akslarını ve dokusunu belirlemeye başlamıştır.
Kentsel rantın gündeme gelmesi yapı yüksekliklerini artırırken eski organik dokuda da
bozulmalara yol açmıştır. 1970’lerde yapılan planla kent merkezindeki eski dokuya müdahale
edilerek eski yapıların yerini büyük ve kütleli yapılar almıştır. Bu durum kent merkezinde yer
yer organik yer yer ızgara dokuya rastlanmasına yol açmıştır. 80’li yıllarda kentin birçok
37
http://www.burasicanakkale.com/burasicanakkale/extra_pages/siyasi_cografya.htm, 20.04.2013.
54
yerinde konut kooperatifleri tarafından inşaatlar yapılmış olup bu alanların dokusu daha çok
ızgara doku şeklindedir.
Bandırma kentinin kuruluşunun M.Ö. 8. veya 9. yüzyıla denk geldiği düşünülmektedir. Kent
ilk olarak şimdiki kent merkezinin yaklaşık 2 km kuzeydoğusunda bulunan Ağıldere
mevkiinde kurulmuştur. Deniz kenarında olmasından dolayı geçmişten günümüze kadar bir
ticaret kenti olarak gelişse de en önemli adımlar Bandırma Limanı’nın işletmeye açılmasıyla
başlamıştır. Kentte başlarda az olan nüfus deniz kıyısında yoğunlaşmıştır. Dolayısıyla kentin
o yıllarda lineer bir dokusu olduğu tahmin edilmektedir. 1876- 1878 Osmanlı- Rus savaşı
sonunda, Kırım ve Romanya’dan göç eden tatarların Bandırma’ya yerleştirilmesi kentin
canlanmasını, nüfusunun artmasını ve kentin iç kısımlara doğru büyümesini sağlamıştır.
1874 yılında Bandırma’da çıkan yangında birkaç mahalle hariç yerleşimlerin tamamı yok
olmuştur. Bu olaydan sonra düzgün bir plan çizilmiş, sokakların birbirine paralel ve düz
olmasına dikkat edilmiştir. İskele başında ve belediye binası önünde yarım daire biçiminde bir
meydancık tasarlanmış ve Bandırma’nın bütün sokakları bu meydana çıkacak şekilde
planlanmıştır. Kenti tam ortasından kesen ve bu meydana çıkan bugünkü Atatürk Bulvarı da o
dönem çizilen planda belirtilmiştir.38 Göç sonrası ortaya çıkan konut ihtiyacı karşılanırken de
bu plana uygun yerleşmeler oluşturulmuştur. Sokakların birbirine paralel olması kentin ızgara
dokusunda gelişmesini sağlamıştır.
Şekil 33: Bandırma'nın Kentsel Dokusu
38
Dr. Şerafettin Mağmumi, Bir Osmanlı Doktorunun Anıları, Büke Yayınları, İstanbul, 2001.
55
Eski İskele Binası ve Tekel Binası Bandırma’da koruma altına alınmış önemli yapılardır.
Bandırma ile özdeşleşen ve kentin simgesi haline gelen eski iskele binası Bandırma kentinin
en önemli nirengisidir. Hâlihazırda halk kütüphanesi olarak kullanılan eski tekel binası da
kentin önemli cumhuriyet yapıları arasındadır.
Ayvalık, pek çok kültürün izlerinin bulunduğu bir açık hava müzesi konumundadır. Ayvalık
1800’lerin başından itibaren hızla gelişerek sanayi ve ticaret kenti olmuştur. Zeytin ve
zeytinyağı ticaretine dayalı ekonomisiyle gelişip Ege’nin en büyük sanayi ve ticari
kentlerinden biri haline gelmiştir. Ayvalık’ın tarihi kent dokusunu oluşturan yapılar ağırlıklı
olarak bu dönemde yapılmıştır. Akdeniz kent mimarisinin özelliklerini taşıyan Ayvalık,
arnavut kaldırımlı dar sokakları, bu sokaklarda yan yana sıralanmış taş evleri, evlerin yaşama
dönük cepheleri ile özgün bir yerleşim alanıdır.
Ayvalık’taki tarihi kent dokusunu, konutlar, eğitim yapıları, ticaret yapıları, zeytinyağ
fabrikaları, depolar, sabunhaneler ve dini yapılar oluşturmakta olup mimari dokusunu büyük
ölçüde koruyabilmiştir. Dini yapıların büyük bir bölümü, mübadeleden sonra camii olarak
kullanılmaya başlamış, birkaç kilise de yıkılmıştır. Günümüze ulaşan yapılardan bazıları
Çınarlı Camii, Saatli Camii, Ayışığı Manastırı, Aya Nikola Kilisesi ve Kato Panaya
Kilisesidir.
Kentin dokusu incelendiğinde büyük bir kısmında ızgara dokunun merkeze yakın
kısımlarında organik, tepelere yaklaştıkça lineer dokunun hakim olduğu görülür. Düz bir
topoğrafya üzerinde yer aldığından, ızgara doku deformasyona uğramadan gelişebilmiştir.
Kentte ızgara sistemin kurgulanışının sebepleri arasında iklim, başta gelen faktördür. Tarihsel
gelişim süreci içerisinde kentin gelişim odaklarını oluşturan zeytinyağı fabrikaları kıyı kesimi
boyunca yer almaktadır. Geçmişte ticari ilişkileri bulunan şehirde fabrikaların kıyı bölgesinde
yerleşmesi anlamlıdır.
56
Şekil 34: Ayvalık'ın Kentsel Dokusu
Kentte doğal ve yapay nirengiler mevcuttur. Ayvalık'ta ilk Kurşun Tepesi doğal bir nirengi
olma özelliği taşır. Kentin en yüksek tepesidir ve her yerden algılanabilme özelliği ile
üzerinde yer alan her yapıyı nirengi haline getirir. Zeytinyağı fabrikalarının bacaları da kent
içi ve dışı kuvvetli algıları ile bir nirengi durumundadır.39 Bu fabrikalar ve bacaları kentin
özellikle bir dönem kuvvetli bir endüstriyel kimliğe sahip olduğunun simgesidir.
Ayvalık kent mimarisinde mekânların tüm düzenini denizle ilişkisi belirlemektedir. Evlerin
kıyıdan tepeye doğru yükselen kademeli bir yerleşimi vardır. Sokakların simetriye ve düzene
dayalı görünümü mimarinin de ana şeklini oluşturmaktadır. Sarımsak taşı denilen yöreye özgü
kırmızımsı renkteki taşlar, Ayvalık evlerinin cephe düzenlemesinin karakteristik öğesidir.
Ayvalık’ın karşı taraflarından görülen Alibey (Cunda) Adası’nın da kentsel dokusu
Ayvalık’la bütünlük göstermektedir. Kıyıdan tepeye doğru kademeli bir yerleşim sunan
Cunda Adası, zengin bir kent mimarisine de sahiptir. Rum döneminden kalma birçok yapı
yerleşmede varlığını sürdürmektedir. Bütün adada görülebilen yerleşime özgü taş evler,
balıkçı kahvehaneleri, sabunhaneler, yel değirmenleri, kiliseler, manastırlar adanın tarihi kent
dokusunu oluşturmaktadır.
39
Alev Doğan, “Kentsel Doku, Geleneksel Yerel ve Kültürel Özelliklerin Turizm Mekanına ve Türüne Etkileri
Ayvalık Örneği”, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul, 2006. http://www.belgeler.com/blg/kzo/kentsel-dokugeleneksel-yerel-ve-kltrel-zelliklerin-turizm-mekanina-ve-trne-etkileri-ayvalik-rnei-urban-frame-effects-oftraditional-local-and-cultural-features-on-tourism-environment-and-types-the-sample-of-ayvalik, 25.03.2012.
57
Biga kentinin dokusu incelendiğinde kent merkezinde ikili yapı dikkat çekmektedir. Kentin
kurulduğu yamaçlardaki organik ve resimsel kentsel doku ile Biga Çayı’na doğru düzleşen
arazilerdeki mekanik ve geometrik doku arasındaki ilişki kentin yakın tarihi hakkında ipuçları
vermektedir. Geleneksel yerleşmenin oluşumunda farklı mahallelerden ve bunların
camilerinden oluşan bir doku hissedilmektedir. Ortada Ulu Cami, güneyde Bademlik Cami ve
kuzeyde Teşvikiye Cami geleneksel yerleşmeyi oluşturan parçaları; mekanik ve geometrik
doku içindeki camiler ise kentin geleneksellikten modernliğe geçişini temsil etmektedir. Çarşı
Cami, Kurşunlu Cami ve Alişdede Cami bunlara örnek gösterilebilir.40
İlçede bilinen iki önemli yangın olmuştur. 1900 ve 1936 yıllarındaki yangınlardan ikincisi
ilçeyi büyük oranda yok etmiş ve kent baştan yenilenmiştir. Çarşının geometrik dokusu da bu
yenileme çalışmalarından sonra oluşmaya başlamıştır. Biga’nın ilk imar planı ise 1904 yılında
ilk büyük yangından sonra yapılmıştır. Organik dokunun ise bu imar planından sonra
oluşmaya
başladığı
düşünülmektedir.
1900’lü
yıllarda
Biga’da
yaşanan
sermaye
hareketlenmesi sonrasında kentin organik dokusunun yeni gereksinimlere cevap vermediği ve
rasyonel geometrik bir biçimlenmeye ihtiyaç duyulduğu tahmin edilmektedir. Biga’da eski
dönemden kalan iki konak da geleneksel doku ve geometrik dokunun arasında göze
çarpmaktadır. Bu konaklardan biri konaklama amaçlı kullanılırken diğeri kent müzesi
şeklinde hizmet vermektedir. Öte yandan merkezde ikili dokunun olması kentte dar açılı
kesişmelerin ve bunun sonucunda köşe yapılaşmasının olmasını sağlamıştır.
40
Baykan Günay, Biga: Kenarından Geçilen Kent, TMMOB Şehir Plancıları Odası, Ankara, 2011.
58
Şekil 35: Biga'nın Kentsel Dokusu
4.5
Gelir Dağılımı ve İstihdam
4.5.1 Gelir Dağılımı
Gelir dağılımı, bir ülkede üretilen mal ve hizmetler toplamının, ülkedeki bütün hanehalkları
tarafından paylaşım araçları aracılığıyla bölüşümünü ifade eder.
0,410
0,400
0,390
0,380
0,370
Türkiye
0,360
Kent
0,350
Kır
0,340
0,330
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Türkiye
0,403
0,387
0,386
0,394
0,380
0,383
Kent
0,392
0,375
0,376
0,386
0,370
0,376
Kır
0,399
0,373
0,370
0,364
0,361
0,369
Şekil 36: Gini Katsayılarının Genel, Kentsel ve Kırsal Durumu
Kaynak: TÜİK, Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması, 2006-2011.
59
2006-2011 dönemine bakıldığında kentsel ve kırsal alanlar ile birlikte Türkiye genelinde gelir
dağılımını gösteren Gini katsayısındaki genel düşüş, ekonomideki gelir dağılımının
iyileştiğini ifade etmektedir (Şekil 36). Kentsel bölgelerdeki gelir dağılımındaki adalet ise
istikrarsız bir çizgi izleyerek yıllara göre hem artış hem de azalış göstermektedir. Kırsal
bölgelerde ise 2007 yılında gelir dağılımındaki hızlı iyileşmeden sonra bu eğilimin
yavaşladığı görülmektedir. 2011 yılında ise üç durum için de Gini katsayılarında artış
gerçekleşmiştir. Bu da 2011 yılında hanehalkları arasındaki gelir paylaşımındaki
0,382
0,379
0,388
0,360
0,361
0,353
0,36
0,358
0,37
0,353
0,38
0,362
0,39
0,393
0,40
0,379
0,390
adaletsizliğin artmış olduğunu göstermektedir.
0,35
0,34
0,33
Şekil 37: 2006-2011 Yılları Arası Gini Katsayılarının Ortalamaları (İBBS, 1.Düzey)
2006-2011 altı yıl boyunca Gini katsayılarının ortalamaları karşılaştırıldığında ÇanakkaleBalıkesir illerinin de içinde bulunduğu TR2 Batı Marmara Bölgesi, TR1 İstanbul ve TR4
Doğu Marmara Bölgeleri’nden sonra gelir dağılımı sıralamasında 3. sırada yer almaktadır
(Şekil 37).
60
0,450
0,400
0,350
0,300
0,250
0,200
0,150
0,100
0,050
0,000
2006
2007
2008
2009
2010
2011
TR2 Batı Marmara
0,359
0,335
0,336
0,370
0,371
0,378
Türkiye
0,403
0,387
0,386
0,394
0,380
0,383
TR2 Batı Marmara
Şekil 38: Türkiye ve TR2 Batı Marmara Gini Katsayıları
Türkiye’nin ve TR2 Batı Marmara Bölgesi’nin gini katsayısı verileri karşılaştırıldığında,
Bölgenin 2006 yılından 2011 yılına kadar ülkenin genel gelir dağılımından daha iyi durumda
olduğu görülmektedir (Şekil 38). Fakat genel gelir dağılımındaki iyileşme çok düşük
seviyelerde gerçekleşmesine rağmen, TR2 Batı Marmara Bölgesi’nin gini katsayısının genel
gini katsayısına çok yaklaşmış olması, 2008 yılına kadar Bölgede gerçekleşen daha adaletli
paylaşımın 2011 yılına doğru azaldığını göstermektedir.
Tablo 3: Gelirin Yüzdelik Gruplandırma Dağılımı
TR2
Batı
Marmara Bölgesi
2006
2007
2008
2009
2010
2011
İlk
%20
6,4
7,2
7,1
6,6
6,4
6,5
İkinci
%20
11,8
12,2
12,1
11,5
11,2
11,2
Üçüncü
%20
16,3
16,6
16,8
15,8
16,0
15,6
Dördüncü
%20
22,9
23,4
23,3
22,3
22,7
22,2
Beşinci
%20
42,6
40,6
40,7
43,9
43,7
44,5
Nüfusun yüzdelik dilimlere ayrılarak toplam gelirden aldıkları paylara bakıldığında, 2006–
2011 döneminde TR2 Batı Marmara Bölgesi’nde nüfusun en zengin %20’lik kesiminin,
gelirden aldığı payın %40’ın altına düşmediği görülmektedir. En fakir %20’lik kesimin ise
aynı dönem boyunca gelirin ortalama %6,7’lik kısmını aldığı görülmektedir (Tablo 3). En
zengin %20’lik kesimin 2007 ve 2008 yıllarında %40 seviyesine gerileyen gelirden aldığı
61
pay, 2011 yılında %44,5 ile altı yılın en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Bu durum Bölgedeki
gelir dağılımının zamanla daha adaletsiz bir paylaşıma doğru gittiğinin bir işaretidir.
8
6,65
7
6,65
5,63
6
6,84
6,82
5,57
5
4
3
2
En Zengin %20 / En Fakir %20
1
0
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Şekil 39: En Zengin ve En Fakir Gruplar Arası Gelir Karşılaştırması (TR2 Bölgesi)
En zengin %20’lik kesimin en fakir %20’lik kesime kıyasla gelirden aldığı payın oranına
bakıldığında 2006 yılında 6,65 olan bu oranın 2011 yılında 6,84 ile en yüksek seviyeye
ulaştığı görülmektedir (Şekil 39).
4.5.2 İstihdam Yapısı
Ülke ekonomisinde çalışanların yaklaşık yarısı hizmet sektöründe istihdam edilirken, diğer
yarısı ise tarım ve sanayi sektörlerinde hemen hemen eşit oranlarda istihdam edilmektedir.
TR22 Bölgesi’nde ise tarımdaki istihdamın %40 civarında olduğu, sanayi ve hizmet
sektörlerinde istihdam oranının ise ülke seviyesinin çok altında olduğu görülmektedir (Şekil
40).
60,0
50,0
40,0
30,0
48,1
TR22
39,6
Türkiye
41,8
26,5
25,5
18,6
20,0
10,0
0,0
Tarım
Sanayi
Hizmet
Şekil 40: Türkiye ve TR22 Bölgesi’nde Yıllara ve Sektörlere Göre İstihdam
Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları, 2011.
62
4.5.3 İşgücüne Katılım Oranı
İşgücüne katılım oranı OECD ülkelerinde %70’ler civarındayken Türkiye’de bu oran yaklaşık
%50 civarındadır. Bu durum işgücüne katılım noktasında piyasanın yetersiz olduğunu
göstermektedir. Cinsiyete göre bakıldığında ise kadınların işgücüne katılımının çok düşük
seviyelerde olduğu görülmektedir. Toplam işgücüne dâhil olan nüfus içerisinde kadınlar
ancak %25 gibi düşük bir oranla ifade edilmektedir. Bunun yanı sıra kırsal alanlarda işgücüne
dâhil olan nüfus kentsel bölgelere göre daha yüksektir. Bunun en önemli nedeni kırsal
yaşamda hanehalklarının büyük kısmının ücretsiz aile işçisi olarak üretim sürecine dâhil
olmasıdır. Kentsel yaşamda ise özellikle kadınların ev işleri ve çocuk bakımı gibi
meşguliyetler sebebiyle işgücüne dâhil olamaması ve mevcut işlerin kırsaldaki tarım ağırlıklı
işlere göre daha çok uzmanlık istemesinden dolayı işgücüne dâhil olan kadın nüfusu kırsal
alana göre daha düşük seviyededir.
TR22
52,0
TÜRKİYE
51,0
51,0
50,0
49,0
49,0
48,0
48,6
48,4
47,3
47,1
47,9
47,0
46,0
45,0
48,8
48,3
49,9
47,1
46,9
46,3
46,4
46,3
46,2
2004
2005
2006
2007
44,0
43,0
2008
2009
2010
2011
Şekil 41: Türkiye ve TR22 Bölgesi’nde İşgücüne Katılım Oranları
Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları, 2004-2011.
TR22 Bölgesi’ne bakıldığında 2004-2009 dönemi boyunca, işgücüne katılım oranları ülke
genelinin üzerinde gerçekleşmiştir (Şekil 41). 2010 yılından itibaren ise Bölgenin oranları
ülke genelinin altında seyretmektedir. Bölgedeki istihdam imkanlarında geçen sekiz yıl
zarfında çok büyük değişimler gerçekleşmediği görülmektedir.
63
4.5.3.1 Yaş Grubu
İşgücüne katılımın yaş gruplarına göre dağılımı incelendiğinde, 2012 yılında Türkiye’de
işgücüne katılımın en yüksek olduğu yaş grupları 25-34 ve 35-54 iken 55 yaş ve üzeri
gruptaki işgücünden katılım %23,5 ile en düşük seviyededir (Şekil 42). 15-24 yaş grubunda
ise katılım % 38,2 seviyesinde gerçekleşmiştir.
55 yaş ve üzeri
23,5
35-54
61,5
25-34
66,5
25 yaş ve üzeri
Türkiye
53,1
15-24
38,2
Toplam
50
0
10
20
30
40
50
60
70
Şekil 42: Türkiye’de Yaş Gruplarına Göre İşgücüne Katılım (%)
Balıkesir ve Çanakkale illerine bakıldığında ise, yaş gruplarına göre işgücüne katılımın ülke
geneliyle paralellik gösterdiği görülmektedir (Şekil 43). 25-34 ve 35-54 yaş gruplarında
%60’ın üzerinde işgücüne katılım görülürken, en az katılımın olduğu grup 55 yaş ve üzeridir.
Toplamda ise Bölgenin işgücüne katılımının ülke geneli seviyesinin altında kaldığı
görülmektedir.
64
55 yaş ve üzeri / Toplam
19,9
35-54 / Toplam
64,1
25-34 / Toplam
68,4
25 yaş ve üzeri / Toplam
Balıkesir, Çanakkale
48,9
15-24 / Toplam
38,1
Toplam
47,3
0
20
40
60
80
Şekil 43: TR22 Bölgesi’nde Yaş Gruplarına Göre İşgücüne Göre Katılım Oranları(%)
4.5.4 İstihdam
Türkiye’de istihdamın çok önemli bir kısmını kayıt dışı çalışanlar oluşturmaktadır. Bunun en
önemli nedenleri arasında yüksek vergiler ile toplam işgücü içerisinde tarım sektörünün
oranının yüksek oluşu ve bu sektörün esas itibariyle üretim gücünün ücretsiz aile işçilerine
dayanması gösterilebilir. Kayıt dışılığın yüksek oluşu bağımlı nüfusu arttırmakta ve sosyal
güvenlik sisteminin etki alanını kısıtlamaktadır. Bölgesel olarak da işsizliğin düşük olmasının
en önemli nedenlerinden birisi tarım ağırlıklı üretimin yüksek oluşudur. Ülke genelinde
sektörlere göre dağılıma bakıldığında tarımsal istihdam %25 iken bu oranın Bölgede % 40’a
yakın olduğu görülmektedir. Bu durum bölgedeki işsizlik oranının ülke genelinden daha
düşük seviyelerde olmasını açıklayan önemli bir unsurdur.41 Bunun yanı sıra Bölgede 2004
yılında %47,7 olan tarımdaki istihdamın 2011 yılında %39,6 gerilemiş olması, gerçekleşen iç
göçe de işaret etmektedir. Kırdan kente doğru gerçekleşen göçle beraber, Bölgedeki işgücü
piyasası dinamikleri değişim göstermektedir.
4.5.4.1 İşteki Durum
İstihdam edilenlerin 2004-2011 dönemi ortalama iş durumlarına bakıldığında, TR22
Bölgesi’nde ücretli, maaşlı ve yevmiyeli çalışanlar toplam istihdamın %45’ini, işveren ve
kendi hesabına çalışanlar %33’ünü ve ücretsiz aile işçisi olarak çalışanlar da %22‘sini
oluşturmaktadır (Şekil 44). Türkiye oranları ile karşılaştırıldığında ise TR22 Bölgesi’nde
41
TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları, 2011
65
Türkiye ortalamasına göre daha fazla ücretsiz aile işçisi ile işveren ve kendi hesabına çalışan
olduğu görülmektedir. Bölgede ücretsiz aile işçisinin fazla olması, Bölgedeki işsizlik oranının
Türkiye ortalamasının altında olmasının sebeplerinden biridir.
Ücretsiz
aile işçisi
14%
İşveren
ve kendi
hesabına
27%
Ücretli,
maaşlı ve
yevmiyeli
59%
Şekil 44: Türkiye'de Çalışanların İşteki Durumları
Ücretsiz
aile işçisi
22%
Ücretli,
maaşlı ve
yevmiyeli
45%
İşveren ve
kendi
hesabına
33%
Şekil 45: TR22 Bölgesi'nde Çalışanların İşteki Durumları
66
4.5.4.2 Çalışma Süresi
Çalışma sürelerine göre istihdama bakıldığında, Türkiye’de istihdamın büyük kısmının tam
zamanlı çalışanlardan oluştuğu görülmektedir. Tam zamanlı çalışanların toplam istihdamdaki
payları %90 civarındadır. Ülke genelindeki durum, Bölge için de geçerlidir. 2012 yılında
toplam istihdam 587.000 iken bunun 526.000’i tam zamanlı çalışanlardan oluşmaktadır.42
4.5.5 İşsizlik
14
12
11,9
9,8
10
8
Türkiye
TR22 Bölgesi
9,2
7,7
5,3
6
5,4
4
2
0
2010
2011
2012
Şekil 46: Türkiye ve TR22 Bölgesi İşsizlik Oranları (%)
Türkiye ve TR22 Bölgesi’ne bakıldığında, işsizlik oranlarının 2010-2012 üç yıllık dönem
boyunca azaldığı görülmektedir (Şekil 46). 2010 yılında ülkedeki işsizlik yaklaşık %12 iken
2012 yılına gelindiğinde %9 civarına gerilemiştir. Ülke genelindeki iyileşmeye paralel olarak
bölgedeki işsizlik de %8 civarından %5,4’e gerilemiştir. Bölgedeki işsizlik ülke genelinin
daima altında gerçekleşmiştir.
42
TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları, 2012.
67
10
800
8
600
6
400
4
Türkiye
200
TR22 Bölgesi
0
TR22 Bölgesi
Türkiye
1000
2
0
2010
2011
2012
Şekil 47: Türkiye ve TR22 Bölgesi'nde Uzun Süreli İşsizler (x1000)
İşsizlik sürelerine göre Türkiye ve TR22 Bölgesi’ne bakıldığında, uzun süreli işsizlik
rakamlarındaki azalma dikkat çekmektedir (Şekil 47). Bölgedeki uzun süreli işsiz rakamı
2010 yılında 9.000 kişi iken, bu rakam 2011 yılında 7.000 kişiye ve 2012 yılında ise 5.000
kişiye gerilemiştir. Bu durum işsiz kalma süresi bakımından işsizliğin bölge içerisinde orta ve
kısa vadeli bir sorun haline gelmekte olduğunu göstermektedir.
4.5.6 İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri
Türkiye ve TR22 Bölgesi’nde 2004-2011 işgücüne dâhil olmama sebepleri ortalamalarına
bakıldığında, Türkiye için %46 ile en büyük sebep ev işleriyle meşguliyet yer alırken daha
sonra sırasıyla eğitim/öğretim görenlerin, emekli ve çalışamaz halde olanların yüzdeleri
önemli paylara sahip olan işgücüne dâhil olmama sebepleri arasındadır. İş aramayıp
çalışmaya hazır olanlar ve mevsimlik işçiler ise sırasıyla %7 ve %1 gibi paylara denk
gelmektedir.
68
4%
11%
İş aramayıp,çalışmaya hazır
olanlar
1%
16%
Mevsimlik çalışanlar
Ev işleriyle meşgul
Eğitim / Öğretim
Emekli
17%
Çalışamaz Halde
40%
Diğer
11%
Şekil 48: TR22 Bölgesi’nde İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri
TR22 Bölgesi için de en yüksek paya sahip olan kalem %40 ile ev işleriyle meşguliyet iken
eğitim/öğretim görenlerin yüzdesi Türkiye’ye göre daha düşük bir paya sahiptir. Bunun
yanında çalışamaz halde olanların, emeklilerin ve iş aramayıp çalışmaya hazır olanların
payları da Türkiye’ye göre oldukça yüksektir. Ev işleriyle meşgul olanların oranının
Türkiye’ye göre daha düşük oranda olması Bölgedeki kadınların iş gücüne katılım oranlarının
ülke geneline göre yüksek olduğuna işaret etmektedir.
4.5.7 Kadın İşgücü
Türkiye’de işgücü piyasası bölgeler arasında farklılıklar içermekle beraber, bu farklılıkların
kadın işgücüne katılımına da yansıdığı görülmektedir. Tarımsal istihdamın yüksek olduğu
Karadeniz kıyılarında kadınların işgücüne katılımı yüksek bir paya sahipken, doğu ve
özellikle güneydoğu bölgelerinde ise bu pay oldukça düşüktür. Bölgelerde işgücüne
katılımdaki bu farklılıklar, kadın işgücüne katılımını ve istihdamını artırmaya yönelik
politikaların bölgesel bazda farklılaşması gerekliliğine işaret etmektedir. Bölgesel
farklılıkların
yanında bölge içinde de kadınların işgücüne katılımları farklılıklar
göstermektedir. Yapılan araştırmalar kadınların çoğunlukla ücretsiz aile işçisi olarak istihdam
edildiklerini ortaya koymaktadır. Bu da kadınların tarımsal üretimin yoğun olduğu kırsal
alanlarda daha fazla istihdam edilmelerinin en önemli sebebini açıklamaktadır.
69
Şekil 49: Türkiye’de Bölgesel Bazda Kadınların İşgücüne Katılım Oranları
Kaynak : TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketleri, 2011
4.5.8 Kadın İşgücüne Katılım Oranları
40,0
35,0
30,0
25,0
20,0
TÜRKİYE
15,0
KENT
10,0
KIR
5,0
0,0
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
TÜRKİYE 23,3
23,3
23,6
23,6
24,5
26,0
27,6
28,8
29,5
KENT
17,7
18,7
19,5
19,8
20,8
22,3
23,7
24,8
26,1
KIR
36,7
33,9
33,1
32,5
32,9
34,6
36,3
37,5
36,9
Şekil 50: Kadınların Bölgesel Olarak İşgücüne Katılım Oranları
Türkiye genelinde kadın nüfusunun 2004-2012 dönemi işgücüne katılma oranlarına
bakıldığında, 2004 yılında %23’lerde seyreden oranın, 2007 yılından sonra gerçekleşen artış
trendiyle beraber 2012 yılına gelindiğinde %30 seviyesine yaklaşmış olduğu görülmektedir
(Şekil 51). 2004’ten 2012 yılına gelindiğinde kentte yaşayan kadınların işgücüne katılım
oranlarının giderek arttığı görülmektedir.
70
32,7
35,0
30,0
27,6
25,0
23,3
28,8
23,3
30,0
29,1
23,6
27,7
23,6
24,5
26,0
30,3
29,2
27,6
30,4
29,5
28,8
İşgücüne
katılma
oranı
(%)
Türkiye
20,0
İşgücüne
katılma
oranı
(%) TR22
Bölgesi
15,0
10,0
5,0
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
0,0
Şekil 51: Kadınların İşgücüne Katılım Oranları
2004-2012 dönemi, Türkiye ve TR22 Bölgesi’nde kadınların işgücüne katılım oranları
karşılaştırıldığında, TR22 Bölgesi’nde kadınların işgücüne katılım oranlarının, Türkiye’deki
oranların her zaman üzerinde gerçekleştiği görülmektedir (Şekil 51). Bölgedeki en yüksek
katılım oranı %32,7 ile 2007 yılında gerçekleşmiştir. 2010 yılından itibaren ise Türkiye ve
Bölge arasındaki fark iyice azalmıştır.
4.5.9 Kadın Çalışanlar ve İşsizler
Kentlerde yaşayan kadın nüfusunun büyük bir kısmının eğitim seviyesinin düşük olması,
tarımsal üretimin yoğunlukta olduğu kırsal alanlardan farklı olarak kentsel alanlarda iş
imkanlarının sanayi ve hizmet sektörlerinde yoğunlaşması, kadınları istihdam edilen gruplar
arasında
dezavantajlı
duruma
getirmektedir.
Ev
üretimi
ve
çocuk
bakımı
gibi
gereksinimlerden dolayı iş ararken kadınlar erkeklere göre daha seçici davranmakta,
rezervasyon ücretleri de erkeklere göre daha yüksek olmaktadır. Kadınların karşılaştıkları bu
tür engellerden dolayı, istihdam edilen kesimin ürettiği katma değerin rekabet gücü de
düşüktür. İşverenler açısından bakıldığında ise, kadın istihdamının daha maliyetli olması, işe
alımda erkeklerin daha fazla tercih edilmesine sebep olmaktadır. Bu unsurlar kadınların aynı
statüde daha düşük ücretlerle çalışmasında ve kayıtdışı istihdam edilmesinde etkilidir.
Bölgedeki kadın işgücü açısından da benzer durumlar söz konusu olup artan eğitim
71
seviyesiyle beraber kadın, iş piyasasında erkek muadilleriyle daha çok rekabet edebilmekte,
bazı istihdam alanlarında daha avantajlı duruma gelebilmektedir.
33
31,7
32
32
31,7
Türkiye
31
30
29
29,4
28,9
28,4
TR22
Bölgesi
28
27
26
2010
2011
2012
Şekil 52: Türkiye ve TR22 Bölgesi’nde Kadın Çalışanların Oranı (%)
Türkiye’de 2010-2012 arası dönemde kadınların istihdam edilenler içerisindeki payı ortalama
%29 olarak gerçekleşmiştir (Şekil 52). TR22 Bölgesi’nde ise bu oran %32’dir. 2010 yılından
itibaren Türkiye genelinde 0,5 puanlık artışlar gerçekleşmesine rağmen Bölge bazında önemli
bir gelişme yaşanmamıştır.
11,1%
22,0%
Okuryazar olmayan /
Kadın
Lise altı eğitimliler /
Kadın
Lise ve dengi meslek
mezunu / Kadın
14,9%
52,0%
Yükseköğretim
mezunu / Kadın
Şekil 53: Eğitim Durumuna Göre Türkiye’de Çalışan Kadınlar
72
2012 yılı Türkiye genelinde, eğitim durumuna göre istihdam edilen kadınlara bakıldığında,
%52 ile lise altı eğitimliler en büyük paya sahiptir. Yükseköğretim mezunları ise %22 ile
ikinci sırada yer almaktadır. Okuryazar olmayan kesimin %11,1 gibi yüksek bir değere sahip
olması ise göze çarpan önemli bir husustur. Bu durum istihdam edilen kadınların eğitim
seviyeleri hakkında önemli bir bilgi sunmaktadır.
5,3%
Okuryazar olmayan /
Kadın
17,6%
Lise altı eğitimliler / Kadın
11,7%
Lise ve dengi meslek
mezunu / Kadın
64,9%
Yükseköğretim mezunu /
Kadın
Şekil 54: Eğitim Durumuna Göre TR22 Bölgesi’nde Çalışan Kadınlar
2012 yılında TR22 Bölgesi’nde ise çalışan kadınların %64,9’u lise altı eğitimlilerden
oluşmaktadır (Şekil 55). Yükseköğretim mezunlarının oranı ise %17,6 ile ülke genelinin
altındadır. Okuryazar olmayan kadın çalışanlar ise ülke geneline göre oldukça düşüktür. Bu
durum Bölgenin eğitim imkanlarının ve çalışanlarının eğitim seviyesinin ülkeye göre daha iyi
durumda olduğu konusunda bilgi vermektedir.
73
25
23
20,7
15-24 / KadınTR
19,9 19,8
20
15-24 / KadınTR22 Bölgesi
16,6
15,9
15
10,3
10
8,9
25 yaş ve üzeri /
Kadın-TR
8,7
7,1
5,1
4,7
5
25 yaş ve üzeri /
Kadın- TR22
Bölgesi
0
2010
2011
2012
Şekil 55: Türkiye’de Yaş Gruplarına Göre Kadın İşsizliği (%)
Yaş gruplarına göre işsizlik oranlarına bakıldığında ise, kadın işsizlik oranları erkek işsizlik
oranlarına göre daha yüksek seviyelerdedir. Türkiye ve TR22 Bölgesi karşılaştırıldığında
Bölgedeki işsizlik oranlarının daha düşük seviyelerde olduğu görülmektedir (Şekil 56). Hem
ülke hem Bölge bazında kadın işsizlik oranı 15-24 yaş grubu için daha yüksek seviyelerdedir.
Okullaşma ve eğitim sürelerinin uzunluğundan dolayı, gençlerin büyük bir kısmının kurumsal
olmayan nüfusta yer almaları, 20-30 yaş arası gruplarda evlilik ve doğumla beraber işten
çıkışlar ve genel olarak genç nüfustaki yüksek işsizlik oranları gibi sebeplerden dolayı genç
nüfusun işsizlik içerisindeki payı yüksektir.
74
4.5.10 İşgücüne Dahil Olmayan Kadınlar
78%
77%
77%
76%
76%
İşgücüne dahil olmayan
nüfus (%) Türkiye
76%
76%
74%
74%
72%
72%
İşgücüne dahil olmayan
nüfus (%) TR22 Bölgesi
71%
71%
70%
68%
66%
64%
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
62%
Şekil 56: İşgücüne Dahil Olmayan Kadın Nüfusu
2004-2012 arası dönemde Türkiye ve TR22 Bölgesi’nde işgücüne dahil olmayan kadın
nüfusu yüzdelerine bakıldığında çok yüksek seviyelerde olduğu görülmektedir. TR22 Bölgesi
için en düşük değer 2007 yılında, en hızlı artış ise 2008’de görülmektedir. 2004-2012 arası
dönemde Bölge değerleri Türkiye değerlerinin altında gerçekleşmiş ve aralarındaki fark 2010
yılından sonra iyice azalmıştır.
Türkiye geneline bakıldığında, işgücüne dahil olmama nedenleri arasında ev işleriyle
meşguliyet %64 ile en büyük paya sahiptir. İkinci sırada ise %11 ile çalışamaz halde olan
kadın nüfusu gelmektedir.
75
7%
iş aramayıp çalışmaya hazır
olanlar
5%
1%
mevsimlik çalışanlar
11%
ev işleriyle uğraşanlar
4%
eğitim / öğretim
emekli
9%
çalışamaz halde
64%
diğer
Şekil 57: Türkiye’de Kadınların İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri
Ev işleriyle meşguliyetten sonra üzerinde durulması gereken bir diğer unsur eğitim
konusudur. Eğitim-öğretim nedeniyle kurumsal olmayan nüfusa dahil olan kadınlar, kısa
vadede işgücüne katılımı düşürmektedir. Ancak uzun vadede kaliteli beşeri sermayenin
oluşturacağı işgücü piyasası, üretime katma değer sağlayacaktır.
4%
15%
11%
2%
iş aramayıp çalışmaya
hazır olanlar
mevsimlik çalışanlar
4%
ev işleriyle uğraşanlar
eğitim / öğretim
7%
emekli
çalışamaz halde
57%
Şekil 58: TR22 Bölgesi’nde Kadınların İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri
76
TR22 Bölgesi’nde de kadınların işgücüne katılımında en büyük engel %57’lik payla ev
işleriyle meşguliyettir. Bölgede çalışamaz halde olan kadın nüfusu %15 ile ülke geneline göre
daha yüksek seviyededir. İş aramayıp çalışmaya hazır olanlar, kısacası iş bulma ümidini
kaybetmiş durumda olanlar ise %11 ile oldukça yüksek bir paya sahiptir.
4.5.11 Sosyal Güvenlik Hizmetleri
Sosyal güvenlik politikalarının etkinliği, uygulanabilirlikleri ve kapsayıcılıklarıyla doğrudan
ilişkilidir. Bu hususta ülkede karşılaşılan en önemli engel politikaların kapsamına giren
nüfusun gereken seviyede olmayışıdır. Kadın çalışanların görece yüksek olduğu, yarı zamanlı
iş olanaklarının bulunduğu ve uzaktan (evden) çalışma imkanlarının mevcut olduğu iş
kollarında kayıt dışılık oldukça yüksektir. Bunların yanı sıra tarımdaki istihdam kayıt dışılıkta
başı çekmektedir. Tarımsal üretimin yaygın olduğu yerlerde kayıt dışılığın yüksek oluşunun
nedeni, istihdam edilenlerin sosyal güvenlik kapsamına alınmadan yevmiye usulü
çalıştırılmalarıdır. Bölge, kırsal nüfusun yüksek ve tarımsal üretimin yaygın olmasından
dolayı kayıt dışılığın yüksek olduğu bir ekonomiye sahiptir. 2011 yılında Türkiye’de kayıt
dışı istihdam %42,1 iken, bu oran Bölgede %45,2’dir43.
Sosyal Güvenlik Kapsamı
1.627.910
Sosyal Güvenlik Kapsamı (Yeşil Kartlılar
Hariç)
Sosyal Güvenlik Kapsamında Yükümlü
Tutulanların (Yararlanıcıların) Sayısı
Sosyal Güvenlik Kapsamında Aktif Çalışan
Kişi Sayısı
Sosyal Güvenlik Kapsamında Aylık Alan
Kişi Sayısı
Yeşil Kartlı Sayısı
1.523.817
813.295
388.036
322.486
104.093
Şekil 59: TR22 Bölgesi Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Nüfus
Kaynak: Sosyal Güvenlik Kurumu Verileri, 2011.
TR22 Bölgesi’nde 2011 yılında sosyal güvenlik politikalarının kapsadığı nüfus 1.627.910
kişidir. Bu nüfusun 104.093 kişisi yeşil kart sahibi olduğu düşünüldüğünde geriye 1.523.817
kişi kalmaktadır. Kısacası sosyal güvenlik kapsamında aylık alan, aktif çalışan ve bağımlı
43
İŞKUR, Balıkesir İşgücü Piyasası Analizi Raporu, 2012
77
nüfus 1.523.817 kişidir. Ancak bu nüfus içerisinde bağımlı nüfusun yüksek oluşu göze
çarpmaktadır. Bağımlı nüfus, sosyal güvenlik kapsamındaki nüfusun yaklaşık %50’sini
oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra sosyal güvenlik kapsamında aktif çalışan sayısı 388.036
kişidir.
4.5.12 Yoksulluk
TÜİK 2011 verilerine göre Bölgenin dahil olduğu TR2 Batı Marmara İBBS Düzey 1
Bölgesi’nde yoksulluk sınırı 2011 yılı için 4.105TL’dir. Bu sayı Türkiye geneli yoksulluk alt
sınırı olan 4.069 TL’nin üstünde olup, nüfus içindeki oranı ise %11,6 ile Türkiye oranı olan
%16,1’in altındadır. Görüldüğü üzere TR2 Batı Marmara Bölgesi’nde yoksulluk sınırı cari
rakamlarla Türkiye’ye göre daha yüksekken, yoksulların nüfus ölçekli oranı daha düşüktür.
18
16,3
16,7
16
14
17,1
14,3
12,1
16,9
16,1
14,6
12,9
11,6
12
TR2 Batı Marmara
Bölgesi
10
8
TÜRKİYE
6
4
2
0
2007
2008
2009
2010
2011
Şekil 60: Türkiye ve TR2 Batı Marmara Bölgesi Yoksulluk Oranları (Medyan Gelirin
%50’sine Göre)
2007-2011 arası beş yıl boyunca TR2 Batı Marmara Bölgesi’nde yoksulluk oranlarının
Türkiye genelinden düşük olduğu görülmektedir (Şekil 60). 2010 yılında, Bölgede %14,6 ile
en yüksek yoksulluk oranı gözlemlenirken, 2011 yılına gelindiğinde %11,6 ile beş yılın en
düşük
yoksulluk
oranı
görülmektedir.
Bu
durum
Bölgedeki
yapısal
iyileşmenin
göstergelerindendir.
78
Yoksulluk sınırı haricinde yoksulluğu yansıtan verilerden birisi de sosyal güvence
kapsamında yer almamaktır. Bu kapsamda Balıkesir ili nüfusunun %89,6’sı, Çanakkale
nüfusunun da %91’i sosyal güvenlik kapsamında yer almaktadır. Yeşil kart sahibi olanlar da
sosyal güvenlik çatısı altında düşünüldüğünde sosyal güvenlik kapsamında olmayan nüfusun
oranı Balıkesir’de %1,15, Çanakkale’de ise %1 ‘dir.
18
Yoksulluk oranı (%) / Yoksulluk
riski % 50
14,7
13,8
13,2 13,3
16,1
16
15,1
13,7
14
11,7
12
12,3 11,9
11,6
10,7
10
9
8
6
4
2
TR9
TRA
TR2
TR7
TRB
TR8
TR4
TR5
TRC
TR3
TR6
TR1
TR
0
Şekil 61: Bölgelerin Yoksulluk Oranları (İBBS, 1.Düzey)
Bölgelerin yoksulluk oranlarına bakıldığında, TR2 Batı Marmara Bölgesi, TR4 Doğu
Marmara Bölgesi ve TR9 Doğu Karadeniz Bölgesi’nden sonra yoksulluk oranının en düşük
olduğu Bölge konumundadır (Şekil 61). TR2 Bölgesi’nin, 2011 yılında %11,6 olarak
gerçekleşen yoksulluk oranı, Türkiye oranının oldukça altındadır.
Bölgede yoksullukla mücadele doğrultusunda istihdam artırıcı politikaların yanı sıra beşeri
sermayenin kalitesinin artırılması yoluyla vasıflı eleman ve ara eleman yatırımları faydalı
olacaktır. Bölgedeki kadın nüfusunun işgücüne dâhil edilmesi konusunda politikaların
geliştirilmesi gerekmektedir. Tarımsal üretim ile birlikte Bölgenin potansiyele sahip olduğu
alanlarda sanayi ağırlıklı üretimin harekete geçirilmesi de ayrıca önem arz etmektedir.
79
4.6
Sivil Toplum Kuruluşları
Sivil toplum kuruluşları, yürüttükleri faaliyet alanlarında dayanışma, tanıtım, koruma ve
yaşatma gibi önemli misyonlar üstlenmektedirler. Sosyal hayatta sivil iradenin talep ve
tavsiyelerini harekete geçirebilmesi ve karşılık bulabilmesi noktasında STK’lar önemli bir
yere sahiptirler.
TR22 Bölgesindeki STK’ların faaliyet kollarına göre dağılımına bakıldığında sosyal
faaliyetler yürüten STK’ların %47 ile en yüksek paya sahip olduğu görülmektedir (Şekil 62).
Daha sonra sırasıyla sportif, dini ve kültürel faaliyetlerde bulunan STK’lar gelmektedir.
47%
50%
45%
40%
35%
30%
25%
22%
19%
20%
15%
12%
10%
5%
0%
Kültür
Sosyal
Sportif
Dini
Şekil 62: TR22 Bölgesi’nde Sivil Toplum Kuruluşlarının Faaliyetlerine Göre
Sınıflandırılması
Kaynak : Balıkesir Dernekler İl Müdürlüğü, Çanakkale Dernekler İl Müdürlüğü, 2013.
5 EKONOMİK YAPI
5.1
Bölge Ekonomik Yapısının Analizi
Bölgenin ekonomik yapısının en belirgin özelliği, üretilen katma değer içerisinde tarım
sektörünün payının Türkiye geneline göre oldukça yüksek olmasıdır. Bunun yanı sıra Bölgede
sanayileşme ülke genelinin gerisinde kalmaktadır.
80
30,0
25,3
25,5
25,0
22,0
20,6
20,1
20,0
15,0
TR22 Bölgesi
10,7
10,6
10,0
9,4
8,5
8,5
Türkiye
5,0
0,0
2004
2005
2006
2007
2008
Şekil 63: Türkiye ve TR22 Bölgesi’nde Tarım Sektörünün GSKD İçindeki Payı
2004-2008 dönemine bakıldığında tarım sektörünün Bölgedeki iktisadi faaliyetler arasındaki
payının %25’ten %20’ye gerilediği görülmektedir. Tarımın ülke ekonomisindeki payının aynı
dönem için ortalama %9,5 olduğu göz önünde bulundurulduğunda, Bölgenin ekonomisinde
tarımın oldukça yüksek bir paya sahip olduğu anlaşılmaktadır. Tarımsal üretimde makine
gücünün yanında yüksek miktarda insan gücünün kullanılması, istihdama olumlu katkı
sağlamaktadır. Ancak tarımsal üretimde çalışanların büyük çoğunluğu ücretsiz aile işçisi
statüsünde oldukları için, genellikle kayıt dışı istihdam edilmektedirler. Bu durum Bölgede
sosyal güvenlik politikalarının etki alanını zayıflatmakta ve bağımlı nüfus miktarını
arttırmaktadır.
Bölgede sanayileşme ise ülke ortalamasının altında kalmaktadır. Sanayileşme, gelişmekte
olan ülke ekonomilerinde istikrarlı büyümeyi ve üretim proseslerinde modernizasyonu
sağlamak açısından önem arz etmektedir. Üretimde maliyetin düşürülmesi, kaynakların etkin
olarak kullanılması, organize bir üretim mekanizmasının işletilmesi gibi olumlu yanlarıyla
beraber çevreye verilen zarar, çarpık sanayileşmeden kaynaklanan düzensiz yapılaşma, doğal
kaynakların kirletilmesi ve israfı gibi olumsuz sonuçları da doğuran sanayileşme, gelişmekte
olan ülkelerin bilinçli olarak ilerleme göstermeleri gereken bir husustur. Bu husus kapsamında
yapılan çalışmalardan birisi de organize sanayi bölgelerinin planlı ve etkin bir şekilde hayata
geçirilmesidir.
81
28,0
28,0
30,0
28,2
27,8
27,2
25,0
20,9
20,4
20,0
20,2
20,1
22,6
15,0
TR22 Bölgesi
10,0
Türkiye
5,0
0,0
2004
2005
2006
2007
2008
Şekil 64: Türkiye ve TR22 Bölgesi’nde Sanayinin GSKD İçindeki Payı
2004-2008 arası beş yıllık dönemde Türkiye’de sanayinin GSKD içindeki payı ortalama
%28’dir. TR22 Bölgesi’nde ise bu pay aynı dönem için ortalama % 21’dir. Bölge sanayileşme
konusunda ülke genelinin gerisinde kalmıştır. Bölgedeki sanayi kuruluşları genellikle tarıma
dayalı sanayi ürünleri üreten tesislerdir. Yem, gübre, süt ve süt ürünleri gibi işletmelerin
Bölgede yaygın oluşu, tarımsal üretimin sanayiyi de etkilediğini göstermektedir. Pazara
ulaşım noktasında stratejik bir konumda bulunan Çanakkale ve Balıkesir illerinde, tarıma
dayalı sanayinin yanı sıra maden kaynakları da önemli bir yer tutmaktadır.
66,0
64,0
62,0
63,7
61,3
61,3
62,4
59,3
60,0
57,8
57,4
58,0
56,0
64,3
53,8
54,2
2004
2005
TR22 Bölgesi
Türkiye
54,0
52,0
50,0
48,0
2006
2007
2008
Şekil 65: Hizmetler Sektörünün GSKD İçindeki Payı
82
Hizmetler sektörüne bakıldığında, söz konusu sektörün Bölgedeki katma değerin yarısından
fazlasını kapsadığı görülmektedir. Hizmetler sektörü sanayileşmesini tamamlamış olan
gelişmiş ülkelerde katma değer içerisindeki payı en yüksek olan sektördür. Sanayileşmeyle
beraber yüksek teknolojili üretim materyallerinin kullanılması, emek yoğun üretimden
sermaye yoğun üretime geçişi hızlandırmaktadır. Bu durum da sanayileşme odaklı büyüyen
ekonomilerde, istihdam olanaklarının büyüme ile aynı düzeyde gelişememesine sebep
olmaktadır. Hizmetler sektörü, sanayiye göre istihdamın yüksek olduğu bir sektördür. 2004 –
2008 beş yıllık döneme bakıldığında Türkiye’de hizmetler sektörünün gayri safi katma değer
içerisindeki payının %61’den %64’e yükseldiği görülmektedir.
Bölgeye bakıldığında ise hizmetler sektörünün 2004-2008 dönemi boyunca gayri safi katma
değer içerisindeki payı, ülke genelinin altındadır. 2006 yılında en hızlı artışı göstererek %
57,8 paya sahip olan hizmetler sektöründe 2008 yılında gerileme yaşanmıştır.
14.000
12.020
12.000
10.744
9.632
10.000
8.000
6.000
8.338
9.624
7.307
7.448
11.528
8.246
TR22 Bölgesi
Türkiye
6.465
4.000
2.000
0
2004
2005
2006
2007
2008
Şekil 66: TR22 Bölgesi’nde Kişi Başına GSKD (TL)
Bölgede kişi başı gayrisafi katma değere bakıldığında, 2004 yılından 2008 yılına doğru bir
artış görülmektedir. 2004 yılında 6.465 TL olan kişi başı GSKD, 2008 yılına gelindiğinde
11.528 TL olarak gerçekleşmiştir. Kişi başı GSKD’deki bu olumlu yükseliş, ülke genelinde
de söz konusudur. Ancak Bölgenin ülke geneli seviyesinin daima altında kaldığı
görülmektedir.
83
5.2
Tarım
TR22 Bölgesi, Türkiye’nin tarımsal üretimde öne çıkan bölgelerindendir. Bölge, 2010 yılında
Türkiye’de üretilen hayvansal ürün değerinin %7,80’ini üretmiş olup canlı hayvan değerinin
%6,32’sine sahiptir (Şekil 67). Bölgenin 2009 yılına kadar artış gösteren hayvansal üretim
değeri oranı, 2010 yılında düşüş göstermiştir. Hayvansal üretim değeri 2009 yılında
2.661.379.000 TL’den 2010 yılında 2.975.636.000 TL’ye artarak %10,6 artış göstermesine
rağmen ülke içindeki payı düşüş göstermiştir. Bu durum aynı dönem içinde diğer bölgelerde
hayvansal ürün değeri artışının çok daha yüksek oranda seyretmiş olmasına bağlanabilir.
Bölge, 3.698.239.000 TL’lik üretimle, 2010 yılında Türkiye’de üretilen bitkisel ürün
değerinin %4,62’sini üretmiş olup bu oran yıllar itibariyle artmıştır.
12
10
9,63
8
8,41
7,86
6,49
6,52
10,00
6,25
7,80
6,32
6
5,67
4
4,24
4,46
4,18
4,62
4,25
Bitkisel Üretim Değeri (%)
2
Canlı Hayvanlar Değeri (%)
Hayvansal Ürünler Değeri (%)
0
2006
2007
2008
2009
2010
Şekil 67: TR22 Bölgesi Tarımsal Üretim Değerlerinin Türkiye Tarımsal Üretim
Değerlerine Oranı (%)
Kişi başına üretim değerlerine bakıldığında Bölge, Türkiye ortalamalarının üzerinde
kalmaktadır (Şekil 68). Kişi başına hayvansal ürünler değerinde TR22 Bölgesi 1.811 TL ile
tüm bölgeler arasında birinci, Balıkesir ili ise tüm iller arasında üçüncüdür. Kişi başına canlı
hayvan varlığı değerinde ise, Bölge 1.803 TL ile tüm bölgeler arasında ikincidir. Kişi başına
düşen bitkisel üretim değerinde TR22 Bölgesi 2.251 TL ile tüm bölgeler arasında üçüncü;
Çanakkale, Antalya ilinin ardından tüm iller arasında ikincidir. Balıkesir ili hayvansal
84
üretimde, Çanakkale ili ise bitkisel üretimde Türkiye’de ilk sırada gelen üretim
merkezlerindendir.
0
500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000
1024
Kişi başına hayvansal ürünler değeri (TL)
517
2146
1811
1811
1785
Kişi başına canlı hayvanlar değeri (TL)
Balıkesir
Çanakkale
TR22 Bölgesi
Türkiye
1803
636
1700
Kişi başına bitkisel üretim değeri (TL)
1086
2251
3547
Şekil 68: TR22 Bölgesi Kişi Başına Tarımsal Üretim Değerleri (TL)
Bölge, gerek hayvansal üretimde gerekse bitkisel üretimde geniş bir ürün yelpazesine sahiptir
(Şekil 69). Ayvacık’tan Ayvalık’a Körfez yöresinde yağlık zeytin ön plana çıkarken süt
üretimi Bölgenin birkaç ilçesi hariç her yerinde belirgin bir yere sahiptir. Bu durum Ezine ve
Manyas peyniri gibi yöresel ürünlerin oluşumuna imkân vermiştir. Beyaz et ve yumurta
üretimi Bandırma ve Biga civarında yoğunlaşmıştır. Buğday üretimi, iç bölgelerde ağırlık
kazanırken Gönen ve civarı, çeltik üretiminde söz sahibidir. Sebze ve meyve üretiminin
zamanla yaygınlaştığı Bölgede Lapseki ve Bayramiç’te yoğunlaşan nektarin gibi bazı ürünler
ülke çapında ön plana çıkmaktadır. Çanakkale ili, salçalık domates ve kapya biberinin başlıca
üreticilerindendir. Ayrıca Bölgede bazı ilçeler tarımın belli alanlarında uzmanlaşmaktadır.
Örnek vermek gerekirse; Gökçeada organik üretimde, Balıkesir Merkez ilçe sebze
tohumculuğunda söz sahibidir.
85
Şekil 69: TR22 Bölgesi Tarımsal Ürünlerinin Coğrafi Dağılımı
5.2.1 Toprak Yapısı ve Su Kaynakları
2.426.504 ha alandan oluşan TR22 Bölgesi topraklarının %25,7’si 1 ila 4. sınıf kullanma
kabiliyeti sınıfına aittir (Tablo 4). Bu alan Türkiye topraklarının %3,1’e karşılık gelmektedir.
Bu araziler, iyi bir toprak idaresi altında yöreye adapte olmuş kültür bitkileri ile orman, çayırmera bitkilerini iyi bir şekilde yetiştirme yeteneğine sahiptir. Bu sınıf arazilerde mevcut
piyasa şartlarında elde edilecek ürün miktarı ile yatırım harcamaları karşılanarak rekabetçi
tarımsal üretim yapılabilir. Çanakkale ilinin toprak kalitesi Balıkesir ilinden daha yüksek olup
Çanakkale ilinin topraklarının daha fazla bir kısmı iyi dereceli kullanma kabiliyetine sahip
topraklardan oluşmaktadır.
86
Tablo 4: TR22 Bölgesi Topraklarının Arazi Kullanım Kabiliyetine Göre Dağılımı
Balıkesir
Miktarı
Sınıfı
(ha)
1.Sınıf
46.141
2.Sınıf
124.953
3.Sınıf
80.595
4.Sınıf
82.279
5-8.Sınıf 1.118.846
Toplam
1.452.814
Çanakkale
Payı Miktarı Payı
(%)
(ha)
(%)
3,18 39.164 4,02
8,60 107.006 10,98
5,55 63.976 6,57
5,66 78.687 8,08
77,01 684.857 70,32
100
973.690 100
TR22 Bölgesi
Miktarı
Payı
(ha)
(%)
85.305
3,52
231.959 9,56
144.571 5,96
160.966 6,63
1.803.703 74,33
2.426.504 100
Türkiye
Miktarı
(ha)
4.825.442
6.040.590
6.036.224
4.877.061
56.120.383
77.899.700
Payı
(%)
6,19
7,75
7,75
6,26
72.04
100
Kaynak: Balıkesir Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 2011, Çanakkale Gıda Tarım ve Hayvancılık İl
Müdürlüğü 2011.
Bölge arazi varlığının dağılımına bakıldığında, Balıkesir ilinin %35,4 ve Çanakkale ilinin
%33,3’ünün tarım amacıyla işlenebilir arazi olduğu görülmektedir (Tablo 5). Balıkesir ili
çayır ve mera arazisi varlığı 210.014 ha olup, bu rakam Çanakkale ili çayır ve mera varlığının
7 katından fazladır. Buna karşılık Çanakkale ili ormanlık ve fundalık arazi varlığı payında
Balıkesir ilinden öndedir. Çanakkale ilinin tarıma elverişsiz arazi varlığı Balıkesir ilinin iki
katına yakındır. Bunun önemli bir kısmı sit alanı konumunda olan 33.000 ha’lık arazi üzerine
kurulu olan Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı’dır.
Tablo 5: Balıkesir ve Çanakkale İlleri Toprakları Dağılımı
Balıkesir
Alanı (ha)
513.758
210.014
İşlenebilir Arazi
Çayır-Mera Arazisi
Ormanlık ve Fundalık
Arazi
675.010
Yerleşim Alanları, Tarıma
Elverişsiz Arazi ve Diğer
54.032
Toplam
1.452.814
Payı (%)
35,4
14,4
Çanakkale
Alanı (ha)
330.337
26.928
Payı (%)
33,3
2,7
46,5
533.936
53,8
3,7
100
102.117
993.318
10,3
100
Toprak varlığından sonra tarımsal üretim için önem arz eden doğal kaynaklardan biri su
kaynaklarıdır. TR22 Bölgesi toprakları 5 ayrı tarımsal havzada yer almaktadır (Şekil 70).
Bitkisel üretim çevrsel şartlara göre belirlenmiş havzalar bazında desteklenmektedir. Türkiye
30 havzaya ayrılmış olup her havzada yetiştirilebilecek rekabet üstünlüğü bulunan bitkiler
Gıda Tarım ve Hayvancılık bakanlığınca saptanmıştır.
87
Şekil 70: TR22 Bölgesi İlçelerinin Dâhil Oldukları Tarım Havzaları
Kaynak: GTHB 2013 verilerinden üretilmiştir.
Balıkesir ilinde sulanan alanların 68.419 ha’ı (%59,6) devlet tarafından, 46.288 ha’ı (%40,4)
ise halk tarafından sulanmaktadır (Tablo 6). Sulanan alanlar sulanabilecek alanların
%40,6’sına karşılık gelmektedir. Balıkesir ilinde 6 adet baraj ve 24 adet gölet sulama amaçlı
hizmet vermektedir. İnşası devam eden Manyas ve Havran Barajlarının tamamlanmasıyla
sırasıyla 35.779 ha ve 3.060 ha alan daha sulanabilecektir. Ayrıca 5 gölet ve 6 sulama tesisi
inşaatı devam etmektedir.44
Çanakkale ilinde sulanan alanların 52.069 ha’ı (%66,9) devlet tarafından, 25.819 ha’ı (%33,1)
ise halk tarafından sulanmaktadır (Tablo 6). Sulanabilecek alanların %69,6’sı sulanmaktadır.
Sulanabilecek alanlarda gerçekleştirilen sulama durumuna bakıldığında Çanakkale, Balıkesir
ilinden daha iyi durumdadır. Çanakkale ilinde 7 adet baraj ve 12 adet gölet sulama amaçlı
hizmet
vermektedir.
İnşası
devam
eden
Taşoluk
ve
Bayramdere
Barajlarının
tamamlanmasıyla sırasıyla 9.352 ha ve 1.050 ha alan daha sulanabilecektir. Ayrıca 9 gölet ve
6 sulama tesisi inşaatı devam etmektedir.45 Sulama, kırsal kalkınmanın itici gücü olarak
tanımlanmakta olup her sulama projesi aynı zamanda bir kırsal kalkınma projesi olarak
44
45
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, http://www2.dsi.gov.tr/bolge/dsi25/balikesir.htm, 13.04.2013.
http://www2.dsi.gov.tr/bolge/dsi25/canakkale.htm
88
düşünülmelidir. Sulama imkânlarının oluşması ile tarım arazileri her yıl ekilebilmekte, ürün
çeşitliliği artmakta ve verim 2-5 kat artmaktadır.46
Tablo 6: Balıkesir ve Çanakkale İlleri Sulama Durumu
Devlet Tarafından Sulanan Arazi
Halk Tarafından Sulanan Arazi
Toplam Sulanan Tarım Arazisi
Sulanabilecek Tarım Arazisi
Balıkesir
Alan (ha)
68.419
46.288
114.707
282.328
Çanakkale
Alan (ha)
52.069
25.819
77.888
111.950
İlçelerin sulama durumuna bakıldığında, işlenebilir arazide sulanabilir arazi payında
Çanakkale Merkez, Manyas, Gökçeada, Yenice, Bayramiç %45’in üzerinde pay ile ön
sıralarda gelmektedir (Şekil 71). Balya ve Marmara ise %10’un altında oranlarla son
sıralardadır.
Şekil 71: TR22 Bölgesi İlçelerinin Sulama ve İşlenebilir Arazi Oranları (%)
Kaynak: Balıkesir Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 2011; Çanakkale Gıda Tarım ve Hayvancılık İl
Müdürlüğü 2011 verilerinden üretilmiştir.
46
GTHB, Stratejik Plan 2013-2017, 2013.
89
İklim koşulları tarımsal faaliyetler açısından son derece önemli olup sulamada
kullanılabilecek su miktarı kuraklık yaşanan dönemlerde azalmaktadır. Küresel iklim
değişikliği tarımsal arz güvenliğini tehdit etmektedir.47 Kuraklığın önemli bir tehdit olarak
belirdiği son yıllarda Balıkesir ve Çanakkale illeri kuraklık profili benzerlik göstermektedir
(Şekil 72). 1983-1995 arası ve 2001-2009 arası kurak dönemler gözlenmiş olmakla beraber,
2010 sonrası dönem nemli geçmektedir. Standart Yağış İndeksi metoduna göre yapılan 2012
yılı kuraklık değerlendirmesine göre Balıkesir ve Çanakkale illerinde nem dağılımı normal
civarı ile çok nemli arasında seyretmiştir. Bölge, son yıllarda yeterli yağış almasına rağmen
küresel ısınmanın etkileri düşünülecek olursa gelecekte meydana gelebilecek kuraklık tehdidi
göz ardı edilemez.
Şekil 72: Balıkesir ve Çanakkale İlleri Kuraklık Analizi
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2013.
47
90
Şekil 73: Standart Yağış İndeksi Metoduna Göre 2012 Yılı Kuraklık Değerlendirmesi
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2013.
5.2.2 Bitkisel Üretim
Bitkisel üretimde işletme başına düşen ortalama arazi miktarının küçük ve parçalı olması
rekabet gücünü düşüren önemli bir faktör olarak öne çıkmaktadır. Bu durum, işletmenin
kaynak kullanımını olumsuz yönde etkilemekte dolayısıyla ortalama işletme maliyetlerini
yükselterek işletmenin verimli bir şekilde çalışması önünde engel teşkil etmektedir. Avrupa
Birliği üyesi ülkelerin işletme başına ortalama kullanılan tarımsal alanı 12,7 ha, İspanya’nın
24,0 ha, Fransa’nın 53,9 ha48, Amerika Birleşik Devletleri’nin 180,5 ha49 iken Türkiye’de bu
ortalama 6,6 ha’dır.50 İşletme başına ortalama tarımsal alan Balıkesir’de 5,4 ha, Çanakkale’de
6,1 ha ile ülke ortalamasının da altında kalmaktadır. Her iki ilde de 5 ha’ın altında arazi
büyüklüğüne sahip küçük işletmeler tüm işletmelerin %65’inden fazla olup 20 ha’ın üzerinde
arazi sahibi büyük işletmelerin sayısı %3’ün altındadır (Tablo 7).
48
Eurostat,
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/images/5/5a/Agricultural_holdings%2C_20002010.png, 12.03.2013.
49
Milli Zirai İstatistikler Kurumu (National Agricultural Statistics Service),
http://www.nass.usda.gov/Charts_and_Maps/Farms_and_Land_in_Farms/fncht6.asp, 14.05.2013.
50
Avrupa Komisyonu, http://ec.europa.eu/agriculture/enlargement/countries/turkey/profile_en.pdf ,
12.03.2013.
91
Tablo 7: Balıkesir ve Çanakkale İlleri Tarımsal İşletme Büyüklüğü
Balıkesir
Arazi
Büyüklüğü (ha)
0-1
1-2
2-5
5-10
10-20
>20
Toplam
İşletme Sayısı
3.338
8.557
21.172
12.073
4.231
1.388
50.759
Çanakkale
Toplam İçindeki
Payı (%)
İşletme Sayısı
6,6
6.709
16,9
4.867
41,7
22.078
23,8
11.191
8,3
4.899
2,7
976
100
50.720
Toplam İçindeki
Payı (%)
13,2
9,6
43,5
22,1
9,7
1,9
100
İşletmelerin küçüklüklerine ek olarak tarım arazilerinin çok parçalı ve dağınık parsellerden
oluşması sorunu mevcut olup ülkemizdeki tarım işletmelerinin %23,1’i beşten fazla parçadan
oluşmaktadır.51 Bu konuda veri bulunmamakla beraber Bölge işletmelerinin durumunun ülke
ortalamasından daha iyi olduğunu gösteren bir bulgu mevcut değildir. Yapısal sorunların
çözümünde arazi toplulaştırması önemli bir araç olarak görülmektedir. Toplulaştırma ile
parseller büyümekte, parsel sayısı azalmakta, her parsel yola ve sulama kanalına
kavuşmaktadır. Bu kapsamda, tarla tarımı yapılan alanlarda toplulaştırma çalışmalarına daha
da hız verilerek, her yıl Türkiye genelinde 1 milyon ha alanın toplulaştırılması
planlanmaktadır.52 Tarım arazilerinin parçalı olma durumu karşısında Balıkesir İl Özel İdaresi
tarafından 10 proje ile toplam 11.743 ha alanda arazi toplulaştırma çalışmaları
tamamlanmıştır.53
Bölgede tarım alanlarının çoğu, tarla bitkileri üretiminde kullanılmaktadır (Tablo 8).
Çanakkale ilinde sebze arazileri ve meyveliklerin payı, Balıkesir ilindekinden daha yüksektir.
Her iki ilde de zeytinlikler önemli oranda yer kaplamaktadır. Bu oran Balıkesir ili için %15,8
iken Çanakkale’de %9,6’dır.
51
Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Türkiye Tarım İşletmelerinin Genel Durumu ve Yeter Gelirli İşletme
Büyüklüğünün Tespiti, 2010.
52
53
Balıkesir İl Özel İdaresi, Stratejik Plan 2010-2014, 2009.
92
Tablo 8: Balıkesir ve Çanakkale İllerinde İşlenebilir Arazi Dağılımı
Balıkesir
Alan (ha)
Tarla Arazisi (Nadas dâhil) 316.087
Sebze Arazisi
28.573
Zeytinlik
80.943
Meyvelik
8.477
Bağ arazisi
2.435
Diğer
77.242
Toplam
513.758
Çanakkale
Payı (%) Alan (ha)
61,5
259.162
5,6
20.372
15,8
31.855
1,7
13.947
0,5
5.002
15,0
100
330.338
Payı (%)
78,5
6,2
9,6
4,2
1,5
100
Müdürlüğü, 2011.
TR22 Bölgesi, tarla bitkileri sınıfında buğday, çeltik ve silajlık mısır üretimiyle ön plana
çıkmaktadır (Tablo 9). Bölge, 2010 yılında yıllık 623.051 ton buğday üretimiyle Türkiye
üretiminin %3,47’sini ve 68.196 ton ayçiçeği üretimiyle Türkiye üretiminin %5,83’ünü
gerçekleştirmiştir. Gönen Baldosu, Gönen, Manyas ve Biga ilçelerinde yetiştirilmekte olup
Türkiye’de kalitesiyle bilinen ve aranan bir türdür. Türkiye çeltik üretiminin %21,26’sını
Bölge’de gerçekleştirilmiştir. Silajlık mısır ise Bölge’de önde gelen sektörlerden olan
hayvancılığa yem olarak girdi sağlamaktadır ve silajlık mısır üretiminin %11,44’lük bölümü
Bölge’de gerçekleştirilmiştir.
Tablo 9: TR22 Bölgesi’nde Üretilen Önde Gelen Tarla Bitkileri Üretim Değerleri ve
Türkiye Üretimine Oranı
Ayçiçeği
Buğday
Çeltik
Mısır
(Silajlık)
Balıkesir
Üretim
(t)
31.618
356.222
105.613
Oran
(%)
2,70
1,98
11,73
878.457 6,61
Çanakkale
Üretim Oran
(t)
(%)
36.578 3,13
266.829 1,49
85.686 9,52
TR22 Bölgesi
Üretim
Oran
(t)
(%)
68.196
5,83
623.051 3,47
191.299 21,26
Türkiye
642.106 4,83
1.520.563 11,44
13.294.380
Üretim (t)
1.170.000
17.950.000
900.000
Balıkesir ve Çanakkale illerinde 1991-2011 yıllarına ait buğday, ayçiçeği, dane mısır ve çeltik
ekiliş alanı verileri zaman serisi analizlerine dahil edilerek, gelecek beş yıllık periyotta (20122016) ekim alanlarının nasıl değişeceği öngörülmeye çalışılmıştır.54 Elde edilen sonuçlara
göre her iki ilde de çeltik ekim alanları artacaktır (Şekil 74, Şekil 75). Her iki ilde de ayçiçeği
54
GMKA, Tarım ve Hayvancılık Araştırması, 2013.
93
ekim alanlarının düşeceği öngörülmekte olup Balıkesir ilinde dane mısır, Çanakkale ilinde ise
buğday ekim alanları düşme eğilimi göstermektedir.
200000
180000
celtik
forecast
95 percent interval
160000
140000
120000
100000
80000
60000
40000
20000
0
1995
2000
2005
2010
2015
Şekil 74: Balıkesir İli Çeltik Ekim Alanı Tahmini (da)
Kaynak: GMKA Tarım ve Hayvancılık Araştırması Raporu, 2013.
120000
celtik
forecast
95 percent interval
100000
80000
60000
40000
20000
0
1995
2000
2005
2010
2015
Şekil 75: Çanakkale İli Çeltik Ekim Alanı Tahmini (da)
Kaynak: GMKA Tarım ve Hayvancılık Araştırması Raporu, 2013.
Sebze üretimi Türkiye’nin hemen her yerine yayılmakla birlikte, her bölgenin ekolojik
yapısına ve büyüklüğüne bağlı olarak toplam üretim içindeki oranı değişmektedir. Ege,
Akdeniz ve Marmara Bölgeleri en fazla üretimin yapıldığı, tür ve çeşit yönünden en zengin
94
bölgelerini oluşturmaktadır.55 Sebze üretiminde Bölge, salçalık ve sofralık domates, salçalık
biber, kavun, bamya, turşuluk hıyar üretiminde önde gelmektedir (Tablo 10). Ülkemizde
üretilen salçalık biberin %21,84’ü, salçalık domatesin %15,45’i ve kavunun %8,10’u
Bölge’de üretilmektedir. Sofralık domates ve salçalık biber üretiminde Çanakkale, daha fazla
pay sahibiyken; Balıkesir ili, kavun, turşuluk hıyar, maydanoz, turp, kırmızı pancar, patlıcan,
sarımsak ve pırasa ile ön plana çıkmaktadır. Balıkesir ve Çanakkale illerinde 1991-2011
yıllarına ait salçalık biber ekiliş alanı verileri zaman serisi analizlerine dahil edilerek, gelecek
beş yıllık periyotta (2012-2016) ekim alanlarının nasıl değişeceği öngörüldüğünde her iki ilde
de ekim alanlarının artacağı sonucuna ulaşılmıştır.
Tablo 10: TR22 Bölgesi’nde Üretilen Önde Gelen Sebze Üretim Değerleri ve Türkiye
Üretimine Oranı
Sarımsak
(Taze)
Domates
(Sofralık)
Domates
(Salçalık)
Biber
(Salçalık)
Patlıcan
Kavun
Maydonoz
Bamya
Hıyar
(Turşuluk)
Balıkesir
Çanakkale
Üretim (t) Oran (%) Üretim (t)
TR22 Bölgesi
Türkiye
Oran (%) Üretim (t) Oran (%) Üretim (t)
816
3,81
525
2,45
1.341
6,25
21.445
58.333
0,77
338.239
4,47
396.572
5,24
7.573.431
303.290
8,84
226.760
6,61
530.050
15,45
3.430.002
40.041
28.500
110.467
9.071
4.819
5,48
3,47
6,70
16,51
13,14
119.505
5.138
23.086
832
196
16,36
0,63
1,40
1,51
0,53
159.546
33.638
133.553
9.903
5.015
21,84
4,09
8,10
18,02
13,68
730.493
821.770
1.647.988
54.956
36.662
14.428
10,03
372
0,26
14.800
10,29
143.855
Bölgede meyve üretiminin önemli bir kısmı Çanakkale ilinde gerçekleştirilmekte olup
ülkemizde üretilen nektarinin %32,49’u, şeftalinin %10,26’sı, bademin %5,25’i ve elmanın
%4,02’si Çanakkale’de üretilmektedir (Tablo 11). Körfez bölgesinde satsuma ve Kepsut ile
Dursunbey’de badem, Sındırgı’da ceviz Balıkesir ilinde önde gelen meyvelerdendir.
Çanakkale ilinde 1991-2011 yıllarına ait şeftali ekiliş alanı verileri zaman serisi analizlerine
dahil edilerek, gelecek beş yıllık periyotta (2012-2016) ekim alanlarının nasıl değişeceği
öngörüldüğünde de ekim alanlarının artacağı sonucuna ulaşılmıştır.
55
GMKA, Tarım ve Hayvancılık Araştırması, 2013.
95
Tablo 11: TR22 Bölgesi’nde Üretilen Önde Gelen Meyve Üretim Değerleri ve Türkiye
Üretimine Oranı
Balıkesir
Üretim
(t)
Şeftali 9.026
Nektarin 1.378
Badem 2.502
Kiraz
4.481
Elma
11.350
Satsuma 26.378
Erik
4.915
Ceviz
2.647
Oran
(%)
1,83
2,58
3,58
1,02
0,42
5,02
1,83
1,44
Çanakkale
Üretim Oran
(t)
(%)
50.534 10,26
17.348 32,49
3.667
5,25
15.055 3,43
107.615 4,02
457
0,09
5.562
2,07
2.808
1,53
TR22 Bölgesi
Üretim Oran
(t)
(%)
59.560 12,09
18.726 35,07
6.169
8,83
19.536 4,45
118.965 4,44
26.835 5,10
10.477 3,90
5.455
2,98
Türkiye
Üretim
(t)
492.504
53.398
69.838
438.550
2.680.075
525.685
268.696
183.240
Bölgenin önde gelen tarım ürünü zeytin, önemine binaen ayrıca incelenmelidir. Dünya
üzerindeki zeytin ağaçlarının çoğu Akdeniz havzasında bulunmaktadır. Türkiye, yaklaşık 900
bin hektara yayılan 160 milyon zeytin ağacı ile ağaç sayısı bakımından dünya sıralamasında
dördüncü konumdadır. Dünya zeytinyağı üretiminde İspanya, İtalya, Yunanistan, Suriye’den
sonra Türkiye beşinci sırada yer almaktadır (Şekil 76). 2012 yılı tahmini rakamlarına göre 180
Yüzde (%)
bin tonla dünya zeytinyağı üretiminin %6’sı ülkemizde gerçekleşmiştir.
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Ürdün
Cezayir
Portekiz
Fas
Tunus
Türkiye
Suriye
Yunanistan
İtalya
İspanya
Şekil 76: Dünya Zeytinyağı Üretiminin Ülkelere Göre Dağılımı
Kaynak: Uluslararası Zeytin Konseyi (International Olive Council), 1990-2012.
96
Dünya
zeytinyağı
ihracatının
yaklaşık
%93’ü
toplam
sekiz
ülke
tarafından
gerçekleştirilmektedir.56 Avrupa Birliği (AB), tanıtım kampanyaları ve AB Ortak Tarım
Politikası çerçevesinde sağladığı desteklerle üretici ülkelerin bu konudaki gelişimine önemli
katkıda bulunmuştur. AB ülkeleri, topluluk içi ticaret hariç olmak üzere, dünya zeytinyağı
ihracatının %63’ünü gerçekleştirmektedir. 2010/11 sezonunda İspanya, İtalya, Portekiz ve
Yunanistan’ın AB dışına ihracatlarının sırasıyla 198 bin ton, 160 bin ton, 43 bin ton ve 14 bin
ton olarak gerçekleştiği tahmin edilmektedir. Aynı dönemde Uluslararası Zeytin Konseyi
verilerine göre Tunus’un ihracatı 100 bin ton, Türkiye’nin ihracatı ise 38 bin ton olarak
tahmin edilmektedir. En çok zeytinyağı ithal eden ülke 2010/11 sezonunda 275 bin ton ile
Amerika Birleşik Devletleri olup, paketleyerek ihraç etmek üzere AB dışı üretici ülkelerden
dökme zeytinyağı ithal eden AB ülkeleri ikinci sıradadır. Brezilya, Kanada, Japonya,
Avustralya, Çin ve Rusya Federasyonu ithalatta diğer öne çıkan ülkelerdir.57
Ülkemizde zeytinyağı üretimi daha çok Ege ve Marmara Bölgelerinde yapılmakta olup
Aydın, İzmir, Muğla, Balıkesir, Manisa ve Çanakkale önde gelen illerdir. Yeni zeytin
fidanlarının dikiminin teşviki ve zeytin üretiminin özendirilmesi konusundaki çalışmaların da
etkisiyle zeytin üretimi artış göstermektedir. Bununla beraber uygun bakım, hasat ve sulama
tekniklerinin uygulanamaması gibi sebepler ile periyodisiteden kaynaklanan var ve yok yılları
arasındaki üretim farkı büyüktür (Şekil 77).
240
180
175
60
145
140
120
165
130
112
65
79
147
160
180
72
0
Şekil 77: Türkiye’nin 2000-2012 Zeytinyağı Üretimi (1000 ton)
Kaynak: Uluslararası Zeytin Konseyi (International Olive Council) * : Gerçekleşme Tahmini, **: Tahmin.
56
Ekonomi Bakanlığı, Zeytinyağı Sektör Raporu,
http://www.ibp.gov.tr/pg/sektorpdf/tarim/Zeytinyagi_2012.pdf , 21.02.2013.
57
Uluslararası Zeytin Konseyi (International Olive Council)
,http://www.internationaloliveoil.org/estaticos/view/131-world-olive-oil-figures, 21.02.2013.
97
2011 yılı itibariyle en fazla zeytinyağı ihracatı Suudi Arabistan’a gerçekleştirilmiştir. Bu
ülkeyi Japonya ve ABD izlemiştir. Bu üç ülkeye yapılan ihracat toplam ihracatımızın
%42’sini oluşturmuştur. Uluslararası Zeytin Konseyinin tanıtım programları sürdürdüğü Çin,
Hindistan ve Rusya Federasyonu Türk zeytinyağının da hedef pazarları arasında yer
almaktadır.
Zeytin ekim alanlarına bakıldığında hem Balıkesir, hem de Çanakkale’de yağlık zeytin
alanlarının sofralık zeytin alanlarından fazla olduğu görülmektedir (Tablo 12). Ülkemiz
yağlık zeytinlik alanın %17,10’u, sofralık zeytin alanın %6,41’i Bölge’de bulunmaktadır.
Balıkesir 68.428 ha ekim alanıyla Çanakkale’nin (30.116 ha) iki katından fazla yağlık zeytin
ekim alanına sahiptir. Oysaki üretim miktarlarına bakıldığında, 2010 yılında Balıkesir’in
yağlık zeytin üretim miktarıyla (120.369 ton) Çanakkale üretim miktarı (116.727 ton)
arasında çok büyük bir fark yoktur. Bu durum, yağlık zeytin için Çanakkale’de ağaç başına
ortalama verim değerinin (26 kg) Balıkesir’in ortalama değerinden (14 kg) belirgin bir şekilde
fazla olmasına bağlanabilir. Ülkede yağlık zeytin üretiminin %19,76’sı, sofralık zeytin
üretiminin %7,02’si Bölgede gerçekleşmektedir. Bölge zeytin ekim alanı verileri zaman serisi
analizlerine dâhil edilerek, gelecek beş yıllık periyotta (2012-2016) zeytin meyvelik
alanlarının nasıl değişeceği öngörüldüğünde de ekim alanlarının artacağı sonucuna
ulaşılmıştır. Hâlihazırda meyve veren 12.930.080 yağlık zeytin ağacın yanında henüz meyve
vermeyen 913.298 ağaç bulunduğu da göz önüne alınırsa zeytin üretiminin zamanla artması
beklenmektedir.
98
Tablo 12: TR22 Bölgesi’nde Üretilen Zeytin Üretim Değerleri ve Türkiye Üretimine Oranı
Zeytin
Balıkesir (Sofralık)
Zeytin
(Yağlık)
Zeytin
Çanakkale (Sofralık)
Zeytin
(Yağlık)
TR22
Zeytin
Bölgesi
(Sofralık)
Zeytin
(Yağlık)
Zeytin
Türkiye
(Sofralık)
Zeytin
(Yağlık)
Ağaç
Başına
Ortalama
Verim
(kg)
Toplu
Zeytinliklerin
Alanı
Oran
Alan (ha) (%)
Üretim
Miktar (t)
Oran
(%)
12.515
5,63
32.151
5,85
14
2.273.895
5,80
243.025
1,52
2.516.920
4,56
68.428
11,88
120.370
10,03
14
8.505.685
10,80
360.275
1,68
8.865.960
8,84
1.739
0,78
6.459
1,17
19
333.971
0,85
56.955
0,36
390.926
0,71
30.116
5,23
116.727
9,73
26
4.424.395
5,62
553.023
2,57
4.977.418
4,96
14.254
6,41
38.610
7,02
15
2.607.866
6,66
299.980
1,88
2.907.846
5,27
98.544
17,10
237.096
19,76
18
12.930.080 16,42
913.298
4,25
13.843.378
13,81
Meyve Veren Yaşta Meyve Vermeyen
Ağaç Sayısı
Yaşta Ağaç
Toplam Ağaç
Oran
Oran
Oran
Adet
(%)
Adet
(%)
Adet
(%)
222.277
550.000
14
39.176.479
15.995.002
55.171.481
576.216
1.200.000
15
78.765.335
21.491.376
100.256.711
99
Balıkesir’de yağlık zeytin alanlarının %99’u Körfez ilçeleri olan Burhaniye, Ayvalık,
Edremit, Gömeç ve Havran’da bulunmaktadır (Şekil 78). 2011 yılı itibariyle Balıkesir yağlık
zeytin üretimi 120.370 ton olup, en yüksek üretim Ayvalık’ta yapılmaktadır. Çanakkale’de ise
yağlık zeytin üretimi 116.727 ton olup, en yüksek üretim Ayvacık’ta yapılmaktadır.
Çanakkale ilinde yağlık zeytin üretiminde öne çıkan diğer ilçeler Ezine ve Bayramiç’tir.
Zeytinlik alanları dağılımı ile üretim miktarları paralellik arz etmektedir. Yağlık zeytinden ne
kadar zeytinyağı üretildiğinin kaydı Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüklerince
tutulmamakta olup yaklaşık toplanan zeytinin %20’si oranında zeytinyağı üretildiği farz
edilmektedir. Bölge yağları kalitesiyle tanınmakta olup Ayvalık ve Edremit Körfezi
zeytinyağlarının coğrafi işareti bulunmaktadır.58 Edremit Körfezi zeytinyağları coğrafi işareti
Ezine, Ayvacık, Edremit, Havran, Burhaniye, Gömeç, Ayvalık, Altınova, Dikili, Bergama,
Zeytindağ ve Aliağa yörelerini kapsamaktadır. Gökçeada ve Ayvacık ise organik zeytinyağı
üretiminde önde gelen ilçelerdir. Çanakkale ilinde 2011 yılında 18.431,2 ton organik zeytin
üretilmiştir.
180.000
175.000
164.522
160.000
Zeytinlik Alanı (da)
155.975
Yağlık Zeytin Üretimi (t)
140.000
120.000
113.000
107.000
107.120
100.000
77.500
80.000
60.000
40.000
41.548
35.000
20.000
20.700 23.330 24.800
15.900
4.284640
52.154
39.630
17.057 13.596
10.755
10.571
4.932
3.994 3.526
0
Şekil 78: TR22 Bölgesi İlçelere Göre Yağlık Zeytinlik Alanları (da) ve Yağlık Zeytin
Üretimi (ton)
58
Türk Patent Enstitüsü, http://www.tpe.gov.tr/portal/default2.jsp?sayfa=431 ; 21.02.2013.
Sofralık zeytin üretiminde ise zeytinlik alanında Edremit 43.705 da ile birinci olup, onu Erdek
(41.950 da) ve Bandırma (14.600 da) takip etmektedir. 2011 yılında Edremit, Erdek ve
Bandırma ilçelerinin üretimi sırasıyla 12.890, 8.900 ve 2.670 ton olmuştur.59 Edremit ilçesi
hem sofralık hem de yağlık zeytinde ön sıralarda olmasıyla dikkati çekmektedir.
5.2.3 Hayvancılık
TR22 Bölgesi gerek hayvan varlığı, gerekse hayvansal ürünler değerinde ülkede önde gelen
bölgelerdendir. Ülke büyükbaş hayvan varlığının %5,74’ü Bölgede bulunmaktadır (Tablo 13).
Bu hayvanların çoğu süt verimi yüksek kültür ırkı hayvanlardır. Toplam sığır üretiminde
ırkların oranlarına bakıldığında TR22 Bölgesi’nde kültür ırklarının ve kültür melezlerinin
%95’lik paya sahip olduğu görülmektedir. Balıkesir ilinde kültür ırkları toplam sığır varlığı
içinde %97’lik paya sahipken Çanakkale ilinde ise %94’lük paya sahiptir. Hem Balıkesir,
hem de Çanakkale ilinde kültür ırkı sığırlar yıllar itibariyle 2006-2011 arasında sürekli artış
göstermiş iken melez hayvanların sayısı Balıkesir ilinde aynı seviyelerde seyretmiş,
Çanakkale ilinde ise yavaş bir şekilde artmıştır (Şekil 79). Zaten az olan yerli hayvan
sayısında çok fazla değişiklik olmamıştır. Süt sığırcılığı öne çıktığı ilçeler Balıkesir Merkez,
Bigadiç, Susurluk, Gönen, Biga ve Yenice’dir.
Bölge küçükbaş hayvan varlığına bakıldığında Türkiye’de bulunan koyun ve keçilerin
%4,34’üne sahiptir. Bu varlığın çoğunluğu koyunlardan oluşmaktadır. Tüm hayvan varlığı
sayılarında Balıkesir öne çıkarken keçi sayısında Çanakkale öndedir. Küçükbaş hayvan
varlığında öne çıkan ilçeler Balıkesir Merkez, Dursunbey, İvrindi, Sındırgı, Ezine, Ayvacık,
Bayramiç ve Çanakkale Merkez’dir. Hayvancılık yapan işletmeler tarafından yükselen girdi
fiyatlarına karşın rekabet avantajı sağlanması amacıyla kaba yem ekimi yapılmaktadır.
Hayvancılığın yoğun olduğu ilçelerde hayvancılıkla beraber bitkisel üretim de yapılmaktadır.
Örnek vermek gerekirse Bigadiç’te hayvancılıkla beraber bitkisel üretim yapan işletme oranı
%87,2’ye ulaşmaktadır.60
Kanatlı hayvan üretimi Bölgenin kuvvetli sektörlerindendir. 2011 yılında Türkiye’de üretilen
etçi tavuğun %15,13’ü Bölgede üretilmiştir. Yumurtacı tavuğun ise %6,89’u Bölge’de
bulunmaktadır. Bu konuda ilk sırada gelen ilçeler Bandırma, Balıkesir Merkez, Biga, Bigadiç
ve Erdek’tir.
59
60
Balıkesir Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2011 Yılı Çalışma Raporu.
GMKA, 2013, Tarım ve Hayvancılık Araştırması, s.212.
101
Arıcılık konusunda Bölge tüm potansiyelini kullanamamaktadır. Türkiye’deki kovan
varlığının ancak %3,21’i Bölgede bulunmaktadır. Arıcılık faaliyetleri Havran, Edremit,
İvrindi ve Çanakkale Merkez’de yoğunlaşmıştır. Arıcılığın Bölgede tanınması amacıyla
Çanakkale İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü kurs çalışmaları yürütmektedir.
Tablo 13: TR22 Bölgesi Hayvan Varlığı
Hayvan Sayısı
Büyükbaş
Kültür
Melez
Yerli
Toplam
Küçükbaş
Koyun
Keçi
Toplam
Kanatlı
Etçi Tavuk
Yum. Tavuk
Balıkesir
TR22
Çanakkale Bölgesi
399.247
94.726
16.779
510.752
166.260
21.701
12.166
200.127
565.507
116.427
28.945
710.879
11,69
2,27
1,19
5,74
4.836.547
5.120.621
2.429.169
12.386.337
660.787
164.745
825.532
373.155
204.206
577.361
1.033.942
368.951
1.402.893
4,13
5,07
4,34
25.031.565
7.277.953
32.309.518
19.474.854 4.565.501
5.197.855 244.955
24.040.355
5.442.810
15,13
6,89
158.916.608
78.956.861
Arı Kovanı
136.239
192.739
3,21
6.011.332
56.500
Oran (%) Türkiye
102
350.000
399.247
385.293
327.863
400.000
350.773
450.000
166.260
21.701
12.166
16.779
94.726
149.849
19.492
11.046
15.315
22.259
12.056
92.450
135.801
83.290
19.888
102.014
124.622
21.500
9.633
21.005
50.000
93.293
100.000
27.496
9.085
150.000
24.803
200.000
115.704
250.000
208.246
300.000
Sığır (Kültür)
Sığır(Melez)
Sığır(Yerli)
Sığır (Kültür)
Sığır(Melez)
Sığır(Yerli)
Sığır (Kültür)
Sığır(Melez)
Sığır(Yerli)
Sığır (Kültür)
Sığır(Melez)
Sığır(Yerli)
Sığır (Kültür)
Sığır(Melez)
Sığır(Yerli)
Sığır (Kültür)
Sığır(Melez)
Sığır(Yerli)
Sığır (Kültür)
Sığır(Melez)
Sığır(Yerli)
Sığır (Kültür)
Sığır(Melez)
Sığır(Yerli)
Sığır (Kültür)
Sığır(Melez)
Sığır(Yerli)
Sığır (Kültür)
Sığır(Melez)
Sığır(Yerli)
0
Balıkesir Çanakkale Balıkesir Çanakkale Balıkesir Çanakkale Balıkesir Çanakkale Balıkesir Çanakkale
2006
2008
2009
2010
2011
Şekil 79: TR22 Bölgesi Yıllara ve İllere Göre Büyükbaş Hayvan Dağılımı
Kaynak: TUİK, 2007-2011.
TR22 Bölgesi, yıllık 970.492 tonluk üretimiyle ülke inek sütü üretiminin %7,03’ünü
gerçekleştirmektedir (Tablo 14). Bu üretimin %70’e yakını Balıkesir, kalan %30’u ise
Çanakkale ilinde yapılmaktadır. Günlük süt verimine bakıldığında Bölge 10,00 l/gün ile
Türkiye ortalaması olan 7,94 l/gün’ün hayli ilerisindedir. Bölge ülkemizde üretilen koyun
sütünün %4,40’ünü, keçi sütünün ise %6,74’ünü üretmektedir. Küçükbaş hayvanların sütleri
bölgenin yöresel peynir türlerinden biri olan, coğrafi işaret sahibi, Ezine peyniri yapımında
kullanılmaktadır. Koyun sütü üretiminde Balıkesir öndeyken, keçi sütünde liderlik Çanakkale
ilindedir. Koyun ve keçi sütünde verim Türkiye ortalamalarıyla benzer seviyededir.
103
Tablo 14: TR22 Bölgesi Süt Üretimi
İnek
Koyun
Balıkesir Keçi
İnek
Koyun
Çanakkale Keçi
İnek
Koyun
TR22
Bölgesi
Keçi
İnek
Koyun
Türkiye
Keçi
Sağılan
Hayvan Sayısı
185.035
321.858
76.150
80.914
198.656
114.671
265.948
520.513
190.820
4.761.142
11.561.143
3.033.111
Süt Üretimi (Ton)
672.771
24.205
9.443
297.721
15.039
12.155
970.492
39.245
21.598
13.802.428
892.822
320.588
Günlük
Süt
Verimi (l/gün)
9,96
0,21
0,34
10,08
0,21
0,29
10,00
0,21
0,31
7,94
0,21
0,29
Diğer hayvansal ürünlerin istatistiki verisi bölgesel olarak açıklanmamaktadır. Tavuk etinde
Balıkesir, ülke üretiminin %15,01’ini gerçekleştirmektedir (Tablo 15). Balıkesir ili yumurta
üretiminde Türkiye üretiminin %10,35’ini gerçekleştirmektedir. Bölgede kırmızı etin düşüşte
olduğu görülmektedir. 2003’de 40.659 ton, 2008’de 39.635 ton olan kırmızı et üretimi 2011
yılında 29,359 tona düşmüştür.
Tablo 15: Balıkesir ve Çanakkale İlleri Diğer Hayvansal Ürünler Miktarı
Balıkesir
242.181
116.545
1.302.691.000
25.203
5.827
2.418
Tavuk Eti (ton)
Peynir (ton)
Yumurta (adet)
Kırmızı Et (ton)
Tereyağı (ton)
Bal (ton)
Kıl-Yün-Yapağı
(ton)
412
Çanakkale
*
*
37.842.390
4.156
*
1.064
Türkiye
1.613.309
*
12.954.686.000
644.906
*
1.625.000
599
49.842
* Veri elde edilememiştir.
Kaynak: Balıkesir Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 2011; Çanakkale Gıda Tarım ve Hayvancılık İl
Müdürlüğü 2011; Tarım İstatistikleri Özeti, 2011, TÜİK.
5.2.4 Su Ürünleri
Balıkesir ve Çanakkale illeri, hem Marmara hem de Ege Denizi’ne kıyısı olan ve su ürünleri
açısından önemli potansiyeli bulunan illerdir. Türkiye’de avlanan deniz balığının yaklaşık
104
%3’lük bölümü Çanakkale’de avlanmaktadır. Gelibolu ilçesi sardalyesiyle ünlü olup
Türkiye’nin ilk sardalye konserve fabrikası burada kurulmuştur. Balıkesir’in katkısı ise
oldukça düşüktür. Balıkesir ilinde deniz balıkçılığının artırılması amacıyla Edremit’te yapay
resif oluşturma projesi devam etmektedir. İç su balıklarında ise Balıkesir ili, Çanakkale’den
daha yüksek miktarda üretim yapmaktadır (Tablo 16).
Tablo 16: TR22 Bölgesi Su Ürünleri Üretimi (ton)
Su Ürünleri Üretimi
Deniz Balıkları Üretimi
Diğer Deniz Ürünleri Üretimi
İç Su Balıkları Üretimi
Kültür Balıkları Üretimi
Toplam
Balıkesir
2.800
194
2.182
71
5.249
Çanakkale
10.760
545
27
206
11.538
TR22 Bölgesi
13.560
739
2.209
277
16.787
5.2.5 Organik Tarım
Biyolojik çeşitliliğin korunması ve kaynakların sürdürülebilirliği amacıyla organik tarım
önerilmektedir.61 2011 yılı verilerine göre Balıkesir'de 24; Çanakkale’de ise 85 ayrı ürün
organik olarak üretilmektedir. Toplam üretim miktarı Balıkesir için 1.100 ton ve Çanakkale
için 27.791 ton olarak tespit edilmiştir (Tablo 17). Balıkesir’de 55 çiftçi organik üretim
yaparken, Çanakkale bu sayı 280’dir. Organik üretimin yapıldığı alanlar karşılaştırılacak
olursa Balıkesir’de 918 ha alanda organik üretim yapılmaktayken, bu alan Çanakkale’de
1.427 ha’dır.
Tablo 17: TR22 Bölgesi Organik Üretim Yapan Çiftçi Sayısı, Üretim Alanı ve Miktarı
Çiftçi sayısı
Balıkesir
55
Çanakkale
280
TR22 Bölgesi 335
Türkiye
15.642
Üretim Alanı (ha)
918
1.427
2.345
325.445
Üretim Miktarı (t)
1.100
27.791
28.891
639.810
Bölgenin organik olarak en yüksek miktarlarda üretilen ürünü olan zeytini, mısır ve domates
takip etmektedir (Tablo 18). Çanakkale ilinin organik bitkisel ürün miktarı Balıkesir’in
yaklaşık 25 katıdır. 2011 yılında Türkiye’nin yıllık üretimi 639.811 ton olarak
gerçekleşmiştir. Çanakkale bu üretimin %4,3’ünü gerçekleştirirken, Balıkesir ancak %0,2
61
Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Kırsal Kalkınma Planı 2010-2013, 2009.
105
seviyesinde kalmaktadır. Çanakkale’de yetiştirilen organik bitkisel ürünler arasında mısır, fiğ,
yonca ve çayır gibi yem bitkileri dikkati çekmektedir. Bunlar ilde yapılmakta olan organik
hayvancılığa girdi teşkil etmektedir.
Tablo 18: TR22 Bölgesi Organik Bitkisel Ürün Üretimi
Balıkesir
Ürün
Biber
Buğday
Domates
Haşhaş
Nohut
Çam fıstığı
Toplam
Çanakkale
Miktar (t) Ürün
190,08
Biber
215,2
Buğday
457,13
Domates
89,66
Üzüm
78,81
Arpa
43,15
Zeytin
1100,19
Fiğ
Yonca
Mısır
Çayır
Toplam
Miktar (t)
177,25
40,09
114,76
327,18
171,24
18431,18
463,8
408,68
7421,6
92
27791,13
Kaynak: GTHB, İyi Tarım Uygulamaları ve Organik Tarım Daire Başkanlığı, 2011.
Diğer yandan hayvansal organik ürünler için de 2011 yılına ait istatistikler incelendiğinde
Çanakkale’nin bitkisel ürünlerdeki ağırlığı, hayvansal ürünlerde de görülmektedir (Tablo 19).
2011 yılı verilerine göre Balıkesir’in organik sertifikalı hayvansal üretimi bulunmazken
Çanakkale 104 üreticiyle toplam 68 ton et ve 2584 ton süt üretimi gerçekleştirmiştir.
106
Tablo 19: Çanakkale Organik Hayvansal Ürün Üretimi
Hayvan Türü
Çiftçi
sayısı Hayvan Sayısı Et(ton)
Toplamı
Toplamı
Toplamı
Dana
0
Et üretimi için büyükbaş 66
hayvanlar
İnek (Süt)
0
Keçi (süt)
1
Keçi(et)
35
Koç
0
Koyun
2
Oğlak
0
Toplam
104
48
1.939
227
4.526
4.006
141
288
20
11.195
Süt(ton)
Toplamı
17,10
39,04
0
0
0,30
8,15
3,56
1.868,60
569,65
0
0
146,00
0
2.584,25
68,15
Kaynak: GTHB, İyi Tarım Uygulamaları ve Organik Tarım Daire Başkanlığı, 2011.
Çanakkale’nin bu organik üretim hamlesinde ‘Gökçeada ve Bozcaada Kırsal Kalkınma ve
İskân Projesi’ ile ‘Organik Tarımın Yaygınlaştırılması ve Kontrolü Projesi’ çerçevesinde
organik üretimin desteklenmesinin payı büyüktür. Bu iki proje kapsamında 2011 yılında
toplam 904.847 TL harcanarak organik tarım ilacı, sebze tohumu ve fidesi, meyve ağacı
fidanı, yem bitkisi tohumu, arı kovanı ve sertifikasyon hizmeti alımı yapılarak üreticilerin
hizmetine sunulmuştur. Ayrıca Çanakkale İl Özel İdaresi’nin gerçekleştirdiği ‘Organik Tarım
Projesi’ kapsamında 65 üretici, 2.897 da alan ve 80 kovan sertifikalandırılmıştır. Organik
hayvancılık konusunda yürütülmüş bir çalışmaya göre Balıkesir ilinde özellikle Dursunbey ve
Marmara ilçelerinde küçükbaş hayvancılık başta olmak üzere diğer hayvancılık dallarında çok
önemli boyutlarda bir organik yetiştiricilik potansiyeli bulunmaktadır.62
5.2.6 Örtüaltı Yetiştiriciliği
Örtüaltı yetiştiriciliği işgücü, yatırım ve girdi maliyetlerinin yüksek olmasına rağmen kar
marjının yüksek olduğu bir üretim şekli olarak öne çıkmaktadır. Balıkesir örtüaltı
yetiştiriciliği ekseriyetle Merkez, Susurluk ve Burhaniye’de yoğunlaşmaktadır. Çanakkale’de
ise Lapseki ve Ezine ilçelerinde diğer ilçelere göre daha fazla örtüaltı yetiştiriciliği
yapılmaktadır. Hıyar ve marul bölgede önde gelen örtü altı ürünlerdir (Şekil 80). Bunları
domates, fasulye ve biber izlemektedir. Üretilen ürün miktarı açısından bakıldığında Balıkesir
62
Bandırma Koyunculuk Araştırma İstasyonu, Balıkesir İlinin Organik Büyükbaş ve Küçükbaş
Hayvancılık Olanaklarının Belirlenmesi, 2012.
107
ilinde Çanakkale’ye göre yaklaşık beş kat daha fazla alanda örtüaltı yetiştiriciliği
yapılmaktadır. Her iki ilde de henüz jeotermal seracılık yaygın değildir.
8000
7.369
7000
6000
5.811
Balıkesir Ekilen Alan (da)
Balıkesir Üretim (t)
5000
Çanakkale Ekilen Alan (da)
Çanakkale Üretim (t)
4000
3000
2000
1.617
1.266
1000
1.216
979
470
460
96
99
Hıyar
Marul
310
0
33
294
2
24
Domates
205
Toplam
Şekil 80: TR22 Bölgesi Örtü Altı Yetiştiriciliği
5.2.7 Tarımsal Sertifikasyon
Tarımsal üretimin çevre, insan ve hayvan sağlığına zarar vermemesi, doğal kaynakların
korunması, tarımda sürdürülebilirlik ve gıda güvenliğinin sağlanması amacıyla İyi Tarım
Uygulamalarının yaygınlık kazanması önem arz etmektedir.63 İyi Tarım Uygulamalarının
amacı insan sağlığına ve çevreye zarar vermeyecek üretimin yapılmasıdır. 64 Bunun için İyi
Tarım Uygulamaları uyarınca Zararlılarla Entegre Mücadele ve Entegre Ürün Yetiştiriciliği
tekniklerinin, üretim sisteminde yer alması önerilmektedir. Balıkesir ilinde sertifika alıp İyi
Tarım Uygulaması yapan toplam 22 üretici bulunmakta olup 2.942 da alanda zeytin, 527 da
alanda meyve (kiraz, elma, armut, erik, kivi, kavun) ve 171 da alanda sebze (bezelye ve
bakla) üretimi yapılmaktadır. “Çanakkale İyi Tarım Uygulamaları Projesi” kapsamında ise 95
üretici ve 4.151 da alan sertifikalandırılmıştır. Ajans Manyas Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe
Müdürlüğü’ne İyi Tarım Uygulamalarıyla ilgili teknik destek sağlamıştır.
63
64
Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Kırsal Kalkınma Planı 2010-2013.
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü, http://www.fao.org/prods/gap/, 12.04.2013.
108
Tarım ürünleri ve gıdaların sertifikasyonunda öne çıkan bir diğer sertifika da helal
sertifikasıdır.65 Birleşmiş Milletler organlarından Codex Alimentarus Komitesi, helal gıdayı
‘İslami kurallara göre yasak olan herhangi bir unsuru içermeyen, bu unsurlardan arındırılmış
yerlerde ve cihazlarda hazırlanan, işlenen, taşınan ve depolanan; bu durumların dışında
üretilen herhangi bir gıda ile hazırlama, işleme, taşıma ve depolama aşamasında direkt
temasta olmayan ürün’ olarak tanımlamaktadır.66 Helal sertifikalama, muteber, ehil ve tarafsız
bir kurumun, söz konusu üretimi denetlemesini, helal standartlara uygunluk içerisinde
üretimin yapıldığını teyit etmesini ve buna bağlı olarak, onaylanmış bir belge vermesini
kapsayan bir işlemdir. Helal sertifikalama sadece gıdalar için değil ilaç, kozmetik, katkı
maddeleri, temizlik ürünleri ve deterjan gibi ürünler, finans, konaklama ve restoran hizmetleri
ile lojistik için de geçerlidir.
Dünya gıda ve tüketici ürünleri ticaretinde helal sertifikasyonun önemi gitgide artmaktadır.
İslam dinine mensup tüketicilerin helal gıda ve ürün konusunda farkındalığının artmasıyla
helal sertifikası sahibi gıda ürünleri dünya pazarlarında sertifika sahibi olmayan ürünlere
kıyasla avantaj kazanmaktadır. Helal gıdalara talep Orta Doğu, Güneydoğu Asya, Kuzey
Afrika, Amerika, Avrupa, Kanada ve Avustralya başta olmak üzere dünyanın her yerinde
artmaktadır. Gıda alanında helal ürünler pazarı dünyada en hızlı büyüyen pazar
segmentlerinden biridir. Dünya nüfusunun neredeyse %25’ini teşkil eden 1,6 milyar tüketici
İslam dini mensubudur.67 Bunların %60’ı Asya’da ve %20’si Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da
yaşamaktadır. Buna ek 38 milyonu Avrupa’da, 8 milyonu Amerika’da ve 1 milyonu
Kanada’da olmak üzere 300 milyon Müslüman çeşitli ülkelerde azınlık statüsünde
yaşamaktadır. Küresel helal gıda pazarının değeri 635 milyar dolar civarında tahmin
edilmektedir. Gıda ve tüketici ürünleri üreten firmalar için helal ürünler pazarında önemli
fırsatlar mevcuttur. İhracatta önemli olan helal sertifika sahibi olmak değil, bu konuda kabul
gören bir kuruluştan sertifika almaktır.
Standartların hazırlanmasını takiben Türk Standartları Enstitüsü (TSE) kırmızı ve beyaz et
ürünlerin ihracatında da aranacak olan Helal Gıda Belgesi konusunda ihracatçı firmaların
sorunlarına çözüm bulmak amacıyla Diyanet İşleri Başkanlığı ile işbirliği içerisinde Helal
65
GMKA İhracat için Helal Sertifikası Sempozyumu Bildirileri
Codex Alimentarius Komisyonu, General Guidelines for Use of the Term “Halal”,
http://www.codexalimentarius.org/input/download/standards/352/CXG_024e.pdf, 21.02.2013.
67
Agriculture and Agri-Food Canada, Global Halal Food Market, http://www.atssea.agr.gc.ca/inter/pdf/4352-eng.pdf, 21.02.2013.
66
109
Gıda Belgelendirmesi faaliyetlerine başlamıştır. TSE bu zamana dek 22’si Bölgeden olmak
üzere 160 ürün/ürün grubu/markaya helal sertifikası vermiştir.68 Ülkede helal sertifikalama
konusunda TSE’nin yanı sıra Gıda ve İhtiyaç Maddeleri Denetleme ve Sertifikalandırma
Araştırmaları Derneği de (GİMDES) 13’ü Bölgeden olmak üzere 230 firmanın ürünlerine
helal sertifikası vermiştir.
Müslüman tüketicilerin ağırlıklı olarak yaşadığı pazarlara girmek isteyen ihracatçılar için
helal sertifikası yeni kapılar açabilir. Tüketicilerin bilinçlenmesiyle helal sertifikası sahibi
olmanın öneminin daha da artması beklenmektedir. Helal sertifikası sahibi olmak Bölge
şirketlerine hem ihracatta hem iç piyasada üstünlük sağlayabilir. Pazar henüz gelişmekteyken
diğer firmalardan önce sertifika alan firmalar rekabet üstünlüğü kazanacaktır. TR22
Bölgesi’nin ülkenin önde gelen gıda üretim üslerinden biri durumunda olduğu
düşünüldüğünde bu fırsatı değerlendirmenin önemi açıktır.
5.2.8 Ormancılık
Türkiye’deki ormanların %5,42’si TR22 Güney Marmara Bölgesi’nde yer almaktadır.
Balıkesir ilinin %47’si, Çanakkale ilinin ise %53’ü ormanlardan oluşmaktadır (Şekil 81).
Balıkesir ilinin ormanlarının %27’si normal olarak sınıflandırılırken %20’si bozuk orman
olarak nitelenmektedir. Çanakkale ili için bu oranlar sırasıyla %35 ve %18’dir. 2011 yılında
bozuk ormanlarda rehabilitasyon faaliyetleri çerçevesinde Balıkesir’de 11.028 ha,
Çanakkale’de 8.606 ha orman rehabilite edilmiştir.69
Şekil 81: Balıkesir (a) ve Çanakkale (b) İlleri Orman Varlığı
Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, 2013.
68
69
Türk Standartları Enstitüsü, http://belge.tse.org.tr/Genel/FirmaArama.aspx, 21.02.2013.
Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Ormancılık İstatistikleri 2011, 2013.
110
Balıkesir’in verimli orman varlığı Dursunbey, Bigadiç, Sındırgı, Kepsut ve Balya ilçelerinde;
verimsiz orman varlığı ise Körfez ilçeleri, İvrindi ve Savaştepe’de yoğunlaşmıştır. Verimsiz
orman varlığı Çanakkale’nin hemen tüm ilçelerinde yoğun iken, verimli ormanlar Yenice,
Bayramiç, Çan, Merkez ve Lapseki’de bulunmaktadır.
5.3
Sanayi
5.3.1 TR22 Bölgesi Sanayi Sektörünün Yapısı
TR22 Bölgesi, sanayinin geliştiği büyük kentlere olan coğrafi yakınlığı, lojistik
bağlantılarının yakın gelecekte tamamlanacak olması, doğal kaynaklarının zenginliği ve
çevresindeki büyük merkezlere alternatif arayan sanayinin Bölgede yerleşmek istemesi
sebebiyle gelişmeye açık bir Bölgedir.
Ülkemizde sanayinin en çok yoğunlaştığı coğrafi bölge Marmara Bölgesi’dir. 70 Ülke
genelinde sanayi işletmelerinin %71’i başta İstanbul olmak üzere 12 ilde yoğunlaşmıştır
(Şekil 82).
Diğer İller
Toplamı
29%
Kayseri
2%
İstanbul
31%
Mersin
2%
Bursa
8%
Tekirdağ
2%
Adana
2%
Denizli
Kocaeli
2%
3% Gaziantep Konya
3%
4%
İzmir
5%
Ankara
7%
Şekil 82: Sanayi İşletmelerinin İllere Göre Dağılımı
Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2012.
TR22 Bölgesi, Marmara Bölgesi sınırları içinde yer almasına karşın Marmara’nın sanayi
sektöründe sahip olduğu gelişmişlikten yeterince faydalanamamıştır. Marmara Bölgesi’nde
sanayi sektörünün Gayri Safi Katma Değer (GSKD) içindeki payının en az olduğu bölge,
70
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 81 İl Durum Raporu, Ankara, 2012.
111
TR22 Bölgesi’dir.71 Ülke genelinde olduğu gibi Bölgede de GSKD içinde en yüksek payı
hizmetler sektörü alırken, tarım ve sanayi sektörlerinin payları birbirine yakındır (Şekil 83).
Şekil 83: Bölgelerarası Gelişmişlik Farkları Gayrisafi Katma Değer (1000 TL)
Kaynak: Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi 1. Taslak, 2012.
2012 yılı sanayi siciline kayıtlı işletme sayıları incelendiğinde, Balıkesir’in Marmara
Bölgesindeki sanayi işletmelerinin %3’ünü barındırarak İstanbul, Bursa, Kocaeli ve Tekirdağ
gibi büyük kentlerin ardından beşinci sırada geldiği görülmektedir. Çanakkale ise %1’lik
oranı ile Kırklareli, Edirne, Bilecik ve Yalova ile aynı durumdadır (Şekil 84).
71
Kalkınma Bakanlığı, Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi 1. Taslak, Ankara, 2012.
112
70%
65%
Sanayi siciline kayıtlı işletme oranı
60%
50%
40%
30%
20%
17%
10%
5%
3%
3%
2%
1%
1%
1%
1%
1%
0%
Şekil 84: Marmara Bölgesinde Yer Alan Sanayi İşletmelerinin İllere Göre Dağılımı
TR22 Bölgesi’nde sanayi siciline kayıtlı 1.416 işletme bulunmaktadır.72 Bu işletmelerin
%76’sı Balıkesir’de, %24’ü Çanakkale’dedir. Balıkesir, ulaşım olanaklarının görece iyi
olması sebebiyle sanayide Çanakkale’ye oranla daha çok gelişmiştir. Çanakkale ise tarihi
özellikleri olan bir alanda bulunmasının da etkisiyle, sanayinin hızla geliştiği Marmara
Bölgesi gelişim alanı dışında kalmıştır.73
TOBB Sanayi Veri Tabanı 2013 yılı verilerine göre Balıkesir il genelinde 860 firma
bulunmaktadır. Firmalarda toplam çalışan sayısı ise 31.428’dir. Çanakkale’de ise veri
tabanına kayıtlı 307 işletmede 19.306 kişi istihdam edilmektedir. Ülke sanayisinin %2’sinin
TR22 Bölgesi’nde olduğu görülmektedir. TR22 Bölgesi’nde firma başına çalışan sayısı 43
olup bu oran, Türkiye ortalaması ile aynıdır. Çanakkale’de firma başına çalışan sayısı 63 iken,
Balıkesir’de 37’dir. Bu durum, Balıkesir’de küçük ölçekli işletmelerin daha yoğun olduğunun
bir göstergesidir. Türkiye’nin en büyük hurda demir-çelik işleyen işletmelerinden biri olan
İÇDAŞ’ın, konserve balık fabrikası Dardanel’in ve en büyük seramik fabrikası olan
Çanakkale Seramik’in Çanakkale’de bulunuyor olması ildeki firma başına çalışan sayısını
yükseltmektedir.
72
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (2012), a.g.e.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 1/100.000 Ölçekli Balıkesir Çanakkale Planlama Bölgesi Çevre Düzeni
Planı Araştırma Raporu, 2012.
73
113
TOBB verilerine göre sanayinin ilçelere dağılımı incelendiğinde Balıkesir’de sanayinin en
çok Merkez, Bandırma ve Gönen ilçelerinde; Çanakkale’de ise Biga ve Merkez ilçelerinde
toplandığı görülmektedir. Çan’da firma sayısı az olmasına rağmen çalışan sayısının fazla
olduğu öne çıkmaktadır. Bölgenin büyük sanayi kuruluşlarından olan Çanakkale Seramik’in
ilçede yer alıyor olması bu sonucu doğuran etkenlerden biridir (Şekil 85).
Şekil 85: İlçelere Göre Firma ve Çalışan Sayıları
Kaynak: TOBB Sanayi Veri Tabanı 2013 verilerinden üretilmiştir.
TR22 Bölgesi’nde sanayi genellikle tarıma dayalı sanayi ile doğal kaynakların işlenmesine
yönelik gelişmiştir. Bölge’nin başlıca sanayi ürünleri; un, yem, salça, konserve, nebati yağ,
yumurta, gübre, margarin, işlenmiş sebze ve meyve, bakliyat, beyaz-kırmızı et, sofralık zeytin
ve zeytinyağı, süt ve süt mamulleri, dondurulmuş ve kurutulmuş gıda, deniz ürünleri, bor ve
mermer başta olmak üzere maden ürünleri, seramik mamulleri, çimento, inşaat demir ve
114
çeliğidir.74 Sanayi işletmelerinin sektörlere göre dağılımı incelendiğinde hem Balıkesir’de
hem Çanakkale’de gıda sektörünün önde geldiği görülmektedir75 (Şekil 86).
37%
Gıda ürünlerinin imalatı
Ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya
hariç)
44%
9%
10%
Madencilik ve taş ocaklığı
Makine ve ekipman imalatı
Metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı
7%
3%
6%
8%
Fabrikasyon metal ürünleri imalatı
4%
2%
Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı
4%
3%
Diğer
10%
4%
Balıkesir
Çanakkale
23%
26%
Şekil 86: TR22 Bölgesi Sanayi İşletmelerinin Sektörel Dağılımı
Sanayide diğer ilçelere oranla daha çok gelişme gösteren Bandırma, Biga ve Çan ilçeleri
Bölgenin kuzeyinde uzanan sanayi aksını oluşturmaktadır. Balıkesir Merkez’de tarım
makinaları, çimento, sentetik çuval, trafo, mermer, un ve yem sanayii gelişmiş iken,
Çanakkale Merkez’de konserve sanayii ön plana çıkmaktadır. Bandırma’da beyaz et ve gübre
sanayii, Gönen ve Manyas’ta süt ve süt ürünleri üretimi gelişmiştir. Edremit Körfezi’nde yer
alan Edremit, Havran, Ayvalık, Burhaniye, Gömeç ve Ayvacık ile Erdek ise zeytin ve
zeytinyağı üretiminde ön plana çıkmaktadır. Seramik üretimi Çan’da, orman ürünleri
Dursunbey’de, enerji üretimi Ezine, Susurluk, Bozcaada, Çan, Biga ve Bandırma’da
gerçekleştirilmektedir. Maden yatakları bölge geneline yayılmış durumdadır. Madenciliğin en
fazla yapıldığı ilçeler Çan, Bigadiç, Dursunbey ve Sındırgı’dır76 (Şekil 87).
74
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇDP, 2012).
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (2012), a.g.e.
76
Güney Marmara Kalkınma Ajansı, İstanbul’dan Sanayinin Taşınmasına(Desantralizasyon) GMKA
Yaklaşımı, Balıkesir, 2012.
75
115
Şekil 87: İlçelere Göre Sanayinin Sektörel Dağılımı
Bölgenin önde gelen sektörü olan gıda sektörünün Bölge geneline yayıldığı görülmektedir.
Bunun yanında Balıkesir’de ilçe bazında sırasıyla Merkez, Bandırma, Edremit, Gönen ve
Ayvalık’ta işletme sayısı ve çeşitliliği diğer ilçelere göre daha yüksektir. Çanakkale’de
işletme sayısı ve çeşitliliği açısından öne çıkan ilçeler ise Merkez, Biga, Çan ve Ezine’dir.
TR22 Bölgesi’nde Bandırma Bor ve Asit Fabrikaları İşletme Müdürlüğü, BAGFAŞ Gübre
Fabrikaları, BEST Elektromekanik, Kastamonu Entegre Ağaç Sanayi, İşbir Sentetik Dokuma,
İÇDAŞ, DOĞTAŞ, Kale Seramik, AKÇANSA, Yörsan, Banvit ve Dardanel gibi pek çok
büyük sanayi işletmesi bulunmaktadır. Ancak Bölgedeki sanayi işletmelerinin çoğu KOBİ
statüsündedir. Bölgedeki büyük ölçekli işletmeler ile KOBİ’ler arasındaki iletişim zayıftır.
Bölge illerinde girişimcilik kültürünün gelişmemiş olması ve ilk kez girişimde bulunmanın
zorluğu KOBİ’ler için önemli bir sorundur.77
77
GMKA (Desantralizasyon, 2012), a.g.e.
116
5.3.2 TR22 Bölgesi Sanayi Sektörünün Rekabetçiliği
Sanayide gelişmişliğin diğer bir göstergesi olarak kabul edilen sanayi elektrik tüketimi
verilerinin yıllara göre değişimi incelendiğinde Bölge gelişiminin ülke gelişimi ile paralel
olduğu görülmektedir. Çanakkale ise Balıkesir’e göre sanayide kullanılan elektrik miktarında
daha yüksek değerlere sahiptir. 2001 yılında yaşanan krizle birlikte hem ülkede hem Bölge
illerinde sanayide duraklama yaşanmış, ancak toparlanma sürecinde Çanakkale ülke gelişimi
ile paralel bir seyir izlerken Balıkesir benzer performansı gösterememiştir. Balıkesir’de
işletme sayıları daha çok olmasına rağmen sanayide kullanılan elektrik miktarının düşük
olması ilin kapasite kullanımı ve sanayide kullanılan teknoloji yoğunluğu konularında geri
kaldığının ve Balıkesir’de ağır sanayi bulunmamasının bir göstergesi olabilir.
10.000.000
9.000.000
8.000.000
7.000.000
6.000.000
Türkiye (100 MWh)
5.000.000
TR22 (MWh)
4.000.000
Çanakkale (MWh)
Balıkesir (MWh)
3.000.000
2.000.000
1.000.000
1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011
Şekil 88: Sanayi İşletmeleri Elektrik Tüketimi
117
Balıkesir
2007-2008
2008-2009
2009-2010
0
Rekabetçilik Ana
Endeksi
5
10
15
18
19
20
23
21
25
30
19
25
30
35
40
Markalaşma
Becerisi ve
Yenilikçilik
Ticaret Becerisi ve
Üretim Potansiyeli
27
41
45
Şekil 89: Balıkesir’in İller Arası URAK Endeksi Sıralaması
Kaynak: URAK, 2007-2010.
Bölgenin rekabetçiliğini anlamak için 2007-2010 yılları arasında Uluslararası Rekabet
Araştırmaları Kurumu (URAK) tarafından yapılan “İller Arası Rekabetçilik Endeksi”
çalışmalarının sonuçları incelendiğinde rekabetçilik ana endeksi bazında Balıkesir’in
Çanakkale’den daha iyi konumda olduğu görülmektedir. Ticaret becerisi ve üretim kapasitesi
endeksinde ise Çanakkale Balıkesir’den daha iyi durumdadır ancak Balıkesir’in 2007 yılından
2010 yılına 41. sıradan 27. sıraya yükselişi bu alanda gelişmekte olduğunun bir kanıtıdır.
Markalaşma becerisi ve yenilikçilik konusunda ise her iki il de yıllara göre durağan bir seyir
göstermiştir.
Çanakkale
2007-2008
2008-2009
2009-2010
0
10
20
20
30
40
25
29
31
33
35
35
35
35
Rekabetçilik Ana
Endeksi
Markalaşma
Becerisi ve
Yenilikçilik
Ticaret Becerisi
ve Üretim
Potansiyeli
Şekil 90: Çanakkale’nin İller Arası URAK Endeksi Sıralaması
Kaynak: URAK, 2007-2010.
118
Bölgelerin rekabet edebilirliğini artırmak için kullanılan bir araç olan kümelenme, firmalar
arası işbirliğinin güçlendirilmesi ve firmaların yenilikçilik kapasitelerinin geliştirilmesi için
oldukça önemlidir. Bölge genelinde de bazı yörelerde kümelenmenin hayata geçmesine
olanak sağlayacak sektörel yoğunlaşmalar göze çarpmaktadır. TR22 Bölgesi’nde zeytincilik,
süt ve süt ürünleri, tavukçuluk, kırmızı et ürünleri, termal turizm ve yenilenebilir enerji
sektörlerinde fikir aşamasında olan küme potansiyeli bulunmaktadır. Bölge geneline yayılan
bu kümelerin sektörlerine rekabet üstünlüğü kazandırabilir hale getirilmesi, gelişen ve olgun
küme aşamasına taşınması oldukça önem arz etmektedir.
2000’li yılların ortalarından bu yana ülke genelinde Ar-Ge ve yenilikçilik faaliyetlerinde
önemli artışlar yaşanmıştır. Metropoller bu alanda öncü rol oynarken, diğer bölgeler de
dikkate değer düzeyde gelişme göstermiştir.78 Bu durum ile paralel olarak hem Türkiye
genelinde hem de TR22 Bölgesi’nde marka tescil ve patent sayılarında artışlar meydana
gelmiştir. Özellikle Balıkesir’de marka tescil sayısı on yılda üç kattan fazla artmıştır (Şekil
91).
450
Marka Tescil Sayıları
400
350
300
250
Balıkesir
200
Çanakkale
150
100
50
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
0
Şekil 91: TR22 Bölgesi Yıllara Göre Marka Tescil Sayıları
Kaynak: TPE, 2000-2012.
1995-2001 yılları arasında Bölgede tescil edilen patent sayısı 1 iken; 2002-2012 yılları
Balıkesir’de 12, Çanakkale’de 5 patent başvurusu tescil edilmiştir. Bölgelere göre milyon kişi
başına düşen patent ve marka tescil sayıları incelendiğinde İstanbul’un diğer illere oranla
78
Kalkınma Bakanlığı (BGUS, 2012).
119
ileride olduğu, TR22 Bölgesi’nin özellikle patent sayılarında geri kaldığı görülmektedir (Şekil
92).
35,0
30,0
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
TRC3
TRC2
TRC1
TRB2
TRB1
TRA2
TR90
TRA1
TR83
TR82
TR81
TR72
TR71
TR63
TR62
TR61
TR52
TR51
TR42
TR41
TR33
TR32
TR31
TR22
TR21
TR10
0,0
Şekil 92: Bölgelere Göre Milyon Kişi Başına Patent Tescil Sayısı
Kaynak: TPE, 2000-2012.
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
TRC3
TRC2
TRC1
TRB2
TRB1
TRA2
TRA1
TR90
TR83
TR82
TR81
TR72
TR71
TR63
TR62
TR61
TR52
TR51
TR42
TR41
TR33
TR32
TR31
TR22
TR21
TR10
0
Şekil 93: Bölgelere Göre Milyon Kişi Başına Marka Tescil Sayısı
Kaynak: TPE, 2000-2012.
120
Ülkemizde Ar-Ge harcamalarına yönelik vergi teşvikleri, Bilim, Sanayi ve Teknoloji
Bakanlığı’nın projeleri, TÜBİTAK, KOSGEB ve kalkınma ajanslarının hibe destekleri ile ArGe harcamaları artış eğilimindedir.79 Ar-Ge harcamaları ve Ar-Ge personeli sayılarının
bölgelere
göre
dağılımı
incelendiğinde
büyük
sanayi
kentlerinde
yoğunlaşmalar
görülmektedir. TR22 Bölgesi ise Ar-Ge harcaması ve işgücünde çevresindeki bölgelerin
gerisinde kalmaktadır (Şekil 94). Hem Ar-Ge verileri hem patent ve marka tescil verileri
incelendiğinde Bölgenin araştırma geliştirme faaliyetlerinde ve araştırma geliştirme
faaliyetlerinin ticarileşmesi konusunda gerilerde kaldığı; markalaşma sürecinin başında
olduğu görülmektedir. Balıkesir ve Çanakkale illerinde Ar-Ge çalışmalarının ve üniversite
sanayi işbirliğinin yetersizliğinin nedenlerinden biri faaliyette bulunan Teknopark
(Teknokent) olmayışıdır.
Çanakkale’de yer alan Teknoparkın imza aşaması ve fizibilite
çalışması tamamlanmış olup, Balıkesir’de Teknopark kurulması için gerekli imzalar atılmıştır.
Teknoloji bölgelerinin altyapı çalışmalarının tamamlanıp faaliyete geçirilmesi, Bölge sanayisi
için önem arz etmektedir.
Şekil 94: Bölgelere Göre AR-GE Harcamaları ve İşgücü
Kaynak: BGUS, 2011.
Bölgenin kalkınması için ulusal ve uluslararası pazarda rekabet gücü yüksek ürünler
üretebilecek, yenilikçiliğe önem veren, araştırma ve geliştirmeye odaklı şirketlere ihtiyaç
vardır. Ancak yenilikçi ve Ar-Ge odaklı şirketlerin artırılması uzun soluklu ve maliyetli bir
süreçtir. Bu amaç doğrultusunda yeni şirketler kurulabilmesi ve eski şirketlerin de bu şekilde
79
121
yapılanması için gereken en temel unsurlar nitelikli insan kaynağı, finansman ve teknolojidir.
Bu dönüşüm sürecinin kısaltılmasını ve Ar-Ge için gereken finansmanın ve yeterli
teknolojinin en kısa sürede teminini doğrudan yabancı yatırımlar sağlayabilir.
2002 ve 2009 yılları arasında Türkiye’de ve TR22 Bölgesi’nde kurulan şirket ve kooperatif
sayıları incelendiğinde benzer bir eğilim göze çarpmaktadır (Şekil 95 ve Şekil 96). 2002
yılından 2008 yılına kadar olan dönemde TR22 Bölgesi’nde yeni kurulan şirket başına
sermaye miktarının sürekli arttığı göze çarpmaktadır. Örneğin 2006-2008 döneminde yeni
kurulan şirket sayısı bir önceki yıla göre daha az iken, şirket başına sermaye miktarının daha
fazla olduğu görülmektedir. Bu durum Bölgede daha büyük ölçekli şirketlerin kurulduğunun
bir göstergesi sayılabilir.
60000
50000
40000
30000
20000
10000
0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Kurulan şirket ve kooperatif sayısı
Kapanan şirket ve kooperatif sayısı
Şekil 95: Türkiye Yıllara Göre Kurulan ve Kapanan Şirket ve Kooperatif Sayıları
122
900
250000
800
600
150000
500
400
100000
300
200
50000
Sermaye Miktarı (TL)
200000
700
100
0
0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Kurulan şirket ve kooperatif sayısı
Şirket ve kooperatif başına düşen sermaye miktarı
Şekil 96: TR22 Bölgesi Yıllara Göre Kurulan Şirket ve Kooperatif Sayıları ve Şirket ve
Kooperatif Başına Düşen Sermaye Miktarları
Türkiye’de 2002 yılında kapanan bir şirket ve kooperatif başına açılan şirket ve kooperatif
sayısı 8 iken TR22 Bölgesi’nde 12’dir. Yıllar içinde bu oranlar gerileyerek 2009 yılında ülke
için 4, Bölge için 6 olmuştur.80 Bölge kapanan bir şirket ve kooperatif başına açılan şirket ve
kooperatif sayılarında Türkiye’den daha iyi durumdadır. Bölgelere göre bin kişi başına
kurulan ve kapanan şirket kooperatif ve ticaret ünvanlı işyeri sayıları incelendiğinde TR22
Bölgesi’nin kurulan şirket sayılarında bin kişi başına 1 işletme eşiğini geçen 11 bölgeden biri
olduğu görülmektedir. 2010-2011 döneminde Bölgede on bin kişi başına 11 işletme açılırken,
9 işletme kapanmıştır (Şekil 97). Bölgeye yeni yatırımların yapılması ile kurulan işletme
sayılarının artacağı düşünülmektedir.
80
TÜİK, Kapanan Şirket ve Kooperatif Sayıları,
http://tuikapp.tuik.gov.tr/Bolgesel/tabloYilSutunGetir.do?durum=yillariGetir&menuNo=491&altMenuG
oster=0&tabloNo=177, 14.06.2013.
123
TRC3
TRC2
TRC1
TRB2
TRB1
TRA2
TRA1
TR90
TR83
TR82
TR81
TR72
TR71
TR63
TR62
TR61
TR52
TR51
TR42
TR41
TR33
TR32
TR31
TR22
TR21
TR10
-2,50
-2,00
-1,50
-1,00
-0,50
0,00
0,50
1,00
1,50
2,00
2,50
3,00
Bin Kişi Başına Kurulan Şirket, Kooperatif ve Ticaret Unvanlı İşyeri Sayısı
Bin Kişi Başına Kapanan Şirket, Kooperatif ve Ticaret Unvanlı İşyeri Sayısı
Şekil 97: 2010-11 Yılları Bin Kişi Başına Kurulan ve Kapanan Şirket, Kooperatif ve
Ticaret Unvanlı İşyeri Sayıları (Ortalama)
Kaynak: BGUS, 2010-2011.
Ekonomi Bakanlığı’nca 2012 yılında yayımlanan yeni teşvik sistemi mevzuatı gereği
Çanakkale teşviklerde 2. bölgede, Balıkesir ise 3. bölgede yer almaktadır. Gökçeada ve
Bozcaada ilçeleri ise Ağrı, Ardahan, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Hakkâri, Iğdır, Kars,
Mardin, Muş, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak ve Van illeri ile birlikte 6. bölgededir (Şekil 98). TR22
Bölgesi’nde yapılacak yatırımlarda geçerli olan gelir vergisi stopaj desteği, sigorta primi
desteği, vergi istisnası, vergi muafiyeti, yatırım yeri tahsisi ve faiz desteği yatırımların
artırılmasına önemli katkılar sağlayacaktır.
124
Şekil 98: Yeni Teşvik Sistemi Haritası
Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, 2012.
Türkiye’ye 2012 yılında 12.837 milyon dolar değerinde doğrudan uluslararası yatırım girişi
olmuştur. Son 3 yılda ülke, uluslararası doğrudan yatırımın en fazla olduğu ilk 30 ülke
arasında yer almaktadır.81 Sanayinin hareketlenmesi için uygulanan politikalardan biri olan
doğrudan yabancı sermaye yatırımları Bölge için istenen seviyede değildir. TOBB sanayi veri
tabanı verilerine göre ülkedeki toplam yabancı sermayeli sanayi işletmelerinin %1,6’sı TR22
Bölgesi’ndedir.82 TR22 Bölgesi’nde yer alan yabancı sermayeli yatırımlar çoğunlukla
madencilik, enerji ve gıda sektörlerinde faaliyet göstermektedir (Şekil 99). Bölgedeki yabancı
sermayeli sanayi işletmelerinin hemen hemen hepsinin Avrupa menşeli olduğu görülmektedir.
Bununla beraber 2013 yılında Çin menşeli büyük bir firma Balıkesir 1. OSB’de yapacağı
tekstil yatırımı için anlaşma imzalamıştır. Bu yatırım ile Bölgede 1500 kişiye istihdam
olanağının sağlanması planlanmaktadır.
36%
21%
Madencilik
Enerji
21%
Gıda
14%
Kimya
8%
Orman ve
ağaç
ürünleri
Şekil 99: TR22 Bölgesi'nde Yer Alan Yabancı Sermayeli Yatırımların Sektörlere Göre
Dağılımı
Kaynak: TOBB, 2013.
81
Ekonomi Bakanlığı, Uluslararası Doğrudan Yatırım Verileri Bülteni, 2013.
TOBB, Yabancı Sermayeli Firmaların İllere Göre Dağılımı,
http://sanayi.tobb.org.tr/yabanci_sermaye_il.php, 14.06.2013.
82
125
Türkiye’de 2001-2013 tarihleri arasında verilen yatırım teşvik belgelerinin %1,36’sı
Balıkesir’e, %0,65’i Çanakkale’ye verilmiştir.83 Yabancı sermayeli yatırımlarda Çanakkale’ye
verilen teşvik belgesi Balıkesir’den fazla olmasına rağmen, Balıkesir’de yatırım bedelinin
Çanakkale’nin yaklaşık 3 katı olduğu görülmektedir. Yerli sermaye yatırımlarında ise
Balıkesir’e verilen teşvik belgesi sayısı Çanakkale’nin yaklaşık iki katıdır. Yatırım teşvikli
yatırımlarda Balıkesir istihdam sayılarında da önde gelmektedir.
18000
16000
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
16915
Balıkesir
Çanakkale
9208
4369 3567
24 28
1416
921
426 1128
Teşvik
Sabit İstihdam
belgesi yatırım
sayısı (milyon
TL)
Yabancı sermaye
544 243
Teşvik
Sabit İstihdam
belgesi yatırım
(kişi)
sayısı (milyon
TL)
Yerli sermaye
Şekil 100: TR22 Bölgesi İlleri Yatırım Teşvik Belgesi İstatistikleri
Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, 2001-2013.
Bölge sanayi sektörüne verilen teşviklerle son 7 yılda; imalat sanayinde 19 yabancı, 256 yerli
işletmeye toplam 1.197 milyon lira, enerji sektöründe 7 yabancı 39 yerli yatırımcıya toplam
4.964 milyon lira, madencilik sektöründe ise toplam 377 milyon lira destek sağlanarak Bölge
genelinde toplam 6.538 milyon TL destek ile 6.356 kişiye istihdam oluşturulmuştur.84
TR22 Bölgesi’nin İstanbul, Bursa ve İzmir gibi büyük sanayi merkezlerine yakınlığı, gelişen
lojistik imkânları ile avantajlı duruma gelecek coğrafi konumu ve sahip olduğu gelişme
potansiyelleri, aşırı büyüyen sanayi merkezlerine alternatif oluşturmaktadır. Dolayısıyla
İstanbul’dan sanayinin taşınması (desantralizasyon) konusunda Bölge önemli bir adaydır.
Diğer taraftan Bölgenin çevresindeki metropollerde sanayi alanlarının dolması, ağır sanayinin
83
Ekonomi Bakanlığı, Yatırım Teşvik İstatistikleri,
http://www.ekonomi.gov.tr/index.cfm?sayfa=EE7EE7B1-D8D3-8566-45201CE77E5F0FDD, 14.06.2013.
84
126
Bölgede yerleşmesiyle birlikte Bölgenin doğal, tarihi ve kültürel mirası için bir sorun
yaratabilir.
5.3.3 İmalat Sanayi
Türkiye’de son 50 yılda imalat sanayi hızlı gelişim göstermiş, imalat sanayi işyeri sayısı
yaklaşık 100, istihdam ise 10 kat artmıştır.85 Uzun yıllar imalat sanayinin yarısını İstanbul
bünyesinde bulundururken, 2001 yılından günümüze diğer bölgeler imalat sanayiden aldıkları
payları artırmaya başlamışlardır.
Ülke genelinde imalat sanayinin genel yapısı incelendiğinde imalat sanayiinde istihdamın
payının ve yüksek teknolojinin İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa ve Kocaeli illerinde
yoğunlaştığı görülmektedir. TR22 Bölgesi’nde ise imalat sanayi istihdamının payı
çevresindeki bölgelere kıyasla daha azdır. Bölgede düşük ve orta-düşük teknolojili imalat
sanayinin yaygın olduğu görülmektedir (Şekil 101).
Şekil 101: Bölgelere Göre İmalat Sanayinin Genel Yapısı
Kaynak: BGUS, 2009.
Nace Rev.2 ekonomik faaliyet kısımları incelendiğinde, 2010 yılında TR22 Bölgesi’nde yer
alan yerel birimlerin %11’ini imalat sanayi birimlerinin oluşturduğu görülmektedir.86 Bölgede
85
TÜİK, Ekonomik Faaliyet Kısımlarına Göre Yerel Birim Sayıları,
http://tuikapp.tuik.gov.tr/Bolgesel/tabloYilSutunGetir.do?durum=yillariGetir&menuNo=477&altMenuG
oster=0&tabloNo=289, 13.06.2013.
86
127
istihdam edilenlerin %27’si imalat sanayiinde istihdam edilmektedir. TR22 Bölgesi, imalat
sanayiinde istihdam başına ciro verimliliği açısından tüm Düzey 2 Bölgeleri içinde 200.000
TL eşiğini geçen Bölgelerden biridir ve yedinci sıradadır (Şekil 102).
Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova
341
Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir
270
Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye
248
Zonguldak, Karabük, Bartın
248
İzmir
240
Mardin, Batman, Şırnak, Siirt
224
Balıkesir, Çanakkale
219
Adana, Mersin
Bursa, Eskişehir, Bilecik
Tekirdağ, Edirne, Kırklareli
208
199
191
Şekil 102: İmalat Sanayiinde İstihdam Başına Ciro- İlk 10 Bölge (1000 TL)
Kaynak: BGUS, 2003-2009.
Ülke genelinde imalat sanayinin en çok yoğunlaştığı sektörler geleneksel sanayi olarak
bilinen tarım ve hammaddeye bağlı düşük teknolojili sektörlerdir. TR22 Bölgesi’nde de ağaç,
gıda, ana metal ve metalik olmayan diğer mineraller sektörlerinde imalat sanayi
yoğunlaşmıştır.87
TR22 Bölgesi’nde “3 Yıldız Analizi” ile imalat sanayinin mekânsal analizi yapıldığında gıda
ve içecek imalatı ile ağaç ve mantar ürünleri imalatı sektörlerinin 3 yıldız aldığı
görülmektedir.88
87
88
Kalkınma Bankası, Türkiye İmalat Sektörünün Analizi, Ankara, 2012.
128
Tablo 20: TR22 Bölgesi İmalat Sanayi 3 Yıldız Analizi
Sektör
Büyüklük:
Baskınlık:
(Bölgedeki
(Bölgedeki
sektör
sektör
istihdamının,
istihdamının,
sektörün
ülke bölge
toplam
toplam
istihdamına
istihdamına
oranı)
oranı)
Uzmanlaşma:
(Sektörün
bölgedeki
istihdam
payının,
sektörün
ülkedeki toplam
istihdam payına
oranı)
Gıda ve içecek imalatı
Ağaç ve mantar ürünleri
Plastik ve kauçuk ürünler
Mineral
ürünler
(cam,
seramik,
mermer, çimento vb.)
Metal eşya sektörü
Diğer ulaşım araçları (motorlu kara
taşıtı, römork hariç)
Kaynak: Kalkınma Bankası, 2008.
Plastik ve kauçuk ürünler ile mineral ürünler sektörleri ise baskınlık ve uzmanlaşma
alanlarında eşik değeri geçerek 2 yıldız almışlardır. Metal eşya sektörü ve diğer ulaşım
araçları sektörü de Bölge toplam istihdamında ön plana çıkarak baskınlık alanında tek yıldız
almıştır.
5.3.4 Organize Sanayi Bölgeleri ve Küçük Sanayi Siteleri
Planlı sanayileşme açısından TR22 Bölgesi’nde, Organize Sanayi Bölgelerinin (OSB) dikkate
alınması önem arz etmektedir. Bölgede; 5’i Balıkesir’de 2’si Çanakkale’de olmak üzere 7
OSB vardır (Şekil 103). Balıkesir’de bulunan Gönen Deri İhtisas Organize Sanayi Bölgesi ve
129
Burhaniye Zeytin ve Zeytin Ürünleri İşleme İhtisas Organize Sanayi Bölgesi faaliyette
değildir.
Şekil 103: TR22 Bölgesi Organize Sanayi Bölgeleri ve Küçük Sanayi Siteleri
Kaynak: OSBÜK, 2013 verilerinden üretilmiştir.
TR22 Bölgesi’nde 2.128 iş yeri kapasitesiyle 7’si Balıkesir’de, 826 iş yeri kapasitesiyle 6’sı
Çanakkale’de bulunan 11 adet Küçük Sanayi Sitesi (KSS) bulunmaktadır. Balıkesir’de yer
alan KSS’lerin ortalama doluluk oranı %91 iken, Çanakkale’dekilerin ortalama doluluk oranı
%95’tir.89 Balıkesir Merkez ilçede yer alan KSS’nin şehir merkezinin içinde yer alıyor olması
önemli bir sorun teşkil etmekte olup, zaman zaman sanayinin taşınması konusu gündeme
gelmektedir.
89
Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (2012), a.g.e.
130
Şekil 104: TR22 Bölgesi OSB ve KSS Doluluk Oranları
Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknolojil İl Müdürlükleri 2013 verilerinden üretilmiştir.
Toplam 1045 hektarlık alan üzerinde kurulu olan faal 5 Bölge OSB’sinde 405 adet sanayi
parseli bulunmaktadır. Sanayi parsellerinin %80’e yakını tahsis edilmiş olup, OSB’lerde
üretimde olan firma sayısı 143’tür.90 Ülke genelinde İstanbul ve Ankara gibi büyük sanayi
kentleri dışında OSB’lerdeki doluluk oranları düşüktür (Şekil 104). TR22 Bölgesi’nde de
benzer durum geçerlidir. Yeni teşvik sistemi kapsamında yatırımlar organize sanayi
bölgesinde gerçeklemesi halinde bir alt bölge desteğinden yararlanabilecektir. Bu teşvik
uygulamaları OSB’lerdeki doluluk oranının artmasına yardımcı olacak ve düzenli
sanayileşmenin beraberinde düzenli kentleşmenin gerçekleştirilmesine ve sanayinin çevre
tahribatı yaratan olumsuz etkilerinin en aza indirgenmesine katkıda bulunacaktır.
90
Balıkesir ve Çanakkale Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı İl Müdürlüğü, OSB Parsel Bilgileri, 2013.
131
Şekil 105: Organize Sanayi Bölgeleri Alanları ve Doluluk Oranları
Kaynak: BGUS, 2011.
Bölge OSB’leri ulaşılabilirlik açısından iyi konumlarda kurulmuştur. OSB’lerde altyapı
çalışmalarının çoğu tamamlanmış olup, atık su bertarafı ve doğalgaz kullanımı konusunda
eksiklikler vardır. Balıkesir 1. OSB ve Çanakkale OSB doğalgazın olduğu OSB’lerdir.
GMKA tarafından yapılan Organize Sanayi Bölgeleri araştırma sonuçlarına göre Bölge
OSB’lerinde faaliyet gösteren firmaların yarısı gıda, yem ve makine teçhizat sektörlerinde
faaliyet göstermektedir91 (Şekil 105). Sektör farklılığının en çok olduğu OSB ise Balıkesir 1.
OSB’dir.
3%
2% 1%
1%
7%
1%
Gıda ve Yem
28%
8%
Makine ve Teçhizat
Kimya ve Plastik
12%
Demir Çelik
12%
25%
Tekstil ve Tekstil
Ürünleri
Şekil 106: TR22 Bölgesi OSB'lerinde Yer Alan Firmaların Sektörel Dağılımı
Kaynak: GMKA, 2012.
91
Güney Marmara Kalkınma Ajansı, TR22 Güney Marmara Organize Sanayi Bölgeleri Araştırması,
Balıkesir, 2012.
132
Balıkesir OSB’lerinde en çok faaliyet gösteren sektörler makine ve teçhizat; gıda ve yem;
deri, plastik ve kimyadır. Çanakkale’de de gıda ve yem ile deri, plastik ve kimya sektörleri ön
plana çıkmaktadır. Balıkesir OSB’lerinde Çanakkale’den farklı olarak madencilik ve demir
çelik sektöründe faaliyet gösteren işletmeler yer almaktadır. OSB’lerde yer alan işletmelerde
günde ortalama 10 saat üretim yapılmaktadır. İşletmelerin %60’ında vardiya uygulaması
bulunmamakta olup, personel sayısı aralığı ağırlıklı olarak 11-25 kişidir. Kadın çalışanların en
çok ambalaj, gıda ve yem sektörlerinde istihdam edildiği görülmektedir. Erkek çalışanlar ise
imalat, dağıtım, demir-çelik, makine ve teçhizat sektörlerinde yoğunlaşmıştır.92
Bölge OSB’lerinde 250’den fazla çalışanı olan 2 işletme bulunmaktadır. İşletmelerin ciroları
da göz önüne alındığında OSB’deki işletmelerin çoğunun KOBİ olduğu görülmektedir.93
İşletme maliyetlerine bakıldığında personel giderleri %21 ile %12 olan enerji maliyetlerinden
daha yüksektir. Bölge OSB’lerinde ağırlıklı olarak emek yoğun sektörler faaliyette
bulunmaktadır. İstihdamın üzerindeki vergi ve sigorta yükleri personel maliyetini
artırmaktadır. İşletmelerin %16’sı yalnızca ihracat, %18’i yalnızca ithalat, %21’i hem ihracat
hem ithalat yaparken, %45’i ihracat ve ithalat yapmamaktadır. İşletmelerin son 1 yıl içinde
gerçekleşen kapasite kullanım oranı ortalama %53’tür. Firmaların düşük kapasitede çalışma
nedenleri ise finansman maliyeti, iç piyasaların durgunluğu, kalifiye eleman eksikliği ve
hammaddenin geç tedarik edilmesidir.94
OSB’lerde yer alan işletmelerin %56’sının kalite belgesi vardır. Ayrıca işletmelerin %72’si
ürün geliştirme ve ürün çeşitlendirme yapmaktadır.95 Bu durum OSB’lerdeki sanayi
işletmelerinin kalite, inovasyon ve Ar-Ge konularına öncelik verdiklerinin bir göstergesidir.
Üniversitelerle işbirliği yapan işletme oranı ise %15’tir.96 Bölge sanayisinin genel sorunu olan
üniversite sanayi işbirliğinin zayıf olması OSB’lerde de kendini göstermektedir.
5.3.5 Madencilik
Türkiye, zengin yeraltı kaynakları ile madencilik sektöründe önemli bir potansiyele sahip olup
dünyada ticareti yapılan 90 çeşit mineralden 77’sine ev sahipliği yapmaktadır. Toplam maden
üretimi bakımından 28., üretilen maden çeşitliliği bakımından ise 10. sıradadır. Bu yönüyle
92
GMKA (OSB,2012), a.g.e.
94
95
96
93
133
kendi hammadde gereksiniminin önemli bir bölümünü karşılayabilen ülkeler arasında yer
almaktadır.97
Madencilik sektörünün 2006 yılındaki GSYH içindeki payı %1,2 iken bu oran 2012’de
%1,5’e yükselmiştir.98 Mermer, doğal taş, bakır, çinko, krom, feldspat ve bor bu sektördeki
ihracatın önemli bir kısmını oluşturmaktadır.99 TÜİK rakamlarına göre Türkiye’nin
madencilik sektör ihracatı, 2006 yılında 1,1 milyar $ iken 2012’de 3,2 milyar $’a yükselmiş
olup toplam ihracatın %2,1’ini oluşturmaktadır. 2018 yılında madencilik sektörü ihracatının
7 milyar $’a ulaşacağı beklenmektedir.100 Madencilik ürünlerinin en önemli ithalatçısı Çin,
İtalya ve Belçika’dır.101
Şekil 107: Balıkesir İli Maden Potansiyeli
Kaynak: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, 2013.
97
http://www.enerji.gov.tr/index.php?dil=tr&sf=webpages&b=tabiikaynaklar&bn=216&hn=12&nm=390
&id=390, 15.04.2013.
98
Kalkınma Bakanlığı, Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018), 2013.
99
Ekonomi Bakanlığı İhracat Genel Müdürlüğü, Madencilik Sektörü Raporu, 2012.
100
KB, OKP (2014-2018), 2013.
101
Ekonomi Bakanlığı İhracat Genel Müdürlüğü, Madencilik Sektörü Raporu, 2012.
134
Şekil 108: Çanakkale İli Maden Potansiyeli
Kaynak: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, 2013.
Maden rezervleri ve çeşitliliği bakımından zengin olan TR22 Düzey 2 Güney Marmara
Bölgesi’ndeki madencilik faaliyetlerine bakıldığında, endüstriyel mineraller ve doğal taşlar
öne çıkmaktadır. Bor, mermer, kaolin, bentonit, halloysit, manyezit, kil, perlit, talk,
vollastonit, altın, gümüş, bakır, çinko, antimon, manganez, demir, krom, civa, ametist, zeolit
ve linyit Bölgenin önemli yeraltı kaynaklarındandır.
5.3.5.1 Metalik Madenler
Balıkesir ve Çanakkale ilinin büyük bir kısmının bulunduğu Biga Yarımadası, jeolojik yapısı
nedeniyle
özellikle
baz
metal
cevherleşmeleri
bakımından
çok
zengindir.
Biga
Yarımadası’nda 204 adet metalik maden yatağı ve zuhurunun varlığı bilinmekte olup kurşun,
çinko, bakır, altın, antimuan, cıva, demir, krom, manganez, volfram cevherleşmeleri Bölgenin
önemli metalik madenleri arasında yer almaktadır.
Bölgedeki
önemli
bakır-kurşun-çinko
cevherleşmeleri;
Balya,
Dursunbey,
Edremit
(Altınoluk), Biga, Yenice, Bayramiç, Çan ve Lapseki ilçelerindedir. Balya, Türkiye’nin
önemli kurşun-çinko yataklarına sahiptir. Ayrıca yatakta ekonomik sınırları içerisinde olduğu
135
belirlenen gümüş ve kadmiyum değerleri de tespit edilmiştir. Dursunbey, Lapseki,
Kalkım’daki Pb-Zn yatakları halen işletilmektedir.102 Havran-Tepeoba sahasında Türkiye'nin
yaklaşık bir yıllık bakır tüketimine eşit büyüklükte 20 milyon ton rezervli, %1 bakır eş değer
tenörlü (bakır-molibden) Cu-Mo yatağı tespit edilmiştir.103
Bölgedeki önemli metalik cevherleşmelerden bir diğeri altın cevherleşmeleridir. ÇanakkaleBayramiç, Lapseki civarında; Balıkesir’de Gömeç, Havran, Kepsut ve Ayvalık ilçelerinde
altın cevherleşmeleri görülmüştür. Havran-Küçükdere altın yatağı, Bölgede işletilen tek yatak
olup buradan çıkarılan maden Bergama-Ovacık tesislerinde zenginleştirilmektedir.104 Altın
madeni açısından göz önünde bulundurulması gereken husus ise paydaşların, Bölgenin önemli
değerlerinden olan Kaz Dağları’nda altın arama, sondaj ve işletme faaliyetlerine ilişkin
olumsuz kanaatidir.
Civa cevherleşmeleri bakımından, Gönen ve Savaştepe ilçeleri öne çıkmaktadır. Ancak civa
üretimi yasaklandığı için sahaların işletimine devam edilmemektedir. Demir yatak ve
zuhurları bakımından Havran, Ayvalık başta olmak üzere Edremit, Burhaniye, Balya,
Dursunbey ve Bigadiç’te çok sayıda demir zuhurları yer almaktadır. İşletilen demir yatakları
ise Balıkesir-Şamlı, Havran-Eğmir, Ayvalık-Ayazmant’tadır.105
5.3.5.2 Endüstriyel Hammaddeler
Bölge, endüstriyel hammaddeler bakımından oldukça zengin olup bor, kil, zeolit, halloysit ve
kaolin Bölgede çıkarılan başlıca endüstriyel hammaddelerdir. Söz konusu madenler, Bölge
içinde kısmen işletilmekte olup çoğunlukla hammadde olarak ihraç edilmektedir.
2012’de dünya toplam bor rezerv miktarı 1,3 milyar ton olarak gerçekleşmiş olup, %73’lük
pay ile Türkiye ilk sırada gelmektedir. Rusya %8 ile 2., ABD ise %6 ile 3. sırada yer
almaktadır. 2012 yılı dünya bor talebinin %46’sının Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü,
%23’ünün RT Borax, %31’inin ise diğer üreticiler tarafından karşılandığı tahmin
edilmektedir. Eti Maden, hem üretim hem de pazar payı açısından dünya bor piyasasında ön
102
http://www.mta.gov.tr/v2.0/bolgeler/balikesir/index.php?id=metalik_madenler&m=4, 18.04.2013.
104
105
103
136
sırada yer almaktadır.106 Bor ihracatının 2018 yılında yaklaşık iki katına çıkarak 1,5 milyar
$’a ulaşması beklenmektedir.107
Türkiye’de işletilen ilk bor yatağı olan Sultançayırı ve önemli bor yataklarından biri olan
Bigadiç bor sahası Balıkesir’de bulunmaktadır. Dünyadaki bor rezervinin %70'den fazlası
Türkiye'dedir. Bu rezervin büyük bir kısmı ise Bölge sınırları içinde yer almaktadır. Bölgede
çıkarılan bor mineralleri ülkenin diğer bölgelerinden çıkarılan bor minerallerine kıyasla
arsenik içermemesi ve rafinasyon kolaylığı dolayısıyla avantajlı durumdadır.
Balıkesir-Bigadiç’te yer alan bor madenleri işletilmekte olup Kütahya-Emet ile birlikte, bu iki
sahanın toplam rezervi Türkiye rezervinin yaklaşık 2/3'ünü oluşturmaktadır. Bu rezervlerin
geliştirilmesine ve ruhsat sahalarının daraltılmasına yönelik MTA Genel Müdürlüğü ile Eti
Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü tarafından yoğun sondaj ve etüt çalışmaları
yürütülmektedir.108 Ayrıca, Eti Maden tarafından 2012 yılında bor kimyasalları ve eşdeğeri
ürün kapasitelerinde artış sağlayacak yeni yatırımlar yapılmıştrr. Bu kapsamda 400.000
ton/yıl kapasiteli Bigadiç Konsantratör ve Öğütme Tesisi, tamamlanmış olup Boraks ve Borik
Asit Fabrikaları Modernizasyonu yatırımları gerçekleştirilmiştir. Böylece 2011’de 1.780 bin
ton olan bor kimyasalları ve eşdeğeri ürün kapasitesi, 2012’de 2.125 bin ton seviyesine
yükselmiştir.109
Bölgede bulunan diğer önemli bor tesisleri Bandırma Bor ve Asit Fabrikaları İşletme
Müdürlüğü’dür.
Bor
minerallerinin
katma
değeri
yüksek,
rafine
bor
ürünlerine
dönüştürülmesi amacıyla kurulan tesislerde üretilen boraks pentahidrat ve borik asit, bor
kimyasalları ihracatında en yüksek paya sahiptir. Bunun yanı sıra 240.000 ton/yıl kapasiteli
tesislerde sülfürik asit üretilmektedir. Ayrıca diğer bor işletme müdürlüklerinin çıkardıkları
ürünler de Bandırma’da bulunan liman üzerinden yurtdışına gönderilmektedir.110
Mermer potansiyeli açısından da Balıkesir önemli bir yer tutmaktadır. Marmara Adası
mermerleri (Marmara beyazı), Manyas (Manyas beyazı), Bigadiç (kumru tüyü, oniks),
Ayvalık (Ayvalık graniti) en önemli mermer sahaları arasında yer almaktadır. Marmara
106
Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Bor Sektör Raporu, 2013.
KB, OKP (2014-2018), 2013.
108
http://www.mta.gov.tr/v2.0/bolgeler/balikesir/index.php?id=end%FCstriyel_hammaddeler&m=4,
19.04.2013.
109
Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Bor Sektör Raporu, 2013.
110
GMKA (Maden Potansiyeli, 2011), a.g.e.
107
137
adasındaki mermer ocaklarının yanı sıra Balıkesir’in Manyas, İvrindi, Kapıdağ Yarımadası
bölümlerinde ve Çanakkale Ezine'de önemli mermer rezervleri bulunmaktadır.
Granit rezervleri bakımından Erdek-Kapıdağ, Ayvalık-Bağyüzü, Susurluk-Çatal Dağ, HavranEybek Dağı ve Ezine Kestanbol öne çıkmaktadır. Kapıdağ Yarımadası yakınlarındaki Ocaklar
Köyü ve Tavşan Adası’ndan çıkarılan gri renkli, ufak taneli granitler parke taşı olarak
kullanılmaktadır.111
Bölgedeki diğer endüstriyel hammadde kaynakları kil, talk, perlit, vollastonit ve manyezittir.
Ülkenin en büyük kaolen sahası Sındırgı-Düvertepe’dedir. Bununla birlikte, İvrindi, Gönen ve
Ayvalık; Çanakkale’nin Çan ve Bayramiç ilçesinde de çok sayıda kaolen yatakları
bulunmaktadır. Balya-Bengiler’de refrakter sanayinde kullanılmaya elverişli kil sahaları halen
işletilmektedir. Kaolin, seramik ve çimento sektöründe daha çok porselen ve izolatör
sanayiinde kullanılmaktadır. Ülkenin en büyük seramik üretim tesisleri Çanakkale’nin Çan
ilçesinde bulunmaktadır. Susurluk ve Kepsut ilçelerinde vollastonit; Dursunbey, Susurluk ve
Gönen ilçelerinde de sırasıyla manyezit, jips ve kükürt oluşumlarına rastlanmaktadır.
Türkiye, az miktarda da olsa, halloysit üreten dört ülkeden biridir. Ülkedeki rezervler çoğu
Balıkesir ve Çanakkale’de bulunmak üzere 50 bin ton civarındadır. Yılda yaklaşık olarak 3-4
bin ton çıkarılan halloysit başta İngiltere olmak üzere diğer ülkelere ihraç edilmekte ve
yüksek kaliteli seramik ve porselen ürünlerinin yapımında kullanılmaktadır. Balıkesir’in
Gönen ve Balya ilçesinde halloysit üretimi yapılmaktadır.
5.3.5.3 Yarı Kıymetli Mineraller
Kuvars, ametist, opal, agat, granat gibi yarı kıymetli süs taşları Balıkesir çevresinde önemli
miktarda bulunmaktadır. Çanakkale’de ise Ezine-Ahlatoba, Çamlıca, Kemerdere sahalarında
22.650 ton muhtemel kuvars rezervi tespit edilmiştir. Balıkesir-Dursunbey-Güğü Köyü
ametistleri, rezerv büyüklüğü açısından Brezilya'daki yataklardan daha küçük olmasına
rağmen görünüm, desen ve kalite bakımından dünyanın en güzel ametistleri olarak kabul
edilmektedir.112
111
http://www.mta.gov.tr/v2.0/bolgeler/balikesir/index.php?id=yari_kiymetli_mineraller&m=4,
19.04.2013.
112
138
Balya-Değirmendere, Gönen-Fındıklı’da kuvars kristalleri; Balya-Bengiler, Gönen-Çakmak
yörelerinde opal; Havran-Kalabak-Fazlıca, Bayramiç-Karaköy yörelerinde granat; BalyaÇarmıh, Dursunbey-Eynik-Gökçeler yörelerinde onix, Bandırma'da kalsedon, Simav-Şenköy,
Kaklım-Handeresi, Lapseki-Şahinler-Adatepe yörelerinde ametist; Ezine-Çamlıca’da süt
kuvars kristali; Biga- Dikmen'de krizopras öne çıkmaktadır.113
5.3.5.4 Diğer
Bölgede bilinen önemli linyit oluşumları ise Balıkesir’de Dursunbey, Balya ve Gönen;
Çanakkale’de Yenice ve Çan ilçelerindedir. Toplam 34.684.000 ton görünür linyit rezervi
belirlenen Dursunbey linyit sahaları ilde bilinen en önemli kömür madenlerini
oluşturmaktadır.114
Çan’da 750 ton/saat, Seyitömer’de toplam 3600 ton/saat’lik eleme–ayıklama tesisleri
mevcuttur. Çan Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü’ne ait kömür rezervi 2011 yılı sonu itibariyle
2.622 milyon ton olup yaklaşık 2,4 bin hektarlık alanı kapsayan Çan linyit sahasında üretim
çalışmaları devam etmektedir. Söz konusu alanda, alt ısıl değeri 3.000 kcal/kg olan ve tamamı
açık ocak işletmeciliği ile alınabilecek toplam 77 milyon ton linyit rezervi bulunmaktadır.
2004’de faaliyete geçirilen 2x160 MW gücündeki akışkan yataklı Çan Termik Santrali’nin
kömür ihtiyacı buradan karşılanmaktadır.115
Bölge maden rezervleri açısından oldukça zengindir. Bölgede yer alan madenlerin Bölgede
işlenerek katma değeri yüksek ürünlere dönüştürülmeleri amacıyla sanayide kullanım
alanlarını artıracak çalışmaların ve madencilik teknolojilerinin geliştirilmesi desteklenmesi
gerekmektedir.
Bölgede önemli miktarda bulunan borun, sanayide çok sayıda kullanım alanına sahip olması
ve yeni bor tüketim alanlarının (LCD, yakıt pili üretimi vb.) artmasına bağlı olarak
kullanımının artması, Bölge ekonomisi için avantaj sağlamaktadır. Artan petrol ve enerji
maliyetine bağlı olarak ısıtma ve soğutma amaçlı izolasyon sektöründeki büyüme
113
http://www.mta.gov.tr/v2.0/bolgeler/balikesir/index.php?id=yari_kiymetli_mineraller&m=4
16.06.2013.
114
Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Kuzeybatı Anadolu Bölge Müdürlüğü, Balıkesir ve Çanakkale
İli Maden ve Enerji Kaynakları, 2012.
115
http://www.tki.gov.tr/TKI/YillikFaaliyetler/c1e327f0-e193-471b-a216-bb07243c3f8bfaal_2011.pdf,
19.04.2013.
139
potansiyelinin de bor ürünlerine olan talebi artıracağı düşünülmektedir. İkame ürünlerin ve
borsuz cam elyafları gibi borsuz üretim teknolojilerinin geliştirilmesi ise bor piyasası ve
Bölgenin potansiyelini gerçekleştirmesi önünde tehdit oluşturmaktadır. Diğer yandan, inşaat
sektörünün hareketlenmesi ile doğal taş kullanımının da artacağı öngörülmektedir. Madencilik
sektöründeki yeni fırsatların değerlendirilmesi ile bölgesel kalkınmaya önemli katkılar
sağlanması ve yeni istihdam alanlarının açılması söz konusudur. Bor madeni ve türevleri ile
ilgili
katma
değeri
ürünlerin
ortaya
çıkmasını
sağlayacak
Ar-Ge
çalışmalarının
desteklenmesinin Bölgeye önemli ekonomik değer katacağı düşünülmektedir.116
Diğer yandan, önemli doğal, tarihi ve kültürel değerlere ev sahipliği yapan Bölgede
madencilik faaliyetlerinin koruma-kullanma dengesi ve paydaşların hassasiyeti dahilinde
gerçekleştirilmesi, sürdürülebilir kalkınma ve maden kaynaklarının ekolojik dengeyi
bozmadan
ekonomiye
kazandırılması
açısından
önem
arz
etmektedir.
Madencilik
faaliyetlerinin çevresel etkilerinin bertaraf edilmesi doğrultusunda ISO 14001 Çevre Yönetim
Sistemine
geçilmesi,
çevre
ve
işgüvenliği
mevzuatındaki
koşulların
sağlanması
gerekmektedir.
5.3.6 Enerji
Günümüzde kişi başına tüketilen enerji gelişmenin ve sosyal refahın önemli göstergelerinden
biridir. Dünya çapında refahın yaygınlaşması dolayısıyla insanların enerji tüketimi hızla
artmakta olup; doğal gaz, petrol, kömür gibi fosil enerji kaynaklarının maliyetleri de giderek
artmakta ve temini zorlaşmaktadır. Ülkede fosil enerji yatakları oldukça sınırlı düzeyde
olduğundan Türkiye net enerji ithalatçısıdır. 2012 yılında Türkiye enerji ithalatına 60,1 milyar
dolar sarf etmiş olup, bu değer toplam ihracatın %25,4’ünü teşkil etmekte ve cari açığın
artmasında rol oynamaktadır. Sonuç olarak, Türkiye enerji kaynakları bakımından dışa
bağımlı bir ülke durumundadır. Bu durum ülkenin yenilenebilir enerji kaynaklarına önem
vermesini gerektirmektedir.
Bölgedeki illerde kurulu enerji üretim kapasitesine bakılacak olursa, Balıkesir ilinde toplam
15,2 MW kurulu güce sahip biri Gönen’de diğeri Sındırgı’da iki hidroelektrik santral
bulunmaktadır. Doğal gaz, katı ve sıvı yakıt tüketen çevrim santrallerinin kurulu gücü ise
968,6 MW’dır. Bu santraller arasında 930,8 MW’lık kurulu gücü ile Bandırma ilçesinde
116
Burhan Aydemir, “Balıkesir Ekonomisi; Sektörel Gelişmeler, Uygun Yatırım Alanları, Gelişme için Çözüm
Önerileri”, Balıkesir Sempozyumu, Balıkesir, 2005.
140
bulunan Enerjisa A.Ş. öne çıkmaktadır. 117 Balıkesir ili 616,1 MW’lık kurulu rüzgar enerjisi
gücüyle Türkiye’nin işletmede olan kurulu gücünün %26,7’sini barındırmakta olup ülkede
birinci sırada yer almaktadır. Buna ek olarak, 338 MW lisanslı rüzgâr enerjisi santraliyle
(RES) Balıkesir ülkede dördüncü sıradadır. 118
Çanakkale ilinde ise kömür kullanmakta olan 1.325 MW’lık kurulu güce sahip üç termik
santral bulunmaktadır. Bunlardan İÇDAŞ A.Ş.’ye ait iki termik santral ithal kömür
kullanırken, 18 Mart Çan Termik Santrali ilçede çıkan kömürü kullanmaktadır. Sıvı yakıt ve
doğal gaz kullanan iki çevrim santralinin toplam kurulu gücü 85,7 MW’dır. Ayrıca Ayvacık
ilçesi Tuzla mevkiinde 7,5 MW kurulu güce sahip, Bölgenin tek jeotermal enerji santrali
bulunmaktadır. Çanakkale ili toplam 133,7 MW işletmede olan kurulu güç ile ülkenin rüzgâr
enerji kurulu gücünün %5,8’ini barındırmaktadır. Buna ek olarak, 407 MW lisanslı rüzgâr
enerjisi santraliyle Çanakkale ülkede ikinci sıradadır. Bölge’de bahsi geçen işletmelerin
kapasitesi kullanılarak 2011 yılında toplam 340.107MWh, 2012 yılında 369.599MWh elektrik
üretilmiştir (Şekil 109). Aynı dönem itibarıyla Türkiye enerji üretim kurulu gücü 52.911 MW
olup 229,4 milyar kWh enerji üretilmiştir.
400000
Toplam Üretim (MWh)
350000
300000
250000
200000
150000
100000
50000
0
Balıkesir
Çanakkale
TR22 Bölgesi
2011
253773
86335
340107
2012
270846
98753
369599
Şekil 109: TR22 Bölgesi Toplam Enerji Üretimi
Kaynak: TEİAŞ, 2011-2012.
117
118
TEİAŞ, 2011.
Türkiye Rüzgar Enerjisi Birliği (TUREB), Türkiye Rüzgar Enerjisi İstatistik Raporu, 2013.
141
TR22 Bölgesi çevre dostu yenilenebilir enerji kaynakları bakımından diğer bölgelerin pek
çoğuna nazaran avantajlı durumdadır. Bölge rüzgar, jeotermal kaynaklar ve biyogaza
dönüştürülebilecek biyokütle miktarı açısından zengindir. Ülkede enerji arz güvenliğinin
sağlanması amacıyla bu potansiyelden faydalanılmalıdır.
Türkiye, rüzgar enerjisinden faydalanma konusunda henüz yolun başında olup,
2012
itibarıyla AB ülkelerinde kurulu rüzgâr enerjisi gücü 106.040 MW’a ulaşmışken, bu değer
Türkiye’de 2.312 MW’dır119. Ancak kurulu gücün 2005 yılında sadece 20,1 MW olduğu göz
önüne alınırsa, bu açığın ne kadar hızla kapandığı anlaşılır. Bölgenin rüzgâr enerjisi
potansiyeline bakıldığında, özellikle Çanakkale ili öne çıkmakta olup, Türkiye’de 50 metrede
en yüksek rüzgâr hızına sahip illerden biridir (Şekil 110). Her iki ilde de RES kurulabilecek,
rüzgâr yönünden zengin pek çok mevkii bulunmaktadır. RES sistemlerinin nakliyat
maliyetlerinin yüksek olması sebebiyle RES üreticileri TR22 Bölgesini üretim üsleri haline
getirerek avantaj elde edebilirler. Bölge, kendini bu yönde oluşabilecek gelişmelere insan
kaynaklarını geliştirerek hazırlamaktadır. Bu duruma örnek olarak Gönen Meslek Lisesi'nde
açılan
Yenilenebilir
Enerji
Teknolojileri
Programı
verilebilir.
Ayrıca,
Balıkesir
Üniversitesi’nde de bir Yenilenebilir Enerji Bölümü açılması gündemdedir.
119
Avrupa Rüzgar Enerjisi Birliği, 2012 Avrupa İstatistikleri, 2013.
142
Şekil 110: TR22 Bölgesi Rüzgar Hızı Dağılımı ve RES’lerin Bulunduğu Yerler
Kaynak: EİE, 2013; TUREB, 2012.
TR22 Bölgesi’nin her iki ili de jeotermal kaynaklar açısından zengindir. Balıkesir’de Güre,
Pamukçu, Hisaralan, Hisarköy, Gönen, Kepekler gibi doğal çıkış sıcaklıkları 98 ºC’ye varan
kaynaklar bulunmaktadır. Bu kaynaklardan kaplıca kullanımının yanı sıra, Gönen’de 3400
konutun ısıtmasında, Hisaralan ve Güre’de seracılıkta faydalanılmaktadır.120 Çanakkale’de
ilinde ise Hızırlar, Tuzla, Kestanbol, Çan, Biga öne çıkmaktadır. Tuzla hariç bu kaynaklar
genelde 60 ºC civarında olup, bunlardan kaplıca olarak ve seracılıkta faydalanılmaktadır. 121
Balıkesir’de 65.000, Çanakkale’de ise 35.000 konut, jeotermal enerji ile ısıtılabilecek
potansiyel yerleşim birimi olarak öngörülmektedir.122Jeotermal enerjinin Bölge’de seracılıkta,
gıda endüstrisinde gıda kurutmada, konut ısıtmasında kullanımı artırılabilir.
Türkiye’de yoğun bir şekilde gerçekleştirilen tarım ve hayvancılık faaliyetlerinden
kaynaklanan büyükbaş, küçükbaş ve kanatlı hayvan gübrelerinin, diğer organik atıkların ve
gıda sanayii atıklarının biyogaz tesislerinde işlenerek ülkenin toplam elektrik üretiminin
%5,9-11,6 arasındaki enerji ihtiyacını karşılayabileceği öngörülmektedir. Atıklardan biyogaz
120
MTA, Balıkesir İli Maden ve Enerji Kaynakları, 2013.
MTA, Çanakkale İli Maden ve Enerji Kaynakları, 2013.
122
EİE, 2013.
121
143
elde edilmesi sadece alternatif enerji kaynaklarından enerji üreterek fosil yakıtlardan
kaynaklanan olumsuz etkileri azaltmakla kalmayıp, aynı zamanda fermantasyon sonucunda
oluşan doğal gübre sayesinde kimyasal gübre kullanımını düşürmekte ve kimyasal gübreler
tarafından toprak ve yüzey sularına verilen zararları azaltmaktadır.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Federal Alman Çevre, Doğa Koruma ve Nükleer Güvenlik
Bakanlığı arasındaki “Çevre Alanında Ortak İkili İşbirliği” çerçevesinde Gönen’de
Türkiye’nin biyokütleden ilk elektrik üretimi projesi gerçekleştirilmekte olup, sürdürülebilir
pilot tesis 2014 yılında hizmete girecektir. Alman Biyokütle Araştırma Merkezi verilerine
göre Türkiye’nin biyogazdan elde edebileceği enerji yıllık 78.372 TJ’dür.123 Bu değer
büyükbaş ve kanatlı hayvan sayıları baz alınarak hesaplanmıştır. TR22 Bölgesinin Bandırma
Alt Planlama Bölgesi en yüksek potansiyele sahiptir (Şekil 111). Biyogaz üretiminin
yaygınlaşması sayesinde Bölgede yoğun olarak yapılan hayvancılık faaliyetlerinin sonunda
oluşan atıkların ve peynir sanayinin yan ürünü olan peynir altı suyunun doğaya arıtılmadan
atılmasının da önüne geçilmiş olacaktır. Ayrıca Ajans, 2010 yılı mali İktisadi Kalınma Mali
Destek Çağrısı kapsamında Gönen’de sığır gübresi, tavuk gübresi ve çeltik atığını hammadde
olarak kullanan 2.19MW kapasiteli bir biyogazdan elektrik üretimi tesisine hibe desteği
sağlamıştır.
Şekil 111: Türkiye'nin Biyogazdan Yıllık Enerji Üretim Potansiyeli
Kaynak: Alman Biyokütle Araştırma Merkezi, 2011.
123
http://www.biyogaz.web.tr/files/docs/bc_dbfz_biogas_potential_presentation_short_version_v0_080212(
2).pdf
144
Bölge aldığı yıllık güneş ışınımı konusunda ülke ortalamasının altındadır (Şekil 112). Bu
sebeple güneş enerjisi kullanımı Bölge’de çok öne çıkmasa da bu durum yatırımların
ekonomik olmadığı anlamına gelmemektedir. Güneş enerjisi şebeke elektriğine uzak yerlerde,
tarımsal sulamada kullanılma potansiyeline sahiptir.
Şekil 112: Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası
Kaynak: EİE, 2013.
5.4
Hizmetler
5.4.1 İnşaat
İnşaat sektörü, ilk akla gelen konut üretiminden başka okul, fabrika, işyeri, hastane gibi her
türlü üst yapı inşaatı ile birlikte yol, köprü, baraj yapımı vb. altyapı faaliyetlerini ve su,
elektrik, sıhhi tesisat, ısıtma, soğutma, havalandırma gibi donanım ve küçük ölçekli altyapı
işlerini kapsamaktadır.
İnşaat sektöründeki dalgalanmalar, GSYH oranlarını oldukça etkilemektedir (Şekil 113). Bu
açıdan inşaat sektörü ülke için önemli bir yere sahiptir. İnşaat sektörünün 2012 yılında
sektörel büyüme hızı %0,6, GSYH içindeki payı %6,5, toplam istihdamdaki payı %7 olarak
gerçekleşmiştir.124
Türkiye genelinde inşaat sektöründen elde edilen ciro payı genellikle artış gösterirken Bölge
özelinde son yıllarda artış gözlenmektedir. 2006 yılında Bölge ekonomisinde inşaat sektörü
cirosunun payı 4,7 iken 2010 yılında bu oran 3,2 olmuştur. 2010 yılı verilerine göre inşaat
124
KB, OKP 2014-2018, 2013.
145
sektöründen elde edilen cironun toplam ciro miktarı içindeki payı bakımından TR22 Bölgesi
%3,2 ile Düzey 2 Bölgeleri arasında 22. sırada yer almaktadır.
7
6
6
5
4
5
5,1
3,4
3,2
5,9
4,7
4,5
3
2
1
3,2
2,5
Türkiye
TR22 Bölgesi
0
Şekil 113: Ülke Ekonomisinde İnşaat Sektöründen Elde Edilen Cironun Payı (%)
2010 yılı verileri ile Türkiye’deki işgücünün %8,5’u inşaat sektöründe istihdam edilirken,
TR22 Bölgesi’nde işgücünün %6,9’u inşaat sektöründe istihdam edilmektedir. Toplam işgücü
maliyetlerinde inşaat sektörünün payı Türkiye genelinde %6,6 iken Bölge içindeki payı %5,6
ile Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. TR22 Bölgesi inşaat sektöründe çalışan başına
düşen ücretlerin Türkiye ortalamasının altında kalması, Bölge içindeki inşaat sektöründe
çalışanların ülke geneline kıyasla daha düşük maaş ve ücret karşılığında çalıştığına işaret
etmektedir (Şekil 114). 2012 yılında ülke genelinde inşaat sektörünün toplam istihdamdaki
payı %6,5’e ulaşmıştır.125 2012 yılı TR22 Bölgesi inşaat sektörü çalışan oranı, önemli
miktarda artmış olup ülkesel düzeydeki oran ile paralel seyretmektedir.126
125
126
KB, OKP 2014-2018, 2013.
Çanakkale ve Balıkesir İŞKUR Müdürlükleri, İşgücü Piyasası Analizi Raporu 2012, 2013.
146
10
Türkiye
9
TR22 Bölgesi
8
7
6
5
4
3
2
1
0
İnşaat sektöründe İnşaat sektöründe İnşaat firmalarının İnşaat sektörü İnşaat işçisi başına
çalışan sayısının çalışanların maaş toplamdaki payı (%) firmalarındaki düşen ücret miktarı
toplamdaki payı (%) ve ücretlerinin
ortalama çalışan
(x1000TL)
toplamdaki payı (%)
sayısı
Şekil 114: TR22 Bölgesi ile Türkiye İnşaat Sektörü Verilerinin Karşılaştırılması
İnşaat sektöründe faaliyet gösteren firmalarda ortalama çalışan sayılarına bakıldığında
Türkiye ortalaması 7,3 iken Bölge ortalaması 4,7’dir. Burada Bölgedeki inşaat firmalarının
daha çok küçük ve orta ölçekli olmasının etkisi görülmektedir. Ancak Bölgede son yıllarda
inşaat sektörü çalışan sayısında artış gözlenmektedir.
147
4.500
Konut (metrekare)
4.054
Konut Dışı (metrekare)
4.000
Konut Dışı Yapı Sayısı
2.334
2.312
1.353.148
2008
461
2009
668
732
572.166
393.311
0
1.500
320.031
482
500.000
2.500
2.000
578.635
1.441.714
1.500.000
1.000.000
3.000
1.994.266
Yüzölçümü
2.000.000
3.500
3.060
566
619.583
2.500.000
3.150
2.325.183
Konut Sayısı
2.863.467
3.000.000
Yapı Sayısı
3.500.000
1.000
500
0
2010
2011
2012
Şekil 115: TR22 Bölgesi’nde Üretilen Yapı Türlerinin Adet ve Yüzölçümü Bakımından
Karşılaştırılması (Yapı Ruhsatına Göre)
Yapı ruhsatlarına göre üretilen yapı türleri, yüzölçümleri bakımından karşılaştırıldığında
Bölgedeki inşaat sektöründe konutun önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Son beş
yılda üretilen yapıların yüzölçümlerine bakıldığında genel itibariyle bir artış söz konusu
olmakla birlikte 2012 yılı hariç olmak üzere konut alanları, konut dışı alanlara kıyasla daha
fazla artış göstermektedir. Aynı eğilim, konut sayıları açısından da gözlenmektedir.
148
Şekil 116: Ülke ve Düzey 2 Bölgeleri Açısından Konut Satış İstatistikleri (Son 5 yılın
Ortalamasına Göre)
Kaynak: 2008-2012 TÜİK verileri kullanılarak üretilmiştir.
TR22 Bölgesi’nde, konut satışları ile konut üretimindeki yıllık değişimler paralellik arz
etmektedir (Şekil 116 ve Şekil 117). 2008-2012 yılları ortalamasına göre konut satışları
bakımından TR22 Bölgesi, tüm Düzey 2 Bölgeleri arasında 20. sırada gelmektedir.
Balıkesir’in, 10 ve daha az yaştaki konutlarda yaşayan hanehalkı bakımından en düşük orana
sahip üç il arasında bulunması da bu veriyi destekler niteliktedir.127 I. derece deprem
bölgesinde yer alan Bölge kentlerinde, mevcut yapı stokunun iyileştirilmesine yönelik kentsel
dönüşüm uygulamaları inşaat sektörü için fırsat oluşturmaktadır.
9.000
8.000
TR22 Bölgesi Konut
Satış Miktarları
7.000
8.171
2011
2012
6.441
6.000
5.000
8.243
5.413
4.535
4.000
3.000
2.000
1.000
0
2008
2009
2010
Şekil 117: TR22 Bölgesi Konut Satış Miktarlarındaki Değişim
127
TÜİK, Nüfus ve Konut Araştırması, 2011.
149
Balıkesir’in Balya, Bigadiç, Sındırgı, Manyas; Çanakkale’nin Bayramiç, Ezine, Yenice
ilçeleri başta olmak üzere iç kesimlerde kalan ilçelerde konut talebinin karşılanamaması,
sektörü etkileyen unsurlar arasında yer almaktadır. Mevcut konutların nitelik bakımından
yetersiz olmasının bu durum üzerindeki etkisi büyüktür. Söz konusu ilçelerde konut talebinin
karşılanması için ekonomik ve sosyal gereksinimlere uygun, çevreye duyarlı yeni konut
projelerinin hayata geçirilmesi gerekmektedir. Nüfusun çalıştığı yerde ikamet etmesi ile ilçe
ekonomisinin canlanmasına katkı sağlanacağı düşünülmektedir. Ayrıca, Bölge genelinde
temininde güçlük çekilen mesleklerin arasında inşaat teknikeri yer almaktadır.128 İşgücü
ihtiyacı duyulan ve temininde güçlük çekilen mesleklerde mesleki eğitim kurslarının açılması
ve açılan kurslarda sektördeki işgücü piyasasının aradığı nitelik ve becerilere yönelik eğitim
verilmesi önem arz etmektedir. Ayrıca kullanıcı odaklı, çevreye duyarlı, mimari estetiği olan
yapıların üretilmesi için standartların geliştirilmesi gerekmektedir.
Bölge illerinden Balıkesir’in büyükşehir olması ile birlikte Bölgeye yeni finansman
kaynaklarının sağlanacağı, yeni konut alanlarının açılacağı, konut dışı yapıların ve altyapı
çalışmalarının artacağı öngörülmektedir. Diğer yandan emekli olduktan sonra Bölgeye
yerleşmek için gelenlerin ve kentleşme oranlarının gittikçe artıyor olmasının konuta ve
nitelikli yapılara olan talebi artıracağı düşünülmektedir.129 Söz konusu gelişmeler, inşaat
sektörü açısından avantajlar sunmaktadır.
5.4.2 Turizm
Son altmış yılda yaşadığı sürekli büyüme, ilerleme ve çeşitlenme sonucu turizm sektörü
dünyada ekonomik olarak en hızlı gelişen sektörler arasındadır. Küresel ekonomik krizlerde
yaşanan durağanlaşmalara rağmen, tüm dünyada turist sayıları yıllara göre önemli artış
göstermiştir. 1980 yılında dünya genelinde 277 milyon olan turist gelişleri, 1995 yılında 528
milyona, 2011 yılında ise 983 milyona çıkmıştır. Turizm trendleri 2030 yılında toplam turist
gelişlerinin 1,8 milyara ulaşacağını göstermektedir.130
Türkiye de turizm pazarından artan bir şekilde yararlanmaktadır ve 2011 yılında 30 milyona
yakın turist gelişleri ile turizm gelirleri bakımından dünyada 12. sıradadır.131 2012 yılında
128
İŞKUR, İşgücü Piyasası Araştırması Balıkesir ve Çanakkale İlleri Sonuç Raporu, 2011.
130
Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü (UNWTO), Tourism Highlights, 2012.
131
UNWTO, (Tourism Highlights, 2012).
129
150
turizm geliri yaklaşık 30 milyar TL iken, turizm gideri yaklaşık 5 milyar TL olarak
gerçekleşen132 Türkiye, 2023 yılı hedefleri doğrultusunda dünyanın en çok turist çeken ve en
fazla turizm geliri elde eden ilk beş ülkesinden biri olmayı hedeflemektedir. TR22 Bölgesi,
Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ile uyumlu olarak ülkemizin doğal, kültürel, tarihi ve coğrafi
değerlerini koruma-kullanma dengesi içinde turizm alternatiflerini geliştirmeyi ve hem Bölge
ekonomisinin hem de ülkemizin turizmden alacağı payı artırmayı amaçlamaktadır.133 Ege
Denizi ve Marmara Denizi kıyılarında sahip olduğu yaklaşık 900 km kıyı uzunluğu ile doğal
kumsalları, jeotermal kaynakları, tarihi ve kültürel değerleri içinde barındıran TR22 Bölgesi
yüksek potansiyellere sahip bir turizm merkezidir.
TR22 Bölgesi’nde turizm faaliyetlerinin gelişmesindeki en önemli unsurlardan biri uzun ve
temiz kumsallara sahip olmasıdır. Balıkesir’de yer alan Edremit, Burhaniye, Ayvalık, Erdek
ve Marmara ile Çanakkale’de yer alan Ayvacık, Ezine, Gökçeada ve Bozcaada gibi kıyı
turizminin yaygın olduğu ilçeler, turizm açısından Bölgeye büyük avantajlar sağlamaktadır.
Ege Denizi'nde Türkiye'ye ait en büyük adalar olan Gökçeada ve Bozcaada jeopolitik
konumları itibariyle ulusal düzeyde stratejik öneme sahip olmakla birlikte, teşviklerde
öncelikli bölge olarak tanımlanmalarının da etkisiyle Bölge turizmi için de oldukça önemli
yer tutmaktadır.
Turizm alanında 2006-2011 yılları arasında toplam 59.181.000 TL kamu yatırımı yapılan
Bölgeye, 2012 yılında ise 17.296.000 TL kamu yatırımı yapılmıştır (Şekil 118). Çanakkale
2012’de kamu yatırımlarında 81 il arasında 3. sırada, Balıkesir 14. sıradadır.134 2012 yılı
içinde Çanakkale 4 adet, Balıkesir ise 2 adet turizm teşvik belgesi almıştır.135
132
Türkiye İstatistik Kurumu, Turizm İstatistikleri Revize Sonuçları Haber Bülteni, 2013, sayı:15845.
Güney Marmara Kalkınma Ajansı, Balıkesir’de Turizmin Bugünü ve Geleceği: Balıkesir Turizm
Çalıştayı Raporu, Balıkesir, 2012.
134
Kalkınma Bakanlığı, Kamu Yatırımlarının İllere Göre Sektörel Dağılımı, 2012.
135
Denge Müşavirlik, İllere Göre Teşvik Belgesi Sayıları, http://dengemusavirlik.com/category/2012yatirim-tesvik-belgeleri-illere-gore, 04.01.2013.
133
151
35.332
40.000
35.000
30.000
21.962
25.000
20.000
14.096
13.824
15.000
10.000
5.000
5.755
2.620 1.000
3.200
1.069
650
0
2008
2009
2010
Çanakkale
2011
2012
Balıkesir
Şekil 118: Yıllara Göre Turizmde Kamu Yatırımları Miktarları (Bin TL)
Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, 2012.
Bölge, ülke genelinde en fazla ikinci konutun bulunduğu coğrafi bölgelerden biri olan
Marmara Bölgesi’nde yer almaktadır. Kıyı bölgelerinin turistik tesislerden ziyade ikinci
konutlarla doldurulmuş olması, Bölgenin gelen turistlerden ekonomik anlamda yeterli katkıyı
alamamasına neden olmaktadır.
Bölge ekonomisinde önemli bir yere sahip olan turizm sektörünün 2040 yılında ekonomideki
payının daha da artacağı düşünülmektedir. Balıkesir ilinde mevcutta %27.88 orana sahip olan
hizmetler sektörü, 2040 yılında %40 oran ile tarımın ardından ilin ikinci temel sektörü
olacaktır. Burhaniye, Erdek, Edremit gibi turizm sektörlerinin yoğun olduğu ilçelerde
hizmetler sektörü gelişimini daha da artıracaktır.136 Çanakkale’de de hizmetler sektöründeki
uzmanlaşma ilin sahip olduğu turizm sektörüne yansıyacak, doğayı koruyan ve 12 aya yayılan
turizm modelleri ile birlikte turizm sektörünün katma değeri artacaktır.137
5.4.2.1 Turizmde Konaklama Altyapısı
TR22 Bölgesi turist sayısında ülke genelinde önde gelen bölgelerdendir. 2011 yılında
belediye belgeli tesislere gelen yerli turist sayısı bakımından Balıkesir’in Türkiye genelinde
2., Çanakkale’nin 5. sırada yer alması bunun örnekleri arasındadır. 2011 yılında turizm
136
137
152
işletme belgeli tesislere gelen yabancı turist sayıları bakımından ise Balıkesir ülke genelinde
9., Çanakkale 10. sırada yer almaktadır. Yerli turist sayıları bakımından da her 2 il, ilk 10 il
içerisindedir.
Şekil 119: İlçelere Göre Turizm İşletme Belgeli Tesislere Geliş ve Geceleme Oranları
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı 2011 verilerinden üretilmiştir.
60
50
40
30
20
10
0
Şekil 120: Balıkesir’de İlçelere Göre Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Doluluk Oranları
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2011.
153
Kültür ve Turizm Bakanlığı konaklama istatistiklerine göre 2011 yılında Balıkesir’de turizm
işletme belgeli tesislere toplam 542.024 turist gelmiştir. Bu turistlerin %36’sı yabancı
uyrukludur. Aynı yıl için Türkiye genelinde ortalama konaklama süresi 3,2 gece iken,
Balıkesir’de ortalama konaklama süresi 1,9 olarak gerçekleşmiştir. Balıkesir’de yabancı
turistlerin ortalama geceleme süresi 1,9’dur ve 4,1 olan Türkiye ortalamasının oldukça
altındadır. Yerli turistlerde kalış süresi 2 gece olup, Türkiye ortalaması ile aynıdır.138 2011
yılında en çok turistin konakladığı ilçe Ayvalık olarak gerçekleşmiştir. Mevcut turizm
tesislerinin etkinliğinin bir ölçüsü olan doluluk oranında ise il yüzde 41,87 oranıyla 51,46
olan Türkiye ortalamasının gerisindedir.
6
4,1
5
4
3
3,2
2
1,5
2
1,9
1,9
1,3
2
1,4
1
0
Yerli
Yabancı
Balıkesir
Çanakkale
Ortalama
Türkiye
Şekil 121: Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Yerli ve Yabancı Turistlerin Kalış Süresi
(gün)
Çanakkale’ye 2011 yılında turizm işletme belgeli tesislere toplam 444.890 turist gelmiştir. Bu
turistlerin %37’si yabancı uyrukludur. Çanakkale’de ortalama geceleme 1,4 olarak
gerçekleşmiş ve Türkiye ortalamasının altında kalmıştır. Çanakkale, turizm işletme belgeli
tesislerde doluluk oranında %40,87 ile %51,46 olan Türkiye ortalamasının gerisindedir. 2011
yılında en çok turistin konakladığı ilçe Merkez olarak gerçekleşmiştir.
138
Kültür ve Turizm Bakanlığı, İşletme ve Yatırım Belgeli Tesis İstatistikleri,
http://sgb.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/5913,isletme-ve-yatirim-belgeli-tesis-istatistikleri.pdf?0, 10.01.2013.
154
70
60
50
40
30
20
10
0
Şekil 122: Çanakkale’de İlçelere Göre Turizm İşletme Belgeli Tesislerde Doluluk
Oranları
Bölgenin turist sayısı konusunda en önemli sorunlarından biri erişilebilirlikteki sıkıntılarıdır.
Bölgenin ulaşım ağlarının turizm sektörüne hizmet eder hale getirilmesi önem arz etmektedir.
Bölge havalimanlarının uluslararası uçuşlara açılması Bölgeyi ziyaret eden yabancı turist
sayısının artması için önemli bir gereksinimdir.
Türkiye’deki 3.705 işletme ve yatırım belgeli turizm tesisinden 147 tanesi TR22
Bölgesindedir (Tablo 21). Bu sayı toplam tesis sayısının yaklaşık %4’üne denk
gelmektedir.139
Tablo 21: Turizm İşletme Belgeli ve Turizm Yatırım Belgeli Konaklama Tesisi
İstatistikleri
Balıkesir
Çanakkale
TR22 Bölgesi
Türkiye
Tesis Sayısı
82
65
147
3.705
Oda Sayısı
5.138
3.114
8.252
441.683
Yatak Sayısı
10.489
6.197
16.686
936.729
139
http://sgb.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/5913,isletme-ve-yatirim-belgeli-tesis-istatistikleri.pdf?0, 10.01.2013.
155
Tablo 22: Belediye Belgeli Tesis İstatistikleri
Balıkesir
Çanakkale
TR22 Bölgesi
Türkiye
Tesis Sayısı
513
325
838
8.893
Oda Sayısı
10.523
5.727
16.250
223.025
Yatak Sayısı
25.180
13.788
38.968
504.877
Kaynak: Balıkesir ve Çanakkale İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2011.
Türkiye’de yer alan belediye belgeli tesislerin ise %9,4’ü TR22 Bölgesi’nde yer
almaktadır.140 Bölgede orta-üst gelire hitap eden nitelikli konaklama, eğlence ve yeme-içme
tesislerinin eksikliği, Bölgenin turizmden önemli düzeyde ekonomik gelir elde edememesinin
temel sebeplerindendir. Turizmde memnuniyet düzeyinin artırılmasının en önemli
bileşenlerinden biri, nitelikli insan kaynağıdır. Turizm sektöründe istihdam edilen işgücünün
niteliklerinin artırılması, sunulan hizmetin iyileştirilmesinde önemli bir basamak olacaktır.
TR22 Bölgesi turistlerin yoğun olarak geldiği İstanbul, İzmir ve Bursa gibi önemli şehirlere
yakın olmasına rağmen, yerli ve yabancı turistlerin bahsi geçen zenginliklerin ve turistik
değerlerin farkında olmaması sebebiyle bir durak değil geçiş noktası olarak görülmektedir.
Dolayısıyla Çanakkale ve Balıkesir’de yer alan işletmelerin hizmet kalitelerinin geliştirilmesi,
turistlerin Bölgede geçirdikleri zamanın artmasını sağlayacaktır. Bölgedeki turizm tesislerinin
gelen turistlerin ihtiyaçlarını karşılamada yetersiz olması ve elde edilen turizm gelirlerinin
tesislerin yenilenmesine imkân vermemesi turizm işletmelerinin rekabet gücünü azaltan
unsurlardandır. Nitelikli turizm tesisi yatırımları Bölgeye çekilerek, Bölge turizminin rekabet
gücünün artırılması gerekmektedir.
Belirli yıllar itibariyle yatak kapasitesi, yatak kapasitesi değişim oranı, doluluk oranı ve
geceleme sayıları kullanılarak belirlenen turizm odak merkezleri incelendiğinde, Balıkesir
ikincil turizm odağı olarak kabul edilmektedir.141
5.4.2.2 TR22 Bölgesi Turizm Çeşitliliği
TR22 Bölgesi, birçok alternatif turizm türünün rahatlıkla yapılabileceği bir turizm
potansiyeline sahiptir. Bölge, tarihi ve kültürel değerleri bakımdan zengin bir mirasa sahip
olmasının yanında konumu ve doğası ile önemli bir turizm merkezi olma özelliği taşımakta;
140
141
Balıkesir, Çanakkale İl Kültür Turizm Müdürlüğü, Belediye Belgeli Tesis İstatistikleri, 2012.
Kalkınma Bakanlığı, Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi 1. Taslak, Ankara, 2012.
156
birçok tarihsel, ekolojik ve doğal cazibe alanını içinde barındırmaktadır. Ayrıca turizm
çeşitliliği açısından oldukça zengindir (Şekil 123).
Şekil 123: TR22 Bölgesi Turizm Potansiyelleri Haritası
Bölgenin turizm beldeleri, genellikle iç turizm talebini karşılayabilmekte ve yaz turizmine
hizmet etmektedir. Yaz turizminden farklı diğer turizm alternatiflerine daha fazla önem
verilmesi, kış sezonunda nispeten yaza göre azalan turizm talebinin artmasına ve böylece
turizm sezonunun tüm yıla yayılmasına yardımcı olabilir.
5.4.2.2.1 Kıyı ve Deniz Turizmi
Marmara ve Ege Denizlerine kıyısı bulunan Bölgede, turizm faaliyetlerinin önemli bir
bölümünü Ayvalık, Gömeç, Burhaniye, Edremit, Ayvacık, Ezine, Bozcaada, Gökçeada, Erdek
ve Marmara ilçelerindeki kıyı turizmi faaliyetleri oluşturmaktadır. Bölgede 6 tanesi
Çanakkale’de, 21 tanesi Balıkesir’de olmak üzere toplam 27 mavi bayraklı plaj
bulunmaktadır.142 Balıkesir, mavi bayraklı plaj sayısı sıralamasında Antalya, Muğla, İzmir ve
Aydın illerinin ardından beşinci sıradadır.
142
Türkiye Çevre Eğitimi Vakfı, Mavi Bayraklı Plaj Sayıları,
http://www.mavibayrak.org.tr/Plaj/PlajListesi.aspx?il_refno=17, 02.07.2013.
157
Edremit Körfezi’nde yer alan Ayvalık Marina ve Burhaniye Yat Limanı konumları itibariyle
iç denizde yer almalarından dolayı, dalgalanmalardan az etkilenmekte ve yat turizmi için bir
avantaj elde etmektedirler.143 Çanakkale ili kruvaziyer ve yat turizmi açısından önemli
potansiyelleri içinde barındırmaktadır. Deniz turizminin yeterince gelişmemiş olması, gelen
turistlerin il ekonomisine yaptığı katkının istenilen düzeye çıkmasını engelleyen
unsurlardandır.144 Denizcilik Müsteşarlığı’nın 2011 yılı verilerine göre Çanakkale ili
limanlarına toplam 23 kruvaziyer gemi yanaşmış ve 4.371 yolcu getirmiştir145 (Şekil 124).
700.000
600.000
500.000
400.000
300.000
200.000
100.000
0
Şekil 124: Limanları Ziyaret Eden Kruvaziyer Yolcu Sayısı
Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı, 2011.
Diğer merkezlere gelen toplam gemi ve turist sayısı ile karşılaştırıldığında Çanakkale’nin
kruvaziyer turizminden aldığı payın oldukça düşük olduğu görülmektedir. Bu durum Bölgede
limanlardaki altyapı ve tanıtım eksikliğinin önemli boyutlarda olduğunun açık bir
göstergesidir.
Bölge kıyıları dalış sporları, yamaç paraşütü ve sörf sporu için de uygun koy ve körfezlere
sahiptir. Edremit Körfezi, Saros Körfezi, Ayvalık Adaları, Marmara Adaları ve Gökçeada
143
GMKA (Balıkesir Turizm Çalıştayı, 2012), a.g.e.
Güney Marmara Kalkınma Ajansı, Çanakkale Turizm Çalıştayı Raporu, Balıkesir, 2011.
145
Denizcilik Müsteşarlığı, Deniz Ticaret İstatistikleri,
http://www.denizcilik.gov.tr/istatistikmodul/Default.aspx?dizin=DENIZ+TICARET+ISTATISTIKLERI+
-+2011, 06.10.2012.
144
158
kıyıları değişen derinlikteki bölgeleriyle her seviyedeki dalgıca hitap eden merkezlerdir.
Gökçeada rüzgâr sörfü konusunda öne çıkan bir merkez olup, son yıllarda özellikle
Balkanlardan gelen turistlerin yoğun ilgisine uğramaktadır. Balıkesir’in Ayvalık ilçesi sahip
olduğu mercan toplulukları açısından çok renkli zengin dip yapısı ve berrak denizi ile sualtı
fotoğrafçıları ve dalgıçlar için önemli bir bölge olma özelliğini korumaktadır. Ayvalık’ta
mercan toplulukları ile birlikte 60’a yakın dalış bölgesi bulunmaktadır.146 Dalgıçlık, alternatif
bir turizm çeşidi olan çeşitli zamanlarda batmış olan gemi ve denizaltıları araştırıp keşfetmeyi
amaçlayan batık turizmini de beraberinde getirmektedir. Çanakkale kıyılarının farklı
noktalarında Çanakkale Muharebelerinde kullanılmış çok sayıda gemi ve denizaltının enkazı,
batık turizminin gelişmesine katkı sağlayabilir.
5.4.2.2.2 Termal Turizm
TR22 Bölgesi jeotermal kaynaklar bakımından Türkiye’de ön sıralarda yer almaktadır.
Bölgede 67.100 ha alanda 27 adet jeotermal saha147 ve 8’i Balıkesir’de, 4’ü Çanakkale’de
olmak üzere toplam 12 termal turizm merkezi bulunmaktadır. 148
Şekil 125: Türkiye Jeotermal Kaynaklar Dağılımı ve Uygulama Haritası
Kaynak: MTA, 2013.
146
Burhaniye Kaymakamlığı, Edremit Körfezi Master Kalkınma Planı, GMKA DFD Programı Çıktısı,
Balıkesir, 2012.
147
Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü, Termal Turizm Master Planı, Ankara,
2007.
148
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Termal Turizm Merkezleri,
http://www.ktbyatirimisletmeler.gov.tr/TR,47820/yururlukte-olan-ktkgb-ve-tm-listesi.html, 30.05.2013.
159
Sıcaklık ve debi açısından oldukça zengin kaynaklara sahip olan Bölgede, Balıkesir’de Balya,
Bigadiç, Edremit, Gönen, Manyas, Sındırgı ve Susurluk; Çanakkale’de Ayvacık, Çan, Ezine
ve Yenice termal turizmde ön plandadır.
Tablo 23: TR22 Bölgesi Termal Turizm Merkezleri
Balya Şifa Termal Turizm Merkezi
Alan (ha)
5748
Bigadiç Hisarköy Termal Turizm Merkezi
6800
Edremit Güre Termal Turizm Merkezi
99
Gönen Termal Turizm Merkezi
73
Gönen Ekşidere Termal Turizm Merkezi
5200
Manyas Kızık Termal Turizm Merkezi
7000
Sındırgı Hisaralan Termal Turizm Merkezi
15500
Susurluk Kepekler Termal Turizm Merkezi
5100
Ayvacık Tuzla Termal Turizm Merkezi
9200
Çan-Etili-Tepeköy Termal Turizm Merkezi
5900
Ezine Kestanbol Termal Turizm Merkezi
4500
Yenice Hıdırlar Termal Turizm Merkezi
7200
Balya Şifa Termal Turizm Merkezi ve Sındırgı Hisaralan Termal Turizm Merkezi’nde
gerçekleştirilen termal alanların sınırlarının daraltılması, ilçelerin var olan potansiyellerinin
değerlendirilmesi konusunda bir tehdit oluşturmuştur.
Bölgede hem deniz kıyısında hem dağlık ve ormanlık alanlarda bulunan termal tesisler doğal
güzellikleri bir arada bulundurması sebebiyle çekici unsurlara sahiptir. Ancak termal turizmde
tanıtım eksikliği ve nitelikli tesislerin azlığı Bölgenin bu çekici unsurlarının yeterince
değerlendirilememesi sorununu doğurmaktadır.
160
Termal turizmdeki yıl boyu turizm imkânı ve bunun yarattığı sürekli istihdam, kür
uygulamalarının 14–21 gün arasında olmasından dolayı yatırım ve işletme karlılığı, yüksek iç
turizm talebi, yaşlanan Avrupa nüfus yapısı, Ortadoğu pazarına yakınlık avantajları nedeniyle
önemli bir potansiyele sahiptir.
5.4.2.2.3 Kültür Turizmi
TR22 Bölgesi şehitlikleri, manastırları, müzeleri ve antik kentleri ile kültür turizminin
merkezlerinden biri olarak gösterilebilir. Geçmişte birçok önemli medeniyete ev sahipliği
yapmış olması ve bu medeniyetlere ait çok sayıda kalıntının varlığı ile Balıkesir ve
Çanakkale, ülkemizin zengin kültürel mirasında önemli bir yer teşkil etmekte ve kültür
turizmi adına kıyı turizmine önemli bir alternatif olarak öne çıkmaktadır. Sahip olunan
kültürel mirasın turizme kazandırılması konusunda yürütülen çalışmaların desteklenmesi,
Bölgenin kültür turizminden aldığı payın artırılması açısından faydalı olacaktır.
Bölgede çok sayıda antik kent ve ören yeri bulunmakta, bunların birçoğunda kazı ve
restorasyon çalışmaları devam etmektedir. Bölge, başta Troya ve Assos olmak üzere Chryse,
Dardanos, Antandros, Daskyleion, Kizikos, Adramyttion, Güre Antik Hamamı, Parion,
Priapos, Neandria, Sigeon, Maydos, Zeus Altarı, Uğurlu Köyü Höyüğü ve Yeni Bademli
Höyüğü gibi çok sayıda antik kent ve ören yerine ev sahipliği yapmaktadır. Ayrıca Kuvayı
Milliye Müzesi, Çanakkale Şehitler Anıtı Müzesi, Kabatepe Tanıtım Merkezi Müzesi,
Kilitbahir Kalesi, Seddülbahir Kalesi, Bozcaada Kalesi, Arkeoloji Müzesi, Deniz Müzesi,
Bigalı Atatürk Evi Müzesi, Tahtakuşlar Etnografya Galerisi, Sıdıka Erke Etnografya Galerisi,
Bandırma Arkeoloji Müzesi, Bigadiç Müze ve Kültür Evi, Gönen Mozaik Müzesi ve Saraylar
Köyü Açık Hava Müzesi ziyaretçi bekleyen önemli merkezler arasındadır. Bunun yanı sıra,
kendine özgü mimari yapısıyla öne çıkan Cunda (Alibey) Adası evleri turistlerin ilgisini
çekmektedir. 2012 yılı sonu itibarıyla Türkiye’de bulunan 41 milli parktan 4 tanesi Bölge
sınırları içinde yer almaktadır.149 Bu parklar Bölgenin en önemli kültür turizmi potansiyelini
oluşturmaktadır.
149
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Milli Parklar Bilgileri,
http://www.milliparklar.gov.tr/mp/index.htm, 19.12.2012.
161
Tablo 24: Bölgede Yer Alan Milli Parklar
Bulunduğu İl
Milli Park
Kuş Cenneti Milli Parkı Balıkesir
Kazdağı Milli Parkı
Balıkesir
İlan
Alanı Önemli Özellikleri
Tarihi (ha)
1959
24.047 Zengin kuş toplulukları, tabii bitki
toplulukları ve kuş gözlemi.
1994
Gelibolu Yarımadası Çanakkale
Tarihi Milli Parkı
1973
Milli Çanakkale
1996
Troya
Parkı
Tarihi
21.300 Zengin flora ve fauna, biyolojik
çeşitlilik, kampçılık, doğa yürüyüşü
ve fotoğrafçılık.
33.000 Türk ve dünya harp tarihi, şehitlikler,
tabii bitki ve hayvan toplulukları.
13.350 Tarihi kalıntılar, harp tarihi ve
jeolojik yapı, turizm, eğitim, kültürel
zenginlik.
Kaynak: Milli Parklar Genel Müdürlüğü.
Bölgede kültür turizmi potansiyeli açısından en önemli merkezlerden biri Gelibolu
Yarımadası Tarihi Milli Parkı’dır. Çanakkale Boğazı'nın Avrupa yakasında 33.000 hektarlık
bir alanda yer alan bu büyük park, 1. Dünya Savaşı’nın en önemli deniz ve kara savaşlarından
biri olan Çanakkale Muharebelerinin gerçekleştiği yerde kurulmuştur. Sahip olduğu büyük
önem nedeniyle Birleşmiş Milletler Milli Parklar ve Koruma Alanları listesinde yer
almaktadır. Söz konusu alan, dünya genelinde korunabilmiş nadir savaş alanlarından biri
olarak ön plana çıkmaktadır. Milli Park mevcut durumuyla yerli talebi karşılamakta
zorlanmakta ve ilave çalışmalara ihtiyaç duymaktadır. Milli Parkta batık gemiler, toplar,
siperler, kaleler, burçlar ve savaşla ilgili yüzlerce kalıntıdan başka şehitlerin mezar ve anıtları
bulunmaktadır.
Çanakkale sınırları içinde bulunan ve Bölgenin kültür turizmi adına sahip olduğu başlıca
tarihi miraslardan bir diğeri Truva (Troya) Milli Parkı’dır. Homeros’un ünlü eseri İlyada’da
geçen Truva Savaşı bu antik kentte gerçekleşmiştir. UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer
alan Milli Parkın en önemli sembolü ise tahta attır.
Bölgedeki bir diğer milli park, Manyas ve Bandırma ilçeleri arasında bulunan Kuş Cenneti
Milli Parkı’dır. Biyolojik üretim yönünden ülkemizin en verimli göllerinden biri olan Manyas
Gölü etrafında konumlanan park, Bölgenin ilk Milli Parkıdır. 1959 yılındaki milli park ilanı
ile başlayan etkili koruma sayesinde faunası daha da gelişen parkta kuş sayısında önemli
artışlar olmuştur. Yapılan başvuru üzerine Avrupa Konseyi tarafından 1976 yılında "A Sınıfı"
162
diploma ile ödüllendirilmiştir. Anadolu-Avrupa arasındaki göç yolları üzerinde bulunan Kuş
Cenneti Milli Parkı, çok çeşitli kuş türlerine ev sahipliği yapmaktadır.
Ege Bölgesi ile Marmara Bölgesi’ni birbirinden ayıran, antik çağlarda "İda Dağı" olarak
anılan Kaz Dağları, Biga Yarımadasının en yüksek noktasını oluşturmaktadır. Mitolojide de
bahsi geçen Kaz Dağlarında efsaneye göre tarihin ilk güzellik yarışması yapılmıştır. Kaz
Dağları üzerinde kuzey-güney istikametine uzanan derin vadi ve kanyonları, canlı türleri
açısından zengin bir potansiyel arz etmekte, özellikle de bitki örtüsünün taşıdığı biyolojik
çeşitlilik Milli Parkın değerinin temelini oluşturmaktadır. Kaz Dağları sınırsız bir doğa
güzelliğine sahip olup dağ turizmi için büyük bir potansiyele sahiptir. Kaz Dağları dağ
yürüyüşü, bitki ve hayvan türlerini inceleme, göletlerinde yüzme ve avcılık gibi alternatif
turizm olanaklarına sahiptir. 1993 yılında milli park statüsüne kavuşmasının ardından
avlanma yasaklanmış ve yörede yaşayan yabanıl hayvan sayısında artış görülmüştür. Milli
parkta 31 adet endemik bitki türü bulunmaktadır.150 Bölgede flora ve fauna açısından zengin
alanlarda yapılaşma talebi bulunmakta, bu da korunan alanların yok olma riskini
doğurmaktadır. Özellikle Kazdağı’na yönelik bu risk karşısında söz konusu her faaliyet için
çevresel etki değerlendirmesi yapılması bir gereklilik olarak öne çıkmaktadır.
5.4.2.2.4 Doğa Turizmi ve Ekoturizm
Son dönemde tüm dünyada deniz, kum ve güneş turizmine alternatif arayışları ve farklı turizm
çeşitlerine yönelme gözlenmektedir. Söz konusu alternatifler arasında doğa turizmi ve ekoturizm gibi türlerin Bölge dokusuna uygunluğu önemli bir fırsattır. Bu bağlamda yayla
turizmi, dağ ve doğa yürüyüşü, akarsu turizmi, bisiklet turları, mağara turizmi, sportif olta
balıkçılığı, kuş gözlemciliği, botanik turizmi ve av turizmi gibi pek çok alternatif turizm
faaliyeti TR22 Bölgesi’nde yapılabilmektedir.
Kaz Dağları, biyolojik çeşitlilik, flora ve fauna açısından zengin bir potansiyele ev sahipliği
yapmasıyla gözde bir eko-turizm merkezi olmaya adaydır. Bölge için önem arz eden diğer bir
ekolojik değer ise Dursunbey Alaçam Dağları’dır. Alaçam Dağları zengin doğasıyla daha çok
kamp yapmak için tercih edilmektedir. Kaz Dağları’nın milli parka dâhil olmayan
kesimlerinde ve Alaçam Dağları’nda av turizmi de yapılabilmektedir.
150
Burhaniye Kaymakamlığı (Master Kalkınma Planı, 2012), a.g.e.
163
Gökçeada ve Bozcaada ilçeleri kıyı turizminin yanı sıra alternatif turizm potansiyeline sahip
olan merkezlerdir. Bozcaada sahip olduğu üzüm bağları ve kekik tarlaları ile eko-turizmin
geliştirilebilmesi için zengin bir ekosisteme sahiptir. Türk ve Rum kültürünün birlikteliğinin
izlerini taşıyan bu adalar son yıllarda popüler hale gelen ve otantik binalarda kaliteli hizmet
sunmayı amaçlayan butik oteller için de çok uygun bir yöredir. Butik otel işletmeciliği ile Ada
halkı turizmden payını alabilecek ve bu tarz otellerin küçük ölçekte yapılar olmaları sebebiyle
turizm beldelerinin betonlaşmasının önüne geçilmiş olacaktır. Bunlara ek olarak, Türk ve
Rum kültürünün birlikteliğiyle oluşan zengin mutfağı, dünyaya sunulabilecek özgün bir
gastronomik değerdir.151 Ayrıca Bozcaada ve Gökçeada’da düzenlenen Meryem Ana ayinleri
inanç turizmi kapsamında çok sayıda turist çeken etkinliklerdir.
Pek çok alternatif turizm çeşidiyle ülke genelinde ön plana çıkan TR22 Bölgesi illeri Bölgesel
Gelişme Ulusal Stratejisi’nde turizm koridoru, kültür turizmi gelişim bölgeleri ile sağlık ve
termal turizm merkezleri olarak tanımlanmıştır.152 Turizmden kısa vadede kar etme anlayışı
yerine, doğal kaynakları etkin şekilde kullanarak ve sürdürülebilirlik anlayışı göz önünde
bulundurularak sahip olunan potansiyeller etkin şekilde değerlendirilmelidir.
5.4.3 Finansal Yapı ve Bankacılık
Banka ve finansal aracı kuruluşların faaliyetleri, iktisadi faaliyetlerin işlevselliği hususunda
önemli katkılar sağlamaktadır. Banka ve finansal kuruluşlar vasıtasıyla oluşturulan kaydi
para, ekonomik aktivitelerin gerçekleştirilmesinde önem arz etmektedir. Finansal yapının
sağlıklı işleyişi ve tasarrufların yatırıma dönüştürülebilmesine olanak sağlaması gibi
etkenlerin, iktisadi faaliyetlere olumlu yansımaları olmaktadır. Bu hususta, mevduat hacmi,
banka şubelerinin sayısı ve bankacılık sektöründeki istihdam gibi konular, Bölgenin iktisadi
faaliyetlerdeki işlevselliği konusunda bilgi vermektedir.
151
152
GMKA, (Adalar, 2012), a.g.e.
Kalkınma Bakanlığı (BGUS, 2012), a.g.e.
164
Şekil 126: İllerin Finansal Gelişmişlik Gruplarının Coğrafi Durumu
Kaynak: Türkiye’de İllerin Gelişmişlik Düzeyi Araştırması, 2011.
2010 yılı İllerin Finansal Gelişmişlik Endeksine göre Balıkesir 25., Çanakkale 28. sırada yer
almakta iken 2011 yılı Finansal Gelişmişlik Endeksine bakıldığında Balıkesir 19., Çanakkale
29. sırada bulunmaktadır (Şekil 126).
250
200
65
67
65
150
Çanakkale
Balıkesir
100
129
134
136
50
0
2009
2010
2011
Şekil 127: TR22 Bölgesi’ndeki Banka Şube Sayıları
Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, 2009-2011.
165
TR22 Bölgesi’nde 2009 yılında mevcut 194 bankanın 129’u Balıkesir’de, 65’i Çanakkale’de
faaliyet göstermektedir. Bu rakamlar 2010 yılında 134 ve 67, 2011 yılında ise 136 ve 65
olarak gerçekleşmiştir. Balıkesir ve Çanakkale arasındaki dağılıma bakıldığında ise mevcut
banka miktarının yarısından fazlasının Balıkesir’de faaliyet gösterdiği görülmektedir.
3000
2500
780
786
777
2000
Çanakkale
1500
1000
Balıkesir
1809
1719
1682
500
0
2009
2010
2011
Şekil 128: TR22 Bölgesi’nde Bankacılık Sektöründe İstihdam Edilenler
Sektörün istihdama katkısı, 2009-2011 yılları arasında ortalama 2.518 kişidir. Balıkesir ve
Çanakkale arasındaki dağılım ise şube sayısı dağılımıyla paralellik göstermekte olup, şube
başına ortalama 13 kişi istihdam edilmektedir.
6.000.000,00
5.000.000,00
1.397.488,00
4.000.000,00
1.438.806,00
1.179.284,00
Çanakkale
3.000.000,00
2.000.000,00
Balıkesir
3.110.696,00
3.704.272,00 3.917.154,00
1.000.000,00
0,00
2009
2010
2011
Şekil 129: TR22 Bölgesi’ndeki Tasarruf Mevduatlarının Hacmi (x1000)
166
Bölgedeki tasarruf mevduatlarına bakıldığında ise 2009-2011 arası dönemde ortalama
yaklaşık 5 milyar TL hacminde tasarruf mevduat hesabı olduğu görülmektedir. Bu
mevduatların %72’si Balıkesir’de, %28’i Çanakkale’de bulunmaktadır. 2009 yılından 2011
yılına gelindiğinde tasarruf mevduatı hacminde artış söz konusudur.
700.000,00
600.000,00
171.934,00
500.000,00
400.000,00
134.744,00
127.915,00
Çanakkale
Balıkesir
300.000,00
200.000,00
447.596,00
331.739,00
405.638,00
100.000,00
0,00
2009
2010
2011
Şekil 130: TR22 Bölgesi’ndeki Ticari Kuruluşlara Ait Mevduatların Hacmi (x1000)
Bölgedeki ticari kuruluşların mevduat hacimleri 2009-2011 arası dönemde ortalama 540
milyon TL olarak gerçekleşmiştir (Şekil 131). Bu mevduatların ortalama %73’ü Balıkesir’de,
%27’si ise Çanakkale’dedir. Ticari kuruluşların mevduat hacimlerinde 2010 yılında artış
gerçekleştiği, 2011 yılında ise bu artıştan daha yüksek bir düşüşün gerçekleştiği
görülmektedir. Bu durum, faiz oranlarındaki düşüşler ile birlikte özel firmaların, faiz
gelirlerinden yatırım gelirlerine yöneldiklerini göstermektedir.
167
350.000,00
300.000,00
250.000,00
166.923,00
125.992,00
200.000,00
150.000,00
Balıkesir
100.599,00
100.000,00
50.000,00
Çanakkale
139.971,00
152.173,00
87.773,00
0,00
2009
2010
2011
Şekil 131: TR22 Bölgesi’ndeki Resmi Kuruluşlara Ait Mevduatların Hacmi (x1000)
Bölgedeki resmi kuruluşların mevduatlarına bakıldığında ise, 2009- 2011 arası üç yıllık
dönemde ortalama 260 milyon TL hacminde resmi kurum mevduat hacminin olduğu
görülmektedir. 2009 yılından 2011 yılına gelindiğinde, resmi kuruluşların bankalardaki
mevduatlarındaki hızlı artış, bu kuruluşların yatırım gelirlerinden faiz gelirlerine yöneldiğini
göstermektedir. Tasarruf ve ticari kuruluşlar mevduatlarından farklı olarak resmi kuruluş
mevduatları, Balıkesir ve Çanakkale illerinde yaklaşık olarak aynı hacimlerde gerçekleşmiştir.
5.4.4 Ticaret
Balıkesir ve Çanakkale illerinde, üretim ve istihdam kapasiteleri yüksek sanayi işletmeleri
mevcuttur. Ancak bu işletmelerin, Bölge ekonomisinde önemli bir yer tutan KOBİ’lerle
iletişim
kurma
ve
işbirliği
oluşturma
konusunda
beklenen
seviyede
olmadıkları
görülmektedir. Bunun yanı sıra, üniversite ve sanayi işbirliğinin eksikliği de, Bölgenin
inovasyon ve Ar-Ge kapasitesini olumsuz etkilemektedir.
Bölgenin ticaret hacminin artırılmasında etkili en önemli hususlardan birisi, lojistik ağının
tesis edilmesidir. Ulaşım yönünden avantajlı durumdaki ilçelerin Bölge içerisinde ticari
merkezler haline gelmesinin yanında, dezavantajlı ilçelerin ise Bölge ticaretindeki payının
göreceli olarak düşük kaldığı görülmektedir. Bu durum da Bölge içerisinde gelişmişlik
farklılıklarına sebep olmaktadır. Bölge içerisindeki ilçe lojistik bağlantılarının tesisinden
168
sonra Bursa, İzmir ve İstanbul gibi yakın ticaret merkezlerine entegre edilecek lojistik ağları,
Bölgenin ticari canlılığına katkı sağlayacaktır. Böylece Bölge içerisindeki gelişmişlik
farklılıkları da azaltılmış olacaktır.
5.4.4.1 Dış Ticaret
Balıkesir ve Çanakkale illerinde dış ticaret hacimleri hem Bölgenin potansiyelleri hem de
mevcut durumuyla örtüşmemektedir. Mevcut durumla ilgili sorun, Bölgede ihracat yapan
firmaların bir kısmının muhasebe defterlerinin ve şirket merkezlerinin İstanbul’da olmasıdır.
Bu durum ihracat rakamlarının Bölge illeri yerine İstanbul kaydına alınmasına sebep
olmaktadır. Bölge potansiyeli ile ilgili sorun ise, markalaşma ve rekabetin uluslararası ölçekte
olmayışı ile beraber dış talep eksenli üretimin düşük seviyelerde olmasıdır.
Son 10 yıla baktığımızda Bölgenin ihracatı yaklaşık 3,6 kat; ithalatı ise 5,3 kat artış
göstermiştir. TÜİK 2012 verilerine göre TR22 Bölgesi’nde 645.301.000 $ ihracat,
557.046.000 $ ithalat gerçekleştirilmiştir. Bölge illeri özelinde ise Balıkesir’de 485.237.000 $
ithalat, 475.536.000 $ ihracat; Çanakkale’de 71.809.000 $ ithalat, 169.765.000 $ ihracat
gerçekleştirilmiştir. Ülke ekonomisinden farklı olarak ithalat ve ihracat rakamlarının birbirine
yakın oluşu, ihracatın ithalatı karşılayabilme oranının yüksek olduğunu göstermektedir. Bu
durum Bölge ekonomisinin ülke ekonomisine göre dış etkenlere (global krizler, dış talep
daralmaları, uluslararası ticaret partnerlerindeki ekonomik durgunluklar) karşı kırılganlığının
düşük olduğuna işaret etmektedir.
169
10000
9000
8000
7000
6000
5000
Kişi başına ihracat
4000
Kişi başına ithalat
3000
2000
1000
TRA1
TRC2
TR82
TRA2
TRB2
TRB1
TR83
TR71
TR22
TR61
TR21
TR52
TR72
TR81
TR62
TR90
TRC3
TR63
TR32
TR51
TR33
TRC1
TR31
TR41
TR42
TR10
0
Şekil 132: İBBS Düzey 2 Bölgeleri Kişi Başına İhracat ve İthalat
TR22 Bölgesi, diğer Düzey 2 Bölgeleri ile karşılaştırıldığında kişi başına ithalat sıralamasında
16., kişi başına ihracat sıralamasında ise 18. sıradadır.
Tarım ve
ormancılık
2%
Balıkçılık
3%
Madencilik ve
taşocakçılığı
8%
İmalat
87%
Şekil 133: TR22 Bölgesi İhracatının Sektörel Dağılımı
170
Bölgedeki ihracatın sektörel dağılımına bakıldığında, 2011 yılında %87 ile imalat sanayinin
ilk sırada olduğu görülmektedir. Madencilik ve taş ocakçılığı ise %8 ile 2. sırada yer
almaktadır. Bölgenin maden kaynakları konusunda potansiyeli düşünüldüğünde, ihracatın
artırılması noktasında mevcut potansiyelin harekete geçirilmesi önem arz etmektedir. Bunun
yanı sıra, tarım ve ormancılık %2 ile düşük bir paya sahiptir. Tarımsal üretimin ön plana
çıktığı Bölge ekonomisinin markalaşmış ve katma değeri yüksek tarımsal ürün üretiminde
uluslararası ölçekte rekabet edebilecek noktaya gelmesi gerekmektedir.
Tarım ve
ormancılıkBalıkçılık
1%
19%
Madencilik
ve
taşocakçılığı
4%
diğer
3%
İmalat
73%
Şekil 134: TR22 Bölgesi İthalatının Sektörel Dağılımı
Bölgedeki ithalatın sektörel dağılımına bakıldığında ise, 2011 yılında 1. sıradaki sektör %73
ile yine imalat sanayisi olmuştur (Şekil 134). İkinci sırada ise %19 ile tarım ve ormancılık
sektörü gelmektedir. Maden ve taş ocakçılığının Bölge ithalatı içerisindeki payı ise %4’tür.
313 317
259
279
212
337
313
205
367
248
kişi başına ihracat
kişi başına ithalat
2007 2008
2009 2010
2011
Şekil 135: TR22 Bölgesi Kişi Başına İhracat ve İthalat ($)
171
2007-2011 arası dönemde kişi başına dış ticaret verilerine bakıldığında, 2009 yılındaki
ekonomik krizin etkisi Bölgede gözlenmektedir. 2008 yılında kişi başına ithalat, kişi başına
ihracattan daha hızlı bir artış gösterirken, 2009 yılına gelindiğinde kişi başına ithalatta,
ihracattan daha hızlı bir düşüş yaşanmıştır. 2009 yılından sonraki toparlanma sürecinde ise
kişi başına ithalatın, kişi başına ihracattan daha hızlı gelişme gösterdiği görülmektedir.
Genellikle ihracatın gerisinde seyreden ithalat rakamları, 2011 yılına gelindiğinde ihracat
rakamlarını geride bırakmıştır.
YERLEŞİM SİSTEMİ VE ALTYAPI
6
6.1
Altyapı
6.1.1 Elektrik Altyapısı
Balıkesir ve Çanakkale illerinin elektrik dağıtımı 01.09.2010 tarihinde özelleştirilmiş olup
Balıkesir genelinde Merkez, Bandırma ve Edremit olmak üzere 3 adet işletme bulunmaktadır.
Bölgede bulunan tüm ilçe ve köylere elektrik dağıtımı yapılmaktadır. Ancak özellikle
Balıkesir köylerindeki mevcut elektrik şebekelerin 80’li yıllarda kurulmuş olması ve bu
şebekelerin ekonomik ömrünün ortalama 30 yıl olmasından dolayı köylerdeki dağıtım
sisteminin yenilenmesi gerekmektedir. Bunun yanında son yıllarda köylerde bulunan süt
sağma, toplama ve soğutma tesislerin sayılarının artması kırsalda elektrik tüketimini büyük
oranda artırmış olup artan ihtiyacı karşılamak üzere gerekli altyapı çalışmalarına başlanmıştır.
BALIKESİR
3.500.000,00
3.000.000,00
2.500.000,00
2.000.000,00
1.500.000,00
1.000.000,00
500.000,00
0,00
ÇANAKKALE
TR22 Bölgesi
Sanayi
işletmesi
tüketimi
(MWh)
Mesken
tüketimi
(MWh)
Ticarethane Diğer tüketim
tüketimi
(MWh)
(MWh)
Şekil 136: Elektrik Tüketim Miktarı (MWh)
Kaynak: UEDAŞ, 2012.
172
5,88
6
4,52
5
4
3
Kişi başına toplam elektrik
tüketimi (MWh)
3,22
2,09
2
1,89
0,78
1
0,64
0,62
0,63
Kişi başına sanayi elektrik
tüketimi (MWh)
Kişi başına mesken elektrik
tüketimi (MWh)
0
BALIKESİR
ÇANAKKALE
TR22 Bölgesi
Şekil 137: Kişi Başına Elektrik Tüketimi (MWh)
45,56%
54,44%
BALIKESİR
ÇANAKKALE
Şekil 138: Toplam Elektrik Tüketiminin Dağılımı
Bölge illerine bakıldığında Balıkesir ilinin toplam abone sayısı ve mesken elektrik tüketimi
miktarının Çanakkale ilinin toplam abone sayısı ve mesken elektrik tüketimi miktarının 2
katından fazla olduğu görülmektedir. Ancak toplam elektrik tüketimi ve kişi başına elektrik
tüketimi miktarına bakıldığında Çanakkale ilinin Balıkesir ilinin üzerinde kaldığı
görülmektedir. Bunun nedeni Çanakkale ilinde demir-çelik, çimento, seramik gibi enerji
yoğun sanayi faaliyetlerinin gerçekleştirilmesidir. Bu durum Bölgede kişi başına düşen
elektrik tüketimini Türkiye ortalamasının da üzerine çıkartmaktadır. 2012 yılında Balıkesir ili
elektrik tüketiminin %37’si sanayi, %31’i mesken tüketimi olup, Çanakkale ilinin elektrik
tüketiminin %77’si sanayi, %10’u mesken tüketimidir.
173
6.1.2 Doğal Gaz Altyapısı
Doğal gazın en önemli özelliği temiz bir yakıt olması ve çevreyi kirletmemesidir. Ucuzluk
sıralamasında en ucuz yakıtlardan biridir. Avrupa'da çok yaygın olarak kullanılan doğal gaz
ülkemizde de 1990'lı yıllarda İstanbul, Ankara, Bursa, Eskişehir ve İzmit'te kullanılmaya
başlanmıştır.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından 2004 yılında Balıkesir doğalgaz dağıtım lisansı
Balıkesir Doğal Gaz Dağıtım A.Ş’ye, Bandırma doğal gaz dağıtım lisansı Bandırma Doğal
Gaz Dağıtım A.Ş.’ye, 2006 yılında ise Çanakkale doğal gaz dağıtım lisansı Çanakkale Doğal
Gaz Dağıtım A.Ş.’ye verilmiştir. Lisans yürürlük tarihinden itibaren lisans hükümleri
dâhilinde 30 yıllık süre için verilmiştir. İlgili mevzuat gereği; lisans alanlarındaki
belediyelerin, doğal gaz dağıtım şirketleriyle %10 ortaklığı bulunmaktadır.
Balıkesir ili ulusal ve uluslararası doğal gaz iletim hatlarına ev sahipliği yapmaktadır. İl
sınırından Botaş ve Nabucco’ya ait ana iletim hatları geçmektedir. Balıkesir ilinden büyük
öneme haiz iki doğalgaz iletim hattı geçmesine rağmen yalnızca Merkez, Susurluk, Bandırma
ve Gönen ilçeleri doğal gazdan yararlanabilmektedir.153 Çanakkale ilinde ise Merkez, Biga,
Çan, Ezine ve Bayramiç ilçelerinde doğal gaz kullanılmaktadır.
169.233
55.824
2012
113.409
TR22 Bölgesi
141.323
41.156
2011
Çanakkale
100.167
Balıkesir
112.948
27.273
2010
85.675
0
50.000
100.000
150.000
200.000
Şekil 139: Doğal Gaz Abone Sayısı
Kaynak: Aksa Doğal Gaz Dağıtım A.Ş., 2012.
153
174
230.035.809,31
63.470.629,56
2012
166.565.179,75
216.000.962,11
TR22 Bölgesi
50.410.386,28
2011
Çanakkale
165.590.575,83
Balıkesir
133.820.574,36
21.418.866,24
2010
112.401.708,12
0,00
100.000.000,00 200.000.000,00 300.000.000,00
Şekil 140: Doğal Gaz Tüketim Miktarı sm3
Kaynak: Aksa Doğal Gaz Dağıtım A.Ş.154
1.780.376,93
608.283,93
2012
1.172.093
1.678.440,82
558.175,82
2011
1.120.265
TR22 Bölgesi
Çanakkale
Balıkesir
1.482.904,47
447.001,47
2010
1.035.903
0
500.000 1.000.000 1.500.000 2.000.000
Şekil 141: Doğal Gaz Hattı Uzunluğu (m)
Kaynak: Aksa Doğal Gaz Dağıtım A.Ş.155
Bölgede 2012 yılında 2010 yılına oranla toplam doğal gaz abonesi sayısında %49,83, doğal
gaz tüketim miktarında %71,90 ve doğal gaz hattı uzunluğunda ise %20,06 oranında artış
gerçekleşmiştir. Özellikle 2011 yılında doğal gaz tüketim miktarlarında ciddi bir artış olduğu
gözlemlenmektedir. 2012 yılında bölgede tüketilen 230.035.809,31 sm3 doğal gazın %72,41’i
154
155
Çanakkale verileri Merkez, Biga, Çan, Ezine, Bayramiç ve Gönen ilçelerini kapsamaktadır.
Çanakkale verileri Merkez, Biga, Çan, Ezine, Bayramiç ve Gönen ilçelerini kapsamaktadır.
175
Balıkesir’de %27,59’u Çanakkale’de tüketilmiştir. Türkiye enerji konusunda dışa bağlı bir
konumdadır. Bu bağlamda arz güvenliğinin sağlanması, dışa bağımlılıktan kaynaklanan
risklerin azaltılması, enerji maliyetlerinin sürdürülebilir kılınması, iklim değişikliği ile
mücadele etkinliğinin artırılması ve çevrenin korunması gibi ulusal stratejik hedefleri
tamamlayan enerji verimliliği kavramı gün geçtikçe önem kazanır hale gelmiştir.
6.1.3 Haberleşme
Balıkesir büyük illerin arasında konumlandığından çeşitli iletişim ağı bağlantı noktalarını
içinde barındırmaktadır. Bu nedenle ilde haberleşme alanındaki yatırımlar konusunda sıkıntı
yaşanmamaktadır. İlde İstanbul-İzmir bağlantısını sağlayan 3 iletişim ağı mevcut olup, bu
alternatifler sayesinde iletişim güvenliği sağlanmış durumdadır. Herhangi birinde çıkabilecek
sorun durumunda fark edilmeyecek sürede diğer ağa yönlendirilme söz konusu olmaktadır. İl
içerisinde Balya ana hatların kesişim noktasını oluşturduğundan Bölge iletişim ağı açısından
önemli bir yere sahiptir.
Son yıllarda fiber kablo hatlarına oldukça önemli yatırımlar yapılmaktadır. Özellikle Bölgede
yoğunluk gösteren rüzgâr enerji santrallerinin merkezlere olan iletişimlerini sağlamada fiber
hatlar tercih edilmektedir.
Tablo 25: Geniş Bant İnternet Abone Sayıları
Yıllar Bölge
xDSL
Fiber
Kablo
Mobil
Diğer
Toplam
120.813
0
5.607
114.815
52
241.287
Çanakkale 60.828
0
0
57.808
27
118.663
TR22
181.641
0
5.607
172.623
79
359.949
Türkiye
6.776.036 267.144 460.451 6.454.801
159.383 14.117.815
Balıkesir
118.134
Balıkesir
2011
2012
2.532
6.215
160.231
61
287.173
Çanakkale 60.103
2.234
0
70.595
32
132.964
TR22
178.237
4.766
6.215
230.826
93
420.137
Türkiye
6.643.299 645.092 500.658 12.161.900 139.665 20.090.614
Kaynak: Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, 2012.
2012 yılında internet abone sayısı 2011 yılına göre Türkiye genelinde %42,30 TR22
Bölgesinde ise %16,72 oranında artış göstermiştir. 2011 yılında bölgemizde fiber internet
176
kullanıcısı yok iken 2012 yılında fiber internet kullanıcılarının sayısı 4.776’yı bulmuştur.
Mobil cihazlardan internete bağlananların sayısı 2012 yılında 2011 yılına göre Türkiye
genelinde %88,41 oranında artarken, bölgemizde %33,71 oranında artış göstermiştir.
Tablo 26: Mobil İletişim İstatistikleri
Yıllar
2010
2011
2012
Bölge
Ön
Ödemeli
Abone
Sayısı
Faturalı
Abone
Sayısı
Toplam
Abone
Sayısı
BTS Sayısı BTS Sayısı
(kule tipi)
(bina tipi)
Balıkesir
683.593
235.203
918.796
309
149
Çanakkale
283.094
104.165
387.259
246
72
TR22
966.687
339.368
1.306.055
555
221
Balıkesir
669.856
290.374
960.230
486
280
Çanakkale
278.373
130.059
408.432
299
92
TR22
948.229
420.433
1.368.662
785
372
Balıkesir
661.408
328.025
989.433
507
306
Çanakkale
267.522
149.952
417.474
309
95
TR22
928.930
477.977
1.406.907
816
401
TR22 Bölgesi’nde mobil telefon kullanıcılarının sayısı 2012 yılında 2010 yılına göre %7,72
oranında artış göstermiştir. Balıkesir ve Çanakkale illerinin her ikisinde de son yıllarda ön
ödemeli abone sayısında azalış görülmekte olup faturalı abone sayısı artmaktadır. Aralık 2012
itibariyle Türkiye’de toplam 67.680.547 adet mobil abone bulunmaktadır. TR22 Bölgesi
mobil abone sayısı Türkiye toplamının %2,07’sine denk gelmektedir.
Tablo 27: Sabit Telefon Abone Sayısı
Yıllar
2008
2009
2010
2011
2012
Balıkesir
361.914
342.340
334.687
314.085
279.888
Çanakkale
155.752
148.135
147.079
140.948
127.398
TR22
517.666
490.475
481.766
455.033
407.286
Türkiye
17.502.205 16.534.356 16.201.466 15.210.846 13.461.701
177
Türkiye genelinde olduğu gibi TR22 Bölgesi’nde de sabit telefon abone sayısında son 5 yılda
azalış gözlemlenmektedir. Abone sayısı 2012 yılında 2008 yılına göre Türkiye genelinde
%23, Bölge genelinde ise %21 oranında azalış göstermiştir. 2012 yılı itibariyle Bölge sabit
telefon abone sayısı, Türkiye genelindeki abone sayısının %3’ünü oluşturmaktadır.
Tablo 28: Fiber Optik Kablo Uzunluğu (km)
Yıllar
2008
2009
2010
2011
2012
Balıkesir
2.422
2.402
2.685
3.000
3.118
Çanakkale
1.775
1.880
1.893
2.355
2.525
TR22
4.197
4.282
4.578
5.355
5.643
Türkiye
112.420
127.296
126.518
150.128
167.921
*Sadece Türk Telekom’dan elde edilen verileri içermektedir. Alternatif işletmecilerin 2012 yılı dördüncü çeyreği
itibarıyla Türkiye genelinde toplam fiber kablo uzunluğu 42.364 km’dir.
Fiber optik kablo uzunluğu 2012 yılında 2008 yılına göre Türkiye genelinde %49,36, TR22
Bölgesi genelinde ise %34,45 oranında artış göstermiştir. 2012 yılı itibariyle Türkiye
genelindeki 167.921 km kablonun %3,36’sı TR22 Bölgesi’nde yer almaktadır.
6.1.4 Ulaşım ve Lojistik
6.1.4.1 Karayolu
TR22 Bölgesi coğrafi konumu itibariyle ulaşım ağları açısından stratejik öneme sahiptir.
İstanbul ve Bursa illeriyle İzmir arasındaki bağlantıyı sağlayan devlet yolu ve İzmirÇanakkale kentlerini bağlayan karayolunun Ayvalık-Edremit bölümü Balıkesir ili sınırları
içerisinde kalmaktadır. Çanakkale, Gelibolu Yarımadası'ndan Edirne ve Tekirdağ üzerinden
Trakya’ya,
Biga
Yarımadası'ndan
Balıkesir
üzerinden
Anadolu'ya
karayolu
ile
bağlanmaktadır.
Bölgede karayolu ulaşımı kısmen yeterli olup bölgenin erişilebilirliğini artırmak için ilave
düzenlemeler ve yatırımlar gerekmektedir. Balıkesir ilinde teknik altyapı eksiklikleri bulunan
mevcut yollar kalite ve güvenlik açısından yeterli seviyede değildir. Ayrıca artan araç trafiği
ve turizm sezonunda yaşanan hareketlilik göz önünde bulundurulduğunda Balıkesir ilinin
karayolu bağlantılarında iyileştirme çalışmaları yapılmalıdır. Çanakkale’de Asya-Avrupa
178
arası
karayolu
bağlantısının
olmayışı
kentin
ulaşılabilirlik
açısından
önemli
problemlerindendir.
Tablo 29: Karayollarının Türü ve Uzunlukları (km)
Bölge
Devlet
Yolu
İl Yolu Otoyol Toplam
Bölünmüş Köy
Yol
yolu
Balıkesir
Çanakkale
TR22
Türkiye
637
508
1.145
31.375
607
546
1.153
31.880
467
255
722
19.066
2.127
1.244
1.054
2.298
65.382
5.011
3.470
8.481
305.227
Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü, 2013.
TR22 Güney Marmara Bölgesi’nde karayolu ulaşımı, 1.145 km devlet yolu, 1.153 km il yolu
ile sağlanmakta olup, bölgenin karayolu ağı kapsamında otoyol bulunmamaktadır. Toplamda
2.298 km karayolu ağının mevcut durumda 722 km’sini bölünmüş yollar oluşturmaktadır.
Ayrıca Balıkesir’de 5.011 km, Çanakkale’de 3.470 km olmak üzere Bölgede toplam 8481 km
köy yolu bulunmaktadır. Balıkesir ilinde bulunan 892 adet köyün 684 adedinin yolu asfalt
olup özellikle dağlık alanda kalan köy yoları ve tali yoların bir plan dâhilinde yenilenmesi
gerekmektedir. Çanakkale ilinde bulunan 565 adet köyden 544 adedinin yolu asfalttır.156
Tablo 30: Devlet ve İl Yollarının Satıh Cinslerine Göre Uzunlukları (km)
Asfalt Yollar
Bölge
Parke
Asfalt Sathi
Toplam
Betonu Kaplama
Stabilize Toprak
Geçit
Toplam
Vermez
Balıkesir
Çanakkale
TR22
Türkiye
267
249
516
13.150
1.069
4
4
1.652
968
799
1.767
46.462
1.235
1.048
2.283
59.612
5
7
12
256
666
1.244
1.054
2.298
63.255
TR22 Bölgesi’nde bulunan 2.298 km devlet ve il yolunun tamamına yakını asfalttır. Türkiye
genelindeki toplam 59.612 km asfalt yolun % 3,8’i Bölgede bulunmaktadır.
156
Balıkesir ve Çanakkale İl Özel İdaresi, 2013.
179
Şekil 142: Bölgedeki Bölünmüş Yol Ağı
Bölge ulaşım ağının geliştirilmesi açısından bölünmüş yol çalışmaları büyük önem arz
etmektedir. Türkiye genelinde bölünmüş yolların toplam karayollarına oranı %29’dur. Bu
oran TR22 Bölgesi’nde önceki yıllarda düşük seviyede iken son yıllarda gerçekleştirilen
bölünmüş yol çalışmalarının sayesinde %31 seviyesine çıkmıştır.
2013 yılı içerisinde tamamlanması planlanan Balıkesir-Havran bölünmüş yol çalışmaları
Edremit Körfezi’ne olan ulaşımın rahatlaması açısından önem taşımaktadır. Bunun yanında
Çanakkale-Ezine-Ayvacık,
Biga-Çan,
Balıkesir-Bigadiç
ve
Gelibolu-Eceabat
yol
çalışmalarının 2013 yılı sonuna, Balıkesir-Dursunbey-Harmancık-Tavşanlı-Kütahya yol
çalışmalarının ise 2015 yılı sonuna dek tamamlanması planlanmaktadır.
180
Şekil 143: Bölgedeki Uluslararası Avrupa Yol Ağı Şebekesi
Uluslararası Ana Trafik Arterleri Oluşturulması Deklarasyonu (AGR), Birleşmiş Milletler
Avrupa Ekonomik Komisyonu tarafından hazırlanmıştır. AGR, Uluslararası Yol Ağının
Güneydoğu Avrupa uzantısında yer alan Türkiye’ye Avrupa’dan iki ana arter girmektedir.
Bunlar Bulgaristan sınırından (Kapıkule) giren E-80 ile Yunanistan sınırından (İpsala) giren
E-90 numaralı arterlerdir.157 Bu iki ana güzergâh, Anadolu üzerinden Türkiye’nin güney ve
doğu sınırındaki Ortadoğu ve Asya uluslararası yol ağlarına ulaşmaktadır. Çanakkale iline
bağlı Gelibolu, Eceabat, Lapseki ilçeleri E-90 numaralı arter üzerinde bulunmakta olup, bu
artere ek olarak E-87 ve E-881 arterleri de Bölge sınırları içinde yer almaktadır.
Şekil 144: Bölgedeki Türkiye TEM Yol Ağı
157
Karayolları Genel Müdürlüğü,
http://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Kurumsal/UluslararasiProjeler/EYollar.aspx, 13.03.2013.
181
Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu’nun (UN/ECE) teknik ve idari desteğiyle
1977 yılında kurulmuş bir alt bölgesel işbirliği projesi olan Trans-Avrupa Kuzey-Güney
Otoyolu (TEM) Projesi, Avrupa ulaştırma tarihinin en eski ve en gelişmiş bölgesel altyapı
projelerinden birisidir. TEM Projesi kapsamında yer alan yolların büyük bölümü aynı
zamanda Uluslararası Avrupa Yol Ağı Şebekesinin bir parçasıdır.158 Türkiye TEM yol ağının
250.000
10.000.000
9.000.000
8.000.000
7.000.000
6.000.000
5.000.000
4.000.000
3.000.000
2.000.000
1.000.000
0
200.000
150.000
100.000
50.000
0
2009
2010
2011
Balıkesir
Çanakkale
TR22 Bölgesi
Türkiye
Balıkesir-Çanakkale-TR22 Bölgesi
bir parçası olan Bursa-Balıkesir-İzmir güzergâhı Bölge sınırları içinde bulunmaktadır.
2012
Şekil 145: Otomobil Sayısı
Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, 2013.
125
124
125
118
120
121
117
115
114
110
109
107
114
Çanakkale
109
TR22 Bölgesi
105
100
101
100
Balıkesir
Türkiye
103
102
9798
95
2009
2010
2011
2012
Şekil 146: Bin Kişi Başına Düşen Otomobil Sayısı
Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, 2013.
158
Karayolları Genel Müdürlüğü,
http://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Kurumsal/UluslararasiProjeler/Tem.aspx, 13.03.2013.
182
Kişi başına düşen otomobil sayısı 2012 yılında 2009 yılına göre Türkiye genelinde %16,
TR22 Bölgesi’nde ise %24 oranında artış göstermiştir. 2012 yılı verilerine göre Bölgede bin
kişi başına düşen otomobil sayısı Türkiye ortalamasının üzerindedir.
6.1.4.1.1 Gebze-Orhangazi-İzmir Otoyolu Projesi
Türkiye’de 2012 yılı itibariyle işletmeye açık toplam otoyol uzunluğu 2.127 km olmasına
rağmen TR22 Düzey 2 Bölgesi’nde otoyol bulunmamaktadır. Ancak Balıkesir ili, sözleşmesi
27.09.2010 tarihinde imzalanan Gebze-Orhangazi-İzmir Otoyolu projesi güzergâhı üzerinde
yer almaktadır.
Gebze, Orhangazi, Bursa ve İzmir’in bir otoyol ile bağlanması, Ulaştırma, Denizcilik ve
Haberleşme Bakanlığı, Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM) tarafından 1990’lı yıllardan bu
yana planlanmaktadır. KGM, 22 yıl 4 ay sürecek olan Yap-İşlet-Devret (YİD) Sözleşmesi
kapsamında OTOYOL A.Ş.’yi (Otoyol Yatırım ve İşletme A.Ş.) Gebze-Orhangazi-İzmir
Otoyolu’nu projelendirmek, inşa etmek ve işletmek üzere tayin etmiştir. Proje, yaklaşık 3 km
uzunluğunda İzmit Körfezi Asma Köprüsü ve yaklaşık 46 km uzunluğundaki bağlantı yolları
ile toplam 377 km’lik yeni otoyol yapımını içermektedir.159 Otoyolun Gebze-Dilovası
bölümünde TEM Otoyolu'ndan ayrılarak İzmit Körfezi'ni asma köprüyle (İzmit Körfez
Köprüsü) geçip oradan da Bursa Orhangazi- Bursa- Balıkesir Savaştepe hattı üzerinden
İzmir'e ulaşması planlanmaktadır.
Otoyolun, mevcut karayolu ağındaki artan araç trafik baskısını hafifletmesi ve ulaşım süresini
önemli oranda kısaltması öngörülmektedir. Böylece, işgücünden, harcanan yakıttan ve
seyahat süresinden önemli ölçüde tasarruf sağlanacak, kentlerdeki ve ilçelerdeki trafik
yoğunluğu azalacak, dolayısıyla ulaşım güvenli hale gelecek ve ekonomik verimlilik
artacaktır. İnşaat öncesi çalışmalar, tüm kısımlarda kamulaştırmaya paralel olarak 2011
yılında başlatılmıştır. Otoyolun Gebze-İznik Güney kavşağı arasının, yaklaşık 3,5 yıl veya
altında tamamlanması hedeflenirken, otoyolun tamamının inşaatının 7 yılda bitirilmesi
planlanmaktadır. Otoyol gövdesi, 3 şerit gidiş, 3 şerit geliş olmak üzere toplam 6 şeritli ve
ortalama 120 km/saat hıza uygun tasarlanmaktadır.160
İstanbul ve İzmir arasındaki güzergâh ticaret ve iç turizm açısından yoğun olarak
kullanılmaktadır. Bu projenin tamamlanmasıyla Balıkesir’den İstanbul ve İzmir’e ulaşım
159
160
Gebze – Orhangazi –İzmir Otoyolu (GOIO) Projesi, Proje Tanıtım Broşürü, 2012.
Gebze – Orhangazi –İzmir Otoyolu (GOIO) Projesi, Proje Tanıtım Broşürü, 2012.
183
süresi büyük ölçüde kısalacaktır. Bu sayede Balıkesir ilinin gerek turizm gerekse sanayi
alanında yatırımcılar için daha cazip hale gelmesi beklenmektedir.
6.1.4.1.2 Kınalı-Tekirdağ-Çanakkale-Savaştepe Otoyolu Projesi
Henüz sözleşmesi imzalanmayan ancak yapılması planlanan, İstanbul'un trafik sorununa
çözümün de bir parçası olan Kınalı-Tekirdağ-Çanakkale-Savaştepe Otoyolu Projesi,
Avrupa'dan gelerek Ege ve Akdeniz'e akacak trafiğin Çanakkale üzerinden geçmesini
sağlayacaktır. Çanakkale Boğazı’nı asma bir köprüyle geçmesi planlanan otoyolun,
Balıkesir'in
Savaştepe
ilçesinde
“Gebze-Orhangazi-İzmir
Otoyolu”
ile
birleşmesi
öngörülmektedir. Otoyol, aynı zamanda yapımı planlanan bir başka proje olan 'Kuzey
Marmara Otoyolu ve 3. Boğaz Köprüsü' projesiyle de bütünleştirilecektir. Bu sayede hem
TR22 Bölgesi’nin iki ili olan Çanakkale ve Balıkesir arasındaki ulaşım süresi kısalacak, hem
de Bölgenin çevre illerle olan ulaşımının rahatlamasına katkıda bulunulacaktır. Aynı zamanda
Çanakkale, Avrupa’yı Asya’ya bağlayan güzergâhta İstanbul’un alternatifi olacaktır.
Şekil 147: Bölgeyi İlgilendiren Otoyol Projeleri
6.1.4.2 Denizyolu
TR22 Güney Marmara Bölgesi, Ege Denizi ve Marmara Denizi’ne kıyısı bulunması nedeniyle
ulusal ve uluslararası yük ve yolcu taşımacılığında büyük öneme sahiptir. Balıkesir ili 291
km, Çanakkale ili ise 671 km kıyı uzunluğuna sahiptir. Ancak mevcut deniz yolu altyapısı;
yolcu ve yük taşımacılığında potansiyelinin çok altındadır. Bölge limanlarına gelen gemi
sayısına oranla yapılan elleçleme miktarı düşük seviyede kalmaktadır. Gerekli altyapı
184
yatırımları ile birlikte yolcu kapasitesinin ve denizyoluyla ulaşılabilen il sayısının arttırılması
önem arz etmektedir. Yük taşımacılığında ise; limanların altyapısı geliştirilerek modern
lojistik uygulamalara geçilmelidir.
Deniz yolu ulaşım olanakları konusunda Bandırma, önemli bir potansiyele sahiptir. Gelişmiş
ve donanımlı limanı ile Marmara Bölgesi’nin denize açılan kapısı konumundadır. Bandırmaİstanbul arasındaki uzaklık 64 mildir. 1998 yılında başlatılan İstanbul-Bandırma arasındaki
hızlı feribot ve deniz otobüsü seferleri, Bandırma-İstanbul arasındaki ulaşımda büyük kolaylık
sağlamaktadır. Yaz aylarında karşılıklı haftaiçi dört, haftasonu altı seferi bulan yoğun taşıma
programı ile iki saat gibi kısa bir sürede, İstanbul’a ulaşmak mümkün olmaktadır.
Bandırma’dan düzenli olarak her gün Tekirdağ ve İstanbul'a Ro-Ro gemisi seferleri
yapılmaktadır. Ayrıca Marmara Adası, Paşalimanı Adası ve Türkeli (Avşa) Adasına da
günlük yolcu taşıma amaçlı seferler düzenlenmektedir.161
Çanakkale sahip olduğu coğrafi konum itibariyle deniz ulaşımı kullanım oranının yüksek
olduğu bir ildir. Sahip olunan Çanakkale Boğazı ulusal ve uluslararası gemi taşımacılığında
büyük öneme sahiptir. İlde bulunan iskele ve limanlar aracılığıyla yolcu ve yük taşımacılığı
yapılmakla birlikte bu iskele ve limanların altyapılarında yetersizlikler bulunmaktadır.
Şekil 148: Çanakkale Liman Haritası
Kaynak: UBAK 2012 yılı verileri kullanılarak üretilmiştir.
161
185
Çanakkale Boğazı’ndan yıllık yaklaşık 45.000-50.000 arası sayıdaki gemi geçişi, Boğaz’da
yoğun deniz trafiğine neden olmaktadır. Boğazın en yoğun olduğu aylar; genellikle yaz
aylarıdır. Çanakkale’ de deniz ulaşımı yük taşımacılığının yanında yolcu taşımacılığı amaçlı
olarak da kullanılmaktadır. Çanakkale Merkez-Kilitbahir, Merkez-Eceabat, Lapseki-Gelibolu,
Çardak-Gelibolu arasında günlük yolcu taşımacılığı yoğun şekilde yapılmaktadır. Ayrıca
Gökçeada ve Bozcaada için de günün belirli saatlerinde yolcu gemileri kalkmaktadır.162
Çanakkale Merkez İlçede 7 metrelik deniz derinliğine ve 90 metrelik uzunluğa sahip küçük
ölçekli bir liman bulunmaktadır. Bu liman yaklaşık 3000 gros tonluk gemilere hizmet
vermekte olup, buraya yanaşan gemiler genelde günü birlik veya birkaç günlük yükleme
boşaltma yapabilmektedir. Bununla beraber Kepez Beldesi’ndeki 214 metre uzunluğunda ve
24 metre genişliğindeki Kepez Limanı Bölgenin önemli ihracat merkezlerinden biridir. İl
sınırları içinde kamuya ait bu yatırımın yanında Ezine İlçesi, Mahmudiye Beldesi sahilinde
Akçansa Çimento Fabrikasına ait yükleme-boşaltma iskelesi bulunmaktadır. Bu iskele; yıllık
350.000 ton karışık yük (çimento ürünleri ve işletmede kullanılan her türlü hammadde)
yükleme-boşaltma ve 6.000.000 ton dökme çimento yükleme-boşaltma kapasitesine sahiptir.
Biga İlçesi, Değirmencik Köyü altında faaliyet gösteren İçdaş A.Ş.’nin 1.350 DWT’nun
üzerinde gemilere hizmet verebilecek iki adet iskelesi bulunmaktadır.163
8.908.287
9.000.000
8.000.000
7.000.000
6.000.000
5.000.000
4.000.000
3.000.000
2.000.000
1.000.000
0
5.507.749
5.194.398
1.471.029
316
36.886
0
380
0
28.096
Şekil 149: Limanlarda Gerçekleştirilen Toplam Elleçleme Miktarı (Ton)
Kaynak: Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Deniz Ticareti Genel Müdürlüğü, 2012.
162
163
186
2012 yılı verilerine göre Bölge limanları elleçleme miktarının %42,13 Karabiga, %26,04’ü
Bandırma, %24,56’sı Çanakkale, %6,96’sı Marmara Adası limanlarında gerçekleşmiştir.
Ayvalık, Erdek, Bozcaada ve Gelibolu limanları elleçleme miktarları düşük seviyede kalırken,
Edremit ve Gökçeada limanlarında elleçleme gerçekleşmemiştir. Bölgede toplam 21.147.141
ton elleçleme yapılmış olup, bu değer 387.426.232 ton olan Türkiye toplamının %5,46’sını
oluşturmaktadır.164
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
39,29%
23,74%
11,34%
1,77% 0,03% 0,08% 1,39% 0,10% 0,42% 0,30% 1,99% 0,14%
10,19%
0,35% 0,10%
2,65%
6,10%
Şekil 150: Kabotajda Taşınan Yolcu Sayısı
Bölge limanları ve iskeleleri aracılığıyla yapılan yolcu taşımacılığının %39,29’u ÇanakkaleEceabat hattında, %23,74’ü Gelibolu-Lapseki hattında, %11,34’ü Gelibolu-Çardak hattında,
%10,19’u ise Çanakkale-Kilitbahir hattında gerçekleşmiştir. Marmara Havzasında en çok
yolcu taşımacılığı Ambarlı-Bandırma hattında gerçekleşmiştir. 2011 yılında TR22 Bölgesi
limanları ve iskeleleri aracılığıyla 9.463.160 adet yolcu taşınmış olup, bu değer Türkiye
toplamı olan 156.796.053 adetin %6,04’ünü oluşturmaktadır.
164
Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Deniz Ticareti Genel Müdürlüğü, Deniz Ticareti 2012
İstatistikleri, 2013.
187
1.800
40
1.600
35
1.400
30
1.200
25
1.000
20
800
15
600
10
400
5
200
0
Türkiye
Çanakkale
45
0
2008
2009
2010
2011
Çanakkale
2012
Türkiye
Şekil 151: Kruvaziyer Gemi Sayısı
Kültür ve Turizm Bakanlığı‘nın hazırladığı Türkiye Turizm Stratejisi 2023‘de Türkiye’ye
gelen turistlerin daha uzun süre konaklamalarını sağlamak ve gelen nitelikli turist sayısını
arttırabilmek için turizm potansiyeli yüksek bölgelerde kruvaziyer yolcu taşımacılığına
yönelik gereken alt ve üstyapının hızla tamamlanması ve kruvaziyer limanlarının turizme
açılması planlanmıştır. Bu çerçevede, Çanakkale kruvaziyer limanının mevcut kapasitesinin
geliştirilmesi ile gelecek turist sayısında büyük oranda artış sağlanacaktır.165
Ulaşım
imkânlarının
yetersizliği
TR22
Bölgesi’nin
turizm
açısından
en
önemli
eksikliklerinden biridir. Balıkesir ve Çanakkale illeri denize kıyısı olmasına rağmen deniz
ulaşımından yeterli ölçüde faydalanmamaktadır. Bölgenin kendi ilçeleri arasındaki deniz
ulaşımı da zayıf kalmaktadır. Özellikle Adalara ulaşım süresinin çok uzun olması ve sefer
sayılarının yetersizliği buralarda eğitim, sağlık, ticaret vb. sektörlerin geri kalmasına sebep
olmaktadır.
6.1.4.3 Demiryolu
Balıkesir il merkezi Türkiye demiryolları ulaşım ağında yer almakta olup Ankara’yı İzmir’e
bağlayan demiryolu üzerinde bir transit merkezi durumundadır. Balıkesir ilindeki demiryolu
165
http://www.kugm.gov.tr/BLSM_WIYS/DLH/tr/DOKUMAN_SOL_MENU/Master_Plan_Calismalari/20
110527_122423_10288_1_10315.pdf, 14.06.2013.
188
uzunluğu, 280 km ile 9642 km olan Türkiye demiryolu hattının %2,9’una tekabül etmektedir.
Bölgedeki mevcut demiryolu hattının tamamı Balıkesir ilindedir. Çanakkale ilinde demiryolu
bulunmamaktadır.
Balıkesir ili kuzey güney aksında, Bandırma limanı ile bütünleşmiş şekilde çalışan Bandırma
İstasyonu ile başlayıp Balıkesir-Soma-Manisa-İzmir’e kadar ulaşan demiryolu hattına
sahiptir. Bölgeden doğu istikametine devam eden demiryolu hattı ise Alanyurt istasyonundan
ayrılarak Eskişehir-Ankara ve Afyon-Konya kentlerine ulaşmaktadır166
Mevcut demiryolu ağı taşıma ağırlıklı çalışmakta olup kapasite ve sefer sayıları açısından ilin
potansiyelinin altında kalmaktadır. Yolcu taşımacılığının özendirilmesi ve mevcut demiryolu
ağının çağa uygun hale getirilmesi gerekmektedir.
Şekil 152: Türkiye Mevcut ve Yapımı Planlanan Demiryolu Ağı
Kaynak: Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, 2012.
Geliştirilen stratejiler ve belirlenen hedefler doğrultusunda şekillenecek olan demiryolu
sektörünün, 2023 yılında diğer ulaştırma türleriyle bütünleşik ve yurt geneline yayılmış
yaklaşık 30.000 km demiryolu ağı ile ülke içerisinde ve uluslararası ulaştırma koridorlarında
yük taşımacılığında önemli bir noktaya geleceği öngörülmektedir. Yapılacak yüksek hızlı
demiryolu hatları ile konforlu ve hızlı seyahat imkânı sağlanacak ve demiryolları daha çok
166
Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü, 2010-2014 Stratejik Planı, 2009.
189
tercih edilen bir ulaşım sistemi olacaktır. Türkiye’nin doğu-batı ve kuzey-güney ulaşım
koridorları boyunca, özellikle büyük kentleri ve turizm bölgelerini birbirine bağlayan,
konforlu, güvenilir ve hızlı bir ulaşım sağlamak için 2023 yılına kadar toplam 10.000 km
uzunluğunda yüksek hızlı demiryolu hatları yapılması hedeflenmektedir. 167 2023 yılına kadar
yapımı planlanan yüksek hızlı demiryolu hatlarından biri de Bölgeyi ilgilendiren BursaBalıkesir-İzmir hattıdır. Gerek yolcu taşımacılığı gerekse Bölge ekonomisinin girdileri ile
üretilen mamullerin iç ve dış pazarlara ulaştırılması açısından söz konusu proje büyük önem
arz etmektedir.
Bölgeyi ilgilendiren önemli bir proje olan “Bandırma-Bursa-Ayazma-Osmaneli Hızlı Tren
Hattı” ile Ankara, İzmir, İstanbul ve Bursa gibi metropollerin arasındaki ulaşımın
kolaylaştırılması
ve
seyahat
süresinin
azaltılması
hedeflenmektedir.
Projenin
tamamlanmasıyla anahat üzerindeki mevcut işletim sorunları ortadan kaldırılarak Asya ve
Avrupa arasında doğrudan bağlantının aynı standartlarda sağlanması planlanmaktadır. Bir
diğer hedef ise Bölgede karayolu taşımacılığındaki yoğunluktan kaynaklanan trafik kazalarını,
hava kirliliği gibi sorunları azaltarak daha güvenli ve konforlu bir ulaşımın sağlanmasıdır.
Projenin ilk adımı olarak Bursa-Yenişehir Hızlı Tren Projesi’nin altyapı ihalesi gerçekleşmiş
olup yapım çalışmalarına başlanmıştır. Ayrıca Bursa-Yenişehir Hattı’nın devamı olan ve
Yenişehir’i Ankara-İstanbul Hızlı Tren Hattına bağlayacak Yenişehir-Osmaneli-Bilecik
kesimi için yapım ihalesine çıkılması planlanmaktadır.168
Ayrıca Bandırma ve İzmir arasında yapımı planlanan çift yönlü toplam 245 km
uzunluğundaki demiryolu hattının etüt çalışmaları tamamlanmıştır. Demiryolunun BandırmaSusurluk-Balıkesir-Soma-Bergama hattı üzerinden Çandarlı Limanı ve Aliağa’ya ulaşması
planlanmaktadır.169
6.1.4.4 Havayolu
TR22 Güney Marmara Bölgesi’nde Balıkesir Merkez Havaalanı, Balıkesir Koca Seyit
Havaalanı, Çanakkale Havaalanı ve Gökçeada Havaalanı olmak üzere sivil havacılıkta
kullanılan dört adet havaalanı bulunmaktadır.
167
UBAK, Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi Hedef 2023, 2012.
http://hizlitren.tcdd.gov.tr/home/detail/?id=22, 11.05.2013.
169
http://www.aygm.gov.tr/BLSM_WIYS/DLH/tr/DOKUMAN_SOL_MENU/Demiryollari/Demiryolu_Ye
ni/20130625_113924_10288_1_10315.html, 11.05.2013.
168
190
1995 yılında hizmete giren Çanakkale Havaalanı TR22 Güney Marmara Bölgesi’nin ilk sivil
havaalanıdır. 2008 yılında yeni terminal ve yeni apron inşası ile genişletilmiş ve gerek yolcu
hizmetleri gerekse uçaklara verilen hizmetler için daha verimli hale getirilmiştir. 26 Temmuz
2010`da yapımına başlanılan Hava Alanı Kurtarma ve Yangınla Mücadele Binası (ARFF)
inşaatı tamamlanmış olup 2011 Temmuz ayında teslim alınmış ve hizmete verilmiştir. 20
Mart 2013 tarihinde havaalanı pist genişletme ve uzatma çalışmaları için tadilata girmiş olup
geçici süreliğine hizmete kapanmıştır. Havaalanının 2014 yılı başı itibariyle tekrar faaliyet
geçmesi beklenmektedir. Hava meydanı iç hat seferlerine açık olup, özel durum gerektiren
hallerde dış uçuşlar da olmuştur. Yıllık 300.000 yolcu kapasitesi ile hem sivil hem de askeri
kategoride hizmet veren Çanakkale Havaalanı 1800x30 m ebadında bir adet beton kaplama
piste sahip olup şehir merkezine uzaklığı 10 km’dir. 170
Çanakkale’nin Gökçeada ilçesinde sivil bir havaalanı bulunmaktadır. Sadece insani yardım
amaçlı uçuşlara yönelik hizmet veren olan Gökçeada Havaalanı 2010 yılında açılmıştır. Yaz
aylarında turizm amaçlı da kullanılmaktadır. İlçe merkezine 2,5 km uzaklıkta olan havaalanı,
1.200 m²’lik terminal binasına sahiptir.
Bölgenin diğer önemli havayolu bağlantı noktası ise Balıkesir’in Edremit ilçesinde bulunan
Balıkesir Koca Seyit Havaalanı’dır. DHMİ Balıkesir Kocaseyit Havalimanı Müdürlüğü 1997
yılında yapımı tamamlanıp DHMİ Genel Müdürlüğü’ne devredilerek uçuş trafiğine açılmıştır.
Pistin ve terminal binasının küçük olmasından dolayı yeterli hizmeti veremeyen havaalanı 4
Aralık 2008 tarihinde başlanan genişletme çalışmalarıyla 19 Haziran 2010 tarihinde
tamamlanmasıyla uluslararası standartlara uygun hale getirilmiştir.171 Yılda 120.000 yolcu
kapasitesiyle yalnız sivil kategoride hizmet vermekte olan havaalanı 3000x45 metre
boyutlarında piste sahiptir. Ayvalık, Altınoluk, Akçay, Burhaniye, Küçükkuyu, Dikili gibi
tatil merkezlerine yakın olan havaalanı daha çok Bölgeye turizm amaçlı gelen yolcular
tarafından kullanıldığından, yaz aylarında oldukça faaldir. Genişletme çalışmalarının devam
ettiği havaalanından mevcut durumda Ankara ve İstanbul’a seferler düzenlenmektedir. Pist ve
terminal uluslararası uçuş standartlarına kavuşturulmasına rağmen havaalanının halen yurtdışı
bağlantısı bulunmamaktadır.
170
171
Devlet Hava Meydanları İşletmesi Verileri, 2012.
http://www.korfez.dhmi.gov.tr/havaalanlari/sayfa.aspx?hv=16&mnu=1953, 11.05.2013.
191
Bölgede yer alan Balıkesir Merkez Havaalanı 1998 yılında hizmete girmiş, 2001’de sivil hava
trafiğine kapatılıp uzun süre yalnız askeri uçuşlar için kullanıldıktan sonra 2007’de tekrar sivil
uçuşlara açılmıştır. Balıkesir Merkez’e 5 km mesafede bulunan havaalanı 2.990x44 metre
boyutlarında pist ve 330 m² büyüklüğünde terminal binasına sahiptir. Hem askeri hem de sivil
kategoride hizmet veren havaalanından normal şartlarda haftanın 3 günü Ankara’ ya düzenli
olarak seferler gerçekleştirilmekle birlikte mevcut durumda pist genişletme çalışmaları
dolayısıyla uçuş gerçekleşmemektedir.
Tablo 31: Havaalanları Uçak Trafiği (Adet)
Havalimanları
2011
2012
İç Hat
Dış Hat
Toplam
İç Hat
Dış Hat
Toplam
313
0
313
346
0
346
Balıkesir Koca Seyit 2.499
33
2.532
3.288
40
3.328
Çanakkale
2.680
19
2.699
2.482
19
2.501
Gökçeada
132
0
132
182
0
182
TR22 Bölgesi
5.624
52
5.676
6.298
59
6.357
Türkiye Geneli
579.488
462.881
1.042.369
600.818
492.229
1.093.047
Balıkesir Merkez
Kaynak: Devlet Hava Meydanları İşletmesi, 2012.
Tablo 32: Havaalanları Yıllık Yolcu Trafiği (Kişi)
Havalimanları
2011
2012
İç Hat
Dış Hat
Toplam
İç Hat
Dış Hat
Toplam
6.674
0
6.674
11.573
0
11.573
56.933
2.723
59.656
46.180
415
46.595
Çanakkale
60.543
0
60.543
49.240
0
49.240
Gökçeada
1.106
0
1.106
1.666
0
1.666
TR 22 Bölgesi
125.256
2.723
127.979
108.659
415
109.074
Türkiye Geneli
58.258.324 59.362.145 117.620.469 64.721.316 65.630.304 130.351.620
Balıkesir Merkez
Balıkesir
Koca
Seyit
192
Tablo 33: Havaalanları Yük Trafiği ( Bagaj+Kargo+Posta/Ton)
Havalimanları
2011
İç Hat
2012
Dış Hat
Toplam
İç Hat
48
100,9
482
371
Dış Hat
Toplam
Balıkesir Merkez
48
Balıkesir Koca Seyit
452
Çanakkale
421
421
394,3
394,3
Gökçeada
9
9
16,6
16,6
TR 22 Bölgesi
930
960
882,8
Türkiye Geneli
617.834 1.631.639 2.249.473 633.076 1.616.057,6 2.249.133,7
30
30
100,9
9,1
9,1
380,1
891,9
2012 verilerine göre Bölge havaalanları aracılığıyla gerçekleşen iç hat uçuşları Türkiye
genelindeki iç hat uçuşlarının %1,04’üne karşılık gelmektedir. Bölgede en çok uçak trafiği
yaşanan havaalanı Balıkesir Koca Seyit Havaalanıdır. Havaalanlarına gelen-giden toplam
yolcu sayılarına bakıldığında Bölgede en çok yolcu trafiğinin Çanakkale Havaalanı’nda
gerçekleştiği görülmektedir. Dış hat yolcu taşımacılığı ise yalnızca Balıkesir Koca Seyit
Havaalanı aracılığıyla gerçekleştirilmiştir. Bölgede iç hatlarda taşınan yolcu sayısı Türkiye
genelinde iç hatlarda taşınan yolcu sayısının %0,16’sına tekabül etmektedir. Bölgede en çok
yük trafiği ise Çanakkale Havaalanında gerçekleşmektedir.
Bölge havaalanlarından Ankara ve İstanbul dışındaki illere seferler düzenlenmemesi ve bu iki
ile düzenlenen sefer sayılarının az olması Bölgenin ulaşım imkânlarını büyük ölçüde
kısıtlamaktadır. Havaalanlarının geliştirilmesi, uluslararası hava trafiğine açılması ve
havayolunun diğer ulaşım yollarıyla birbirini tamamlar bir yapıya dönüştürülmesi halinde,
hava ulaşımı Bölge için önemli bir seçenek haline gelecek ve bölgenin erişilebilirliğini
artıracaktır.
6.1.4.5 Lojistik
Lojistik merkez ile etkin karayolu ulaşımı olan ve kent merkezlerinin dışındaki alanlarda,
lojistikçilerin ihtiyaçlarına cevap verebilecek özellikte merkezler oluşturulması, teknolojik ve
ekonomik gelişmelere uygun olarak, özellikle organize sanayi bölgelerine yakın ve yük
potansiyeli yüksek olan bölgelerin de yeniden yapılandırılmaları amaçlanmıştır.
193
Lojistik merkezlerin öncelikle, organize sanayi bölgeleriyle bağlantılı olarak yük taşıma
potansiyelinin yoğun olduğu toplam 19 merkezde inşa edilmesi planlanmıştır.172
Şekil 153: Türkiye Genelindeki Lojistik Merkezler
Kaynak: www.ubak.gov.tr, 2012.
Balıkesir “TCDD Gökköy Lojistik Köyü” kurulması çalışmalarına devam edilmekte olup
Lojistik Köyün, Ege ve Marmara Bölgesi’nin önemli taşıma üslerinden biri haline geleceği
öngörülmektedir. İnşaat aşaması %70 civarında tamamlanmış olup 2014 yılında lojistik
merkezin hizmete açılması planlanmaktadır. Balıkesir Organize Sanayi Bölgesi karşısında
200 dönüm arazi üzerine kurulacak lojistik köy mevcut ulaşım seçeneklerinin yanı sıra,
Tekirdağ-Bandırma Trenferi Projesi (trenlerin feribotla deniz üzerinde bir yerden başka yere
taşınması) ve Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu Projesiyle bütünleşmiş olacaktır. Böylece
Bölgeden yüklenen ürünler, Avrupa ve Orta Asya’ya kadar kesintisiz ulaşma fırsatına sahip
olacaktır. Otomobil, konteyner, sunta, mermer, sentetik malzemeler, kömür, askeri yükler,
demir, sanayi ürünleri yanı sıra gıda maddesi olarak et, süt, kuru gıda, içecek maddeleri
Balıkesir’deki lojistik köyden yüklenip yurtiçi ve yurtdışına taşınacaktır.
Lojistik köy kapsamında konteyner yükleme boşaltma ve stok alanları, gümrüklü sahalar,
müşteri ofisleri, otopark, tır parkı, bankalar, restoranlar, oteller, bakım onarım ve yıkama
tesisleri, akaryakıt istasyonları, antrepolar, tren teşkil kabul ve sevk yolları yer almaktadır.
172
http://www.ubak.gov.tr/BLSM_WIYS/UBAK/tr/dokuman_ust_menu/projeler_faaliyetler/20130319_101
534_204_1_64.pdf, 13.05.2013, 15.06.2013.
194
Gökköy Lojistik Köyü ile Balıkesir Tren Garı arasında ulaşımın daha sağlıklı hale gelebilmesi
için mevcut demiryolu hattı çift hale getirilecektir. Mevcut durumda maden taşımacılığı şehir
merkezinde kirlilik oluşturduğu için madenlerin merkezden geçişine izin verilmemektedir.
Lojistik köyün açılmasıyla birlikte maden taşımacılığındaki bu sorunun ortadan kaldırılıp
yolcu taşıma işleminin aynı şekilde gardan devam etmesi planlanmaktadır.173
Bölge ulaşım ağı açısından önem taşıyan projelerden biri de TOBB’un öncülüğünde ve
Ulaştırma Bakanlığı’nın desteğiyle yürütülen Büyük Anadolu Lojistik Organizasyonlar
(BALO) projesidir. Kayseri-Ankara tarafından gelen demiryolu ile Adana tarafından gelen
demir yolunun Kütahya’da, bu birleşen yolun da İzmir, Manisa tarafından gelen tren yoluyla
Balıkesir’de birleşmesinin ihracatı hızlandırmak ve ihracat lojistiğini ucuzlaştırmak için
kullanılması hedeflenmektedir. Bu sayede Avrupa’ya gönderilen ihraç mallarının ulaşım
süresi ve maliyetlerinin yarıya düşürülerek İstanbul’un yükünün hafifletilebileceği
öngörülmektedir. Bu kapsamda yurtiçindeki toplama merkezlerinden konteynerlerle alınan
yükler tren seferleriyle Anadolu ve Avrupa yakasındaki yük birleştirme merkezlerinde
toplanacak ve gideceği şehirlere göre ayrıştırıldıktan sonra Avrupa’daki lojistik kentlere
ulaştırılacaktır. Bandırma ilçesi Anadolu yük birleştirme merkezi olacak, burada toplanan
yükler Bandırma Limanından Tekirdağ’a denizyoluyla ulaşarak Avrupa’ ya yol alacaktır.174
Bu projenin hayata geçmesiyle Bandırma ilçesi başta olmak üzere Balıkesir’in stratejik
anlamda daha fazla önem kazanacağı öngörülmektedir.
6.2
Yerleşim ve Kentleşme
6.2.1 Bölgede Kentleşme Oranı
Dokuzuncu ve Onuncu Kalkınma Planı’nda kentlerin yaşam standartlarının yükseltilmesi ve
sürdürülebilir gelişmenin sağlanması gerekliliği vurgulanmaktadır. Kentlerin kalkınma hızını
artıracak yatırımlar için uygun mekanlar sunması, sanayi ve hizmet sektörlerinin gelişme için
aradığı ortamların kentlerde karşılık bulması, kentleşme ile kalkınma arasındaki bağı
göstermektedir.
173
174
TCDD, Balıkesir Gökküy Lojistik Merkezi (Köyü) Oluşturulması İşi Durum Raporu, 2012.
Büyük Anadolu Lojistik Organizasyonlar, www.balo.tc, 15.04.2013.
195
Ülke geneline bakıldığında kentleşme oranının sürekli artmakta olduğu görülmektedir.
Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal İşler Dairesi tarafından yapılan araştırmanın175
verilerine göre Türkiye’de 1950 yılındaki kentleşme oranı %24,8 iken bu oran 1985’te 52,4’e,
2010 yılında ise 70,5’e ulaşmıştır. 1950-2030 yılları arasındaki kırsal ve kentsel nüfus
eğilimine yer verilmiş olup 2025 yılında ülke genelindeki kentleşme oranının %81,2, 2030
yılında ise %83,1 olacağı öngörülmektedir.176
Kırsal Nüfus
1950
1955
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2011
2015
2020
2025
2030
Kentsel Nüfus
Şekil 154: 2030 Yılı Türkiye’de Kentsel ve Kırsal Nüfus Projeksiyonu
Kaynak: Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal İşler Dairesi, 2011.
Balıkesir ve Çanakkale’nin kentleşme süreci yaşanan gelişmelere bağlı olarak ülke düzeyi ile
benzerlik taşımaktadır. Ancak Bölgede yer alan sit alanları mekansal kararların
şekillendirilmesi açısından kentleşme süreçlerinde yönlendirici olmaktadır.
175
Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal İşler Bölümü (United Nations Department of Economic and Social
Affairs), World Population Prospects: The 2010 and World Urbanization Prospects: The 2011 Revision.
(http://esa.un.org/unpd/wup/index.htm 12.12.2012)
176
Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal İşler Bölümü (United Nations Department of Economic and Social
Affairs), http://esa.un.org/unpd/wup/Country-Profiles/country-profiles_1.htm 24.12.2012.
196
80
75
70
70,48
74,96
75,53
65
60
55
50
58,07
56,25
58,59
56,71
51,97
52,24
2007
2008
59,53
57,73
53,42
76,8
76,26
77,2
60,31
60,75
61,3
58,68
59
59,8
54,86
55,11
2010
2011
Balıkesir
Çanakkale
56,3
TR22 Bölgesi
Türkiye
45
40
2009
2012
Şekil 155: 2007-2012 Dönemi Türkiye ve Bölgede Kentleşme Düzeyleri
TÜİK verileri ışığında Bölge ve ülke genelinde yıllar itibariyle il ve ilçe merkezleri
nüfusunun toplam nüfus içindeki oranlarına bakıldığında, 2007 yılından itibaren düzenli bir
artış görülmektedir. Aynı şekilde ülke ortalamasının oldukça altında olmakla birlikte Balıkesir
ve Çanakkale’nin de kentleşme oranlarında benzer şekilde bir artış söz konusudur.
TÜİK 2007 yılı rakamlarına göre ülke nüfusunun %70,4’inin il ve ilçe merkezlerinde yaşadığı
görülmektedir. 2012 yılı verilerine göre Türkiye’de toplam nüfusun %77,2’si il ve ilçe
merkezlerinde ikamet ederken, %22,8’i belde ve köylerde ikamet etmektedir.177 Onuncu
Kalkınma Planı’nda kentsel yerleşimlerin belirlenmesinde nüfus kriteri (20.000 ve üzeri) baz
alınmıştır. Bu kapsamda Türkiye’nin kentleşme oranı %72,3; TR22 Bölgesi’ninki ise yaklaşık
%49,9’dur. Bölgede yer alan Balya, Savaştepe, Marmara, Gömeç, Bozcaada ve Gökçeada
ilçeleri nüfus kriterinin altında kalmaktadır.
177
GMKA (Nüfus Dinamikleri, 2012), 2013.
197
Şekil 156: TR22 Bölgesi Kır-Kent Nüfus Dağılımları
Kaynak: 2012 TÜİK verilerinden üretilmiştir.
2007 yılı TÜİK verilerine göre il ve ilçe merkezleri nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı
Balıkesir’de %58,07; Çanakkale’de %51,9’dir. 2012 yılında, bu oran Balıkesir’de %61,3’e;
Çanakkale’de %56,3’e yükselmiştir.178 TR22 Bölgesi düzeyinde ise il ve ilçe merkezlerinde
yaşayanların oranı %56,2’den 2012’de yaklaşık %60’a yükselmiştir.
Bölgenin toplam nüfusunda 2011 yılında önemli oranda artış yaşanmamasına rağmen
kentleşme oranlarındaki artış Bölge içinde kırdan kente göç olduğuna işaret etmektedir. 2012
yılında ise Bölgenin hem toplam nüfusunda hem de kentleşme oranında artış yaşanmış olup
bu durum alınan göçün de arttığını göstermektedir.
178
GMKA, (Nüfus Dinamikleri, 2011), 2012.
198
Bu veriler ışığında, Bölgenin kentleşme oranının ülke ortalamasının oldukça altında kaldığı
görülmektedir. Hem Balıkesir’in hem de Çanakkale’nin belde ve köy nüfusu oranı Türkiye
ortalamasının üzerindedir. Bu durum Bölgede kırsal nitelikli bir yapının olduğuna işaret
etmektedir. Diğer yandan kentleşmenin hızlı bir şekilde gerçekleşmemesi gerekli kentsel alt
ve üst yapının planlanması açısından fırsat sunmaktadır. Aksi takdirde Bölgede kentsel
kapasite
yetersizliklerinin
ve
kentsel
hizmetlere
erişimde
sorunların
yaşanacağı
öngörülmektedir. Bölgede yer alan illerin aşırı göç alıyor olmaması da kentsel planlama
açısından sahip olunan diğer fırsatlar arasındadır.
Köy nüfusunun ilçe toplam nüfusu içindeki yüzdesi en fazla olan ilçe Balya, ilçe merkezi
nüfus yüzdesi en fazla olan ilçe ise Bandırma’dır. Çanakkale’de ise köy nüfusunun ilçe
toplam nüfusu içindeki yüzdesi en fazla olan ilçe Yenice, ilçe merkezi nüfus yüzdesi en fazla
olan ilçe ise Merkez’dir. Bozcaada’nın köyü olmadığı için tüm nüfus ilçe merkezinde ikamet
etmektedir.179
Şekil 157: Bölgedeki İlçelerin Kırsal ve Kentsel Nüfus Karşılaştırması
Balıkesir’in Merkez, Gönen, Bandırma, Erdek, Susurluk, Ayvalık ve Burhaniye;
Çanakkale’nin Merkez, Çan, Eceabat, Gelibolu, Gökçeada ve Bozcaada kentsel nüfusu kırsal
179
GMKA (Nüfus Dinamikleri, 2011), 2012.
199
nüfusuna göre yüksek olan ilçelerdir (Şekil 157). Çan’ın ilçe merkezinde sanayi tesislerinin
bulunması, kentleşmenin sanayileşme paralelinde gelişmekte olduğunun bir örneğidir.
ADNKS-2008 veritabanını kullanarak il, bölge ve kır/kent düzeyinde nüfus projeksiyonları
üretmek amacıyla yapılan çalışmada ise 2023 yılında kentsel nüfus oranlarının genel olarak
yükseleceği belirtilmiştir. Çalışmada TR22 Bölgesi’nin de içinde bulunduğu TR2 Batı
Marmara Bölgesi için kentsel nüfus oranının 2023 yılında %75,47’ye ulaşacağı ifade
edilmiştir180 (Tablo 34).
Tablo 34: Demografik Bölge Projeksiyonları için Temel Varsayımlar
Toplam
Toplam
Doğurganlık
Doğurganlık Hızı (%)
Hızı (2008)
Varsayımı (2023)
1.77
1.48
98.78
99.42
(TR2)-02 Batı Marmara 1.40
1.40
65.39
75.47
(TR3)-03 Ege
1.89
1.60
65.23
76.05
Doğu 1.78
1.49
78.89
90.69
(TR1)-01 İstanbul
(TR4)-04
Kent (2008) Kent (2023)
(%)
Marmara
Kaynak: TÜİK, 19. İstatistik Araştırma Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 2010.
TR22 Düzey 2 Bölgesi kentleşme oranının ülke ortalamasının altında olduğu; ancak
kentleşmenin giderek arttığı görülmektedir. Bölge genelinde kırdan kente doğru göç devam
ederken, Bölgenin çevre illerden aşırı göç almaması ve Bölgedeki kentlerde Türkiye genelinin
üzerinde nüfus artışı yaşanmaması çarpık kentleşmenin hızını kesmektedir. Bu durum düzenli
kentleşme için gerekli altyapının hazırlanması, yaşam alanlarının tasarımı ve planlara uygun
yapılaşmanın sağlanması açısından fırsat yaratmaktadır. Diğer yandan kentleşme oranlarının
artması Bölgedeki refah düzeyinin artması açısından önem arz etmektedir. Kentler ekonomik
üstünlükler sunmaktadır. Tarım topraklarında marjinal verimliliği azalmış kesimin tarım
dışında oluşturulacak iş alanları ile köylerden aktarılması, işgücünün verimliliğini artıracağı
gibi kalkınmanın hızını da artıracaktır.
180
Mehmet Doğu Karakaya, Ahmet Sinan Türkyılmaz, “Türkiye Cumhuriyeti’nin Yüzüncü Yıldönümü için İl ve
Bölge Düzeylerinde Nüfus Projeksiyonları”, TÜİK 19. İstatistik Araştırma Sempozyumu Bildiriler Kitabı,
Ankara, 6-7 Mayıs 2010.
200
6.2.2 Bölge Kentlerinin Fiziksel Gelişimi
Bölgedeki illerin kentsel üst biçimi (makroform), topografik unsurlar ve tarihsel süreç
dahilinde şekillenmiştir. TÜİK 2011 yılı verileri itibariyle planlama bölgesinde bulunan
mevcut 87 belediyenin sınırları, alansal olarak 260.885 ha’lık bir alanı kaplamaktadır. 51
mücavir alanın bulunduğu Bölgede, mücavir alanlar toplamda 78.827 ha’lık alanı
oluşturmaktadır. Ancak 2012 sonlarında Balıkesir’de sınırları il mülki sınırları olmak üzere
büyükşehir belediyesinin kurulması ile birlikte bu alan daha da genişletilmiş ve belde
belediyeleri de tüzel kişilikleri kaldırılarak bağlı oldukları ilçenin belediyesine katılmıştır.
Belediye sınırlarının genişlemesi ve büyükşehir olan kentin oluşturacağı çekim potansiyeli ile
birlikte kentsel yerleşim alanlarının genişleyeceği öngörülmektedir. Bu genişlemenin nüfus
artış hızı dahilinde dengelenmesi ve kent planlamasının bu dengenin gözetilerek yapılması
gerekmektedir.
Balıkesir kent merkezi, kuzeyden batıya ve güneye doğru uzanan tepelerle çevrili ve tepelerin
eteklerinden Balıkesir Ovası’na doğru yayılmakta olan bir görüntü çizmektedir. Bu yayılma
güneyde Çayırhisar köyü, doğuda Halalca köyünün batısından geçen çevre yolu, kuzeyde
Ayşebacı ve Üçpınar köyüne uzanmaktadır. Balıkesir kentine bakıldığında hizmetler
sektörünün baskın olduğu görülmektedir. Bu durumda kentin merkez ilçe olmasının ve kamu
tesisleri ile idari tesislerin büyük yer kaplamasının etkisi büyüktür.
İki kentte önemli büyüklüklere sahip olan orman alanlarının ve tarım arazilerinin181
korunması ve kentsel gelişimin bu alanların dışına yönlendirilmesi önem arz etmektedir. Bu
kapsamda Balıkesir-Bursa aksında görülen kentsel yayılma deseninin verimli tarım
topraklarının üzerinde gelişmemesi önem arz etmektedir. Balıkesir Merkez, Sındırgı,
Dursunbey, Susurluk, İvrindi ve civarındaki alanlarda heyelan tehlikesi dikkate alınmalıdır.182
Çanakkale, toprak yapısı bakımından 1999 Depreminde büyük bölümü tahrip olan Adapazarı
ile benzerlik göstermektedir. Çanakkale kenti büyük oranda alçak kıyılara sahip bir alana
yerleşmiştir. Kentin I. derece deprem bölgesinde bulunması ve tarım alanlarının önemli yer
tutması kent planlamasında dikkat edilmesi gereken unsurlar arasındadır. Kentsel yerleşim
alanlarının dolgu toprak üzerinde olması, yeraltı sularının yüzeye yakın şekilde yer alması
181
182
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, TR 2 Batı Marmara Bölgesi Tarım Master Planı, 2007.
201
yerleşim alanları için bir tehdit oluşturmaktadır.183 Yeni yerleşim alanlarının gelişim
gösterdiği Karacaören Ovası ve civarının alüvyon toprak tabakasına sahip olması ve zemin
karakterinin sağlam olmaması kent açısından bir tehdit oluşturmaktadır.184
Çanakkale kentinin makroformuna bakıldığında iki yönlü bir gelişim dikkat çekmektedir.
Bunlardan birincisi kentin güneyinde yer alan ve Çanakkale-İzmir yolu boyunca devam eden
lineer kent biçimidir. İkinci form ise kentin kuzeyinde görülen ve yağ lekesi biçiminde gelişen
bölümdür. Güney kesimde düzenli ve toplu konut şeklinde yapılaşma gözlenirken kuzey daha
düzensiz bir gelişme göstermiştir.
Çanakkale, savunma ve garnizon kenti misyonuna sahip olmakla birlikte mekansal gelişimin
akslarında sit alanları ve askeri alanlar önemli rol oynamaktadır. Çanakkale’de imar
planlarında hâlihazırda yerleşilmiş alanların dağılımı dikkate alınmıştır. Bununla birlikte
imara açılmış alanların hepsi yerleşilmiş alan değildir. Kentin gelişiminde doğal ve idari
sınırlamalar etkili olmuştur. Bunların başlıcaları; Çanakkale Boğazı, Sarıçay, havaalanı ve yer
şekilleridir. 80’li yıllar ile birlikte kent Esenler, Jandarma ve Tutukevi çevresi, Barbaros,
Kepez, Dardanos ve Güzelyalı kıyı hattına doğru yayılma göstermiştir. 1993-1995 plan
döneminde Esenler ve Karacaören Ovası arası ile Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
Terzioğlu Yerleşkesi’nin bulunduğu alanın imara açılması kentin bu yöne doğru olan
gelişimini hızlandırmıştır.185
Şekil 158: Karar Alma Süreçlerinde Düzeyler
183
Afetle Mücadele, http://www.afetlemucadele.com/, 01.01.2013.
185
Çanakkale Kent Konseyi, Kentsel Gelişim Alanları Çalışma Grubu Çanakkale’nin Fiziksel Gelişimi
(1406-2006) İle Fiziksel Coğrafya İlişkisi, Kent Konseyi Yayınları Kitap Dizisi, No.2, Çanakkale, 2006.
184
202
Dünya Bankası tarafından başlatılan Eko² Kentler: Ekonomik Kentler Olarak Ekolojik Kentler
(Eco² Cities: Ecological Cities as Economic Cities) Programı’nda da sürdürülebilir
kalkınmanın gereklilikleri arasında etkin kaynak kullanımı, doğal kaynakların korunması ve
bütüncül planlamanın önemi vurgulanmaktadır.186 Bu doğrultuda, Bölgede verimli tarım
topraklarında ve su havzalarında yapılaşmaya izin verecek uygulamalardan kaçınılması, kenti
besleyen su havzalarının, yeşil kuşağın ve hava koridorlarının kent ile bağlantısının
sağlanması önem arz etmektedir. Konutların kent çeperlerine yağ lekesi şeklinde yayılmasının
engellenmesine yönelik planlamanın yapılması ve kentsel yayılma deseninin bu doğrultuda
gelişiminin sağlanması önem arz etmektedir. Diğer yandan, planlama süreçlerinin kır-kent
dengesi ve kentsel ilişkiler dahilinde katılımcı bir şekilde yürütülmesi gerekmektedir (Şekil
158).
6.2.3 Yerleşim Örüntüsü ve Kademelenme
6.2.4 Bölgenin Yerleşim Örüntüsü
24.423,16 km²’lik alana (göl hariç 24.232,25 km²) sahip Bölgede, 53’ü Balıkesir’de, 34’ü
Çanakkale’de olmak üzere toplam 87 belediye; 34’ü Balıkesir’de, 22’si Çanakkale’de olmak
üzere 56 belde, 19’u Balıkesir’de, 12’si Çanakkale’de olmak üzere toplam 31 ilçe
bulunmaktadır. Bölgedeki toplam 1457 köyden 892 tanesi Balıkesir’e; 565 tanesi ise
Çanakkale’ye bağlıdır.
6360 Sayılı Büyükşehir Kanunu ile birlikte Balıkesir’de sınırları il mülki sınırları olmak üzere
aynı adla büyükşehir belediyesi kurulmuştur. Kanun ile büyükşehir sınırları içindeki köyler
tüzel kişiliğini kaybedip mahalleye dönüşmektedir.187 Bu durum Balıkesir’de az nüfuslu çok
sayıda mahallenin çıkacağını göstermektedir. Kırsal nüfus büyüklüğünün, büyükşehir
yönetiminin yerleşim sistemi ve yerel hizmetlerin sunumu açısından göz önünde
bulundurulması gerekmektedir.
186
Dünya Bankası (The World Bank), Urban Development Ecological Cities as Economic Cities,
http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/TOPICS/EXTURBANDEVELOPMENT/0,,contentMD
K:22643153~pagePK:148956~piPK:216618~theSitePK:337178,00.html, 10.01.2013.
187
Resmi Gazete, Sayı: 28489, 06.12.2012.
203
Şekil 159: Büyükşehir Olan İllerin Yüzölçümlerinin, Belediye, İlçe, Köy Sayılarının ve
Ortalama Köy Nüfuslarının Karşılaştırılması
2011 verilerine göre 6360 sayılı Kanun ile büyükşehir ilan edilen 13 il incelendiğinde
Balıkesir yüzölçümü bakımından 14.472,73 km²’lik alanıyla 3. sırada, sahip olduğu ilçe sayısı
bakımından 1. sırada ve köy sayısı bakımından 2. sırada yer almaktadır. Balıkesir’de nüfusun
%39,3’ü kırsalda yaşamaktadır. Bu durum kırsal nüfusun oluşturduğu yerleşim birimlerine
yönelik hizmetin niteliğini gündeme getirmektedir. Diğer yandan ortalama köy nüfusu
bakımından 13 il içinde en son sırada yer alması, Balıkesir’in az nüfuslu çok sayıda köye
sahip olduğuna, kısacası kırsal birimlerin dağınıklığına işaret etmektedir.188 Optimal
büyüklüğün altında kalan yerleşim birimlerine hizmet götürme maliyetlerinin artması, hizmet
götürmede etkinliğin sağlanamaması tehditini de beraberinde getirmektedir. Bölgede
büyükşehir ilan edilen Balıkesir’in belediye sınırları içindeki “köy-mahallelerine” kentsel
hizmetlerin ulaştırılması ve bu alanlarda mekansal kalitenin artırılması doğrultusunda
stratejilerin faaliyete geçirilmesi önemlidir.
188
Güney Marmara Kalkınma Ajansı, Büyükşehir Olma Yolunda Bir Kent: Balıkesir GMKA
Değerlendirme Raporu, Balıkesir, 2012.
204
6.2.5 Kentsel Kademelenme ve Etki Alanları
Kalkınmanın bölgesel ölçekte ele alındığı, yerleşmelerin işlevlerine göre sınıflandırılıp etki
alanlarının
saptandığı
bir
çalışma
olan
Yerleşim
Merkezlerinin
Kademelenmesi
Araştırması’nda (DPT, 1982) yerleşmelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyleri ve sahip
oldukları potansiyeli doğrultusunda kentsel kademelenme sistemi ortaya konulmuştur.
TR22 Bölgesi’nin kademelenme sistemi ve merkezi etki alanları 1982’de DPT tarafından
yapılan çalışma ile benzerlik göstermektedir. Belirtilen tarihten bu yana Bölgenin idari
bölünüşünde mekânsal değişiklikler söz konusu olmuş, 1992’de Gömeç’in ilçe olması ile
birlikte Bölgedeki ilçe sayısı artış göstermiştir. Bu doğrultuda, değişikliklerin idari
örgütlenmelerden kaynaklandığı ve daha çok 2. ve 3. kademe merkezlerin etki alanlarında
farklılıklar olduğu tespit edilmiştir. Bölgedeki yerleşmeler 5 kademede sıralanmakta ve 6.
kademede İzmir, Bursa ve Tekirdağ; 7. kademede ise İstanbul’un etki alanında yer almaktadır.
3. Kademede; Balıkesir’in Dursunbey ve Sındırgı ilçeleri, Bigadiç’in; Savaştepe ve
Dursunbey ilçesi, Manisa Soma’nın; Kepsut ilçesi, Bigadiç ve Susurluk’un; Balıkesir’in
Dursunbey ilçesi, Kütahya Tavşanlı’nın; Sındırgı ilçesi, Manisa Akhisar’ın; Balya ilçesi,
İvrindi’nin; Marmara ilçesi, Erdek’in; Çanakkale’nin Yenice ve Bayramiç ilçeleri, Çan’ın;
Eceabat ve Gelibolu ilçeleri, Lapseki’nin etki alanındadır.
4. Kademede; Balıkesir’in Balya, Erdek ve Manyas ilçeleri, Gönen’in; Gömeç ilçesi, Ayvalık
ve
Burhaniye’nin;
Havran
ilçesi,
Burhaniye’nin;
Susurluk
ilçesi,
Bursa
Mustafakemalpaşa’nın; Çanakkale’nin Lapseki, Çan, Yenice ilçeleri, Biga’nın etkisi
altındadır.
5. Kademede; Balıkesir’in Sındırgı, Dursunbey, Bigadiç, Kepsut, Savaştepe, İvrindi, Balya
ve Susurluk ilçeleri Balıkesir’in; Marmara, Erdek, Gönen, Manyas ilçeleri ile Çanakkale’nin
Lapseki ve Biga ilçeleri Bandırma’nın; Çanakkale’nin Gelibolu, Eceabat, Gökçeada,
Bozcaada, Ezine, Bayramiç, Yenice ve Çan ilçeleri Çanakkale’nin; Balıkesir’in Gömeç,
Havran, Ayvalık ve Burhaniye ilçeleri ile Çanakkale’nin Ayvacık ilçesi Edremit’in etki
alanındadır.
6. Kademede; Balıkesir’in Balya, Savaştepe, Kepsut, Dursunbey, Sındırgı, Bigadiç, Susurluk
ilçeleri Bursa’nın; Balıkesir’in Bandırma, Erdek ve Gönen ilçeleri İstanbul ve Bursa’nın;
205
Marmara ilçesi İstanbul ve Tekirdağ’ın; Çanakkale’nin Lapseki, Biga, Gelibolu ve Eceabat
ilçeleri, İstanbul’un; Balıkesir’in Ayvalık, Gömeç, Burhaniye, Havran ve Edremit ilçeleri ile
Çanakkale’nin Ayvacık ilçesi İzmir’in etki alanında yer almaktadır.
7. Kademede ise Çanakkale, Balıkesir, Bandırma ve Edremit, İstanbul’un etkisi altındadır.
Şekil 160: TR22 Bölgesi Yerleşim Kademelenmesi ve Etki Alanları
Kaynak: GMKA Ofis Çalışması, TBBK, 2013.
Bölge Planı hazırlıkları kapsamında düzenlenen ilçe çalıştayları eşliğinde TR22 Bölgesi
Planlama Alt Bölgeleri çalışmaları yürütülmüştür. Söz konusu çalışmada nüfusun mekanda
yeniden dağılımı, göç durumu, yerleşmeler arası mal, hizmet ve sermaye akışı, iş alanı ile
yaşam alanı arasındaki hareketlilik dikkate alınmıştır. İlçelerdeki gelişme dinamizmini
206
yansıtan değişkenlerin belli bir kısmının temin edilebilmesi, araştırma sonuçlarını etkileyen
ve sınırlayan önemli bir unsurdur.
Bölgedeki yerleşim merkezleri sosyal ve ekonomik ilişkiler temelinde fonksiyonel olarak ele
alınmakta olup TR22 Güney Marmara Bölgesi; Bandırma Alt Planlama Bölgesi, Çanakkale
Boğazı Alt Planlama Bölgesi, Balıkesir Ovası Alt Planlama Bölgesi ve Edremit Körfezi Alt
Planlama Bölgesi olmak üzere dört alt planlama bölgesine ayrılmıştır.
Şekil 161: TR22 Bölgesi Alt Planlama Bölgeleri
Kaynak: GMKA Ofis Çalışması, TBBK, 2013.
Bandırma Alt Planlama Bölgesi; Bandırma, Biga, Lapseki, Gönen, Manyas, Erdek ve
Marmara ilçelerini kapsamaktadır. Bandırma, bölgesel merkez konumundayken; Biga ve
Gönen alt merkez; Lapseki, yerel merkez konumundadır. Bölgenin önemli limanları olan
Bandırma ve Karabiga Limanları, bu alt planlama bölgesinde yer almaktadır. Bandırma,
bölgesel merkez olmasının yanı sıra ülke çapında öne çıkan bir sanayi merkezidir. Biga da
sanayi sektöründe Bölgenin gelişmiş ilçelerinden olup söz konusu alt bölge sanayi yatırımları
için caziptir. Gönen, termal turizmde öne çıkmakta iken, Erdek ve Marmara ilçelerinde de
sezonluk turizm faaliyetleri görülmektedir.
207
Şekil 162: Bandırma Alt Planlama Bölgesi
Edremit Körfezi Alt Planlama Bölgesi; Edremit, Ayvalık, Burhaniye, Havran, Ayvacık ve
Gömeç ilçelerini kapsamaktadır. Edremit, bölgesel merkez; Ayvalık ve Burhaniye alt merkez
olarak öne çıkmaktadır. Edremit, Bölgenin önemli bir merkezi olmasının yanı sıra ülke
genelinde de bir turizm odağıdır. Alt bölgenin diğer ilçeleri de turistik kimlikleri ile ön plana
çıkmış ilçelerdir. Alt bölgede yer alan Koca Seyit Havaalanı, turizm sektörü için önemli bir
role sahiptir. Diğer yandan alt bölgedeki bütün ilçeler zeytin ve zeytinyağı sektöründe önemli
düzeyde üretim yapan işletmelere ev sahipliği yapmaktadır. Bu doğrultuda, Edremit Körfezi
Alt Planlama Bölgesi, özellikle tarıma dayalı sanayi ve turizm yatırımları için elverişli olup
kirletici sanayi, alt bölgede yoğunlaşan doğal, tarihi ve kültürel zenginlikler için bir tehdit
unsuru oluşturmaktadır.
Şekil 163: Edremit Körfezi Alt Planlama Bölgesi
Çanakkale Boğazı Alt Planlama Bölgesi; Çanakkale, Çan, Yenice, Bayramiç, Ezine, Eceabat,
Gelibolu, Gökçeada ve Bozcaada ilçelerinden oluşmaktadır. Çanakkale alt bölgenin bölgesel
208
merkezi olup hem dahil olduğu alt planlama bölgesi hem de Bölge geneli için hizmet merkezi
konumundadır. Alt bölge için bir yerel merkez olan Çan aynı zamanda seramik sanayiinde
öne çıkmaktadır. Alt bölgenin diğer kentlerinde tarım ve tarıma dayalı sanayi ön plandayken,
Çanakkale, Gökçeada, Bozcaada ve Ezine’de balıkçılık ve turizm faaliyetleri de temel geçim
kaynaklarındandır.
Şekil 164: Çanakkale Boğazı Alt Planlama Bölgesi
Kaynak: GMKA Ofis Çalışması
Balıkesir Ovası Alt Planlama Bölgesi; Balıkesir, Susurluk, Bigadiç, Sındırgı, Dursunbey,
Kepsut, İvrindi, Balya ve Savaştepe ilçelerinden oluşmaktadır. Balıkesir bölgesel merkez;
Susurluk, Bigadiç ve İvrindi yerel merkez konumundadır. Balıkesir, iki ölçekte de hizmet
merkezi olarak öne çıkmaktadır. Susurluk başta olmak üzere alt bölgede yer alan ilçelerde
kanatlı sektörü ile süt ve süt ürünleri üretimi ileri düzeydedir. Bölgenin en önemli maden
yataklarının bulunduğu Balya, Bigadiç, Sındırgı ve Dursunbey ilçeleri bu alt bölgede yer
almaktadır. Diğer yandan Balıkesir ve Dursunbey’de ormancılık sektörü de ön plandadır.
209
Şekil 165: Balıkesir Ovası Alt Planlama Bölgesi
Kaynak: GMKA Ofis Çalışması
Bölge, genel olanın aksine tek merkezli büyüme modelini değil; bütün ilçeleriyle beraber
dengeli büyüme modelini uygulamaktadır. Bu model uygulama açısından zorluklar içerse de
Bölgenin ekonomik kalkınmasında topyekûn ve dengeli bir ekonomik kalkınma modeli
sunmaktadır. Edremit Körfezi’nde bulunan Burhaniye, Edremit, Ayvalık, Ayvacık, Havran ve
Gömeç ilçeleri körfez boyunca birbirlerine eklemlenerek bütün bir kentsel doku
oluşturmaktadır. Körfezde bulunan birçok beldenin mücavir alanı birbiriyle bitişik olup
bütünlük arz etmektedir. Diğer yandan, kuzeyde konuşlanan Bandırma-Biga ekseni, Bölgenin
sanayi aksına işaret etmektedir. Yerleşimlerin aynı düzlemde farklı kademe merkezlerinin
etkisinde yer alması da Bölgenin çok merkezli büyüme modeli sergilediğinin bir diğer
göstergesidir.
6.3
Afet Riski ve Depremsellik
TR22 Güney Marmara Bölgesi birçok risk faktörünün etkisi altındadır. 1. derece deprem
bölgesinde bulunan Bölge, her an deprem riskiyle karşı karşıyadır. Bunun dışında Bölgenin
deniz kıyısında konumlanmış engebeli bir Bölge olması sel ve heyelan tehlikesini, ormanlarla
kaplı bir Bölge olması ise yangın tehlikesini beraberinde getirmektedir. Ayrıca Bölgede çok
sayıda maden ocağının olması maden kazaları riskini de artırmaktadır.
210
Şekil 166: Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası
Kaynak: MTA Genel Müdürlüğü, 2013.
Geçmiş afetler incelendiğinde Bölgede en fazla gerçekleşen ve en çok zarar veren afet
türünün deprem olduğu görülmektedir. Bölgenin deprem haritası incelendiğinde, neredeyse
tamamının 1. derece deprem bölgesi olarak nitelendirilmektedir (Şekil 167). Başbakanlık Afet
ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı’nın verilerine göre 1901 yılından günümüze kadar
Bölgede çeşitli büyüklüklerde depremler gerçekleşmiştir. Bunlardan en yıkıcı olan 1953
yılında yaşanan Yenice- Gönen depremi olmuştur. 265 kişinin ölümüyle sonuçlanan
depremde 336 kişi de yaralanmıştır. 1935 Erdek depreminde 5 kişi, 1942 Bigadiç depreminde
7 kişi, 1944 Edremit depreminde 27 kişi, 1964 Manyas depreminde 23 kişi, 1969 Gönen
depreminde ise 1 kişi, 1975 Gelibolu depremlerinde 7 kişi, 1983 Biga depreminde 3 kişi
hayatını kaybetmiştir.189
189
Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Türkiye Ulusal Afet Arşivi,
http://tuaa.afad.gov.tr/TUAA/MainPageFW/index4.aspx?guestlogin=true, 19.04.2013.
211
Şekil 167: TR22 Bölgesi Deprem Haritası
Kaynak: MTA verilerinden üretilmiştir.
Bölgenin deniz kıyısında konumlanmış ve yıl içinde fazla yağış alan bir Bölge olması zaman
zaman fırtına ve bunun sonucunda sel ve heyelan olaylarının yaşanmasına sebep olmuştur.
1940-2010 yılları arasında Türkiye’de yaşanan sel, taşkın ve şiddetli yağış afetlerini gösteren
harita incelendiğinde özellikle Balıkesir’in en fazla sel ve taşkın olayının gözlendiği il olduğu
dikkat çekmektedir. Günümüze kadar çok sayıda su baskını yaşanmasına karşın sadece 2012
yılında Burhaniye ve Biga’da yaşanan sel felaketinde birer kişi hayatını kaybetmiştir.190 Bölge
genelinde ise toplam 7 kere heyelan felaketi yaşanmış ancak can kaybı olmamıştır.
190
http://tuaa.afad.gov.tr/TUAA/MainPageFW/index4.aspx?guestlogin=true, 19.04. 2013.
212
Şekil 168: Sel - Taşkın - Şiddetli Yağış Afetleri Gözlem Haritası
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 1940-2010.
Bölgede özellikle Çanakkale ilinde yaşanan bir diğer felakette orman yangınlarıdır.
Toprakların büyük bir kısmının ormanlık olması ve bu alanların hassas bölgeler olması
yaşanan yangınların sayısını artırmıştır. Türkiye ormanlarının yangın hassasiyet derecelerine
bakıldığında Bölge ormanlarının en hassas bölgeler olarak nitelendirildiği görülmektedir.
213
Şekil 169: İşletme Müdürlüklerinin Yangına Hassaslık Derecelerine Göre Dağılım
Haritası
Kaynak: Orman Genel Müdürlüğü, Yangın Harekat Merkezi, 2013.
Çanakkale’de yaşanan 176 afetin 162 tanesini orman yangınları oluşturmaktadır. Balıkesir’de
ise 1900’den bu yana 29 kere orman yangını yaşanmış ve Bölge ormanlarının büyük bir kısmı
zarar görmüştür.191 Türkiye genelinde özellikle İzmir ve Muğla illeri ile birlikte Çanakkale
ilinde yaşanan yangınların fazlalığı dikkat çekicidir.
191
Orman Genel Müdürlüğü, Yangın Harekat Merkezi, 2013.
214
Şekil 170: 300 Ha'dan Büyük Orman Yangınları Sayısına Göre Derecelendirme Haritası
Kaynak: Orman Genel Müdürlüğü, 2013.
Bölgede çok sayıda maden yataklarının bulunması ve kazılar sırasında iş güvenliğinin yeterli
ölçüde sağlanmaması sonucunda ölüm ve yaralanmalarla sonuçlanan büyük çaplı maden
kazaları yaşanmıştır. Bu kazalar 2006 yılında Balıkesir’de 2010 yılında ise Dursunbey’de
gerçekleşmiştir. İlk kazada 17 maden işçisi hayatını kaybetmiş 7 işçi de yaralanmıştır. 4 yıl
sonra gerçekleşen ikinci kazada ise 13 işçi hayatını kaybederken 18 işçi yaralanmıştır.192
Yukarıda belirtildiği üzere Bölgenin afetselliği yüksek bir bölge olması afet planlama
çalışmalarını zaruri kılmaktadır. TR22 Güney Marmara Bölgesi birçok afet riskiyle karşı
karşıya olmasına rağmen afet öncesi dönem için hazırlanmış bir plana sahip değildir. Bölgede
yaşanan afetler incelendiğinde yapılan planların afet sonrasıyla sınırlı olduğu görülmüştür.
Afet öncesi döneme yönelik bir planlama anlayışının olmaması Bölgenin afetlerden fazlasıyla
zararla çıkmasına sebep olmuştur.
Söz konusu planın eksikliği Bölge genelindeki yerleşimlerin yer seçimine bakıldığında da
anlaşılmaktadır. Bölge geneline bakıldığında organik birikintilerle zenginleşmiş verimli tarım
toprağı olabilecek alanların yerleşime açıldığı görülmektedir. Deprem sırasında yüksek
titreşim gösteren ve taşıma kapasitesi düşük olan bu alanlar, Bölge halkı için büyük risk
oluşturmaktadır. Öte yandan kamu kurumlarının bu alanlarda yer seçmesi ve bu alanların
192
http://tuaa.afad.gov.tr/TUAA/MainPageFW/index4.aspx?guestlogin=true, 19.04.2013.
215
bölge
illerinin
gelişme
akslarında
yer
alması
halkı
yanlış
yerlerde
yerleşmeye
özendirmektedir. 1. derece deprem bölgesi olmasından dolayı bu şekildeki yanlış yer
seçimleri olası bir depremde bölgenin zararının önemli ölçüde artmasına sebebiyet verecektir.
Bölge fazla yağış almaktadır ve yer üstü su kaynakları bakımından zengindir. Ancak kentsel
planlama yapılırken bu durumun göz ardı edilmesi, altyapının bu özelliklere göre inşa
edilmemesi sel ve heyelan felaketlerini beraberinde getirmiştir. Dere yataklarında
yapılaşmaya izin verilmiş olması, doğanın ileri derecede tahrip edilmesi, toprak kaymasına
karşın yamaçlara yüksek katlı binaların yapılması şiddetli yağış durumunda mal ve can
kayıplarına sebep olmaktadır.
Söz konusu olumsuz durumların ortadan kaldırılması için Bölgenin özellikleri dikkate
alınarak yapılacak kentsel risk analizleri ve risk yönetim çalışmaları ile Bölge için bir sakınım
planı hazırlanması gerekmektedir. Bu plan dahilinde afet politikaları belirlenerek zarar azaltıcı
önlemler alınmalı ve bu önlemler ivedilikle uygulanmaya başlanmalıdır. Bölgenin detaylı
incelemesi yapılmalı sektörel bazda ve ihtiyaç duyulan yerlerde yapı birimi bazında gerekli
stratejiler hazırlanmalıdır.
Kentsel risk yönetimin en meşru bağlamı kent planlamasıdır. Buna yönelik kararların hemen
hepsi doğrudan yerel yönetimler tarafından yerine getirilecek işleri kapsamaktadır. Sakınım
Planın hazırlanmasında yerel yönetimler birinci sorumlu kuruluş olmalı, yerleşim planları ve
imar planları da sakınım planı doğrultusunda revize edilmeli veya tekrar hazırlanmalıdır. Afet
planlarının en kapsamlısı olan dirençli gelişim planı ise ilerleyen dönemlerde hazırlanmalı ve
Bölge afetlere karşı dayanıklı hale getirilmelidir.
7
ÇEVRE
İnsan etkinlikleri ve canlı varlıklar üzerinde hemen ya da uzunca bir süre içinde herhangi bir
etkide bulunabilecek fiziksel, kimyasal, biyolojik ve toplumsal etkenlerin belirli bir
zamandaki toplamı193 olarak tanımlanan çevre, TR22 Bölgesi 2014-2023 dönemi kalkınma
senaryosunun en önemli bileşenlerindendir. Bu bileşen Plan’da temel bir başlık olarak
incelendiği gibi ele alınan diğer konular altında da ayrıca göz önünde bulundurulmuştur.
193
Ruşen Keleş, Can Hamamcı ve Aykut Çoban, Çevre Politikası, İmge Yayınevi, 6. Baskı, Ankara, 2009.
216
7.1.1 Doğal Çevre
Kazdağı Milli Parkı, Ayvalık Adaları Tabiat Parkı, Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı,
Troya Tarihi Milli Parkı, Ramsar Listesi’nde de yer alan Kuş Cenneti Milli Parkı (Manyas
Kuş Gölü)194 gibi değerlere ev sahipliği yapan Bölge, doğal kaynakların ve biyolojik
çeşitliliğin varlığı açısından ülke genelinde ayrı bir yere sahiptir. Bu doğrultuda biyolojik
çeşitliliğin korunması ve sürdürülebilir kullanımı önem arz etmektedir.
Bölge, barındırdığı ormanları, avlak alanları, yaban hayatı koruma ve geliştirme sahaları ile
birçok ekosisteme sahiptir. Dursunbey-Alaçam Dağları, Bigadiç-Ulus Dağları, BandırmaKapıdağ, Burhaniye-Madra Dağı, Yenice-Kalkım Ormanları, Kaz Dağları,195 Kınalı Keklik
Örnek Avlak İşletmesi, Narlı Örnek Avlağı örnekler arasında yer almaktadır.196 Ülkedeki
endemik türlerden olan Kaz Dağı Göknarı sadece Bölgede yetişmekte olup Manyas Kuş Gölü,
planktonlar ve dip canlıları bakımından zengindir. Tüm Avrupa için nesli tehlike altında olan
türler listesinde yer alan Tepeli Pelikan ve Küçük Karabatak, Manyas Kuş Gölü’nde önemli
sayıda üremektedir.197
Bölgedeki ekolojik ve biyolojik zenginlik kaynaklarının; kentleşme baskısı, köy sayısının
fazlalığı nedeniyle yerleşim yerlerinin en ücra alanlara dağılmış olması, turizm
faaliyetlerindeki artış, aşırı avlanma, göç yolu üzerine kurulan rüzgar elektrik santralleri ve
enerji nakil hatları, plansız sanayileşme ve denetim mekanizmalarında yaşanan eksiklikler vb.
sorunlar nedeniyle tehdit altında olduğu görülmektedir.198
Biyolojik çeşitliliğin korunması ve biyolojik kaynakların sürdürülebilir kullanımı konusunda
toplumun farkındalık ve duyarlılığının artırılması gerekmektedir. Ulusal Biyolojik Çeşitlilik
Stratejisi ve Eylem Planı kapsamında endemik türler hakkında araştırmalar ve envanter
çalışmalarının yürütülmesi Bölgedeki değerlerin korunması açısından katkı sağlayacaktır.
Önemli maden rezervlerinin bulunduğu, maden arama ve işletme faaliyetlerinin
gerçekleştirildiği TR22 Bölgesi’nde madencilik faaliyetlerinin çevre koruma politikaları
194
Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Listesi (Ramsar Listesi), http://www.ramsar.org/pdf/sitelist.pdf.,
06.06.2013.
195
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevre Durum Raporu, 2011.
196
197
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevre Durum Raporu, 2011, s.208.
198
217
dikkate alınarak gerçekleştirilmesi, doğal kaynakların ekolojik dengeyi bozmadan ekonomiye
kazandırılması açısından önem arz etmektedir.
7.1.2 Su
İçme suyunun sürdürülebilir kullanımının sağlanması ve gerekli hijyen koşullarında suya
erişebilirliğin artırılması ulusal düzeyde öncelikli hedeflerimiz arasında yer almaktadır. Ülke
genelinde artan yatırım oranları ile birlikte belediye sınırları içinde yaşayan nüfusun içme ve
kullanma suyundan yararlanma oranı 1994 yılında %88 iken 2010’da %99’a ulaşmıştır. Aynı
doğrultuda 1994 yılından 2010’a gelindiğinde içme ve kullanma suyu temini amacıyla
belediyelerce çekilen su miktarı 3,2 milyar m3’ten 4,8 milyar m3’e; arıtma oranı ise %31’den
%53’e yükselmiştir.199
TR22 Bölgesi’nde yer alan Balıkesir ve Çanakkale, genel itibariyle yağış alan, yer altı ve üstü
su kaynakları ile su problemi yaşamayan illerdir. Ancak, Çanakkale’nin Gelibolu, Eceabat,
Bozcaada ilçelerinde turist ve sıcaklık artışına bağlı olarak belli dönemlerde su sıkıntısı
yaşanmaktadır. İçme suyu şebekesinin yetersiz olduğu Eceabat, Gelibolu, Geyikli ve
Bozcaada, içme suyu projeleri yatırım programlarında bulunmaktadır.200 2010 TÜİK
verilerine göre, Türkiye genelinde içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen nüfusun
belediye nüfusu içindeki oranı %99 iken, TR22 Bölgesi %97 ile bu oranın altında kalmakta ve
tüm Düzey 2 Bölgeleri içinde 22. sırada yer almaktadır (Şekil 171 ve Şekil 172).
Balıkesir ilinde Balıkesir, Göbel, Bandırma; Çanakkale’de ise Çanakkale, Gökçeada, Gelibolu
olarak adlandırılan ve toplam günlük su arıtma kapasitesi 256.040 m3 olan içme suyu arıtma
tesisleri bulunmaktadır.201 Ayrıca Avşa Adası’nda Türkiye’de ilk kez deniz suyundan içme
suyu elde etme teknolojisinin kullanıldığı arıtma tesisinin yapımına devam edilmektedir.202
İçme ve kullanma suyu arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun oranı %46 olup aynı oran ülke
düzeyinde %54’tür. Belediyelerde kişi başına çekilen günlük su miktarı bakımından Bölge,
232 litre/kişi-gün ile 216 litre/kişi-gün olan ülke ortalamasının üzerindedir.
199
KB, BGUS 2013-2023, 2012.
201
DSİ, DSİ 25. Bölge Müdürlüğü (Balıkesir, Çanakkale), http://www2.dsi.gov.tr/bolge/dsi25/, 11.04.2013.
202
200
218
100
90
TR10
80
TR21
70
TR22
60
TR31
50
TR32
40
TR33
30
TR41
20
TR42
10
TR51
TR10
TR21
TR22
TR31
TR32
TR33
TR41
TR42
TR51
TR52
TR61
TR62
TR71
TR72
TR81
TR82
TR83
TR90
TRA1
TRA2
TRC1
TRC2
0
TR52
Şekil 171: İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi ve Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen
Nüfusun Karşılaştırılması
TR22 Bölgesi’nde, sağlıklı su temini için altyapı yeterli düzeyde değildir. Bölgede
belediyelerce hizmet verilen alanlar dışında içme suyu tesisi bulunmamaktadır. Bölgedeki su
kaynaklarının kontrolü ve sağlık açısından uygunluğunun tespiti için Bölge genelinde ortak su
koruma havzalarının, bunlara bağlı içme suyu arıtma ve kontrol merkezlerinin oluşturulması
su kaynakları yönetiminde etkin rol oynayacaktır.
219
100
88
88
88
87
95
86
92
90
87
94
93
91
90
89
85
89
86
85
86
84
84
83
89
80
83
80
82
75
81
70
80
2002
2004
2006
2008
2010
Kanalizasyon
Şebekesi ile Hizmet
Verilen Nüfusun
Belediye Nüfusu
İçindeki Oranı (%)
Balıkesir
Kanalizasyon
Verilen Nüfusun
Belediye Nüfusu
Çanakkale
Kanalizasyon
Verilen Nüfusun
Belediye Nüfusu
Türkiye
Şekil 172: Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Nüfusun Yıllara Göre Dağılımı
Balıkesir’de belediye nüfusunun %89’una kanalizasyon hizmeti verilirken bu oran
Çanakkale’de %91’dir (Şekil 173). Balıkesir ilinde 53 belediyeden Merkez, Burhaniye,
Altınoluk, Edremit, Güre, Pelitköy, Karaağaç, Ocaklar ve Gömeç; Çanakkale’de 34
belediyeden Mahmudiye, Ayvacık, Kepez, Eceabat, Umurbey, Geyikli Belediyeleri 203 fiziksel
ve biyolojik arıtma yapan atık su arıtma tesislerine sahip olan belediyelerdir. Edremit atık su
arıtma tesisi, Edremit, Akçay, Kadıköy ve Zeytinli Belediyeleri tarafından ortak
kullanılmaktadır. Belediye arıtma tesisleri dışında yasal gereklilik nedeniyle endüstriyel
atıklarını
arıtmak
zorunda
olan
işletmeler
de
kendi
bünyelerinde
arıtma
tesisi
bulundurmaktadır. Arıtılan sular genellikle yakın çevrede bulunan derelere deşarj edilmekle
birlikte bu tesislerden bazılarının arıtma suları, tarımsal amaçlı sulamada kullanılmaktadır.
Ancak endüstriyel kaynaklı atık su yönetimi bakımından Bölgede atık su arıtma tesisi
olmayan işletmeler de söz konusudur.
203
Çevre Durum Raporu, 2011.
220
70
62
56
60
51
45
50
40
47
46
40
35
Balıkesir
Çanakkale
30
Türkiye
20
13
13
7
9
2008
2010
10
0
0
0
2002
2004
2006
0
Şekil 173: Atık Su Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Nüfusun Yıllara Göre Dağılımı
Çanakkale ili genelinde atık su arıtma hizmeti verilen belediye nüfusu oldukça düşüktür. Atık
su arıtma tesisi olmayan belediyeler ve işletmeler, altyapı eksikliği ve/veya mali yetersizlik
gerekçesiyle atık sularını denize ve derelere deşarj etmektedir.204
Şekil 174: İllerin Öncelikli Çevresel Sorunları
Kaynak: ÇŞB, 2012 verilerinden üretilmiştir.
TR22 Bölgesi’nde yer alan Balıkesir ve Çanakkale, su kirliliğinin 1. öncelikli sorun olduğu 22
il arasında bulunmaktadır205 (Şekil 174). Su kirliliğinin nedenleri, Bölge içindeki iller
204
221
bakımından benzerlik göstermektedir. Kanalizasyon sularının arıtılmadan ya da kısmen
arıtılarak yüzey sularına deşarj edilmesi, kanalizasyon sistemlerinden ve vahşi depolanmış
katı atıklardan kaynaklanan sızıntıların yeraltı sularını kirletmesi, yoğun tarımsal faaliyetler
nedeniyle zirai mücadele ilaçlarının, gübrelerin aşırı ve bilinçsiz kullanımı, zeytinyağı üretimi
sırasında çıkan karasuyun denize bırakılması, kıyı kesimindeki ikincil konutların baskısı,
Bölgedeki su kirliliğinin başlıca nedenleri arasındadır.
Balıkesir ve Çanakkale illerinde genel olarak atık suların alıcı ortamlara deşarj edilmesi,
Bölgedeki su kirliliğinin temel nedenini oluşturmaktadır. Evsel atık suların derin deniz deşarjı
yapılması nedeniyle deniz suyu kalitesi büyük bir kirlilik tehdidi altındadır. Deniz suyu
kalitesinin korunması amacıyla yerleşim yerlerinden kaynaklanan evsel atık suların bertarafı
konusunda yerel yönetimler tarafından köklü tedbirler alınması önem arz etmektedir. Çevre
ve Şehircilik Bakanlığı’nın atık su arıtma tesisi bulunmayan yerel yönetim merkezlerinde söz
konusu tesislerin kurulmasına yönelik genelgeleri doğrultusunda, Bölgedeki atık su arıtma
tesisi yatırımlarının 2017 yılına kadar tamamlanması planlanmıştır.206 Ancak, kaçak vidanjör
boşaltımı, kıyı bölgelerdeki yerleşim alanlarının yetersiz altyapısı, sintine boşaltımı, denize
ulaşan kirlilik yükü yüksek yüzey ve yeraltı suları vb. kirleticiler deniz suyu kalitesini
olumsuz yönde etkilemektedir.
205
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Marmara Bölgesi Öncelikli Çevre Sorunları, Ankara, 2012.
(http://www.csb.gov.tr/db/ced/webicerik/webicerik272.pdf, 04.06.2013.)
206
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Atıksu Arıtımı Eylem Planı (2008-2012).
(http://www.cygm.gov.tr/CYGM/Files/EylemPlan/aateylemplani.pdf, 05.06.2013.)
222
Şekil 175: Kirlenen Su Kaynakları ve Kirletici Nedenler
Kaynak: TÜBİTAK MAM Çevre Enstitüsü, 2010 verilerinden üretilmiştir.
Su kaynaklarında yaşanan kirlenme, suyun arıtılmadan kullanılabilirliğini olumsuz yönde
etkilemiştir. Bu durum içme suyu arıtma tesisine duyulan ihtiyacı artırmıştır. Tarımsal
kaynaklı atık suların kontrolünde, tarımsal faaliyetlerden dönen sulama suyunun minimize
edilmesini hedefleyen İyi Tarım Uygulamaları önem kazanmaktadır. Endüstriyel kaynaklı atık
suların kontrolünde, işletmelerin atık sularını nasıl uzaklaştırdığının takibinin yapılması,
gerekli yaptırımların uygulanması ve denetimlerin daha etkin hale getirilmesi gerekmektedir.
Havza bazında ele alındığında; Bölgenin Marmara Havzası içindeki Gönen Çayı ve Biga
Çayı’nın Marmara Denizi mansabındaki kısım; organik madde, azot ve çözünmüş oksijen
parametreleri açısından kirli ya da çok kirlenmiş su olarak tespit edilmiştir. Balıkesir
genelindeki sularda, azot kirliliği açısından 0,1-20 mg/L değerleri elde edilmişken Gönen
Çayı civarında bu değer 11-42 mg/L olarak tespit edilmiştir. Su Kirliliği Kontrolü
Yönetmeliği’nde verilen sınır değerin 25 mg/L olduğu dikkate alındığında söz konusu su
kaynakları kirli ya da çok kirli su sınıfındadır. Balıkesir Gönen ve Çanakkale Biga’da bulunan
deri sanayi tesisleri, demir-çelik sanayi ve enerji üretim tesisleri, bu alandaki kirliliğin
223
nedenlerindendir.207 Gönen ilçe merkezinde bulunan 58 tabakhanenin; altyapı çalışmaları
büyük ölçüde tamamlanmış olan Gönen Deri Organize Sanayi Bölgesi’ne taşınacak olması208
kirliliğin azaltılmasında önemli rol oynayacaktır.
Bölgenin Kuzey Ege Havzasında yer alan Havran Çayı organik madde ve amonyum azotu ile
oldukça kirlenmiş durumdadır. Ayrıca Ayvalık civarındaki Karaağaç Deresi de organik
madde, çözünmüş oksijen, amonyum azotu, tuzluluk ve sülfat nedeniyle çok kirli akarsu
kategorisinde olup toplam çözünmüş madde ve renk açısından da kirlidir. Balıkesir
Altınoluk’taki katı atık düzenli depolama tesisinin, düzenli depolama tekniği ilkelerine uygun
yapılmadığı ve tesiste oluşan sızıntı suyun doğrudan Edremit Körfezi’ne dökülen dere
yatağına verildiği tespit edilmiştir. Kuzey Ege Havzası Bölge sınırlarında yer alan diğer
belediyelerin katı atık bertarafında düzensiz depolama yöntemini kullanması, akarsu ve yeraltı
sularını kirleten temel etkenler arasında yer almaktadır.209
Bölgenin Susurluk Havzası’ndaki Nilüfer Çayı’nın Bursa sonrasındaki Susurluk ana çayıyla
birleşip Marmara‘ya döküldüğü bölgeye kadar olan bölümde yoğun kirlilik söz konusudur.
Nüfus yoğunluğu ve endüstriyel aktivitelere bağlı olarak su kalitesi bu bölümde önemli
ölçüde azalmaktadır.210 Bununla birlikte Simav Çayıyla birleşmeden önce Balıkesir
civarındaki akarsular Balıkesir ilinden kaynaklanan evsel ve endüstriyel deşarjlardan
etkilenmektedir. Simav ve Susurluk çayları da, Bigadiç öncesinde yüksek kaliteli su
sınıfındayken sonrasında bor işletmeleri ve Susurluk civarındaki bor yataklarının da etkisiyle
kirliliğe maruz kalmaktadır.211
Entegre koruma ve kontrollü kullanma ilkelerinin belirlenmesi için başlatılan Havza Koruma
Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi kapsamında 11 havzanın koruma eylem planı
tamamlanmıştır.212 TR22 Bölgesi’ni içine alan Marmara, Kuzey Ege ve Susurluk Havza
Planlarının tamamlanan planlar içinde yer alması Bölgemiz için avantaj oluşturmaktadır.
207
TÜBİTAK MAM Çevre Enstitüsü, Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Marmara Havzası, Aralık
2010.
208
Gönen Kaymakamlığı, Gönen İlçesi Brifingi, 2012.
209
TÜBİTAK MAM Çevre Enstitüsü, Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Kuzey Ege Havzası,
Aralık 2010.
210
TÜBİTAK MAM Çevre Enstitüsü, Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Susurluk Havzası,
Aralık 2010.
211
TÜBİTAK MAM Çevre Enstitüsü, Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması-Susurluk Havzası,
Aralık 2010,.
212
KB, BGUS 2013-2023, 2012.
224
7.1.3 Hava
TR22 Bölgesi’nde çevresel açıdan ikinci öncelikli sorun hava kirliliğidir.213 Hava kirliliği ile
mücadele kapsamında gerekli önlemlerin alınması için kükürdioksit (SO2) oranı ve toz
partikül madde (PM10) ölçümü yapılmaktadır.214 2009 yılı ölçüm sonuçlarına göre SO2
bakımından Balıkesir iyi, Çanakkale orta; partiküler madde bakımından ise Balıkesir orta,
Çanakkale çok kötü seviyededir. Mevcut durumdaki hava kirliliğinin ileriki dönemlerde tehdit
oluşturmaması için gerekli önlemlerin zamanında alınması önem arz etmektedir.
Şekil 176: SO2 ve Partiküler Madde Ortalama Değeri
Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, BGUS (2013-2023), 2009.
Bölge illerinden Balıkesir’in hava kirliliği nedenleri arasında evsel ısınmadan kaynaklanan
hava kirliliği önemli yer tutmaktadır. Özellikle kış aylarında ilin topoğrafik yapısı, mevcut
rüzgarların azalması, sık görülen sisli günler ve şehir içi trafiğin artması kirliliğin etkisini
artırmaktadır. Bigadiç, Gönen, Edremit, Sındırgı ilçelerinde jeotermal kaynakların ısınmada
kullanımı söz konusudur. Bu durum hava kirliliği miktarını azaltan bir etkendir. Sanayi
faaliyetlerinin ve nüfusun görece daha yoğun olduğu Bandırma’da hava kirliliği ciddi
boyuttadır. Baca gazlarında zehirli partiküler bulunduran, sülfürik asit ve borik asit fabrikaları
gibi kimyasal madde üretimi yapan ve atık gaz üreten sanayi tesisleri, hava kalitesini olumsuz
etkilemektedir. Ayrıca Bandırma, Susurluk ve Gönen’de özellikle kanatlı hayvan üretimine
213
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Marmara Bölgesi Öncelikli Çevre Sorunları, Ankara, 2012.
(http://www.csb.gov.tr/db/ced/webicerik/webicerik272.pdf, 07.06.2013)
214
ÇŞB, (Çevre Raporu, 2011), a.g.e.
225
bağlı endüstriyel faaliyetler ve taşıt trafiği, hava kirliliğini artırmaktadır.215 Gönen’de
topoğrafik etkenler ve çeltik ekimine bağlı olarak ortaya çıkan hava kirliliği de yöre halkını
olumsuz etkilemektedir. Özellikle yaz aylarında çeltik ekiminde kullanılan tarımsal ilaçların
buharlaşıp havaya karışması ve alçakta kalan yerleşim merkezlerinde yoğunlaşması bu
durumun nedenleri arasındadır.
Çanakkale genelinde de hava kirliliği oluşturan kaynaklar Balıkesir ile benzerlik taşımaktadır.
Bölge genelinde büyük ölçekli sanayi ve endüstri bölgeleri olmadığından endüstriden
kaynaklanan emisyonlar ciddi bir çevre problemi arz etmemektedir. Çan ve Biga ilçesindeki
SO2 oranı; sanayi tesisleri, topoğrafya ve iklimsel özelliklere bağlı olarak, özellikle kış
aylarında kritik değerlere ulaşmakta olup insan sağlığını olumsuz etkilemektedir.216
Çanakkale Merkez’de çok katlı binaların hakim rüzgar yönü doğrultusunda yapımı ve
yerleşim planında rüzgar hava koridorlarının bırakılmaması hava kirliliğini artırmaktadır.
Hava kirlilik düzeyi bakımından Balıkesir Merkez ve Bandırma; Çanakkale Merkez, Biga,
Çan ve Gelibolu 1. grupta; Eceabat, Gökçeada, Lapseki, Ezine, Ayvacık, Yenice, Bozcaada,
Bayramiç ve Balıkesir’in Bandırma dışındaki ilçeleri 2. grupta yer almaktadır.217 İl
merkezlerindeki hava kirliliğinin artışında taşıt trafiği temel nedenler arasında olup trafiğe
çıkan araçların egzoz gazı ölçümlerini yaptırmalarının sağlanması ve ömrü tükenmiş araçların
trafikten uzaklaştırılması hava kirliliği ile mücadelede katkı sağlayacaktır.
Doğal gaz kullanımının yıldan yıla artış göstermesi, hava kirliliği ile mücadele açısından
olumlu bir gelişmedir. TR22 Bölgesi’nde toplam doğal gaz abone sayısı 2010 yılında 112.948
iken 2012’de bu rakam 169.233’e yükselmiş olup kirliliğin olumsuz etkisinin azaltılması
bakımından bu sayının daha da artırılması gerekmektedir. Diğer yandan kirletici kaynakların
azaltılması ve ortadan kaldırılması için kalitesiz yakıt kullanımının önüne geçilmesi, doğal
gaz kullanımının artırılması, doğal gaz altyapı çalışmalarına hız verilmesi, yeni yerleşim
yerlerinin planlanmasında hava koridorlarının dikkate alınması, fosil yakıtlar yerine
yenilenebilir enerji kaynaklarının ve çevre dostu yakıtların kullanımının özendirilmesi
gerekmektedir.
215
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Türkiye Çevre Durum Raporu, 2011, s.208.
217
Balıkesir ve Çanakkale Çevre ve Şehircilik Müdürlükleri, İl Çevre Durum Raporları, 2011, 2007.
216
226
Hava kirliliğinin azaltılması doğrultusunda alınması gereken tedbirler ile ilgili olarak
toplumdaki bilinç ve farkındalık düzeyinin artırılması önem arz etmektedir. Daha temiz ve
sağlıklı hava koşullarının sağlanması için kaloriferi olan bina yöneticilerinin ve ateşçilerin
uygun yakıt kullanılması, depolanması ve yakma talimatlarına uyulması konularında
bilgilendirilmesi ve eğitilmesi, ayrıca kazan dairesi ve bacaların periyodik bakımlarının
zamanında yapılması önemlidir.
7.1.4 Atık
Marmara Bölgesi’nde atıkların 1. öncelikli çevre sorunu olduğu il bulunmamakta olup
Balıkesir ve Çanakkale illeri, atıkların 3. öncelikli sorun olduğu iller arasında yer almaktadır.
2010 yılı TÜİK verileri itibariyle atık yönetim hizmeti verilen nüfusun toplam nüfus içindeki
oranı Türkiye’de %83, Balıkesir’de %72, Çanakkale’de ise %66’dır.
Türkiye genelinde katı atıkların bertarafında vahşi depolamadan düzenli depolamaya geçiş
çalışmaları devam etmekte olup katı atık düzenli depolama sayısı ve katı atık tesisleri ile
hizmet verilen nüfusun miktarı yıldan yıla artış göstermektedir. 2003 yılında düzenli
depolamaya giden kentsel katı atıklar %28,5 oranında iken bu rakam 2010 yılında %54,4’e
yükselmiş, katı atık tesisleriyle hizmet verilen nüfus; 2003 yılında 23 milyon iken 2011
yılında 41 milyona ulaşmıştır.218
218
Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Çevresel Göstergeler 2011, 2012.
(http://www.csb.gov.tr/turkce/dosya/ced/gosterge2011_tr.pdf, 10.06.2013.)
227
70
70
60
59
49
50
38
40
33
30
20
58
43
29
41
45,5
50
46
36,5
60
41
32
40
30
23
15
20
10
10
0
0
2003
2008
2009
2010
Hizmet
Verilen
Nüfus
(milyon)
Hizmet
Verilen
Nüfus
Oranı
(%)
2011
Şekil 177: Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri İstatistikleri
Kaynak: Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, 2012.
Atıklar, Balıkesir’de 53 belediyeden 3 tanesinde (Balıkesir, Gönen, Altınoluk); Çanakkale’de
ise 34 belediyeden 7 tanesinde düzenli diğer belediyelerde ise vahşi olarak depolanmaktadır.
Ayrıca Çanakkale’de Gelibolu katı atık bertaraf tesisi de hizmete açılmıştır. Balıkesir’de üç
belediye birliği içindeki diğer belediyeler atıklarını bertaraf etmek amacıyla iş termin
planlarını sunmuşlardır. Ayrıca Balıkesir ilinde Balıkesir, Kepsut ve Zeytinli Belediyeleri
tarafından geri dönüşümlü atıkları kaynağında ayrı toplama ve geri kazanım çalışmaları
yürütülmekte olup il genelinde atık ayırma, yakma ve kompost tesisi gibi tesisler
bulunmamaktadır.
Bölgede Belediye ve/veya Çevre Altyapı Hizmet Birlikleri türünde Balıkesir’de Edremit
Körfezi Belediyeler Birliği, Balıkesir İli Sürdürülebilir Çevre Yönetimi Belediyeler Birliği
(BAÇEYÖB), Körfez Belediyeler Birliği, Madra Dağı ve Kaz Dağları Belediyeler Birliği,
Balıkesir Kuş Gölü ve Kuş Cenneti Milli Parkını Koruma ve Geliştirme Birliği; Çanakkale’de
Gelibolu Yarımadası Katı Atık Yönetim Birliği, Biga, Çan, Yenice ve Çevresi Katı Atık
Yönetim Birliği (BİÇAY), Çanakkale-Lapseki-Umurbey-Kepez-Çardak-Kumkale-Erenköy-İl
Özel İdare Katı Atık Yönetim Birliği (ÇAKAB), Ayvacık, Ezine, Bayramiç, Bozcaada,
Geyikli, Gülpınar, Mahmudiye, Küçükkuyu ve Çanakkale İl Özel İdarenin üyesi olduğu Troas
Bölgesi Belediyeleri Katı Atık Yönetim Birliği219 bulunmaktadır.
219
Türkiye Belediyeler Birliği, http://www.tbb.gov.tr/storage/catalogs/birliklerin-listesi.pdf, 10.06.2013.
228
Balıkesir, Merkez ve civar belediyelerinde oluşan evsel, evsel nitelikli endüstriyel, ticari ve
kurumsal kaynaklı katı atıkların bertaraf edilmesi amacıyla Avrupa Birliği’nin Katılım Öncesi
Mali Yardım Aracı kapsamında AB fonlarından alınan hibe ile Balıkesir Katı Atık Yönetim
Projesi yürütülmektedir. Toplam 25.511.900 Euro olan proje bütçesinin hibe oranı %85,9
olup Mayıs 2014 tarihinde projenin bitirilmesi amaçlanmaktadır. Balıkesir Sürdürülebilir
Çevre Yönetim Birliği (BAÇEYÖB) üyesi 7 belediyenin katı atıkları Balıkesir Belediyesi’ne
ait olan Savaştepe yolu üzerindeki Katı Atık Düzenli Depolama Sahasında depolanacaktır.
Proje kapsamında Balıkesir Merkez, Susurluk Çayı kenarı, Kepsut Dere kenarı, İvrindi Dere
kenarı, Pamukçu Ovası, Savaştepe ve Bigadiç Orman arazisinde olmak üzere toplam 937.500
m² büyüklüğündeki çöp döküm sahaları kapatılacaktır.220
Pamukçu ve Kepsut sahalarındaki katı atıklar Balıkesir Merkez sahaya taşınacak, taşımaya
elverişli olmayan Susurluk, Bigadiç, İvrindi, Savaştepe sahaları rehabilite edilerek Bigadiç ve
Susurluk ilçelerine transfer istasyonu inşa edilecektir. Sahaların kapatılmasının ardından
kapatılan alanlarda ağaçlandırma çalışmaları yürütülecektir. Proje kapsamında geri dönüşüm
tesisi, tıbbi atık sterilizasyon tesisi, kompost tesisi, sızıntı suyu toplama ve arıtma tesisi
yapılacak olup çeşitli araç ve ekipmanlar Balıkesir’e kazandırılacaktır.221 Söz konusu proje ile
atıkların geri kazanımı, sızıntı suyunun arıtımı, kompostlaştırma işlemi ile organik atıkların
tarım, ağaçlandırma, park ve bahçelerde kullanımı hedeflenmektedir.
Çanakkale’de Dünya Bankası tarafından desteklenen “Gelibolu Katı Atık Bertaraf Tesisi
Projesi” ile Avrupa Birliği tarafından desteklenen ve Türkiye’nin atık yönetimi konusunda ilk
iki pilot projesinden biri olan “Çanakkale Bölgesel Katı Atık Yönetimi Projesi”
tamamlanmıştır. Proje kapsamında katı atık düzenli depolama tesisi, ambalaj atıkları
ayrıştırma tesisi ve sızıntı suyu tesisi yapılmıştır. Düzenli depolama sahası; Kavaklıtepe
Köyü’nde 90.440 m² alan üzerinde kurulmuş olup toplam depolama hacmi 397.197 m3’tür.222
ÇAKAB’ın faydalanıcısı olduğu Çanakkale Bölgesel Katı Atık Yönetimi Projesi kapsamında
inşaatı tamamlanan düzenli depolama sahasına ilk atık kabulü 17 Ağustos 2009 tarihinde
gerçekleştirilmiş, Kasım 2009 tarihinde ise düzenli depolama sahasının açılış töreni
yapılmıştır. Çanakkale İli Kemel Köyü Doğantepe Mevkiinde 372.379 m² alan üzerinde
220
Balıkesir Belediyesi, Balıkesir Katı Atık Yönetimi Projesi Bilgilendirme Notu,
http://www.baceyob.gov.tr/icon/katiatik.pdf, 10.06.2013.
221
Balıkesir Belediyesi, Balıkesir Katı Atık Yönetimi Projesi Bilgilendirme Notu,
http://www.baceyob.gov.tr/icon/katiatik.pdf, 10.06.2013.
222
http://www.gelibolu.bel.tr/bpi.asp?caid=171&cid=1042, 15.06.2013.
229
toplam kapasitesi 1.301.000 m3 olan 3 adet hücreden oluşan düzenli depolama sahasının
inşaatının yanısıra ön atıksu arıtma tesisi ve yeşil atıklara yönelik pilot kompost tesisinin
inşaatına yönelik çalışmalar da proje kapsamında yürütülmüştür. Projenin bir diğer bileşeni
olan eski çöp döküm alanlarının kapatılması ve rehabilitasyonuna yönelik çalışmalar
kapsamında Çanakkale Kuruçeşme Mevkii, Lapseki Milletçiftliği, Lapseki Topraklı Mevkii,
Çardak Kadıbayırı ve Çardak Göl mevkiindeki beş adet eski çöp döküm sahası kapatılıp
rehabilite edilmiştir. Proje kapsamında Çanakkale, Umurbey ve Kumkale ilçelerinde geri
kazanılabilir atıkların toplanacağı 3 adet geri dönüşebilen atıkları toplama merkezi
kurulmuştur. Böylelikle yürütülen proje neticesinde Çanakkale ilinde entegre atık yönetim
sisteminin ilk adımları atılmıştır.223
Proje bileşenleri arasında bulunmayan ancak atık yönetim sisteminin vazgeçilmez birer
parçası olan ambalaj atıkları toplama ve ayırma tesisi ile tıbbi atık sterilizasyon tesisinin
kurulmasına yönelik çalışmalar projenin tamamlanmasının ardından sisteme entegre edilmiş,
Ambalaj Atıkları Toplama ve Ayırma Tesisi ÇAKAB tarafından kullanılmak üzere tahsis
edilmiştir.224
Birlik havzasında tıbbi atıkların toplanması, taşınması, sterilize edilerek bertaraf edilmesi
amacıyla Yap-İşlet modeli ile kurulmuş Tıbbi Atık Sterilizasyon Tesisine ilişkin açılış 2012
yılı içinde gerçekleştirilmiş; ÇAKAB üyesi belediye sınırları içindeki tıbbi atık üreticilerinden
tıbbi atıkların toplanması, taşınması ve bertaraf işlemleri, yüklenici ile üreticiler arasında
yapılan sözleşme sonucunda gerçekleştirilmeye başlamıştır. Ayrıca yakın çevredeki birlikler
tarafından tesise getirilen tıbbi atıkların sterilizasyonuna ilişkin çalışmalar da bahsi geçen
tesis bünyesinde yürütülmeye devam etmektedir.225 Diğer yandan Balıkesir Körfez
Belediyeler Birliği ile Biga, Çan, Yenice ve Çevresi Katı Atık Yönetim Birliği (BİÇAY)’nin
katı atık düzenli depolama sahası kurma çalışmaları devam etmektedir.226
Bölgede ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması ile ilgili çalışmalar devam
etmektedir. Çanakkale’de iki adet lisanslı toplama-ayırma tesisi mevcut olup 2010 yılı
itibariyle belirlenen pilot bölgelerde ambalaj atıklarının ayrı toplanmasına yönelik çalışmalar
223
2009 Yılı ÇAKAB Faaliyet Raporu, 2010.
225
226
http://www.burhaniye.bel.tr/detail.aspx?did=2542, http://www.can.bel.tr/, 10.06.2013.
224
230
başlatılmıştır.227 Ambalaj atıklarının geri kazanımı kapsamında Balıkesir’de ÇEVKO ve
lisanslı üç firma ile işbirliği içinde çalışılmaktadır. Balıkesir Merkez ilçedeki resmi daireler,
okullar, iş yerleri ve 18 mahallede oluşan ambalaj atıkları; ilgili lisanslı firmalar tarafından
kaynağında ayrı toplanmakta ve ayırma tesislerinde ayrıştırılarak geri dönüşüm tesislerine
gönderilmektedir. Bitkisel atık yağların, kullanılmış motor yağlarının, tehlikeli atıkların,
ömrünü tamamlamış lastiklerin, elektronik atıkların geri kazanımı ve atık pillerin toplanması
ile ilgili çalışmalar da yürütülmektedir.228
Bölge geneline bakıldığında düzenli depolama sahalarının azlığı ve vahşi depolama
alanlarının çoğunlukta olması çevresel sürdürülebilirliği olumsuz etkilemektedir. Bölgede atık
yönetiminin etkin hale getirilmesi, atıkların öncelikli olarak kaynağında azaltılması, geri
kazanımı ve son tahlilde bertaraf edilmesi için gerekli çalışmalara sadece merkez
belediyelerinde değil, diğer belediyelerde de ağırlık verilmesi önem arz etmektedir. Diğer
yandan, Balıkesir’in büyükşehir belediyesi olması, atık yönetiminde eşgüdümün sağlanması
açısından avantajlı bir durumdur.
Katı atık yönetim hizmetlerinde etkinliğin sağlanması, yeterli kaynağın bulunması ve uygun
teknolojinin
temin
önerilmektedir.
229
edilmesi
amacıyla
mahalli
idare
birlikleri
yönetim
modeli
Bölgede yer alan ve bu amaçla kurulan mahalli idare birlikleri arasında
tecrübe paylaşımının sağlanması, işbirliği kültürünün geliştirilmesi, birliklerin daha etkin
çalışmasına katkı sağlayacak çalışmaların yürütülmesi, birliklerin başvurabilecekleri
destek/hibe programları hakkında bilgilendirilmesi ve proje yazımı konusunda gerekli teknik
desteğin sağlanması, Bölge genelinde atık yönetim sisteminin daha bütüncül bir şekilde
yürütülmesi için önemlidir. Atık yönetimi, hizmet kullanıcılarının sisteme dahil edilmesi ile
işlerlik kazanmaktadır. Bu doğrultuda Bölgedeki paydaşların atıkların kaynağında azaltılması,
kaynağında ayrıştırılması ve geri kazanımı vb. konularda farkındalığının artırılması ile
etkinlik, etkililik ve verimliliğin artırılacağı düşünülmektir.
227
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Türkiye Çevre Durum Raporu, 2011.
Balıkesir ve Çanakkale Belediyesi, 2012 Yılı Faaliyet Raporları.
229
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012),
http://www.cygm.gov.tr/CYGM/Files/EylemPlan/atikeylemplani.pdf, 10.06.2013.
228
231
8
TÜRKİYE’NİN EN BÜYÜK ADALARI: GÖKÇEADA, BOZCAADA
VE MARMARA ADASI
TR22 Bölgesi, Türkiye’nin en büyük üç Adasına ev sahipliği yapmaktadır. Bölgesel
planlamanın temel hedeflerinden biri olan bölge içi gelişmişlik farklarının azaltılması
kapsamında Adalara özgü sorunları ele alıp buna ilişkin çözüm önerileri geliştirmek önem arz
etmektedir. Gökçeada, Bozcaada ve Marmara Adası aynı zamanda Bölgenin ilçeleri arasında
yer almakta olup Marmara ilçesi Balıkesir’e; Gökçeada ve Bozcaada ilçeleri ise Çanakkale’ye
bağlıdır.
Türkiye’nin en büyük adası olan Gökçeada’nın nüfusu 2012 TÜİK verilerine göre 8.288
kişidir. Adanın anakara ile en yakın ulaşım bağlantısı Gelibolu Yarımadası Kabatepe Limanı
ile Gökçeada Kuzu Limanı arasındadır. Su kaynakları bakımından oldukça zengin olan
Adanın yüzölçümünün yaklaşık %75’i tarımsal olarak kullanılabilir nitelikte olup bu oran
ülke ortalamasının çok üzerindedir. Farklı kültürlerin bir arada yaşadığı Ada, toplumsal ve
kültürel açıdan oldukça zengin bir yapıya sahiptir. Gökçeada’nın doğal yapısından
kaynaklanan bir iç turizm potansiyeli mevcuttur. Adada geliştirilmek istenen turizm devlet
tarafından da desteklenmektedir. Turizm sektörü özellikle yaz aylarında hareketlenmekte
iken, son yıllarda sörfçülüğün geliştirilmesi ile turizm sezonu uzatılmıştır. Türk Deniz
Araştırmaları Vakfı (TÜDAV) tarafından zengin sualtı güzellikleri nedeniyle Kaleköy ve
Kuzu Limanı arasında kalan sahil kısmı deniz koruma alanı olarak kabul edilmiştir. Bu
doğrultuda Gökçeada dalış turizmi bakımından önemli bir potansiyele sahiptir. Gıda Tarım ve
Hayvancılık Bakanlığı tarafından ekolojik tarım yapılması amacıyla pilot bölge olarak seçilen
Gökçeada, Türkiye’nin yavaş şehirlerinden (cittaslow) biridir.
Marmara Adası, Türkiye’nin 2. büyük adası olup 8.207 kişilik bir nüfusa sahiptir. Adaya
ulaşım Balıkesir’in Erdek ilçesinden arabalı vapur ile sağlanmaktadır. Yaz mevsiminde
turizm sektörünün getirdiği hareketlilik ile birlikte sefer sayıları artırılmaktadır. Ayrıca,
İstanbul ve Tekirdağ’dan Adaya denizyolu ile ulaşım sağlanmaktadır. Ülkenin en önemli
mermer sahalarının bulunduğu Marmara Adası dünyanın ilk işletilen mermer ocaklarını
bünyesinde barındırmaktadır. Marmara Taşı anlamında olan marmor kelimesi zaman içinde
telaffuzu değişerek mermer adını almış olup Adaya ismini vermiştir.230 Adadaki elektrik
230
232
altyapısının
özellikle
mermer
sanayiinde
yapılacak
yeni
yatırımlar
açısından
güçlendirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. En önemli geçim kaynaklarından biri turizm olan
Marmara Adası; Avşa, Ekinlik gibi turistik adaları ile öne çıkmaktadır. Ayrıca tarım ve
hayvancılık ilçenin diğer geçim kaynaklarındandır. Adanın temel sorunlarından bir diğeri
ulaşımdır. Anakara ile ilişkisi etkin bir şekilde kurulamamakta olup ulaşım süresinin uzunluğu
sağlık, eğitim vb. hizmetlere erişimi olumsuz etkilemektedir.
Bozcaada, 2.465 kişilik bir nüfusa sahiptir. Adaya ulaşım Çanakkale’nin Geyikli beldesinden
arabalı vapur ve Çanakkale’den deniz otobüsü ile sağlanmaktadır. Ada nüfusunun, yaz
mevsiminde kışa oranla yaklaşık 4 katına çıktığı gözlenmektedir.231 Ada’da Rum kültürünün
izleri görülmektedir. Topraklarının verimli olması ve her mevsimde rüzgâr alması, bağcılığı
Adanın en önemli dinamiklerinden biri haline getirmiştir. 90’lı yıllarda gelişmeye başlayan
turizm sektörü, Adanın başlıca geçim kaynaklarından birini oluşturmaktadır. Kendine özgü
tarihi ve mimari dokusu, doğal yapısı, farklı kültürleri bir arada barındırması ve temiz çevresi
ile yerli ve yabancı turistler tarafından oldukça ilgi görmektedir. Konumu gereği, Adadaki
diğer bir önemli sektör de balıkçılıktır. Balıkların göç yolları üzerinde bulunan Ada, çevreden
gelen birçok balıkçı teknesini misafir etmektedir.
Adalarda yaşanan başlıca sorunlar, nüfusun sezonluk değişimi kaynaklıdır. Adadaki
planlamalar yerleşik nüfusa göre yapıldığından yaz aylarında yaklaşık 4 katına çıkan nüfus
altyapı sorunlarını da beraberinde getirmektedir. Aynı şekilde Adanın sağlık imkanları
nüfusun arttığı dönemlerde ihtiyaca cevap verememektedir. Adalar, doğal, tarihi ve kültürel
güzelliklerinden dolayı yerli ve yabancı turistler tarafından çoğunlukla tercih edilmesine
rağmen nitelikli turizm tesislerinin yetersiz oluşu memnuniyetsizliğe yol açmaktadır. Bu
durum Adaların sahip olduğu turistik potansiyelin harekete geçirilememesinde etkilidir.
Bağcılık, balıkçılık, arıcılık ve zeytincilik sektöründe üretilen ürünlerin pazarlamasındaki
sorunlardan dolayı elde edilen katma değer düşük kalmaktadır. Bu sorunların en önemlileri
arasında markalaşma eksikliği ve gıdaların uygun ambalajlarda sunulmaması yer almaktadır.
Adalarda öncelikli olarak altyapının güçlendirilerek ihtiyaca cevap verecek hale getirilmesi
gerekmektedir. Adaların sahip olduğu turist potansiyeli doğrultusunda nitelikli turizm
tesislerinin artırılması ve mevcut turizm işletmelerinin kurumsal kapasitelerinin geliştirilmesi
önem arz etmektedir. Adalarda üretilen ürünlerin katma değeri yüksek ürünler hale getirilmesi
231
GMKA, Gökçeada ve Bozcaada Değerlendirme Raporu, 2012.
233
için markalaşma ve butik üretim konusunda farkındalık artırılmalıdır. 2013 yılında onaylanan
Bozcaada 2025 Yılı 1/25.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı, yerleşim ve yatırım alanlarının
planlanmasını sağlayacaktır. Diğer yandan teşviklerde 6. bölgede yer alan Adalar
yatırımcılara yeni fırsatlar sunmaktadır.
9
TR22 GÜNEY MARMARA BÖLGESİ’NİN ÇEVRE KENTLERLE
İLİŞKİSİ
Bölgesel kalkınma ekonomik, sosyal, kültürel veya coğrafi yönden çok daha geniş alanları
içine aldığından kalkınma stratejilerinin Bölgedeki çevre iller ile işbirliği ve eşgüdüm içinde
belirlenmesi önem arz etmektedir.
Bölgede yer alan Balıkesir ve Çanakkale kentleri, Ege ile Marmara Bölgesi’ni birbirine
bağlayan bir köprü olması sonucu çevre illerle birçok ortak özelliğe sahiptir. Bölgenin
Balıkesir ilini kapsayan doğu kesimi, İstanbul ile İzmir arasında kalmakta ve bu kesim aynı
zamanda Bursa iliyle komşudur. Bölgenin batısında yer alan Çanakkale’nin Trakya’da
toprakları olduğundan Bölgenin komşuları arasında Tekirdağ ve Edirne de yer almaktadır.
234
Şekil 178: TR22 Bölgesi'nin Çevre Kentlerle İlişkisi
Kaynak: GMKA Ofis Çalışması, 2013.
Balıkesir ve Çanakkale, iklim, bitki örtüsü, toprak yapısı ve yetiştirilen ürünler bakımından
çevresindeki illerle büyük benzerlik taşımaktadır. Bölgenin ve çevre illerin ekonomisinde
önemli yer tutan, coğrafi işaret sahibi olan Körfez zeytinyağları, Güney Ege zeytinyağları gibi
değerlerin
bölgesel
ekonominin
rekabet
gücünün
artırılması
için
yeni
fırsatlar
oluşturmaktadır. Bu kapsamda işbirliği içinde yeni stratejilerin geliştirilmesi ve üretici
birliklerinin aktif hale getirilmesi ile birlikte pazarlama ağları oluşturulmalı, bölgesel ölçekte
markalaşma teşvik edilmelidir.
235
Bölgenin tarihi ve kültürel birikimine bakıldığında; Bölge, çevre illeri ile birlikte önemli
medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır. Çanakkale Truva’dan İzmir Efes’e doğru uzanan Büyük
İskender Sefer Yolu, aynı medeniyetlerden kalan Efes ve Assos antik kenti kalıntıları, ortak
mitolojik geçmişe sahip olan Antik Smyrna (İzmir), Pergamon (Bergama), Phokaia (Foça) ve
Troy kentleri, İzmir, İstanbul’dan başlayan ve Balıkesir, Çanakkale’ye uzanan mevcut gezi
güzergahları çevre illerin Bölge ile çok eskilerden beri etkileşim içinde olduğunu gösterir
niteliktedir. Çevre illerle paylaşılan bu tarihi ve kültürel miras, turizme yönelik potansiyelin
bölge ekonomisine kazandırılması için bir fırsat oluşturmaktadır. Bu kapsamda kültür ve
turizm imkanlarının tanıtımı amacıyla ilgili kurum ve kuruluşlar ile geniş ölçekte eşgüdüm
içinde çalışmalar yürütülebilecektir.
Bölgenin çevresiyle ilişkisine bakıldığında öne çıkan bir diğer alan sağlıktır. Sağlık hizmetleri
kapsamında Manisa, İzmir, Bursa, İstanbul Bölge için önemli merkezlerdendir. Bu bakımdan
Balıkesir ve Çanakkale’de başta koruyucu sağlık hizmetleri olmak üzere birinci basamak
sağlık hizmetlerini güçlendirmek gerekmektedir. Diğer yandan sağlık hizmetlerine erişimin
kolaylaştırılmasına yönelik ortak projeler geliştirilebilir.
Ekonomik sektörler başta olmak üzere diğer alanlarda da Bölgenin İstanbul, Bursa ve İzmir
gibi büyük sanayi merkezlerine olan yakınlığı kaynaklara erişimde önemli rekabet avantajı
sağlamaktadır. Diğer yandan; TR22 Düzey 2 Bölgesi, coğrafi konumu, merkezlere yakınlığı
ve sahip olduğu gelişme potansiyelleri bakımından hızlı nüfus artışı ve çarpık kentleşme gibi
nedenlerle yoğun bir baskıya maruz kalan ve aşırı büyüyen bu merkezlere alternatif
oluşturmaktadır.
Merkezlerin sürekli olarak büyümesi ve bölge içi ve bölgeler arasında gittikçe büyüyen nüfus
ve sosyo-ekonomik gelişmişlik farklarına neden olması, doğal ve ekonomik kaynaklara dayalı
olan sürdürülebilir kalkınmayı tehlikeye sokmaktadır. Bu tehlikelere sahne olan İstanbul
Metropolünün mevcut durumuna çözüm stratejisi oluşturmak adına yapılan tartışmalardan biri
de İstanbul Sanayisinin Yer Değiştirmesi olup bu kapsamda Bölge avantajlı bir konumdadır.
Rekabet edebilirliğin artırılması, beşeri sermayenin ve sosyal yaşamın geliştirilmesi
doğrultusunda sanayi merkezlerinin Bölgeye çekilerek yerel ekonominin gücünün artırılması
orta ve uzun vadede Bölgenin dış dünya ile ticari entegrasyonunu sağlayacak önemli
hamlelerden birisidir. İstanbul için tehdit oluşturan bu durumun Bölge açısından fırsata
dönüştürülebilmesi için önemli doğal kaynaklara, verimli topraklara ve turizm potansiyeline
236
sahip olan Bölgede; mekansal gelişim, istihdam ve sürdürülebilir kalkınma konularında
kontrol noktalarının oluşturulması gerekmektedir.232
Bölgenin vizyonunun önemli parçalarından biri de çevreye duyarlı olarak sürdürülebilir
kalkınmadır. Bu yüzden bölgesel rekabet edebilirliğin güçlendirilmesinin yanı sıra doğal ve
kültürel varlıkların gelecek nesilleri de dikkate alan bir anlayışla korunması gerekmektedir.
İstanbul’daki sanayinin Bölgeye taşınması söz konusu olduğunda bu iki bakış açısının
dengelenerek hayata geçirilmesi yerinde olacaktır.
Rekabet edebilirliğin artırılması bakımından önemli bir husus da ulaşım ve lojistik yapısının
güçlendirilmesidir. Gebze-Orhangazi-İzmir ve Kınalı-Tekirdağ-Çanakkale-Balıkesir Otoyolu
projelerinin tamamlanması ulaşım ve lojistik anlamında Bölgeye önemli bir güç katacaktır.
Bandırma’daki limanların Bölgenin dış dünya ile bağlantısının kurulmasında önemli bir yere
sahip olmasının yanı sıra Bölgenin İstanbul-İzmir arası karayolu ve Ankara-İzmir arası
demiryolu ulaşımında transit merkezi olması da etkileşimi ve dinamizmi artıracak bir diğer
unsurdur.
232
GMKA, (Desantralizasyon, 2012), a.g.e.
237
Şekil 179: TR22 Bölgesi'nin Ulaşım Bağlantıları
Kaynak: GMKA Ofis Çalışması.
Havzalarda biriken evsel ve sanayi kaynaklı atıklar ile ilgili önlemler alınması ile
sürdürülebilir bir çevre ve doğal kaynakların etkin, verimli bir şekilde kullanılması için
önemlidir. Önemli tarım alanlarını içine alan Susurluk ve Marmara havzalarında önemli bir
nüfus büyüklüğü, doğal koruma alanları ve farklı ölçeklerde sanayi üretim merkezleri bir
arada bulunmaktadır. Kentsel ve endüstriyel atıkların geri dönüşüm, kazanım, yeniden
kullanımının sağlanmasına yönelik birden fazla kente hizmet eden bertaraf tesislerinin
kurulması ve bu konuda işletmelerin bilinçlendirilmesi önem arz etmektedir. Bu doğrultuda
belediyeler, belediye birlikleri, iş adamları dernekleri, ticaret ve sanayi odaları ile işbirliği
içinde ortak bir platform oluşturulmasının ekonomi ve çevreye katkı sağlayacağı
öngörülmektedir. Çevresel ve ekonomik etkinliğin sağlanmasında; coğrafi alanı büyük ölçüde
Susurluk, Marmara Havzalarını kapsayan ve Çevre Yönetim Merkezi bulunan Marmara
Belediyeler Birliği çatısı altında ortak çalışmalar geliştirilmesinin önemli rol oynacağı
düşünülmektedir.
238
Üretimde rekabet ile sağlıklı sanayinin bir arada olmasına imkan veren endüstriyel simbiyoz
yaklaşımının hayata geçirilmesi, bölgesel ekonomiye önemli katkı sağlayacak unsurlardan bir
diğeridir. Biyolojide farklı canlıların dayanışması anlamına gelen doğadaki bu yaklaşımın
işletmelere uygulanması ile ortaya çıkan endüstriyel simbiyoz, iki işletme arasındaki madde
ve/veya suyun değişimi ve yeniden kullanımıdır. Döngüsel ekonomide atıkların değere
dönüşmesini sağlayan endüstriyel simbiyoz modelinde bir işletmenin atığı başka bir işletmeye
girerek döngüsel yaşamını devam ettirmektedir. Sadece maddesel boyut ile sınırlı kalmayan,
ortak satın alma, bilgi teknolojileri paylaşımı, pazarlama ve tedarik süreçlerinde birliktelik
gibi geniş işbirliği olanaklarının mevcut olduğu endüstriyel simbiyoz yaklaşımı açısından
çevre illerle bir platform oluşturulmasının Bölge açısından önemli avantajlar sunacağı
düşünülmektedir. Fiziksel yakınlığın simbiyotik yaşamda tercih nedeni olduğu da göz önünde
bulundurulduğunda İstanbul, İzmir, Bursa, Tekirdağ gibi çevre illerle yapılacak farklı sektör
işbirlikleri rekabet gücünü artırabilecektir.
239
10 GZFT Analizi
GÜÇLÜ YÖNLER
• İstanbul, İzmir, Bursa gibi büyük merkezlere yakınlık
• Sahil şeridinin uzunluğu ve iki ayrı denizle bağlantısının olması
• Yatırıma dönüştürülebilecek mevduat rezervinin yüksekliği
• Bölge kentlerinin diğer kentlerle karşılaştırıldığında nispeten bakir olması ve düzenli
kentleşme için uygun alanların varlığı.
• Bölgenin yolcu ve yük taşımacılığında tüm ulaşım modlarını bünyesinde bulundurması
• Her iki ilde de havaalanı bulunması
• Geniş çaplı bir organizasyonla kutlanması planlanan Çanakkale Muharebeleri 100. Yılı
anma etkinliklerinin Bölgenin tanıtımı için önemli bir araç olması
• Bölgede işsizlik oranının Türkiye ortalamasının altında olması
• Kadın istihdamının Türkiye ortalamasından yüksek olması
• Her iki ilde de üniversite hastanesi olması
• Bölgede yeni kurulacak Bölge hastanesi ile yatak kapasitesinin artacak olması
• İlköğretimde okullaşma oranının %100’e yakın olması
• Anne ölüm oranlarının düşük olması
• Bölgede termal turizm, sağlık turizmi, doğa turizmi, av turizmi, eko turizm, kültür ve tarih
turizmi gibi alternatif turizm çeşitlerinin yapılabilmesi
• Bölgenin sahip olduğu uzun kıyı şeridinde pek çok mavi bayraklı plajın bulunması
• Bölgenin sosyo-kültürel yapısına zenginlik katan değerlerin (Gönen Oyası, Yağcıbedir
Halısı, Yenice Bindallısı vb.) ve kültürün çeşitliliği
• Bölgede çok sayıda adanın olması ve bu adaların turizm ve organik tarım potansiyelinin
yüksek olması
• Bölgenin tarım ve hayvancılık için verimli olması
• İkliminin Türkiye’de yetiştirilen ürünlerin tamamına yakınının yetiştirilebilmesine elverişli
olması
• Türkiye’de tarım ve hayvancılık alanında üretilen katma değerde Bölgenin önemli bir paya
sahip olması
• Tarım ve hayvancılık konusunda bilgi ve beceri birikimi
• Tarımsal örgütlerin yaygın olması
• Su kaynakları bakımından zengin olması
240
• Yüksek verimli hayvan ırklarına sahip olması
• Bölgenin orman varlığı zenginliği
• Bölgenin biyoçeşitlilik bakımından zengin olması
• Mera alanlarının zenginliği
• Süt ve süt ürünleri sanayinin gelişmiş olması
• Beyaz et sektörünün bölgede güçlü olması
• TKDK gibi destekleme kuruluşlarının, Tarımsal Birliklerin her iki ilde de bulunması
• Coğrafi işaretli ürünlerin bulunması
• Markalaşmaya uygun tarım ürünlerinin olması
• Zeytinyağı gibi ihracat potansiyeli yüksek tarım ürünlerinin bulunması
• Arıcılığa elverişli olması
• Toplayıp pazarlamaya elverişli çeşitli tıbbi ve aromatik bitkilerin varlığı
• Jeotermal, rüzgâr, biyokütle gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının zenginliği
• Bölgenin bor ve mermer başta olmak üzere maden rezervi ve çeşitliliği bakımından zengin
olması
• Atık yönetimi konusunda iyi uygulama örneklerinin bulunması
• Başta Çin olmak ise doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının Bölgeye gelmesi
ZAYIF YÖNLER
• Bölge içi gelişmişlik farklarının fazla olması
• Kent merkezlerinde nüfus artışına bağlı olarak nüfusa dayalı ihtiyaçların artması
• Sosyal imkânların ve kültürel hayatın yeterince gelişmemiş olması
• Bölgenin tarihi ve kültürel değerlerinin tanıtımının yetersiz olması
• Bölgenin deprem ve sel gibi doğal afet riskleri altında olması
• Nitelikli işgücü yetersizliği
• Kayıt dışı istihdamda kadın oranının yüksek olması
• Çalışan nüfusun eğitim durumunun düşük olması
• Deniz, hava, karayolu ve demiryolu ulaşımının birbirinden kopuk ve yetersiz olması
• Bölge içi yolların kalite ve güvenliğinin düşük olması
• Liman ve havaalanların kapasitelerinin ve altyapılarının yetersiz olması
• Kişi başına düşen hastane yatağı sayısında Türkiye ortalamasının altında kalması
241
• Kişi başına düşen uzman hekim sayısının Türkiye ortalamasından az olması
• Adalarda sağlık imkânlarına erişimde zorluklar
• Okul öncesi eğitimde okullaşma oranının düşük olması
• Yaygın eğitim faaliyetlerine katılım oranının Türkiye ortalamasından düşük olması
• Kadın okuryazarlık oranının düşük olması
• Kadınların ilkokuldan sonraki okullaşma oranlarının düşük olması
• Her iki il de yalnız bir üniversite olması
• Turizm bölgelerinde meydana gelen mevsimsel nüfus değişikliğine bağlı olarak ortaya
çıkan altyapı sorunları
• Bölgenin sahip olduğu doğal, tarihi, kültür ve turizm değerlerine ilişkin farkındalığın
yetersiz olması
• Turizm sezonunun kısalığı
• Nitelikli turizm tesislerin azlığı
• Nitelikli turizm yatırımları için yeterli büyüklükteki yer tahsisinin yapılamaması
• Termal kaynakların turizm açısından yeterince değerlendirilememesi
• Kıyı şeridinde ikinci konutların turizmde etkin ve verimli şekilde kullanılamaması
• Kıyı şeridinde mevcut olan çarpık kentleşme
• Bölgeye gelen turistlerin ortalama konaklama süresinin az olmasına bağlı olarak turizmden
elde edilen gelirlerin düşüklüğü
• Tarım arazilerinin küçük ve parçalı oluşu
• Sulama imkânı olmasına rağmen sulama alanlarının kısıtlı olması
• Hayvancılık işletmelerinin küçük olması
• Bölgeye özgü tarım ürünlerinin tanıtımının iyi yapılamaması
• Kırsaldan şehre doğru yaşanan göç nedeniyle köylerdeki tarım konusunda yetişmiş
nüfusun hızla azalması
• Tarımsal kuruluşlar arasında koordinasyon, bilgi paylaşımı ve iletişimin düşük olması
• Bölgeye özgü tarım ürünlerinin kalite kontrolünü gerçekleştirecek bağımsız akredite
laboratuvarların yetersizliği
• Tarımsal örgüt yapısının etkin olmaması
• Meraların tahsisi dışında kullanılması
• İyi Tarım Uygulamalı sertifikalı işletmelerin azlığı ve bu konudaki farkındalığın yetersiz
olması.
242
• Sanayi sektöründeki aktörler arasında iletişim zayıflığı
• Üniversite-sanayi işbirliğinin gelişmemiş olması
• Bölgede işbirliği kültürünün zayıflığı
• Bölgede küme potansiyeline sahip sektörlerde kümelenme yönünde çalışmaların yoğun
olmaması
• Bölgenin uluslararası ticari ve ekonomik entegrasyonda geri kalması
• Katma değeri yüksek ürünlerin üretiminin azlığı
• Bölgedeki KOBİ’lerin kurumsal kapasitelerinin gelişmemiş olması
• İmalat sanayiinde düşük ve orta-düşük teknolojili sanayinin yaygınlığı
• Ar-Ge, yenilikçilik, girişimcilik, markalaşma, patent ve pazarlama konularında Bölgenin
geri kalması
• OSB’lerdeki altyapı eksikliklerine bağlı olarak doluluk oranlarının düşük olması
• Sanayi yığınlarının kent merkezlerinde konumlanmış olması
• Bölgede faaliyette bulunan teknoparkların yer almaması
• Dış ticaret bilincinin gelişmemiş olması
• Madencilik ürünlerinin çoğunlukla hammadde olarak pazarlanması
• İç kesimlerde kalan ilçelerde konut arzının yetersiz olması
• Su kaynaklarının kontrolsüz kullanımı
• Kentsel ve çevresel altyapı yetersizliği
• Atıkların bertarafı ve geri kazanımı konusunda uygun yöntemlerin kullanımındaki
yetersizlik
• Temiz üretim, enerji verimliliği ve endüstriyel ekoloji konusunda farkındalığın yetersiz
olması
• Çevresel değerlerin korunması amacıyla yapılan yasal düzenlemelerin hayata
geçirilememesi ve denetimlerin yetersizliği
• Yer altı yer üstü su kaynaklarının evsel, endüstriyel ve tarımsal atıklar nedeniyle
kirlenmesi
• Plansız kentleşme ile birlikte kullanım alanlarının iç içe geçmiş olması
• Havza alanlarını korumada alınan tedbirlerin yetersizliği
• Mevcut yapı stokunun doğal afetlere uygun olmaması
243
FIRSATLAR
• Bölgenin çevre illerden göç baskısının olmaması
• Yoğun göç kaynaklı çevresel olumsuzlukların olmaması
• Bölge dışına çok fazla göç olmaması
• Balıkesir’in büyükşehir olması
• Teşvik sisteminde Balıkesir’in 3., Adaların 6. bölgede olması
• Son yıllarda termal turizm ve sağlık turizm talebinin artması
• Bölgenin çevresindeki metropollerde sanayi yatırımları kapasitesinin dolmuş olması
• Lojistik ve ulaşım ağını güçlendirmeye yönelik devam eden ve yapımına başlanacak
projeler
• Bor ürünlerinin çok sayıda kullanım alanının olması ve teknolojik gelişmeler ile birlikte bu
alanların giderek artması
• Planlanan gölet ve baraj yatırımları
• Arazi toplulaştırmalarının hızlandırılacak olması
• Dünyada ve Türkiye’de organik gıda pazarının büyümesi
• Helal sertifikalı gıda talebinin artıyor olması
• AB ve ulusal enerji politikalarının yenilenebilir enerjiyi desteklemesi ve bu konuda
sağlanan mali desteklerdeki çeşitliliğin artması
• Katı atık ve atık su arıtma tesislerine ilişkin altyapı yatırımlarının artacak olması
• Yunanistan ile sınır ötesi işbirliği olanağı
TEHDİTLER
• Balıkesir’in büyükşehir olması
• Teşvik sisteminde Çanakkale’nin 2. bölgede yer alması
• Çevresindeki güçlü sanayi bölgelerinden gelecek olan sanayi yatırımlarının yaratacağı
çevresel ve sosyal sorunlar
• Turizm, sanayi ve enerji yatırımlarının plansız gerçekleşmesiyle tarım arazilerinin amaç
dışı kullanılma riski
• Yanlış sulama tekniklerinden dolayı toprakta tuzlanma riski
• Deniz trafiğinin getirdiği özellikle denize dökülen petrol ve diğer tehlikeli atıklardan
kaynaklanan kirlilik riski
• Madencilik faaliyetlerinin doğal güzellikleri ve çevreyi tahrip etme riski
244
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
1
VİZYON, GELİŞME EKSENLERİ, ÖNCELİK ve TEDBİRLER
TR22 Güney Marmara Bölgesi’nin vizyonu oluşturulurken Bölgeyi uzun vadede ulusal ve
uluslararası rakiplerinin önüne geçirebilecek özelliklerin öne çıkarılması hedeflenmiştir.
Bölgenin vizyonu; derinlemesine görüşmeler, ortak akıl toplantısı, sektörel çalıştaylar ve ilçe
çalıştayları aracılığıyla paydaşların katılımıyla belirlenmiş olup “Nitelikli insan yetiştiren,
rekabet edebilen, yaşanabilir GÜNEY MARMARA” şeklinde ifade edilmiştir.
Vizyona ulaşmak için gelişme eksenleri doğrultusunda belirlenen gelişme eksenleri üç başlık
altında toplanmıştır. Bunlar;

Kaliteli Sosyal Yaşam ve Nitelikli İnsan

Yaşanabilir Çevre ve Mekan

Güçlü Ekonomi ve Rekabetçi Sektörlerdir.
245
GELİŞME EKSENİ 1: KALİTELİ SOSYAL YAŞAM VE NİTELİKLİ İNSAN
Toplum refahını artırmak için insan odaklı kalkınma yaklaşımını benimsemek, kalkınma
kavramının en önemli önceliğidir. Bu bağlamda toplumda yaşayan bireylerin hayat
standardını yükseltmek; eğitim, sağlık ve sosyal güvenlik gibi hizmetlerin kalitesini
iyileştirmek ve toplumdaki tüm bireylerin bu hizmetlerden eşit şekilde istifade etmesini
sağlamak önem arz etmektedir. Sosyal sermayenin iyileştirilmesi, sosyal kalkınmanın yanı
sıra ekonomik kalkınmayı da beraberinde getirmektedir.
TR22 Bölgesi beşeri ve sosyal sermaye bakımından birçok potansiyele sahiptir. Ancak sahip
olunan potansiyellerin etkin şekilde kullanılamaması Bölge için önemli bir sorundur. Daha
güçlü bir sosyal hayat ve daha nitelikli bir toplum yaratmak için sosyal kalkınmayı temel alan
bir yaklaşımla öncelikler ve tedbirler geliştirilmelidir. Beşeri ve sosyal açıdan bölgenin
kalkınmasında etkin rol oynayacak temel aktörler kamu kurum ve kuruluşları ile sivil toplum
örgütleridir. Bu amaçla ilgili kurumlarda farkındalık yaratılarak tedbirlerin hayata geçirilmesi
oldukça önemlidir.
Öncelik 1.1: Bölgenin öncelikli sektörlerine yönelik nitelikli insan kaynağının
geliştirilmesi
Tedbir 1.1.1: Mesleki eğitim kurumlarının müfredatlarının işgücü piyasasının
ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde kurgulanması için özel sektör, Milli Eğitim
Müdürlükleri ve İŞKUR ile işbirliği yapılacaktır. Ayrıca, özel sektörün
ihtiyaçlarının tespit edilmesine yönelik araştırma çalışmaları yapılması için
üniversiteler ile irtibat kurulacak, özel sektör ve kamu kesimi arasındaki
işbirliği geliştirilmeye çalışılacaktır.
Tedbir 1.1.2: Turizm sektöründe istihdam edilecek nitelikli elemanların
yetiştirilmesi için Bölgede turizmin geliştiği ilçelerde yer alan ortaöğretim
kurumlarında ve üniversitelerde turizm ile ilgili bölümlerin açılması teşvik
edilecek, ayrıca bu kurumların Bölgenin ihtiyaç duyduğu nitelikli personeli
yetiştirmeye uygun şekilde uzmanlaşmaları desteklenecektir.
246
Tedbir 1.1.3: Tarımda sürdürülebilir ve verimli üretim yapılması, çevreyi
koruyarak üretme bilincinin yerleştirilmesi ve gelişen yeni tekniklerin sahadaki
üreticilere aktarılması için çiftçilerin hayat boyu sürekli eğitimi sağlanacaktır.
Eğitim-yayım hizmetlerinde İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, tarımsal
örgütler ve birlikler ile ihtiyaçların belirlenmesi ve eğitim programlarının
oluşturulmasında koordinasyon sağlanacaktır.
Öncelik
1.2:
Toplumsal
bütünleşmenin
sağlanması
ve
sosyal
imkânların
zenginleştirilmesi
Tedbir 1.2.1: Sosyal desteğe muhtaç olan engellilerin ekonomik ve sosyal
hayata etkin bir şekilde katılımlarının sağlanmasına yönelik sosyal ve çevresel
koşullar, başta yerel yönetimler olmak üzere sivil toplum kuruluşları ile
işbirliği içinde geliştirilecek, özel eğitim imkânları ve çalışma ortamları tesis
edilecektir.
Tedbir 1.2.2: Bölgede özellikle kırsal kesimde yaşlı nüfusun gittikçe artıyor
olması dikkate alınarak yaşlı refahı, sağlıklı yaşlanma, toplumun diğer
kesimleri ve yaşlılar arasındaki dayanışmanın artırılması odaklı çalışmalar
yapılacaktır. Ayrıca bu alanlarda sivil toplum kuruluşları, yerel yönetimler,
Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlükleri ve İl Sağlık Müdürlükleri ile işbirliği
yapılacaktır.
Tedbir 1.2.3: Ötekileştirilmiş gruplar, engelliler, yaşlılar, kadınlar ve yoksullar
gibi dezavantajlı grupların eşit koşullarda toplum içinde yaşama ve toplumsal
hizmetlere erişimlerinin sağlanmasına yönelik projeler desteklenecektir. Ayrıca
dezavantajlı gruplara yönelik İl Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları,
sivil toplum kuruluşları ve yerel yönetimler işbirliği ile toplumsal bilinç
oluşturulacaktır.
Tedbir 1.2.4: Boşanma oranlarının yüksek olduğu Bölgede aile yapısının
güçlendirilmesine ve aile birliğinin sürdürülmesine yönelik ilgili kurumlarla
işbirliği içinde eğitim, rehberlik ve danışmalık faaliyetleri gerçekleştirilecektir.
Tedbir 1.2.5: Yıldan yıla artış gösteren kırdan kente göçün neden olabileceği
247
sosyo-kültürel
uyumsuzluklar,
yabancılaşma
ve
aidiyetsizlik
gibi
olumsuzlukların önüne geçilmesi amacıyla kentlilik bilincinin oluşturulması
doğrultusunda faaliyetler yürütülecektir.
Tedbir 1.2.6: Sosyal hayatın durağan olduğu ilçelerde sosyal hayatın
canlandırılması amacıyla içinde sinema, tiyatro, kütüphane vb. aktivitelerin yer
aldığı rekreasyon alanları oluşturulması yönünde atılacak adımlar teşvik
edilecektir.
Öncelik 1.3: Eğitim ve Sağlık Hizmetlerinin Kalitesinin Yükseltilmesi
Tedbir 1.3.1: Sağlık hizmetlerinin yaygınlaştırılması çalışmalarına öncelik verilecek,
kırsal nüfus başta olmak üzere hastanesi ya da sağlık merkezi bulunmayan yörelere
sağlık hizmetlerinin götürülmesi için yapılacak faaliyetlere destek olunacaktır. İl
Sağlık Müdürlükleri ya da Halk Sağlığı Müdürlükleri tarafından gerçekleştirilecek
gezici sağlık araçları gibi projeler ile koruyucu sağlık hizmetlerinin toplumun her
kesimine ulaşması sağlanacaktır.
Tedbir 1.3.2: Kişi başına düşen hastane yatak sayısı Bölgede Türkiye ortalamasının
altında yer aldığı için, yatak sayısının artırılması konusunda yapılacak çalışmalar
teşvik edilecektir.
Tedbir 1.3.3: Koruyucu sağlık hizmetleri ile halkın bilinçlendirilmesi için çalışmalar
yapılmasına ön ayak olunacaktır. Bu doğrultuda özellikle anne ve çocuk sağlığını
iyileştirmeye
yönelik
düzenlenecek
eğitim
toplantılarının
ve
bilgilendirme
seminerlerinin yaygınlaştırılması sağlanacaktır.
Tedbir 1.3.4: Bölgede bulunan sağlık merkezlerinin fiziki kapasitelerinin artırılması
ve koşullarının iyileştirilmesi için sağlık yatırımları ve bağışlar konusunda özendirme
çalışmaları yapılacaktır.
Tedbir 1.3.5: Adalardan anakaraya hasta nakillerinin daha hızlı sağlanması
konusunda yapılacak çalışmalar teşvik edilecek, deniz ambulansı ve helikopter
ambulans hizmetlerinin ihtiyacını vurgulayan faaliyetler yürütülecektir.
248
Tedbir 1.3.6: Bölgede Dursunbey, İvrindi, Savaştepe, Sındırgı, Ezine ve Yenice gibi
ilçelerde cinsiyetler arasında ortaya çıkan eğitim farklarının azaltılması için 6 yaş ve
üzeri nüfusta okuryazar kadın nüfus oranının artırılmasına yönelik çalışmalar Milli
Eğitim Müdürlükleri koordinesinde gerçekleştirilecektir.
Tedbir 1.3.7: Kadınların ilkokuldan sonraki eğitim seviyelerinde okullaşma
oranlarının artırılması için başta velilerin eğitilmesi ile yapılacak farkındalık
faaliyetleri ile bu alanda ortaya çıkan eksikliğin giderilmesine yönelik girişimler teşvik
edilecektir.
Tedbir 1.3.8: Okul öncesi eğitimde ve ortaöğretimde okullaşma oranlarının artırılması
konusunda velilere yönelik farkındalık çalışmalarının yaygınlaştırılması için
faaliyetler düzenlenecek, sivil toplum kuruluşları, Milli Eğitim Müdürlükleri ve
Rehberlik Araştırma Merkezleri ile işbirliği yapılacak, ayrıca eğitim kurumlarının
fiziki ihtiyaçlarının karşılanması sağlanacaktır.
Tedbir 1.3.9: Hayat boyu öğrenme faaliyetlerine katılım oranının Türkiye
ortalamasının üzerine taşınması için Halk Eğitim Müdürlükleri ile işbirliği
yapılacaktır. Bölgedeki eğitim ihtiyaçları belirlenecek ve gerekli kursların açılması
için tedbirler alınacaktır.
Tedbir 1.3.10: Üniversite başına düşen nüfus oranı yüksek olan Bölgenin
yükseköğretim ihtiyacının karşılanması için yeni üniversite, fakülte veya bölüm
ihtiyacını belirlemek amacıyla araştırmalar yapılacak, yeni üniversite kurulma
aşamasında gerçekleştirilecek fizibilite çalışmalarına destek olunacaktır.
Tedbir 1.3.11: Bölgemizde bilgi toplumunun geliştirilmesi için bilgi teknoloji sınıfları
ve uzaktan eğitim merkezlerinin kurulması, bilgisayar okur-yazarlığının artırılması ve
e-Devlet uygulamaları kullanımının yaygınlaştırılması konusunda ilgili kurumlarla
işbirliğine gidilecektir.
Öncelik 1.4: Girişimciliğin Geliştirilmesi
Tedbir 1.4.1: Bölgede girişimciliğin mevcut durumu ve farklı finansman imkânları
hakkında araştırmalar yürütülecek ve KOSGEB ile işbirliği içinde Bölgesel
249
girişimcilik stratejisi hazırlanacaktır. Ayrıca KOSGEB tarafından hazırlanmakta olan
Türkiye Girişimcilik Stratejisi ve Eylem Planı’nda öngörülen girişimcilik izleme
sisteminin geliştirilmesine katkıda bulunulacaktır.
Tedbir 1.4.2: Projecilik, girişimcilik, inovasyon, markalaşma ve patent tescili gibi
eğitimler ilgili kamu ve STK’lar aracılığıyla yaygınlaştırılacak, bu alanda
bilinçlenmenin artırılması için gerekli faaliyetler düzenlenecektir.
Tedbir 1.4.3: İlçelere özgü yöresel ürünlerin üretilmesinde kadın emeğinin yoğun
olduğu göz önünde bulundurularak bu ürünlerin pazarlanmasına yönelik çalışmalar ile
kadın girişimciler desteklenecektir. Yerel yönetimler ve STK’lar işbirliği ile bu
ürünlerin pazarlandığı organize yöresel pazarların kurulması ve e-ticaret gibi farklı
olanaklar geliştirilecektir.
Tedbir 1.4.4: Bölgede girişimci fikirlerin üretilmesine, olgunlaşmasına ve
yaygınlaşmasına imkân veren kuluçka merkezleri, hızlandırma programları, teknoloji
transfer ofisleri, fikir bankaları, girişimcilik kampları gibi yapıların güçlendirilmesi ve
sayılarının arttırılması sağlanacaktır.
Tedbir 1.4.5: İşini yeni kurmuş girişimcilerin iş geliştirmeye yönelik strateji ve
hedeflerini belirlemeleri konusunda teknik destek sağlanacaktır.
Tedbir 1.4.6: Başta kadın girişimciliği, sosyal girişimcilik ve dezavantajlı grupların
girişimciliği olmak üzere destek mekanizmalarının daha katılımcı, hızlı ve etkin hale
getirilmesi için çalışmalar desteklenecektir. Bu konuda mentorluk çalışmalarının
geliştirilmesi ve arttırılması için İŞKUR ve bölgedeki sivil toplum kuruluşlarıyla ortak
çalışmalar yürütülecektir.
Öncelik 1.5: İstihdamın Artırılması ve Gelir Dağılımının İyileştirilmesi
Tedbir 1.5.1: Bölgenin öncelikli sektörleri ile potansiyel sektörlerde yatırımcı çekmek
için politikaları içerecek yatırım strateji belgesi oluşturulacak, bu doğrultuda
potansiyel yatırımcılarla iletişim kurulacak, bölgenin tanıtımı yapılacaktır.
Tedbir 1.5.2: Kadınların işgücüne katılımının sağlanması ve istihdamının önündeki
250
engellerin azaltılması, kayıtdışı kadın istihdamının düşürülmesi ve sosyal güvenlik
sistemine dahil olmaları konusunda İŞKUR’la işbirliği yapılacaktır.
Tedbir 1.5.3: Mevcut sanayi ve eğitim kurumları arasındaki işbirliği imkânlarının
daha etkin kullanılması amacıyla sanayi, tarım ve hizmet sektörlerinin ihtiyaçları tespit
edilerek, bu doğrultuda işgücü yetiştirilmesi teşvik edilecektir.
Tedbir 1.5.4: Eğitimin işgücü talebine duyarlılığının artırılarak eğitim müesseseleri ve
iş dünyası arasında koordinasyon sağlanacak ve iş gücü piyasasının yapısı
geliştirilecektir.
Tedbir 1.5.5: Yoksullukla mücadelenin ve toplumsal dayanışmanın sağlanması
hususunda sivil toplum kuruluşlarıyla ortak çalışmalar yürütülecektir. Ayni ve nakdi
yardım faaliyetleri aracılığıyla gelir durumu iyi olmayan bireylerin yaşam koşullarının
iyileştirilmesi sağlanacaktır.
Tedbir 1.5.6: Bölgemizde eğitim alanında faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşlarına
teknik destek sağlanarak sertifikalı eğitimler aracılığıyla beşeri sermaye niteliklerinin
artırılması sağlanacaktır.
GELİŞME EKSENİ 2: YAŞANABİLİR ÇEVRE VE MEKÂN
İş ve yaşam ortamının kalitesi, gelişmişlik göstergelerinden bir tanesidir. Önemli değerlere ev
sahipliği yapan Bölgede ekonomik faaliyetlerin koruma-kullanma dengesi dâhilinde
yürütülmesi, mekânsal gelişme ve kentleşmenin dengeli gerçekleşmesinin sağlanması, sosyal
gereksinimlere cevap verebilecek mekânların tasarlanması “Yaşanabilir Çevre ve Mekân” için
önem arz etmektedir. Kentsel alanların afetsellik, kır-kent dengesi, kültürel ve kentsel doku
yapıları göz önünde bulundurularak katılımcı süreçlerle planlanması hedeflenmektedir.
Bölgenin hâlihazırda aşırı göç almıyor olması düzenli kentleşme için gerekli altyapının
hazırlanması ve planlara uygun yapılaşmanın sağlanması konusunda fırsat oluşturmaktadır.
Diğer yandan doğal kaynakların sürdürülebilirliğinin sağlanması yaşanabilir çevre ve mekân
yaklaşımının gerekliliklerindendir. Çevresel değerler üzerinde baskı oluşturan kirlilik
kaynaklarının azaltılması sürdürülebilir kalkınma anlayışının bir gereğidir. Bu doğrultuda
özellikle çevre sorunlarına neden olan altyapı eksikliklerinin giderilmesi ele alınacaktır.
251
Kamuoyunda çevresel sürdürülebilirliğe ilişkin yapılması gerekenler hakkında farkındalık
oluşturulması, ilgili kurum ve kuruluşlar arasında eşgüdüm ve koordinasyonun sağlanması
hedeflenmektedir. Bölgede bulunan yenilenebilir enerji kaynakları ise çevresel zenginlikler
üzerinde baskının azaltılabilmesi için sahip olunan önemli avantajlar arasındadır.
Öncelik 2.1: Çevresel değerlerin korunması ve altyapının iyileştirilmesi
Tedbir 2.1.1: Atık su arıtma tesisi, düzenli depolama sahaları ve kanalizasyon gibi
çevresel tahribatı önemli ölçüde azaltan altyapı hizmetlerinin planlanması,
projelendirilmesi ve işletilmesine yönelik yerel yönetimlerin kurumsal kapasitelerinin
geliştirilmesi ve planlama çalışmaları desteklenecektir.
Tedbir 2.1.2: Atıkların toplanması ve lojistiği kapsamında mevcut atık borsası
sistemini daha işlevsel hale getirmek amacıyla Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, TOBB,
ticaret ve sanayi odaları ile birlikte çalışmalar yürütülecektir.
Tedbir 2.1.3: Atıkların değerlendirilmesi ve yeniden kullanımı kapsamında Ar-Ge
çalışmaları özendirilecektir.
Tedbir 2.1.4: Çevresel açıdan sürdürülebilirlik ve üretim maliyetlerinde etkinlik
sağlayan endüstriyel simbiyozun geliştirilmesine yönelik Ticaret ve Sanayi Odaları,
Ticaret Borsaları, İş Adamları Dernekleri, Organize Sanayi Bölgeleri ve işletmeler
arasında işbirlikleri kurulacaktır. Ayrıca Bölgede endüstriyel simbiyoz pazarının
kurulması doğrultusunda çalışmalar yürütülecektir. Üretim sonucunda ortaya çıkan
atıkların hangi sanayi alt sektöründe girdi olarak kullanılabileceğine yönelik fizibilite
çalışmaları yürütülecektir.
Tedbir 2.1.5: Bölgede faaliyet gösteren işletmelerin mevzuatta belirtilen çevre
standartlarına uymaları için gerekli inceleme ve denetimlerin daha etkin bir şekilde
yapılmasına katkı sağlanacaktır.
Tedbir 2.1.6: Yerleşim bölgelerinin dışında kalan ve kanalizasyon altyapısına
bağlanamayan otel, tatil köyü vb. turistik konaklama tesislerin atık su altyapılarının
252
mevzuatta belirtilen standartlara uygunluğunun sağlanması için gerekli rehabilitasyon
çalışmaları gerçekleştirilecektir.
Tedbir 2.1.7: Yerleşim merkezleri, tekil endüstri tesisleri, KSS’ler vb. kirlilik
kaynaklarında mevcut altyapı durumunun iyileştirilmesi amacıyla atık su arıtma
tesislerinin kurulması yönünde yerel yönetimlerle ortak çalışmalar yürütülecektir.
Tedbir 2.1.8: Zeytinyağı üretimi sonucu oluşan karasu ve pirina kaynaklı kirliliği
önlemek için ilgili işletme, üretici birlikleri ve yerel yönetimler ile işbirliği halinde
ortak çözüm yöntemleri belirlenecek ve bunların hayata geçirilmesi özendirilecektir.
Tedbir 2.1.9: Önemli doğal, tarihi ve kültürel değerlere ev sahipliği yapan Bölgede,
madencilik faaliyetlerinin paydaşların hassasiyeti dâhilinde gerçekleştirilmesi ve
maden kaynaklarının ekolojik dengeyi bozmadan ekonomiye kazandırılması yönünde
çalışmalar yürütülecektir. Madencilik faaliyetlerinin olası olumsuz etkilerinin
engellenmesi doğrultusunda, çevre ve iş güvenliği mevzuatındaki koşulların
sağlanması, ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemine geçilmesi ve denetimlerin artırılması
doğrultusunda çalışmalar gerçekleştirilecektir.
Tedbir 2.1.10: Bandırma, Çan ve Biga başta olmak üzere ilçelerde öne çıkan endüstri
kaynaklı hava kirliliği ile mücadelede yakma sistemleri ve üretim süreçleri kaynaklı
emisyonları azaltıcı önlemlerin alınarak gerekli denetimlerin yapılması için
girişimlerde bulunulacaktır.
Tedbir 2.1.11: Çan, Gelibolu, Çanakkale ve Balıkesir Merkez başta olmak üzere
ilçelerde ısınma kaynaklı hava kirliliği ile mücadelede kirletici kaynakların azaltılması
ve ortadan kaldırılması için kalitesiz yakıt kullanımının önüne geçilmesi, öncelikle
fosil yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kaynaklarının ve çevre dostu yakıtların
kullanımının özendirilmesi, yeni yerleşim yerlerinin planlanmasında hava koridorları
dikkate alınması konusunda gerekli faaliyetler yürütülecektir. Daha temiz ve sağlıklı
hava koşullarının sağlanması için kaloriferi olan bina yöneticilerinin ve ateşçilerin
uygun yakıt kullanılması, depolanması ve yakma talimatlarına uyulması konularında
bilgilendirilmesi ve eğitilmesi, kazan dairesi ve bacaların periyodik bakımlarının
253
zamanında yapılması teşvik edilecektir.
Tedbir 2.1.12: Gönen başta olmak üzere yerleşim merkezlerinde tarımsal
faaliyetlerden kaynaklı hava kirliliği ile mücadelede İyi Tarım Uygulamaları,
kimyasalların insan sağlığı üzerine etkileri ve kaliteli tarımsal ilaç kullanımı
konusunda bilinçlendirme çalışmaları yapılacaktır.
Tedbir 2.1.13: Bölgenin sahip olduğu biyolojik çeşitliliğin ve genetik kaynakların
araştırılması, korunması ve değerlendirilmesi çalışmaları üniversiteler ve ilgili
paydaşlar işbirliğinde gerçekleştirilecektir.
Tedbir 2.1.14: Ulusal kaynaklar dışında, Küresel Çevre Fonu (GEF) ve AB fonları
gibi uluslararası kaynaklardan Bölgenin kullandığı fon miktarının artırılması için
projelerin geliştirilmesine katkı sağlanacaktır.
Öncelik 2.2: Su Havzalarının Yönetimine İlişkin Eksikliklerin Giderilmesi
Tedbir 2.2.1: Su kaynaklarına yakın yerlerde yoğun şekilde yürütülen tarımsal
faaliyetlerden kaynaklanan kirliliğin önlenmesi için sürdürülebilir tarım uygulamaları
hakkında üreticilerin bilgilendirilmesi ve söz konusu uygulamaların gerçekleştirilmesi
için ilgili il müdürlükleri başta olmak üzere üniversiteler, STK’lar ve ilgili paydaşlar
ile işbirliği içinde çeşitli çalışmalar yürütülecektir.
Tedbir 2.2.2: Havzaların sürdürülebilir yönetimi ve atık su kaynaklı kirliliğin
azaltılması için yerel yönetimlerin arasında işbirliğinin sağlanmasına yönelik
girişimler özendirilecektir. Havzaların korunmasına ilişkin tamamlanmış olan eylem
planları çerçeve alınarak yerel bazlı stratejilerin oluşturulmasına teknik destek
sağlanacaktır.
Tedbir 2.2.3: Mevcut Su Kaynakları Ulusal İzleme Ağları ve Veri Tabanları’nın
geliştirilmesi ve faydalanıcılar tarafından sistemlerin kullanımının sağlanması için
başta İl Çevre Müdürlükleri, Orman ve Su İşleri Bölge Müdürlükleri, DSİ Bölge
Müdürlükleri ve ilgili STK’lar olmak üzere havzalarda faaliyet gösteren farklı
kurumlar arasındaki eşgüdüm sağlanacaktır.
254
Tedbir 2.2.4: Doğal kaynaklar üzerindeki baskısını azaltacak iyi uygulamalar
hakkında bilinçlendirme çalışmaları yürütülecektir.
Öncelik 2.3: Enerji Verimliliğinin Artırılması ve Temiz Üretim Uygulamalarının
Yaygınlaştırılması
Tedbir 2.3.1: Öncelikle kamuya ait binalarda olmak üzere çevre dostu, ısı yalıtımına
sahip ve enerji verimliliği yüksek bina sistemleri yaygınlaştırılacaktır. Bu amaçla
konsept binalar oluşturulması özendirilecektir.
Tedbir 2.3.2: Temiz üretim, enerji verimliliği ve endüstriyel ekoloji konularında
toplumsal bilincin artırılmasına yönelik stk’lar, yerel yönetimler, üniversiteler, kamu
kurum ve kuruluşlarındaki ilgili aktörlerin işbirliği ile farkındalık yaratılacak ve
bilgilendirme çalışmaları yürütülecektir.
Tedbir 2.3.3: İşletmelerin su kullanımlarını azaltmalarını ve atık geri kazanımını
sağlayan
temiz
üretim
teknolojilerini
kullanmalarına
ilişkin
girişimleri
özendirilecektir.
Tedbir 2.3.4: Mevcut sanayi işletmelerinin yoğun olduğu alt-sektörler için
uygulanabilecek temiz üretim ve enerji verimliliği yöntemlerinin tespitine yönelik
araştırmalar yapılacak, bu yöndeki yenilikçi yaklaşımlar desteklenecektir.
Öncelik 2.4: Doğal Risk Faktörlerine Karşı Hazırlıklı Olunması
Tedbir 2.4.1: Bölgedeki ağaçlandırma ve erozyon kontrolü çalışmaları kapsamında
gerçekleştirilecek olan etüt ve projelendirme çalışmaları tamamlanacaktır.
Tedbir 2.4.2: Bölgenin afetlere karşı daha dayanıklı hale getirilmesi amacıyla bir
sakınım planı hazırlanması ve hayata geçirilmesi için yerel yönetimler ile ilgili kurum
ve kuruluşların bir araya getirileceği ortak platformlar oluşturulacaktır.
Tedbir 2.4.3: 1. Derece deprem kuşağı üzerinde olan Bölgede yapıların depreme
dayanıklılığının artırılması ve riskli bölgelerde yapılaşmanın önlenmesi amacıyla başta
yerel yönetimler olmak üzere ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapılacaktır.
255
Tedbir 2.4.4: Bölge halkının bilinçlendirilmesi ve afetlere karşı farkındalığın
sağlanması amacıyla her türlü yaş grubuna hitap eden eğitim programlarının
düzenlenmesi için ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapılarak destek sağlanacaktır.
Tedbir 2.4.5: Bölgede yer alan maden ocaklarında iş kazalarının önlenmesi amacıyla
gerekli güvenlik önlemlerinin alınması ve bu sektörde çalışanlara gerekli eğitimlerin
verilmesi için ilgili kurum ve kuruluşlar ortak platformda bir araya getirilecektir.
Tedbir 2.4.6: Orman köylerinde yaşayanların ve ormancılık sektöründe çalışanların
Bölge ormanlarının yangına en hassas ormanlar olarak nitelendirilmesi hususunda
farkındalıklarının sağlaması için yapılacak çalışmalar desteklenecek ve ormanlarda
güvenliğin sağlanması amacıyla ilgili kurum ve kuruluşların bir araya gelmesi
sağlanacaktır.
Tedbir 2.4.7: Bölgede fazlasıyla yaşanan su baskınlarının önüne geçilmesi için dere
yataklarında ve diğer uygun olmayan alanlarda yapılaşmanın önlenmesi amacıyla
gerekli çalışmalar yapılacak, uygun bölgelerde baraj inşa edilmesi için yapılacak olan
fizibilite çalışmalarına destek verilecektir.
Öncelik 2.5: Kentsel Alanlarda Fiziksel ve Toplumsal Çevrenin İyileştirilmesi
Tedbir 2.5.1: Kentleşme ilkelerine uygun imar planlarının yapılması, planlara uygun
yapılaşmanın sağlanması ve gerekli kentsel altyapının hazırlanması doğrultusunda
çalışmalar yürütülecektir. Mekânsal organizasyon süreçlerinde Bölgenin daha
kapsayıcı bir ölçekte değerlendirilmesi, planlama çalışmalarının katılımcı ve bütüncül
bir yaklaşım esas alınarak yürütülmesi için girişimler özendirilecektir.
Tedbir 2.5.2: Mevcut konut alanlarının ve kentsel çöküntü alanlarının yenilenmesi ve
iyileştirilmesi kapsamında kentsel dönüşüm çalışmaları yürütülecektir. Kentsel
dönüşüm çalışmalarında işlev ve tasarım değerlerini öne çıkaran, yöresel özelliklere,
kent estetiğine ve karakterine uygun yaklaşımlar geliştirilecek, çevreye duyarlı yapı ve
yerleşme tipolojileri esas alınıp sürdürülebilir bir dönüşüm gerçekleştirilmesi için
başta Büyükşehir yönetimi olmak üzere yerel yönetimler ile işbirliği içinde
çalışılacaktır.
256
Tedbir 2.5.3: Kullanıcı odaklı, çevreye duyarlı, mimari estetiği olan yapıların
üretilmesi için standartların geliştirilmesi konusunda çalışmalar yürütülecektir.
Tedbir 2.5.4: Bölge halkının sahiplenme, koruma ve aidiyet kültürünün geliştirilmesi
için kentlerdeki fiziksel ve toplumsal çevrenin iyileştirilmesi hususunda yerel
yönetimler başta olmak üzere ilgili kurum ve kuruluşlar ile işbirliği içinde çalışmalar
yürütülecek ve sosyal hayatı geliştirecek mekanların oluşturulması için çalışmalar
özendirilecektir.
Tedbir 2.5.5: Adalar ve iç kesimlerde kalan ilçeler başta olmak üzere Bölgedeki konut
talebinin karşılanması için kentleşme ilkelerine, ekonomik ve sosyal gereksinimlere
uygun, toplu konut projelerinin hayata geçirilmesi için Başbakanlık Toplu Konut
İdaresi ve diğer paydaşlarla ile işbirliği çalışmaları yürütülecek ve diğer girişimler
özendirilecektir.
Öncelik 2.6: Lojistik, Ulaşım ve Haberleşme Ağlarının Güçlendirilmesi
Tedbir 2.6.1: Bölgemizde yeterli hizmet verilemeyen, nüfus yoğunluğunun az olduğu
kırsal kesimlerde internet erişim altyapısının kurulması ve geliştirilmesi, özellikle bu
bölgelerdeki eğitim kurumlarının internet erişimi konusundaki sorunlarının giderilmesi
için ilgili kurumlarla gerekli koordinasyon sağlanacaktır.
Tedbir 2.6.2: Bölgenin yakın sahil kentleriyle ve kendi ilçeleri arasında deniz
ulaşımının geliştirilmesi ve özellikle Gökçeada, Bozcaada ve Marmara’ya olan
ulaşımın rahatlatılması amacıyla Denizcilik Müsteşarlığı Bölge Müdürlüğü, valilikler,
belediyeler, üniversiteler ve diğer ilgili kuruluşların işbirliği içinde çalışması
sağlanacaktır.
Tedbir 2.6.3: 2014 yılı başına kadar tamamlanması planlanan Balıkesir Gökköy
Lojistik Köyü’nün diğer ulaşım modlarıyla entegrasyonunun sağlanması amacıyla
Balıkesir Valiliği, TCDD ve yerel yönetimlerle işbirliğine gidilecektir.
Tedbir 2.6.4: Çanakkale’ye gelen kruvaziyer yolcu sayısını artırmak açısından büyük
önem taşıyan mevcut limanının kapasitesinin geliştirilmesi yönünde yapılan
257
çalışmalarda ilgili kurum ve kuruluşlara destek verilecektir.
Tedbir 2.6.5: Bölge havaalanlarının standartlarının yükseltilmesine yönelik çalışmalar
desteklenecek,
havaalanlarıyla ilgili öncelikli problemlerin tespit edilmesi ve bu
problemlerin en etkin şekilde çözülmesi amacıyla ilgili kurum ve kuruluşlar ortak
platformda toplanması sağlanacaktır.
Tedbir 2.6.6: Bandırma Askeri Havaalanının sivil uçuşlara açılması için yapılacak
faaliyetler teşvik edilecektir.
Tedbir 2.6.7: Başta Bandırma Limanı olmak üzere Bölgeyi olumlu etkileyecek bir
proje olan, Büyük Anadolu Lojistik Organizasyonlar (BALO) projesinin belirlenen
sürede tamamlanması için ilgili kuruluşlarla ortaklaşa çalışmalar yürütülecektir.
Tedbir 2.6.8: Bölgede gerek mevcut yat limanları ve balıkçı barınaklarının
kapasitelerinin geliştirilmesi gerekse artan ihtiyaçlar doğrultusunda yeni tesislerin
yapımı konusunda Ulaştırma Bakanlığı ve ilgili kurumlar ile iletişime geçilerek
koordinasyon çalışmaları yürütülecektir.
Tedbir 2.6.9: Yatırımcı kuruluşlar, belediyeler ve üniversitelerle işbirliğine gidilerek,
büyük ölçekli ulaşım yatırımlarının Bölge üzerindeki olası etkileri araştırılacaktır. Bu
kapsamda, Bölgede değişecek olan trafik akışının yanında, olası sınai ve kentsel
gelişme dinamikleri dikkate alınarak, mahalli idarelerin analiz, planlama ve
projelendirme kapasitelerini artırmaya yönelik teknik destek sağlanacaktır.
Tedbir 2.6.10: Bölge genelinde yol kalitesinin artırılması, özellikle halihazırda
stabilize olan köy yolları ve tali yolların asfalt hale getirilmesi için ilgili kurum ve
kuruluşlarla irtibata geçilecektir.
Tedbir 2.6.11: Bölge ilçelerinin il merkezleriyle ve ilçelerin kendi aralarındaki ulaşım
imkânlarının rahatlatılması açısından önem taşıyan yol çalışmalarının belirlenen
sürede tamamlanması için gerekli takipler gerçekleştirilecek ve Karayolları Bölge
Müdürlükleriyle irtibat halinde olunacaktır.
Tedbir 2.6.12: Edremit Körfezi Alt Planlama Bölgesi ile Bandırma Alt Planlama
258
Bölgesi arasında karayolu ulaşım altyapısının iyileştirilmesi amacıyla gerekli
çalışmaların yapılması sağlanacaktır. Bu doğrultuda Gönen-Yenice-Edremit aksında
yer alan yolun kalitesinin artırılması için Karayolları Bölge Müdürlüğüyle işbirliği
yapılacaktır.
GELİŞME EKSENİ 3: GÜÇLÜ EKONOMİ VE REKABETÇİ SEKTÖRLER
TR22 Güney Marmara Bölgesinin uluslararası pazarlarda etkin olabilmesi ve güçlü bir
ekonomiye yapıya sahip olabilmesi için ve bölgedeki kuruluşların gerek Türkiye genelindeki
gerekse yurtdışındaki firmalarla rekabet edebilir bir niteliğe kavuşması gerekmektedir. Bu
doğrultuda, bölgenin öncelikli ve potansiyel taşıyan sektörlerinin gelişiminin sağlanması için
AR-GE ve yenilikçilik kapasitesinin artırılması, markalaşma ve standartlaşmanın sağlanması,
sanayi altyapısının geliştirilmesi ve dış piyasalarla olan bağlantının güçlendirilmesi konuları
büyük önem arz etmektedir.
Bölgenin başta gelen sektörlerinden olan tarım sektöründe verim ve kalitenin artırılmasına ve
turizmin geliştirilmesine öncelik verilecektir. Bununla birlikte başta ulaşım olmak üzere
gerekli altyapı çalışmalarının tamamlanmasıyla bölgenin orta ve uzun vadede yatırımcılar için
cazibe taşıyan bir merkez konumuna geleceği, Bölgede sanayinin gelişmesinde hem bölge
dışından gelen hem de bölgede gelişen girişimciliğin etkili olması ve özellikle bölgenin
zengin maden yataklarının daha da önem kazanacağı öngörülmektedir.
Bölgenin zengin doğal ve kültürel değerlerinin gelişme sürecinde korunabilmesi adına
bölgeye gelecek sanayi yatırımlarının çevreye duyarlı bir şekilde gerçekleştirilmesi
gerekmektedir. Bu doğrultuda gelişme sürecinde bölgenin yaşanabilir bir çevre ve mekân
olma kimliğini kaybetmemesi için Bölgeye yatırımcı çekilmesinde ve girişimlerin
desteklenmesinde, çevresel sürdürülebilirlik gözetilerek, görece yüksek teknolojili ve çevre
dostu yatırımlara öncelik verilecektir.
Öncelik 3.1: Tarım Sektöründe Verim ve Kalitenin Artırılması
Tedbir
3.1.1: Tarımsal
üretimde verimliliğinin
arttırılması
amacıyla
arazi
bölünmelerinin önlenmesi ve toplulaştırmanın gerçekleştirilmesi önem arz etmekte
olup Bölge’de bu konuda farkındalık yaratılacaktır. Bu amaçla, tarım paydaşları bir
araya gelerek toplulaştırmanın faydaları çiftçilere aktarılacak ve sonrasında İl Özel
259
İdareleri, Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri, DSİ Bölge Müdürlükleri ve
GTHB
Tarım
Reformu
Genel
Müdürlüğü
işbirliğinde
toplulaştırma
gerçekleştirilecektir.
Tedbir 3.1.2: Hayvancılıkta rekabet edebilirliğin güçlendirilmesi amacıyla hayvan
sayılarının optimum üretim büyüklüklerine yaklaştırılması gerekmekte olup, bu amaca
toplu bakım ve sağım sistemleri oluşturularak ulaşılabilir. Hayvancılıkla uğraşan
küçük işletme sahipleri arasında farkındalık yaratılmasının ardından kaymakamlıklar,
Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlükleri, tarımsal kooperatifler ve birliklerin
işbirliğiyle toplu bakım sistemleri kurulması sağlanacak olup; bu sayede hem ürün
kalitesi ve hijyeni artırılacak, hem de girdi maliyetlerinde tasarruf edilerek verimlilik
üst seviyelere taşınacaktır.
Tedbir 3.1.3: Sulama imkânlarının geliştirilmesi amacıyla öncelikle devam eden
baraj, gölet ve sulama sistemlerinin tamamlanması, eskiyen sistemlerin onarılması ve
mevcut sistemlerin geliştirilerek modernize edilmesi teşvik edilecektir. Sulama
randımanın artırılması amacıyla açık sulama sistemlerinden kapalı basınçlı sistemlere
geçiş sağlanacaktır. Aşırı sulamanın zararları ve modern sulama tekniklerinin
faydalarıyla ilgili çiftçilerin bilinçlendirilmesi sağlanacaktır. Özellikle sulanan tarım
arazisi oranı düşük ilçelerde imkânların artırılması için Gıda Tarım ve Hayvancılık İl
Müdürlükleri ve DSİ Bölge Müdürlükleri arasında koordinasyon geliştirilecektir.
Tedbir 3.1.4: Üretimde verimliliğin artırılması ve işletmelerin rekabet gücünün
geliştirilmesi için sertifikalı tohum ve fide gibi verimli bitkisel ve hayvansal
materyallerin kullanılması, Bölge’ye adapte olmuş veya olabilecek çeşitlerin
geliştirilmesi ve çiftçilere tanıtılması yönünde çalışmalar yapılacaktır.
Tedbir 3.1.5: Seraların ve örtüaltı üretiminin yaygınlaştırılması amacıyla seracılık ve
örtüaltı tarım Bölge’de tanıtılacak ve özellikle jeotermal enerji kaynaklarından
faydalanan sera tesislerinin kurulması teşvik edilecektir. Bu amaçla Bölge’de
jeotermal seracılık faaliyetleri hakkında fizibilite çalışmaları desteklenecektir.
Tedbir 3.1.6: Hayvancılıkta rekabet gücünün artırılmasında belirleyici olan üretim
maliyetinin düşürülmesi amacıyla meraların ıslahı ve geliştirilmesi için Gıda, Tarım ve
260
Hayvancılık İl Müdürlükleri, kaymakamlıklar ve muhtarlıkların çalışmaları koordine
edilecektir.
Tedbir 3.1.7: Tarımsal pazarlama yapısının geliştirilmesi için sözleşmeli üretim
modelinin yaygınlaştırılması doğrultusunda üretici örgütleri ve ticaret borsalarıyla
işbirliği geliştirilecektir. Ayrıca hayvancılığın yoğun olarak yapıldığı ilçelerde
pazarlamanın kolaylaştırılması için hayvan borsası kurulması amacıyla çalışmalar
yürütülecektir.
Tedbir 3.1.8: Tarımsal örgütlenmeyi yaygınlaştırmak ve mevcut örgütlerin etkinliğini
arttırmak amacıyla eğitim ve örgütlenme faaliyetleri Gıda Tarım ve Hayvancılık İl
Müdürlükleri ve diğer paydaşların işbirliği ile gerçekleştirilecektir.
Tedbir 3.1.9: Fiyat istikrarsızlıklarının giderilmesinde çiftçi, üretici örgütleri ve üst
kurullar daha aktif hale getirilecek ve lisanslı depoculuk gibi fiyat istikrarı konusunda
fayda sağlayabilecek sistemlerin Bölge’de tanıtımı yapılacaktır. Bu sistemleri harekete
geçirebilecek kurumlar arasında koordinasyon sağlanacaktır.
Tedbir 3.1.10: Hasat sırasında ve sonrasında özellikle meyve ve sebze gibi, yüksek
değerli ürünlerin kalite kayıplarının en aza indirilmesi amacıyla soğuk hava
depolarının kurulması veya var olanların iyileştirilmesi sağlanacaktır. Bunun gibi
yüksek enerji maliyetli yatırımlarda yenilenebilir enerjinin kullanımı özendirilecektir.
Tedbir 3.1.11: Çevrenin ve doğal kaynakların korunması ve sürdürülebilir üretimin
sağlanması amacıyla organik üretim ve İyi Tarım Uygulamaları konusunda çiftçilerin
bilgi birikimlerinin artırılması sağlanacaktır. Bölgede organik tarım için uygun
yerlerin tespiti amacıyla yapılacak fizibilite çalışmaları desteklenecek ve uygun
yerlerde organik tarım yapılması teşvik edilecektir.
Tedbir 3.1.12: Bölge’de üretilen tarım ve gıda ürünlerinin pazar potansiyelini
artıracak İyi Tarım Uygulamaları, Helal Gıda Sertifikası, Organik Ürün Sertifikası gibi
sertifikalar belirlenip, gıda ve tarım ürünleri üreten firmalara bu sertifikaların tanıtımı
yapılacaktır.
Tedbir 3.1.13: Dış piyasalarda rekabet üstünlüğüne sahip ve ihracat imkânı bulunan
261
kiraz, elma, badem gibi meyvelere ait bahçe tesislerinin ihracat için uluslararası
standartlara uygun üretim yapacak düzeye çıkarılması Gıda Tarım ve Hayvancılık İl
Müdürlükleri ve üretici örgütleri işbirliğiyle sağlanacaktır.
Tedbir 3.1.14: Bölge’de üretilen tarım ve hayvancılık ürünlerinin kalitelerinin
kontrolü için akredite, yüksek teknolojili ile donatılmış, ortak kullanıma açık
laboratuvarların üniversitelerin, ticaret borsalarının, sanayi ve ticaret odalarının, iş
adamı derneklerinin desteğiyle kurulması için koordinasyon sağlanacaktır.
Tedbir 3.1.15: Hayvancılık işletmelerinin üretim maliyetlerini düşürmek ve
atıklarının çevreyi tehdidini en az düzeye indirmek amacıyla kendi enerjilerini
üretmesi teşvik edilecektir. Bu amaçla biyogaz tesisleri kurulması hakkında ilgili
paydaşlar arasında farkındalık oluşturulacaktır.
Tedbir 3.1.16: Tarım ürünlerinin katma değerinin artırılması amacıyla işlenmesi,
depolanması, paketlenmesi teşvik edilecektir. Tarıma dayalı sanayinin yer alacağı
ihtisas organize sanayi bölgeleri kurularak hem hammaddeye yakınlık avantajı
kullanılacak, hem de kırsal istihdam artırılacaktır. İlçe tarım ürünlerinin yerinde
işlenmesi desteklenecektir.
Tedbir 3.1.17: Bölgenin zeytin ve zeytinyağı gibi önde gelen ürünleri için pazarlama
stratejileri geliştirilecektir. Körfez zeytinyağında paketleme ve markalaşma yoluyla
katma değerin artırılması desteklenecektir. Zeytinyağının ulusal ve uluslararası
düzeyde tanıtılması ve pazarının genişletilmesi için tanıtma grupları arasında
koordinasyon sağlanacaktır.
Tedbir 3.1.18: Kekik, melisa, ıhlamur, ada çayı, mart çiçeği, defne, püren gibi tıbbi ve
aromatik
bitkilerin
toplanması,
esansiyel
yağının
çıkarılması,
kurutulması,
paketlenmesi ve pazarlanması desteklenecektir.
Tedbir 3.1.19: Uygun olan yerlerde fıstık çamı yetiştirilmesi ve arıcılık gibi
potansiyelin yüksek olduğu ancak hali hazırda yeterince faaliyet bulunmayan
konularda kırsal nüfusun bilgisi Gıda Tarım ve İl Müdürlükleri işbirliği ile
artırılacaktır.
262
Öncelik 3.2: Turizm Sektörünün Geliştirilmesi
Tedbir 3.2.1: Bölgenin kendine özgü ve çok çeşitli olan turizm potansiyellerinin etkin
bir şekilde kullanılarak turizmde rekabet gücünün artırılması için nitelikli tesis
yatırımlarının Bölgeye çekilmesi çalışmalarına öncelik verilecektir.
Tedbir 3.2.2: Kıyı, termal, doğa, kültür, gastronomi gibi pek çok turizm çeşidinde
potansiyele sahip olan Bölgede ilgili kamu kurumları, özel sektör, STK ve meslek
örgütleri arasında işbirliği geliştirilerek ortak hareket bilinci oluşturulacak, yurt içi ve
yurt dışı fuarlara katılım sağlanarak etkili tanıtım faaliyetleri gerçekleştirilecektir.
Tedbir 3.2.3: Bölgedeki turizm çeşitlerinin hitap ettiği hedef kitleyi belirlemek için
yapılacak olan pazar araştırmaları desteklenecektir.
Tedbir 3.2.4: Mevcut turizm tesislerinin fiziki altyapılarının iyileştirilmesi ve bu
tesislerde
hizmet
veren
beşeri
sermayenin
gerçekleştirilecek çalışmalar teşvik edilecektir.
niteliğinin
geliştirilmesi
için
Ayrıca Bölgede sunulan turizm
hizmetlerinde kalite bakımından standartlaşmanın sağlanması için gerekli çalışmalar
yürütülecektir.
Tedbir 3.2.5: Bölgede termal turizmin ön plana çıktığı ilçelerde mevcut durumda
bulunan termal turizm potansiyelinin daha iyi duruma getirilmesi için yapılacak
yatırım ve tanıtım çalışmaları teşvik edilecek ve bu yörelerde termal turizm
hareketlerinin geliştirilmesi sağlanarak Bölgenin termal turizm bölgesi olması
sağlanacaktır.
Tedbir 3.2.6: Ramsar listesinde bulunan Manyas Kuş Cenneti’nde ornitoloji
turizminin geliştirilmesi için İl Kültür Turizm Müdürlüğü ve yerel yönetimler ile
işbirliği yürütülecektir.
Tedbir 3.2.7: Bölgeyi alternatif turizmin çeşitlerinin geliştiği bir yöre haline getirmek
için sahip olunan Kazdağları, Alaçam Dağları ve diğer uygun alanlarda eko turizmin
geliştirilmesi için faaliyetler yürütülecektir. Bu bağlamda düzenlenecek doğa
yürüyüşleri, kamp aktiviteleri, dağ köylerine gelir getirecek yayla turizmi faaliyetleri,
263
bisiklet yolu yapımı ve izinli sahalarda kontrollü şekilde av turizmi yapılması gibi
alanlarda yatırım yapmak isteyen girişimciler teşvik edilecektir. Ayrıca Bölgede dalış
ve su sporları, özellikle Gökçeada’da rüzgâr sörfü ve Çanakkale Boğazı’ndaki
batıklara dalış faaliyetlerinin geliştirilmesi için ilgili STK’lar ve girişimcilerle ortak
hareket edilerek tanıtılacaktır.
Tedbir 3.2.8: Kazdağları, Alaçam Dağları ve Gökçeada gibi havası temiz olan
yörelerde sağlık turizminin geliştirilmesi ve özellikle tüm dünyada yaşlı nüfusun bu
yönde artan talebine cevap verilmesi için tedavi ve rehabilitasyon merkezleri
kurulması konusunda fizibilite çalışmalarının yapılmasına destek verilecektir.
Tedbir 3.2.9: Kazdağları ve çevresinde spor turizmine yönelik altyapı çalışmaları
tamamlanarak spor turizmi geliştirilecektir.
Tedbir 3.2.10: İl Kültür Turizm Müdürlükleri ile işbirliği içinde Bölgede yer alan
doğal, tarihi ve kültürel miraslar ile ören yerlerinin düzenlenmesi, gerekli restorasyon
çalışmalarının yapılarak çevre düzenlemelerinin iyileştirilmesi yoluyla turizme
kazandırılması ve ziyaretçi sayılarının artırılması sağlanacaktır.
Tedbir 3.2.11: Bölgede birçok noktada devam eden kazı çalışmalarının hızlandırılarak
ortaya çıkan tarihi değerlerin turizme kazandırılması yönünde yapılacak çalışmalar
desteklenecektir.
Tedbir 3.2.12: Bölgede yer alan ikincil konutların turizme kazandırılması ve
konaklama kapasitesinin iyileştirilmesi için yapılacak çalışmalar desteklenecektir.
Tedbir 3.2.13: Türkiye’nin en büyük yağlı güreş müsabakalarından biri olan
Kurtdereli Güreşleri, dünyaca ünlü Yağcıbedir Halısı, Gelibolu Mevlevihanesi ve
Dünya Kültür Mirası Temsili Listesinde yer alan Barana Geceleri gibi Bölgedeki
önemli kültürel ve tarihi zenginliklerin turistik değer haline dönüştürülmesi için
çalışmalar özendirilecektir.
Tedbir 3.2.14: Kırsal kalkınmanın hızlandırılması amacıyla doğa turizmi, agroturizm, kırsal turizm gibi alternatif gelir kaynakları çiftçilere ve ilgili paydaşlara
tanıtılacaktır. Bu doğrultuda konsept köyler oluşturularak turizme kazandırılması
264
yolunda yapılacak çalışmalar desteklenecektir.
Tedbir 3.2.15: Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkının fiziksel koşullarının
iyileştirilmesi çalışmalarına öncelik verilecek, ayrıca tarihi dokusunun korunmasına
yönelik farkındalık çalışmaları yapılacaktır.
Tedbir 3.2.16: Dünya tarihi açısından önemli sonuçları olan ve 2015’te tüm yıla
yayılması planlanan Çanakkale Muharebeleri 100. yıl anma etkinlikleri kapsamında
Bölgenin uluslararası alanda tanıtımını artırmak amacıyla başta Çanakkale 2015
Koordinasyon Merkezi olmak üzere ilgili kurum/kuruluşlar ile işbirliği içinde
yürütülecektir.
Öncelik 3.3: İşletmelerde Kurumsal Altyapının İyileştirilmesi
Tedbir 3.3.1: İşletmelerin ulusal ve küresel pazara ve bilgiye erişiminin geliştirilmesi
için bilgi iletişim teknolojisi altyapısı geliştirilecek, yaygınlaştırılacak ve firmaların bu
teknolojilere erişimi kolaylaştırılarak uluslararası piyasalara entegre olabilmelerine
katkı sağlanacaktır.
Tedbir 3.3.2: Firmalar arası ortak iş yapabilme kültürünün geliştirilmesi ve rekabet
gücünün artırılmasına yönelik tedbirler uygulamaya konulacaktır. Bu kapsamda
Bölgede, kümelenmelerin desteklenmesi esas alınacak, Bölgede kümelenme
araştırması yapılacak ve kümelenmenin geliştirilmesi için ilgili kurumlarla işbirliği
içinde olunacaktır.
Tedbir 3.3.3: Kurulan kümelerin ve bu kümelerde yer alan firmaların, başta Ekonomi
Bakanlığı
tarafından
yürütülen
Uluslararası
Rekabetçiliğin
Geliştirilmesinin
Desteklenmesi (UR-GE) Programı olmak üzere ulusal ve uluslararası destek
mekanizmalarından
desteklerin
de
yararlandırılması
yardımıyla,
yönünde
kurulan
çalışmalar
kümelerin
mali
yürütülecektir.
ve
teknik
Bu
açıdan
sürdürülebilirliklerini artırması ve işlerlik kazanarak sektörlerine rekabet üstünlüğü
kazandırabilir hale getirilmesi sağlanacaktır.
Tedbir 3.3.4: Üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesi için Bilim, Sanayi ve
Teknoloji İl Müdürlükleri ile Bölge üniversiteleri arasında köprü kurularak,
265
sanayicilerin bilinçlendirilmesi çalışmaları yürütülecektir.
Öncelik 3.4: Ar-Ge, Yenilikçilik ve Markalaşma Bilincinin Geliştirilmesi
Tedbir 3.4.1: Bölgede düşük olan yabancı sermaye yatırımlarının artırılması için
Bölgenin tanıtımı yapılarak Ar-Ge ve yenilik odaklı faaliyet gösteren yabancı
yatırımcıların Bölgeye çekilmesi sağlanacaktır.
Tedbir 3.4.2: Projecilik, girişimcilik, inovasyon, markalaşma ve patent tescili gibi
eğitimler ilgili kamu ve STK’lar aracılığıyla yaygınlaştırılacak, bu alanda
bilinçlenmenin artırılması için gerekli faaliyetler düzenlenecektir.
Tedbir 3.4.3: Bölgenin Ar-Ge potansiyeli ve teknoloji üretebilme yeteneğinin
geliştirilmesi için Teknopark ve Tekmer gibi merkezlerin fizibilite ve projelendirme
çalışmalarına destek verilecektir. Ayrıca KOBİ’lerin marka ve özgün tasarım
yaratmaya, Ar-Ge ve yenilikçilik kapasitelerini arttırmaya yönelik faaliyetleri
özendirilecektir.
Tedbir 3.4.4: Süt ürünleri, zeytin, zeytinyağı gibi ihracat potansiyeli bulunan
geleneksel ürünleri Ar-Ge faaliyetleri, coğrafi işaretleme, işlenmiş yeni ürünlerin
üretimi ve markalaşma yoluyla dünya pazarlarına ulaşmasına yönelik çalışmalar
yürütülecektir.
Tedbir 3.4.5: Bölgesel ekonominin rekabet gücünün artırılması için Bölgenin ve çevre
illerin ekonomisinde önemli yer tutan ve coğrafi işaret sahibi olan zeytin ve zeytinyağı
gibi değerlerin; üretici birliklerinin aktif hale getirilmesi, ortak pazarlama ağları
oluşturulması
desteklenecek
ve
bölgesel
ürünlerin
markalaşma
girişimleri
özendirilecektir.
Tedbir 3.4.6: Bölgede yer alan madenlerin katma değeri yüksek ürünlere
dönüştürülmeleri amacıyla sanayide kullanım alanlarını artıracak Ar-Ge çalışmaları
desteklenecektir.
Öncelik 3.5: Dış Ticaretin Geliştirilmesi
Tedbir 3.5.1: Dış pazarlarla ilgili yatırım ve iş imkânlarına ilişkin ülke raporlarının
266
hazırlanması ve ilgili dış ticaret mevzuatlarının incelenip bireysel veya örgütsel
yatırımcıların bilgilendirilmesi sağlanacaktır.
Tedbir 3.5.2: Dış pazarların standartlarının tespit edilip, bu standartlara uyumda
sorunlar yaşanmaması ve hassasiyet gösterilmesi konusunda yatırımcıların gerekli
standardizasyon ve sertifikasyon işlemlerinin yaygınlaştırılması teşvik edilecektir.
Tedbir 3.5.3: Dış talep eksenli olarak ihracatçı firmalar helal gıda sertifikalı ürün
satışlarına özendirilecektir.
Tedbir 3.5.4: Uluslararası fuarlarda, bölge firmalarının ürünlerinin tanıtım ve
pazarlanması desteklenecektir.
Öncelik 3.6: OSB’lerin Fiziksel Koşullarının İyileştirilmesi
Tedbir 3.6.1: Bölge kent merkezlerinde ve turizm alanlarında bulunan sanayi
yığınlarının OSB’ye taşınması ve gerekli hallerde OSB’lerin genişletilmesi için gerekli
çalışmalar yapılacaktır.
Tedbir 3.6.2: OSB’lerin doğalgaz ve telekomünikasyon altyapısı, atık tesisleri, su
dağıtım şebekesi inşaatı, yağmur suyu, yangın suyu, kanalizasyon, yol alt ve üstyapısı
konusundaki eksik çalışmaların tamamlanması, altyapı ihtiyaçlarının tespit edilmesi ve
mevcut altyapının, ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği içerisinde iyileştirilmesi
sağlanacaktır.
Tedbir 3.6.3: Yeni yatırımcıların OSB’lere yönlendirilmesi sağlanacak, özellikle
ihtisas OSB’lerinde olmak üzere var olan OSB’lerdeki doluluk oranlarının
yükseltilmesine yönelik farkındalık oluşturulacak ve tanıtım çalışmaları yapılacaktır.
Tedbir 3.6.4: Bölgede “Tarıma dayalı sanayi”, “Hayvancılık”, “Yenilenebilir Enerji”
gibi yeni türden ihtisas organize sanayi bölgelerinin kurulmasına yönelik araştırma
faaliyetleri yürütülecektir. OSB kurulmasına elverişli olmayan yörelerde uygun
parsellerin yerel yönetimler tarafından yatırımcılara tahsis edilmesi sağlanacaktır.
Tedbir 3.6.5: Gönen Deri İhtisas OSB ve Burhaniye Zeytin ve Zeytin Ürünleri İşleme
267
İhtisas OSB’nin altyapı çalışmalarının tamamlanarak faaliyete geçmesi için
girişimlerde bulunulacaktır.
Öncelik 3.7: Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımının Yaygınlaştırılması
Tedbir 3.7.1: En ucuz enerji tasarruf edilen enerjidir ilkesi doğrultusunda Bölge’de
kamu ve sanayi kuruluşlarında enerji verimliliği ve temiz üretim konularında
farkındalık oluşturulacak ve enerji tasarrufu özendirilecektir.
Tedbir 3.7.2: Bölge’nin zengin rüzgâr, jeotermal, biyokütle gibi yenilenebilir enerji
kaynaklarının Bölge kurum, işletme ve konutları tarafından kullanılmasına yönelik
potansiyelin saptanması amacıyla fizibilite çalışmaları yapılacak ve yenilenebilir
enerjinin kullanımı teşvik edilecektir.
Tedbir 3.7.3: Yenilenebilir enerji sistemleri imal eden ya da bu konuda yatırım
yapmak isteyen firmaların Bölge’ye çekilmesi konusunda çalışmalar yapılacak olup bu
firmalar ve ilgili paydaşlar arasında potansiyel bir küme oluşumu hususunda
farkındalık yaratılacaktır.
Tedbir 3.7.4: Yüksek ve ortaöğrenim kurumlarında yenilenebilir enerji konusunda
eğitim veren bölümlerin kurulması konusunda üniversiteler ve milli eğitim il
müdürlükleri ile işbirliği yapılacaktır.
Tedbir 3.7.5: Güneş enerjisinin özellikle enerji nakil hatlarının ulaşmadığı, altyapı
eksikliği olan tarım ve hayvancılık işletmelerinde kullanılması konusunda farkındalık
yaratılacak ve bu konuda demonstrasyon üniteleri kurulması kaymakamlıklar ve Gıda
Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlükleriyle koordine edilecektir.
268
2
MEKÂNSAL GELİŞME ŞEMASI
3
FİNANSMAN
Bölge Planı’nda belirlenen amaç ve hedeflere ulaşılabilmesi amacıyla çeşitli finansman
kaynakları harekete geçirilecektir. Bölge Planı’nın uygulama sürecinde başvurulacak
finansman kaynakları; Ajansın Bölgede uygulayacağı destek programlarının yanında, kamu
yatırımları, merkezi kamu kuruluşlarının destek ve kredileri, yatırım teşvikleri, mahalli
idarelerin kaynakları, özel kesim ve sivil toplum kuruluşlarının yatırımları ve eşfinansmanı ile
AB ve diğer uluslararası kuruluşlardan Bölgedeki yararlanıcıların sağlayabileceği fon, hibe ve
kredilerdir.
Mali kaynakların kullanılmasında etkililik, etkinlik ve ekonomiklik ilkeleri gözetilecek,
bölgesel ve yerel düzeyde sağlanacak kaynak ve destekler, merkezi yönetim kuruluşlarınca
sağlanan kaynaklarla tamamlayıcılık sağlayacak şekilde kullanılacak, mükerrer destek ve
uygulamalardan azami ölçüde kaçınılacaktır.
269
4
PERFORMANS GÖSTERGELERİ (TASLAK)
EKSEN - 1
KALİTELİ SOSYAL YAŞAM VE NİTELİKLİ İNSAN

yönelik açılan program sayısı (adet)
Öncelik 1.1.
Bölgenin Öncelikli Sektörlerine
Yönelik Nitelikli İnsan
Kaynağının Geliştirilmesi
Mesleki eğitim kurumlarında öncelikli sektörlere

Açılan meslek edindirme kursu sayısı (adet)

Meslek edindirme kurslarında eğitim görenlerin
sayısı (kişi)

Meslek edindirme kurslarında verilen sertifika sayısı
(adet)

sayısı (adet)
Öncelik 1.2.
Toplumsal Bütünleşmenin
Sağlanması ve Sosyal İmkânların
Zenginleştirilmesi
Dezavantajlı guruplara yönelik desteklenen proje

Dezavantajlı gruplara yönelik desteklenen projelerin
tutarı (TL)

Dezavantajlı gruplara yönelik düzenlenen faaliyet
sayısı (adet)
Öncelik 1.3.
Eğitim ve Sağlık Hizmetlerinin
Kalitesinin Yükseltilmesi

Bölgede yer alan sinemaların sayısı (adet)

Bölgede yer alan tiyatroların sayısı (adet)

Okul öncesi eğitimde okullaşma oranı (%)

Okul öncesi eğitim veren kurum sayısı (adet)

Okur-yazar kadın nüfus oranı (%)

Hayat boyu öğrenme faaliyetlerine katılım oranı (%)

Hayat boyu öğrenme alanında açılan kurs sayısı
(adet)

Hayat boyu öğrenme faaliyetlerinde verilen sertifika
sayısı (adet)

Üniversite başına düşen nüfus oranı (%)

On bin kişi başına düşen hastane yatak sayısı (adet)
270

On bin kişi başına düşen uzman hekim sayısı (kişi)

Helikopter ambulans ve deniz ambulansı sayısı
(adet)

Girişimcilik konusunda düzenlenen eğitim
faaliyetleri sayısı (adet)
Öncelik 1.4.
Girişimciliğin Geliştirilmesi
Öncelik 1.5.
İstihdamın Artırılması ve Gelir
Dağılımının İyileştirilmesi

Bölgedeki kadın girişimci sayısı (kişi)

Girişimcilere yönelik mentorluk faaliyetleri (adet)

Faaliyet gösteren girişimci fikir merkezleri (adet)

Faaliyete geçen girişimler (adet)

İşgücü potansiyelindeki değişim (%)

İşgücüne katılımdaki değişim (%)

İstihdamdaki değişim (%)

İşsizlik oranındaki değişim (%)

Kadınların işgücüne katılımındaki değişim (%)

Gini Katsayısındaki değişim (birimsiz)
EKSEN - 2
YAŞANABİLİR ÇEVRE VE MEKÂN
Öncelik 2.1.
Lojistik, Ulaşım ve Haberleşme
Ağlarının Güçlendirilmesi

Ulaşım altyapısına yapılan yatırım miktarı (TL)

Toplam bölünmüş yol uzunluğu (km)

Toplam otoyol uzunluğu (km)

Havayolu ile taşınan yolcu sayısı (kişi)

Havayolu seferi düzenlenen şehir sayısı (adet)

Denizyoluyla taşınan yolcu sayısı (kişi)

Kruvaziyer yolcu sayısı (kişi)

Demiryolu ile taşınan yük (ton)

Demiryolu ile taşınan yolcu sayısı (kişi)

Limanlarda elleçlenen yük miktarı (ton, TEU)

Doğal gaz verilen ilçe sayısı (adet)
271

toplam nüfus içindeki oranı (%)
Öncelik 2.2.
Çevresel Değerlerin Korunması
ve Altyapının İyileştirilmesi
Atık su arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun

OSB’lerin atık su arıtma tesisine bağlılık oranı (%)

Düzenli depolama sahalarına götürülen atık miktarı
(ton)

Atık yönetimi konusunda desteklenen proje sayısı
(adet)

Yerel yönetimlerce katı atık bertaraf hizmeti verilen
nüfusun toplam nüfusa oranı (%)

Kükürt dioksit ve PM10 miktarı

Çevre konusunda farkındalık oluşturmaya yönelik
gerçekleştirilen faaliyet sayısı (adet)

Biyolojik çeşitliliğin araştırılması, korunması ve
değerlendirilmesine yönelik proje sayısı

Doğal gaz abone sayısı (adet)

İçme suyu hizmeti sağlanan nüfusun toplam nüfusa
oranı (%)
Öncelik 2.3.
Su Havzalarının Yönetimine
İlişkin Eksikliklerin Giderilmesi

Atık su arıtma tesisi sayısı (adet)

Düzenli depolama sahası sayısı (adet)

Sürdürülebilir tarım uygulamaları hakkında
gerçekleştirilen faaliyet sayısı

Atık borsasında kayıtlı atık miktarı (ton)

Temiz üretim ve enerji verimliliği yöntemlerinin
tespitine yönelik yapılan araştırma sayısı (adet)
Öncelik 2.4.
Enerji Verimliliğinin Artırılması
ve Temiz Üretim
Uygulamalarının

Ajans tarafından verilecek temiz üretim ve enerji
verimliliği hakkındaki bilgilendirme toplantılarına
katılacak katılımcı sayısı (adet)

Bölgede temiz üretim ve enerji verimliliği
uygulamaları potansiyelini araştıran çalışma sayısı
(adet)
272

Afetle mücadele kapsamında gerçekleştirilen
farkındalık yaratma faaliyetleri sayısı (adet)
Öncelik 2.5.
Doğal Risk Faktörlerine Karşı
Hazırlıklı Olunması

Yapılacak olan bilinçlendirme toplantılarına
katılacak olan katılımcı sayısı (adet)

Bölge afet risklerini belirlemeye yönelik çalışma
sayısı
Öncelik 2.6.
Kentsel Alanlarda Fiziksel ve
Toplumsal Çevrenin
İyileştirilmesi

Kentsel dönüşüme tabi tutulan alan miktarı (ha)

Onaylanan imar planı sayısı (adet)

İnşa edilen konut sayısı (adet)

Oluşturulan sosyal ve kültürel alan sayısı (adet)
EKSEN - 3
GÜÇLÜ EKONOMİ VE REKABETÇİ SEKTÖRLER
Öncelik 3.1.
Tarım Sektöründe Verim ve
Kalitenin Artırılması

Üretilen yıllık süt miktarında artış (%)

Kültür ırkı hayvan sayısında artış (%)

Üretilen sebze ve meyve miktarında artış (%)

Üretilen zeytin miktarında artış (%)

Toplulaştırılacak arazi miktarı (ha)

Sulanan alanda artış (%)

Seracılık yapılan alanda artış (%)

Islah edilen mera arazisi (ha)

Bölgede kurulan hayvan pazarı/borsası sayısı (adet)

Toplanan tıbbi ve aromatik bitki miktarı (ton)

Kovan sayısında artış (%)

Bölgeyi ziyaret eden yerli ve yabancı turist sayısı
(kişi)
Öncelik 3.2.
Turizm Sektörünün Geliştirilmesi

Konaklama tesislerindeki ortalama doluluk oranı (%)

Ortalama geceleme süresi (adet)
273

Bölgede açılan 4 ve 5 yıldızlı otel sayısı (adet)

Bölgede açılan termal turizm konaklama tesisi sayısı
(adet)

Alternatif turizme yönelik proje sayısı (adet)

Bölgenin tanıtımına yönelik yapılan faaliyet sayısı
(adet)

Ören yerleri ve antik kentleri ziyaretçi sayısı (kişi)

Kazı çalışmalarına ayrılan bütçe (TL)

Restore edilen yapı sayısı (adet)

Mavi bayraklı plaj sayısı (adet)

Kruvaziyer gemi ile gelen ziyaretçi sayısı (kişi)

Turizm yatırımlarından alınan pay (TL)

Turizm teşvik belgesi sayısı (adet)

İşletmelerde çalışan beyaz yakalı personel sayıları
(kişi)
Öncelik 3.3.
İşletmelerde Kurumsal Altyapının
İyileştirilmesi

Kümelenme konusunda yapılan araştırma sayısı
(adet)

Kurulan küme sayısı (adet)

Kümelerin aldığı destek miktarı (TL)

Üniversite-sanayi işbirliği konusunda yapılan proje
sayısı (adet)
Öncelik 3.4.
Ar-Ge, Yenilikçilik ve
Markalaşma Bilincinin
Geliştirilmesi

Bölgede yapılan Ar-Ge harcamaları (TL)

Ar-Ge, yenilikçilik ve markalaşma konularında
verilen eğitim sayısı (adet)

Milyon kişi başına düşen marka tescil sayısı (adet)

Milyon kişi başına düşen patent tescil sayısı (adet)

Coğrafi işaretli ürün sayısı (adet)

Bölgede kurulan teknopark sayısı (adet)

İhracat tutarındaki artış (%)
274
Öncelik 3.5.

İhracat yapan işletme sayısındaki artış (%)
Dış Ticaretin Geliştirilmesi

Kişi başına ihracat ve ithalat tutarındaki artış (%)

Doğrudan yabancı sermaye yatırımlarındaki artış (%)

Yapılan pazar araştırması sayısı (adet)

Dış pazarlar ve uluslararası standartlar konusunda
eğitim programları (adet)
Öncelik 3.6.
OSB’lerin Fiziksel Koşullarının
İyileştirilmesi

İhracatın ithalatı karşılama oranındaki değişim (%)

OSB’lerin doluluk oranları (%)

Bölgede yer alan OSB sayısı (adet)

Bölgede yer alan ihtisas OSB sayısı (adet)

OSB’lerde üretimde olan parsel sayısı (adet)

OSB’lerde üretimde olan firma sayısı (adet)

OSB’lerde altyapıyı iyileştirmeye yönelik proje
sayısı (adet)

OSB’lerde altyapının iyileştirilmesine yönelik
verilen destek miktarı (TL)
Öncelik 3.7.
Yenilenebilir Enerji
Kaynaklarının Kullanımının

Kurulu RES gücü (MW)

Isıtılan konut sayısı (adet)

Jeotermal ısıtmalı sera (dekar)

Biyokütleden biyogaz elde eden işletme sayısı (adet)

Bölgede yenilenebilir enerji konusunda yapılacak
çalışma sayısı (adet)
275
5
KOORDİNASYON, İZLEME ve DEĞERLENDİRME
2014-2023 TR22 Bölgesi Bölge Planı hazırlanırken katılımcılık en temel öncelik olarak ele
alınmış ve tüm paydaşların görüşleri planda yer almıştır. Bölgenin tamamına hitap eden ve
bölgeye bir kalkınma rotası çizen Planın uygulanmasında bütün paydaşlara sorumluluklar
düşmektedir. Planın bölgesel düzeyde koordinasyonundan ise hazırlayan kuruluş olarak
GMKA sorumludur.
Kalkınma planlarının kapsayıcı bir bütünlük içinde hazırlanması ne kadar önemli ise
kapsadığı dönemler içinde zamanlamanın da dikkate alınarak uygulamaya konması çok
önemlidir. Bölgenin kalkınmasının çeşitli boyutları ile ele alındığı bu planın, planda yer alan
gelişim
eksenleri,
öncelikler
ve
belirlenmiş
stratejiler
çerçevesinde
izlenmesi,
değerlendirilmesi ve şeffaflık ilkesi gözetilerek tüm paydaşlara raporlanması gerekmektedir.
İzleme faaliyetleri planda yer alan stratejilerin gerçekleşme oranlarının, doğru veriler
toplanarak analiz edilmesi ve sapmaların tespit edilmesini ve bunların raporlanmasını
içermektedir. Toplanan veriler değerlendirmenin ana unsurları olan etkinliği, etkililiği,
verimliliği, uygulanabilirliği ve sürdürülebilirliği çerçevesinde irdelenecek ve değerlendirme
sonuçları tüm paydaşlara raporlanacaktır.
10 yıl gibi uzun bir uygulama dönemi olacak planın revizyonunun gerekli görülmesi ya da
gelecek planlama döneminde planın oluşturulması için izleme ve değerlendirme
faaliyetlerinin sonuçları kullanılacak ve aksayan yönlerin giderilmesi sağlanacaktır. Ayrıca bu
sonuçlardan karar alıcıların Bölgenin kalkınma politikalarını belirleme aşamasında ve
uygulama programlarının kurgulanmasında etkin bir şekilde yararlanılacaktır.
Süreklilik arz eden izleme ve değerlendirme faaliyetlerinin sonuçları, stratejilerin
uygulanmasından sorumlu olan kurum ve kuruluşlar tarafından etkin duyuru mekanizmaları
kullanılarak kamuoyu ile paylaşılacaktır.
276
KAYNAKÇA
Agriculture and Agri-Food Canada, Küresel Helal Gıda Pazarı, http://www.atssea.agr.gc.ca/inter/pdf/4352-eng.pdf, 21.02.2013.
Aksa Doğal Gaz Dağıtım A.Ş., 2012.
Avrupa Komisyonu,
http://ec.europa.eu/agriculture/enlargement/countries/turkey/profile_en.pdf, 12.03.2013.
Avrupa Rüzgar Enerjisi Birliği, 2012 Avrupa İstatistikleri, 2013.
Balıkesir Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2011 Yılı Çalışma Raporu, 2011.
Balıkesir İl Özel İdaresi, Stratejik Plan 2010-2014, 2009.
Balıkesir Üniversitesi, Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı.
Balıkesir Üniversitesi, Personel Daire Başkanlığı.
Balıkesir ve Çanakkale Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı İl Müdürlüğü, OSB Parsel
Bilgileri, 2013.
Balıkesir, Çanakkale Halk Sağlığı Müdürlüğü, Brifing Dosyası, 2012.
Balıkesir, Çanakkale İl Kültür Turizm Müdürlüğü, Belediye Belgeli Tesis İstatistikleri,
2012.
Balıkesir, Çanakkale İl Sağlık Müdürlüğü, Brifing Dosyası, 2012.
Bandırma Koyunculuk Araştırma İstasyonu, Balıkesir İlinin Organik Büyükbaş ve
Küçükbaş Hayvancılık Olanaklarının Belirlenmesi, GMKA DFD Projesi Çıktısı, 2012.
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, KENTGES Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve
Eylem Planı 2010- 2023, Ankara, 2009.
277
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Kentleşme Şurası 2009 Kentlilik Bilinci, Kültür ve Eğitim
Komisyonu Raporu, Ankara, 2009.
Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, 2012.
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 81 İl Durum Raporu, Ankara, 2012.
Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü, Tourism Highlights, 2012.
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü, http://www.fao.org/prods/gap/, 12.04.2013.
Burhaniye Kaymakamlığı, Edremit Körfezi Master Kalkınma Planı, GMKA DFD Projesi
Çıktısı, 2012.
Codex Alimentarius Komisyonu, “Helal” Teriminin Kullanımı Hakkında Kılavuz,
http://www.codexalimentarius.org/input/download/standards/352/CXG_024e.pdf,
21.02.2013.
Çanakkale Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, Brifing Dosyası, 2011.
Çanakkale Kent Konseyi, Kentsel Gelişim Alanları Çalışma Grubu Çanakkale’nin
Fiziksel Gelişimi (1406-2006) İle Fiziksel Coğrafya İlişkisi, Kent Konseyi Yayınları Kitap
Dizisi, No.2, Çanakkale, 2006.
Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Yenice Meslek Yüksekokulu, Çanakkale-Yenice
Bölgesinde Kırsal Turizme Katkı Sağlayacak Yöresel El Sanatları, GMKA DFD
Programı Çıktısı Çanakkale, 2011.
Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi, Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı.
Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi, Personel Daire Başkanlığı.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 1/100.000 Ölçekli Balıkesir Çanakkale Planlama Bölgesi
Çevre Düzeni Planı Araştırma Raporu, 2012.
278
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı,
http://www.biyogaz.web.tr/files/docs/bc_dbfz_biogas_potential_presentation_short_vers
ion_v0_080212(2).pdf,14.05.2013.
Denge Müşavirlik, İllere Göre Teşvik Belgesi Sayıları,
http://dengemusavirlik.com/category/2012-yatirim-tesvik-belgeleri-illere-gore,
04.01.2013.
Denizcilik Müsteşarlığı, Deniz Ticaret İstatistikleri,
http://www.denizcilik.gov.tr/istatistikmodul/Default.aspx?dizin=DENIZ+TICARET+IS
TATISTIKLERI+-+2011, 06.10.2012.
Devlet Hava Meydanları İşletmesi, 2012.
Devlet Planlama Teşkilatı, Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Ankara.
Devlet Planlama Teşkilatı, İllerin ve Bölgelerin Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Sıralaması
Araştırması, 2003, Ankara.
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, http://www2.dsi.gov.tr/bolge/dsi25/balikesir.htm,
13.04.2013
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, http://www2.dsi.gov.tr/bolge/dsi25/canakkale.htm,
13.04.2013
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Milli Parklar Bilgileri,
http://www.milliparklar.gov.tr/mp/index.htm, 19.12.2012.
Ekonomi Bakanlığı, Zeytinyağı Sektör Raporu,
http://www.ibp.gov.tr/pg/sektorpdf/tarim/Zeytinyagi_2012.pdf, 21.02.2013.
Ekonomi Bakanlığı, KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi- Kümeler İçin Ortak Rekabet
Alanları Stratejisi Raporu, 2012.
Ekonomi Bakanlığı, Uluslararası Doğrudan Yatırım Verileri Bülteni, 2013.
279
Ekonomi Bakanlığı, Yatırım Teşvik İstatistikleri,
http://www.ekonomi.gov.tr/index.cfm?sayfa=EE7EE7B1-D8D3-856645201CE77E5F0FDD, 14.06.2013.
Eurostat,
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/images/5/5a/Agricultural_holdings
%2C_2000-2010.png , 12.03.2013.
EUROSTAT, AB Ülkelerinde Yaygın Eğitime Katılım Oranları,
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=t
sdsc440&plugin=1, 26.02.2013.
EUROSTAT, Okul Öncesi Eğitimde Okullaşma Oranları,
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=t
ps00179&plugin=1, 28.02.2013.
Gençlik ve Spor Bakanlığı, http://www.gsb.gov.tr/site/tesisler.aspx. 11.02.2013.
Güney Marmara Kalkınma Ajansı, Balıkesir’de Turizmin Bugünü ve Geleceği Balıkesir
Turizm Çalıştayı Raporu, Balıkesir, 2012.
Güney Marmara Kalkınma Ajansı, Büyükşehir Olma Yolunda Bir Kent: Balıkesir GMKA
Değerlendirme Raporu, Balıkesir, 2012.
Güney Marmara Kalkınma Ajansı, Çanakkale Turizm Çalıştayı Raporu, Balıkesir, 2012.
Güney Marmara Kalkınma Ajansı, Gökçeada & Bozcaada Değerlendirme Raporu,
Balıkesir, 2012.
Güney Marmara Kalkınma Ajansı, İhracat için Helal Sertifikası Sempozyumu Bildirileri,
Balıkesir, 2012.
Güney Marmara Kalkınma Ajansı, İstanbul Sanayisinin Taşınmasına (Desantralizasyon)
GMKA Yaklaşımı, Balıkesir, 2012.
280
Güney Marmara Kalkınma Ajansı, Tarım ve Hayvancılık Araştırması, Balıkesir, 2013.
Güney Marmara Kalkınma Ajansı, TR22 Güney Marmara Bölge Planı (2010-2013),
Balıkesir, 2010.
Güney Marmara Kalkınma Ajansı, TR22 Güney Marmara Bölgesi Nüfus Dinamikleri
2012, 2013.
Güney Marmara Kalkınma Ajansı, TR22 Güney Marmara Bölgesi’nin Nüfus Dinamikleri
2011, Balıkesir, 2012.
Güney Marmara Kalkınma Ajansı, TR22 Güney Marmara Organize Sanayi Bölgeleri
Araştırması, 2012.
http://canakkale.gsb.gov.tr/Sayfalar/Tesis.aspx. 11.02.2013.
http://e-kitap.canakkale.gov.tr/troia_troy/index.html. 04.02.2013.
http://esa.un.org/unpd/wup/Country-Profiles/country-profiles_1.htm, 24.12.2012.
http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/TOPICS/EXTURBANDEVELOPME
NT/0,,contentMDK:22643153~pagePK:148956~piPK:216618~theSitePK:337178,00.html
10.01.2013.
http://whc.unesco.org/en/list/849, 04.02.2013.
http://www.afetlemucadele.com/, 01.02.2013.
http://www.balikesirkentkonseyi.org.tr/, 16.01.2013.
http://www.canakkalekentkonseyi.org/, 16.01.2013.
http://www.gsb.gov.tr/site/tesisler.aspx, 11.02.2013.
http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,44431/truva-antik-kenti-canakkale.html,
24.01.2013.
Kalkınma Bakanlığı, Onuncu Kalkınma Planı 2014-2018, 2013.
281
Kalkınma Bakanlığı, Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi 2013-2023 1. Taslak, 2012.
Kalkınma Bakanlığı, Kamu Yatırımlarının İllere Göre Sektörel Dağılımı, 2012.
Kalkınma Bankası, Türkiye İmalat Sektörünün Analizi, 2012.
KARAKAYA, Mehmet Doğu, TÜRKYILMAZ, Ahmet Sinan, “Türkiye Cumhuriyeti’nin
Yüzüncü Yıldönümü için İl ve Bölge Düzeylerinde Nüfus Projeksiyonları”, TÜİK 19.
İstatistik Araştırma Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara, 6-7 Mayıs 2010..
KELEŞ, Ruşen, Kentleşme Politikası, İmge Kitabevi, Ankara, 2010.
Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü, Termal Turizm Master
Planı, 2007.
http://sgb.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/5913,isletme-ve-yatirim-belgeli-tesisistatistikleri.pdf?0, 10.01.2013.
MasterCard Worldwide ve Boğaziçi Üniversitesi, Türkiye’nin Şehirleri Sürdürülebilirlik
Araştırması, İstanbul, 2011.
Milli Zirai İstatistikler Kurumu (National Agricultural Statistics Service),
http://www.nass.usda.gov/Charts_and_Maps/Farms_and_Land_in_Farms/fncht6.asp,
14.05.2013.
MTA, Balıkesir İli Maden ve Enerji Kaynakları, 2013.
MTA, Çanakkale İli Maden ve Enerji Kaynakları, 2013.
MUTLU, Ahmet, “Samsun’da Kent Kültürü ve Kentlilik Bilinci”, Samsun Sempozyumu,
Samsun, 2011.
(http://www.samsunsempozyumu.org/Makaleler/1320306401_04_Yrd.Do%C3%A7.Dr.
Ahmet%20Mutlu.pdf, 13.12.2012)
Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Ormancılık İstatistikleri 2011, 2013.
282
Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Kırsal Kalkınma Planı 2010-2013, 2011.
Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Türkiye Tarım İşletmelerinin Genel Durumu ve Yeter
Gelirli İşletme Büyüklüğünün Tespiti, 2010.
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, TR 2 Batı Marmara Bölgesi Tarım Master Planı, 2007.
The World Bank, Eco² Cities, Ecological Cities as Economic Cities, USA, 2010.
TOBB, Yabancı Sermayeli Firmaların İllere Göre Dağılımı,
http://sanayi.tobb.org.tr/yabanci_sermaye_il.php, 14.06.2013.
TÜBİTAK, Eğitim ve İnsan Kaynakları Sonuç Raporu ve Strateji Belgesi: EK1Türkiye’de Eğitimin Mevcut Durumu, Ankara, 2005.
TÜBİTAK, Vizyon 2023 Teknoloji Öngörü Projesi: Eğitim ve İnsan Kaynakları Sonuç
Raporu ve Strateji Belgesi, Ankara, 2005.
TÜİK, Ekonomik Faaliyet Kısımlarına Göre Yerel Birim Sayıları,
http://tuikapp.tuik.gov.tr/Bolgesel/tabloYilSutunGetir.do?durum=yillariGetir&menuNo
=477&altMenuGoster=0&tabloNo=289, 13.06.2013.
TÜİK, Kapanan Şirket ve Kooperatif Sayıları,
http://tuikapp.tuik.gov.tr/Bolgesel/tabloYilSutunGetir.do?durum=yillariGetir&menuNo
=491&altMenuGoster=0&tabloNo=177, 14.06.2013.
Türk Patent Enstitüsü, http://www.tpe.gov.tr/portal/default2.jsp?sayfa=431, 21.02.2013.
Türk Standartları Enstitüsü, http://belge.tse.org.tr/Genel/FirmaArama.aspx, 21.02.2013.
Türkiye Çevre Eğitimi Vakfı, Mavi Bayraklı Plaj Sayıları,
http://www.mavibayrak.org.tr/Plaj/PlajListesi.aspx?il_refno=17, 11.12.2012.
Türkiye İstatistik Kurumu, Göç İstatistikleri,
http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2&ENVID=adnksdb2Env&report=w
a_adnks_goc_duzey2ara.RDF&p_kod=2&p_duzey1=TR22&p_goc=1&p_yil=2012&p_d
il=1&desformat=html, 22.04.2013.
283
Türkiye İstatistik Kurumu, İşgücü İstatistikleri Veri Tabanı,
http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?isgucudb2&ENVID=isgucudb2Env&report=i
sg_durum_web_tur_top_2000.RDF&desformat=html&p_tur=1&p_kod=2&p_yas=15&
p_yas1=999&p_x=egitim&p_x0=0&p_x1=1&p_x2=2&p_x3=3&p_x4=4&p_x5=5&p_x6
=6&p_x7=7&p_x8=8&p_x9=9&p_x10=10&p_x11=11&p_x12=12&p_x13=13&p_x14=14
&p_YIL1E=2011, 07.02.2013.
Türkiye İstatistik Kurumu, Nüfus Projeksiyonları 2013-2075 Haber Bülteni, 2013,
sayı:15844.
Türkiye İstatistik Kurumu, Ölüm Nedeni İstatistikleri,
http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=15847, 16.04.2013.
Türkiye İstatistik Kurumu, Turizm İstatistikleri Revize Sonuçları Haber Bülteni, 2013,
sayı:15845.
Türkiye Rüzgar Enerjisi Birliği (TUREB), Türkiye Rüzgar Enerjisi İstatistik Raporu,
2013.
UEDAŞ, 2012.
Uluslararası Zeytin Konseyi (International Olive Council),
http://www.internationaloliveoil.org/estaticos/view/131-world-olive-oil-figures,
21.02.2013.
United Nations, Department of Economic and Social Affairs, World Population Prospects:
The 2010 and World Urbanization Prospects: The 2011 Revision, New York, 2012.
YAKICI, Ali, “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Somut Mekanı: Konya Barana
Odaları”,.Milli Folklor, Cilt:11, Yıl:22, Sayı: 87, 2010.
284

tr22 güney marmara bölgesi bölge planı taslağı

Transkript

Benzer belgeler

Program Posteri

ÇANAKKALE-ŞEHİTLİKLER-TRUVA

Okul Gazetemizin 9. Sayısı - Hacıveliler İlkokulu

Games of Troy Başlıyor… - Çanakkale Ticaret ve Sanayi Odası

ENGİN ARDIÇ Torosyan`ı hatırladınız mı?

REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA BÜRO AMİRLİĞİ AYLIK

SAVAŞ ALANI VE ŞEHİTLİKLER TURU TRUVA

Fizik-1 Uygulama-5

çeşitli yöntemlerle kurutulmuş hünnaptan bisküvi ve kurabiyeler için