doct. c yüzüncü yıl üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü ingiliz dili ve
download 
Şikayet Transkript
t. c yüzüncü yıl üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü ingiliz dili ve
T. C YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İNGİLİZ DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI F. SCOTT FITZGERALD’IN THE GREAT GATSBY VE THIS SIDE OF PARADISE ADLI YAPITLARINDA ‘AMERİKAN RÜYASI’NIN SONU YÜKSEK LİSANS TEZİ Rıdvan ERGİN VAN − 2005 T. C YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İNGİLİZ DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI F. SCOTT FITZGERALD’IN THE GREAT GATSBY VE THIS SIDE OF PARADISE ADLI YAPITLARINDA ‘AMERİKAN RÜYASI’NIN SONU YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Rıdvan ERGİN Danışman Yrd. Doç. Dr. Bülent C. TANRITANIR VAN − 2005 SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ’NE Bu çalışma, jürimiz tarafından İNGİLİZ DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI’NDA YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir. İmza Başkan:……………………………………………..………… …………………… Üye (Danışman):………………………………….…………. …………………… Üye:………………………………………………………….. ...…………………. Üye:………………………………………………………….. …………………… Üye:………………………………………………………….. …………………… ONAY: Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım. …../ ….. / 2005 …………………………… Enstitü Müdürü I İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ…………………………………………………………………………….. .II KISALTMALAR……………………………………………………………………III GİRİŞ………………………………………………………………………………... 1 1. BÖLÜM…………………………………………………………………………...3 1.1. 1920’LERİN AMERİKA’SINA GENEL BİR BAKIŞ………………………….3 1.2. DÖNEMİN EDEBİ VE KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ………………………..11 1.3. YİTİK KUŞAK VE CAZ ÇAĞI………………………………………………..16 1.4. AMERİKAN RÜYASI İLE İLGİLİ TANIMLAMALAR……………………..23 2. BÖLÜM………………………………………………………………………….28 2.1. F. SCOTT FITZGERALD’IN YAŞAMI……………………………………….28 2.2. FITZGERALD’IN EDEBİ KARİYERİ……………………………….……….32 2.3. FITZGERALD ROMANI’NIN UNSURLARI: KARAKTER, TEMA VE ÜSLUP……………………………………………………………………..34 2.4. FITZGERALD VE AMERİKAN RÜYASI……………………………………36 3. BÖLÜM………………………………………………………………………….38 3.1. THIS SIDE OF PARADISE (1920)………………………………….………....38 3.1.1. OLAY ÖRGÜSÜ, KARAKTERLER VE TEMA……………………..…..39 3.1.2. ROMANDAKİ SEMBOLLER………….………………………………….50 3.1.3. ROMANIN YAYINLANMASI VE YANKILARI………………………...51 3.1.4. FEMİNİST YORUM VE DEĞERLENDİRMELER...…………………….52 4. BÖLÜM………………………………………………………………………….54 4.1. THE GREAT GATSBY (1925)…………………………………………………..54 4.1.1. OLAY ÖRGÜSÜ, KARAKTERLER VE TEMA…………………………55 4.1.2. SEMBOLLER VE MECAZİ ANLATIM………………………………….66 4.1.3. ROMANIN YAYINLANMASI VE YANKILARI …………..…………...68 4.1.4. MİTOLOJİK YORUMLAR……………………………………………….69 5. SONUÇ…………………………………………………………………………..75 6. KAYNAKLAR…………………………………………………………………...77 7. ÖZET……………………………………………………………………………..81 II ÖNSÖZ Amerikan edebiyatında ‘Caz Çağı’ ya da ‘Çalkantılı Yirmiler’ olarak nitelendirilen dönemde yaşayan ve yapıtlarında özellikle yaşadığı dönemi anlatan F. Scott Fitzgerald, dönemin sözcüsü ve gençliğin sesi olarak kabul edilir. Yalın ve gerçekçi anlatımı ile öne çıkan yazarlardan biridir. Yapıtlarında dönemin kural tanımayan ve ‘Yitik Kuşak’ olarak kabul edilen gençliğin yaşantısını, endişelerini ve önceki kuşağa karşı hissettiklerini ve içinde yaşadıkları toplumda yabancılaşma süreçlerini anlatır. Fitzgerald'ın yapıtları kendi yaşantısından izler taşır ve özellikle This Side of Paradise otobiyografik bir roman olarak kabul edilir. Fitzgerald’ın yaşamı, dönemin genel yapısını yansıtır. Yaşadıklarını tarafsız ve gerçekçi bir anlatım tazrıyla sunması, genç bir yazar olarak gençliği anlatması onun önemini bir kat daha arttırır. Amerikan toplumunun, 1920’li yıllarda, daha önce eşi benzeri görülmemiş bir refah dönemi yaşaması bireylerin yaşantılarında önemli değişiklikler yapar. İnsanlar artık sahip oldukları eşyalarla anılırlar. Kadınlar daha rahat tavırlar içine girerler ve daha önce hiç de hoş karşılanmayan davranışlar sergilerler. İnsanların istedikleri şeylere kolay ve hızlı bir şekilde, çoğunlukla da yasadışı ya da ahlaki olmayan yolları kullanarak ulaşma yolunu seçmeleri Amerika’nın kuruluşundan beri süregelen mitin, ‘Amerikan Rüyası’nın yozlaşmasını da beraberinde getirir. Bu çalışmada, F. Scott Fitzgerald’ın The Great Gatsby ve This Side of Paradise adlı yapıtlarında, ‘Amerikan Rüyası’ ve bu olgu ile ilintili unsurların, yazarın yaşamı ve edebi kariyeriyle birlikte toplum üzerindeki etkileri irdelenmeye çalışılacaktır. The Great Gatsby’nin kahramanının ideali peşinde koşarken yaşadıkları, This Side of Paradise’ın kahramanının kendisini gerçekleştirme yolunda attığı adımlar, ‘Amerikan Başarı Düşü’ ya da ‘Rüyası’ bağlamında ele alınacaktır. Bu çalışmanın oluşumunda katkısı bulunan herkese, özellikle de bölüm başkanım ve hocam Doç. Dr. Hasan Boynukara’ya, danışmanım Yrd. Doç. Dr. Bülent C. Tanrıtanır’a, Sosyal Bilimler Enstitüsü sekreteri Kemal Demir’e ve enstitü elemanlarına teşekkürü bir borç bilirim. Rıdvan ERGİN VAN, 2005 III KISALTMALAR 1. H. A. L.: The Harper American Literature, 2. ed.: editor 3. T.G.G. and M.T.: The Great Gatsby and Modern Times 4. Info: Information GİRİŞ 20. yüzyılın ilk yirmi yılında Amerika’da ekonomik, toplumsal ve siyasal alanlarda hızlı ve köklü değişimler gerçekleşir. Ekonominin gelişmesi sonucunda büyük kentler gelişmekte ve buna bağlı olarak aile yapısı da değişmektedir. Kadınların daha serbest olması ve iş hayatına girmesi toplumsal yapı üzerideki etkilerini de beraberinde getirir. I. Dünya Savaşı’nın da Amerikan toplumu üzerinde çeşitli etkileri görülür. Genç ve yaşlı kuşak arasında neredeyse bir uçurum oluşur ve genç insanlar herhangi bir şeye bağlı olmaktan uzaktırlar, huzursuz, ümitsiz ve tatminsizdirler. Geçmişe ve geleceğe inançları kalmamıştır ve onlar için kullanılan ifade ‘Yitik Kuşak’tır. 1920’li yıllarda Amerikalı yazar ve sanatçılar kendi vatanlarında istediklerini ifade edebilecekleri özgür bir ortam olmadığını düşündüklerinden Avrupa’ya göç ederler. Bu dönemde yazarlar toplumsal konulara gerçekçi bir yaklaşımla yönelirler. Birey − toplum ilişkileri ve toplumsal tabakalar arasındaki ilişkiler irdelenir. Amerikan romanı bu dönemde özgünleşme ve değişik tarzları kullanma anlamında olgunlaşma gösterir. Bu dönem yazarları ‘Yitik Kuşak’ yazarları olarak da bilinirler çünkü onlar, topluma karşı, ait oldukları genç kuşağın hissettiği türden duygular taşıyorlardı. Gençliğin duygularını ve içinde bulundukları, karamsarlık ve yabancılık şeklinde özetlenebilecek ruh halini kendileri de yaşıyor ve yapıtlarında ele alıyorlardı. ‘Yitik Kuşağı’, ‘Caz Çağı’nı ve 1920’lerin toplumsal yapısını en iyi anlatan yazarlardan biri de F. Scott Fitzgerald olarak kabul edilir. Çalışmamızın ilk bölümünde 1920’lerin Amerika’sının genel yapısı, edebi ve kültürel özellikleri, dönemi genel olarak ifade eden kavramları ve ‘Amerikan Rüyası’nı açıkladıktan sonra, Fitzgerald'ın yaşamı, edebi kariyeri, romanlarının genel özellikleri ve ‘Amerikan Rüyası’nı ele alış şekli üzerinde durmak amaçlanmıştır. Üçüncü ve dördüncü bölümlerde, yazarın This Side of Paradise ve The Great Gatsby adlı yapıtlarında 1920’lerin ve ‘Amerikan Rüyası’nın, toplumsal yaşamdan kesitler sunarak anlatılması, bireylerin idealleri ve bunlara ulaşma şekilleri irdelenmeye çalışılmıştır. Fitzgerald, hem kendi yaşamı hem de yapıtlarıyla, yaşadığı ‘çalkantılı’ dönemi anlatır. En önemli romanları olarak görülen The Great Gatsby ve This 2 Side of Paradise’ta toplum ve birey ilişkileri, üst sınıf −alt sınıf arasındaki ilişkiler ve insanların içsel gelişimleri üzerinde durulur. Çalışmamıza konu olan ‘Amerikan Rüyası’, Fitzgerald'ın yapıtlarında, kahramanların ulaşmak istedikleri ideallerin yaşamları üzerindeki etkileriyle ele alınır. Fitzgerald'ın otobiyografik bir romanı olarak kabul edilen This Side of Paradise’ın kahramanı olan Amory Blaine’nin yaşamı ve içsel gelişimi, idealleri, kendisini tanıma ve gerçekleştirme çabaları yazarın yaşantısıyla örtüşür. Romanın her bölümü Amory’nin gelişiminin bir aşamasını ortaya koyar. Aşık olduğu kadınlarda aradığı idealleri onu her defasında düş kırıklığına uğratsa da, Amory sonunda kendisini biraz daha tanıdığını düşünür. Fitzgerald’ın şaheseri ve bir dünya klasiği olarak kabul edilen The Great Gatsby adlı romanı ise, kahramanının ideali ya da rüyası olan kadına ulaşmak için hayatını feda etmesi üzerinde dururken, Amerikan toplumsal yapısına, bireylerin birbirleriyle olan ilişkilerine ve dönemin genel özelliklerine ışık tutar. Gatsby’nin rüyası, ‘Amerikan Rüyası’nın farklı bir versiyonu olarak ele alınır ve Fitzgerald, bu romanında bu rüyanın veya düşün, bozulmamış şekline göndermeler yaparak gelmiş olduğu noktayı gözler önüne serer. Onun asıl eleştirdiği, insanların düşlerine ulaşmak için çıkmaz sokaklara girmeleri, maddi şeyleri gösteriş olarak kullanıp düşlerini ve ‘Amerikan Rüyası’nı kirletmeleridir. Kendi ifadesiyle ‘akıntıya kürek çekmek’, Fitzgerald'ın karakterlerinin ve 1920’lerin ‘Yitik Kuşağı’nın özelliklerinden birisidir (Fitzgerald, Büyük Gatsby 182). 3 1. BÖLÜM 1.1. 1920’LERİN AMERİKA’SINA GENEL BİR BAKIŞ Caz Çağı “ Mucizeler, sanat, aşırılık ve politikayla hiç ilgisi olmayan bir hiciv çağıydı” ∗ ( The Harper American Literature, third edition 1867). İki yüzyıla yakın bir tarihi olan Amerikan Edebiyatı’nda roman türünün ancak yüz elli yıllık bir geçmişi vardır. Bu gecikmenin başlıca nedenlerini, 19. yüzyılın ikinci yarısındaki sanayileşme hareketlerinden önce ilk kuruluş yıllarında Amerika’nın toplumsal ve kültürel yapısında aramak gerekir. Toplumsal açıdan Amerika, 1776’da sömürge olmaktan kurtulup bağımsızlığını kazanmasından İç Savaş (1865) yıllarına dek geçen zaman içerisinde genellikle tarımsal ekonomiye yönelik, belirgin sınıfsal çizgileri olmayan bir topluluktu. Kültürel bakımdan ise Amerikan edebiyatı bağımsızlığını uzun yıllar gerçekleştirememiş, İngiliz edebiyatına bağımlı kalmıştır. 19. yüzyıl başlarında Amerikan romanında yeni gelişmeler görülür. Yerleşen toplum düzeni ile birlikte romancının görüşünü, toplumsal özlemlerini, kişisel değer yargılarını ve benliğini bulma çabalarını içeren romanlar yazıldı. Seçkin Ergin dönemle ilgili olarak şöyle der: İç Savaş Amerikan toplum düzeninde köklü değişimlere neden oldu. Amerika tarım ekonomisinden sanayi ekonomisine yöneldi. Darwin ve Spencer’in bilimsel buluşları ve buna bağlı gelişen yeni bir insan kavramı, kentleşmenin getirdiği sorunlar ve en önemlisi Avrupa gerçekçiliğinin etkisi, Amerika’da “Gerçekçiliğin” gelişmesini hazırladı (Amerikan Romanı 1900-1950 107-108). 1920’lerin Amerika’sına damgasını vuran en önemli gelişmelerden biri Büyük Savaş ya da I. Dünya Savaşı’dır. Savaş, kökleşmiş gerçekleri, örneğin kahramanlık idealini, ardında düş kırıklıkları ve endişeler bırakarak yerleşik inanç ve değerler bütünü bağlamında kültür kavramlarını altüst etti (Pelzer 16). Bu ∗ Fitzgerald’ın yaşadığı ve kaleme aldığı dönemle ilgili olarak söylediği söz. 4 yıllarda Birleşik Devletler ilk önce eşi görülmemiş bir refah dönemini ve daha sonra da tarihindeki en şiddetli ekonomik krizi yaşadı. 1920 sonbaharında, Amerikalılar, ilk radyo yayınını duydular; 1929’da radyo satın almak için 852 milyon dolar harcadılar. Bu arada sinema, beysbol ve boks büyük sektörler halini alıyordu. 1922’de yaklaşık 40 milyon insan sinemaya gidiyordu ve 20’lerin sonlarında ortalama 100 milyon kişi her hafta sinema bileti satın alıyordu. Her ne kadar ülkenin bazı bölgeleri kırsal ve tarımsal kimliğini sürdürmeye ve Güney hâlâ fakir kalmaya devam ediyorsa da kentsel, endüstriyel, ticari, zengin ve gittikçe daha seküler olmaya başlayan yeni bir yaşam şekli açıkça kurulmaktaydı. Bu dönem radyo, sinema ve seyirci çeken sporlar gibi rekabete dayalı eğlence türlerini ortaya çıkarsa da, aynı zamanda yeni dergilerin ve yayınevlerinin gelişiminin reklamcılığın büyümesiyle birlikte şaha kalktığı bir dönemdir. Yine aynı dönemde Amerika’nın en yeni Püriten uygulaması olan “içki yasağı” yüzlerce lisanslı salonun yerini çoğunlukla organize suç örgütlerinin kontrol ettiği yasadışı gizli meyhanelerin almasına neden oldu. Kısa bir süre sonra kanunlara aykırı olarak, gelişigüzel içki içilmesi ince bir zevkin işareti olarak kabul edildi. 1919’un “ Komünist/ Kızıl” korkusu gibi, 1920 Palmer Baskınları “yabancılara”, “anarşistlere” ve “komünistlere” karşı sanatçı ve yazarlar arasında yasal olanların yanı sıra yasadışı düşmanlık söylemlerini arttırdı. “Bilinçli, ilgili” vatandaşlardan oluşan Ku Klux Klan gibi gruplar siyasi, dini ve ırkçı azınlıkların üyelerine zulmederek ve hatta onları öldürerek ülkeyi “korumak” için organize olmaya başladılar. Ku Klux Klan, Beyazların siyasi, ekonomik ve toplumsal her alanda üstünlüğünü ve egemen olması tezini savunuyordu. Bu grubun üyelerinin amacı Amerika’yı Beyaz olmayan insanlardan temizlemekti ve yalnızca kendilerini gerçek Amerikalı ya da Amerika’nın gerçek sahipleri olarak görüyorlardı. Köken olarak Püriten düşünceye dayanan bu grubun amacı Amerika’da mükemmel ve saf bir toplum oluşturmaktı. Onların ‘Amerikan Rüyası’ buydu ( H.A.L. 1867). İçki yasağı yeni bir Püriten düşüncenin yükselişini işaret ediyordu. Materyalizm ve yerli haklarını koruma siyaseti gibi, cinselcilik (sexism) ve ırkçılık da yayıldı. 1920’de, yaklaşık bir asırlık uğraşı ve protestolardan sonra, 5 kadınlar oy kullanma hakkı kazandılar. Fakat bu yeni oylar siyasi yaşamı çok fazla değiştirmedi. Bu arada ırkçılık çok daha açık ve hızlı bir şekilde yayıldı. Kendilerini öz yurtlarında garip gibi hissettiklerinden, yabancılaşmış bir nesle mensup birçok yazar, müzisyen ve diğer sanatçılar Avrupa’ya gitmeye başladılar. Çünkü orada daha özgür bir ortam olduğunu düşünüyorlardı. 1923’te New York Borsası’nda satışlar ilk kez 235 milyon hisseyle tavan yaptı, 1928’in sonunda satışlar 1.1 milyar hisseyi geçti. 1922-1929 yılları arasında ekonomik bir patlama yaşandı. Yaşam standardı üst sınıflar için hiçbir yerde olmadığı kadar yüksekti, ama yine de zenginler gittikçe daha çok zenginleşirken fakirler de gittikçe daha çok fakirleşti. Bu refah döneminde seri otomobil üretimi, radyonun yaygınlaşması, sinema endüstrisinin büyümeye ve elektrikli ev aletlerinin kullanılmaya başlaması, Amerikalıların yaşam standardı üzerinde hissedilir derecede olumlu etkiler yapan faktörler olarak kabul edilebilir. Toplum yapısı, toplumsal tavır ve tutumlar çok açık ve büyük çaplı değişimler geçirdi. Toplumsal alanda ayrıca üst sınıfın yaşam standardının yükselmesiyle birlikte varoşlar ve gecekondu mahalleleri ortaya çıktı, şehir merkezlerinde arsa fiyatlarının yükselmesi sonucunda daha fazla gökdelen inşa edildi ( Keller 32-33). Birleşik Devletler’in kırsal kesimlerinde şehirlerin tam aksine gelenekselliğe ve toplumsal kurallara destek ve bağlılık hala güçlüydü; örneğin içki yasağına destek ve Darwin’in Evrim Teorisine ise tam bir karşı çıkış söz konusuydu. Bu eğilimin yansımaları Ku Klux Klan gibi grupların faaliyetlerinde de görülmekteydi. 1926 yılının başlarında iş dünyası kötü gidiş sinyalleri vermeye başladı ve New York Borsası çöktü, sınai endeks 228 puan düştü ( % 50’lik bir düşüş). Bu büyük çöküş, toplumun geneline sefalet, işsizlik, açlık ve evsizlik olarak yansıdı. Bunun ötesinde Amerikalılar bu krizden psikolojik olarak da oldukça etkilendiler. Bütün Amerikan ulusu krizin sonuçlarıyla, ümitlerini yitirmiş bir halde, karşı karşıya kalmış görünüyordu. Yüz binlerce işsiz, Amerikan günlük yaşamında oldukça büyük değişiklikler meydana getirdi. Bir refah döneminden sonra şimdi artık yemek kuyrukları ve kirasını ödeyemeyen evsizlerin oluşturduğu göçmen işçiler ortaya çıkmıştı (35). 6 Toplumda geleceğe güven kalmadı, insanların yapmış oldukları birikimler ve gelirler azaldı, işsizlik, iflaslar ve intiharlar arttı. Bu dönemde yazarlar ve sanatçılar fakir halkın çilelerini ve hayatta kalmak için gösterdikleri metanetli vakarı kaydetmeye çalıştılar. Aynı zamanda “kültür” düşüncesine ‘Amerikan Rüyası’ ve ‘Amerikan tarzı yaşam’ gibi sıkça kullanılmaya başlanan deyimler eklenmiş ve bunlara yeni bir ilgi duyulmaya başlanmıştır ( H. A. L. 1871-72). Savaş öncesi ve savaş sonrası nesil ( genç ve yaşlılar) arasında ilk başta bir iletişimsizlik vardı. Ayrıca toplumsal değerler ve ahlak konularında kopukluk ve anlaşmazlık söz konusuydu. I. Dünya Savaşı sonunda her yerde eleştiri, itiraz ve suçlama vardı ( Hoffman 5). Savaş sonrası gelişmeler, aynı zamanda edebiyata da yayılan amaçsızlık, çürüme, siyasi çöküş ve kültürel boşluk duygusuna yol açtı (Pelzer 16). Amerika’nın endüstriyel zenginliği ve ruh fakirliği fenomeni, modern eleştiri tarihinde, üzerinde en çok durulan konulardan birisidir. Pragmatizm ve liberalizm dönemin aydınlarının önemli uğraşı alanlarıydı. Belki de savaş sonrası düşünürlerin en dikkat çekici özelliği, reddetme tavrıydı; orta sınıfın yavan rahatlığını ret, liberal kuramcıların ümitsiz sözlerini ret, ve son olarak, savaşın gelenekleri yenileme, canlandırma ya da gelenekleri yok etmeden değiştirme fırsatı doğurduğu iddiasını ret. 1920’ler geleneğe karşı çıkma ve insanın doğasıyla ilgili – kişisel inançları, düşünceleri veya kurtuluş yolu arayışları – herhangi yeni bir öneriyi deneme, uygulama hırsıyla belirginleşmişti (Cowley 40). Aynı zamanda, otoriteye karşı isyan amaçlı bir yaşam tarzı olan Bohemya’nın ortaya çıkışı da bu döneme denk gelir. Bu, savaşın neden olduğu saygı ve görgü kurallarına uyma geleneğinin yok oluşunun doğal bir sonucuydu. 1920’li yılların romanları sürekli olarak genç neslin nefret edilen davranışları için savaşı suçladı. Gençliğin büyüklerine ‘Bize yalan söylediniz. Fikirleriniz bozuk ve kötüydü, sizi ve düşüncelerinizi reddediyoruz’ deme haklarının olduğu anlatılırdı (41). Büyük çapta ve çeşitlilikte bilimsel buluş ve icatlar yapıldı. Bir anlamda bilim, Bohemya’yı geleneksel din ve ahlak kurallarına başkaldırma eğilimlerini, bu olgulara şüpheci yaklaşımıyla destekledi. Bohemyalar, Marksist kuram ve sosyalizmin birçok şekliyle ilgilenmeye varacak kadar siyasi radikaldiler. 7 1920-1930 yılları arasında sanatçı ve yazarlar Fransa’yı ikinci vatanları olarak seçtiler. Bunun nedenini Gertrude Stein şöyle açıklar: “Çünkü bir sanatçı memleketinden uzak olmaya ihtiyaç duyar”. Mc Almon ise: “Çünkü Avrupa’da insanın özel yaşamına daha az müdahale vardır” (Pelzer 14-33) demiştir. Fransa, Amerikalı yazar ve sanatçılar için müthiş bir edebiyat ve sanat merkeziydi. Çünkü Fransa’da 19. yüzyıl geleneği, Amerikalı aydınların yapılmasını gerekli gördüklerini daha önce ve daha başarılı bir şekilde gerçekleştirdi. Amerika’dan kaçış, aynı zamanda Amerikan Püritenizmi ile mücadelenin bir parçası oldu. 1920’lerin göç olgusu dönemin yaşam ve sanat yapısında derin etkiler bıraktı. Amerika’dan Avrupa’ya göç eden yazar ve sanatçıların öncelikle kendi iç dünyalarında değişiklikler oldu. Bu değişiklik bir yere ait olmama duygusu, hem kendi vatanlarından uzak olmanın da bir sonucuydu. Yazar ve sanatçıların iç dünyalarındaki değişiklikler doğal olarak yazdıklarında da etkilerini göstermiş ve ardından da okurlarda, özellikle de genç kuşakta etkiler ve değişiklikler yapmaya başlamıştır. Ağustos 1914’te I. Dünya Savaşı’nın ilanı bu savaşta bulunmak için çok yaşlı olan kesim için derin bir şok etkisi yarattı. I. Dünya Savaşı Amerikan toplumu için tam bir dönüm noktasıdır. Amerika, I. Dünya savaşından daha güçlü ve bütünleşmiş olarak çıkmıştır ( Keller 30). Genç kuşağın çoğunluğu, I. Dünya Savaşı’na, geleneklerine ve vatanlarına bağlılık duygusu taşıdıkları için ya da bir dava uğruna girmedi. Savaş, gençlerde soyut bir tehlike yaşama arzusu uyandırdı. Tehlike sıkıcılıktan kaçıştı, örselenmiş, körelmiş duygular için bir uyarıcıydı (Cowley 41). Genç kuşak için boşluk, hiçlik, hiçbir işe yaramama duygusu ve ruh hali, ahlaki zorunlulukla ilgili soru ve sorunlara omuz silkme, büyük ölçüde savaşın sonucuydu. Savaş sonrası nesil, büyük ve aptalca bir kandırmacaya kurban gittiğini hissediyordu. Savaş onlara gerçek olan hiçbir şey getirmemişti. Normal kabul edilen görüşler şiddetle sorgulanıyordu ve artık gözü açılmış olan nesil, savaşı kötü ve aptalca bir olay olarak görüyordu. Nesil ‘yitik’ ti çünkü genç kuşak kendisini gelenek adına var olan her şeyden soyutlamıştı ve geçmişle, tarihle ve kendilerinden önceki kuşakla ilgili olarak tam bir güvensizlik duygusu içindeydi (Hoffman 78). Genç erkek ve kadınlar toy ve saftı, büyüklerinin önyargılarından 8 da uzaktı. Bu insanlar çoğunlukla geleneğe ve geçmişe duyarsızdılar ve her düşünceye ve etkiye açıktılar. Amerikan toplumundaki toplumsal ayrışma gençler ve yaşlılar arasındaydı. Genç kuşaktan insanlar anne babalarını nadiren ziyaret ederlerdi ve bazıları 40 yaşın üzerindeki insanlarla zorunlu durumlar dışında neredeyse hiç konuşmazlardı. 1920’ler aynı zamanda insanın toplumsal konularda kişisel bir düşünceye sahip olmasına saygı duyulduğu nadir dönemlerdendi. Gelişmelere bakıldığında 20. yüzyılın, Amerikan yüzyılı olacağını kestirmek mümkündü: 1893’te Roentgen, X-rayı keşfetti; 1898’de Curies radyumu tanımladı ve saatte 100 kilometre yapan yeni bir otomobil geliştirildi. İnsanlar artık, dinamoya neredeyse tapıyorlardı ve bu makine bütün toplumların yapısını yeniden şekillendirecekti. İnsan ilişkileri değişmekteydi. Dünyanın yeniden oluşumu, ahlaki olduğu kadar fizikseldi de. Amerika bir devrim çağına giriyordu. Bu devrim, daha önce hiç yaşamadıkları heyecan verici duygular arayan, çoğu zaman siyasi gruplarla ortak noktalarda birleşen, yeni deneyselci sanat hareketlerinin, geniş çaplı özgürlük arayışlarını kapsayan yeni bir başlangıcı beraberinde getiriyordu. Bütün bunlar büyük bir demografik ve toplumsal değişimle destekleniyor ve geçiş döneminin farkında olan bir kuşağın ruh halini yansıtıyordu. Bu geçiş eski Amerika’dan yenisine doğruydu: Küçük kasabalardan büyük şehirlere göç eden, Püriten zihniyetten yeni bir sanatsal ve toplumsal özgürlüğe, Beyaz Anglo Sakson kültüründen çeşitli ırk ve milletten oluşan insanların kaynaştığı bir potaya geçiş şeklindeydi. Hem feminist argüman hem de Sigmund Freud’un giderek yayılan etkisinin bir sonucu olarak cinsel reform ve özgürlük hareketleri söz konusuydu (Bradbury 52−53). Bu çağ, bir ilerleme ve gelişme çağı olduğu kadar bir ‘bohem’ çağıydı aynı zamanda. Genç insanlar büyük şehirlerin sanatsal bohem gettolarına taşınıyorlardı. Yeni siyasi ve sanatsal gruplar ortaya çıkıyor ve küçük dergiler yayımlanıyordu. Amerikalılar muhtemelen modern gelenek tarihindeki en hızlı değişimin olduğu bir devirde yaşıyorlardı. Bu değişim ve geçiş furyasının bir nedeni de şüphesiz Amerikanın I. Dünya Savaşı’na katılmasıydı ve bu savaş Amerika için ilk büyük dış çatışmaydı. Avrupalılar için I. Dünya Savaşı’nın sonuçları açıktı: 19. yüzyıl Avrupa düzeninin kökünden sarsılması, altı milyon ölü, kıtanın merkezine yayılan siyasi ve ekonomik kaos, Rusya’da 20. yüzyılın ilk devrim devletinin ortaya çıkışı 9 ve bütün bunların arka planda genel bir ümitsizlik havası ve bir medeniyet çağının sona erişi yönündeki gittikçe yaygın bir hale gelen bir kanıyı oluşturması. Amerika’da ise sonuçlar ve etkiler Avrupa’dakinden farklı olmuştur. Birleşik Devletler ekonomik anlamda kârda, borçlu olmaktan öte alacaklı ve teknolojik lider ve hatta büyük bir dünya gücü olarak bu savaştan çıkmayı başardı. 1920’ler Kızıl (Komünizm) korkusu ve içki yasağı devri, ilericilik ve muhafazakar siyasetin çöküşü olduğu kadar, bir çok insanın eski sadeliği ve ‘normalliği’ özlediği bir çağ, aynı zamanda gelenek ve yaşam tarzında köklü değişimlerin de çağıydı (Bradbury 74). İçki Yasağı Kanunu ( Prohibition Amendment) Ocak 1920’de etkisini göstermişti. Ülke çapında grevler yapılıyordu ve bu arada Greenwich Village düzgün giyimli dedektiflerin cirit attığı bir yer haline gelmişti. Birçok kadın fahişelikle suçlanıyordu çünkü dedektifler onları sokakta sigara içerken görmüşlerdi. Çay salonları tehlikeli Komünistlerin yeri olarak düşünülüp baskınlar ve saldırılara hedef oluyordu. 1921’deki hızlı düşüşten sonra ülkede para kazanılmaya başlandı; Bu, taksitli alışverişin ve evrensel satıcılığın da dönemiydi (Cowley 5−8). Yeni zenginlik, ilericiliğin yapamadığını yaptı: Amerikan ekonomisini üretim merkezli bir ekonomiden tüketim merkezli bir ekonomiye dönüştürdü; gelir dağılımını değiştirdi; geçmişi yaşanan zamandan, kırsal alanı da şehirden dışladı; Amerikan kültürüne, gösterişli veya lüks içinde yaşayan, fakat aynı zamanda telaşlı insanların hızlı ve yoğun yaşamının bir sonucu olarak metropol kültürünü, mesajını ve imajını, bütün topluma yayan ileri teknoloji kültürü olma özelliği kazandırdı. Zenginliğin değişen yapıları ve yeni nesil değerleriyle yeni bir tür Amerikalılık belirdi: İçki yasağı ve Püritenizm devri aynı zamanda, psikanaliz, siyahi caz, genç zamane kızları (flappers), film yıldızları, öpüşme, gizli meyhaneler ve metropol kültürünün diğer yansımalarını doğurdu (Bradbury 75). Böylece, birçok Avrupalıyı etkisi altında bırakan kültürel yozlaşma ve modern düzensizlik hissi, Amerikan toplumunun düşünce yapısını da etkiledi. Çoğu genç Amerikalı için I. Dünya Savaşı’nın sonu, aynı zamanda yeni bir devrin, Yirmilerin, başlangıcıydı ve 1929’daki Büyük Çöküş (Great Crash) bu devri bitiren olay olacaktı. 10 Demir, sanayileşmenin Amerikan toplumu üzerindeki etkilerini şöyle anlatır: Endüstrileşmenin doğuşu ile birlikte Amerika’da 19. yüzyılın sonlarında toplumsal yaşamda büyük değişiklikler olmuştur. Dönemin toplumsal ve siyasal alanda meydana gelen birtakım gelişmeleri geleneksel inanç ve değerlere karşı meydan okumuş, yeni çağın bilimsel ilerlemeleri ile geleneksel değerler büyük bir sarsıntı geçirmiştir. Baş döndürücü bir hızla büyük bir makineleşmeye sahne olan Amerikan toplumunda eski ahlaksal düzenin temelleri kökünden sarsılmıştır. 1890’lı yıllarda sanayileşmenin bütün ülkeye yayılmasıyla birlikte Amerika mücadelelerle karşı karşıya gelmiştir. Sanayideki gelişme Amerika’ya büyük bir güç kazandırmasına karşın toplumsal yaşamı olumsuz yönde değiştirerek birçok sorunu da beraberinde doğurmuştur. Hem Avrupa’dan akın akın gelen göçmenler hem de Birleşik Devletlerin küçük kasaba ve çiftliklerindeki yerlilerin akın etmesiyle büyük şehirler alabildiğine büyümüş ve kalabalıklaşmıştır (14). 1920’ler Amerikan kültürünün kırsallıktan şehirli bir yapıya dönüştüğü dönemdi. Bunun da ötesinde 1920’ler, üretim kültürünün − yeni iş kurma girişimleri için elindekini koruma eğilimi − yerini üretilen yeni eşyaların pazarlanması için gerekli olan bir tüketim kültürüne bıraktı. İnsanlar artık para biriktirmeye teşvik edilmiyor aksine, bir şeyler satın almaya, daha sonraki ve daha pahalı modelleri almaları için bir kez kullanıp atmaya yönlendiriliyordu. İnsanlar bu yönlendirmelere uydu ve sonuçta daha fazla mal üretildi ve tüketildi ya da israf edildi, para kazanmak veya ödünç almak geçmişte hiç olmadığı kadar kolaylaştı. İleriyi düşünmek moda dışı sayıldı. 1920’lerde genç erkek ve kadınlar yalnızca para için değil aynı zamanda genel anlamda yaşam içinde kayıtsız bir güven duygusu içindeydiler. İnsanlar kişisel maceralara atılırken onlarda risk almış olma hissi uyandırmayan riskler alıyorlardı çünkü onlar, kendi içlerinde mutlu sona inanıyorlardı (Cowley, “Fitzgerald: The Romance of Money” 53−54). Ergin, bu dönemle ilgili olarak şöyle der: 11 Caz çağı yada 1920’ler gibi çeşitli adlar verilen, aşağı yukarı on yıllık bir süreyi kapsayan bu dönemin topluma getirdiği yenilikleri şöyle özetleyebiliriz: 19. yüzyılın son yıllarından bu yana giderek gelişen ulaşım olanakları ve gazete, radyo gibi toplu yayın organları, çoğu maddesel belirli değer yargılarının ülkenin her yanında özümlenmesini sağlıyordu. Kadın hakları üzerine uzun süren uğraşılar ürününü vermeye başlamış, kadının ekonomik özgürlüğüne koşut olarak aile içinde kopmalar başlamıştı. Herkesin bir üniversiteli kadar genç, neşeli ve güzel olmanın özlemini duyduğu, futbol yıldızlarının el üstünde tutuldukları, Freudcu yaklaşımın ve sinema endüstrisinin tabu olmaktan çıkardığı cinsellik konusunda rahatça hareket eden gençlerin, içkili partilerin, Flapper (zamane kızı ) adı verilen tüm gelenek ve göreneklere başkaldıran yüksek sosyeteden genç kızların dünyasıdır bu (Fitzgerald’ın İki Amerika’sı 3). Amerikan kültüründe 1920’lerde gerçekleşen bir başka değişim ise Harlem Rönesans’ı ile birlikte ortaya çıktı. Siyahlar Kuzeye doğru giderken, kendileriyle birlikte geleneklerini ve müziklerini de götürdüler. Siyahların yoğun olarak yaşadığı bölgelerde bir Afro- Amerikan kültürü ortaya çıktı. Kendi müziklerini yaptılar, kendi şiir ve kitaplarını yazdılar ve bunlarla ırk ayrımı ve eşitsizliklere karşı hissettikleri duygularını yansıttılar. 1.2. DÖNEMİN EDEBİ VE KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ İç Savaş’tan önceki 30 yılda Atlantik kıyısında Romantizm adı verilen bir akım gelişti. Bu akımın temsilcilerinden bazıları (Edgar Allan Poe, Nathaniel Hawthorne, ve Herman Melville) dünya çapında tanındı. Edgar Allan Poe yazdığı etkileyici şiirleri ve kısa öyküleri ile tanındı. Yapıtlarında yoğun bir şekilde sembolik dil kullandı. Nathaniel Hawthorne, Püriten düşüncenin toplum üzerindeki baskılarını ele aldı. O da Poe gibi ustalıklı bir dil kullandı ve birey−toplum, birey−din ilişkilerini ve özellikle Püriten yapının insanı doğuştan suçlu kabul eden dogmasını işledi. E. Hemingway ise kendine özgü temaları ve anlatımıyla dünya çapında tanındı. Boğa güreşleri, savaş ve aşk gibi ilginç konuları 12 tema olarak kullandı. Bu yazarların aksine, Gerçekçiler (Realist) Amerika’nın bütün bölgelerindendiler: Missisipi’den Mark Twain, Ohio’dan William Dean Howells, Orta Batı’dan Hamlin Garland; yalnızca Henry James Doğu’dandı, kültürel ve manevi merkez olan Boston’dan. Aynı zamanda realist teknikleri de kullanan Amerikan Doğalcıları Stephen Crane, Jack London ve Theodore Dreiser özellikle alt sınıfları anlattılar. Amerikan Edebiyatı İç Savaş’tan sonra hem özgünlük hem de yazar ve şairlerin uluslar arası üne kavuşması bağlamında hızla gelişti, Romantizmden sürekli uzaklaştı ve Eleştirel Gerçekçilik’e yöneldi (Keller 41). 1880’lerde William Dean Howells’in etkisi altında, Gerçekçilik, hakim bir edebi hareket olmuştur. Yazarlar, tema olarak, içinde yaşadıkları toplumun doğrudan yansımalarını konu edinmişlerdir. Daha sonraki dönemlerde Gerçekçilik kendi gelişimi içinde protesto öğesini de kazanarak eleştirel bir yaklaşım niteliğine bürünmüştür. Fransa’da ortaya çıkan Doğalcılık, 19. yüzyılın sonlarına doğru Amerika’da görülmektedir. Amerikan Natüralistleri, Emile Zola’nın edebiyatla ilgili kuramlarını başlangıç noktası olarak kullandılar ve yapıtlarını da, günlük yaşamın, özellikle alt toplumsal sınıfların yaşamının, gerçek anlamda yansıtılması, İç Savaş öncesi Romantik fikirlerin tam bir reddi olacağı görüşü üzerine dayandırdılar. Doğalcılar, halkın büyük çoğunluğunun şık salonlarda partilerde, eğlencelerde değil, fabrikalarda, tarlalarda, çiftliklerde zor şartlar altında çalışan, ve soğuk odalarda yaşayan insanlar olduğunu vurgulamaktaydılar. Böylece edebiyatla ilgili malzeme olarak, yazacakları konular için evsizlerin barındığı yerlere, maden ocaklarına, gecekondu mahallelerine, arka sokaklara ve ucuz barlara yöneldiler. I. Dünya Savaşı sonunda gelişen, olgunlaşarak benliğine kavuşan Amerikan Romanı, gerek biçim ve gerekse içerik yönünden çeşitli edebiyat akımlarını denemiştir. Düşünce alanında Darwin’in yanı sıra Marx ve Sigmund Freud etkinliklerini sürdürürken, üslup bakımından Avrupa’da James Joyce’un öncülüğünü yaptığı Bilinç Akışı yönteminden ruh bilimsel romana dek büyük çeşitlilik görülmüştür. Amerikan sistemine karşı duyulan düş kırıklığı ve bireysel 13 olarak varolma mücadelesinin etkileri savaş sonrası Amerikan yazınının belirgin özelliklerindendir. Ergin, davranış romanı türünde yazan yazarları şöyle ele alır: Davranış Romanı dalında akla ilk gelen isimler bu yüzyılın başlarında New York sosyetesinin amaçsız, dar kafalı ve maddeci yaşantısını anlatan Edith Wharton, Caz Çağı’nın köksüz, başıboş ve umutsuz gençliğinin romancısı olarak tanınan ve çizdiği çağdaş tablonun ardında Amerikan tarihini ve toplum yapısını irdeleyen F. Scott Fitzgerald vardır (Amerikan Romanı 1900−1950 108−109). 20. yüzyıl Amerikan Edebiyatı’nda yazarlar, 19. yüzyılda işlenen temaları kullanmaktan geri durmamışlardır; kıtanın vahşiliği, bireyin soyutlanışı ve/veya izolasyonu, toplumla birey arasındaki sorunlar, hareket etme ve ilerleme hırsı, Avrupa’ya kültürel üstünlük hissi v.s. Ama yine de, Avrupa’da yetişmiş olan “eğitimli” Amerikalılar, Amerika’nın her şeyin merkezinde olduğunu fark ettiler. Eski Avrupai düzen artık yoktu ve artık Batı Medeniyeti’ni yönlendirecek olan ekonomik ve toplumsal gücü elinde tutan Amerika’ydı. Bir anlamda bu savaşı yalnızca cephede değil her alanda kazanan Amerika oldu. 1920’lerden beri Amerikan Romanının en karakteristik özelliklerinden biri de, Amerikan yaşamını evrensel olarak ve gittikçe daha özgürce araştırmasıdır. Yazar ve sanatçılar, belki de birçok Amerikalıdan daha fazla, toplumun ahlaki ve toplumsal otorite olma iddialarına şüpheyle yaklaşma eğilimindeydiler. Onlara göre, Avrupa’ya kültürel anlamda var olduğu düşünülen üstünlük anlayışı da kendi başına sıkıntılar getirdi. Amerikan Edebiyatı’nın 20. yüzyılın başlarında ve 1914-1945 yılları arasındaki (I. Dünya Savaşı’nın başlangıcı ve II. Dünya Savaşı’nın sonu) belki de en önemli başarısı, Avrupa’nın büyük devletlerinin edebiyat alanındaki ilerleme ve başarılarına uzak kalmaması ve hatta bu gelişmeleri kapsayan başarılar elde etmesiydi. Ford Madox Ford’un yazdığına göre “Orta Batı” edebiyatın etkisiyle kaynıyordu (H. A. L. 1865). 19. yüzyılın 20. yüzyılın başlarına değin Güney ve Doğu Avrupa’dan gelen büyük göç dalgaları Amerikan toplumunu değiştiriyordu; 14 göçmen olarak gelen bu insanlar hem edebiyatı değiştirmeye hem de zenginleştirmeye başlamıştı. Gertrude Stein, Nathaniel West, Henry Roth Amerika’nın ilk önemli Yahudi yazarlarıydı. Diğer yazarlarla birlikte çalışan, birçoğu fakir, kadın ve zenci olarak doğan bu yazarlar, Amerikan Edebiyatı’nın değişimine ve gelişimine katkıda bulundular. Ayrıca, Mark Twain örneğini takip ederek Amerikan konuşma dilinin farklı versiyonlarını kullandılar. Edebi gelişimin bir diğer dikkat çekici özelliği de İngiliz Edebiyatı’nın standart sözcük seçimi ve yapısından kurtaran, demokratikleşme diyebileceğimiz daha serbest kullanımların yaygınlaşmasıydı. Bu dönem yazarları Caz müziğinin ritimlerini kullanmaya, ve geleneksel olarak uygunsuz kabul edilen, şiir ve nesre ait kullanımları denemeye başladılar. Bu bölgesel ve konuşma diline ait özelliklerin edebiyata uyarlanmasıyla Amerikan Edebiyatı, radyo ve sinema gibi yeni medya araçlarının topluma pompaladığı, teşvik ettiği kültürel homojenleşmeye karşı bir güç oldu. Savaş bittikten sonra, birçok Amerikalı yazar modern yaşamın detaylarının derin etkiler bırakan cazibesinin yanı sıra, materyalizme yönelen büyük çelişkisini, iki yüzlülüğünü, toplum bilincinin yoksunluğunu ve sanata karşı saygının eksikliğini işleyen yapıtları kaleme almaya başladı. 1920’lerin edebiyatçılarının ustalık ve deneyim üzerinde ısrarla durması, üslup ve form ile ilgili yeniliklerin yanı sıra yeni ses ve ritimlerin ortaya çıktığı edebiyat geleneğinin gittikçe daha yaygın bir hale gelmesinde kendisini gösterdi. Bu yeni ve genişleyen edebiyat geleneği kendisini aşırı siyasi eğilimlerden soyutlama isteği taşıdığı zamanlarda bile yazarlar çevrelerinde gördükleri ve kendi iç dünyalarında hissettikleri kötülüklere ve hayal kırıklığı yaşatan olaylara sanat ve edebiyat yoluyla karşılık verme gereğini duydular. Edebiyat yaşantılarında aradıkları, hâlâ bölük pörçük olan, her şeyden şüphe duyan ve hatta alaycı olan bir dünyaya “hayır” demenin yeni yollarını bulmaktı. Bu ve bunu izleyen edebiyat ve sanatla ilgili gelişmeler modern(ist) edebiyata felsefi bir dayanak noktası oluşturuyordu. Çok geçmeden yazarlar, ev kadınları hakkında, Florida yollarındaki işçiler hakkında, fakir zenci öğrencilerin cehalet ve önyargının karanlığını yıkma arzusu ile ilgili olarak öykü ve şiirler yazıyorlardı. Dönemin düzyazı ve şiiri daha önce hiç olmadığı kadar çok yer ve 15 olay çeşitliliği özelliği kazandı; şehirli ve kırsal, gelişmiş ve ilkel, zengin ve fakir v.b. Edebiyat, New York’ta merkezlenmişti ancak aslında tam olarak bir merkez yoktu. Yayımcılık, ekonomi ve tiyatro gibi, 1900’lü yıllardan sonra bir merkez etrafında toplanıyordu. Bu yeni işleyiş yeni nesil yazarların çocukluğu boyunca devam etti. Yazarların bir kısmı zengin ailelerin çocuklarıydı, çok az bir kısmı ise zengin olmayan ailelerden geliyordu. Çoğu doktor, avukat, zengin çiftçi veya büyümeye çalışan işadamlarının çocuklarıydı, oyun arkadaşları aynı zamanda orta sınıftan da olduğu için büyük bir sınıfsız topluma ait oldukları yanılgısına kapılmışlardı. Bazıları 1920’lerin uzun macerasına başlamak için Greenwich Village’a gideceklerdi. Başlangıçta bu durumun birçok farklı yansıması olacağı ümidi verilmişti ancak gelişmeler gittikçe toplumsal ve ahlaki bir tepki dönemi yaratma yolundaydı. Greenwich Village yalnızca bir yer, bir yaşam tarzı değil aynı zamanda bir doktrindi. 1920’lerde bu doktrin bir düşünce sistemine dönüşmüştü ve bu sistem de şöyle özetlenebilirdi: Özgür bir nesil yetiştirmek, her insanın / bireyin kendisini rahat bir şekilde ifade edebilmesi, günü yaşamak, kadın- erkek eşitliği, sürekli yer değiştirme, özellikle de Avrupa’ya gitme v.b. (Cowley 4−5). Genç yazarlar lüks ürünleri taksitle bile alamıyorlardı. Kendilerini ticaret yaşamında yabancı gibi hissettikleri için, bilet paralarını kazanır kazanmaz Avrupa’ya açılıyorlardı. Bu, o dönem yazarları için ortak bir kader gibiydi. Diğer bir ortak deneyim ise Büyük Kriz (Great Depression) ∗ oldu ve bu da onlar için neredeyse savaş kadar sarsıcı ve derin izler bırakan bir olaydı. Yeni kuşak yazarlar, kelimenin tam anlamıyla edebiyat nesline ait olduğu düşünülen her şeyi ortaya koydular. Ayrıca, bu savaş sonrası yazarları, deneyimlerinin benzersiz olduğu düşüncesi ile Amerikan geçmişine yönelik umursamazlıklarını yapıtlarına yansıttılar. Yazar ve sanatçılar yaşamlarının Püriten standartlarla ve baskılarıyla yönlendirildiğini, toplumun genelde gereğinden fazla güvende, heyecansız, orta sınıf olduğunu düşünüyorlardı. Toplumun bireyleri kişisel olmayan ‘ilerici harekete’ kendisini kaptırmış, teslim olmuştu. Fakat toplumun manevi yönden bozulmaya doğru gidişi, maddi olarak ilerlemesi ile doğru orantılı olarak ∗ Büyük Kriz (Great Depression): New York Borsası’nın 1926 yılı başlarında çöküşüyle başlayan ve topluma etkileri çok ağır olan ekonomik çöküş 16 gelişiyordu. Edebiyat geçmişin gölgesinde yaşıyordu. Sevgi, ölüm ve ayrılık temaları yeterince kullanılmış ve tüketilmişti. Edebiyat çeşitlilikten yoksundu. Gençlik ve genç yazarlar kendileriyle konuşacak ve hatta isyan edecek kimseyi bile bulamıyorlardı (19−28). Amerika’nın hemen her yerinde kadınlar Freud okuyor ve yasakları, tabuları yok etmeye çalışıyorlardı. Savaş sürerken, Boston, Pittsburgh, Nashville, Chicago’daki 17−18 yaşlarındaki gençler dünyada olup bitenden insanı dehşete düşürecek ölçüde habersizdiler. Genç yazarlar, Amerikan Edebiyatı’nın kendi günlük yaşantılarından oldukça uzak olduğunu düşünüyorlardı. Etki altında kalmadan, bağımsız bir şekilde okudukça hayran olunacak yazarların yalnızca yabancı yazarlar olduğunu fark ediyorlardı. Genç yazarlar bilgeliğin Greklere ait bir sıfat olduğuna ve sanatın Rönesans’la özdeş olduğuna; şanın yalnızca Paris veya Viyana’ya ait olduğuna inanmaya başlamıştı. Ancak yine de, daha güncel konularda ve farklı tarzda yazmayı denediklerinde, tam olarak kendilerine ait olmayan bir dil kullanmak durumunda kalıyorlardı. 1.3. ‘YİTİK KUŞAK’ VE ‘CAZ ÇAĞI’ ‘Yitik Kuşak’ (The Lost Generation), Gertrude Stein’in isimlendirdiği, belli bir dönem edebiyatçılarının oluşturduğu grup olarak kabul edilebilir. Başlıca, 20. yüzyılın başlarında doğan, I. Dünya Savaşı’nda kısa süre sonra yetişkinlik çağına gelen Amerikalı yazarları tanımlamak için kullanılır. Ezra Pound, E.E. Cummings, Ernest Hemingway, F. Scott Fitzgerald, Thomas Wolfe, William Faulkner ve John Dos Passos ‘Yitik Kuşak’ yazar ve şairleri olarak sınıflandırılabilirler. ‘Yitik Kuşak’ yazarları ortak temel bir paydaya sahip değildirler. Onların ortak deneyimi I. Dünya Savaşıydı. Büyük ölçüde bu savaş deneyimi nedeniyle, kendilerini ülkelerine ve kültürlerine yabancılaşmış hissediyorlardı. Hayal kırıklığına uğradıklarından ve çoğunlukla yanlış anlaşıldıklarından Amerika’ya sırt çevirdiler; ki o dönem Amerika’sı, daha önce hiç olmadığı ölçüde iyi bir ekonomiye sahipti. Amerika’dan göç eden ‘Yitik Kuşak’ yazarları ve şairleri çoğunlukla Paris ve çevresine yerleştiler. Büyük Kriz ve İspanyol İç Savaşı’nın etkisi altındaki ‘Yitik 17 Kuşak’ yazarları halkı ilgilendiren güncel konular ve sorunlarla ilgilenmiş ve yapıtlarında da bu konuları ele almışlardır (Keller 45). Bu konuyla ilgili olarak Ergin, I. Dünya Savaşını izleyen yıllarda Amerikan Edebiyatının, özellikle romanının konu ve kapsamında beklenmedik bir değişiklik olmuştur. Üniversite sıralarını terk edip savaşa katılan ve savaşın ulusal duyguların körüklenmesi sonucu idealleştirilen, gerçekte politikacıların ve onların da gerisinde büyük silah yapımcılarının sahneledikleri, milyonlarca insanın yaşamına mal olan bir oyun olduğunu gören ve düş kırıklığına uğrayan bir grup genç yazar Amerikan Edebiyatında ‘The Lost Generation’ (Yitik Kuşak ) adı verilen edebiyat akımını oluşturmuşlardır, der ve ekler: 1917 yılında ABD’nin savaşa katılması o yıllarda Princeton’da yüksek öğrenim yapmakta olan F.Scott Fitzgerald gibi romantik ve bir anda kahraman olmak isteyen üniversite gençliği için yeni bir tecrübe ortamının doğmasına neden olmuştur. Bunlar arasında Ernest Hemingway, John Dos Passos, Malcolm Cowley, E. E. Cummings inandıkları demokrasi idealleri uğruna gönüllü olarak savaşa katılmak üzere Avrupa’ya giden bir grup üniversiteli genç daha sonraki yıllarda edebiyat alanında ün yapanlardandır. Aralarında F. Scott Fitzgerald’ın da bulunduğu bir başka aydın grubu askeri eğitim kamplarından öteye, Avrupa’ya gitme olanağını bulamamışlardır. Savaşı romantik bir olay, bir kahramanlık gösterisi sanan, heyecanlı ve tecrübesiz Amerikalı aydın asker cephede arkadaşlarının ölümüne tanık olmuş, cephe gerisinde insanın kişiliğini ezip onu bilinçsiz bir kitlenin bir parçası konumuna getiren yönetimin saçmalığını görmüştü. Savaştıkları değerlerin büyük çıkar çevrelerince gerçek amaçlarını gizlemek üzere kullanılmış boş sloganlar olduklarını anlamıştı. Barış masalarında dönen olaylara da tanık olmuştu. Bu olaylar tüm görüş ve inançlarını da sarsmıştı (Fitzgerald’ın İki Amerika’sı 1). 18 Savaş alanlarından yurtlarına dünya görüşlerini, inanç ve ideallerini kökünden sarsan bir tecrübe ve Avrupa yaşam ve kültürünü yakından tanımanın verdiği coşku ile dönenleri Amerika’da işsizlik, özellikle ‘Orta Batı’ yöresinin özgün, modası geçmiş Viktorya devri tutuculuğu, ‘Doğu’ yöresinin ise savaş sonrası zenginlerinin yaldızlı dünyaları ile değişmiş, niteliğini yitirmiş yeni görünümü bekliyordu. ‘Yitik Kuşağı’ oluşturan yazarları savaş tecrübesinden sonra birbirine yaklaştıran, onları birbirinin düşünce ve görüşlerinden yararlanmaya iten bir başka tecrübe ortamı ise 1920’lerde Avrupa’da geçirdikleri yıllar olmuştur. Aynı dönemde Paris’te olmak savaş sonrası Paris’in özgür ve coşkun atmosferinde birbirini tanımak, birbirinin yazarlık mesleğinin gelişimini izlemek, yapıtlarını tartışmak, beraber eğlenmek, en önemlisi, o sıralarda ortaya çıkan Dadaizm ∗ , Sürrealizm ∗∗ gibi sanat akımlarını yakından izleme olanağını bulmak onların ortak tecrübelerini oluşturur. Lost Generation (Yitik Kuşak) mitinin karakteristik özellikleri, 1960’larda, savaş sonrası hayal kırıklığı, Avrupa’ya göç, alkol sömürüsü, yazmayan yazarlar olarak belirtilmekteydi. Daha sonraki dönemlerde ise bu konu üzerinde duran araştırmacılar, ‘Yitik Kuşak’ın Amerika’nın 1920’li yıllarını görebilmenin yararlı bir aracı olarak kabul etmeye başlamışlardır. Ayrıca, Amerikan tarihini yorumlama açısından da ‘Yitik Kuşak’ önemli bir yer tutar (Dolan 4–5). Kim ya da ne idi bu ‘Yitik Kuşak’? Bir bakıma, bu konu, hangi açıdan bakıldığına göre değişirdi: Yaklaşık olarak aynı zamanda doğan yazarların oluşturduğu grup; bu demografik grubun spesifik kültürel bir alt kümesi; Amerikan edebiyat, sanat ve kültürünün I. Dünya Savaşı’nı izleyen yıllarda nasıl geliştiği üzerine bir kuram… Birçok anlam ve fonksiyonundan ötürü, ‘Yitik Kuşak’ fenomenini sınıflandırmak bile zordur, çünkü ortaya çıkan birçok kavram ( grup, hareket, fikir, ∗ Dadaizm: 1916 da doğup dil ve estetik kuralları tanımayan kelimelerin anlamlarına değer vermeyen, anlatımda başıboş ve alabildiğine geniş çağrışımlara dayalı bir yol izleyen, bile bile kapalılığa sapan savaşa ve toplumsal güvensizliğe karşı başkaldırmayı ilke edinen bir sanat ve edebiyat akımı... ∗∗ Sürrealizm: Sanat ve edebiyatta, normal olarak bir arada kullanılması beklenmeyen düşüncelerin, imgelerin ve nesnelerin birlikte bulunabildiği, gerçek üstücülük akımı. 19 kuram, terim, mit) bazı açılardan açıklayıcı iken, açıklanmamış bazı yönleri de kapsamaktadır. Başlangıçta ‘Yitik Kuşak’ terimi hem köken hem de kullanım olarak Anglo-Avrupalıydı (9). Ergin’in bu konudaki değerlendirmeleri dikkat çekicidir; Dönemin düşünce ve edebiyat olayını ise yurt dışında yaşamayı yeğleyen bir kadın yazar olan Gertrude Stein, Paris’te genç bir Amerikalı yazar olan Ernest Hemingway ve arkadaşlarını tanımlamak üzere kullandığı tümcede özetler: “Siz hepiniz yitmiş kuşaklarsınız”. Savaşlara son vermek gibi insancıl bir slogan ile I. Dünya Savaşı’na katılan, sonunda sinik materyalizmin ve daha güçlü bir biçimde gelişen kontrolsüz hırsların 19. yüzyılın son yıllarında oluşan “Progressive Movement” ve “Social Gospel” gibi ilerici toplumsal hareketleri sürdürdüğünü gören bu kuşak düş kırıklıklarını, baş kaldırışlarını belirtmek üzere belirli ve ortak bir savın, bir ideolojinin çevresinde birleşmemişlerdir. Giderek yozlaşan bir takım kurumların çarkından ne kendilerinin ne de kaygu duydukları halkın kurtulacağına inanıyorlardı. Bir başka deyişle, onlar çeşitli düşünce akımları ya da kuramlar ile önceden koşullandırılmış olmaktan kaçınıyorlardı. Sözgelimi, çağdaş insanı, bulunduğu çevre içerisindeki davranışları, bu çevrenin gerçeklerini gösterdiği tepki ve onları özümleme yeteneğine göre değerlendiren somut insan kavramını açıklarken insanı üstesinden gelemediği güçlerin tutsağı olarak “Doğalcılık” akımından ve eleştiriden uzak öznelcilik ile özdeşleştirilmiş ve pratiği gerçeklere yeğleyen geleneksel Amerikan Pragmatizmi’nden de kaçınmışlardır” (Fitzgerald’ın İki Amerika’sı 3). Ernest Hemingway, Malcolm Cowley, T. Stearns Eliot, Eugene O’Neill, Vincent Millay, William Faulkner, Hart Crane, Thomas Wolfe, ve F. Scott Fitzgerald gibi modern Amerikan edebiyatına damgalarını vuran yazarların hep bu dönemde yazarlık mesleğine atılıp üne kavuştuklarını göz önünde tutarsak, bu kuşağın baş kaldıran sesinin hiçbir zaman cılız bir yankı olarak kalmadığını, tersine, sesini, hüznünü, duygu ve düşüncelerini okuyucu ile paylaşmak üzere 20 elinden geleni yaptığını ileri sürebiliriz. Ne var ki her birinin olaylara bakış açısı ve değerlendirme yöntemleri başka başkadır. Ergin, ‘Yitik Kuşak’ yazarlarının sınıflandırılması ile ilgili olarak görüşlerini şöyle açıklar: Daha başlangıçta birbirinden ayrı dünyaların kişileri olmuş kendilerine değişik yaşam çizgileri seçmişlerdir. Örneğin, Ernest Hemingway, Malcolm Cowley, T. S. Eliot yeniden Avrupa’ya dönmüş, orada “Expetriate” (sürgün) grubunu oluşturmuşlardır. John Dos Passos yurduna geçici bir süre için de olsa geri dönmemiştir. Amerika’da ise F. Scott Fitzgerald, William Faulkner, Thomas Wolfe gibi hiçbir gruba girmeyenlerin yanı sıra, Amerikan Mercury dergisinin çevresinde oluşan H.L. Mencken, “Harlem Ozanları”, “Bohemler” gibi gruplar vardı. Ezra Pound’un öncülüğünü yaptığı “İmagistler” ise Avrupa’da kalmayı yeğlemişlerdi. Edebiyat tarihinde “Yitik Kuşak” adı altıda toplanan bu yazarların özgül kişiliklerini ve bunların yapıtlarında yansıma biçimini kanıtlamak için yapıtlarının genel bir dökümünü yapabiliriz. Örneğin, roman alanında “kasaba ve küçük kentlerin tek düze yaşantısını anlatanlar”, “savaş romanları”, “yöresel”, “toplumsal eleştirici” gibi kabaca bir sıralama yapabiliriz. Ne var ki, aynı konuyu, örneğin savaş konusunu işleyen Ernest Hemingway, J. Dos Passos, Willa Cather, E. E. Cummings’in bile konuya farklı yaklaşımlar getirdiklerini görürüz. (Fitzgerald’ın İki Amerika’sı 3−4) Malcolm Cowley ve çağdaşlarının yazılarında ‘Yitik Kuşak’ edebi ve estetik özlemlerin işareti olmasının yanı sıra, çağın genel gereksinmeleri olarak da anlaşılmaya başlandı. En azından, estetik önem temelinde, 1920’lerin Amerika’sını ‘Yitik Kuşak’ çağından ziyade “Modernist Çağ” olarak isimlendirmek daha uygun olacaktır. Aslında Amerika’da 20. yüzyıl başında edebi değeri olan çoğu nesir “Modernist” olarak değil hem amaç hem de anlatım tarzı olarak “Gerçekçi” ya da “Doğalcı” idi. Bu tür yapıtlar, kaotik olmaktan ziyade düzen içinde görünen bir 21 dünyayı tasvir etmek için metinsel düzeni ve anlatımda determinizmi ortaya koydular (Dolan 28-29). ‘Yitik Kuşak’ yazarları başlangıç noktası olarak kendilerini veya yaşadıkları dönem olan ‘Caz Çağı’nı anlatmak amacıyla kitap yazmamışlardır. Ancak kendi yaşamlarının tarihsel önemini ve tarihsel değişimin kişisel önemini anlatan kitaplar yazmak birçok ‘Yitik Kuşak’ yazarının vardığı nokta olmuştur (44). ‘Yitik Kuşak’ yazarlarının hemen hepsi 20. yüzyıl edebiyatında tanındılar. Onların yenilikleri edebiyattaki kalıplara meydan okudu ve sonraki kuşak yazarlarına dayanak noktası teşkil etti. Savaş sonrası yazarları, Amerikan geçmişine olan ilgisizliklerini ve bilgisizliklerini yazdıklarında ortaya koymuşlardır. Bu kuşak talihsiz olma anlamında bir ‘Yitik Kuşak’ değildi. Kendilerinden önceki yazarların oluşturmuş olduğu ortam ve koşullar sayesinde toplum onlara hazırdı. Kendilerini ve yapıtlarını topluma kabul ettirmek için uzun yıllar uğraşmaları gerekmiyordu. F. Scott Fitzgerald 24 yaşında öykü ve roman yazarak yılda 18 bin dolar kazanıyordu. E. Hemingway, J. Dos Passos gibi yazarlar 30 yaşına gelmeden uluslararası tanınan romancılar olmuşlardı. Ancak, elde ettikleri olanaklara ve başarılara karşın bu kuşak bir bakıma, Gertrude Stein’in uygun gördüğü sıfata layıktı: “Lost Generation” (Yitik Kuşak). Her şeyden önce köklerinden koparılmış ve herhangi bir gelenekle bağları kalmamış olduğundan ‘Yitik’ti bu kuşak. Bu kuşak, savaştan sonraki dünyaya göre değil de, sanki başka bir dünyaya göre eğitilmişti, çünkü savaş, bu kuşağı sadece heyecan, macera ve gezi için hazırlamıştı. Çünkü ‘Yitik Kuşak’ sürgünde yaşamayı deniyordu. Bu insanlar, hiçbir eski rehberi davranışlarında yol gösterici olarak kabul etmiyordu ve, toplumun ve toplumdaki yazarların sahte bir resmini yapmıştı. Bu kuşak halihazırda mevcut değerlerden, yeniden oluşturulması zorunlu olan değerlerin arasındaki bir geçiş dönemine aitti. Onlar, geçmişten kopuyor ve fakat yeni olan hiçbir şeye de tutunamıyorlardı; bir başka yaşam şekline doğru giden yolu el yordamı ile bulmaya çalışıyorlardı fakat bu yaşam şekli de henüz adı konulmuş, kuralları belirlenmiş bir yaşam şekli değildi. 22 Savaş, genç insanlarda kuramsal ya da sanal bir tehlikeye atılma isteği oluşturdu, bu istek bir dava için acı çektiklerinden değildi; sonraları davaya inanmış olsalar bile bu durum, kısmen de olsa, savaşın onlara vermiş olduğu tehlike duygusu ile ilgiliydi. Tehlike, sıkıcılıktan kurtulmanın bir yolu, duyguları harekete geçiren bir araçtı (Cowley 8−9, 41). Ofluoğlu, ‘Caz Çağı’ ile ilgili olarak şöyle der: Amerika’da 1920−1930 arası geçen, “şahane saçmalık” diye anılan dönem Caz Çağıdır. Caz Çağı’nın övgüsü − ya da yergisi − F. Scott Fitzgerald’a yüklenmiştir. 1920’de This Side of Paradise adlı romanı basılınca bir gecede ünlü oldu. Bu kitabın Caz Çağı’nı başlattığı da söylenebilir. Savaş sonrasının toplumsal değişimine, genç aşklara, çılgın eğlencelere ilk dikkat çeken yazar F. Scott Fitzgerald oldu. Gerek öyküleri, gerekse romanları Caz Çağı dediği dönemi yansıttı, bir bakıma da oluşturdu. Caz Çağı’nın genç kuşağı yaşlıların egemenliğini kabul etmiyordu, dönemin geçici bolluk ve varlığının sarhoşluğu ile kendini sağlam ve güçlü sanan bu genç kuşak atılgandı. İçkiye ve zevke düşkündü. İçki yasağı içki düşkünlüğünü arttırdı. Sigara ve içki tüketimi iki katına çıktı. Kadınlar, erkekler gibi spor yapmaya başladı. Gece kulüpleri, dans maratonları, çarleston, tango ve caz dönemin baş tacıydı. Bütün bunların ardında benzeri görülmemiş ekonomik patlama yatıyordu. Doların gücü arttı, materyalizm gelişti. Dört tekerlekli Amerikan düşü olan otomobilin modası ve çılgınlığı çağın özelliği oldu. İş hayatı gelişti. Rotary, Lions kulüpleri, ticaret odaları hızla yayıldı. Reklamcılık ve pazarlama yarışı başladı. Gazete ve dergi satışları arttı. Herkes zengin olmamıştı ama zengin olmak artık çok daha kolay gibi görünüyordu. Borsada kumar oynayanlar büyük miktarlarda para kazandı ama halkın büyük bölümü, özellikle kırsal bölgelerde yaşayanlar bu bolluktan payını alamadı. Caz Çağı sözcüğü, ülkeyi, özellikle gençliğin dünyasını fırtına gibi sardı. Terziler, ‘caz stili’ icat ettiler, şairler ‘caz şiirleri’ yazdılar. Orta yaşlılar çarliston öğrenmek için zenci hizmetçiler tuttular. Yaşlı kuşak bu çılgınlığa karşı çıktı, ama gençler büsbütün cazı benimsedi. 1920’li yıllar, zenginlik, aşk, eğlence gibi kavramların her yönüyle ifadesini bulduğu parıltılı bir dünyayı 23 yansıtıyordu ancak bu dünyanın görünmeyen yüzünde bir boşluk duygusu hakimdi. Çağın özeti, ye, iç, keyfine bak idi, ama ardından şu sözler gelirdi: “Çünkü yarın ölebiliriz” ( 9−10). ‘The Flapper’ (zamane kızı), bir bakıma ‘Caz Çağı’nın kahramanıydı. Kısa saçı ve kısa eteği ile o, annesine bir asiden başka bir şey olarak görünmemiş olmalı. Artık evi ve gelenekleriyle olan bağları koparmış olan “zamane kızı”, çoğunlukla biraz fazla hızlı ve hatta utanmaz olduğu düşünülen genç kadındı. Yassı içki şişeleri, caz, gizli meyhaneler, kısa kesilmiş saçlar ‘Yitik Kuşak’ temsilcilerinin ve yaşadıkları dönemin çarpıcı özellikleriydi. 1920’ler, öyle ya da böyle, bugün bütün dünyanın takip ettiği toplum modelini oluşturmuştur. ‘Flapper’, geçmişe sırtını dönüp geleceği de umursamayan, günü yaşayan, 1920’lerin sembollerindendi. ‘Flapper Dönemi’, ‘Caz Çağı’ ya da ‘Çalkantılı 20’ler’ olarak adlandırılan bu dönemde, Amerikan popüler kültürü dünyanın ilgi odağı olmaya başladı, Amerika kendi modernliğini icat ediyordu. Caz müziği, sürekli bir değişim, heyecan, kaçış ve hüzün duygusu mesajı içeriyordu ancak bu duyguyla birlikte, bir yerlerde, belki de uzak bir ülkede bir gece yarısı keyifli bir şeyler yapma ümidini de fısıldıyordu. Genç insanlar mesajı aldılar. Bol bol dans ettiler, çokça içtiler fakat aynı ümitsizlik duygusuyla çalıştılar; yükselmek için, sosyal sınıf atlamak için, yeni aletler yapmak, onları pazarlamak ve satmak için ve edebi yapıtlar oluşturmak için çalıştılar. On yıl içinde, ilk baştaki heyecanlarını kaybetmeden önce, Amerikan yaşamına yeni bir gidişat kazandırdılar (Cowley, “Fitzgerald: The Romance of Money” 56). 1.4. ‘AMERİKAN RÜYASI’ İLE İLGİLİ TANIMLAMALAR Düşlere, fanteziye veya arzuların yerine getirilmesine yönelik çabalar, insanoğlunun varoluşundan beri gerçeklerle başa çıkmasında yardımcı olmuştur. Eski zamanlardan beri düşünürler hep yaşadıkları dünyadan daha üstün bir dünyayı hayal etmişlerdir. “Rüya” / “düş” bir terim olarak uyku halindeki imaj, düşünce v.b. yanı sıra çok isteneni veya ihtirası ifade eder. ‘Amerikan Rüyası’, özünde, kim olursa olsun, 24 sınıf farklılığı olmaksızın her bireyin kendi çabası ve çok çalışması sonucu yaşamda başarılı olabileceği temeline dayanır. ‘Amerikan Rüyası/ Düşü’ sözlüklerde şöyle açıklanır: * The Barhart Dictionary of the New English; 1-Birleşik Devletler’in kuruluşundaki demokrasi, eşitlik ve özgürlük idealleri için yaygın olarak kullanılan bir deyim. 2-Amerikan yaşam tarzı; Amerikan kültürü veya toplumu (Keller 69-70). *Webster’s Ninth New Coleridge Dictionary; 1- Eşitlik ve maddi başarı idealini vurgular, 2- Her Amerikalının yüksek emellerine ve maddi başarıya ulaşmada fırsat eşitliği ideali. İngiliz Edebiyatı profesörü olan Andrew Hook, F. Scott Fitzgerald adlı yapıtında ‘Amerikan Rüyası’ ile ilgili olarak şöyle der: Amerikan Rüyası başarı öyküsüdür; Amerikan Rüyası merdivenin basamaklarını en alttan zirveye doğru tırmanmaktır; Amerikan Rüyası kütük kulübeden Beyaz Saray’a giden yoldur; Amerikan Rüyası genç bir adam olarak Batıya gidip orada bir milyoner olmaktır. Bütün bu tanımlar, Amerikan Rüyası’nın başarı terimi, özellikle de maddi başarı terimi kapsamında düşünülmesi ile ilgilidir. Ancak Amerikan Rüyası, gerçek anlamda, tek başına maddi başarı ile sınırlı değildir. Amerikan Rüyası Amerika mitini kapsar: tanıdık olan bir başka deyimle − Yeni Dünya − ile tanımlanan ve özetlenen bir mit. Köken olarak Amerika, insanoğluna yeni bir başlangıç,ikinci bir şans sunan, kelimenin tam anlamıyla yeni bir dünya olarak anlaşılırdı. Bunun tersi elbette, tiranlık, çürümüşlük toplumsal bölünmeler ile birlikte anılan Avrupa− Eski Dünya− olarak düşünülür. Yeni Dünya bir tür bakir toprak parçasıydı. Bu tür kavramlar kıtanın Avrupalı kaşiflerce ilk keşfedildiği dönemde Amerika idealini çevreliyordu. Yeni Dünyada demokrasi idealine adanmış bir toplum ve insanın yaşama hakkı, özgürlük ve mutluluk arayışı olacaktı (5−7). ‘Amerikan Rüyası’, insanın arzularına ulaşmasını amaçlayan inanış ve ümitleri özetler. Bu arzular, Thomas Jefferson’ın 1776’da yaptığı Bağımsızlık 25 İlanı’nda ifade edildi; “… Bütün insanlar eşit yaratılır, insanlara yaratıcı tarafından, yaşama hakkı, özgürlük ve mutlu olma gibi haklar verilmiştir…”. Bu özgürlük ve mutluluk arayışı Amerikan medeniyetinin başlangıcına, Amerika’ya ilk yerleşen insanlara kadar uzanır. Oraya ilk yerleşen insanlar, Yeni Dünya’ya baskı ve zulümden kaçarak gelen insanlardı. Bu insanlar için Amerika, maddi ve manevi mutluluk vadeden ve özgür bir yaşam fırsatı sunan bir yerdi. Daha sonra insanlar, maddi zenginliği manevi unsurlardan daha kolay ve çabuk elde etti ve bunun sonucunda, ‘Amerikan Rüyası’nın özünde var olan dürüstlük, eşitlik, adalet ve insanın mutluluğunu esas alan manevi yön yavaş yavaş arka planda kaldı ve böylelikle insanların sadece maddi zenginlikleri arttı. Tarihsel değişiklikler sürecinde son 500 yılda toplumsal tabakalaşma ve ekonomik yapılar “Yeni Dünya’yı” eskisinden gittikçe farklılaştırdı. Birçok farklı etnik, kültürel, ve toplumsal grupların ümitleri ve düşleri, yeni ulusu geçmişin etkilerinin artık fark edilemeyeceği bir “pota”ya dönüştürdü. Marius Bewley, Fitzgerald’ın The Great Gatsby’si ile bağlantılı olarak ‘Amerikan Rüyası’ konusunda şöyle yazmıştır; “…’Amerikan Rüyası’, maddiyatın ve maneviyatın içinden çıkılamaz bir şekilde iç içe geçtiği bir düzlemdeki yaşamın fırsatlarını ve romantik genişlemesini temsil eder…” (Keller 71) ‘Amerikan Rüyası’, insanın doğuştan, özde iyi ve kusursuz olduğunu savunur, bir başka deyişle anti-kalvinisttir. Amerikan toplumunun belirli bir kesiminin görüşleriyle ilintili dinsel ve kurallara dayalı ve “Püriten” sözcüğü ile belirlenen bir görüşe karşın “Öncü” sözcüğü ile tanımlanan romantik, iyimser, doğaya dönük bir görüşün yeğ tutulmasıdır. Kişinin gerçeklerden, zamanın normal akışından, yazgısından ve hatta ölümden kaçmak üzere ardına düştüğü romantik bir arayıştır. Ancak bu arayış giderek modern dünyanın koşullarına uydurularak günlük yaşamda estetik ve parasal gereksinmeleri doyumluluk gibi iki çelişkili yönde giderek kısır bir döngüye dönüşür. Amerika’da yaşayan milyonlarca insan sırf Amerikalı oldukları için zengin ve mutlu olmaları gerektiğine inanırlar. Ergin, ‘Amerikan Rüyası’nın, Amerikalı yazarlar tarafından ele alış şekilleri ile ilgili olarak şöyle der: Kent içinde bireyin düşünü toplum içinde belirli bir düzeye ulaşmak ve parasal olanaklara sahip olmak şeklinde yorumlayan Benjamin Franklin ve 26 Charles Brockden Brown’ın yanı sıra, James Fenimore Cooper ve Mark Twain doğanın özgür ortamında düşlerini gerçekleştiren ‘Pathfinder’ ve ‘Hucleberry Finn’ gibi kahramanlar yaratmışlardır. Dreiser’in hemen tüm yapıtlarında işlediği konu, bir bakıma, “Amerikan Düşü”nün kapitalist bir toplumda ulaştığı boyutlardır. Sözgelimi, Cooperwood’un ihtiras derecesine varan para ve başarı arzusu onu giderek estetik doyumluluklar peşinde koşmaya, evini bir sanat galerisi konumuna getirmeye dönüşmüştür. Tüm insanların ancak Tanrı’nın buyruğu ile günahlarından arınabileceklerini savunan ve Kalvinist inancın izleyicisi olan Püritenler Kutsal Kitab’ın ve onun iyi niyetli ve bilge yorumcularının kurallarına bağlı kalarak teokratik bir halk cumhuriyeti kurmak istiyorlardı. Bu ütopik düşü gerçekleştirmek üzere birlik ve beraberlik içinde güçleniyor ve anavatandan gelecek göçmenleri bu ütopik ülkenin olanaklarına inandırmaya çalışıyorlardı (Fitzgerald’ın İki Amerika’sı 14−15). ‘Amerikan Rüyası’ teriminin 1920’lerde genel geçer, yaygın kullanımı görülmemektedir. Terimin bugün yaygın olarak ünlenen şekliyle kullanımına, James Truslow Adams’ın 1931’de yayınlanan The Epic of America adlı kitabında rastlanır. Kitabını önsözünde Adams, ‘Amerikan Rüyası’ndan, dünyanın refahı ve düşünce sistemine katkıda bulunan, toplumun her kesiminden insan için daha iyi, daha zengin ve daha mutlu bir yaşam olarak söz eder (Hook 4). Bütün bu olguların çerçevesinde görülüyor ki A.B.D.’nin tarihsel gelişiminde onun kuruluşunu sağlayan koşulların kökenindeki ütopik düş gerçekleşmemiştir. ‘Amerikan Düşü’nü ilk kez birey−toplum ilişkileri çerçevesinde gerçekleştirmeye çalışan Benjamin Franklin’dir. ‘Amerikan Düşü’nü bir başka açıdan, ahlakçı ve tinsel bir açıdan, yeniden değerlendirme gereğini duyan Ralph Waldo Emerson olmuştur: “Kişi her an kendini yenilemeli ve daha iyiye ulaşmalı” ( 17−18). Fırsatlar ülkesi Amerika ya da Yeni Dünya, insanların elde ettikleri fırsatları hoyratça kullandıkları, bencillik ve duyarsızlıkla birlikte, her ne pahasına olursa olsun zengin olma hırsına kapıldığı bir dünya haline geldi. Maddiyat araç olmaktan çıkıp amaç halini alınca, toplumda maddi başarı hırsıyla gözü başka bir 27 şey görmeyen insanların sayısı hızla arttı ve bugün etkili olduğu şekliyle tek yönlü bir ‘Amerikan Rüyası’ ortaya çıtı. Dünyaca ünlü Newsweek dergisinde yer alan bir makalede ise şu görüşlere yer verilir: Günümüz için ise, bu düşün Amerikalılar için hâlâ devam ettiğini söylemek mümkündür. Birleşik Devletler Başkanı George W. Bush’un ikinci kez seçildikten sonra yaptığı konuşmadan Amerikalıların hâlâ bu mite inandıkları sonucu çıkmaktadır. Bu konuşmada Bush, Amerikan’nın bütün dünya ülkeleri için bir model olması gerektiğini ve Amerikanın herkes için daha fazla özgürlük ve demokrasi için ‘elinden geleni’ yapacağını duyurur. Aksi yöndeki bütün delillere karşın Amerikalılar dünya için bir model oldukları düşüncesinde gibi görünmekteler, ve dahası, BBC. Televizyonunun yaptığı bir ankete göre Amerikalıların yüzde sekseni Amerikan düşünce ve geleneklerinin küresel olarak yayılması gerektiğine inanmaktalar. Ancak bu diğer insanlar için hiç de öyle değildir. Örneğin Türkiye’de yaşayan insanların yüzde 82’si ve Avrupa’daki insanlarında büyük çoğunluğu Bush’un ve Amerika’nın dünya barışı için bir tehdit olduğunu düşünmektedirler. Eğer dünyanın geri kalanı siyasi, ekonomik ve diplomatik olarak Amerikan Modeline olan inancını kaybettiyse bu büyük ölçüde Amerikan modelinin artık işe yaramadığı nedenine dayanır. Gerçek şu ki Amerikalılar bir hayal dünyasında yaşıyorlar. İngiliz düşünür George Monbiot: “Amerikan Modeli, Amerikan Rüyası olmak bir yana, Amerikan kabusu olmuştur” derken bir çok insanın düşüncelerini seslendirmektedir (Moravcsik, Andrew, Newsweek, January 31, 2005 23−27). 28 2. BÖLÜM: 2.1. F. SCOTT FITZGERALD’IN YAŞAMI F. Scott Fitzgerald’ın romanında yaşam ve sanat aynı noktaya yaklaşır. Fitzgerald’ın yaşamı, I. Dünya Savaşı ile 1929’daki borsa çöküşü arasında, onun ‘Caz Çağı’ olarak isimlendirdiği, zevk düşkünlüğünün ve kaygısız aşırılıkların dönemi ya da çalkantılı 20’lerin bir özetidir. Bununla birlikte, onun geliştirdiği tarz çift yönlü görmeye dayalıdır, bir başka deyişle, yalnızca yaşadığı dönemin gelenek ve göreneklerini, modasını ve geçici heveslerini kaydetmekle sınırlı kalmayıp, aynı zamanda bu olguları ve kendisini nesnel olarak değerlendirme yeteneğine de sahiptir. Böylelikle Fitzgerald, yaşamından bir sanat ortaya çıkarır (Pelzer 1). Francis Scott Key Fitzgerald 24 Eylül 1896’da, St. Paul- Minnesota’da, Edward ve Mary McQuillan Fitzgerald’ın oğlu olarak dünyaya geldi. Annesi Mary (“Mollie”) McQuillan İrlanda soyundandı. Büyükbabaları, Amerika'ya İrlanda’da yaşadıkları yoksulluktan kurtulmak için gelmişlerdi ve Fitzgerald’ın babası Edward’ın aksine ekonomik olarak başarılı olmuşlardı. Mollie o dönemde geçerli olan güzellik kavramına pek uymuyordu ve Fitzgerald, daha sonra “An Author’s Mother” adlı yazısında da belirteceği gibi, annesinden utanıyordu çünkü annesi genç ve güzel değildi (Koster, ed. 14). Scott anne babasının 3. çocuğuydu fakat öteki iki kız çocukları ölmüştü ve bu yüzden Mollie, oğlunun üstüne titriyordu. Ancak tuhaf bir şekilde, annesinin onu şımartma girişimleri Scott’ın ona olan nefret duygularını daha da arttırıyordu. Mart 1908’de Edward Fitzgerald işini kaybetti. Annesi isteri nöbetlerine girdi ve sık sık oğluna, eğer McQuillans’ların (Mary’nin baba tarafı) desteği olmasa ailenin yok olacağını söyleyip durdu. Jeffrey Meyers’e göre Fitzgerald inceliğini ve başarısızlık eğilimini babasından, toplumsal olarak güvensiz olma hissini ve absürd davranışlarını annesinden aldı (16). Fitzgerald 12 yaşında St. Paul Academy’e girdiğinde, diğer derslerini bir kenara bırakıp kendisini edebiyat çalışmalarına verdi. Derslerde macera öyküleri ve tiyatro oyunları yazdığını bizzat kendisi ifade etmiştir (16). Onun okulda derslerinin zayıf olması anne babasını hayal kırıklığına uğrattı ve onu disiplinli bir yatılı okula 29 göndermenin yararlı olacağı kararı verildi. Scott, yakışıklı oluşunun, toplumsal cazibesinin ve zekasının onu popüler yapacağına inanarak büyük bir hevesle New Jersey’deki Newman School’a gitti. Bu, Fitzgerald’ın, dünyanın kendi etrafında dönmediğini öğrendiği ve belki de ilk büyük hayal kırıklığını yaşadığı zamandı. Okuldaki bencilliği onun sürekli arkadaşlıklar kurmasına da engel oluyordu. Derslerine karşı hâlâ ilgisiz olan Scott, edebiyat ve tiyatro çalışmalarına destek görmeye başladı. Yaz tatillerinde Elizabethan Dramatic Club oyunlarını sergiliyordu ve ayrıca Newman’da da Father Fay onu yeteneklerini geliştirmesi için teşvik ediyor, aydın ve elit kesimden arkadaşlarıyla tanıştırıyordu, bunlardan biri de tarihçi Hanry Adams’tı. Bu cesaretlendirmelere karşın Scott’ın okuldaki performans düşüklüğü devam etti ve Princeton Üniversitesi’ne gitmeye karar verdiğinde ona okul derecelerinin yeterli olmadığı söylendi. İki kez giriş sınavından başarısız sonuç olduktan sonra, ikna yeteneği sayesinde okul yöneticileriyle konuşup hazırlık dönemine kabulünü sağladı (17). Her ne kadar Fitzgerald yine zenginlerin bulunduğu ortamda fakir çocuk olsa da, burada yaşamı boyunca devam edecek arkadaşlar edindi. John Peale Bishop ve Edmund Wilson, Scott’ın gelişimine ve bir yazar olarak yönünü bulmasına katkı sağladı. Onların Fitzgerald’ın yapıtları ile ilgili görüşleri, onun yaşamının geri kalanında hep önemli oldu. Princeton’da bulunan Triangle Kulübü müzikal komediler yazar, besteler ve bunları kampüslerde sergilerdi. Bu kulübün Fitzgerald’ın enerjisinin çoğunu harcadığı yer olması hiç de şaşırtıcı değildi ve doğal olarak bunu yine akademik çalışmaları pahasına yapıyordu. Profesörlerinden biri onun sürekli tembelliğini ve yavaşlığını eleştirdiğinde Scott, kendisinden derslerini zamanında yapmasını beklemenin saçma olduğunu ve kendisinin bir deha olduğunu söylerdi (18). Princeton’da futbol takımının ardından ikinci önemli organizasyon olan Triangle Kulübü’ndeki başarılar öğretim üyelerini etkilemedi. Sonunda, tamamen başarısız olma sınırındayken, Fitzgerald yakalandığı sıtmayı da bahane ederek, zaten tekrar ettiği birinci sınıftayken, 1917 yılında ayrıldı. Scott, Triangle Kulübü’nün başkanı olmayı umuyordu ve bu emelinin gerçekleşmemesi onun yaşamı boyunca içinde bir burukluk olarak kaldı. 30 Scott Fitzgerald Ekim 1917’de orduya katıldı ve hemen New York’taki Brooks Brothers terzisine giderek üniforma siparişi verdi. Oradan annesine üzülmemesi için bir mektup yazdı ve mektubunda, kendisi için tehlikenin hiç sorun olmadığını aksine çok neşeli olduğunu belirtti (21). Fitzgerald’ın askerliği de okul yaşamı gibi pek parlak değildi. Cephe gerisinde eğitim alırken de yine daha çok bir şeyler yazmakla meşguldü ki zaten fiilen savaşa katılma şansı da bulamadı. Fitzgerald, Haziran 1918’den Şubat 1919’a kadar çoğunlukla Montgomery’de konuşlandırılmış olan birlikteydi. Orada, 1918 Temmuzu’nda tanınmış bir ailenin kızı olan Zelda Sayre ile tanıştı. Zelda liseden daha yeni mezun olmuştu ve tanıştıkları ay 18’ine girmişti, çarpıcı güzelliği ve sıradışı, geleneklere uymayan tavırlarıyla tanınıyordu. Fitzgerald, Zelda’yı ilk gördüğünde etrafı genç erkeklerle çevriliydi – yakınlarda bulunan bir askeri üs bir sürü hayran demekti −. Rekabet duyguları kabaran Scott, Zelda’yı bu yarışmada kendisi için kazanmaya kendi kendisine söz verdi. Daha sonraları Zelda’ya birkaç kez evlenme teklif eden Scott daha iyi bir geliri oluncaya kadar bu teklifine olumlu yanıt alamadı. Fitzgerald, Zelda’ya arzuladığı yaşamı sunacak bir konumda değildi. Başarıyı yakalamamış bir adamla evlenemezdi. Fitzgerald daha sonra kendisini yazmaya verdi ve yoğun bir şekilde This Side of Paradise üzerinde çalıştı. Tamamlanan bu yapıt Maxwell Perkins tarafından beğenildi ve yayınlanması kabul edildi. O yaz, Scott profesyonel bir yazar olarak gücünün anahtarını bulmuş gibi görünüyordu. Artık öyküleri de satılmaya başlamıştı ve bunlardan oldukça iyi bir kazanç elde etmişti. Artık başarılıydı ve artık Zelda onunla evlenmeyi kabul edecekti. This Side of Paradise Mart 1920’de yayınlandı; Scott ve Zelda Nisanda evlendiler. Fitzgerald'ın Zelda ile evlenmesi bir tür rüyanın gerçekleşmesi demekti. Çünkü Zelda, Fitzgerald'ın bütün romantik arzularının odak noktasıydı. Arzusuna kavuşması ve Zelda ile evlenmesi, Fitzgerald'ın aradığı kişisel ve toplumsal başarının gerçekleşmesi anlamına geliyordu. Tek çocukları olan Francess Scott 1921’de doğdu. Sonraki iki üç yıl süresince Scott ve Zelda zamanlarının çoğunu Paris veya Riviera’da geçirdiler. Bu süreç içinde yaşamlarının en çılgın günlerini geçirdiler. Zamanı ve parayı hesapsızca harcadılar. Örneğin Fitzgerald, beş dolarlık banknotları sigarasını yakmak için kullanıyordu. Zelda ise her şeyi istiyordu, adeta para harcayacak yer arıyordu 31 (Mayfield 55, 65). Scott, Gatsby üzerinde çalışırken Zelda başka erkeklerle flört etmeye başladı ve sonunda Edouard Jozan adlı biriyle evlenmek için Scott’tan boşanmayı bile istedi. Ancak Scott bunu kabul etmedi. Olay bir şekilde kapanmıştı ancak Scott bu olayın etkisini içinde hep duydu. Zelda, tehlikeli yaşamayı seviyordu; araba kullanırken, insanlarla olan ilişkilerinde ve evliliğinde hep tehlikeli dönemeçlere giriyordu. Karakterinin ve yaşantısının beraberinde getirdiği sorunlar onu bunalıma sürüklüyordu. Hatta birkaç kez intihara dahi teşebbüs etti. Yıllar geçtikçe Zelda daha da tuhaf ve çılgın bir kişilik halini alıyordu ve en sonunda ona tedavi edilemez şizofreni teşhisi konuldu. Scott ve Zelda bu süreç içinde çılgınca yaşamaları ve aşırı savurganlıkları sonucu borçlarını ödeyemez duruma gelmişlerdi. Nisan 1925’te The Great Gatsby yayınlandı ve Fitzgerald, Hemingway ile tanıştı. Zıt karakterde olmalarına karşın sıkça görüşüyorlardı. Kimilerine göre tek ortak noktaları çok yetenekli olmalarıydı. The Great Gatsby, Fitzgerald’ın istediği kadar iyi satmadı fakat tiyatro uyarlamasının başarılı olması ve sahne gelirleri Scott ve Zelda’nın borçlarını ödemelerini ve çılgın yaşamlarına devam etmelerini sağladı. Fitzgerald, The Great Gatsby’den sonra kısa öyküler dışında kitap yazmadı. 1934’te Tender is the Night yayınlandı fakat bu roman, zamansız ve modası geçmiş gibi görünüyordu çünkü Amerika, birkaç yıldır ‘Büyük Kriz’i yaşıyordu. Fitzgerald zamana ayak uydurmaya çalıştı, Hollywood için birkaç öykü yazmayı denedi fakat bunlar yeteri kadar başarılı olmadı. Bu dönemde ciddi bir şekilde hasta olan Zelda, akıl hastanesinde uzun süreler geçirmeye başladı. Fitzgerald ise hem Zelda’nın sağlık durumu hem de kızı ile ilgilemeye çalışıyor, bir yandan da borçlarını ödemek için kısa öyküler yazmaya uğraşıyordu.1932 sonrasında Scott artık yararlı ve kazanç getiren öyküler yazamadığını fark etti. Yeniden yönünü Hollywood’a çeviren Fitzgerald 1937’de MGM ile bir sözleşme yaptı ancak bu uzun sürmedi ve MGM sözleşmeyi uzatmadı çünkü Fitzgerald onların istediği gibi mutlu sonla biten öyküler yazamıyor ve mutsuzluğunu gizleyemiyordu (Koster 30). Bunun ardından yeni bir roman yazmaya girişti. The Last Tycoon adını verdiği bu roman Hollywood’la ilgiliydi. Kalp sorunları ve diğer hastalıkları onu yavaşlattı ve bu son romanını tamamlayamadı. 21 Aralık 1940’ta yeni bir kalp krizi sonucunda öldü. Altı gün sonra Maryland’de gömüldü. Fitzgerald, kendi kendini ameliyat eden bir doktor 32 gibiydi, canı çok yanıyordu ama aynı zamanda yaptığı işi tarafsız bir gözle izlerdi. Kendi deyimiyle, “Dönemin sözcülüğü ile görevlendirilmesinin yanı sıra, aynı dönemin tipik bir ürünü” olmak durumunda kaldı (Fitzgerald, The Jazz Age 22). 2. 2. FITZGERALD’IN EDEBİ KARİYERİ Fitzgerald ve yapıtları onun kişisel yaşamının ve edebiyat uğraşısının odak noktası olan ‘Amerikan Miti ve Rüyası’nın temel niteliklerini yakalar. Bununla birlikte, Fitzgerald o dönemin fiziki yaşantısından daha fazlasını yansıtır. Scott, o dünyadan yansıyan psikolojiyi (düşler ve ümitleri, endişe ve korkuları) aynı netlikle anlatır çünkü kayıt altına aldığı yaşantıyı bizzat kendisi de yaşıyordu (Pelzer 15-16). 1920’lerde Fitzgerald romanı, eskinin kesinlikleri ile yenilik arayışındaki başıboş heyecanın karşı karşıya bulunduğu bir ortamda doğal olan gerilimleri anlatır. F. Scott Fitzgerald’ın romanlarının çoğu Gerçekçi romana ve özellikle de bir toplumu ve kültürünü belirli bir dönemde belirli bir yerde ve kategoride inceleyen davranış ve ahlak romanına örnek teşkil eder. Yaşadığı dönemi sadece bir tarihçi gibi kaydetmekten öte, Fitzgerald o dönemin toplum üzerideki etkilerini, değerini inceler ve ölçer. Fitzgerald’ın yapıtları toplumsal gerçeklik üzerine kuruluydu. O dönemde yaygın olarak etkisini gösteren modernizm, toplumsal, siyasi, kültürel ve teknolojik değişimin bir ifadesiydi. Modası geçmiş geleneklerle yeni gerçekler ifade edilemezdi. Bununla birlikte Fitzgerald'ın yapıtlarında tam olarak modernizm tek başına etkili değildi. Örneğin This Side of Paradise edebi tarzların bir birleşimidir. Ayrıca Fitzgerald, The Great Gatsby’de yarı tarafsız bir anlatıcı kullanır. Tıpkı İngiliz ve Amerikan filozofları, Keats ve öteki şairler gibi Fitzgerald da bireyin önceliğine ve yaşama olan tepkilerine büyük önem verdi (18–19). Genel yapıdan ziyade, bireysel psikoloji Fitzgerald'ın başlangıç noktası oldu. Onun yönelişi her zaman bireyden daha geniş toplumsal konulara doğru oldu (Hook 17). Belli ölçüde bir olgunluğa ulaşan Fitzgerald, değişik edebi tarzları kullandığı ilk romanı olan This Side of Paradise’ta romantik bir egoist olan Amory Blaine’in öyküsünü anlatır. Anlatılan öykü ve yazarın yaşamı çoğunlukla örtüşür. Genç bir adamın benlik kavramı ve kendisini tanıma çabaları ve büyük bir değişim içindeki 33 dünya da yaşadığı değişiklikler Fitzgerald’ın yaşantısından çokta farklı değildir. This Side of Paradise büyük bir popülerlik ve başarı yakalamakla yalnızca Fitzgerald'ın kariyerini başlatmakla kalmadı, ayrıca ona 1920’lerle özdeşleşen imajını da kazandırdı (Pelzer 22). Jenerasyonunu aşırılığa ve boşluğa sürükleyen ekonomik, toplumsal ve ruhsal faktörlerin bilincinde olan Fitzgerald, artık modern bir şaheser kabul edilen romanında bunları ifade edebileceği edebi formları buldu. Dolaylı ve çoğu zaman ironi içeren birinci şahıs anlatımıyla bir düşü gerçekleştirmek için kendisini yeniden icat eden adamın, Jay Gatsby’nin öyküsünü anlatabildi. Gatsby ilk bakışta maddiyat dünyasının bozuk ürünlerinden biri olarak görünse de okuyucu bu karakteri, Nick Carraway aracılığı ile karanlık geçmişine ve bugününe karşın romantik bir idealist olarak görebildi. Fitzgerald’ın karmaşık ve sembolik panoraması ayrıca Gastby’nin arayışına mit boyutunu, Amerikan Rüyası Miti’ni, kazandırır ve böylelikle roman bir kuşağın yanı sıra bir ulus ve topluma eleştirel bir bakış açısı getirir. Fitzgerald'ın en iyi bir şekilde kontrol ettiği romanı The Great Gatsby oldukça ironili bir şekilde onun popüler başarısının sonunu da belirliyordu. The Great Gatsby’nin ardından gelen Tender is the Night savaş sonrasında Fransız Riviera’sında mülteci konumunda yaşayan aylak bir zenginin aşk öyküsünü anlatıyordu ve bu da ‘Büyük Kriz’ yorgunu halkın okuyacağı türden bir roman değildi. Ancak yine de Tender is the Night, savaş sonrası bozuk ve kuralsız ortama şekil veren tarihsel etkenleri analiz eden, böylesine bir bozulmanın hem toplumsal hem de ruhsal sonuçlarını anlatmak için kişisel ve genel yaşam öykülerini birleştiren bir romandı. Ana karakterleri olan Dick ve Nicole Diver tarihsel değişim denizinde yüzen bir kuşağı simgeliyordu. Freud tarzı bir eğitim aldıktan sonra maddi zenginliğin cazibesine kapılan Dick, iyi niyetini ve yüksek ideallerini kaybedip aklını güzel hastası Nicole ile evlenmeyle bozduğunda kaçınılmaz olarak bir belirsizliğin içine girdi (24). Fitzgerald'ın tamamlayamadığı son romanı olan The Last Tycoon yazarın ölümünden sonra yayınlandı ve en iyi Hollywood romanlarından biri olarak kabul edildi. Fitzgerald'ın romanları bir araya getirildiğinde, tema ve kompozisyon olarak belirli bir simetri gösterir. Örneğin, Tender is the Night 1920’lerin ihtişam ve 34 görkeminin ve aşırılığının kaçınılmaz sonuçlarının anlaşılması ve kabul edilmesinin bir özetidir. Yine benzer şekilde The Great Gatsby ve The Last Tycoon ‘Amerikan Rüyası’ ve onun gerçekliği, fonksiyonu ve yaşayabilirliği üzerine derin bir düşüncenin yansımalarını sunar (25). 2. 3. FITZGERALD ROMANI’NIN UNSURLARI: KARAKTER, TEMA VE ÜSLUP Fitzgerald’ın öykü ve romanları ve hatta romanların birbirleri arasındaki bağlantılar onun yapıtlarının bazı belirleyici özelliklerini ortaya koyar. Örneğin ana karakterleri hem toplumsal hem de ekonomik olarak ayrıcalıklı bir sınıfı temsil ederler. Ağır fiziksel işlerden, usandırıcı mesleklerden, gereksinim ve isteklerin karşılanamayacağından kaynaklanan endişelerinden izole edilmiş olan bu insanların eğlenceye ve bazen sıkılacak ölçüde zevke ayıracak zamanları vardır. Ayrıcalıklı olmak ayrıca onları bencil ve ahlaki anlamda duyarsız yapar. Fitzgerald’ın önemli kadın karakterleri bu ayrıcalıklı sınıftandır: This Side of Paradise’ın Rosalind Connage’si, The Beautiful and Damned’ın Gloria Patch’i, The Great Gatsby’nin Daisy Buchanan’ı, Tender is the Night’ın Nicole Diver’i. Güzel ve bencil olan bu kadınlar yaşam boyu zenginliğin ve toplumsal konumun onlara vermiş olduğu güven ve rahatlıkla yaşarlar. Fitzgerald'ın kadın kahramanları alegoridirler, ideal olanla gerçek olan arasındaki uzaklığın simgesidirler. Erkek kahramanları ise, kadınların saflığına olan inançlarını sürdürmenin mücadelesini verirler. Örneğin, Daisy hem saflığı simgeleyen bir çiçek (Papatya), hem de aşığının romantik kadın idealine ihanet eden bir canavardır (Washington 13, 37). Fitzgerald, çağdaşı olan kadınların aşka bakış açılarını şu sözlerle dile getirir: “Belki de kadınların bir çoğu aşkın eğlenmek anlamına geldiğini keşfetti” (The Jazz Age 8). Fitzgerald’ın erkek kahramanları da kadın kahramanları gibi, kendilerine rahatı ve mutluluğu bahşedecek toplumsal statü ve zenginliğin altın dünyasının tam sınırında durmaya eğilimlidirler. Onlar gerçekte bu ayrıcalıklı dünyaya ait değildirler ve fakat bunu müthiş derecede arzularlar. Belli bir noktaya kadar, onlar düşlerinin ardından koşan romantik kişiliklerdir. Onların düşlerini gerçekleştirme çabaları Fitzgerald’ın romanlarında ele aldığı temaları işlediği araçları olma özelliği taşır. 35 Fitzgerald'ın karakterleri çoğu zaman oldukça zekidirler, özellikle de aşk söz konusu olduğunda (Benchley 45). Cinsiyetler arasındaki ‘savaş’ ya da mücadele, Amerikan edebiyatında önemli bir temadır ve Fitzgerald’ın yapıtlarında da bu temanın etkinliği hissedilir (Hughes 139). Fitzgerald’ın tekrar tekrar ele aldığı temaları trajik unsurlar içerirler ve insanın düştüğü durumlarla ilgili olarak acıma duygusu uyandırırlar. Onun başlıca karakterleri yaşama büyük umutlarla ve isteklerle başlarlar ancak sonunda kaçınılmaz bir şekilde düş kırıklığına uğrarlar. Fitzgerald yapıtlarına egemen olan karamsar havayı işaret ederek, “Aklıma gelen bütün öykülerde bir felaketin izi vardır” der (Pelzer 30). Bu “felaket izi” Fitzgerald’ın yitik ümitler ve düşler, sanat ve yaşam arasındaki çatışma ve Amerika’nın anlamı ile ilgili düşüncelerinden ortaya çıkar. Fitzgerald’ın kahramanları bir ideal peşindedirler ancak bu ideallerini zenginlikle karıştırırlar, yalnızca paranın kendisi değil onun satın alabileceği konfor ve güzellikle. Onların kafalarındaki zenginler gerçekten farklıdır. Zenginlerin paraları yaşamın sıkıntılarından kurtarır, mutluluğu ve güçlü olmayı sağlar. Gerçek ve ideal arasındaki çatışma ve erdemli olma veya servetin sağladığı mutluluk ile ilgili karmaşa Fitzgerald’ın zaman ve ‘Yitik Kuşak’ hakkındaki endişeleri ile birleşir ve tam da onun Amerikan Rüyası’nın anlamını sorgulamasının merkezinde bulunur (32). Fitzgerald canlı ve yalın anlatımı ile deneyimi duygusal bir yoğunlukla birleştirir ve bu da onun anlaşılır olmasını beraberinde getirir. Fitzgerald’ı ‘Yitik Kuşak’ yazarlarında belli ölçüde ayıran özelliklerinden biri de budur. Onun nesri okuyucuyu karakterlerin yaşamlarına doğru sürükleyen içten bir ilişki telkin eder. Fitzgerald’ın tarzı − cümlelerinin ritmi, dilinin berraklığı, şiirsel düzyazısının yoğunluğu − onun romanını, kahramanları ve toplumsal yaşamları kadar belirgin ve temaları kadar kesin bir şekilde ortaya koyan imzasıdır. Fitzgerald'ın öykülerinde aşk ilişkisi, ne tam olarak barış halinde olan ne de savaşan iki ülkenin diplomatları arasındaki gizli görüşmelere benzer. Bir an için düşmanlıklarını unuturlar, bunun karşılıklı bir yoklamaya, cazibeye ve hatta ihtirasa dönüştüğünü fark ederler; ancak düşmanlık evlilikte bile sürer. 36 2. 4. FITZGERALD VE ‘AMERİKAN RÜYASI’ II. Dünya Savaşı’nın sona ermesinden sonra Amerika Birleşik Devletleri, dünyadaki en güçlü ülke konumundadır. Amerikan gücü, kültürel gücü de kapsar ve bu gücün tanımı söz konusu olduğunda ‘Amerikan Rüyası’ en başta gelen terimdir denilebilir. Amerika ile ilgili konuşmak ya da yazmak bu terimi kullanmayı da beraberinde getirir (Hook 3). ‘Amerikan Rüyası’ çoğunlukla, maddi başarı ve bunun getirdikleri olarak kabul edilir, tıpkı Jay Gatsby’nin başarısı gibi. Jay Gatsby, Fitzgerald'ın ‘Amerikan Rüyası’na bakış açısını ortaya koyar. Belki başlangıçta düşlenen sadece maddi şeyler değildi ancak sonuçta maddiyat diğer idealleri ve romantik emelleri de kirletti. Bütün vaatlerine karşın ‘Amerikan Rüyası’ bir şekilde çöktü ve böylelikle Fitzgerald’ın ‘Amerikan Rüyası’ yorumu sonuçta bir çöküşün yazını oldu (Pelzer 22). Gatsby büyüleyici malikanesini satın aldığında yalnızca bir metayı değil bir düşü de satın aldığını zanneder (Bruccoli 51). Robert Ornstein, “Scott Fitzgerald’ın Fable of East and West” adlı makalesinde: “The Great Gatsby yalnızca ‘Caz Çağı’nın bir tarihçesi değil aynı zamanda ‘Amerikan Rüyası’nın, yozlaşmış bir toplumda ihanete uğramasının dramatize edilişidir” der (73). Fitzgerald, Gatsby karakteriyle ‘Amerikan Rüyası’nın geçirdiği evreleri anlatır. Fitzgerald’ın irdelediği‘Amerikan Rüyası’, bu rüyanın bir zamanlar ne olduğu ya da nasıl bir rüya olduğu değil, daha çok nasıl bir rüyaya dönüştüğüdür (Berman, The Great Gatsby and Modern Times 51). Başlangıçta sadece sevdiğine kavuşmayı ve mutlu olmayı arzulayan Gatsby, sevdiği kadın olan Daisy, zengin olmadığı için bir başkasıyla evlenince, her ne pahasına olursa olsun, yasadışı yolları da kullanmak gerekse de, yaşamını zengin olmaya adar. Sonunda zengin olur ancak benliğini yitirir, kendisi ile ilgili yalanlar söylemeye başlar, zengin bir aileden geldiğini, Oxford’da bulunduğunu göstermek için bunlara uygun roller üstlenir ve adını değiştirir, tıpkı bu roller gibi, kendisini elit tabakanın bir mensubu gibi göstereceğini sandığı, yapay bir yaşamın içine girer. Fitzgerald’ın önemli bir Amerikalı yazar olarak ünlenmesi, popülaritesi gittikçe artan ‘Amerikan Rüyası’ kavramı ile desteklendi ve gelişti. ‘Caz Çağı’nın tarihçisi olan Fitzgerald, ‘Amerikan Rüyası’ insanların Amerika ile bildikleri 37 arasında yerini aldığı zaman, Amerika’nın ve yitik ümitlerinin sözcüsü olarak görüldü, bu olguyla kimlik kazandı. Fitzgerald'ın ünü, ‘Amerikan Rüyası’ kavramı ile doğdu ve artarak sürdü. I. Dünya Savaşı sonrası dünya Amerikan kültürü ile büyülenirken ve bunun bir sonucu olarak ‘Amerikan Rüyası’ hızla etkisini gösterirken, Fitzgerald'ın da bir yazar olarak ünü artmaya ve yayılamaya başladı. Fitzgerald, ‘Amerikan Rüyası’nı işledi, bu kavram onun konusuydu (Hook 3−4). 38 3. BÖLÜM 3.1. THIS SIDE OF PARADISE (1920) Bir ideali gerçekleştirme arayışında olan bir gencin, Amory Blaine’nin öyküsünde Fitzgerald, bakış aşısını şekillendiren ve tarzını belirleyen tema ve karakterleri keşfetti. Bu romanı, hem Fitzgerald’ın otobiyografisi hem de toplumsal tarih olarak kabul edilir. Bunun da ötesinde, This Side of Paradise Fitzgerald’ı ‘Caz Çağı’ ile birlikte anılan bir edebi şahsiyet haline getirdi. Fitzgerald, This Side of Paradise’ı yazarken iki şey yapma girişiminde bulunuyordu: Ne tür bir yazar olmak istediğini keşfetmek ve nasıl bir insan olduğunu araştırmak. Kendisinin bir yazar ve insan olarak nerede olduğunun tatmin edici bir yanıtını yaşamının geri kalanında da aradı. Profesyonel bir yazar olarak bağımsız ve tarafsız olmak, yaşamın kontrollü bir gözlemcisi olmak istiyordu. Bir birey olarak ise, özellikle de Zelda ile evlenmesinden sonra, yaşamını sınırlara takılmadan, her yönüyle dolu dolu sürdürme gereği duydu. Sonuç, Fitzgerald'ın tam olarak hiçbir zaman üstesinden gelemediği, sanat ve yaşamın gerektirdiği şeyler arasındaki müthiş gerilim oldu (Hook 27). This Side of Paradise, Amory Blaine’nin varlıklı ve şımartılmış çocukluğunu ve okul yaşamını, Princeton’daki eğitimini ve yaşamındaki romantik düş kırıklıklarını anlatır. ‘Romantik egoist’ olan Amory, geniş olanaklarının farkındadır ve onu harika bir kaderin beklediğine inanır. Amory’nin, kendisini gerçekleştirme yolunda etkisi altında kaldığı başlıca üç unsur, gelenekler, kadınlar ve paradır. Bu üç unsurdan her biri onu düş kırıklığına uğratırken aynı zamanda hedefine daha da yaklaşmasına aracılık eder. Kolejden kovulması ve sevdiği kadının onu reddetmesi sonuçta Amory’nin, düşlerin, isteklerini karşılamaya yetmediğini anlamasını sağlar ve yaşama karşı gittikçe daha bir ümitsiz olur. Ancak bu onun kendisine olan inancını yitirmesine neden olmaz (Pelzer 35). Güzel Rosalind, beş parasız Amory Blaine ile neden evlenemeyeceğini açıklamaya uğraşırken, Amory ona varlıklı biri olan Dawson Ryder ile evlenip evlenmeyeceğini sorduğunda Rosalind’in yanıtı şu olur: ‘Bunu bana sorma, biliyorsun ki ben bir bakıma yaşlıyım. Bir bakıma da, daha küçük bir kızım. Gün ışığını, güzel eşyaları ve keyif sürmeyi severim, 39 sorumluluktan ise korkarım. Tabak çanağı, mutfağı ve süpürgeyi düşünmek istemem. Yazın yüzdüğümde bacaklarımın bronzlaşıp bronzlaşmayacağını düşünmek isterim’ (Fitzgerald, This Side of Paradise 178). Fitzgerald'ın ilk romanı, onun daha sonraki yapıtlarında değişmeyen temaları oluşturacak olan gözlemlerin anlatıldığı bir romandır. Genç Amory popüler ve güçlü olmayı her şeyden çok ister. Daha sonra, istediğinin hayranlık duyulan bir kişi olmak ve hata aşkı bulmak değil, insanlar için gerekli olmak, yeri doldurulamayan biri olmak ve insanlara güven duygusu vermek olduğunu keşfeder (Kahn 62). 3.1.1. Olay Örgüsü, Karakterler ve Tema Fitzgerald This Side of Paradise’ın öyküsünü, her biri Amory Blaine’nin yaşamında cereyan eden önemli olayları anlatan ve birkaç bölümden oluşan iki kitaba ayırır. Bu yapının kullanılması, I. Dünya Savaşı’nın, Amory’nin yaşamını iki ayrı parçaya böldüğünü işaret etmek içindir. Ancak iki kitabın düzenlemesi de temelde aynıdır. Amory kendisini bekleyen kadere doğru gider, onu hayal kırıklığına uğratan güzel bir kadına âşık olur, hayalleri yıkılır ancak yine de sonunda kendisini toparlar ve onu ‘harika’ bir geleceğe götürecek olan bir sonraki adımını atmaya hazırlanır. Olumlu açıdan bakıldığında onun bu kişisel özelliği kararlılık ya da kendisine inanma olarak kabul edilebilir ve romanın önemli temalarından birini, Amory’nin “Egotist” (kişilik)’ten şahsiyete dönüşmesini işaret eder (Hendriksen 102). “The Romantic Egotist” başlıklı birinci kitap Amory’nin çalkantılı çocukluğuna ve Orta Batı gençliğine, hazırlık okulu ve Princeton Üniversitesi’ndeki yıllarına odaklanır. Gelişme çağında annesinin Amory üzerindeki önemi de burada açıklığa kavuşur. “Amory, Son of Beatrice” adlı ilk bölümde, Amory Blaine’nin Princeton’a kadar olan yaşamını konu alır. Bölüm, Amory’nin annesi Beatrice’in kısa bir tanıtımıyla başlar. Lake Geneva’dan varlıklı bir aileye mensup olan ve güzel bir kadın olarak betimlenen Beatrice, ailesinin zengin olmasının bütün avantajlarından yararlanarak oldukça iyi bir eğitim alır. Zarif ve çekici bir kadın olmasına karşın, Stephen Blaine adında, silik bir kişilik olan biriyle evlidir. Beatrice, 40 oğlunu hem bir anne olarak hem de bir arkadaş gibi çok sever. Özel öğretmenlerin ve okulun yanı sıra, oğluna kendi birikiminin inceliklerini öğretir. Amory’nin aldığı bu eğitim onu akranlarından farklı kılar; çok iyi bir Fransızca aksanı vardır ve daha küçükken büyük bir adam gibi davranır. Fitzgerald'ın başlıca karakterler için seçtiği isimler, Amory ve Beatrice, Avrupa geleneğinde aşkı çağrıştırır. Örneğin Amory, Fransızca’daki ‘amour’(aşk)’dan gelir. Beatrice ise, Dante’nin İlahi Komedya’sındaki kutsal idealdir. On üç yaşındayken, Myra St. Claire adında bir kızın verdiği partiye gider, ancak modaya uymuş olmak için oldukça geç kalır. Vardığında parti bitmiş ve bir tek onu bekleyen Myra kalmıştır. Myra ile bir kulübe giderler ve Amory orada romantizmini sergiler, Myra’yı etkiler ve onu öper. Bu onun bir kızı ilk öpüşüdür ve bundan tiksinir. Amory’nin Myra ile yaşadığı bu olay, onun mükemmel bir romantizm anı istediğini ancak bunu yeterli görmediğini ima eder. Bunun bir nedeni, Amory’nin kendini beğenmiş biri olması ve bencilliğidir. Bu özelliklerinin etkileri onun yakasını okulda da bırakmaz ve kolay sevilen biri olmamasına neden olur. Daha sonra Amory, sık sık aşık olur, durmadan kitap okur; okuldan hem nefret eder hem de etkilenir ve okulun etkisiyle değişir. Lake Geneva’ya, annesinin yanına döndüğünde geleneklere uymaya karar verdiğini ve yatılı okula gitmek istediğini belirtir. Bunun üzerine St. Regis’e gitmesine karar verirler ve Amory, okula kaydolmak ve Monsignor Darcy adında, annesinin tanıdığı olan bir din adamıyla tanışmak için New England’a doğru yola çıkar. Amory, St. Regis’te toplumsal ve akademik olarak sivrilmeye uğraşır. Diğer öğrenciler onun fazla kibirli olduğunu düşünürler, öğretmenleri ise onu oldukça zeki bulmalarına karşın tembel ve disiplinsiz olduğu kanısındadırlar. Bunun üzerine Amory, kendisini futbola verir ve takımın yıldızı olarak isim yapar. Amory bu okuldan sonra Princeton’a gitmeye karar verir. “Spires and Gargoyles” adlı ikici bölümde Amory’nin Princeton’daki yaşantısı anlatılır. Burada oda arkadaşları olan Kerry ve Burne Holiday ile birlikte yeni ortamlarını kurmaya başlarlar. Amory, sınıfında bir statü elde etme yolunda ilk önce futbolla işe koyulur ancak iyi bir başlangıç yapmasına karşın sakatlanması sonucunda bu girişimi sonuçsuz kalır. Bunun ardından “The Daily Princetonian” gazetesine girer. Bir süre sonra, Kerry ile durumlarını konuştuklarında sınıfın seçkinleri arasındaki yerlerini henüz almadıklarını fark ederler. Bu arada Avrupa’da 41 I. Dünya Savaşı başlar fakat Amory bu konuyla pek ilgilenmez. O, daha çok gazetede ve Triangle Club’da başarılı olmaya yoğunlaşır. Bu kulübün bir turnesi sırasında Minnesota’ya gittiklerinde, Isabelle adında oldukça çekici bir kızla tanışır ve bir gün içinde birbirlerine aşık olurlar. Amory, Princeton’a döndükten sonra mektuplaşmaya devam ederler. Triangle Club’ın turnesinde Amory’nin karşılaştığı toplumsal yapının betimlenişi, 1920’lerin anlatıldığı önemli bir bölüm işlevi görür. Fitzgerald, bu dönemde cinsellik ile ilgili gevşemekte olan gelenekleri bu kısımda anlatır. Amory’nin Isabelle’le olan deneyimi de yeni etkileşim ve ilişki tarzlarını yansıtır. Amory profesörlerinin öğrettikleriyle pek ilgilenmez onu asıl ilgilendiren şey, ünlü ve popüler olmaya giden en hızlı yoldur (Stavola 81). Gazetede bulunmasının bir sonucu olarak, kampüste artık elit kesimden biri olma yolundadır. Toplumsal özelliklerini iyi kullanır ve önde gelen kulüplerden biri olan Cottage’a kabul edilir. Kendi kendine düşünürken, daha önceki mutlu günlerini, örneğin Alec Connage, Dick Humbird ve Kerry ile geçirdiği güzel günleri anımsar. Amory, Dick Humbird’e hayrandır. Dick’in yürüyüşü, konuşması ve tavırları onu oldukça etkiler. Dick’in ‘yeni para’ sahiplerinden ya da yeni zenginlerden biri olduğunu ve köklü elit kesimden olmadığını öğrendiğinde bile bu hayranlığından bir şey kaybetmez. Dick’in bir otomobil kazasında öldüğünü ise, arkadaşlarıyla New York’ta bir partiye gidip döndükten sonra öğrenir. Dick, Amory’nin olmayı istediği hemen her şeyi temsil eder ve onun ölümü romanın sonuna dek Amory’nin peşini bırakmayan bir hayalet şeklinde etkisini sürdürür. Bu olay Amory’nin yaşamın kısa oluşu ve ölüm gerçeği ile yüzleşmesini sağlayan ilk olaydır. Amory’nin idealindeki insan da Dick’in ölmesiyle yok olur. Onun başarıya bakış açısı bu olayla değişir. Gerçek başarının kendini tanımaya dayanan güçlü bir kimlik gelişimine bağlı olduğunu yavaş yavaş anlamaya başlar (89). Bu acı olaydan bir süre sonra, Isabelle, Amory ile mezuniyet balosuna katılmak üzere Princeton’a gelir. Birbirlerine deliler gibi aşıktırlar ve Amory, Isabelle’in ailesini ziyaret etmek için Long Island’a gider. “The Egotist Considers” adlı üçüncü bölüm Amory’nin, Isabelle’i kucaklarken gömleğinin Isabelle’in boynunu acıttığı ve iz bıraktığı sahneyle başlar. Bu olay bir münakaşaya neden olur ve Isabelle, Amory’yi tamamen ben merkezli olmakla suçlar. Amory gerçekte birlerine aşık olmadıklarını anlar ve ilişkileri 42 başladığı gibi aceleyle biter. Amory, kendisini tıpkı Princeton sosyetesindeki rolüne kaptırdığı gibi, aşık rolüne de kaptırır. Bu onun toy oluşunu belirtir. Önceki dönemden bir dersten başarısız olan Amory, bütünleme sınavına girmek için okula erken döner. Ancak sınavı geçememesi, gazeteden ve kampustaki toplumsal kazanımlarından uzaklaşması anlamına gelse de ders çalışmaz ve o dersten kalır. Toplumsal başarı elde etmeye kendisini fazla kaptırdığına karar verir ve sınavda başarısız olmakla ‘gerçek Amory’yi’ yeniden keşfettiğine inanır. Amory’nin babası ölür ve o, babasını cenazesine katıldığında içinde hiçbir duygu hissetmez. Onu asıl ilgilendiren ailesinin kötüye gitmekte olan ekonomik durumudur. Bu durum onun bencil yapısını vurgular. Doğuya geri döndüğünde Monsignor Darcy’yi New York’ta ziyaret eder. Darcy ona “kişilik” ile “şahsiyet” arasındaki farkı anlatır. Yaşamdaki deneyimlerin şahsiyete bir etkisi olmadığını açıklar ve onu yaşamda kendisine yeni bir şans vermesi yönünde ikna eder, Amory ise kendisini yenilenmiş gibi hisseder. New York’a yaptığı gezilerden birinde Amory ve sarhoş bir arkadaşı, iki kızla çıkarlar. Kızlardan birinin evindeyken Amory, “şeytanın” ya da bir hayaletin ona baktığını zanneder. Korkuyla sokağa fırlar ve hayaletin onu izlediğine ya da kendisinin hayaleti izlediğine inanmaya başlar. Yere düşer ve Dick Humbird’ün yüzünü görür. Kolejde kendini göstermeye başlaması, edebiyat çalışmalarının getirdiği başarı ve Triangle Clup için yaptıkları sonucu elde ettiği statünün keyfini çıkarması yine birinci kitapta anlatılır. “Narcissus Off Duty” adlı bölümde Amory’nin orduya katılışı ve bunun Amory üzerindeki etkileri, yeniçağın bir ürünü haline gelişi, yeni bir kuşağın temsilcisi oluşu, köklerinden ve geçmişinden koparılma veya kopma süreci Amory’nin değişimini anlatır (Pelzer 37). Amory son sınıftayken, alt sınıftan bir çok öğrencinin, bir çeşit protesto olsun diye üye oldukları kulüplerden istifa etmeyi düşündüklerini öğrenir. Burne Holiday’le konuştuktan sonra ne kadar boş ve amaçsız birine dönüştüğünü fark eder. Burn, Amory’nin sönmek üzere olan entelektüel yönünü yeniden canlandırır. Amory, Burn’ün yolundan giderek, Cottage Club’a tuhaf misafirler getirip karışıklık ve rahatsızlık çıkarmaya çalışır. Monsignor Darcy, Amory’den fakir ve dul bir yakınını ziyaret etmesini ister. Amory, Darcy’nin akrabası olan Clara’yı bulduğunda oldukça şaşırır çünkü Clara, yoksul ve bakımsız 43 bir kadın gibi görünmez ve hatta Amory onu beğenir ve ona aşık olur. Clara ise, Amory’i beğenmesine rağmen onu sevmediğini söyleyerek reddeder. Savaş Amerika’ya sıçrar ve erkekler gönüllü olarak yazılmaya başlarlar. Amory ve bir çok arkadaşı şiddetin sorumlusunun kim olduğunu bulmak için savaşa katılmak üzere yola çıkarlar. “Interlude − Mayıs 1917 − Şubat 1919” başlıklı kısa bölümde Amory’nin savaş günleri iki mektupla anlatılır. Mektuplardan biri Monsignor Darcy’nin yazdığı ve Amory’nin savaşa katılmış olmasını, cesaretini ve onda gördüğü iyi özellikleri anlattığı mektuptur. Interlude (ara) ifadesiyle Fitzgerald, savaşı bir anlamda Amory’nin yaşamında yer alan bir boşluk ya da ara olarak nitelendirir. Bu bölümdeki mektuplardan ikincisini ise Amory, Almanya’dan yazar ve mektupta annesi Beatrice’in ölümünden ve mirasının yarısını kiliseye bıraktığından söz eder ve annesini, mirası kendisine bırakmadığı için suçlar. Bunun dışında, Avrupalıların, özellikle de İngilizlerin önde gelenlerinin siyasete girmeye, Amerikalıların ise yalnızca para kazanmaya çalıştıklarından şikayet eder. Savaşın bitmesini ister ancak savaştan sonra ne yapacağı konusunda tam bir çıkmazdadır. Bu kafa karışıklığı ve kararsızlık içinde adeta kendisini kaybeder, bir başka deyişle “yitiktir”: Ne yapacağımı bilmiyorum fakat politikaya girme yönünde belli belirsiz bir emelim var. Kırk yıl önce bile politikada iyiydik ancak biz büyük paralar kazanmak ve gösteriş yapmak üzere yetiştirildik. Bazen ‘keşke bir İngiliz olsaydım’ diyorum; Amerikan yaşam tarzı, lanet olasıca şaşkın, aptalca ve sağlam (Fitzgerald, This Side of Paradise 148). İkinci kitapta Fitzgerald “kişilik eğitimini” detaylandırır. İkinci kitabın “Debuntante” adlı ilk bölümünde anlatım daha çok bir tiyatro oyununu çağrıştıran karşılıklı konuşma cümleleri şeklindedir; zaman ve mekan tasvir edilir: “Aylardan şubattır. Mekan, New York’ta, 68. caddede, Connage’lerin evinde, bir genç kızın şık döşenmiş geniş bir yatak odasıdır” (153). Sahnenin tanıtılmasından ve annesinin, kız kardeşinin ve erkek kardeşinin yorumlarından, Rosalind’in güzel olmakla beraber, bir bakıma saflığını yitirmiş ve ben merkezli bir kişilik olduğu anlaşılır. Bir genç kızın, Alec’in kız kardeşi Rosalind Connage’ın sosyeteye girişinin anlatıldığı bu sahneye Amory de katılır. Amory yanlışlıkla Rosalind’in odasına girer ve ardından ikisi sosyeteden insanlara özgü kuralların geçerli olduğu karşılıklı bir konuşmaya 44 dalarlar. Birkaç dakika sonra geçtikten sonra da öpüşürler. Rosalind, okulundan kovulduğunu ve şimdiye dek bir düzine erkekle öpüştüğünü, muhtemelen bundan sonra da, bir o kadarıyla daha öpüşeceğini övünerek söyler. Amory, odadan çıkarken Rosalind’i tekrar öpmek ister fakat Rosalind, konuşmayı kendisinin kazandığını söyleyerek onun bu isteğini reddeder. Rosalind’in annesi yeniden sahneye çıkar. Kızına, Dawson Ryder gibi varlıklı bir adamı ayartmanın yollarını anlatır ve bu kurallara uymasını telkin eder. Birkaç saat sonra Rosalind, eski bir aşığını kovar, Dawson’la buluşur ve daha sonra da Amory’ye aşık olur. Roman bu aşamada düz anlatım şekline döner ve iki aşığın geçirdiği birkaç ayı anlatır. Amory, Rosalind’i memnun etmeye yetecek kadar para kazanmak için bir reklam ajansında işe girer. Roman karşılıklı konuşma cümleleri anlatımına geri döner ve Rosalind’in annesi, kızının zengin bir adamla değil de Amory ile çok fazla zaman geçirmesinden yakınır. Amory, oldukça bezgin ve bitkin bir görüntüyle sahneye girer. Rosalind, Amory’ye karşı hissettiklerinin verdiği acıyı hissetse de ilişkilerini bitirmek istediğini, zengin bir adamla birlikte olması gerektiğini çünkü yeterli paraları olmadan yaşarlarsa Amory'nin sevdiği kadın olamayacağını söyler. Amory sonunda yenilgiyi kabul edip ayrılmak zorunda kalır. Rosalind’in genel tavırları, dönemin ‘zamane kızı’ tariflerine uyar. Fitzgerald, paranın ilişkiler üzerindeki etkilerini de böylelikle irdelemiş olur. Kendini beğenmiş ve bencil bir kadın olan Rosalind Connage, sonuçta Amory’yi hayal kırıklığına uğratır. Rosalind’in güzelliği ve arzuları her şeyden daha önemlidir ve o, bu arzularını elinin tersiyle bir kenara itmeye hazır değildir. Reddedilmesinin bir sonucu olarak, Amory kendisini içkiye verir ve daha sonra teselliyi arkadaşı Tom’la yaptığı edebiyat tartışmalarında arar ancak daha da derin bir boşluk duygusuna kapılır. “Experiments in Convalescence” başlıklı ikinci bölümde Amory’nin teselliyi içkide aradığı ve üç hafta süren dönem, “İçki Yasağı Kanunu” (Prohibition Amendment) ile sona erer. Artık alkollü içecekleri bulmak o kadar kolay değildir. Fitzgerald, dönemin olaylarının kahramanı üzerinde etkilerini ortaya koyarken toplumun geneli için de fikir verir (188). Amory buna pek üzülmez ve kendisini yeniden okumaya ve edebiyata verir. Monsignor Darcy’nin bir arkadaşı olan Mrs. Lawrence ile bağlantı kurar ve bu kadın, Amory’nin yaşama yeniden dönmesini sağlar. Amory, yitirdiği gençlik yılları ile ilgili kısa da olsa bir şeyler yazmaya çalışır. Darcy’yi ziyaret etmek için Washington’a gider ancak onu orada 45 bulamayınca Maryland’de bir akrabasını yanında kalmaya gider. Orada Eleanor ile tanışır. “Young Irony” adlı üçüncü bölümde Amory’nin Eleanor’la yaşadığı ilişki anlatılır. Eleanor’un, Maryland’de büyükbabası ile yaşadığından söz edildikten sonra, ilk tanıştıkları zamana geri dönülür. Eleanor, Amory'nin korktuğu hemen her şeyi temsil eder: cinsellik, materyalizm, sınırsız romantik arzular, kontrolsüz ihtiras (Stavola 99). Amory ve Eleanor’un birçok ortak özellikleri vardır ve birlikte uzun zaman geçirirler. Amory’nin, Maryland’den ayrılmasından önceki gece, Eleanor’la kayalık bir yerde ata binerler. Tehlikeyi seven Eleanor, atını dörtnala uçuruma doğru sürer. At uçuruma düşmeden hemen önce kendisini attan yere atan Eleanor kıl payı kurtulur. Bu olayın soncunda ilişkileri bozulur ve Amory New York’a döner. Eleanor da tıpkı Clara gibi güçlü ve bağımsız bir yapıya sahiptir ve kendisini bir erkeğe adayamaz. İkinci kitabın dördüncü bölümü “The Supercilious Sacrifice” adını taşır. Bu bölümde Amory, Atlantic City’dedir. Yaşadığı olayları düşünüp deniz kıyısında otururken Alec onu bulur. Yalnız kalmak isteyen Amory'yi kaldığı otele götürmekte ısrar eder ve sonunda Amory onunla gider. Amory otelde uyurken, oteli basıp, evli olmayan bir çifti arayan dedektiflerin gürültüsüyle uyanır. Otelde bir kızla olan Alec’i kurtarmak isteyen Amory, suçu üzerine alır ancak sonuçta onu hapse gönderecek bir suç olmadığına karar verilir. Amory, New York’a döndüğünde, otelde Alecl’e birlikte olan kızın ve kendisin fotoğrafını bir gazetede görür. Bu haberin hemen üstünde ise, Rosalind ve Dawson Ryder’in nişanlandığını ilan eden bir yazı vardır. Aradan bir süre geçtikten sonra, Monsignor Darcy’nin ölüm haberini veren bir telgraf alır. Bölüm, Amory'nin tamamen yalnız kaldığı ve aldığı bütün destekleri kaybettiği bir durumda biter. “The Egotist Becomes a Personage” adlı beşinci bölümde Amory eski iyimserliğini kısmen de olsa yeniden kazanır. Amory, New York’tadır ve yaşamında ilk kez de olsa fakir insanları düşünür ancak onlardan tiksindiğini fark eder. Kendi kendine konuşur ve değişik konularda sorular sorup cevaplarını arar, derin düşünceler içindedir. Dünyada bir labirentte olduğu kanısına varır. Darcy’nin cenazesinde bulunduğu sırada, insanlara yardım etmek ve onları korumak için kendi kendine bir karar alır. Daha sonra Princeton’a doğru yola çıkar. Parası olmadığı için yürüyerek gider. Yolda onu, başlangıçta tanımadığı fakat sonradan, savaşta ölen bir arkadaşının babası olduğunu öğrendiği zengin bir adam, otostop yapan Amory’yi 46 arabasına alır ve iki adam birbirlerini hiç tanımamalarına karşın siyaset, ekonomi ve ahlak üzerine konuşurlar. Amory insanların parayla ilişkileri üzerine bir sürü şey söyler, kapitalizmi yerden yere vurur. Kendi kuşağının önceki kuşağa karşı hissettiği bütün hayal kırıklıklarını anlatır. Pelzer’e göre bu konuşma, onun kendisini olduğu gibi kabul etmesine yardım eder. Ve böylelikle, bir kez daha, vahşi dünyada yerini almaya hazırdır (38). This Side of Paradise’ın olay örgüsü hem düz hem de daireseldir. Bir yandan Amory’nin çocukluğundan yetişkinliğine doğru bir anlatım vardır. Öte yandan Amory’nin yaşamının iki evresi, yaşadığı hayal kırıklıkları onu iyimserlikten kendini yeniden ispatlamaya götüren süreci anlatır. Bu dairesel anlatım hem Amory’nin özünü korumasını hem de gelecek yaşantısının yapısını gösterir. Hem tarz hem de yapı olarak This Side of Paradise, Fitzgerald’ın çıraklık romanıdır. Fitzgerald hem teknik ustalığını hem de amacının ciddiyetini göstermenin mücadelesini verir. Örneğin edebi tarzda ustalığını göstermek için şiire, mektuba ve hatta düzyazı şeklinde olan üç perdelik bir tiyatro oyununa benzeyen bir kitap oluşturur. Romanın tarzı zaman zaman sinematik bile kabul edilebilir. Bu değişik anlatım stratejilerinin etkisi romanın, şaşırtıcı derecede orijinal ve coşkulu olmasını sağlar ve bu da hem Fitzgerald’ın hem de kahramanının kendinden fazlasıyla emin olduğunu gösterir. Ayrıca zaman ve yer ile birebir örtüşen gençlik coşkusunu da anlatır. Amory Blaine’nin yaşam öyküsü her şeyden öte bir değişim döneminde yer alan keşfin ve yeniliğin öyküsüdür. Onun yaşamı Amerikan tarihinde ‘Caz Çağı’ olarak bilinen dönemin yaşam tarzının bir örneğidir (39). Bütün teknik özelliklerinin yanısıra This Side of Paradise, anlatım şekli olarak geleneksel bir tarz olan ‘Bildungsroman’ ∗ , çıraklık veya gelişim romanı olarak kabul edilir. Yayınlanmasından bu yana This Side of Paradise aynı zamanda ‘Caz Çağı’nın’ bir tarih kaydı olarak da görülmektedir. This Side of Paradise bir Davranış romanıdır. ∗ ∗ Bu romanda Fitzgerald, 20’lerin ‘Caz Çağı’ olarak bilinmesini ∗ Bildungsroman: Alman yazar Goethe’nin Wilhelm Meister’s Apprenticeship (1796) adlı romanıyla ortaya çıkan, genç bir şahsiyetin, genellikle ergenlik çağından olgunlaşmasına doğru içsel gelişimini anlatan edebi tür. ∗∗ Davranış romanı: Toplumun bir kesitinin belirli bir zamanda ve yerde gelenek ve davranış biçimlerini anlatan edebi tarz. 47 sağladı. Otomobil, İçki Yasağı, Zamane Kızı, çağın yeni kadını ve erkeği ve yeni neslin davranış ve yaşam tarzındaki derin değişim romanda belirgin bir şekilde anlatılır. Roman birçok ciddi konuyu içerir: zenginlik, sınıf, gelenek, şöhret, romans, gösteriş, başarı, kibir, bencillik, siyaset ve din (40). Öyküde paranın yanı sıra, toplumsal statü de önemli bir yer tutar ve bu da kişilik gelişiminde tipik bir Amerikan kısır döngüsünü yansıtır. Amory, okulda büyük adam olmak arayışıyla yola çıkar ve popüler olma düşüncesi ön plandadır. Ancak, elit tabakaya ait olabilmek, bir üst sınıfa atlayabilmek için zengin olması gerekir. Ailesi maddi gücünü kaybettikten sonra, o da Rosalind’i kaybeder. The Great Gatsby’de olduğu gibi, ‘Amerikan Rüyası’, kahramanın başarıyı para ve popüler olmada araması sonucunda gerçek anlamını yitirir. Ancak bu durum bir bakıma Amory’nin bu tür maddi heveslerden kurtulup kendisi için daha önemli olan iç mücadelesine odaklanması açısından olumlu bir etki olur (Hendriksen 105). Karmaşa içindeki dünyadan gençliğin sözcüsü olarak seçilen Amory Blaine, 20. yüzyıl düşlerine ve ideallerine temel oluşturan açlık korkusunu ve başarıya tapmayı öğrenir. Fitzgerald’ın ‘bildungsromanı’nın odağında yer alan Amory Blaine birçok açıdan yazarın ikinci benliği görevi yapar. Yazarın kendisi de romanın yayınlanmasından sonra “benim ve hayal gücümün tarihi” şeklinde bir ifade kullanmıştır (Pelzer 41). Amory’nin gençlik yıllarını iki önemli kişi şekillendirir: Annesi ve Monsignor Thayer Darcy. İkisi de Amory’nin bencillik duygularını besler. Bir başka deyişle ikisi de Amory’de kendi “ben” anlayışlarını gerçekleştirmek isterler. Beatrice O’Hara Blaine, oğlunun romantik altyapısını oluşturur ve onun davranışlarında itici güç konumundadır. Amory, Beatrice’den oldukça özel bir eğitim alır. Amory, Princeton’dan ayrıldıktan sonra, ‘koleje gitmiş olmasına rağmen iyi bir eğitim alabildiğini’ ifade eder (Fitzgerald, This Side of Paradise 249). O dönemde kolej, bir eğitim kurumu olmaktan çok, toplumsal bir kulüp olma özelliği taşıyordu. Gençlik, yaşıtlarının etkisiyle en prestijli kulüplere girmeye zorunluymuş gibi bir his duyardı. Kolejde derecelerin yüksek olması da önemliydi ancak bu ikinci planda gelirdi. Amory, tıpkı ‘Amerikan Rüyası’nın maddi yönlerinin tuzağına düştüğü gibi, toplumsal statü edinmenin, çok tutulan gruplara girme ile ilgili tuzağına da düşer. Monsignor Darcy ise Amory’nin ergenlik ve ilk yetişkinlik dönemini şekillendirir ve 48 onun düşüncelerini açıklığa kavuşturmasına yardım eder. Öte yanda Amory’nin babası sadece bir gölge gibidir ve öykünün ortalarında ölür (Hendriksen 104). Fitzgerald, Princeton’un o dönem gençliği açısından taşıdığı önemi kahramanı aracılığı ile anlatır: “… Ancak onu en çok çeken, parlak renkli atmosferi ve Amerika’daki en güzel taşra kulübü olarak edindiği, insanı cezbeden ünüyle Princeton oldu” (This Side of Paradise 40). Amory'nin büyük düşü, sevdiği kadınlarda gördüğü ideal güzellik ile bağlantılıdır. Sevdiği kadınların her biri, Amory'nin benliğinin bir yönünü temsil eder ve böylelikle onların her birine ulaşması onun arayışının yapısını ve romanın da temasını vurgular. Edebiyat eleştirmeni Richard Lehan’ın da belirttiği gibi, This Side of Paradise “yanlış idealler peşinde kaybolmuş bir gençlik ile ilgilidir” (Pelzer 44). Roman, hayal kırıklığı ve yabancılaşma, yerleşik kurallara, toplumsal yapıya, sisteme isyan ve kayboluş, bunlarla birlikte değişim temasını işler. Amory, kendi isyanı ile birlikte, ait olduğu kuşağın çığlığını da seslendirmek, şu sözleri sarf eder: Huzursuzum. Benimde içinde bulunduğum kuşağın tamamı huzursuz. En zengin olanların, eğer isterlerse en güzel kızı kaptığı, geliri olmayan bir sanatçının, yeteneklerini bir düğme üreticisine satmak zorunda kaldığı sistemden bıktım. Daha kötü bir konumda olamazdım. Toplumsal bir devrim beni zirveye oturtabilirdi. Elbette bencil biriyim. Çoktan eskimiş sistemde, kendimi sudan çıkmış bir balık gibi hissediyorum. Belki de, kolejde iyi bir eğitim alan iki düzine insanın arasındaydım; ancak onlar, iyi eğitim alan, düz kafalı, futbol oynayan birini seçeceklerdi ve ben bu nitelikleri taşımıyordum, çünkü bazı aptal, yaşlı adamlar, hepimizin matematiğin konik bölümünden yararlanmamız gerektiğini düşünüyorlardı. Ordudan tiksindim, iş yaşamından tiksindim. Değişime aşığım ve bilincimi öldürdüm (Fitzgerald, This Side of Paradise 249). Amory’nin sevdiği kadınlara ulaşmada sürekli başarısız olması, yaşamının diğer aşamalarının ötesinde, olgunlaşma yolunu çizer. Amory’nin ilk gerçek aşkı olan Isabelle’e ulaşmak onun düşlediği asıl şey değildir, bu, Amory'nin hayal gücünün bir yansımasıdır ve Isabelle’e ulaşmak, Amory’ye istediğini elde etme 49 duygusunu yaşatmaz ancak Isabelle’in ulaşılamaz olduğunu gösterir. Amory'nin bir başka güzel kadına, Rosalind Connage’a, olan aşkı ise onun rüyası gibi gelip geçici olduğu gerçeğini ona hatırlatır. Fitzgerald, Amory'nin Rosalind’i elde etme arayışını vurgulayarak, belki de, genç egoistinin düş ve ümitlerinde yaşadığı iniş çıkışları kaydetmek için absürd ve zekice bir tiyatro oyunu oluşturur (Pelzer 45). Rüyalarını süsleyen kadın olmadan Amory hiçbir şeye inanmaz: Ne dine, ne siyasete, ne kahramanlara, ne ilerleme idealine ne de bir gün kendisinin, olmayı hayal ettiği farklı insan tiplerine. Amory, bu ruh haliyle, Eleanor Savage adında, tehlikeli güzelliği Amory için ulaşılması gereken başka bir ideali oluşturan bir kadınla flörtlerine devam eder. Amory ve Eleanor birlikteyken birbirlerinde “şeytanı görürler” (46). Onlar tehlikeli bir biçimde, aşırı bencilliklerinin kendi kendilerini yok etmesi derecesinde yakındırlar. Açıkça görüldüğü gibi, Amory'nin arzularını güzel bir kadın idealiyle birleştirmesi yanlış bir yoldur. Onun için yaşama anlam katan, ideal peşinde koşmaktır. Bu hem Amory’nin hem de romanın yapısını ve rotasını oluşturur: Hayal etmenin gücü, gençlik idealizmi ve insanın yanlış düşler peşinde koşarak yaşamını boşa harcaması. Amory, sonunda ona işkence çektiren ve onun idealizmini kötü yöne sürükleyen düşünceyi anlar ve Amerikan yaşam tarzında bir çok değişikliği anlatan dönemin sonuna doğru giderken, savaş sonrası kuşağın duruşunu şu sözlerle açıklığa kavuşturur: Görüyorsun ki herkesin oraya buraya atacağı bir pelerini var. Sıradan düşünen kişiler, Plato’nun ikinci sınıfı, Viktorya dönemi düşünce tarzıyla iç içe geçmiş romantik şövalyeliğin kalıntılarını kullanıyor ve kendimizi entelektüel olarak gören bizler, bunu bir başka yönümüzmüş gibi göstererek, parlak zekamızla bir ilgisi yokmuş gibi yaparak gizleriz; bunun bir kurbanı olmaktan bizi kurtardığını anlamış gibi yaparız. Fakat gerçek şu ki, cinsellik bizim en masumane düşüncelerimizin tam ortasındadır, cinsellik bize o kadar yakındır ki ileriyi görmemizi engeller (Fitzgerald, This Side of Paradise 214). This Side of Paradise’ın sonunda, Amory’nin son görüntüsü, kollarını sonsuz evreni kucaklamak için açması, bir bakıma Gatsby'nin ölüsünün havuzda yüzen şekline benzer. Kendisini gerçekleştirme ile ilgili bir iç hesaplaşma yaşayan ve 50 bencilliğinin farkına varan Amory, romanın son satırında artık kendisini tanıdığını iddia eder (Kahn 63) ve roman onun şu cümlesiyle biter: “Kendimi tanıyorum fakat hepsi bu” (Fitzgerald, This Side of Paradise 245). 3.1.2. Romandaki Semboller Amory’nin ideal peşindeki arayışı değişen bir dünya düzeninde sürer. Ancak yine de kaybolan geçmişin izleri, romanla birlikte akla gelen hayalet sembolü This Side of Paradise’ı etkisi altına alır. Amory’nin geçmişin varlığı ile ilk karşı karşıya kalışı onun yaşamını ve aklını ele geçiren hayaletler ile ilgili kararsızlığını açıklar. Amory kendisini Asia adlı bir kadınla bir otel odasında bulur, orada içinde bulunduğu ruh halinin de etkisiyle, bir otomobil kazasında ölen Dick Humbird’ün imgesinde, kendi aşırılıklarının acınacak bir kurbanı olduğunu anlar. Dick Humbird’ün hayaleti iyi ve kötünün tuhaf bir birleşimidir. Bu hayalet bir bakıma genç kuşağın aşırılıklarını, zevk ve eğlencenin çekici gücünü ve kurallara ya da geleneklere uymayı reddedişi temsil eder. Öte yandan garip bir şekilde bir tür bilinç fonksiyonu üstlenir. Dick Humbird’ün hayaleti Amory’nin geçmişe dönüp bir bakmasını sağlayan benliğinin derinliklerinde bulunan ahlak duygularını uyandırır. Amory ve onun Princeton’dan sınıf arkadaşları yaşamlarını etkisi altına alan hayaletler ile ilgili şakalar yaparlar. Ancak sonunda Amory, mevcut korkuların önceki yaşantıların bir sonucu olduğu sonucuna varır. Henüz açıklığa kavuşturamadığı ise, insanoğlunun ve kendisinin bir hayaletten çokta farklı olmadığı yönündeki inanışıdır (Pelzer 47). This Side of Paradise’taki hayalet geçmişten bir iz, geleceğe dair bir imaj ve kaybolan insanlığın sürekli bir hatırlatıcısıdır. Ancak Amory'nin hayaletin önemi ile ilgili son yaklaşımı, Fitzgerald’ın kahramanının içindeki ve romanının merkezindeki kararsızlığı belli eder. Amory'nin düşünceleri, köklerinden kopmuş ve kendisini maddi başarıya adamış olan yeni bir kuşağın kötümserliğini anlatır. Romanın merkezinde yer alan Princeton ise sembollerin sembolü olarak kabul edilebilir. Fitzgerald, bu kurumu yalnızca bir yer olarak değil, kendi evreninin merkezi olarak işler. Princeton, Fitzgerald'ın yaşadığı dünyayı ve 20. yüzyılı yorumlamak için kullandığı yeni, dinsel, ulusal, mimari ve toplumsal bir konudur. Romanın ve öykünün önemli bir kısmında Princeton’un oldukça romantik 51 bir mekan olduğu izlenimi vermek için şiirsel bir dil kullanılır. Örneğin mimari yapısı, insana ilham veren bir unsur olarak tanıtılır. Bahar günleri, kampusu cennet gibi bir yere dönüştürür. Öyle görünüyor ki Fitzgerald, kampüsün ruhunu, kendi derin ve kişisel düşünceleri ile birleştirir (Arsdale 39,41). 3.1.3. Romanın Yayınlanması ve Yankıları Fitzgerald ilk romanını, daha önce yazmış olduğu öykülerinden ve The Romantic Egoist adlı yayınlanmayan bir romanının taslağından geliştirdi. 26 Mart 1920’de yayınlanan This Side of Paradise 24 saat içinde satılıp tükendi ve bu o dönemde büyük bir başarı demekti. Ticari başarısının yanı sıra, edebiyat açısından bir dönüm noktasıydı çünkü yeni bir yazarın, yeni konuları farklı bir üslupla anlattığı ancak geleneksel edebi tarzları da kullandığı bir romandı (Stavola 77). This Side of Paradise, I. Dünya Savaşı’nın ardından yaşanan hayal kırıklığını ve ‘Caz Çağı’nın özünü oluşturan her şeye isyan duygusunu iyi yakalayan bir romandı. Fitzgerald, This Side of Paradise’ta, anlatım olarak tam bir ustalıkla olmasa da, onun için gerekli olan temaları yakalamıştı. Amory Blaine, Fitzgerald'ın diğer romanlarındaki kahramanlarının babası denilebilecek bir rol üstlendi, Amory’nin ikilemleri aynı zamanda Fitzgerald’ın diğer yapıtlarında ele aldığı temaların habercisi oldu. Fitzgerald'ın ‘kardeşlerim’ dediği, Amory Blaine’den Dick River’e bütün erkek kahramanları, bir kuralı şekillendiriyor veya bir inancı destekliyorlardı ve daha da önemlisi, bu karakterlerin hepsi, Amerikan Püriten mirasının toplum ve bireyler üzerindeki sınırlandırmalarını ve baskılarını hissediyorlardı. Nick Carraway gibi, I. Dünya Savaşı öncesindeki Amerikan yaşam tarzının ahlak kurallarını baz alan, kendi iç kuralları olan erkeklerdi. This Side of Paradise, Amerikan gençliğinin, iyi ve kötü arasında gidip geldiği bir roman olarak kabul edildi. Çoğunlukla, ‘doğru ve yanlış’ davranış yargıları cinsiyete dayalı davranış olarak görüldü. Kötülük cinsellikle birlikte tanımlandı. Amory, kafasında kadınları bir ideale dönüştürdü ancak onlara ulaştığında bu masumane hislerini sürdürmesinin zor olduğunu fark etti. Amory’nin kadınlara yönelik hisleri, Nathaniel Hawthorne’dan bu yana Amerikan edebiyatında sıkça kullanılan Püriten zihniyetin bir ikilemi olarak görüldü (Kahn 52−53). Eleştirmenler, romanın aşırı duygusal unsurlar içermesi ve kontrol eksikliği olmasına 52 ve bir çok dilbilgisel hata bulunmasına karşın, orijinalliğini, canlılığını ve tarzını beğeniyordu (Pelzer 36). This Side of Paradise’ın ilk eleştirmenlerce orijinalliği kadar beğenilen bir başka niteliği de gerçekçiliği idi. H. L. Menken, romanın “gerçekten şaşırtıcı bir ilk roman olduğunu, yapısal anlamda özgün bulduğunu” belirtir. Irene ve Allen Cleaton ise, romanın “soluk soluğa okunmasının nedeninin, dönemin gençliğinin isyan duygularını yansıtan bir çığlık olduğu” iddiasında bulunur (Hendriksen 5). Gençliğin ikna edici tarihinin, bir genç tarafından yazılışı başarılı oluşundaki etmenlerden bir başkasıydı. 1920’lerde birçok okuyucu ve eleştirmen Amory’nin sözlerini ve derin düşüncelerini sürükleyici olarak buluyordu (Roulston 31,39). Romanı okuyan herkes, Amory Blaine’nin kendisini anlattığını hissetmiyordu belki ama, romanın kahramanının, içinde yaşadığı dünyanın değiştiği düşüncesi, dönemin hassas duygularını, insanların değişen yaşantılarını isimlendirememeleri ile ilgili hislerine tercüman oldu . James E. Miller, This Side of Paradise ile ilgili olarak şu yorumu yapar: “Romandaki belirsiz ve karmaşık amaçlara karşın, cinsellik, toplumsal ve edebi huzursuzluk gibi konular, dönemin yapısını açıkça ortaya koyar” (Stavola 73). 3.1.4. Feminist Yorum ve Değerlendirmeler Amorf Blaine’nin dünyası erkek egemen bir dünyadır ve kadınlara ikincil roller verilir. Kadınlar Amory’nin yaşamında önemli bir yer tutarlar ancak daha çok bir arzuyu simgelerler. Fitzgerald kadın kahramanlarının yaşamlarının gerçeklerini ya da düşüncelerinin karmaşıklığını hemen hemen hiç anlatmaz. Edebiyata cinsiyet rolleri açısından ve cinsiyet beklentilerinden bakan feminist eleştirmenlere göre, Fitzgerald'ın kadınları ele alış şekli Fitzgerald’ın dünyası ve görüşleri ile ilgili ciddi soru ve tartışmaları beraberinde getirir (Pelzer 48). This Side of Paradise’taki kadınlar, özellikle Amory Blaine’nin arzularının izdüşümleridir. Amory onların güzelliklerinde kendi düşlerini gerçekleştirmeyi temsil eden mükemmelliğin bir imgesini görür. Fitzgerald'ın kadınları arzu objeleri olarak, pahalı nesnelerdir. Para onları son moda elbiselerle ve parlak mücevherlerle süsleyerek güzelleştirir. Para onlara sahip olmanın bedelidir. Örneğin Rosalind, Amory ile olan ilişkisini bitirir çünkü yoksulluğun onun para üzerine kurulu 53 güzelliğini yok edeceğini bilmektedir. Maddi zenginliğin sağlayacakları olmadan Rosalind, Amory’nin seveceğinden farklı türde bir kadın olacaktır (49). This Side of Paradise’taki kadınların her biri, bir şekilde gerçekleşmemiş bir olasılığın sembolleridir. Kendi düşleriyle dolu olan bu kadınlar, çok geçmeden, onlara açık olan çok az yaşam yolu olduğunu keşfederler çünkü onlardan, başkalarının düşlerini gerçekleştirmeye aracı olmaları beklenir. Bunun sonucunda kendi hayal kırıklıklarına bir savunma geliştirerek gittikçe daha bencil, alaycı ve kötümser olurlar. Fitzgerald'ın kadınları, Amory ve Princeton’dan sınıf arkadaşları için oldukça özgürlükçü olan kuşak değişiminin, kadınlar için gerçekte değişmeyen beklentiler bıraktığını ispatlarlar. Yeni kadın halen aşırı ve şaşırtıcı kabul edilen cinsel özgürlüğü kucaklar ve kendisini önceki çağın kadınından ayırmak için oldukça parlak bir dış görünüm kazanır. Bir başka deyişle yeni kadın, Isabelle ya da Rosalind’in temsil ettiği ‘zamane kızı’ olur. Fakat ‘özgürlüğüne’ karşın, yeni kadından hâlâ kendisini evliliğe vermesi beklenir ve Amory ve arkadaşlarının tavırlarının açıkça gösterdiği gibi, erkeklerin arzularının bir izdüşümü olarak kalmaya devam eder (51). Kendi şartları altında düşünüldüğünde, This Side of Paradise modernleşmenin gereksinimleriyle karşı karşıya kalan bir kuşağın ümitlerini ve korkularını iyi tespit eder ve Fitzgerald'ın sonraki romanlarında ele alacağı konulara dayanak oluşturur (52). 54 4. BÖLÜM 4.1. THE GREAT GATSBY (BÜYÜK GATSBY)(1925) The Great Gatsby F. Scott Fitzgerald'ın zaferidir. Düşünü gerçekleştirmek için kendisini bir başarı imgesine dönüştüren fakir bir gencin öyküsü olan The Great Gatsby, romantik kahramanının büyük arzusunu, hayal kırıklığını anlatır. Gatsby’nin öyküsü yalnızca bir bireyin öyküsü değil, aslında Amerika’nın öyküsüdür. Gatsby’nin rüyası ‘Amerikan Rüyası’dır; onun başarıları ve başarısızlıkları aynı zamanda ‘Amerikan Rüyası’ ile ilgilidir. Ve bu anlamda Fitzgerald, Amerikan trajedisinin kendine özgü bir versiyonunu oluşturur. Bu rüya para ile kirletilir ve umarsızlığın kurbanı olur. Roman, savaş sonrası Amerika’da büyük paraların elde edildiği ve harcandığı, ahlaki kuralların bu gösterişli yaşam tarzından nasıl etkilendiği gibi konular üzerinde durur (O’Connor 105). Şaşaalı zenginliğin olduğu bir dönemi, ‘Caz Çağı’nı temel alan The Great Gatsby, James Gatz adlı, Midwestli fakir bir gencin öyküsünü anlatır. 17 yaşında yeni bir kişilik oluşturmak için yola çıkar. Yolculuğu onu Louisville - Kentucky yakınında bir askeri eğitim kampına götürür ve orada giydiği subay üniforması, daha sonraları Gatsby'nin rüyasını süsleyecek olan Daisy Fay’ın dünyasına girmesini sağlar. Gatsby için Daisy’i elde etmek ideali elde etmektir (Pelzer 77). Daisy, Tom Buchanan’la evlenmek için ilişkilerini bitirdiğinde, Gatsby bütün yaşamını “altın kızını” yeniden elde etmeye adar. İçki kaçakçılığı ve spekülatörlük yaparak bir servet elde ettikten sonra Long Island West Egg’e, Buchanan malikânesinin karşısında yer alan körfeze yerleşir. Orada her gece Daisy’nin dikkatini çekmek için gösterişli partiler verir. Çabaları sonuç vermeyince Daisy ile tekrar kavuşmak için kiracısı ve aynı zamanda Daisy’nin kuzeni olan Nick Carraway’ın yardımına başvurur, ancak Daisy’ye kavuşmak Gatsby için yeterli değildir. Aynı zamanda geçmişi de geri getirmelidir ve bunu yapabilmek için Daisy’nin kocası Tom’u sevdiğini inkâr etmesi de gerekecektir. Gatsby, geçmişin, şimdiki zamanın ve geleceğin aynı anda yaşandığı bir dünya ister (Stavola 131). Daisy bir kez daha Gatsby’i yüzüstü bırakırken onun rüyasını da yok eder ve umarsızca Gatsby’nin ölümüne kadar varacak olan olaylara sebep olur. Gatsby 55 gerçekte asla ulaşılamayacak, ağır kapitalizm, sorumsuzluk ve ahlaki çürümüşlük ile kirlenmiş olan bir rüyanın kurbanı olur (Pelzer 78). 4.1.1. Olay Örgüsü, Karakterler ve Tema The Great Gatsby'nin olay örgüsü zaman ve mekânda ileri ve geri gidip gelir, romanın anlattığı olaylardan çok sonra başlar ve biter. Anlatımdaki bütün bu değişimlere, gidip gelmelere karşın, olay örgüsü sağlam bir şekilde oluşturulur; her bölüm, romanın hayali dünyasını çevreleyen ve baş kahramanını yavaş yavaş çözen önemli bir olay etrafında gelişir. Edebiyat eleştirmeni Milton R. Stern romanın olay örgüsünün ‘seri partiler etrafında düzenlendiğini’ iddia eder (Pelzer 81). Olay örgüsü, bir bulmacanın ortaya çıkışı ve çözülmesi şeklinde değil, tamamlanan organizmada her bölümü bir işlev gören bir trajedi şeklindedir. Fitzgerald'ın resmi ve gündelik dili bir arada kullanımı ona teknik olarak oldukça geniş bir hareket alanı sağlar. Geriye dönüşler, geniş bir öykünün arasına serpiştirilmiş küçük öyküler de Fitzgerald'ın yapı olarak ustalıklı bir anlatım ortaya koyduğunu ve hatta bir bakıma model olarak aldığı Joseph Conrad’a yaklaştığını izlenimini verir. Fitzgerald, kelimeleri, cansız varlıkların karşılığı olarak değil de, yaşayan şeyler gibi kullanır. Bir başka açıdan da, The Great Gatsby lirik ve sembolik bir anlatımla birlikte romantik bir fantezidir (Roulston 158,167). Birinci bölüm Buchanan’ların akşam yemeği partisine odaklanır. Burada, anlatıcı Nick Carraway kuzeni Daisy ve onun kocası olan Tom ile olan tanışıklığını sağlamlaştırır. Buchanan’ların West Egg’teki kendini beğenmiş, soylu ayrıcalığı dünyaları ve bununla birlikte dışardan güzel görünen malikânenin içindeki aldatma ve şiddet bu bölümde anlatılır. İkinci bölüm Fitzgerald’ın modern dünyayı sembolik çağrışımlarla ve ‘Valley of Ashes’ tasvirleriyle başlar ve daha sonra Myrtle Wilson olayına odaklanır. Olay, orta sınıfın East Egg dünyasında yer alabilmek için acınası istekleri doğrultusunda yaptıkları üstünkörü davranışları sergiler (Pelzer 81–82). Fitzgerald üçüncü bölümde Gatsby'nin malikânesindeki partisinde bu isteklerin doruklarını betimler. Ayrıca Gatsby, ilk olarak üçüncü bölümde ortaya çıkar. Fitzgerald'ın ilk üç bölümdeki stratejisi ustacadır. Öyküsünün sosyo-ekonomik ortamının haritasını çizer. Gatsby sahneye çıktığında, Fitzgerald onun kimliğini 56 ortaya çıkarmaya başlar. Dördüncü bölüm Nick’in New York’ta Gatsby'nin iş ortaklarından biri olan Meyer Wolfsheim ile tanışması üzerinde yoğunlaşır. Beşinci bölüm, Gatsby ile Daisy’nin, Nick’in yazlığındaki çay partisinde yeniden kavuşmaları, romanın yapısal ve duygusal anlamda merkezi olan bölümdür. Fitzgerald burada, Gatsby'nin düşünün gerçekleşebileceği ihtimalini işaret eden, neredeyse zaman dışı bir anda geçmişi şimdiki zamana getirir. Fitzgerald bozuk saat, iyileştiren yağmur (healing rain) ve Gatsby'nin göz kamaştırıcı başarı şovlarının birer parçası olan eşi görülmemiş gömlekleri ile sahneye anlam katan sembolleri oluşturur. Ayrıca romanın ana temalarından olan zamanın değişkenliği, değişim ve ölüm gerçeğini de belirgin bir şekilde çağrıştırarak romanın geri kalan bölümlerinin odak noktası olan bu kavuşmanın trajik sonuçlarını ima eder. Altıncı bölüm, bakış açısı dışında üçüncü bölümle paraleldir, burada Gatsby ünlü partilerinden birine daha ev sahipliği yapar ve sonunda Daisy gelir. Romanın dönüm noktası olan yedinci bölümde Fitzgerald, anlatımının birçok unsurunu, özellikle tema ve sembolleri bir arada kullanır. Gatsby'nin öldürülmesiyle sonuçlanan sekizinci bölüm, Gatsby'nin cenazesi üzerinde yoğunlaşan ve Nick’in Midwest’e, köklerine geri dönmesiyle sonuçlanan dokuzuncu bölüm, Fitzgerald’a Gatsby'nin yaşamındaki boşlukları, eksik noktaları tamamlamasında uygun zemini oluşturur. Nick’in şiirsel bir dille yaptığı ‘Amerikan Rüyası’ çağrışımları da Fitzgerald'ın, bir ülkenin tarihi ile Gatsby'nin kaderini birleştirmesini ve böylelikle düşüncesinin ayrıntılarını bir arada anlatmasını mümkün kılar. Bu bölümde ayrıca, Nick’in açıklamalarından, Fitzgerald'ın ‘Amerikan Rüyası’nı başlangıcında ve özgün şekliyle yeni keşiflerde bulunma, bireycilik ve mutluluk arayışı olarak gördüğü anlaşılır (83). Fitzgerald, The Great Gatsby’nin karakterlerini 1920’li yılların toplumsal eğilimlerini yansıtan semboller olarak kullanır. Romandaki karakterler, kendilerinin ideal şekillerini filmlerde ve dergilerde bulurlar. Reklamlar onların bilinçaltlarına bile yerleşmiştir. Kendilerine seçtikleri rolleri oynarlar ve sanki sözlerini önceden ezberlemişlerdir (Berman, T.G.G and M.T. 8). Romana ismini veren Jay Gatsby, North Dakota’da geçirdiği yoksul çocukluk yıllarının ardından, şaşılacak derecede zengin olan, otuz yaşlarında genç bir adamdır. Ancak o, zengin olma hedefine, mafya benzeri oluşumlarda yer alarak, kaçak içki işine girerek ve buna benzer yolları kullanarak ulaşır. I. Dünya Savaşı sırasında, 1917’de genç bir subayken Daisy ile 57 tanışır ve ona hemen aşık olur. Daisy savaş bitinceye ve Gatsby dönünceye kadar onu bekleyeceğine söz verir ancak 1919’da Tom Buchanan ile evlenir. Bu olaydan sonra Gatsby, yaşamını Daisy’ye yeniden kavuşmaya adayan ve bunu başarmak için her yolu deneyen bir kişiliği canlandırır. Onun amacı, mükemmel bir kimlik kazanmaktır çünkü güzel bir kadına sahip olmak, Amerikan kültüründe geleneksel olarak yaygın bir şekilde inanılan üstün bir kişiliğin özelliklerinden biridir (Stavola 138). Bu inanışı Fitzgerald şu sözlerle dile getirir: “Büyük bir toplumsal başarı, kartlarını dikkatlice oynayan güzel bir kızdır” (Pearce 25). Gatsby ilk gençlik yıllarından beri yoksulluktan nefret eder ve zengin olmanın, rahat bir yaşam sürmenin özlemini duyar. Zengin olmayı her zaman istemesine karşın, servetini elde etmede onun için en önemli motivasyon Daisy’ye olan aşkıdır. Gatsby’ye göre, “Daisy kendisi olarak yoktur. O, varacağı yolu aydınlatan yeşil ışıktır”(Stavola 141). Fitzgerald, romanın üçüncü bölümüne kadar Gatsby hakkında fazla bilgi vermez. New York’taki dedikodu fırtınasının tam odağında yer alan Gatsby, daha okuyucuya tanıtılmadan önce, efsanevi bir kişilik konumu alır. Roman ilerledikçe Fitzgerald, Gatsby'nin kendisini yavaş yavaş tanıtmasına izin verir. Fitzgerald The Great Gatsby’de birinci kişi anlatımını kullanır. Nick Carraway öykünün “ben”i olarak, hem olayların içinde yer alır hem de Gatsby'nin kaderinin bir gözlemcisidir. Birinci kişi anlatımı, Fitzgerald’ın yaşama bakış açısını ifade etmede kullandığı oldukça önemli bir araçtır (Schlacks 127). Nick’in, Tom ve Myrtle’ın evindeki partiyle ilgili sözleri, Fitzgerald’ın kahramanı aracılığı ile yaşamda durduğu yeri ortaya koyar: Akşamın alacakaranlığında parkın içinden geçip, kentin doğu yakasına doğru yürümek için dışarı çıkmak istiyordum ancak gitmek için her davranışımda, beni geri çeken, sanki sandalyeme beni iplerle bağlayan, çılgın, kulak tırmalayan bir tartışmaya bulaşmış oluyordum. Kentin üstünde, pencerelerin sarı ışıklarına bizim pencereler de katılıyor, karanlık sokaklardan gelip geçene insanoğlunun sırlarını ortaya dökmeye katkıda bulunuyordu, ve ben bir aşağı bir yukarı bakarak sokaktan geçen adam oluyordum. Hem içerde hem de dışarıdaydım, yaşamın bitmek tükenmek bilmeyen çeşitliliğinden aynı anda hem zevk alıyor hem de tiksinti duyuyordum (Fitzgerald, The Great Gatsby 41−42). 58 Minnesotalı genç bir adam olan Nick, 1922 yazında bono işini öğrenmek için New York’a taşınır. Long Island’ın West Egg yakasında bir ev kiralar. Nick’in West Egg’deki komşusu Jay Gatsby adında, büyük bir malikanede yaşayan ve görkemli partiler veren gizemli bir adamdır. West Egg’deki diğer insanların aksine Nick, Yale’de eğitim alan ve üst sınıfın yaşadığı East Egg’de tanıdıkları olan biridir. Ayrıca Daisy’nin kuzenidir ve bu da ona Gatsby ile Daisy arasındaki, Gatsby’nin olduğunu zannettiği aşkı gözlemleme ve Gatsby’nin Daisy ile bir araya gelmesinde yardımcı olma fırsatı verir. Nick, The Great Gatsby’nin anlatımcısı olmaya karakteri gereği oldukça uygun birisidir. Birinci bölümde anlattığı gibi Nick, hoşgörülü, açık fikirli, sakin ve iyi bir dinleyicidir ve bunun bir sonucu olarak diğer karakterler onunla konuşmaya ve ona sırlarını anlatmaya eğilimlidirler. Özellikle Gatsby ona güvenir ve onunla dertlerini paylaşır. Nick, bir yandan New York’un hızlı ve eğlence dolu yaşam tarzının cazibesine kapılırken, öte yandan bu yaşam tarzını tuhaf ve tehlikeli hatta yıkıcı bulur. Bu da onda, romanın sonuna dek süren bir iç çatışma duygusuna neden olur. Bu iç çatışma onun Jordan Baker’la olan ilişkisinde kendisini gösterir. Jordan’ın yaşam dolu oluşundan ve çok şey bilen biri olmasında etkilenir ancak bir yandan da onun dürüst olmamasından ve diğer insanları umursamayan sorumsuz yapısından tiksinir. Nick, özellikle romanın başlarında, Gatsby'nin partisinde sarhoş olunca, New York’taki yaşamda bir çarpıklık olduğunu ve bu yaşam tarzının, dengesini sarstığını söyler. Nick, Gatsby'nin rüyasının gelişimini ve sonuçlarını gördükten ve Gatsby'nin cenaze töreninde bulunduktan sonra, East Egg’deki, eğlence üzerine kurulu, hızlı yaşam tarzının, Valley of Ashes ile özdeşleşen ve insanı ürperten ahlaki boşluğu gizleme çabasından başka bir şey olmadığını anlar. Ve sonunda, daha sakin bir yaşam sürmek için, ahlaki değerlerin korunduğu daha geleneksel bir yapının olduğu Minnesota’ya geri döner. Ancak Nick, romanın büyük kısmında bir hakem rolündedir ve yargılarını açığa vurmaz, ta ki romanın sonuna doğru, otuz yaşına gelip, yozlaşması ve ‘Amerikan Rüyası’nın yazarın maddiyata dayalı bir idealin gelmiş olduğu nokta ile ilgili yargılarını seslendirene dek. Fakat Nick, Fitzgerald'ın önceki romanlarında kullandığı üçüncü kişi anlatımının ayrıcalıklarına sahip değildir. Gatsby’i anlamak için çaba sarf etmek zorundadır. Bunun da ötesinde, romanın bir karakteri olarak, Gatsby'nin kimliğinden 59 farklı bir kimliğe sahip olmak durumundadır, kendisine karşı dürüst olması gerekmektedir. Çünkü sonuçta Nick, Fitzgerald’ın fikirlerini seslendirir. Nick’in dürüstlüğü kendi kendini değerlendirmeyi de içerir ve bu da onu romanın kendi kendini kandıran karakterleri arasında sıradışı kılar. Nick, romandaki diğer kahramanların hemen hepsinden daha dürüsttür, o bir rehberdir ve Amerika’ya ilk yerleşen biri konumundadır (Gindin 115). Nick’in diğer iki erdemi onun romanda cereyan eden olayları kavrayışını şekillendirir: Hoşgörü ve sorumluluk duygusu. Aile terbiyesi almış olan Nick, böylece romanın ahlaki merkezi olur (Pelzer 84). Romanın umarsız karakterlerinden biri olan Tom Buchanan Yale’den sınıf arkadaşı olan Nick’in tam tersi özellikler taşır. Amerikan toplumunun elit tabakası içinde ve hatta zirvesinde yer alır ancak yine de tatmin olmuş değildir. Bir zamanlar bir spor yıldızı olan Tom, eski günlerinin özlemini duyar Maddi anlamda elde edilebilecek hemen her şeyi vardır fakat o, elde edilemeyecek bir şeyler arar. Geçmişte popüler olduğu günlerini tekrar yaşamak ister. Tom, fikirlerle ilgisi olmayan, kaba, küstah ve kibirli bir kişiliktir, fiziksel gücünü, diğerlerini korkutmak ve sindirmek için kullanmaktan geri durmaz. Onun fiziksel, kas gücü toplumsal statüsünü simgeleyen bir mecaz olarak kendisini gösterir. Geleneksel değerlerin ve kabul edilmiş olan toplumsal düzenin yerle bir olduğu yeni bir dünyada, Tom kendisini medeniyetin son sınırı üzerinde tek başına duruyormuş gibi görür. Onu destekleyen sisteme karşı görevini yerine getirir ve asla buna uygun olup olmadığını sorgulamaz (84–85). Romanın yedinci bölümünde Tom şöyle der: “…Bugünlerde insanlar önce aile hayatını, sonra aile birliğini küçümsüyorlar, bundan sonra da artık işin ucu nereye varır, belli değil. İş herhalde beyazlarla zenciler arasında evlenmeye kadar gider”. Bu heyecan dolu zırvalarıyla ateş püskürüyor, kendini uygarlığın son sınırında bir başına kalmış gibi görüyordu (Fitzgerald,Büyük Gatsby 132). Tom Buchanan ve Gatsby, birbirine zıt olan ancak Amerika’nın, tarihsel olarak birbiriyle ilintili yönlerini temsil ederler. Onlar, beden ve ruhun ölüm çizgisiyle birbirinden ayrıldığı gibi, birbirleriyle ilgilidirler. Tom Buchanan, sonunda Gatsby'nin gerçek katili olur, ancak onun başkasına eliyle işlediği cinayet 60 sembolik bir cinayettir. Gerçekte Tom, Gatsby'nin içindeki hayale karşı bir eyleme neden olur. Gatsby'nin rüyasının simgesi olan Daisy Buchanan da tıpkı Tom gibi, aynı ‘seçkin ve gizemli’ toplumun bir üyesi olduğundan emindir ve bunu bilmesi, onun yaşamda edilgen bir gözlemci olarak yer almasını da beraberinde getirir. Daisy ayrıca Nick’in uzaktan akrabasıdır. Fitzgerald Daisy’nin ilk bakışta edinilen bu edilgen izlenimini daha sonraki diyaloglarda ve geriye dönüşlerde daha da genişletir. Örneğin Jordan yaz gündönümü için bir şeyler yapmaları gerektiğini söylediğinde ‘çaresizce’ Nick’e yönelir. “Ne planlayacağız, insanlar ne yapmayı planlıyor” diye sorar (Fitzgerald, The Great Gatsby 18). Daisy’nin bu soruları onun hayal gücünden yoksun olduğunu ve öncülük etmekten ziyade birilerini izlemeye eğilimli olduğunu açıkça gösterir. Bu nitelikleri ayrıca, onun Tom ile evlenmesini de açıklar. Gatsby’i ne kadar severse sevsin onu beklemeye katlanamaz. Tom’un ona evlilik hediyesi olarak sunduğu inci kolye onundur artık. Paranın vermiş olduğu rahatlık, güven duygusu ve statü onun yaşamdan beklediği her şeyi karşılar (Pelzer 86–87). Daisy, kısmen de olsa, Fitzgerald’ın eşi Zelda’yı çağrıştırır. Tıpkı Zelda gibi, Daisy’de paraya, rahata ve lükse fazlasıyla düşkündür. Hiç kimseye uzun süre bağlılık duymaz veya ilgi göstermez. Kendi küçük kızıyla bile yeterince ilgilenmez. O, güzel ve hatta büyüleyicidir, ancak aynı zamanda kararsız, sıkılgan, alaycı ve yüzeysel bir yapıya sahiptir. Daisy, Gatsby için mükemmelliğin simgesidir; Gatsby onda, ilk gençlik yıllarından beri özlemini duyduğu cazibe, zenginlik, zevk, zarafet ve aristokrasiyi bir arada bulur. Daisy, romanda iyi belirlenen iki düzeyde yer alır. O, ilk önce kendisi olarak vardır, fakat aynı zamanda Gatsby’nin onu gördüğü düzeyde vardır. Gatsby için, Daisy ‘yeşil ışığı’ temsil eder, bir başka deyişle Gatsby'nin yaşamak istediği dünyayı simgeler. Fitzgerald için Daisy, 1920’lerde Amerika’da, aristokrat East Egg’deki ahlaki değerlerden yoksun toplumsal yapının birey üzerindeki etkilerin anlatımında örnek bir kişiliği oluşturur. Daisy ile uzun süreli bir arkadaşlığı olan Jordan Baker da gücünü zenginliğinden ve toplumsal pozisyonundan alır. Onun sinik ve soğuk tavırları, farklı bir çekiciliği olan yapısı, kendisini sahtekârlık olarak gösteren acımasızlığın bir işaretidir. Nick’in, West Egg’de yaşayan insanların ahlak temelinden yoksun olduğunu, diğer insanları umursamadığını söylediğinde, pervasızca araba kullanıp, 61 üstüne üstlük bir de bunu savunan Jordan, bu vurdumduymazlığın ve bencilliğin kanıtlanmasını da sağlar. İnsanların onun yolundan uzak durmaları gerektiğini söyler. Tom, Daisy ve Jordan umursamaz, duyarsız insanlardır. Jordan, terbiye ve ahlakın, parası olmayan insanlar için olduğunu ima eder (87). Romandaki karakterlerin çoğu gibi, gerçeği değil bir imgeyi canlandırır (Monk 227). Tom’un sevgilisi olan Myrtle, Daisy’nin tam tersi bir karakterdir. Örneğin Daisy’nin edilgen yapısı her şeye sahip olmasının, yaşamdan bir beklentisinin kalmamasının bir sonucudur. Maymun iştahlı ve atılgan olan Myrtle’ın bu özelliği ise maddiyata, daha çok şeye sahip olma isteğinden kaynaklanır. Myrtle Wilson ile Jay Gatsby'nin yaşamları bazı noktalarda paralellik arz eder. İkisi de elit tabakadan değildir ve toplumun bu üst sınıfına girmek için, yasadışı veya ahlak dışı da olsa, ellerinden gelen her yolu denerler. Amerikan toplumunun sınıf farklılıklarının olmadığı, ‘her bireyin eşit koşullarda’ olduğu varsayımı da, onların sınıf atlama çabalarının gösterdiği gibi, gerçek yaşamla örtüşmez. ‘Amerikan Rüyası’nın bozulmamış şeklinin aksine, gerçek yaşamda Amerikan toplumunda sınıf farklılıklarının olduğu yazılı olmayan kurallarla belirlenmiştir. Alt tabakadan ve cahil olan Myrtle, zenginliğin nimetlerinden yararlanmak için sınırları aşmaya çalışır ve bunu da ahlak dışı bir yöntemle yapar. Kendisi olmak yerine üst sınıftan bir hanımefendi rolünü oynar. Bu kimliğini ise okuduğu magazin dergilerinden alır. Myrtle’ın yaşadığı dünya dergilerin icat ettiği bir dünyadır. Bu dergiler eğlenceyi tüketimle, sürekli yeni bir şeyler satın almakla, tüketimi ise kimlik kazanmakla eşdeğer tutarlar. Kocası Wilson ile Valley of Ashes’da kendisini kapana kısılmış gibi hisseder ve bundan kurtulmak için kocasını aldatır ve Tom’la birlikte olur. Tom’un ona arzuladığı yaşamı sağlayacağını zanneder. Her yerde aynı sözü tekrarlama eğiliminde gibi görünür: “istiyorum”. İsteklerini ifade etmede en çok kullandığı ve tüketim kültürünün de önemli unsurlarından olan üç kelime şunlardır: ‘istemek’, ‘elde etmek’ ve ‘sahip olmak’. O, Buchanan’ların dünyasında yaşamayı her şeyden çok ister ancak aynı zamanda şiddetle arzuladığı o dünyanın kurbanı olur. Myrtle aracılığı ile, taklitçiliğin ve sahteliğin boyutları, dolayısıyla öykünün insan dinamikleri ortaya konulmuş olur (Berman, T.G.G. and M.T. 5, 7, 62−63). Romanda, dönemin kadın karakterleri iki şekilde betimlenir: Asi ve budalaca. Kadınlar 1920’lerde toplumdaki konumlarını değiştirme, daha özgür olma 62 çabasındadırlar ve romanda bu olgu da irdelenir. Romandaki kadın karakterler, kendilerinden önceki ciddi ve ağırbaşlı kadın davranışlarını bir kenara bırakırken, yeni kadın tipleri ortaya çıkar. The Great Gatsby’de, kadın karakterlerin tıpkı erkekler gibi, içki içip sarhoş olmaları, çılgın partilerde boy göstermeleri artık fazla yadırganmayan davranış şekilleri olarak betimlenir. Toplumda yeni elde etmiş oldukları konumun kontrolünü sağlarlar ve düşüncelerini daha fazla dile getirirler. Öte yandan, kadınlar son derece budala olarak da anlatılırlar, ve erkekler tarafından kolayca kullanıldıkları izlenimi verilir. Tom tarafından kullanılan Myrtle bunun en bariz örneklerindendir. Tom için Myrtle bir oyun, değişiklik ve eğlencedir. Tom onunla hiçbir zaman ciddi bir ilişkiye girmeyi düşünmez. Ne zaman görüşecekleri Tom’un zevkine kalmıştır ve Myrtle onu her zaman bekliyordur. Tom ona asla saygılı bir tutum sergilemez ancak Myrtle ondan vazgeçmez. Kadınlardan fazla zeki olmaları beklenmez. Daisy, Nick’le konuşurken,ona bir genç kızın ya da bir kadının dünyada mutlu olmasının yolunun güzel ve aptal olmasından geçtiğini, kendi kızıyla ilgili düşünceleriyle birlikte şöyle açıklar: −‘Dinle, Nick. Doğduğu zaman ne dediğimi sana anlatayım. Dinlemek ister misin?’ −‘Çok isterim’. − ‘Artık herhangi bir şey için duygulanmayı nasıl unuttuğumu göstermiş olurum sana. Bebek doğalı bir saat bile olmamıştı. Tom da kim bilir neredeydi. Ayılınca, kendimi itilmiş, yapayalnız bırakılmış hissettim. Hemen hemşireye çocuğun kız mı, oğlan mı olduğunu sordum. Kız olduğunu söyledi. Ben de başımı öte yana çevirdim, ağladım. Peki dedim. Kız olduğuna sevindim. Dilerim akılsız olsun. Bu dünyada bir kız için istenecek en güzel şey bu − dünya güzeli, küçük bir budala olması’ (Fitzgerald, Büyük Gatsby 23). The Great Gatsby’nin ahlak merkezinde Nick yer aldığına göre Gatsby de romanın sembolik odağını oluşturur, Gatsby ‘Amerikan Rüyası’nı simgeler. Her ikisi de I. Dünya Savaşı’nda yer alan Nick ve Gatsby, savaşın bir sonucu olarak yaşanan yabancılaşma ve kötümserlik duygularını içten içe hissederler. Onun geçmişi bir düşün ve mükemmel bir anın sonsuzluğunu aramanın bir öyküsüdür. Gatsby bir imaj edinmenin öneminin farkındadır. Eğer istediğine ulaşacaksa başarılı görünmek 63 zorundadır. Fırsatçılık onun karakterine işlemiştir ve amaca ulaşmada ahlaki konuların yerini fırsatçılık alır. İçki kaçakçılığına ve spekülatörlüğe giden yol başkaları tarafından onun önüne konulmuştur, öyleyse Gatsby’de istediğini alabilir. Servetiyle saygınlık dışında her şeyi satın alabilir. West Egg’de bir malikâne, gösterişli bir araba ve bir sürü şık gömlek alır. Onu bir başka Myrtle Wilson olmaktan ayıran şey ise onun rüyasıdır. Tıpkı Amoy Blaine gibi Gatsby’de yaşamını güzel bir kadına adar. Daisy gibi bir imgeye sahip olmak, Gatsby'nin sonunda ‘başarı’ olarak düşüneceği her şeydir (Fussell 15). Daisy’i seçmekle Buchanan dünyasının sınırlarını kabul eder, servet ve toplumsal statü elde etmek için yola koyulur. Bu seçimi onu yok eder (Pelzer 89–90). Gatsby, servetini yasadışı yollarla elde etmesinin ve bunun beraberinde getirdiği yozlaşmanın, sonuçta Daisy ile kurmayı düşlediği yaşamı tehlikeye atacağını göremez. Nick ve Gatsby arasındaki ilişkinin karmaşıklığı romanın teması için de yol göstericidir. Nick Gatsby’nin yozlaşmasını hiçbir zaman mazur görmez; Gatsby'nin servetini yasadışı yollardan kazandığını ve onun Jordan ve Buchanan’lar gibi ahlak dışı özellikleri olduğunu asla unutmaz. Fakat gene de içten içe ona sempati duymaya başlar. The Great Gatsby, Batı’nın bir öyküsü olarak, Fitzgerald’ın da içinde yaşadığı Amerikan toplumu eleştirisi görevini üstlenir. Nick, Gatsby, Daisy, Tom ve Jordan zıt kişiliklerde olmakla birlikte (Pioneers) öncüdürler. Fitzgerald hem fiziksel hem de soyut anlamdaki coğrafyada değişik unsurları, ‘Amerikan Rüyası’nın yapısını araştırmak ve irdelemek için kullanır. Vardığı sonuç ise paranın, maddiyatın ve güç hırsının bu rüyayı yozlaştırmasıdır. Romanda ele alınan konuların belki de en yoğun şekilde işleneni zenginliğin sosyolojisidir, özellikle de 1920’lerin yeni yetme zenginlerinin eski aristokrat zengin ailelerle farklılıkları ve ilişkileri üzerinde durulur (91). Gatsby'nin tam olarak kim olduğunu ya da nereden geldiğini açıklamamak, Fitzgerald'ın, savaş sonrası Amerikan toplumunun köklerinden kopmuş olmasını, yabancılaşmanın verdiği huzursuzluk duygusunu ve dönüp dolaşıp sonunda duygularını ve kimliğini ifade etmek için paraya bel bağlamanın bir kural haline geldiğini vurgulamak için kullandığı bir yöntemdir (Bruccoli 46). ‘Amerikan Rüyası’ bir ideal olarak, bir zamanların ‘benliği’ bulma rüyasıydı. Geniş Amerika topraklarının özgür ve açık yapısı insanın kendisini gerçekleştirme fırsatı sunmuştu. Amerikan öncüleri, Gatsby gibi, geçmişle olan bağlarından kurtulup 64 kendilerini yeniden bulabilirlerdi. Ancak zaman içinde bu benlik rüyası ‘başarı rüyası’ haline geldi. Var olma fırsatı zengin olma fırsatına dönüştü, yaşamın amacı kendini bulma başarısı değil kolay yoldan ekonomik başarı elde etme şeklini aldı. Para ‘Amerikan Rüyası’nın yapısını bozdu. Paranın çekiciliği Gatsby’nin de rüyasını kirletti (Pelzer 91). Gatsby'nin partilerinde kimse adıyla anılmıyordu. Bunun yerine herkes görünüşü, işi veya köklerinden kopmuş olmanın sembolü olan otomobili ile tanımlanırdı. Fitzgerald her fırsatta Gatsby'nin hiçbir şeyle veya hiçbir yerle bağlantısını olmadığını vurgular. Gatsby, partiye gelen misafirlerin her birinin sözlerine göre değişen bir kimliğe sahiptir, ancak ona atfedilen kimliklerin çoğu, sonradan doğru çıkanı bile, bir hayal ürünü veya fantezi sonucu olmaktan öteye gitmez. Nick, Gatsby ile ilgili merakını gidermek için Jordan’a döner: “Kimdir bu adam?” diye sordum. “Tanır mısın?” “Gatsby adında biri işte.” “Yani, nerelidir? Ne iş yapar?” Hafif bir gülüşle cevap verdi, “Eh, konuyu sen açtın. Bir kez bana Oxford mezunu olduğunu söylemişti.” Adamın ardında, bence bir tarihçe belirirken, Jordan’ın ikinci sözüyle bu belirti sönüverdi. “Ama inanmadım.”“Bilmem,” diye direndi. “Orada okumuş olacağını sanmıyorum da ondan.” (Fitzgerald, Büyük Gatsby 53). Fitzgerald, romanda ayrıca, “zaman” temasını da değişkenlik ve yitirme kavramlarıyla birlikte işler. Gatsby, yalnız Daisy’yi istemekle kalmaz onları ayıran beş yılı da geriye döndürmek ister. Bir başka deyişle geçmişi silmek ister. Gatsby, Daisy’den Tom’u hiçbir zaman sevmediğini söylemesini bekler. Bu rüya ve bu uğraşı insanoğlunun ve ‘Amerikan Miti’nin hem ümidi hem de trajedisidir. Fitzgerald'ın önemli temalarından birisi de geçmiş ve şimdiki zaman arasındaki ilişkidir. Geçmiş ‘Amerikan Rüyası’dır, şimdiki zaman ise bu rüyanın sonudur (Spatz 55). Romanda farklı fikirler bir dizi paradoks içinde şekillenir. Bu paradoksların ilki, romandaki baş karakterlerin, ümitsizlik ve boşluk duygularıyla başa çıkabilmek 65 için, kendilerini defalarca boş hayallere kaptırmalarıdır. İkinci paradoks kendilerini kaptırdıkları hayallerin, tipik bir şekilde, geçmiş yaşantılarından süregeldiğidir. Son paradoks ise ilk ikisinin doğal bir sonucudur. Roman, bireylerin neden böylesine hayallere kapıldığını anlaşılır kılsa da, aynı zamanda, bu hayallere kapılmanın tehlikeli olduğunu da açıkça gösterir, çünkü zamanın ilerlemesi ve insanoğlunun yetersizliği karşısında, ahlaki anlamda bir Wasteland (çorak topraklar) haline gelen modern bir dünyada bu hayallerin yetersiz kalacağı ve büyük olasılıkla yıkıcı olacağı açıktır. Romanın başlıca karakterleri – Gatsby, Daisy ve Nick – bile bile, kendilerini kaptırdıkları hayallere uygun olduğuna inandıkları roller üstlenirler ve bu rollere uygun davranışları benimserler. Gatsby’nin rüyasını gerçekleştirme yolunda sergilediği kendine özgü tavır ve davranışları, bütün çabalarına rağmen bir sonuç getirmez, çünkü onun rüyasının ahlaki anlamda bir eksikliği vardır. Örneğin, Gatsby servetini kanun dışı yollarla elde etmiştir (Bruccoli 61−63). Marius Bewley, “Scott Fitzgerald’s Criticism of America” adlı makalesinde, The Great Gatsby’nin, ‘Caz Çağı’nın pastoral bir belgeseli olduğunu belirtir ve şöyle devam eder: The Great Gatsby, Amerikan yaşantısının gelenek veya yaşam tarzı anlamında değil, yaşam karşısında takınılan tarihsel tavrın bir eleştirisini yapar. Gatsby’nin teması Amerikan Rüyası’nın çöküşüdür. Aslında, bu terim, madde ve ruh kavramlarının iyice birbirine karıştığı bir notada, yaşamın sunduğu olanakların romantik bir boyut kazanmasını temsil eder. Tarihsel olarak Amerikan Rüyası doğanın ve insanın özünde iyi olduğuna inanır.bu yüzden Püriten geleneğin değil sınırları zorlamanın bir sonucudur. The Great Gatsby , yozlaşmış bir dönemde Amerikan Rüyası’nın bir keşfidir ve gerçekle hayali birbirinden ayıran gizli sınırı belirleme girişimidir. Hayaller gerçekliğin kendisinden daha gerçek görünürler. Gatsby'nin Amerika’sında, gerçek kendi içinde tanımlanmamıştır, anlaşılmaz ve hüsran doludur. The Great Gatsby, Amerikan Rüyası’nın trajedisinin sahneye konuluşudur. Bu rüya, geleneksel kurallarla yönetilen bir toplumdaki yaşamı düzenleyen değerler bütününün dışında yer alır. ‘Muhteşem Gatsby’, romantik bir Amerikalı kahramandır ve ‘muhteşem’ 1920’lerde çok tutulan bir kelime 66 olmasına karşın, Gatsby bu kelimeyi örnek bir Amerikan zarafetiyle temsil eder (12−15). The Great Gatsby’nin en çarpıcı biçimsel özelliği, doğal yapısıdır ve Fitzgerald'ın kendisinin de dediği gibi, dramatik bir romandır. Sahneler toplumsal olaylar üzerine kuruludur ve çoğunlukla Gatsby'nin verdiği şatafatlı partiler etrafında gelişir. Bu biçimsel özellik aynı zamanda Fitzgerald'ın 1920’leri nasıl değerlendirdiğini de anlamamıza yardımcı olur (Way 88). Fitzgerald, romanın başlarından itibaren, Nick Carraway aracılığıyla, Amerikalı zenginlerin kötü yönlerini gözler önüne serer. Daisy ve Tom Buchanan’ın ilk portreleri onları kabataslak olarak tanıtır. Onların servetleri, Nick’in gözlerini kamaştırır, ancak yine de Nick, bu insanların yaşamlarının bir boşluk havası ile kaplandığını bilir. Evlendiklerinden beri oradan oraya sürüklendiklerini, zenginlerin bir arada bulunduğu yerlere gidip geldiklerini ancak yine de bir huzursuzluk ve memnuniyetsizlik içinde bulunduklarını görür (89). 4.1.2. Semboller ve Mecazi Anlatım The Great Gatsby, sahne ve sembollerin iç içe olduğu bir romandır, modern anlamda metafizik unsurlar taşır (Hughes 142). Çeşitli türden yozlaşmalara yapılan göndermeler, önemli bir motifi oluştururlar. Yozlaşmayı işaret eden imgeler üç madde halinde değerlendirilebilir: ‘Valley of Ashes’, insanoğlunun insanoğluna verdiği zararlar ve ahlaki çürüme (Seiters 73). Fitzgerald, East Egg ve West Egg’le, romanın efsanevi arka planını açıkça akla getiren sembolik bir coğrafya oluşturur. West Egg, sonradan zengin olan insanların yaşadığı yerdir, Gatsby ve onun gibiler, örneğin Dan Cody, bir şekilde büyük servetler elde etmişlerdir ancak bir temelden ve gelenekten yoksundurlar. Bir başka değişle onlar doğuştan zengin veya elit tabakanın bir mensubu değildirler. Servet hedeflerine ulaşmışlardır ancak bu servetleriyle tam olarak ne yapacaklarını bilemezler. Zengin olmak onların benimsediği tek yaşam standardı olduğundan aşırı gösterişli bir dünyaları vardır. East Egg, zenginliklerinin temelleri geçmişe dayanan, iki yüzlü ve ahlaki olarak umursamaz insanların yerleşik olarak bulunduğu coğrafyayı simgeler. Bu insanlar doğal olarak toplumsal 67 hiyerarşideki herhangi bir değişikliği toplumun yapısına bir tehdit olarak kabul ederler. Bu toplumun mensuplarından olan ve pek zeki olmayan Tom Buchanan da, kim bilir hangi kitapta okuduğu ‘medeniyet paramparça olacak çünkü Beyaz Irk ortadan kaybolacak ve daha sonra ötekiler kontrolü ele alacak ve statükoyu değiştirecek’ ifadesini bir partide kullanır (Fitzgerald, The Great Gatsby 19). Nick’in bu sözü Amerikan toplumundaki sınıf farklılıklarını ve bireylerin eşit koşullarda olmadığını göstermesi açısından önemlidir. East Egg’de yaşayan insanlar amaçsızlıklarının ve paranın onlara sağlamış olduğu fazla rahatın bir sonucu olarak yozlaşmışlardır. Tıpkı yeni zenginler gibi, çoğunluğu bazen geleneklerden kaçmak, bazen de sadece bir şeyler yapmış olmak için sürekli olarak oradan oraya gidip gelirler. Aynı şekilde, Egg’leri New York City’e bağlayan Valley of Ashes da önemli bir coğrafik simgedir. T. S. Eliot’ın Wasteland’ının yeni şekli olan Valley of Ashes yoksul insanların yaşadığı ıssız bir yerdir. Fitzgerald ve Eliot’ın toplumu betimleme şekilleri tema anlamında birbiriyle paraleldir. Yaşamın her alanında, toplumun her kesiminde aynı kısır döngü, aynı sevgisizlik ve aynı boş ilişkiler etkilidir. Bu kısır döngünün bir özelliği de karakterlerin amaçsızlığıdır, onlar zamanlarını nasıl değerlendireceklerini bilmezler. The Waste Land (çorak topraklar) ya da Valley of Ashes sembolü bize endüstri medeniyetinin çirkinleştiren ve yıkıcı yönünü hatırlatır (Parker 33). George ve Myrtle Wilson burada yaşar. The Great Gatsby'nin materyalist dünyasında bir reklam panosunda yer alan Doctor T. J. Eckleburg’un gözleri bu ıssız ve çorak topraklara bakar. Bu sembol ayrıca romanda anlatılan dünyada tanrıyı temsil eder. Örneğin George, Myrtle’ı kendisini aldatmakla suçladığında karısına Doctor T. J. Eckleburg’un Gözleri’ne bakmasını çünkü onların her şeyi bildiğini ve gördüğünü söyler. “Beni kandırabilirsin ama tanrıyı kandıramazsın”(Pelzer 95) diye de ısrar eder. Aslında bu çağdaş Waste Land’da yaşayanlar tanrı ile bir reklam panosunu, madde ile ruhu karıştırdıklarına göre tanrı inancını kaybetmişlerdir (95). 1920’lerin Amerika’sında yeni tanrı, herşeyin ticari bir mal olduğu materyalizmdir (Audhuy 111). Fitzgerald, otomobili önemli bir sembol olarak kullanarak The Great Gatsby'nin dünyasını ve orada yaşayanların yapısını detaylandırır. Bu sembolün iki işlevi vardır. İlki bir statü sembolü olmasıdır. Sahibinin toplumsal statüsünü belli eder. Gatsby'nin otomobili onun malikânesi ve partileri gibi gösterişlidir. Gatsby bütün mal varlığı ile gurur duyduğu gibi otomobili 68 ile de gurur duyar çünkü otomobili Daisy’i istemesini meşru kılan servetini ortaya koyar. Otomobil ayrıca The Great Gatsby'nin dünyasında yaşayan insanların hareketliliğini vurgular. Orada yaşayan insanlar sürekli oraya buraya gidip gelirler ve bunda da aslında sıkılmışlık duygusundan kurtulma dışında bir amaçları yoktur. Romanda yer alan ana sembollerden biri de ‘Yeşil Işık’tır. Daisy’nin iskelesinin sonundaki yeşil ışık, Gatsby’yi Daisy’nin dünyasına çeker. Yeşil ayrıca paranın da rengidir. Bütün bu sembollerin ve mecazların gösterdiği gibi The Great Gatsby'nin dünyası değerli hiçbir şeyin elde edilemeyeceği ıssız bir çorak topraktır. The Great Gatsby sembolist bir trajedidir (Pelzer 95). Fitzgerald, bu sembollerle bir kısır döngüyü anlatır, doğuştan zengin olan elit tabaka çürümüştür ancak yeni zenginler de elit tabakaya girmek ve bir takım hayallere ulaşmak isterler ve sonuçta onlar da kaçınılmaz olarak bir çürümüşlük içine girerler. Her ne kadar farklı kesimleri oluşturan insanlar gibi görünseler de aslında Two Eggs (iki yumurta) gibi birbirlerine benzerler. Bir başka görüşe göre ise, 1922’de gerçekleşen olaylar, Nick’in, Doğu’ya ilkbaharda varması ve sonbaharda Batı’ya dönmesi de bir semboldür. İlkbahar yeniden doğmayı ve sonbahar ise ölümü simgeler (Schlacks 118). 4.1.3. Romanın Yayınlanması ve Yankıları Fitzgerald, romanın üç yıllık gelişim süreci esnasında işlediği konunun bir kısmını ailesinin geçimini sağlamak için yazdığı kısa öykülerde kullandı. Yine aynı dönemde Fitzgerald'ın, özellikle Joseph Conrad’ın yapıtlarını okuması romanı üzeride büyük etkiler yaptı. Heart of Darkness ve Lord Jim gibi kitaplar Fitzgerald'ın olay örgüsü ve anlatım tekniğini geliştirmesine yardım etti. Önceki romanlarının aksine The Great Gatsby bir bütünlük arz ediyordu ve iyi planlanmıştı; temaları sembollerle ve mecaz anlatımlı diliyle çağrışımları beraberinde getiriyordu. Fitzgerald, romanın adını ilk önce Under the Red, White and Blue olarak düşünmüştü ancak yayımcılarla birlikte romanı birkaç kez gözden geçirdikten sonra şimdiki adı olan The Great Gatsby şeklini aldı. Under the Red, White and Blue, Amerikan bayrağını ve o bayrak altında yaşayan insanları simgeliyordu. The Great Gatsby 1925’te yayınlandığında olumlu tepkiler aldı. Dili, yapısı ve temaları sanatsal kontrol olduğunu gösteriyordu. T. S. Eliot bile, Fitzgerald’a yazdığı bir mektupla: “Gatsby 69 senelerdir, İngiliz ve Amerikan romanları arasında okuduğum herhangi bir kitaptan fazla ilgimi çekti ve beni heyecanlandırdı… Bana öyle geliyor ki, bu Amerikan romanının Henry James’ten bu yana attığı ilk adımdır…” der (Lass 195). Ancak ne eleştirmenler ne de halk romanı tam olarak ne yapacağını biliyordu ve romanın satışları hayal kırıcıydı. Tipik eleştiriler, Edwin Clark’ın New York Times Book Review’de yazdığı gibi, ‘The Great Gatsby ilginç, mistik ve dönemin çekici öyküsüdür’ şeklindeydi (Pelzer 80). Abraham H. Lass 100 Büyük Roman adlı yapıtında The Great Gatsby ile ilgili olarak şöyle der: “Zenginlik karşısındaki kendi karasız tutumuna rağmen Fitzgerald, Muhteşem Gatsby’de Amerikan toplumsal ve ahlaki ruhunu yozlaştıran hastalığı teşhir edebilecek tarafsızlığı gösterdi. Bu hastalık, Jay Gatsby’nin tahrif edilmiş muhayyilesinde, derinden derine yerleşmiştir. Kendisini maddi başarı hayaline kaptıran Gatsby, bu çarpık çurpuk hayallerin kurbanı oldu, şimdiki zamanı mazi ile ve aşkı zenginlik ile bir tutu. Gatby, Fitzgerald'ın yazdığı gibi, “muazzam, bayağı ve cicili bicili güzelliğin hezimetinde” köleleşmiş Amerika’yı sembolize ediyor. Gatsby’nin acındırıcı hayal kırıklığı ve yenilgisinde, Fitzgerald, pek çok Amerikalının ruhi kuvvetini yitiren hastalığını anlatıyor” ( 196). The Great Gatsby’nin kahramanı, bir anlamda içinden çıktığı toplumun taptığı şeylerin bir imgesidir (Dyson 22). Endüstrileşmenin yoğun bir şekilde yaşandığı dönemde, Amerikan toplumunun göreceli açık yapısı ve hareketliliği, insanları yeniden doğmaya, geçmişin hatalarını silmeye, kendisine ikinci bir fırsat vermeye, kısacası insanın içinde var olan temel arzulara kapılmaya teşvik eder (McCormick 33). 4.1.4. Mitolojik Yorumlar Mitsel karakterler kişisel değildir. Onların genel ve özel yaşantıları arasında bir ayrım yoktur. Onların sırları ve bir an için kendileriyle baş başa kalabilecekleri gözlerden uzak, gizli bir yerleri yoktur. Efsaneleşmiş (mitsel) bir karakter, içinde 70 yaşadığı toplumdan kendisini soyutlayamaz. Aşkıncı (transandantal) bir anlamda bizim hayal duygularımızı uyandırır (Bloom 17−18). Gatsby’nin Daisy’i, onun için iyiyi, gerçeği ve güzeli temsil eden arayışı, ortaçağda, İsa’nın kutsal kâsesini arayan şövalyelerin maceralarına benzer. Eğer Daisy’ye yeniden kavuşabilirse bir şekilde zamanı geri getirebileceğine inanır. Onun Daisy rüyası her davranışını yönlendirir. Daisy için kendisini yeniden icat eder. Ancak The Great Gatsby'nin dünyası ortaçağ dünyasından oldukça farklıdır. The Great Gatsby'nin kahramanı için ölçü yüksek idealler değil maddi başarıdır. Ödülünü bulduğunda bu ona yaşam değil ölüm getirir. Fitzgerald'ın Grail (İsa’nın kutsal kâsesi) miti ile ilgili çağrışımları modern gerçeklere ironili bir şekilde uyar. Bu çağrışımlar 20. yüzyıl Amerika’sının, bir zamanlar Püriten atalarının New Eden (yeni cennet) hayalleriyle kurdukları Amerika’nın yüzeysel değerlerini ve acımasız yapısını vurgular. ‘Amerikan Rüyası’ mitinin ana unsurlarından biri de yeni cennetin bu dünyada ve Amerika kıtasında, ‘Yeni Dünya’da kurulabileceği hayali ile ilgilidir. Fitzgerald’ın da anlattığı bu hayaller özellikle romanın sonlarına doğru yer alır: “Ben de, bir zamanlar Hollandalı denizcilerin gözlerini parlatan, eski adayı, yeni dünyanın taze, yemyeşil bağrını gördüm. Artık yok olmuş, Gatsby'nin evine yer açmak için yok olmuş ağaçlar, bir zamanlar insanoğlunun en yüce ve en son düşlerinden birini fısıldaşırlardı. Geçici, sihirli bir an, insanoğlu bu kıtanın karşısında soluğunu yitirmiş, anlamadığı, dilemediği bir güzellik duygusuna sürüklenmiş, tarih boyunca son kez, insana özgü hayret duygusuyla yüz yüze gelmiş olmalıydı”. “Oracıkta oturup kalmış, eski, bilinmedik dünyayı düşünürken, Daisy’nin rıhtımının ucundaki yeşil ışığı ilk kez gördüğünde Gatsby'nin ne kadar hayret ettiğini düşündüm. Bu mavi çimenliğe ulaşmak için çok yol aşmıştı. Taşıdığı düş de öylesine yakın gibiydi ki, onu yakalayamaması imkânsız görünüyordu. Bu düşün tam ardında, kentin gerisindeki o koca sonsuzlukta, bu ülkenin gecenin içinde uzayıp giden kara tarlalarında yaşadığını bilmiyordu” (Fitzgerald,Büyük Gatsby 182). Gatsby’nin rüyasının gelişimi, onun bir sosyal sınıfa, Amerikan zenginleri sınıfına girmesinin öyküsüdür. Onun ilk gençlik yıllarının çalkantılı hayal dünyası, 71 kendisini çok ileri götürme planı ile şekillenir. Gatsby, bu planı Benjamin Franklin’in ilerleme ve kendini gerçekleştirme modeline bakarak yapar. Artık bir zengin olma planı vardır ancak zenginliğin yada başarının nasıl bir şey olacağı ile ilgili olarak kafasında bir tablo yoktur. Bu boşluk, Dan Cody adlı bir zenginle tanıştığında kısmen dolar ve o anda, parasını bir kral gibi harcayan o çok zengin adam, Gatsby'nin varlıklı ve başarılı insan imgesi olur. Adını Jimmy Gatz’den Jay Gatsby’ye dönüştürür. Dan Cody’nin fiyakalı tavırları Gatsby’nin kendi toplumsal tarzına temel oluşturur ve o da servet edinmenin yolunun, iş dünyası ile yer altı dünyası arasında bir yerlerden geçtiğini görür (Way 89). Gatsby, maddi ve manevi yönleri arasında bir dengesizlik yaşar. Sonunda Daisy’ye olan aşkı, ikinci planda gelen zengin olma hedefiyle yer değiştirir. James Gatz kendisini ‘Amerikan Başarı Düşü’nü gerçekleştirmiş olan kahramana dönüştürür. Bu başarı Amerikan kültürel yapısında iki yüzyılı aşkın bir süredir bu mitin canlı bir şekilde devam ettiğini gösterir. Jimmy Getz’e, ‘Amerikan Başarı Rüyası’nın bozulmuş bir şekli miras kalır (Ornstein 77). ‘Amerikan Rüyası’, özünde bireyin hedeflerine ulaşması ve başarıyı yakalaması yönünde oldukça motive edici bir olgudur, ancak bu rüya, maddi şeylere sahip olmakla karıştırıldığında, ya da bir başka değişle, maddiyat araç olmaktan çıkıp amaç halini aldığında, içi boşalır ve yarardan çok zarar veren bir olguya dönüşür. The Great Gatsby, 1920’lerde, rüyanın servet edinme peşinde koşarken kirletildiği dönemde, ‘Amerikan Rüyası’nın geldiği noktayı gözler önüne serer. Bununla birlikte Fitzgerald, ‘Amerikan Rüyası’nın çıkış noktasını ve özünde her bireyin mutlu olmasını, özgürlük içinde yaşamasını ve istediği şeylere kavuşması için her olanağa sahip olabilmesini esas aldığını da göstermek için kimi karakterlerini, örneğin Nick’i ve rüyasına ulaşmak için yola çıktığı ilk zamanlarda Gatsby’yi, yozlaşmış toplum yapısı içinde bir nebze de olsa çürümüşlükten uzak kalabilmiş olduğu mesajını verir. ‘Amerikan Rüyası’ yozlaşmadan önce, motivasyon, yeterince istekli olma ve istediğine ulaşmak için çok çalışmak bu rüyanın bazı önemli unsurlarındandı. Gatsby’nin günlüğündeki ‘Genel Kararlar’ başlığı altındaki şu satırlar onun başlangıçta ‘Amerikan Rüyası’nın bozulmamış şekliyle yola çıktığını anlatır: Shafters’ta vakit kaybetmemek, tütün içmemek yada çiğnememek, iki günde bir yıkanmak, her hafta geliştirici bir kitap ya da bir dergi okumak, haftada 5 72 dolar (çizilmiş) 3 dolar arttırmak, ana babaya daha saygılı olmak.(Fitzgerald, Büyük Gatsby 174) ‘Amerikan Rüyası’, zenginlik ve güç elde etmek asıl amaç haline dönüştüğünde çürümüşlüğü ve yozlaşmayı da beraberinde getirdi. Gatsby’nin Daisy’ye aşık olması ve ona ulaşmak istemesi romantik bir yaklaşımdı. Ancak varlıklı ve güçlü olmadığı için onu elinden kaçırdığında, Daisy onun için zengin ve güçlü olmanın simgesi haline dönüştü. Daisy’ye yeniden kavuşmak amacıyla gereken güvene sahip olabilmek için ‘muhteşem’ bir malikaneye ve gösterişli arabalara gereksinim duydu. Bunları elde etmek için kaçakçılığa, vurgunculuğa, kısacası yasadışı yollara bulaştı ve onun rüyası da kirlenmiş oldu. ‘Amerikan Rüyası’nın kirlenmesi sonucunda motivasyon ve başarılı olma, mutluluğa ulaşma isteği yerini anlamsızlığa, hiçlik ve boşluk duygusuna bıraktı. Gatsby’nin düşü, üzerine kurulu olduğu varlığın, Daisy’nin buna değmediğini anlaması ile yıkıldı. Daisy, Gatsby’ye geçmişin önemi olmadığını, Tom’u da sevdiğini söyler. Oysa geçmiş, Gatsby için çok önemlidir. Hatta geçmişi geri getirebileceğine, Daisy ile ilk karşılaştığı güne geri dönebileceklerine inanır. Belki de bu yüzden, böylesine inanılmaz bir düşü gerçekleştirmek için yola çıktığı için ona ‘Büyük Gatsby’ ya da ‘Muhteşem Gatsby’ denmiştir. The Great Gatsby bir trajedidir çünkü Fitzgerald, iyi kalpli, saf bir adamın acı sonunu anlatırken aynı zamanda Gatsby’nin kişiliğinde ‘Amerikan Rüyası’nın sonu için de duyduğu kederi yansıtır. Gatsby, yanılsamaların etkin olduğu bir düş dünyasında yaşar. Bütün ilerleme ve gelişmeye, demokrasi ve eşitlik ilkelerine karşın, sınıf farklılıkları ve eşitsizlik Amerikan toplumu üzerindeki etkisini sürdürür. Bu anlamda The Great Gatsby, ‘Amerikan Rüyası’nın yozlaşması üzerine bir yorumdur. Fitzgerald, The Great Gatsby’de, ‘Amerikan Rüyası’nın bozulmamış şeklini değil, bu rüyanın 1920’lerde aldığı şekli, bireylerin bu rüyayı algılama biçimlerini ve bunun toplumdaki etkilerini irdeler. Ancak Fitzgerald’ın 1920’lerle ilgili olarak asıl üzerinde durduğu konu eşitlik değil, bireylerin, toplumdaki diğer insanların kendileri hakkında ne düşündüğünden ve nasıl düşündüğünden haraketle kendileri hakkında ne düşündükleridir. Bir başka deyişle insanlar kendilerine dönüp bakarken öteki insanların görüşlerinden oldukça etkilenirler. Çünkü toplumda yer 73 edinmek, ün kazanmak insanların önem verdiği şeylere sahip olmakla mümkündür (Berman, The Great Gatsby and Fitzgerald’s World of Ideas 92). ‘Amerikan Rüyası’nın yozlaşmasının bir sonucu da ‘kim olursa olsun her bireyin yaşamda kendi çabası ile başarılı ve mutlu olabileceği’ idealinin yok oluşudur. Ancak Gatsby'nin başarısı, birçok yönden yalnızca bir yanılsamadır. Gatsby'nin ölümü ‘Amerikan Başarı Düşü’nün çöküşünü akla getirir, çünkü hem geçici hem de değişken olan maddi zenginlik üzerine kurulu olan bir düş sonuçta hiçbir sağlam temele sahip değildir, gerçeklikten yoksundur ve çökmeye mahkûmdur (Pelzer 101). Gatsby'nin görünürdeki tek başarısı yasadışı yollarla edindiği servetidir ancak bu serveti rüyasını satın alamaz (Stavola 167). Fitzgerald, The Great Gatsby’de, bölgesel, ulusal, tarihi ve ilkel mitleri başarıyla harmanlar ve bunun bir sonucu olarak romanın önemi daha da artar. The Great Gatsby, anlattığı çok boyutlu mit yorumları açısından önemlidir. Gatsby'nin uzun gölgesi, West Egg’in çimenlerinden kaybolur ancak onun gölgesi, ardından gelen kuşağın yazar ve okurlarının akıllarına ve yüreklerine düşer. Amerikalıların çoğu, tıpkı Gatsby gibi, kendilerini, rüyalarının gerçekleşebileceğine inanan idealistler olarak görürler. Fitzgerald, bu mit ve kültür üzerinde durarak The Great Gatsby’yi, Amerikan kültüründe etkisi süren bir klasik yapar (Anderson 37). ‘Amerikan Rüyası’, insanın hayal gücünün romantik olasılıklarının ve insanoğlunun doğuştan büyüklüğüne olan inancın bir doğrulaması olarak kabul edilir. Gatsby'nin kişisel felsefesi bu bakış açısıyla örtüşür. Ancak Gatsby'nin rüyası, ‘Amerikan Rüyası’nın orijinal yapısını izlemez. Onun kendisi için dünyada en güzel kız olan Daisy’nin peşinden koşması, ulaşmayı hedeflediği kız evlenmiş olsa bile bundan vazgeçmemesi ve hatta onu ilk gördüğü gibi geri istemesi, kısacası olmayacak bir durumda diretmesi, ‘Amerikan Rüyası’nın aslının sınırlarının zorlanması hatta bozulması demektir (Seshachari 94). The Great Gatsby’nin son satırları, yitik olmanın, yitirmenin romantik bir dille anlatılan tepkisel bir toplumsal manifestoyu oluşturur (Washington 52). ‘Amerikan Rüyası’nı kendi rüyasına dönüştüren Gatsby, yine bu rüyanın kurbanı olarak ölür (Kazin 40). Fitzgerald, Gatsby’nin rüyasının gerçekleşmemesini, sonuçta akıntıya kürek çekmeye benzetir. İnsanoğlunun içinde her zaman, gerçekleşmesi neredeyse imkansız da olsa, ümit taşıdığını vurgular. Romanın son satırları Fitzgerald'ın geçmiş, gelecek ve rüyalarla ilgili düşüncelerinin bir özeti gibidir: 74 Gatsby yeşil ışığa inanmıştı, her yıl bizden biraz daha uzaklaşan o coşkun geleceğe bel bağlamıştı. Bu gelecek, kaçıp gidiyor, bizden uzaklaşıyordu, ama ne çıkardı − yarın daha çok koşar, kollarımızı daha ileriye uzatırdık… Sonra güzelim bir sabah… Ve böylece, bizler de akıntıya kürek çeker, durmamacasına geçmişe itiliriz (Fitzgerald, Büyük Gatsby 182). 75 SONUÇ Tarih boyunca insanoğlunun ulaşmak istediği idealler, hayaller ve düşler hep olagelmiştir. Bu düşlere ulaşmak bazen olasılık dışı olsa da insanlar bunlardan kolay kolay vazgeçmezler. Modern toplumlarda insanlar hedeflerine ulaşmada çoğunlukla maddi zenginliği önce bir araç olarak görürler, daha sonra da bir şekilde bu zenginliği amaç haline dönüştürürler. Kısa yoldan amaca ulaşma çabası, imkansızı elde etme hayali beraberinde yasadışı ve ahlaki olmayan yolları da kullanmak dahil kestirmeden ya da her yolu deneyerek zengin olmayı getirir. Hayaller, aşık olduğu kadına kavuşma, ünlü olma ya da kendini tanıma ve gerçekleştirme şeklinde masumane duygularla ortaya çıkmış olsa da sonuca giden yolda karşılaşılan engeller, toplumsal ve psikolojik unsurlar insanı yolundan saptırabilmekte, asıl amacını ve duygularını bozabilmektedir. Amerikan toplumunda hep var olan başarılı olma ve insanın istediği her şeyi, eğer yeterince mücadele ederse elde edebileceği ideali, tarihsel süreç içinde, sanayileşme ve ekonomik gelişmenin de bir sonucu olarak farklı boyutlar kazanır. 20. yüzyılda hemen her şey, maddi ölçülere, insanın sahip olduğu maddi varlıklara ve toplumdaki statüsüne göre değerlendirilir. F. Scott Fitzgerald, yaşadığı dönemi, 1920’leri bir tarihçi tarafsızlığı ve genç bir yazar olarak gençliğin temsilcisi olarak anlatır. Onun yaşamı ve edebiyat kariyeri, ‘Caz Çağı’ Amerikasının hızla yükselişten çöküşüne tarihi gerçeklerinin bir aynası olarak görülür. Fitzgerald 1920’lerin Amerika’sının keşmekeşli yaşam tarzı ile öylesine iç içedir ki, onun yaşamı, temsil ettiği kuşağın da bir tarihi olarak görülür. Fitzgerald, yaşamı boyunca birbiri ile çatışan, çelişen istek ve gereksinimleri uzlaştırmanın mücadelesini verdi, bir yandan yaşamın gereksinimleri öte yandan sanatın gereksinimleri. Onun rüyası, hiç kimsenin açık bir şekilde anlatmadıklarını anlatmak, hiç kimsenin yaşamadıklarını yaşamaktır. ‘Amerikan Rüyası’, onun en önemli ilgi alanlarından biridir. Yaşadığı toplumun bireyler üzerindeki etkilerini, toplumdaki tabakalaşmaları, insanların düşerini ve bu düşlere ulaşmak için denedikleri yolları, ‘Amerikan Rüyası’ perspektifiyle ele alır. Yazarın asıl üzerinde durduğu sorun, tarihsel süreçte, insanların ideallerini gerçekleştirme yolunda ilerlerken sapmalara, bozulmalara ve yozlaşmaya götüren yöntemler kullanmalarıdır; 76 ‘Amerikan Rüyası’nın kendisi değil yozlaşması ve kirletilmesidir. Mutlu ve refah bir yaşam, kendisini gerçekleştirme gibi asil amaçların, güç elde etme ve zevk peşinde koşma şekline dönüşmesi, başarının içi boş ve anlamsız bir ideal haline gelmesi, Fitzgerald’ın üzerinde durduğu en önemli konulardandır. Onun kahramanları bir anlamda başarılı olular ancak sonunda varmış oldukları nokta onları tatmin etmez. Amory, kendisini tanıdığını ancak başka bir şeyi başaramadığını söyler. Gatsby ise, elde ettiği onca maddi başarıya karşın ideali olan kadının yalnızca kendisini sevdiğini söylemesini sağlayamaz, geçmişi geri getiremez ve kendisini ölümün kollarına bırakır. Çalışmanın sonunda ulaşılan sonuç şöyle özetlenebilir: İnsanın ideallerine ulaşması, herkesin saygı duyduğu, beğenilen biri olması, maddi zenginlikle elde edilemez. Dürüstlük ve saygınlık para ile satın alınamaz. İnsanın iç huzuru yaşaması, yanlış yollara sapmadan, ideallerini kirletmeden bir şeyler elde etmesi sonucunda gerçekleşebilir. 77 KAYNAKLAR 1. Anderson, Richard, “Gatsby’s Long Shadow: Influence and Endurance”, New Essays on The Great Gatsby, ed. Matthew J. Bruccoli, Cambridge University Press, New York, 1985 2. Arsdale, Nancy P. Van, “Princeton as Modernist’s Hermeneutics, Reading This Side of Paradise”, F. Scott Fitzgerald; New Perspectives, ed. Jackson R. Bryer, The University of Georgia Press, Athens, Georgia, 2000 3. Audhury, Letha, “The Waste Land Myth and Symbols in the Great Gatsby”, F. Scott Fitzgerald’s The Great Gatsby, ed., Bloom, Harold, Chelsea House Publishers, New York, 1986 4. Benchley, Robert C., “Books and Other Things”, F. Scott Fitzgerald Critical Assessment, Ed. Henry Claridge, Volume II, Helm Info Ltd. East Sussex, 1991 5. Berman, Roland, The Great Gatsby and Modern Times, University of Illinois Press, Chicago, 1994 6. Berman, Ronald, The Great Gatsby and Fitzgerald’s World of Ideas, The University of Alabama Press, Alabama, 1997 7. Bewley,Marius, “Scott Fitzgerald’s Criticism of America”, <http://www.studyworld.com/newsite/ReportEssay/literature/Novel%5Cthe_gre at_Gatsby_and_the_fall_of_the_american_dream_-479.htm, 08.03.2005 8. Bloom, Harold, ed., American Fiction 1914 to 1945, The Critical Cosmos Series, Chelsea House Publishers, New York, 1986 9. Bloom, Harold, ed., F. Scott Fitzgerald’s The Great Gatsby, Chelsea House Publishers, New York, 1986 10. Bloom, Harold, Major Literary Characters; Gatsby, Chelsea House Publishers, New York, 1991 11. Bloom, Harold, Modern Critical Views: F. Scott Fitzgerald, Chelsea House Publishers, New York, 1985 12. Bradbury, Malcolm, The Modern American Novel, Oxford University Press, New York, 1992 13. Bruccoli, Matthew J, New Essays on The Great Gatsby, Cambridge University Press, New York, 1985 78 14. Bryer, Jackson R. Ed., F. Scott Fitzgerald; New Perspectives, The University of Georgia Press, Athens, Georgia, 2000 15. Claridge, Henry ed., F. Scott Fitzgerald; Critical Assessments, Volume II, Helm Information Ltd. East Sussex, 1991 16. Cowley, Malcolm, Exile’s Return: A Literary Odyssey of the 1920s, Penguin Books, Dallas, 1976 17. Demir, M. Şirin, F. Scott Fitzgerald’ın The Great Gatsby Adlı Eserinde Sosyal Eleştiri, Yüksek Lisans Tezi, Van, 1996 18. Dolan, Marc, Modern Lives: A Cultural Re-reading of The Lost Generation, Purdue University Press, Indiana, 1996 19. Donald, Miles, The American Novel in the Twentieth Century, Barnes&Noble Books, New Jersey, 1978 20. Dyson, A. E. “The Great Gatsby: Thirty-six Years After ”, Major Literary Characters: Gatsby, ed. Harold Bloom, Chelsea House Publishers, New York, 1991 21. Ergin, Seçkin, Amerikan Romanı 1900−1950, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir, 1993 22. Ergin, Seçkin, F. Scott Fitzgerald’ın İki Amerikası, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İzmir, 1982 23. Fitzgerald, F. Scott, Büyük Gatsby, Sander Yayınları, Çeviren: Filiz Ofluoğlu, İstanbul, 1975 24. Fitzgerald, F. Scott, The Great Gatsby, Penguin Books, London, 1994 25. Fitzgerald, F. Scott, The Jazz Age, New Directions Bibelot Publishing, New York, 1996 26. Fitzgerald, F. Scott, This Side of Paradise, Penguin Books, London, 1963 27. Fussel, Edwin S., “Fitzgerald’s Brave New World”, Major Literary Characters: Gatsby, ed. Harold Bloom, Chelsea House Publishers, New York, 1991 28. Gindin, James, “Gods and Fathers in Fitzgerald’s Novels”, Modern Critical Views: F. Scott Fitzgerald, ed. Harold Bloom, Chelsea House Publishers, New York, 1985 29. Hendriksen, Jack, This Side of Paradise as a Bildungsroman, Peter Lang Publishing inc., New York, 1993 79 30. Hoffman, Frederick J, The Twenties: American Writing in the Postwar Decade, The Viking Press, New York, 1955 31. Hook, Andrew, “Cases for Reconsideration: Fitzgerald’s This Side of Paradise and The Beautiful and Damned”, Scott Fitzgerald: The Promises of Life, ed. A. Robert Lee, Vision Press, London, 1989 32. Hook, Andrew, F. Scott Fitzgerald, Chapman and Hall Inc. New York, 1992 33. Hughes, Riley, “F. Scott Fitzgerald: The Touch of Disaster”, Fifty years of the American Novel; A Christian Appraisal, ed. Harold C. Gardiner, Charles Scribner’s Sons, New york, 1951 34. Kahn, Sy, “This Side of Paradise: The Pageantry of Disillusion”, F. Scott Fitzgerald Critical Assessment, Ed. Henry Claridge, Volume II, Helm Info Ltd. East Sussex, 1991 35. Kazin, Alfred, “The Legend Was His Life”, Readings on Fitzgerald, ed. Katie de Koster, Greenhaven Press, San Diego, 1998 36. Keller, Jürg P, The American Dream Gone Astray: Critical Realism in American Fiction 1920−1940, Peter Lang AG, Berne, 1995 37. Koster, Katie de ed., Readings on F. Scott Fitzgerald, Greenhaven Press, San Diego, 1998 38. Lass, Abraham H., 100 Büyük Roman, cilt II, Milli Eğitim Basımevi, Çeviren: Nejat Muallimoğlu, İstanbul, 1995 39. Lee, A. Robert, Scott Fitzgerald: The Promises of Life, Vision Press, London, 1989 40. Mayfield, Sara, Exiles From Paradise; Zelda and Scott Fitzgerald, Delacorte Press, New York, 1971 41. McCormick, John, “The Middle Distance: A Comparative History of American Imaginative Literature”, Major Literary Characters: Gatsby, ed. Harold Bloom, Chelsea House Publishers, New York, 1991 42. McQuade, Donald ed., The Harper American Literature, Third Edition, Addison Wesley Longman inc., 1999 43. Monk, Donald, “Fitzgerald: The Tissue of Style”, American Fiction 1914 to 1945, ed. Harold Bloom, The Critical Cosmos Series, Chelsea House Publishers, New York, 1986 80 44. Newsweek, January 31, 2005 45. O’Connor, William Van, Seven Modern American Novelists, The New American Library, New York, 1968 46. Ofluoğlu, Filiz, F. Scott Fitzgerald; Caz Çağı Öyküleri, Mitos yayınları, İstanbul, 1992 47. Ornstein, Robert, “Scott Fitzgerald’s Fable of East and West”, Modern Critical Views: F. Scott Fitzgerald, ed. Harold Bloom, Chelsea House Publishers, New York, 1985 48. Parker, David, “Two Versions of The Hero”, F. Scott Fitzgerald’s The Great Gatsby, ed., Bloom, Harold, Chelsea House Publishers, New York, 1986 49. Pearce, Robert, ed. The Sayings of Fitzgerald, Gerald Duckworth, London, 1995 50. Pelzer, Linda C., Student Companion To F. Scott Fitzgerald, Greenwood Press, London, 2000 51. Roulston, Robert and Helen H., The Winding Road To West Egg; The Artistic Development of F. Scott Fitzgerald, Associated University Presses, Cranbury, 1995 52. Schlacks, Deborah Davis, American Dream Visions; Chaucer’s Surprising Influence on F. Scott Fitzgerald, Peter Lang, New York, 1990 53. Seiters, Dan, Image Patterns in the Novels of F. Scott Fitzgerald, UMI Research Press, Michigan, 1986 54. Seshachari, Neila, “The Great Gatsby: Apogee of Fitzgerald’s Mythopoeia”, Major Literary Characters: Gatsby, ed. Harold Bloom, Chelsea House Publishers, New York, 1991 55. Spatz, Jonas, “Rewiriting the Capitalist Fable”, Readings on Fitzgerald, ed. Katie de Koster, Greenhaven Press, San Diego, 1998 56. Stavola, Thomas J., Scott Fitzgerald: Crisis in an American Identity, Vision and Barnes Noble, London, 1979 57. Washington, Bryan R., The Politics of Exile, Northeastern University Press, Boston, 1995 58. Way, Brian, “The Great Gatsby”, F. Scott Fitzgerald’s The Great Gatsby, ed., Bloom, Harold, Chelsea House Publishers, New York, 1986 81 ÖZET F. Scott Fitzgerald, Amerikan edebiyatında toplumsal gerçeklik ile ilgili temaları işleyen, davranış romanı türünde yazan önemli romancılardan biridir. Onun yaşamı ve yapıtları 1920’li yılların bir özetidir. Genç bir yazarın, gençliğin sorunlarını anlatması, yalın ve gerçekçi anlatımıyla birlikte onu üne kavuşturan etkenlerden bazılarıdır. Fitzgerald'ın evrensel bir konu olan başarı düşünü, yaşadığı toplumda bu düşün çok popüler olduğu bir dönemde objektif bir şekilde anlatması onu Amerikan edebiyatında klasik yazarlardan biri yapar. 20. yüzyılın başlarında Amerika’da toplumsal, ekonomik ve siyasal alanlarda önemli değişiklikler gerçekleşir. I. Dünya Savaşı, Amerikan toplumu üzerinde derin etkiler bırakır. Genç ve yaşlı kuşak arasında bir uçurum oluşur. Genç kuşağın yaşam tarzı değişir. Büyük kentler cazibe merkezi olur. Kadınlar toplumda kendilerini daha fazla ifade ederler ve daha rahat tavırlar sergilerler. Ekonomik anlamdaki gelişmeler, üretim toplumundan tüketim toplumuna geçişi hızlandırır. İnsanlar teknolojinin bütün nimetlerinden yararlanmak isterler. Otomobil toplumsal statünün bir simgesi haline gelir. Genç kuşağa, başıboş yaşam şekli işaret edilerek ‘Yitik Kuşak’ nitelendirmesi yapılır. Caz müziği 1920’lerin özelliklerini yansıtır ve döneme ayrıca ‘Caz Çağı’ denilir. İnsanların elde etmek istediği şeylere ulaşma şekilleri, ‘Amerikan Rüyası’ mitinin, ortaya çıkış şeklinden oldukça farklı unsurlar içermesine ve yozlaşmasına neden olur. Bu çalışmada, Amerikan romanının 20. yüzyılda kaydettiği gelişmeler, tarihsel arka plan ışığında ve F. Scott Fitzgerald'ın yaşamı, The Great Gatsby ve This Side of Paradise adlı yapıtlarında ‘Amerikan Rüyası’nın ele alınışı irdelenmeye çalışılmıştır. ‘Amerikan Başarı Rüyası’ ya da düşünün özündeki üstün özellikleri yitirip maddi başarı şekline dönüştürülmesi ve sonunda yozlaşıp düş kırıklığı şekline dönüşmesi çalışmamızın odak noktası olmuştur. Sonuç olarak, insanların ideallerinin ve düşlerinin olmasının doğal olduğu, kendisini gerçekleştirmek için elinden geleni yapması gerektiği ancak her ne pahasına olursa olsun bunları gerçekleştirme düşüncesinin ve maddi başarının gerçek başarı ile karıştırılmasının düşleri kabusa çevirebildiği görülmüştür. 82 SUMMARY F. Scott Fitzgerald is one of the major novelists writing novel of manners and focusing on the themes regarding social reality in American Literature. His life and works are a summary of the nineteen − twenties. His narration of the problems of the youth together with his plain and realistic style as a young writer is some of the elements that make him famous. Fitzgerald’s objective reflections of the universal theme, ‘The Dream of Success’ that was so popular in his lifetime, made him one of the classical writers in American literature. Significant economic, political and social changings took place in America in the early decades of the Twentieth century. World War I influenced American society deeply. There was a huge gap between the young and old generations. Lifestyle changed as well. Big cities became the center of attraction. Women began to express themselves more and behaved more freely. Economic progression accelerated the transition from a producing culture to the consuming one. People wanted to use all the facilities of technology. Automobile became a symbol of social position. Young generation was called ‘lost’ because of the casual lifestyle. The Jazz reflected the peculiarities of the 1920’s and the period is also called ‘Jazz Age’. People’s way of obtaining what they dreamed caused the corruption of the ‘American Dream’ and incorporated elements different from the original myth. The progress of American novel in the twentieth century, Fitzgerald’s consideration of ‘American Dream’ in his works, his life and historical background are the matters to be studied in this paper. The focus of this study is the fall of ‘American Dream of Success’, losing its original form and content thus transforming a material success, and becoming a disappointment. As a result, it has been found that people naturally have dreams and ideals, and everyone should do his/her best to realize ‘self’ but confusing material success with the real ideal and the notion that every way is permissible for achieving the ideal can eventually make the dream a nightmare.
Benzer belgeler
bıldungsroman olarak f. scott fıtzgerald`ın thıs sıde of paradıse adlı
KISALTMALAR……………………………………………………………………III
GİRİŞ………………………………………………………………………………... 1
1. BÖLÜM…………………………………………………………………………...3
1.1. 1920’LERİN AMERİKA’SINA GENEL BİR BAKIŞ………………………….3
1.2. DÖNEMİN EDEB...