Dr. Ilikaill V. Duran

Qerd stranön dilan ü
y6n gel6ri
Curuki ir Dr,
lv1
xai i
Kulu KürXeri
It"4.§rnDa§
Celikan As ireti
[4uzafter Ozgür
Femz ile röportaj
Küd
Dr.
Ilikaill
V. Duran
Mohke nin Mektuplanrda
OnaAnadolu Kürtien
[,'lehmet Bayrak
"Deli Qocugun hlkayes"
Em n Salman
Yabano
bi r
arasti rmacr
n
r
n
Cihanbeyli,
Yunak ve
Haymana Kürtleri
Nuh Ate§
kalemiy4e
OdaAnadaolu Küdled
"Kimlik ve Aidiyel"
Hac Erdooan
KurdÖn Säxbizini '
N4ahmüd Lewendi
+e#v*T<37t
:.1
i.'...!.t:L
.\_-41.t_-1.-t..r'.4
Sö mehan carc detdikeve
Lla ayda bir a kar.
Tdskriflen uikonrmer 4 numnrer per är
J
Nameyön ji xvr,endevanan/
Okuyuor mektuplan
I 0 Nave
Adress / Navnisan:
Box 3318. SE 163 03 Späoga / Sverige
Te efaks 08 761 24 90
I
E-[,la : [email protected]
I
A
l4
Navnisana liAlmanyaye
Yazrima adresi:
Kan str. 2, 35576. WZ Almanya
TErefaks: 06441-52 615
orrncikä krrrikan
Simove Hers;d
Fiyatr:
7
yci,reterimLi tanryJhm Kogesi L2erine bir kaq not
22
YorelerimLi tanry,a|m...Kulu Kürüeri
26
M. Sirin Dao
Cen,an n+ireti
Muzaffer Özqür
53 guayrflr Ne Ayrbr Varsa?
COM[,4ERZBANK Hamborn - Drisb!rg
Bekir Dart
Konlo:5341110-01
35
BLZ: 35040038 Almanya
Belavkirin / Dadrtrm:
Ankara:
4
Toplum Kilabevi/ Remzi inanq
Bay nd r sokak 2211, 0642 Yen sehir
Ie: 03121434 25 43
48
:
71
59
"Oeti
goo4un niUyesi"
Emin Salman
bir arastrnnacr'nrn kalemiyle ...
gil-tli*."rri
un gözrJy4e Hay,rnana Kürteri
Haci Erdadan
Gül Kitapevi
66 Ora nnrOud,
Xiirfleri agrsrnda ldmlikveAidiyet"...
Haci Erdoaan
Frransa:
Rue R cher 2 euse
Elage Bureu - 1175009 Parls
ZZ Siir ve toplumsal;üdbri
Htisevin Kalavct
Z5 Ne,.vroz QiEekleri / iahkanrm
H.2
qap / Baskr: Apec-Tryck & Fönag
Feridün
tssN 1402-7488
--"
heye 'i"ir"
klr nivisCn
ye
.
l\,lafC redaksiyone
lr
Birnebünö re t6n, serrast 0 kud b ke.
Nivisaren ku ji Birnebüne re ten. ger gap
nebin li ll xwedi nayön vegerand n.
pay z 1997
MeKuplannda Orta Anaddu Kürueri
Nuh Ates
L se cad. Zaler Qarsrsr No 23/a
H'meb&t 3,
Bekir Dart
N,4old<e'nrn
55 yaoanc,
K rgehlr:
2
|
tCtarnen oitanffibmen §ine Ve Küft Renzi
Mehmet Bavrak
Medya Kitapevi ve Krrtasiye
Cumhu.iyet Mahalles A tay Caddesi
,"fak", l*rprryrrO
Dr i4ihaiti
Vahit Duran
Almanya hesap numarasr:
E Yildiz Slichwort Birnebün
H",
Curuk;.
20
Abone yrllrk bedeli:
lsveg: 200 SEK .Almanya 30 Dt!,I
Te:622 78
i
M. Siin Dao
Europ3:7 Dl,4
N,lsnrleket tc eder r 400 b n TL
.
Mibiti
qenO st'anÖn Oilan ü yOn geleri
I 6 Yareni.rHenLk
Mem ü Hem. lhsan Türkrnen
I Z XUtUret Oegellerimizi yok olmaklan kurtaralm
E-[4ai]: b rnebufl@hotmai .l]om
lsves hesap numarasr:
{Birnebün) postglro: 468 65 12
nexraragiyan
Curuki ü Dr.
Curuki ü Dr. Mikaili
I 2 Destek Nifr
Slnrovä Hed.srd
I 3 cotinen l,te.inan
Fantk Kanoöht
Redaksiyon:
Nuh Ate§, Dr. I"l kaili. N4uzaffer Özqür,
Haci Erdoöan, Mehmet Bayrak,
Vah t Duran, Eekir Daa, I,,4ahmul Ouran,
Ciftc
Sefoyö As6.
No:41/C-11
:.f::-
8 Bimebun'dan
Utges av Apec-Förlag
Ans. Lilg,vare:A i Clftcr
Po atl
f
77 rerya
o isyan
Emel.ci
Z8 Kurd6n S6xbizini
Mahmüd Lewendi
,aI
;i re
*:y*
:': j
i
x
wa * rl erva
tt a
nl*
k
uy
u
-Biz
SEVciLi BiRNEBÜNCULAR!
Ankara'da üniversite okuyan geng bir
krzrrn. Bir arkada;:rn Toplum Kitapevinden Bimebirn u almr;. ilk gördü§ümde gok
qaqrdrm. Bizleri kendine dert edinen bir
yayrnu öteden beri ihtiyag oldu§unu hep
diisünüyordum. Yazllan okuduktan sonra
hcyecanlandrn- Ne ladar güzel ve zengjn
*
u
rt.t
* kt il
p: i
*
ir
asJcn Achyamanhyrz. Yavuz Sultan
Selim (veya Abdülhamid) zamanrnda
Konya ya sürgün edilnrisiz.
Bu sorular, sadccc Türkler taraltndan
sorulmuyor Son zamanlara kadal Künler
de
Türkler kadar;agryorlardr. Ve cevap hep
aynrydr.
Bimebün'u gecikn.riqte olsa Orta Anadolu
Kürtlerinin, -bölgeye iskan edildikten
ohnug.(....)
ikinci sayrda dikkatirri bir qey gekti.
Belitmeden edemiyecegim. Yazarlannr-21n
hcrrcn irernen hepsi erkek. Bunu biraz
garipsedirn desern yalan olnraz. "Kadrnlar
yazdr da bizmi yayrnlamadrk" dedi§inizi
duiargibiyirn. Böyle bir yanrt veriyoriseniz
sonra- kültür ve edebiyat alanrnda atrlmrg
en büyük adrm olarak görüyorum. Cünkü
Osamanh irrparatorlu!undan bu yana
uygulanan yo§un asirniliasyon politikalanndan dolayr Kürtler; kültürlerini birnebze
§ayet yeterli olmadlgrnr belirtmem
alanrnda büyük bir duraksama yaqarnrE-
gerekiyor- Kadrnlarrmrzr yazrraya teqvik
etrnede sizlerede (erkekler) bazr görevlerin
düstügünü unutmamanrz gerekiyor
Siz de iyi bilirsiniz ki; Kültürel ve edebi
(ninni, masal, agrt, türkü vs.) ürünlerin
üreten ve yaratanlarr biz kadrnlanz. (...)
Neyse lafi uzatmamayaynr, ben yalnrzca
bir eksikliginize dikkatleri gekrnek
de olsa korumugsalar da sanat ve edebiyat
lardrr
Bu durum kendisini toplrrm üzerinde dalta
belirgin bir biqimdc göstcriyor, Qok delil
göyleyüz yrl gerirnize baktrgrmrzda nuglak
bir durum kar5rmrza qrkryor. C<cmisrmiz
hakkrnda gok fazla bir bilgiye sahip de!iliz.
Bildiklerimizin
da rivayetten jbaret.
sogu
Bunun baqlrca nedeni de yukanda
istemistirn. Yeni sayrlarrnrzr i lgiyle
bahsettigirniz gibi asimilasyoncu, baskrcr
bekliyorLz.
Hoqga kaLn.
politikal:rve bunun kaErnrlmaz sonucu olan
geqmiE üzerine Eekilen kara perdclcrdir
Bu kara perde 80'li ytllardan sonrayavaE
yavaE delinmeyc baglandr. Önce türküler
derlendi kasetler gtktr; qeqitli dergr ve
gazetelerde makaleler yazr)dr, kitaplar
bastldt. Ktsacast bölge insanr gcamiyini
Brst Ytt-v,rz / A:rxen,q
BiRNEBÜN KÜLTÜR VE EDEBIYAI-TA START!
Mektubuma soksa rastladrgnr ve sanlnm
hepinizin defalarca yaqadr§r bir diyalogla
baqlamak istiyorum.
§clrirler arasr bir otobüs yolculcu§u
:
-Merhaba arkadag nerelisin ?
Konyahyrm.
-Qok Konyal tanryorum; ama onlara hig
benzemiyorsun.
-Ben Kürd ürn.
-Halla halla! Konya'da Kürt var mr?
-Daha önce hiq duyr.namrEtrn.r. Peki
Konyaya nereden geJdiniz'l
Hcr il,imizinde kalasrnda soru igareti.
Yinede yanrt vennek gerek diyerek:
daha gok merak etmeye aragtrrmaya baEladt.
Yine de kaynaklar sorulan sorulara qogu
zaman cevap veremiyordu. Baztlart: "Biz
Adryaman Besni'dcn geldik" diyorlardr.
Buna gerekEe olarakta kullantlan Iehgelerin
hemen hemen aynr olmalarrnr gösteri-
yorlardr. Bazrlar ise: "1800'lü yrllann
baslartnda buralara yerle;miqiz." gcrekqe
o)arakta yaglrlar gösteriliyordu.
Bütün bu söylenenleri kabul etmedi§imiz gibi, tarihi belgc cksikliginden dolayr
kesin birbelirleme qansrmrz da yok. Böylesi
bir durumda anlatrlanlar dahil olmak üzcre
tüm bilgi ve verileri de§erlendirmek
zorundayrz. Öte yandan Kürdistanll, tarihqi,
hinemn 3,
payiz
1997
3
arastrrmacr ve aydrnlarda Orta Anadolu
Küdlerine ve onlann tarihlerine ilgisizkaltp
ilunal etrni5lerdir. Onlar taqaron bir gü9
olarak görülrnü9 vc ancak siyaset
BiRNEBÜN DERGISINE EME6I GECEN BÜTÜN
4NSANLARA
sAt.ct vf
sttrtuL/tx!
Bir arkada; sayesindc derginiz elime
geqti. BöyJe yürekli, do§ru ve aydrnlattct
sahnesinde kitle gücü olarakl gör'üLrü§-
dergi okumadrrn hayatrnrda. On yedi
lerdir
ya;rndayrm ve on beg aydu da Almanya-
irstc ta[r burada Orta Anadolu Kürt
aydrIrlaünln, arastlrmactlanntn ve konuyla
dayrrn. Alevi Küftlerindenin. (...) On yrlhk
okul yagamrm olmasrna kar;rn Türkiyc gibi
bir ü1kede Kürtqe okurna- yazmayr brmkrn,
konuqmayr bile öfrenemedim.
Kürt alfabesini, Kürtqe yazmasrnr ye
ilgilenenlerin birleqip daha saIl rklr
galrqmalar yapacalr bir dergiye ihtiyag
vardr. Ta ki, Birnebün grkrncaya kadar.
Bimebün trimdilik bu misyonu üstlenmig
konugrna:rnr rahfatga. qrkarmrS oldugunuz
dergi sayesinde ö§renebiliyorurn ve bunuda
Birnebün'un qrkmasrnda emegi olan,
gunrrla söyleyebiliyorurr. igindeki bilgiler
ile de dilimi tanryor ve kendimi daha iyi
durulnda. Bütün bunlardan dolayr
yazrlarr ile destekleyen ve tüm okurlannt
selamlarken baqanlar diliyiorurn.
irrs.qx TünrvrN /
Arverre
aydrnlarabiliyorum. hirnebün dergisini
hazrrlayan ve eme§i geqen helkese
selamlanmr iletirken bagarrlar dilcrim.
tsiRN
ASUMAN. / ALMANYA
EBüN YAZr Kr.rRULr-rNA!
Kürdistan ulusal kurtulug nücadelesine
yapmrs oldugunuz böylesi bir katktdan
dolayr sizleri kutluyoruz. Cerqekten önernli
bir boElugu doldurmanrn yanrnda, ulusal
de§erlerimize de ayrr bir renk kattrnrz.
Dilelirn bu güzel qahsmaun uzun ön']ürlü
olmasr ve amacrna rrlagmasrdrr
Birnebürr tesadüI'en elimizc gegti. Daha
önoe gazeteden tanltll'l'l
yazrsrnl
okudulumdan merakla inceledim. ilk sayr
olrrraslna ra§men be§endi§imizi ve igerikli
buldLr[umuzu söyleyebiliriz. Var olan
eksiklerinizi gedercccginizc olan inancrnr/ t rrndrr. (iLinci sayrdon bahsetti§imizi
be
DEGERLT BiRNEBaN
q,rrr§,qxr,\el!
Qrkarmakta oldugunuz derginin ilk sayrsr
elimize ulaEtr. Cezaevinde bulunan Konyalr
birKüft olarak her seyden önceböylesi ilk
olma anlamrnda- gahgmayr baqlatmanrz
oldukga sevindirici bir geliqmedir (...)
(...) Derginin ileride grkacak sayrlan elime
ulashkga düsürce öneri ve eleEtirilerimi
daha genigge yazrrayr düqünüyorum.
Bundan sonra qrkacak sayrlar düzenli bir
b ig
imde elimize gcgcrse seriniriz.
Calrsmalannrzda basanlar diler srlav ve
saygrlanmr sunanm.
lirtrreliyim,)
Y!sul. TAsITNAR
s|lrNi^a[.nn cFz^E!l r lrr^NFUL
Ancak gözün.re Qarpan bir eksikligi dile
getirmek istiyorum. Derginizin 2. sayrstntn
12. saytäsrnda yer alan Srmoyö Hergid
taralrndan düzenlene:o "Orta Anadolunun il
ve ilqe bannda tespit ed;lebilen Kürt
ye esin yörelei" hirirasl,rda qarkrryr
görcmcdirr. §unu bclinnrcliyin*i; qnnkrnda önc,nli
orandr Kürt yaiamaktadrr Özclhklc mcrkcz köylcrdc
yogunlaym fazladlr(errz 20 Kürt köyü vard[).
Kendim 93-94 yrllar arasrnda bölgede
ögretmenlik yaptr§rm yrllarda
go-Eu
ile
tanr5trrr, (.....) dilerim derginiz bu bölgedeki
Kürtlcrin varlr§rnr göz önünde bulundurur(....)
(lalrgmalarrnrzda üstün baganlar
diljyorum.
Heser Özcüri / Arhr,q
mnebür
3, payir 1997
Srlavlcn
!
Birnebün uzun bir süreden beri gerek
Kürdistanda gerekse Avrupanrn bir gok
ülkesinde ya;ayan demokrat ve yurtsever
gevreler tarafrndan konuEulan bir dergi idi.
Dofrusunu söylernek gerekirse bazr
qevreler derginin araEtrmraya ve igAnadolu
Kiirt kiiltürüne vönelik hir derlli rrlacatrnr
lahmin etmiyordu.Iakat ilk iki sayr deliqik
gevrelerin bu olumsu z düEünceletini
ortadan kaldrrdr. Derginin yüz yrllardrr
anavatanlannda11 ayrr yagayaqan iq Anadolu
Kürtlerinin tüm hasrct vc üzlemlerini tahnin
yazrlmasr gok olumlu. Siyasi
"Birnebün"un ikinci sayw gtktt
I
XilrüF5on.t
görüElerirnlzi bir tarafa
brrakalrn. Dergi kültürel
5.riri
a§rrhkh olmaL. Kaybolan bir
halkrn kültürünü yeniden gün
rqrgrna grkardrnrz. Biz de
Ku"
-s"di-lr-"d"1,r"
.ydnrd'n
9'trid'lL v. 3.n§
fevehrc.,ls1yl. lrs,lman
i.r. kolrur t! poririki dd
gni "Bin,ebün", ikin.i sa,'
burada bir abone sistelt'ti
kuracagrz inEallah. Burada
bir kag öneride buluumak
nyla D[uyucusuyla huluro
tls iylLt p€iyodl-l, y&
y,d
rn vcbu ],'l'tr
h.§l
n-
da yatin h.y!un! bäshyin
''Em.b,ln'un y.ni syßi
$yri
d1
sibi özenlc
h*
M";a Ura. Muz:ft r
Ö.
bn'nci
istiyolurn.
a.)Anadolu Kürtlerinin
qi,r. Nuh Ak§, T.m.li,
Mcroyi Drra, M.hi,.r B,y
Hevi gazetesi, 9-15 Agustos 1997, sa4 38
edecel bir galrqrna olaragrndan enrinirn.
Siinürgeci güglerin asimiJasyoncu ve
imhaya yönelik politikalarinr etkisiz kr1rp,
kültürcl de§erleri bu güne tasryabilmek
önemsenrnesi gereken bir bagarrdrr.
Birnebün un en tinenli foksiyonu "bu
günkü degerleri yaflna tagrmaktrr" bu isc
okuyucu ve aragtrrmacrlarrn gabasr ile
olacakhr. Yayrn hayattnrzda ba5anlar dile§i
ile.
Nrrr,r, Tu. trrL.u,rn ,'Derrv.\}(rx
sanalQrlanyla Birnebün a
destck igin konser hazlrlanabilir Kültüre
hizmet edenlere bir gilt, madalya gibi
iidülcndirici hediyeler velilebilir. ilk
ödiillün Kürt Remzi ve Scrbrhnd Kanat'a
vcrilmcsini diledm.
b.) Kaset dagrtrna isi,
c.)ilcrde Anadoluyu kapsayacak bir radyo
gaLgmasr
Deryinin Kürtse ve Türkge grknrasl Qok
olumlu.
Sizlelle gumr duyuyorum.
I'Hl.Lrr O^r.cxr ' Isv.c
Cüne,s!
Alesl
isv
iqrcde yaqayan Haymanalr bir
Kürdürn. Temrnuz ayrnda rnerlelekete izinc
gittim. Ne göreyim Bimcbün diye bir dergi
qrkmr5. Avrupa da gtkryor dediklerinde ne
yalan söyleyeyjtr utandrm. Soranlarada
haberirn varmr5 gibi davrandrrn. ikinci sr1 r
elimde rlr. Birincisryryl da gönt.ierirscniz
sevinirim. Abonc de oLnak istiyorurl. (...)
Mrsro; isti(
Rt
ak sül
!
elleri krnaL gclin
!
altrn baqakl
san toprukl
memcdcki cocrrk
universitclil
duydunuz mu?
da§dan kopan ytldtztn
!
nai sesini.
gördünüz mü?
topr.a§rmrzrn bereketi
BinNrtüN dergisini.
BiRNrrBüN YöNnriMiNE!
K ry
metli Kalde5lerlrn Uirnebün
un
grkmasr inanrnki gözlerirr.ri yasarttr. Bir'
kiillürün bir rrredeniletin pisr pisinc
cahillikle yok ohramasr isin gösterdigirir
bu gaba kargrsrnda saygryJa e§i1irim. Bir'
gün tarih kitaplau Anadolu Kürllerini
yazdr[r zaruan Bimebünu görecektir. Bu
§abanrz tarjhte yer alacaktrr.
Dergin in yalnrzca ikinci savtsrnr
bulabildim. Bence biraz eksik olsada
tnükemmel olmu;. IliE bir koraplckse
kaprlmadan konustugumuz Kiirtqe ile
I3öylesine scvinmcmiSti
Canbcgli
Re;vanlr
ve §€xbrzrnlr
böylesine gürlememisti
Anadolu ovasrnda
bahar.
artrk, bizitnde
se simiz
solu!umuz var.
Rast gele DOSTLARI
I,'ERiDüN
btuffn
3,
payiz 1997
I.r
sr,t<
Ntvisa Dn. Hncinnll,t Mrxnir.i
Ji kovara Bimebün0 re
Beri ku ez dest bi rexneyeke xwe ya piqük
bikinr, ez we piroz dikim ku we kovarekc rveha
bikaranin.
derristiye ku bibe deng6 Kurdön Anadoliya
ber6 tunebü. v6
Navin.
di war0 nivis ü axattin6 de t€ bi karanin. L€ hema
rizgabLn
xela§An:. Di K.K. de ev gotin
prqiyöji Sorani hat ginin 0 nuha
hema gi bigre
Di Bimebün. no:2 (199?). r. 77-8-5 de bi navö
"Polallt Küfllei 2" niviseke Dr. Hec-ibram
NIikrili derket. Dr. Mikaili di vä nivisa xwe de
cav u ku Kunnanciya KLrrclistan€ ü ya Anadoliya
Navin dide hember hev. hin tir qiyet di rvarö
hrn gotrnan !l( t<.bit Nirrne. B. y.r rntn rr
ferqiyetän ku Dr. i\{ikaili dide diyar kirin.
numkun e ku li gor her€rn an gundeki Kurdön
Anadoliya Navin an yö Kurdistan0 wcha bin. L0
ne bi giqti. (imki ew gotin6n ku Dr. Mikaili
dib0jc di Kurmanciya Anadoliya Navin de hene.
7c95'ä wan di Kurmanciya Kurdistanö de ji
ji
xelasbün
jfu
i
Ii henü her6män Kurdistanö
xelaskirin zedetir bi kur t€.
qqtrk'DiK.K.
de
et heldu cntin
ji
tön bi kar anin. .hir wekl ku Dr. Mikaili
nivisiye z-ehii.e. I-ä gotik nekuyafire. c0reyek
nexwe;i ye. Li gelek her€n€n Kurdistane ji bo
nexweqiya ko/erayö diböjin qotrk. Di nav Kur
mancnn de weha diböjinr "Bi qotiki ketiye. Bi
q{)tikd kel , rrir" ü hwd.
frtbln htbLr Di K.K.yO de di eyri
maney0 de hobiir ü iok.inn heye.
kctckiin äarl<r'nr; Herdu gotin ji di K.K.
de hene, L€ barkirin herna hema gi bigre 1i hem0
hene.
Kurdi-rtmö ü di hemü lehEelan de he),e.
Mcsela ew diböje lerqcke mezin a K.K ü ya
K.A.N erv e ku di hin t-iilan de herfa B dibe W ü
nimineyön wi ji ev in:
Diyarbekir. M€rdin, Ruhay6 raketln,
t@t6fupli4_e!_Uin: Li
hcröman xcw
kilr. li
herdma Qerejdax.
li
hin
hin hcröman.ji nivr.rl/n tö
gotln.
,rjt,
el:
K.K.
K,A,N,
Ez dib€jinr
Ez diw6jirn
e_ydi id tö bikaranin.
Ez dibininr
Lz diwininr
Botina ceJre bi kar tlne.
Ez dibim
Ez diwim
Ev lbrmajr.rrin aku
cJi
@lLk
Kumranciya
navin de heye, di Kumranciya Erxeni
Anadoliya
(qezayeke
Di K,K,
de
ji
bi pirani eyd.
Di nav xelkö dc köm
marge Herdu gotin
ji
kes
tcn
bikaranin. Bi tay bcti hcrenön Ruha, Diyarbekir,
Qerejdaxä gotina rnargey6 bi kat tinin. Yeki
Qerejdaxi nizane 96./ek Ei ye.
*uc, kucik Herdu gotinjidi K.
Agri üLli lresirrKiq.rn iliKurd- !-e
istana Suriy6) de heyc. Ew ji ve furma jorin bi vi K. de hene. l,€ bi pir ari peyva kügrl tö bi karanin.
Dr,varbekir6l.
diu,ön/ egir
awayi dib€jin; diwi-aawi:drbe nabe, ez
8l: Li hcmü heremen Kurdiscz Llit tn: ez dib€jim, ez dis'i,r/n: ez dibinirn, tan6 herdu gotin hene.
.hariwd: hatibü ü hwd.
arl: Di K. K. de ard. ar, arvan
hene,lö bi giSti ardt6 bi karanin.
Hin gotinön ku wi nivisine ev jn:
(Ten€ peyvön x urr;/bertar (italik) ü bi stila
hz& &11s: Di K. K. de garr's di mancya
"darr"ya Tirki de ü li hin her6man ji /azüt di
rcs haline nivisin y€n Dr. Mikaili ne. Min ji li
maneya '-mLsrr"a tirki dc tE bikarunin. Her woha
btr her peyrekä;er1ra fJerklirni) \ ä ni\i.i)e.)
di hin devok€n Dinili de ii gotina lazijr di
N.
manel r 'inrsri a tirki Jr 1e. Di.'u li hin heri'rnin
K, A.
ji bo "nrsrr"'a tirki "garls6 mlsri",
Kurdistan€
sofüin.dengkidn.qis*iin:Di
'lrarisd
tenö
li her€ma
Kurnmnciya Kurdistand de rrali»
,iamd". garisi -renirri"ji diböjin.
{
K-Karatin
§tul
foigln Di X. K. de herdu 6otin ji
ji her weki ku Dr. Mikaili
Hekariyö ü Bchdinan hcyc, le li hcrömen din yön
Kurdistanö lwek: Erzincan. Serlsär, Diyarbekir,
hene ü maneya wan
NIördin, Siert. Ruha. Elcziz. Müi;. Bcdlis.
nivisiye. gil: mavi. hdlilli,rrl-lnbrin: yegermek
Erzer0rn, Dörsim ü hwd.) di süna
axafüit
de bi
pirani:,srrr,(irin (Ruha), den-q kirin. qise kirin
(Qerejdax). peyivin (M€rdin). ga/ga/ kirln tön
ll
lr
celek heremirnl' ho \ebre)
&pztiujr
xenzir- berat
e drbeJrn
Di K, K. de herdu gotin
e.
feiinq i
ji
hene:
}pytosk
kergu: Di K. K. dc herdu gotin
hene. Bi taybeti Li hin her€men Diyarbekir,
Qcrejdax, Swerek, Ruha, Sentsür. Entab ü hwil
ji
kergufi, ,ter3o. kerlra, kwdr-si tC bikaranin. Li
h
er6rndn
d
in
ji
ke
lro,sk. kir
o,s,( ,
kero;k.
,te ivnr,sk,
kiuo,!k te bikaranir.
&ia: Di K. K. de herdu ji hene.
di nav xeikd de bi pirani peyva ,(il tö bikar-anin.
LC di ware nivisin6 de peyva kurt b€tir bi kar tö.
guk. huik Di K. K. de ev gotin hene ü bi gelek awayan tön telafüzkirin: grik.
EüEik. bi1ük, pigük, bi9ü91k, nür: hdrlk ü hwd.
kln
Peyva eti di rastiya xwe dc di rnaneya xrry-fta
mezrn (abla) de ye
gpp
diböjin gop. Lö
li
gundan ü di nav piraniya
zibil, gcncJ A
Kurnanciax0tan de peytön gemar,
-ser?arten bikaranin.
bo6
!94!:Ev herdu awajiciiK.K. de
"n tirki
'-sefmi,s.
-gefer
de tö bikaranin. Berd ji di maneya bnce. l1k
estiden'h tirki de t0 bi karanin.
qyfa nuha. nika: Di K. K. de nuha. niha.
hene. 16 bori
tli maneya
anuht, nu*t. nika.:tnuÄa ü hin gelck r*.ry6tt rvä
hene.
rnllglv
köm rrcs bi
mcrl; Di K.K. de gotinr mrrnr.t
Lrl tinin,
l6 bätir
mui. meriv. nirot.
tön bi karanin.
gj
cr,rr
pj
ssII; Di K.K. de herdu
ä ,sün. pwi,'t.
':sürers,
c1i
dewsa da,vö de tö
@aw
sol.
mens, Di K.K. de kdm kes
diböjin pdl:rw, 16 [i her0nta Behdinan ü Botan
qismek j0 dibäiin p6kv. piraniya herönt€n din
dib6jin sol
iK.K,:Kunluciya KttrLlirtani
K.AN: Kufl nrnciya Anadoliya Nilnr
Mahmüd Lewendi
som, mezel: Di K. K, de gor.,
gom, mezel. nezet
gir. Scmar Di. K.K, de kem kes
ji kesön ku li bajör mezin bübin
qop.
yan
diböjin
ci
carna
bikaranin.
bke
Epr
16
lqj Di K. K.
grr'h
de
ji
di
maneYa
tirki de ev herdu Sotin ten bi kar
ry;DiK.K.
de herdu peyv
jit€n
bikarrnin.
nistiffnn
lzEllaE Gotina ni;tunan ber€ di
vö paqiy€ ji Sorani ket nav
tuncbü,
K.K. de
Kurmanci, Di süna wä de beit $,elat, weten/
wetan. memlcket. war. tö bi kannin.
gas. croas' wegas; Di K.
gadu
ilk iki
Bintrnüs
sayrnrzr gururla okudun. Sayfalar
rnLzda kendimi buldum. halkrrnrn yasantrsrnr
buldum. Bir iqanadolu Kür'dü olarak biiylc bir
yayrn qok duy-uuiancLrdr beni.21. yüzyr1a
girerken, hala kimlik rrücadelcsi vcren halktmtz
iEin, bölgc:nizde son yrllalda kinli§ini
sorgulayan ve de kimlik bunalrmr yaqayan
insanlarrmrz i9in. iyi bir sallsma vc iyi bir trrsnt
olarak degerlcndiriyorurn.
Bir bütün olarak dcrgi igerigini olusturan
y.rzrlar trk lelirrre ile rnüLemmel. Hclc hcptnttzin
günlük y.LyamJr: birEok det.r klrltlrltrgtmrz:
"Memleket neresi hem,scrim?" sorusunun
irdelenrJilio nefis yazr iqin, a[zrna, diline sa!ltk
hene:
anin. Li hin her0man di rnaneya'güac;'h tirki
de tavji dibCiin.
blitc
MpRH,re,{
K
de
lorin. qedrr linr ke§ bi I'rI1inin. lä di -iün.i wt
dc weki ya K.A.N peyv0n qirr, qar-i(9i gas. we
qrs. helv ga§) lön bikrra in.
zatuk zanx Di K.K. dc herdu gotin .ii
t6n bi karaninr zarc. zarü. zar. zarok, zarük
dzye deßfiLEle:Di K.K. Jc JayeJi
xilabkirin6 de t6 gotin 1öji bo "anrre-baba )ö dd
ü bav tö gotin. Disa di xitabe de eJ,i ii te gotin.
sayrn Vahit Duran.
Ben üniversite nezunu bir Kürt krzlylm.
Ancak Kürtge okuma-yazma bilmiyorum.
Dergide Kürtqe yayrnlanan yaztlarr bilen
nrkadaslara okuttu-üumda aldr-(rm hazr larif
edemem. Böylece cksikliIin ve kendimdeki
bo5lilun farkrna rardrn. Bi)lgcmizdc dergi
qevresinden arkadaglara baqvut'dugumda bu
konuda bana yardrmcr olabiLeceklerini ve dil
eksikliIimi giderment iqin kaynak yayrn
verebileceklerini siiylcdiler. Bu konuda
yardrmlannr esir;re meyen Mern Xelikan'a
derginiz vasrtasryla tesckklir ediyorum.
De-tcrli dostlar. bundan höyle gclecck
5.,! rl rd.r elinrden gcldieince. giicütrt-n
),etliIincc bu )'irlrnro ) rlsittrln'txsr iqin. kcndi
bölgemde her türlü destck ve yardtma hrztr
oldu!umu bilmenizi isterim. Bu onurlu
gahgmalarrnrzda siz1erc basrnlar diliyorunt.
Kegek Kurd - Kulu /Konya
ä*#,**fu**'*e*x
lrZn bn sayr i1e krrtrLrrrzdryrz.
I Brhar rc Hrr,in savrlerrrrrzrn
bir arada grktrgrnL biliyorsunuz. izin
dönernine denk geJmesi bizleli
böylesi bir segime zorJadr. i)giyle
oku:lduiunu gelen lepkilcrden yola
qrkarak söylernek mümkünSag olsunlar dostlarunlz, gönüllü
dagrturcl ve okuyucularrrlrz
ulaqrmadrlrmrz
yer
lere Bimebün'u
fedakärlrk örncEi göstererek
ula§trrTnrqiar. Bu arada bizlcrde bo6
dumuyor, elimizden geldigi kadar
delgirnizi en ücra köqelere bile
iletrneye gaJrsryoruz-
Ulaq irn
kanallarrnda bazr aksaklrklarla
karrirlaqryor olsakta menlekeneki
okuyuculacmrza yüzlerce adet
iletebildigirnizi gönül rahatlgl iie
siiyleyebiliriz.
Iledelledi!imiz okuyucu kitlesi ile tam
anlarruyla buluEamadr§rmrztn farkrndayrz.
Zamanla aramtzdaki mesafeyi parEa parsa
daraltacagrmrza inanryoruz. Bu arada
oldukga yolun bir abonc olma istesi var. Bu
istcklere yanrl
e
il
irrc
r s:ry:rrrzJa Muzlffer
özgür
arkadagrrrrrzrn kalelne aldrgL Tevn i k1i
ba;;1rklr yazrda Kürt d[igtinü tcknik bir
hatadan dolayr grkntadr. Bu sayrda
yayrnlarnayr gerekli gördük.
Bu sayrmrz yine farklr ve zengin bir
eye basladtrltnl./t
igeri§e sahip. Dereiyc yazr yazanlaln sayrsr
belifielim.
gogallyor. Okuyucu mektuplarndan
Sizlerinde dikkatini gekrniqtir; bir önceki
sayrmuda teknik hatalanmlz tan'l ol1'lasa da
görcbileceginiz gibi Bimebün gok geniq bir
cogralya vc yclpazede okunuyor. Bizlcri en
gok sevindiren dc okuyucu larr mrztn
alrsrLnrsligrn ötesinde tepkilerini bizlere
iletmesi.
Her sayrda karqrlaqaca§rnrz Yüelerimizi
\
iincrnli oranda azaldr. Iluna seviniyoruz.
Görsel aqrdan daha iyi bir dergi
glkaracaglmrztn sözünü vcmriqtik. Bu tarz
devam edecek.
da
Thru.yalm köysinde bu defa Kulu Kürtleri
ycr aldr- M. §itin Da§ imzasrnr taslyan bu
yazr. biilge Kürt flüfusu iqerisinde hattrr
sayrlrr
bir ilgeyi ele alryor. i)giyle
okunaca§rnr biliyoruz ama katkrlaflnrzr da
bekliyoruz. Vahit Duran arkadaqrmrztn
Yör:\t'rinrizi Ta ryaln Kö$si üzerine bi.
lagzol baglrklr l,azrsrnda belirttigi gibi bu
yöreJer farklr yönleri iLe ele alrnnrayr
bekliyor. KrLlu sakinlerine duyurulur,
Brr cergerede brr lcvler rrzrn:rL r.rerip
henren kalerrre slr llanlxra Muz.rffer'Özgür
Senneh düfümü
Hirrffn
3. payiz
1997
arkadaqunrzrn Ce likan A S ire ti baS) tklt
arastrnrla yaztslnl örnek gösterebiliriz.
Kendi kiiyü ve aqirerinden yola qrkarak
Celikanlann bu günkü yelle;irn alanlanna
da!rlrmrnt. geldikleri yörede kalan
rn dulutuunu. ya;unr biqim)erini, sosyll konunrlanrllartntn resmini
gekrneye gaJr;mrq Muzaffer Ozgür
arkadaErmrz. Dikkatleri en gok gekende her
halde gayet tart;malL olan ve bir sok kisi
tarafrndan merakta edilen Atkafax kdy
jsminin nereden geldi§ine ili;kin yaprlan
akra bl
ll
r rn
rqrklan-ular oJacaktrr,
Orta Anadolu Kilrtlerinin güzel sanatlann
bir kolu olan edebiyatla ilgilenmeleri ve bu
alanda ürünlel vermeleri arzu edilen bir
Eeydi. Kuqkusuz ilk elde ana dilimizde
üriilller vemek bu oftak azulann basrnda
gelnlektedir.
Bu say:nrn da kapak resmini Birnebün igin
gizen Ressam Bekir Dan arkdaqtmtztn
Türkse yazdlEr Anr Dencme türü hikayesi
ile bu azuya yanrt venneye gaLEryor Bekir
Dart $uaytplt Ne ayrfu varsa? isrrnli
hikayesinde Krrgehirin §uaytplt köyünde
)asanrnrs bir oluyr yürcye özgü espiri
Moltkenin Mektuplannda Orta Anadolu
Mehmet Bayrak derlcdi. BLt
Kürtleri
belgenin yaktn tarihin az bi)incn yönlerine
rqrk tutmasr ve resmi süylernin etkilerini
krnnasr aqrsrndan ünernii oldugtL inanctnt
ta§ryoruz. Bayrak belcnilen bir üslupla
ylzdrgr yazrdr gerccklcri tartr5rna götürttrez
bil biqimde onaya koyuyor.
Nuh Ate§, Alman kültür cografyactst
Hennann Wcnzel in litrbLrdirn birbölümünu
Almancadan Bimebun iqin qevildi.
Kinlik Sorunu üzerinde Haci F.rdoEan
bir makalesi yer alryor. HatLrl saylllr
arastlnnacllann Ukirlerinc bag vuran Haci
Erdogan, bu iizgülde
bir
tartrsmanrn
gereklili§inin altrnt giziyor.
Srmoy6 HerEid'ir Ciroka Kege masah
Mern ü Hem ve ihsan Türkmen in frkralart
bölge Kürtgesinin tadrnt farklt bir bigimde
yansrtlyorlar
Bu gün bir qolu unurulmug ama tarihi
sürcg igerisinde hep kullanrlagelmiq hastaltk
anlayrqrnr katrk ederek insan iligkilerindeki
rahatLgr ye sabrt betimletneye galtgmrE.
adlarrnr Curiki derledi. Dr. Hecihram
Mikaili arkadagunrzda düzenledi. Bir 9ok
Sivas katliamrnda yitirdigimiz Orta
Anadolu Kürtlerinden Karikatürist Asaf
isirn gibi hastahk isimlerinin de unr,Ltulnaya
bir denemeyi
Emin Salrnan kalcme almtq. Okurken
karlianrrn ne Ladar boyutlu oldu!unu
önemi yadsrnamaz. Okuyucularrmrzr teqvik
hatrrlayacak, fanatizmin ne denli tehlikeli
oldu§unu bir daha göreceksiniz.
Mahmut Leweildi nin $äxbrzini Küft|eri
üzerine yazrst, Hüseyin kalaycr arkadaSr-
Qocukluk ve genqlik yrllarrmtzrn ilk
nrrzrn bir §iiri ve §iir ve lbplunsal Etkileri
baqhkh yazrsr, Curiki niD derledifii türküleq
Kogak rn enrsrnr rrze)eyen
Künsc söyleyen. sesiyle istisnasrz hepimizi
dulgulandrran Kün Remzi ile ylpugrmrz
röporrajr hcyccanla okuyacc§tntzr
umuyoruT. Röponaj istegirnizi kabul ermesi
rc brr goguu':uz iqin bilinnreyen bir dtincme
agrklrk getimesi bizleri sevindirdi. Geng
kuqaklar pek bilmeyebilir. Kürt Retnzi
yetmiSli yrl)arrn ba5rnda söyledigi yörcye
özgü türküleri yöre insanrnr, kiurli!i
üzerinde dü9ünmeye tesvik etmi§. En
önemlisi de Küd ismini kullannantn tabu
oldu§u bir dönemde ontLn bu isirnle kaset
basmasr olmu;tur.
Adem Gürdere ktrkl ytllarda Hal'mena
Kürt kiiylerinde memur olatak gahEmr5 bir
saghkqr. Anrlannr kitap olarak yayrnlamrg.
Arkadaqrmrz I laci Erdogan yazdlgr bir ön
yazryla bu kitabtan bir bölümü bu sayrda
yü7
tu
ugu brr dönemde bu delletrrenin
etrnesi önemli dilcklerimizin ba5tnda
geliyor
bir böiüm,
Feridün alkada;rn tiirlcri. laruk Kanoplunun derledi§i Gotincn Mezinanve Bodtk
halay türküsü, Srmoy€ llerqid in Mtrr lar
Sanatqr Emekqinin ;iirinden
derlcrresi di§er yazrlartn basilglnr
olustunryor,
Dihx /engin ve kalitcli bir Bimebün i{in
okuyucularrzrn katktlarr gerekli. Bize yerel
motilleri iseren resim (.verelgiysiler . ,santtl
ve kiiltür yö t:j ag ' bnsan). rnasal, hikaye,
mizah ve benzeri yazrlan yiirc kürtgesiyie
bize iJetilntesini rica ediyoruz.
Birnebün siz okuyuculanmrzrn katktlart
ile yoluna dcvam edecek. Bir dahaki
sayrmrzda buluqmak dile§i ile hoqga kaltn-
sizlere sunuyor.
bineHn 3, payiz
1997
hi*ve :'tcx tv;isiyan
Va navanajL h€la nrviskar€n me Curuki ü Dr. Mrkaili va lt Polathye
hatrne berhevkrru'r ü nrvisandrn. Ern br vi kari birbün ü u,endabüyira va
navanaji jr navber€ radrkrn. Drwe ku doktoreki kurd krtebekj tebabete ,
prjrjkiy€. xrvegrtry€ brnrvisine, € jr vana feydd bru,ine.
AI Kan basma
Avrsmayin: Gebelik hali. Daha gok
hayvanlar itin Au/tanilir. in.stnlu igin
Hefttuzrk: Yediytl gtbant
Mercz. HastallklL zaytf dii§t
Brzaromayin, Brbarbün gibi kavrzunlar kul-
Mirkutrk: Krzrl
lanrlrr
Mirkutparze: ,4t1
Nrqrsin. Ayak burkulmasr
QefiJandrn, Qefrlin: §o;fu* almak,
igiitnek.
Bingöl gibi baz bölgelcrde Qefilandrn
yorulnak anlamtnda kullan trken, Orta
Anadoluda yorulmantn kar;tltlt olan
westin, wcstandrn da üsütmek, iisiinlek
anlanuda kullantlu
'Itlstnt. Nezle grip
,
Qay<1aSt: loculun gtdastz kalnast
Erg:ugk: Badenciklerin ;iSnes
i
Megelt
e
Verem
Nqrxtn: Mide SiSnesi
Lertzin. §iStnek
Pergrfin: §rgrzelr
P qtkx,lat i'. Ak ciler kanseri
Pistrk: l(/s,
Rttvtptgtkin: Barsak dolaunasr, ileus
Rehje. Nahzrn hzlt atnas4 taSikardi
i
IJaxe, kula xeraw. Kanser
Sap\lca'. Zatüre, Pnömo
Sorrk:. Kuan*
Balluk:.9r;j/
Ser€;: ^9arz, tnigren, sinir krizi
BeqoSki: Mide ekSimesi
Seqawl
Rua
hastahE1
At
nezle-gi
Btrov: Ienre
SerxwegiLn: Bayt/mak, kendi den geqnek
Btrtn
QlaröS: Mide ülseri
§ewpotrk: Bel so§uklugu
Yara
Brrindarbün: Yaralanmak
B erav Ern: D ü S ük yapnt ak
$elmrzi'. Pro s tat b üy ü tn es i
BenagOn: DüSük yaprnak
Blristan- Munstan: Z?zelra
Buktk. Arpaak
KejokhetC§r J-4,ark
Baket\ Rotlatizna
Kepenek: Koyu n k e I e b e-! i
Qav€E:.
liahoma
Q,or: Veba, st§tr vebast
,,Qor hatlye ga, vrqinr keti seya. (kugrka)"
P ateyk: Da lak S iSkinlr§ i
EE:
Sanu a§n
Ztk€S: Kann sanctsr,
Tt: Ani
katLn alus4
kolik
Dle§: Kalp Hastaltgl
Dorrat Apandisit
Dorranteqin: :1pazr1r.r i tin patlarnast
Deve kopan: lelarus
Grhreptk.Kabakula*
Cr'.Uyuz
Gur rbür'r,
kelleSmek
Kegelbün: Sa9 dökülmesi,
l(crLk Bel
ve
Sfi alrLst
Kullekr: Topall*
Kolan. §arbon
Kt-rl Qrban, iltihaplt yaru
K\in*: Abse, kl kökü iltihabt
Kuxtk. Bopnaca , öksünik ktizi
Xeneqotrk: Bo1naca
Xwingrrtrn: Kan tutnnst
Kula xuaw: Bo§az kanseri
Qotrk: Dercl, zehir
Kitbin: FelC olnak, yatalakltk
Zravtk: Salia kesesi iltihabt
Zertk: San hk
ZeriS: Atyit
Zerrka reg: Kara sanhk, siroza, kataciler
kanserine ha-!h
Zrfs: Ktl kurdu
Ha1:Tilö
Ztrt:
Ilari. I{arbün: Kuduz, Kudumak
Siprk: Katarakt
10
ffirrebfm3,pay2 rss7
Solucan
sanlft
Qf
l'.rü
iJli- Ai'i
sTäANiri! n!r
\"/i-
tJ I
i-.
l_r-tt
r'\ f'\
i\§ 1 Lr
L_ i,:
'.1:
BESA PEME
HELIMXAN
Ez hrlkrgrm srla tern6,
Mrn bang kLrj, goti Besa Perne,
Here 16 l€ Helirnxan6,
Sing€ gervr, rnernrk dükan6.
Mrn ra büye bazara Canbegliyan6,
B0 xana seri riyan0.
§u9aj€rrn tev yörükrn tcn8 mame
Mrn br xwe goti, xwe grriyame.
Devi xweS quma kanryö,
Jor da t6ye, gokek rakrr
IIevalC dorC qe cteng nekrr.
Ez zrki xrve da prrr ga büm,
§uE6 v0 car€ rnaqallah krr.
Srnga gewr do y€ miy€.
Diya cazr qü beny€,
Mrn pag krriye p€sira bt xi ye.
Here 16 lö Besa PemC
Ez sewrtandlm te melhemC.
§usa Jenn ketlm ceme
§ar dayi do16 herdern€
Brhar hati, te nawinlm,
Cul sosrna naqetinrur.
HerQrk siyarek rawrrtiya,
Ez kori xwed€. nahawinrm.
Here prsmami mrno qehternano
Xwe dayi gazö p69 malano
H1nd0 xelk€ goti here, geley sa no
Ten€ were, cani Bestk
dotmame xwe qurbano.
Ji gundd Smayi §u§6
t0.08.95
JBc tcvkar. Curuki
Rastruwsina:
Dr Mtkaili
KLaver rr Guruoe MtrsEre
(A. I ültksioglu)
Drli mrn baxge h€l€
pr16,
§emok zcrre§rzebe5l le da büne grre.
Ez terku cani te jj nakun,
Heta ku stiLyi mrn nere ber k6ndtr6.
Va
klana h gundi Sflrctk€ hati stmndtn.
Krnvn Evgar're Gozr<r
Cuode Heconrera
Warda warda heyran u'arda
Hcr gar mal€ herrya gewr da
Xort€ cam6r dest x,*,e ber da
Xwe giL , me h gund€o walda.
BerjEr mere. ber.jer gem e
Qame were eza te me.
Dcrdi rnrno tu neyi derd e,
Kevrri urermer wayne (bine) ser dc.
Yari xwe yi heft salan berde
Hcrc xwe meli, zekatCn warde.
Beri taxa beri taxa
XewC xwes e cem ba laxa
E ku yari mrn nasnake,
Le ra (J€ ra) drw€n Omel axa.
l. $ar: Kadrnlann basrna balladrgr tülbend
2. Herdcm: Gcns krzlann bas örtüsü.
3. Srla tcmör Nave gazekö ye. Va strana xalirrrrni Hec Abdurahman L sct dotmama xwc, Besa Pcmi
strandi.1927 ValiyiQonyE Cemal Bardakgl )örük anioe §u§a Jöfln ü br zore dane rünr$tandln. [w mesele
ji
dr stranö tJa dcrbas dtbe.
bfuffn
3,
payiz
1997
1 1
i-i*n,-{
Dr,srr,rc
Nrm.
Srvovri HEnsio
Ntfir lr ba her clvat€ hene. Kurd ji nrfrrbaz rn, Y€n nrtir prr br tin lr ba wana
ne hrndrk rn. Nrfir qor€n xerab rn. P6 wan ztk€ rnerrva dr€qe. Nrhrbaz pe
nrfrrkrrrn€ hrndrr€ xwe vedrsine,
Zrnannasö Hollandi, Piet van Sterkenburg heyst sala lL ser larixa nr6rkrrrnö
xebrtjye, Lr gor a wi, menv br nrfrrkrrrne stresa ser x§,e drav€n ao ji w€ drkrn
brn kontrol€. Br nrfuö, rnerrv drxwaze y€ hemberi xwe brnrsinc ü p€ his 0
hersd xwe baw€ der.
Nrfit loutey€n xerab rn. Ew rnenwan ava nakrn,
c,jr kultura insanan. Lewnra, deraku
16
em nrfir€n
xerab drkrn.
Nrfrrji parek
xrveji brnrvisrn.
Jt bo qr? Ne ku bo hun wana br kar binrn, bo ku ew jr birnebrn ü b€n zanin,
Ew d lazrrn brbrn, bo ku em xwe ü bapir€n xwe nas brkrn.
drzane, belki roke yek ji nav me derkeve, mina zrmannasd Ilollandi,
brxu,aze lr ser nrfrran l€kolinek€ g€ke ü brbe Eeg6 nrhran.
Ki
Lr j6r ez6. qasi ku te bira Nrn, destek nrfrr btnrvisrtt .
YEn jr devö Kurmanc€n h€la Kuluy6 (Konya), L gund€n ReEiyan-
- Ar vr mala bavö te keve
Ar vr mala bav€ keto
- Axüy6 vexwe
Axü vexwaro !
Brrina
res
Ir
te were
Brrina reg lö hato
- Brrusk h te keve
tsrrüsk 16 keto
- Qav€ te kür (kor) brbrn
Kür büyo
- Dernexwin brbi
- Dest ü piy6n xwe baneki
- Dest€n te brqkön
- Herda ku Eüyi, jd venegeri
- Jr vrr da heri, jr w6 da neyi
- Jan h te were
Jan 16 hato
g6ng
Kul
dr
brn
da hato
- Kula merezö h te were
Kr.rl6 mcrezö 16 hato
- Kula qanser6 h t6 were
- Kezew h te reg brbe
- Kezew h te were xwar€
- Mala bav6 te w€ran brbe.
12
mnebün 3,
pay 2 1 9s7
- Mala te m6rat
-
brbe
Mal m6rat bryo
Merez ü mrtlk lö hato
Mala te brgewrte
MaI gewLtiyo
Ocax6 te kür ( Kor) brbe
Suy€ (stuyö) te brqk6
Su grkegto
- Suy6 te dr brn te va be
- §üna xwe ranebi
- Tu gerpeze brbi
- Text-tac€ te wergcre
Text- tac wergeriyo
-
Tu
Tu
Tu
- Tu
brqeyrti
brbheceyi
brxenrqi
dt herdö re;; bi
Tu dr herd€ rey kevi
- Tu dr srbö negCheyi
- 'l u we tu royan nebini
- Tu brper"trli
- Xwedö bela xwc brde te
- Xwed6 bela te brde
fli*t *r3;-* L;}*r:ä ri*rc
ä
berevkrr; F-ARUK
K,,tNoÖl-u
Van GotlnCn \4ezinan y€n li.16r ku li j€r hatine nivisandin, l-i gunden ku
vdra "Gund€n Sewlda" (B€Sqaw,ax, Qendil, Qinan, Yayla, Col€) ltib€irn
hatine berhevkirin. Ew gundana giredayi 1,€. Navgeya Cihanbeyliy€ ne.
- Kügik bi kurmarr namirin.
-
Dr gundan da ku Melle neman, bi dikan ra dib6n Ewdirrehman.
- Ez dibdm
ez
xadim im, ew pirs dike: "Qend zarokÖn
te hene ?
"
- Qatr gikas q6 be, ji tim dol€ k6r e.
- Bav€je qal6, heya sal6.
- Ro dihere Keda nare.
- §en€ sibe berv6 hene, ö 6varö lö bireve.
- Hebü xerman q tunebü demane.
- Mala bi ga, bi deve nabe.
- Ke€ miri, j i gur natirce.
- Bi gur be miya me birwe
- Pirö memmir buhar
- Dib€ie
-
t0, Kalo memmir pincar t6.
ez döw biköm xwe nelekir.rim,,
Derdö birgiyan tim nan e.
- Li
quna q€ran krmd dj-xwine.
- Di xelke ra li dür tö, ji min n li
- Bi nisk€ beryoqki dibe.
-
bin6 tür
tt.
Pez pez6 Xello ye nav nav6 Cello ye.
- Miqkö kor xweliyö dikole Ii ser6 xwe dike.
- Mala m6mn
- Dinik6
-
quqa z6rran.
din€, mi guhcti bi bizin€.
Dew6 nrenya
ji
mastö xelk6
xwErir
e
T€bini: BodikE krlarneke govencl€ ye ii ir gund6n Sew6<ia j i w€ prr hezJJkr n. Bod rk .ji
961ika devö ra te gotin. Keqika ji bi vi navi br nav dikin. ßu Halay tiirküsü Gtnden
Scwäda o/ank bilitrcn Cihanbeyli ilgesne ba§lt; BeSkavak, Kandil, ('ölköy ve C-itlcn
köylerinin dü!ünlerinrle en sevilen türkülerdendit Bodik ise: Deve k;ttanntn et sonurula
yürüycn kü9tik sevitnli vede süslenni; yavru devedit Ayu zananda ktz gocuklartna da
bu
isin
verihnektedir.
**a:erk* K*rr*lic*t
Qöroka Kö9ö
Srn,royr Hsnsio
Qerok hene, kes n:zane cw jr kingö va
manc. Ew drbrn mal€ xe lkö. Qcl sali
beri r,ö. h gund€ Xehka (Kulu), wcxta
kn ez heft-hey9t sali büm, hemsaliyc
ki rnrn hebfr. Je ra drgohn Hesö Hcvö.
Hcsi q6rokr Leqe drzani. ü lrodön
mör'an katdrkrr. Möran bani wi drkrrrn,
l:.1orö odö. lr ser mindera brlrnd qün
drdana rvi.
Hes6, br qarrnörki rirdrnrgt ü wcng
dest
pö drkrr':
-9r hewüye gr tunewüyc, kö9ck
hcwirye. Rokö, kö9 qüyc hclkrEtrye ser
cernede x',vc xügkrrryc. Ew jr nrqkava
96r drbc ü nrgd xwc drgk€, K69 br h€rs
kctl),c, gotryc,
- Ccrncdö te grma nrg€ mrn grk€na ?
Ccmcdd gotrye
Ma ro nede mrnl
KCq6 gotrye,
- Roy€ grrna tu dcdi ccmcdö ?
Rove gotlyc.
N4a brzrn h pa5 9i1,6 neg§re!
Köq6 gotrye
- Blzln grma tu lr pa§
9iy€ dr9€ri ?
Brzrn6 gotryc,
- Ma gur mrn
1
4
ffimebon 3,
payiz 1 997
nexwe !
K€9ö gotrye,
- Gulo glma tu brzrnö drxwi?
Gur gotlye,
- Ma kugrk nrn nexwe
,
Köq6 gotryc,
- Kugrk grma tu gur dtxwi?
Kuqrk gotrye,
- Ma Xatün nanö Ecwrti ncde mrn!
K69ö gotrye,
- Xatün qrma tu nane Scurti d0di
kugrk?
XatllnC gotrye,
- Ma mrsk nekcvc gali 6rd!
K6q6 gotryc,
- Mrqko qrma tu drkewi gali örd?
Mrgk gotrye,
- Ma prsrk mrn nexwel
Köqö gotrye,
Prskö grma tu rnlsk drxwi?
Prsk6 gotrye,
-
Htm drkrm. grrn rirkrm, bina xclkö
xerib drkrm! Daniyekc xrve ya hr
nok ü nisk drkrm rä drrrvrm!
Hcse q6rokvan: Q€roka rntn
gil qryametC Rehrnel 1r
v€ crvat€
Dawi.
r
QiRoK
Iterhevkar:
Rastnrvis:
Cunuri
Mtreit-i
(Lroklal genelde su tckerleme ile ba5iar:
drgenyan, me r€ ü rö9 dtbrrin, mert
Ciok citok. nitnga xitok.
Guna j€kut, ü teysti kn.
drkrrrn. Rokö em lt bcr cskcran
i:§l;;l;:li;;;;:,
(:i,ka
o"'
n7n rasl' mtn xarparik
rna':t' :lfli:äil,ä';"'^,-i,illLliXiJlJii
t,,rtj, ertri'hrland, da desti xwc,
t u.ya
REwl Ü COTKAR
Ew menycki -xort ü.iir bü , p61wan bü.
Kesi ku tu br wi brkaniya, br wi va gulag
brgrrla tunc bü. Prri lalazan bfi, kesi ku
prrs [r qrsc u,i suva vcgcrine tune bü.
Gund iir bajar nehrqt, gi tev da. Rok6 lt
pcri 16 mörcki cote xwc drajot. Srlav da
wi. Cotk6l srlav hrland.
R6wr got; Lo Cotkaro! Mtn tu gund ä
lö nrhÖri ü br yek va avöt ztk newale .Etn
giqtrk scr hev da kctln, blrirrdar birn. Aha
rv6ng€ va cw dtdani (drran) mrni p€qryÖ
jrkestiye.
Wi tewatur drkrr.
Düra gaye xwcjt nir bcrda ü bt rÖu'r
va tevhev gün rnala wi. Jtna malÖjt rvan
ra qiv ani, cw xwarrn. PaE n€nji qchwe
vexrl'ann.Lt bcr dErr rnrri5k drgcriyan,
bajar nehrgtrn, ez gcnyam, le mln tu
dcstcki kujr ser desti xwe ra nedi.
Cotkör vegcrand; Dcsti ser desta m
qo yi scr qoya ra
yo!
Lr scr v€ bcrsrv€ r6wt ntqkava
ye,
u'i rünrgt, dest krrc qrrlk€.
aman xwcst, xrvc berda,
h mrriqka ket ü got:
Va
mrrigkana grqas grr tn!
Cotk€r disa bI tewatur: Mrrigkö me
w€qas grr rn ku, hel h€kck rvana jr h61a
heyqt nÖran va h tutoke te barkrrtll.
Xrrc, menyd wana gük ir hur rn?
Wi dom krr; MertyÖ me weqas glr rn
ku, avö bir6 br kulma drkEinrn.
Birön wana tcng ü kür rn'/
Bir0 me weqas kür rn ku, mangÖ ku
xwe
qlng
ser
RÖwr
bcrada nave cotkCr, lc bclö Cotker
br pilö r'öwr va grfi ew avöt crd€ ü lt
singa
gav0 röwr
Cotkör got; Xarzd eze jr tc ra
hcycta xwc brkrrn.
Em zemancki gel lrrltt, e;qrYa h
qala
qiya
TrgroNernx vE
sru,6 da hati ber boxö, Öval'0 drzayi.
qiroka rrln rast, mtn xwar parik mast.
I
HEJMARE
1-Oda quEti masti, si iL dtL mela t€ da rünrqti.
2-Oda 5ulti mr5ti. lor td drL r'ünr;ti.
3- frgteki rntn heyc, tete tere, lL paq xwe nantre.
4-Podrm qoriya, btgqul flriya.(Podrm: Deve yavrusu)
5-(-irva1€ risini, genune goqtini.
Berslvön va t1§tonekana dr hejmara te da € b€ dayin.
Bersrvön trstonek6n höimara 2 ya
l.Zobe 2.Crl, doqek 3.KfrsL 4.St6rrk 5.Gelt
Mrvo
Memo zrlarneki
ye. Ew
l0
jr
gLrnd6n dora Kuluy6
l2 salan lr Almarrl.rle rnaye
ü
prSti ra salan tlrrrr.aze ku lrcre 3urrdd r*e.
L€ ew brryara xrve drde, L balahrd siyar drbe
te KuluyC. Lr wrr banga texsiyekC drke,
drb6je: Gelo tu drkari mrn brgihi.jini
Heso, Huso
iL
Miskr hers€ brra ne. Huso,
tornofilek (okrrnobil) kiriy€. Quyc bajdr, kü
tomofila xwe bine gund. Her du bray€n din,
gav li nya u,i ne. Li der grLnd dip€n.
Ciranek, wan dibine ü dih6je: Hün€ li ber
teketa tcunolilC S'i ser.1€kit?
Hcso : Em€ Misto serj€krn!
Mist,r: Lr€i tri: \1islo. seriekin ba!c min.
Le rivi-vi qüne ji plrr brayi rnin .. ..
:.":,t. . ."-1
Qerejdax€, heqi te qrye, eze brdrm te.
Lr texsC siyar dtbe, tC guodä xwe. Heya
vrra baq e. Lr dora xwe rn€ze drke drke qaq
0 metal
guhartrI1, gundC
ku l€ xwedi
va gund a
nine. Jr qofor€
tq baq drzrni
vrra Qerejdax
gtleiez
vi
gundi
Memo br
ji
mala bavö
nrzane §awa
zaroyen
drprrse:
Hun
dtbide,
jö ra ni5an
mala EIC Mrse
rn?
Zalok
i
drd:n. Merno drge dor mala xwe. Lr dora
YEK Q|BB|BE
xwe m€ze drke jrneka pir drbine ü dlbCje:
Heci 0 Husin. herdu brra ne.
'.':l',1: XaltC, tu nrala EIC Mrqe nasdrki? Jma pir
lr
Heci ji eskere, bi perenc pir vedigere-. X:i
drzrvrre, bersrva wi dtdö Mala te ava be
gund. Lli u,an perena 2-5 pez standine ü de§t'
Menq te mala xwe nasnek ; na te dayika
bi Eivaniy0 kitiy6. Ro.j t€n ir diherin. Heci ü
xwcji nasneku?
Husin, dixrvazjn :nala xw.e jihev c€ bikin.
Rojek€ lleci, ji qo)E 1a6ö yE miyek€ li ser
Mrsrcrn ü DU vtoroR
kera r.r,i, vedigere gund.
.
\/
.,
a
A
.'{
.,
ME
Hcmo,.ji gundeki ciran dizevice. Qend
rnehrrr bi jrnu xwe jiycna rue didorninin.
Lö. jina,,vi nakeve seri wi, p6 qail nabe,
Dixwaze jina xu,e berde,
Husinji ciraneki Hcuro yi tenak6 hiqsivik
bü. Ji bcr xizaniyö hin nezewicibü. Dibihize
kü Henro .jina xrvc berditle. dihere ccnr
Hemo. J0 m dibö je: I lemo qurban. min bihist
tu jina xu'e beldidi, rast e?
Hcmo: Erö bra, va
ji
min ra nabe, Ez
dixuazim w0 berdim.
Husin: Qürbao€ 1e mc Herno, ew gend
roja
Li
cem nrin be, pa5ö berde.
3
payiz i997
r,
:,!
Husin.j€ dipirse: Va 9i yä Heci?
lleci: Gur hate pez, mi yek ku5tHusin: Xizil bi hevalö tc be guro, min ji
tiur digot. kü em cö bibin, 12 pezCn Heci,
12 pdzen min. Va nriya din a qirbibe?
QünnaNe rE
br goga )rngan
Rojek€ du rnerrv€n jr gunde Tetera
(Kostengil-Kulu) h rnotorC xwe siyar dlbrn,
t6n Qerejdax€ drzltiyC. Mangake drdrzrn
drgrn. Gundiyeki Qerejdax€, br nav6 Mrstefa
vana drbine, drbdje: Ez6 lez brkrm, herrur
mala xrvedan€ mang€, gazrnca vd drzrtiy€
j€ ra brkrm. Mrstefa drqe rnala xwediy6
rncng€. jE ru rIb€je. Xwediyi rnange. 1€n
drziti krrrn6, drde dadgeh€ ü Mrstefaji sahid
drnrvisintn.
(end meh derbas drbrn. roja dadgeh€ t6.
Gigk br dor ifada xwe drdrn ü r0dLnrn,
Hakrnr gazi sahid drke i dlb€je: Sen olayt
göfl11üssün. anJat bakalnt nasrl oldu?
Mrstefa drb€ie: Wala haklll'l bez bir adant
iki notora bi»ntiSti ineli
g.zlryorlardt.
Hakrm L ifada MrstefE
drke
Yaz
ktznl
rr.röze
iL
drb€-je:
Sahidit hig bir Seyden haberi
yoktur.
ihsan Türkmen
KÜLTÜREL DEÖERLERiMIZI YOK
OLMAKTAN KURTARALIM
M. §iniu Dec
ürdistanr güg ve ekonorn ik
nedenlerden dolayt terkedip
Orta Anadoluya yerleqmig, kügük
bir kesim drqrnda yerleEik düzene gegmig
olan Küftler bir kaq yüz yrl önce bilinqli bir
politika sonucu sürülmüsler ve mecburi
iskana tutuhnuslardr.
Bu sürgün politikasrnrn terr.rel hedefi, ulus
balan ziyaret, dengbeller-in gelip gitmesi vb.
biqiminde oluyordu.
Dil vc külrüriin koruntnastnda digcr vc
en önemli etkenin ise hu alanda var olan
geliEmir;li§i gösterebiliriz. Bir bagka dil ve
kültür larafindan rahatqa asrmile edrlemiyecek kadar zengindi Kün kültürü ve dili.
Bölge Kürtleri toplurrsal ili;kilerinde
insanlar do§al olatak Kürdistan Kürtleri ile
taziye ve nisan ziyaretleri, nisalir agrrlama
gibi kültür'el ö§eleri aynen yaqadtlar ve de
yasattllar. Bu yaqam igerisinde dillerini - bu
gün yasakiama ve asimilasyon politikalarr
olan toprak birliklirini kaytp ettiler.
Onlardan uzak bir co§rafyada yeni bir
kargrsrnda bozulmastna kargrn koruyabildiler Cenazelerinde ana dilleri ile a§rtlar
yagam mticadelesi venneye bagladrlar.
agklarrnr i)an ederken de sevdaltlartna
türküler yakl r lar. Bebeklerini Kürtge nlnni-
ohlanrn teorel ö§elcri olan toprak birligi,
dil ve kültür birtiEini bozmak yok ctrnekti.
Anayurtlarlndan sökü1üp atllan bu
birlilini
bozmayr baqarabi)en
sömürgeci devlet, di§er bir arnacr olan dil
ve kültür birligini bozrna hedefine, tüm
Toprak
Ierle susturdular (Astkirin-Kürtgede bebek
1er, sustraz uyuyamazsa aStbikede lir,)
bc'kr ve csinrilasyon politikallrrna rrgrnen
ulaqa-madr!rnt söyleyebiliriz.
Kendi dilleri i1e halaya durdular.
Folklorik yaptlartnt ana dilleri ile
kültürolgulannl yok etme politikalannr boqa qtkannada ctkili olan bir gok
betimleyerek koru-dular ve yasamaslnl
sa§ladrlar. Halklartn dil ve kültürlerini
neden vardr. Kürtlerin OftaAnadoluda ken-
koruyabildikleri oranda bir kirnlile saltip
dj aralarrnda sahip olduklart bir toprak
olabileceklerini unutrnadrlar.
birliEi zaten olusmustu. (Konya-Ankam-
Oda andolu Kürtleri nin gür1ümüze kadar
ulasan aEltläfln1, türkülerini ve ninnilerini
inceledi§irrrizde, kültürlerini nasrl koruduk-
I)il
ve
Krrsehir üsgcni). Bu durum bölgede insan
iliqkilerinin iq iEe oltnastoa neden oldu. Bir
birinden kopuk olmayan bu iliEkiler böyJece
izole bir biqimde 1950'liyrllara kadar kapalr
köy ekonomisi igerisinde devam etti geldi.
Bu yrllara kadal Kürtler kendi kendilerine
yetebilrneyi bagarabilmiglerdi. Pazar ekono-
misinin dili olan Türkgeye pek ihtiyag da
duytladtlarYasarn anayuft dan farkh özellikler taqtlladr. Ekotromileritri yine hayvancrlrk ve tarrm üzerine kurdular. Önceden edilnilen
tecrirbeler ve tarihten ahnan miras kültür'el
ballann korunmasrnr sa§ladr. Kürdistan i1e
olan kültürel ve sösyal alandaki iligkilerini
sürdürdüler. Bu Kürdistan da kalan akra-
larr ve kimliklerine nasrl sahip grktrklart
görülebilir, Ömegin bira[tdrn masum dize
lerinde Kürl taziye geJene§inin nasrl oldu
gunu veya nasrlolmasr gerekti§ini kolayca
anlayabiliriz.
Xwang€ bta weng nahitt
Guliy€ xwe yck biskin ketiya birt
ReS€ xwe ya gir€da,vi
Ziavey€ xwe <1i billürada bit ( l)
Burada ikinci dize de. Kürt insanln öliime
kargr duydu§u isyall duygusunu siddctli bir
bigimde yansrtan saglartn yolunrnast, katalann ba§lanurasr olmaktadtr, En önenrlisi
de bunun a§rda konu edihresidir- A!rt iiyle
Qurban quftan heli cara
güqlü bir acr hissi i1e söylenraelidirki, kavahn ezgisi durumuna gelebilmelidirAyrrca bu a§rdrn. kornqu köyden gelen bir
Ji te ra binin helt yara
YekanteskAyara
bayan tarafrndan öieniu krz kardeqiue
hitaben söylendiEini beIitnrck gcrekirki:
Bu köyler arasrnda birli§i, sitem edecek
kadar samimi iliqkiyi vc ba§1rh§r gösterir.
Geride genq kalst ve bil ya;rndaki bebe§ini brrakrp Qanakkalede ;ehit dügen birisi
iqin krz kaldepi:
Ji wö hengor€ heta v€ hengor€
Ez raneketinji dengi dergisö,li lor€ lorö (2)
Dizelerindc acrsrnr dile getirirken bölge-
mizde kaybolmaya yüz tutmus ZozkA/enmkelimesini günümüze tasryorduBirbaska agrt ta, genq krzrnr amansrz bir
hastaltktan doJayr kaybcdcn anne;
Li livani Zivo. li livanö
nh da nayi
Mh Zetvik neeh bi Sar ü kinnl
lilckö ku nala xwe Sewiti
Hew€sa dil€
Qeli zenheiy€ kitin€ xwe nizaa€ (3)
Orta Anadolu Kürt kültüründc §ar ve
Kitan glbr giysi aksesuarlarr türkülerde
önemli bir yer tutar,..
Bölge Küftleri düfünlcrindc de kü]türlerini ya;ahraya önem verdiler.
Taw taw taw lewe dd
Sitg gcwrc, balgih zend€
Yekas€rükulit€
Yek a detzi ti dirün€
Yek a getru€ havin€
Yek azevi giniu€
Yekab€riidotin€
Yek a-;eri i kite SuStit€ (6)
Ninni nin ilk dizesindc Qurban qurban
/reli cara denilirken Kürt toplumunda erkek
qucuga vcrilcn iincrn ve annenin qekinrneden erkek Eocuk igin kendisini feda edebilece§ini görüyoruz. Diler dizelerde erkek
qocugun n'rutlulugu igin krz feda edilirse de
asrl göze garpan kadrna ailede biEilen i9
bölürrünün srrulanmasrdrr, Aynr zamanda
toplurndaki 9ok eglilik ima edilmigtrr
Krz gocuklan igin söylenen ninnilerde
ögütler verilirken narnus öEesi ön plana
§lkmaktadrr.
Keq€ keg€ rind€ nrcreve
Linge b bi ber hipa keve
Braye tc bi dü te keve
Dayika bi rAy€n xwe keve (7)
Evetl yukanda da belirtmi5tirn. Dünya
halklan dil ve kültürlerini yagatrp korudukqa etrjk kimlikleri konusunda söz sahibi
olabilirler.
Orta Anadolu Kürtlerinin yarattrgr
Sewa xatir€ te rind€
Ketin seri govend€ (4)
Dizelerinde görüldü§ü gibi sevgilinin
sayrsrz kültürel degerden aErt, türkü, ve
ninni)erden birkaq ömek sundum- Bunlann
güzelligi, ask, fedakäkarlk dolal birgüzellik ve sa§lam bir dil yaprsr ile yansrtrlmrqtrr.
korunmasr ve yasatllmasr gerekiyor.
Kaybolmalannr engellemek igin derlen-
Bununlabirlikte a5k tür'küleliode essiz benzetrreleri, özgirn Kilrtge kelimeleri, duygu yüklü
ince iladclcri yakaJamak mümkündür.
arqivlenmeleri önemli bir görev olarak
Kaniya gundi nte nenner e
Ef giya ritde dihcrc
sere
Bejna Elö dara ter e
Wida wöda werdigere (5)
Döfilükte sevgili taze bir agaca benzetiJcrck sallanrqr ince bi1 dille anlatrlmaktadlr.
Agrt ve ask türküleri ile birlikte ninnilcrdc
de Kürt kültürünün ince özellikleri ustaca
dile getirilmektcdir.
Nirrrrilel ell..el. re lrz gocuklar iqln ayn
a) n siiylcnir. AlagrLlu riizlerini verecegirniz
ninnirle erkek gocu§a veilen degeri venasrl
hir yagarnrn bekledi§ini görebiliriz.
18
mmebfin 3, payl,
19s7
rncleri. yazrlr h ale getirilmeleri \e
önümüzde duruyorHer annenin bildi§i bir ka9 a§rt, her gencin bildigi bjr ka§ 1ürkü vardrr. Okurlanrnrzrn yörelerinde söylene gehnis ve bu gün
§ogu anonimlesmis olan a§rtlarr, türküleri,
ninnileri yazrlr hale gerirereL dergimizin
yurtisi ve yurtdrgr adreslerine ulastlrmalarrnr bekliyoruz.
T
Dipnotlar
(l)
Cü16 Hcci
Titt Cölyazr
(2) Hüsnö l lcccli Karacadag
(J) Esm.rvi Krrkprnar (4) Anouim
(5)Anoninr Cölyazr (6) Ano'rim
(7)A'tonim
QrRA
no:11/1 997
-kovara kulturi-
no:6i 1997
-kovara wöje, gand ü ramani
(Kovara Komeleya Nivlskarön Kurd Li Sw0d0)
(Kovara instituya Kurdi li Stockholmö)
Navniqan/Adress:
Box: 2015
176 02 Järfälla/Sweden
Fridhemsgatan 15, 3 tr.
11 2 40 Stockholm/Sweden
NÜDEM
DUGIR
NavniEan/Adress:
no.2311997
no:6/'1997
-kovara huneri, edebi ü QandiNavnigan/Adress:
-kovara kurdi li derveyi welatNavniganiAd ress:
Termov. 52, 2tr.176 77Järfälla/Sweden
Box: 3437, 165 23 Hässelby/Sweden
bfneb0n 3, payz
1997
19
YÖRELenim izi TAN IYALIM
xögesi üzeniNe ein KAg Nor
VaHrr DuRnu
ikkatli okuyucu biiir. Birncbün
Orta Anadolu Kürt nüfusunur')
yo!uniagtr!r yerleSim birimlerini,,
Yörelerimizi TanryaLm" bashgr altrnda tek
tck tanrtryo. Polatir, Aksaray ve bu sayrda
Kulu Künleri söz konusu kögeye ruisafir
oidular Srrada ise bekleyenlerin oldu!,unu
biliyonu[lgi ve rnerakla okrulduguna inandlglm bu
kö;enin; bölge Kürt nüfusunu oiusturan
pargalerrn yerel özelliklerini betimlcmesi,
cogrllik konurnllrlrsl resrl etrnesi ve
kültürcl dünyanrn ücra kö5elerine jnrnesi
aErsrndan ciddi bir bo5lulu doldurmaya
rdry oldu!urru söylemem gerekiyor.
Söz konusu yazrlarr kaleme alan
arkadaglam yukarrda belirttigirr gergclin
yakrcr etkisi altrnda hareket ettiklerini
biliyorum. Objektif olmada gösterdikleri
hassasiyet ve elden geldigince somut
verilere dayanma kaygrsr saygrya de§er
üzcllikler tagryor.
Ne varki; yazrlarrn bu bigimi ile kahnasr
ciddi bir eksiklik olrnakla
beraber.
birirnJerin sahip oldu[u nesnelligi lazlasr ile
ofiaya koymadlgl düqüncesindeyim. Köy,
kasaba ve ilgclcr agrrhkla göz önünde
bulundurulurken, Kürt nüfus daha r;ok
konusunda birkag belirlemede de btLlunmak
gerekiyordu.
Grurl qnnqevE NASIL oLMALT?
'Ioplumsal gerqekligimizi temel alacak
olan galrEmalarn yrllarca önce yaprlmasr
gerekli!i ortada. Bizlerde toplumumuzun
haldcki konumu üzc nc arastrrma, taftrsma
ve analizlere gidebihre hakkrnr rahatga
kuilanabilmeiiydik. Bu anlamda yaprlacak
galrgmalarrn dtin-bugün-yarrn olgularrnr
göz önünde bulrrndurarak yaprLnasr elzern
olmaltad:r. tsu toplum oLaral bu gün
yaqadrfunrz de§i;im ve dünüqümü bilince
qrkannakla olanakL gözüküyor.
Yryam dolasr gercli siirelli bir devinjm
igerisinde. Dün brraktr[rmrz ycrde defil.
Bizi bekleme niyetide hiq yok. Hepirniz
biliyoruz ki son yrliarda toplum olarak
köklü dc§iqiurlcr yasryorLrz-.. Tarihin her
döneminde pe5irnizi brrakmayan göq
sonucu hemen her yere da[rlmrg
durumdayrz. Otuz yrl önce Qocukh.r§umuzun geqtigi ve bizlere ev sahipli§iyapan
köylerimiz, kasabalarrmrz, ilgelerimiz eskisi
gibi canh de§il. Kimi harabeye döndii
kimide saygryla kar5rladr§rm sakinlcri
tarafindan ayakta tutulmaya galr§1ltyor.
co[rafik boyut iqerisinde ele ahnmr; ve en
önernlisi,lc rrtuz )rl rcya daha ünicsi
durumdan yola grkrlarak haldeki durum
Fakat buna kar'qr yeni ve falklt yagaur
mckanlanrnrz rrlustrr. Anlaranrn- izrnirin.
resm edilmig- Veya en azrndan bendeki etki
varoqlarr, Kopenhag, Stokholm, Paris.
ve izlenim bu yönde- Yazrlan kalerne alan
arkadaglarrn sub.jektif niyetleri bu
olmayabilir, nitckim arkacla;larila bunlann
Viyana, Ahlen, Witten ve Parisin banliyiilcri
yeni yaqam alaniarrmrzrn baqrnda geliyor,
Abartrl: kaEabilir ama niLfusumuzun belki
geliStirilmesi gerektifi konusunda hem
tikirler Iakat yaprlmasr gerekli gahymalarrn
de yüzde sekseni bu gün dogdugumu,/
kö;lerrn drqrnda ya5ryor. Söylc,.liklcrirnin
dr en azrndan koqe rrqlalr
20
mnebon 3,
payiz 1997
r e genel gergevesi
istanbulun, Konyanrn, Krr;ehirin geqitli
daha
iyi anlaqrlabilmesi igin bir iki örnek
vcmtelu gerekebilir.
zordur. Bu cografyada varlr§rmrzr lescil
Ornegin Kunlr iline birglr Krrlu ilgesi,
göge en gok kitle veren ilqelclin baqrnda
Ankarryl. i.rege. Drrrrnrrkala gLiq
-uclir.
eden kitle bclki de bu günkü sakinlerin bir
kag katrdrr. isveqte. Daninarkadu oluqoruq
küqük küEr:ik Kulu kolonileri vardrr.
Du durrLrn Jigcr ilge re rnerkezler iqin
uyntdrt divet,i liriz. I'rrlehrr KLlrLlcrinin
hemcn hcmen yarrsrnrn Ankaranrn geEitli
nrahallelerinde yasadrklan biliDurektedir.
Örnc§ir Tosunburnu (Brzbenika) köyü
sckinler irrirr yüu de :ckscni bu grin
Ankarada Ya),la rnahallesi. §entepe,
Demeter,ler vb, urahailelerinde ikamet
ediyorlar. Haymana. Bala Kü rtleri
neredeyse Ankaranrn yerlileri konumuna
gelmig buLunuyorlar. Bunlarr bö1ge
Kürtlerinin ana gövdesini sehir
merkezlerinde arumak gerekir sav Lnl
eden yerileri dtalanmrz yazlll l'tale
getir(e)nterniq olabilir Brurun muhascbcsini
yaprnak bir baqka yazr konusu arna
yazri(a)mamr9 bir tarihi belgelemek bizlere
düsüyor.
Bu anlamda gerek Birnebün gjbi
rneter azi qllr.rrnalan gerekse
Yörclerintüi
Tbn tyah n
köqesinn özgül konumuna ciddi
airlamlar atfediyorum. Kuqkusuz bu genel
qeqit li alanlarr irdclcyclr
qalrrimalarla desteklenirse anlamL olur. I Ier
aqireti, siilaleyi, hatta 1ek tek bireyleri
gerqeve
kendine baz alan arastlrmalar üzerinde
yogunlasmak durumundayrz.
Küllürel ttünyamrzr biz fälktnda olmasakta ciddi bir biqimde etkiley'en olgrLlann
tek tek ele ahnrp irdc)cnnresi gerekebilir.
Srrasr gelmiqken bir kaq örnek vermek
gerekirse:
dolrrLlrrnuk iginde ömek verebilir iz.
Cergi ill lerleqim tnerk(zlcrini tcsFit
ettikten sonra slra bu alanlarada gelecektir
ama biz yinede yerel
biriirleri
resm ederken
bu alanlann özgLil durrLrnlanna dikkatleri
qekelim istedik.
Birde yaprlan iqin ne anlama gcJdi§i
itzerine krsaca drLnnak istiyorurn- Üzerinde
yaqadrgrmrz co§rafyada gesmiste, yüzlerce
etnik, kültürel ve inang grublanna mcnsup
topluluklar yasryordu. Cogunun gerek doga
§al1larL gerekse egemen topluluklann baskl
ve imha politakalarr sonucu yaqarra l'raklr
bulamadr[r bilinen bir eerqek.
Anadolunun renkli kirnli§ini red eden ve
ycrine
lüÄ ve.9aaalr,tekseninde venr
bir toplum yarahnak isteyenlerin rcsmi tarih
Türk
anlayl§lanna kargr grkarken yerine
ne
konmasr gerektj§ini bilurek gerekiyor.
Örne§in: Man ve .[ord kamyonrLnrLn
Cihanbeyli ve KLrlu Kürtlcri üzerindeki
etkileri, bigerdöverin KrrEehir Künleri ile
Kürdistan arasrnda sagladrgl iletisim,
Avlupaya göq sonlrcu türkü ve agrtlarda
de§iqcn igerik, Türk köyleri ile olan
iliqkilerin niteli§i, inang dünyasrna iligkin
ilginq davrirnrqlar vc gclcneklerin daha
baskrn geligi, Qocuklala isim verrnede
yaqanan kurlma ve dejenerasyon, devlcrin
dil konusundaki asimiiasyon
Yazrtnr Yaqar Kemal'in bir söylcSidc
yaptrgr tespite vurgu yaparak bitirnrek
istiyorun. Gö9 belasrna o)dukga bulaqmLq
brz Orta Aoadolu Kürtlcrinin hu tcspitren
bir ders olabilir beJki. )'ar;ar
konLr:Lr söylcyitlc Br.r -:.'r7l
kaybolntaya yüz tuttnus fukurovanrn
qrkaraca-El
Ke
Evet Anadolu halklannrn tarihi yenidcn
)aTrlrvor. Bi,t
ortr
Ancdolu küt'tlerinin
payrna dü;eni iyi bilmek ve
ye
ne
getinrck
zomnda oldu§Lrrrruz görer,ler var.
rtiyasLnL
televizyolrun velirre getinnesi vb, gibi
konular ele ahnmayr, araStrrrlmayr bckliyor
BrL
tnrl :öz
kliltiir
ve yaSam diinyasrnt resnt eden
rotnJtlxflnt lst.tnbu/t/.t, i,t:nbuJütAlnt tr,:
i s vegl t v a zd li n r süv1üy o r.
kortrrda zol lrrk r r aqnrlzlarrrrrrzrn ,rlJrrguntr
Evet talihin herdönerrinde ),ok sayrltnr§.
hilivorrrrn. Cecil rr ril trr ilri lör'evlerr l errnc
gctinnck ku)kusu,/ krrliLl rJegildir. (-stelik
bizden önceki ku;aklar gerekli olan itinayr
göstemremislerse ki öyle - i5irniz dahada
ba.trrrlrnrl r e erinre belcsr ilc r üz r rize
brrakrlurrg etrik, kültürel vc inang rltrnyamrz
yazrlrrayt bekliyor'.
I
h'meb0n 3, payi,
1
997
21
Kulu Kürtleri
M. §ini-..Dee
"',,if "I
.*'
-X
aklaqrk üq
vüz Yrl üncc
1708-? yrllannda Kulupo§lu
Muslala tarafrrda11
.?
yerle;im alanr olarak
segilen bugünkü
Kulu ilgesi ismini de
bu sallrstan almlstrr.
Daha önce srrast ile
Konya nrn bugünkü
Sille bucagr, Anka-
i""'F Lc[,-.
fP
-t'
ff
n
fiur\.
.g
ra nrn §erellikoghisal Konya'nrn Cihanbeyli ilgelerine
ba§h nahiye l.rerkezi
olan Kulu 1954 yrlrnda Haymana ve
Bäla'nrn bazr köyleri
de ilge srnrrlarrna
dahil ediletek ilqe
nerkczi yap mrstr.
(
L
l
I
Cit-,u1tr
I
Kulu ilgesi:
Dogusulrda §erefl ikoghisar
Batrsrnda Cihanbeyli-Haymana
Kuzeyindc Ankara/Bala-Haymana
Cüneyinde Cihanbeyli ve Tuz gölü iie
ilqenin 1990 yrlr nüf'us sayrlnrna göre
nüt'usu 56920 dir-(2) Kür'tlerin bölgeye
yerlegirri iskan ettirilmesi 1996 Kulu
gerrilidir
Kulu'nun rakrrnr: 1.000.m. ve yüzölqümü
verilirken, Kiirl köylerinirl yaglt ve ileri
gelenleri ile yaprlan gürü;rrcJcrdc, bazr
köylerin yerleEirni iqin 180-190-yrl
2880 km karedir. Kulu Ankara ya 110 Km.
Konya'ya I48 Kn uzakltkta olup i19e
rrerkezi E-5 karayoluna ll krr. uzaklrktadrr Kulu karasal iklim özelliklerine sahip
olup yazlan srcak ve kurak. ktqlan so§uk
ve yagrglrdrr.
ilgeye ball 5 kasabave 30 köy mevcuttur
ilge merkezi 9 mahalleden olusmaktadrr.
22
ffinebün 3,
payLz t 992
tanrlrrn rchbcrindc
I00
150
yrlkadar'öncesi
öncesine kadar uzandrgl anlaslLnaktadrr.
Batrlr rnisyoner ve seyyahlalrn notlanlda Ona Anadolu Kürtlerinin Lrölgede
bu-lunmasr 200- 230 yrJ iinccsi gibi birtarih
verildigi gözöniine ahnrsa Kulu Künlerinin
de bu bölgeye yerleqimlerinin 100 ila 200
y:J kadar önceye dayandr§r söyJenebilir.
Ancak bölgeye etr son gelen Kür't
ile ekononrik nedenlcrle bagta Mardin,
kö;lerjnderr Kulu nun Burunagtlr küyünün
iskan tarjhinin J919 oldugunu belirtmek
gerckir.
Merkez i19e hariq ilgeye ba§L 5 kasaba
i0 kdyün 4 kasabasr ilc 20 l'ö)il Kürt tür.
Ccri kalan 1 kasaba 6 kö), türk,4 köy de
Batman, Siirt, §rrnak olmak üzere Kürdistan'dan da önemli ölQüde göq almrstrr
Son yrllarda Kürt kiiylcrinin Ankara ve
Konya gibi yakin merkezli metropellere
Orla Asya gösmeni olan Tatal kiiyüdür.
Kürt kasaba vc köylerinin toplam nüfusLr
29430 dur.(3) Bu rakama trerkez ilgedeki
nüfusudur,
Küt
nüfusu dahil defildir.
verdili gö9 de gözönüne alrntrsa Kulu
nüfusunun yarrsrndan gok fazlasr Kürt
Kürl köylelinden Canrmana, Dipdede,
Karucaderc, SogukkuyLr kö1 lerl Sorrnice
lehgesinin §eyhbrzeyni agzr i1e konuEurlar
Kulu merkezindeki Kül1 nüfusunu tesbit
etmek bugünkü kogullarda olanaksrzdrr.
Son yrllarda Kürt köylerinden önerrli
ve §afii mezhcbine ba§hdrrlar. Di§er 16
Kü11 köyü ve 4 kasaba.t Kürtqcnin
ölsüde göq alan ilge rnerkezi, son on ytlda
köy yakma, köy bor1altu1a, ve can güvenligi
mezheb ine ba[1tdtr1ar.
.iJgeye ba§lr
ili:
Kurmanci lehgesini konuqur, l{anefi
Kürt köylerinin isimleri veba§h olduklan ar;iretler tablo-
Konya
l
de
gösterilmi§tir.
ilgesi: Kulu
Asircli
Acrkuyu
Kiitce adr
Binalik
Alhlar
Omera
Omeran
Omeran
Arlrncr
Gelrnik
Halikan
Bcakardeg
Bozan
CütkenbiEük
Cütkan
Tcrkan
§eyhbizeyni
Sefka
Sefkan
Kö.vün l'iirkeetslr
Omeran
Buruna§rl*
Cantmana**
Omeri
§cyhbizeyn
Qöpler
Dipdedc**
Güzelyayla
Hisar
Yayl€ Kütö
Scflan
Hesar'
Karacadag
Xelika
Cclikan
Halikan
§eyhbizeyni
Celikan
Karacadere**
Krrkprrar
Celika
Köqker***
So§ukkuyu
Terkan
UOU
§eyhbizeyui
5,no
TavL ören
TavgangaL
Tavli
Nasrran
(Jmeran
Omera
L)nleran
Tuzyaka
Cütkan
Yazrgayrr
Cütka
Mehina
Yeqilyuft
Cel'ika
Celikan
Zincirlikuyu
Gundi Orr6
Sefkan
§erefli
N'lehina
Tählo-l
+Ku[r ya.n nm rsliancniril.n [ürt ku]udur,\.r.loh)l.rrnd,rn gö§ crrrtllri§lcrdir.
r* §cyhbizc),ni rizmr konusan bu 4 köy kcndi asirctlcri isi
..Nofcli.d.rDcktsdirlci Dr. Hccibran] Mikaili nin tJincbirn un ilk sayrsrnda bu agzl konusinlar ScyhbiTcyni
a.sirctiolarak vcrilmcktcdir. Bco dc bü yazryadayanarak läbloda böylc göslcrd im. .4ncnk bu hususulr ara§trrrLrasr
gcrckti gi krnaatirrdcyrm.
*** Köskcr köyü bugün trnramcn Tiirklcsmiglir. Bircyscl olarak "bizim dc asLnrz Kürtdir" I)iycnlcr vsrsa d,)
Bu giln bu köydc Kürrsc konusan tck kiii dahi yoktur 1995 scsimlcrindc HADEP c his oy srknradrgr da dikkat
gckicidir. (Tah1o-l)
m'ne[.n 3,
payrz 1 997
Kii
ka.lrnJiti cknlck yaptukez. Kerac d|t!-Ku/u
Biilgcdoki Kürt halkr Kür'distan daki
ckonorrik yasantlslI1l ayneD sürdüImüstü.
'l'rrtnt re ltayrancrlrk harlrcc cesirn
kaynaklarr olmugtur- Bölgede büyiik tanm
i§letrrleleri yoktur. Kiiqük qapta tanm
iqletmecili!i, hayvancrlrk, nakliyecilik,
ticrtrct, Avrupa'da iqEilik ekonorrrik yapryr
olusturinaktadtr. 1960'h ytllardan sonra
Brtr Ar rupa ) a önenrlr iilgürle i..gücü göCii
konu;rra diJinde önernli ölqüde l-ürkgc
kclime kullanrlmaktadrr.
1961 Anayasasr ile getirilen krsmi
demokratik haklar ve Ekirnr' tsolqcvik
dcvrimin in etkisi lürkiye insanlannr
sosyalist düsünce ilc tanrstndr. Bu döneln
de bölgcmizin Kün ehrik kökenlj ünivcrsite
gengligi sosyalist Qevrelerle terraslarndall
etkilendiler
lmLrstur. Bu dutum (kargrlt!rndaki
Bu gcvrelerin görüsleri adt geEen kesim
kayrplara ralmen) topJutnun ekonomik ve
sosyal düzeyini yüksclhnistir.
ta.afrndan bölgeyc ta;rndr.Yine bu
Kulu rrerkezinin Avrupa'ya verdili
isgiicii göqü Kürt KöyJcrinden aldr§r
giiglcrdcn dolayr olsa gerek Kulu pazar
öz iirgütlenmeler (DDKO) iic tcmas ve
kaynaE:nalan sonucu etnik kirrlik ve ulusal
ekoflomisinde son yrllarda Kürt csnafinrn
önemli derecedc a!rrLgr arlm,§tlr.
Basta KaracadaE, Zi nc irl ikuyu,
I97l derr \onra bülg. tnslnlarrsivasi
diisünce bazrnda öner)rli ölQiide degisime
ugramrshr. Kürdistan kaynakh demoklatik
kitle örgütlerinin (DDKD, DHKD, ASDKDER) bi;lgede galqmalarL ve örgütlenme
§abalan sonucu da]ia gok ö§renci genqlik
igindc taban bulan bir ulusal bilinElenme
süreci yasanmrstrr.J2 Eyliil sonrasr yasal
o
TavganqaL kasabalan olmak üzere tüm
Küfi
kilylcrindc okuma yazma oraru ),üksektrr
Toplurnsal iliqkilerinde Kürt
örf
ve
adctlcrinc baglr olan bölge Kürrlerine 200
yrla yakrn aoayurltan kopukluk. uzak
colrafi yapr ve asimilasl,on politikatarr gibi
tü:n olurr]suzluklar dil vc kültürlerini
unutturamamrstlr. Ancak yasakiama vc
as imilasyon politikalan sonucr.r dil
boz!rln'rustur. §öyle ki: Yiten sözcüklerin
ycline 1-ürkqc siizcükler ahnrrt6 bunlara
Kürtse ekler ilave edilmek suretiyle
24
hfrneb0n
3
payrz
t99r
dönemde ortaya grkan Kürdistan kaynaklr
demokratik haklaln bitincine varrlnrrstlr.
parti faaliyetleri (1ll-P, DEP, HÄDEP)
sempati ile karqrlanmts ve yogun bir dcstek
günnüstür
Yani son yrllalda bölge insanlarr
asimilasyon politikalan ile unuttul ulmaya
qa|qrlan kin.rliklelini sorguiar vc savunur
duruma gelmistir 24 Arahk 95 seqirnlerindc
EBÖB adrna HADEP e vedlen oylar bölge Künlerinin kendi ctnik kirnliklerine sahip
qrktrklarrnrn ve politik telcihlerinin önerrli göstcrgesidir. (Tablo-2)
TabJo-2 de Kulu ilgesi Kürt köylerinin 24 Arahk 95 genel scgim sonuqlan gösterilmigtir.(a)
ili: KoryailQesi: Kulu
Kövün adr: DYP
ANAP
16 15
Acrkuyu
Alhlur
16 26
4
Arqtncr
Be;kardcA 26 68
Bozan
32 11
4
Burunagrl I
Canrmana 26 63
105 77
Celep
34 22
Qöpler
Dipdede l2l 19
2
Cüzelyayla 2
I
8
Hisar
Karacada§ 55 5l
Karacadere 65 4
Krrkprnar 5'7 55
Köqker
26 9
So§ukkuyu 24 19
2l
6
§erefli
Tavhören l7 3
TavSanqah 175 172
Tuzyaka 11 21
YazlQayrr 14 35
Yesilyurt 10 1
Zircirlikuyu 28 72
Toplam
996
754
RP CHP
8059
189 7
t2 85 14
26t
12
46
1104
13 225 22
2t2
r02931'776
423149
13826s73
334
l8
t01 10
40 U
3
36
10
780
34
5q261
4-4521
110 2.1 140 21
Il5 I
t3
8
268
t4 t22 42
ll
23 t4
l248
16
64
66327
731
33
50
5'7 1256 107
719
48
1l 715 I
l0 1fi7 9
295
t72 35
158 9
509
t7 2t1 104
MHP
4276 262 4512 518
I10
HADEP DSP
Yukandaki segim sonuElannr gösteren
tabloda da görüldü§ü gibi Kulu Kürtleri de
etnik kirr.rliklcrine sahip gtkmakta ve
KTJKM'e sempati ile bakmaktadrrlar. Orta
Anadolu Kürtlerinin Kürdistan Küftleri ile
colrafik uzakL§r, ekonontik ve sosyal yapr
farklrhklan, etnik köken ortak dil ve kültür,
ulusal baskt gibi ortak sorunlart
gergekligilden harcketle Orta anadol u
Kürtlerinin konurnlaLtna denk dü5ecek
polilikalar üreterek yarrn Kürt ulusal
somnunun Türkiye'de sözümiinde bölge
insanlarrnrn konumlartntn ne olacaEr net
Bö1ge Kürtlcrinin
1
I
4
3
l
10
2
12
I
36
7
1
6
3
'Iürk halkr ile birlikte
esit ve özgür koEullarda aztnLk haklannt
kullanarak ya5arnhIrrrr sür'dü rrnelerin in
gergekci bit' yaklaqrm olaca!t inanctndayrm.
I
Dipnotlct.'
(/) Külu Tantli Rehhcri
/QQ6
(2) Kulu ilae nütus niidiirJiigüJ990 Niifus say n istatisrikleri
(-i) Külu Nütus M|idt:i ü-sü
nikleri
(4) Kulu llcc scrin kunrlu 1995 r-eQin
sonus istatistikleri.
ist
olarak belirlenrnelidir
hinebfm 3,
payiz 1997
25
**E€**ra
&ryc*-eää
Muzaffer OZGUR
Asiretler konar-göqer olmalanndan
Celikan agiretinin baglr bulundugu asiret
ti'Jcrusy,rnu Ruyuurr (Rcli) Jir Buna girre
yazrh kaynaklar da göz öniinde tutulursa
Celikanlann rne.kezi Malatya-Adryaman
dolaylarrdrr Necdel SakaoglLr "Köse Pasa"
dola-vr mevsimden mevsirne yaylak ve
krqlakiar arasrnda hareket ha)indeydiler Bu
da Ostn. imp.'nun aqiretleri kontrol altrna
"Do§u Anadohtitun
zorlagtrrryordu. 1700'lü yrllardan sonra
en namlr ailelerinden olan ReSvanzadeler
bir yandan kon lbderasyotl |izeritde Mukata
imparatorlugun doguda ptoblenleri qoktu.
Rus re lran ülkelcrrnin güglenrncleri vc
voyvodasl bir yandan da Man§, Malatya
te Besni Maltkhaneleri trutasatLtfi olarak
ikiytiz yh a;kn bir süre kendi bölgelerinde
ntutlak siiz sahibi okJular ... "
Celikan Ag iretin in melkezi bugün
Adryaman'rn Qclikhan ilgesi ve Eevre
köyleridir (.e1ikhan ilgesi daha önceleri
öncmli bir tehdit oltrala
adlr eserinde göy1e
d er..
,
almaslnr, vergilelin toplantnaslrll
.
mezhep
kargagalrklarr, Kürdistan'daki baqkaldrrr
denemcleri, Anadolu yu saran getelerin
dururru, önemli bir potansiyel olan konar-
gögerlerjn durumu. v.s.
Bu
farklr
nedenlerden ötürü asiretlerin iskana tabi
tutulmasr karan alrnmrqtrr. Bu kararlar jlk
ICEL
+- 1*j1"*t
. - (ü\iLJ-tq\
v!
Celikan adr altrncla Malatya'ya bah bir
kez sürgün ve cezalandrrrna politikalanyla
bucaktr. Adryarran 1954
1690'li yrllarda uygulanmrqtu.
Rclu rn .r5irctl<rir,irL r.rrlrgr L).nr. intL,.
iqin hep sorun oln.ruqtur Onlarr dalrtmak
yr Irnda
Malatya'clan aynlrp i1 oJunca Celikan'ila
i19e merkezi oldu ve Qelikhal adryla
Adryaman'a bagJandr. Sörnürgeci Türk
devletinin Kürtge isimler üzerindeki yok
etme ve inkar qalrqmalarr buradada
kendisini bir kez daha göstenniqti..
26
hfrnffn
3.
payiz 1SS7
ve pargalamak iqin özel fcrmanlar
glkartl lmrs ve üzerlerine ordular
gönderihriqtir. Bu ba§)amda 1750'lerden
sonra geli5kiler ltat safltaya varmrstrr.
\4alat),a-N'Iara§ 1,öresirre hakim o lan
I{e§\.\,an 'lard r. Bu hakirrtiyet nedenil')e
kona:--giigcl olan a5iletlet farklr l'arklr
bülgclere dagrlrp yerleqebiiiyorilr.r. Celikan
a;iretinin bir bölümü lslahile ovasrna vc
ycrlclti. Ilu bölgeye yerlc5iiince
Ana bölg(,lcn koIu; ).r;attrnt: rrritetill
buladakr ailclcri ba§trnstzla;rn t Slardrr.
§evresirT e
Cclikan'daki akrabalrk ballarrda böylece
sona ennistir-.
Bölgcyc ilk kez aJle ziyareti amacryla l9E
yhnda gittim. O tarihte 76 ya;tnda olan bir
1
yirkrnrrndan 1rr bilgilcri iiL'rcnrrrislirrr.
C:elikanltu bölgede tirkh i19e ve bunlara baglt
k öy teri nde yaSa t n a k tad rlar B ug ü n I s la I t iye,
Nurda! (Könürler). Ttirkojlu. ve Pazatctk
ilqeterinin baz köylerinde otuntlaktad 'h[
l3u ilqelere bagh tcspit edebildi§im l3 kiiy
mcvcuttur. Bunlar; Toplarra, N'lesthöyük,
Krrrgk al, Zcncirli, Qanturlu, Hisar,
Külhaqkalahöyük vc digerteridir.
Bir rivayete gör'e; bölgeyc ycrle5tirilen
vc Kürt kültürii. dili unutLrJrnayla yiizyüze
kalmrstrr
Celikan a;irctini rslah etmek amacty)u
Celikan Ägiteti urensuplarL hayvanct)rk ilc
ugrasmaktaydrlat. Koyun, keqi ve deve
beslerlerdi. Devecilik taSrnractlrkta
kullanrlrrdr. Islahiyc ovasrnda küqiik
yer)cqim aJanlarL olLrSturmu;lardr. Bölge
sulak ve sazlrktr, Sazlrktan aldrklarr
karnr;larlr h,trrnakllr vc Ir.ry r rnllt't igin
a§r11ar
yapmr5laldr. Bölgenin sulak o)mast
b.rrrnrrr! vc .aglrk lroblcnllerinirr
go§almasLna neden ollrustLL. Ceiikanlar
bilbirlerinc baglrydrlar. Ailelet ve köylcr
alasrnda ili5kiler hcp devam etrri§ bu
neden)c ilcrlcyen yrllarda akrabalrk baflarr
kopmarnrstlx Ternel bcsin rnaddeJeri bulgur,
süt,
-y-ogrLrt,
ya!, peynir ve ctti. Aynca
dogadan topladrkJarr yenilebilinir ye6illik
bitkileri de beslennre ürünlcri arastnclayclL.
Ekebjldikleri küqük alanlarda bu§day
),cti§1iriyor. un, bulgur iht iy aq ia rr rt I da
böy1ece qüzüyorlardr.
Is)ahiye iigesi olu5turulnuqt ur. Islahiye
isminilt butadan geldi!i söy1enit. Bu
KÄrlcrdcn selrirlc-e cok iinemlr brt 'rüC
yasanlnl§trr. Öze]lrklc Antep e yüzlerce ailc
yerleEn.ri;tir. Asinrilasl'on politikalart
uygulantnL5 ve bunilan dolalr önem1i
problemler dogmuEtur. Kö,vler günümüzde
günlük ya;auilannda Türkqe konu5rnakta
Orta Anadolu'daki yaylalar
Osmanh yönetinrinin bazr do§i;iklikler
1uplr.rk aliretlet'itt t.kxntnl bJ.lilllr) r:l (ogLl
asireti zora sokrnLLs ve bu nedenledc yaylak
vc krqlak sorunu bas giistennistil. Celikan
aSireti lslahiy'c ovasrna yerle5tikten sonra
jlinin Gürün ve Kangal
ilgelerinin qevresini yaylak olarak
kuzeyde Sivas
kullanryordu. BöyJece Ceiikanlar itk kez
orta Anadolu'ya da gehniq oluyorlardr.
l'ahrnini tarih 1840'lr yrllar, Anlahmlara
göre, bölgede sivlisinek qoktu ve hasta hklar
vardr. Aynca mcralann azlrlr önernli bir
Orreri Yayle v.b. gibi. YayJada. a;iretten
bazr ailelerin evlerinin yrkrntrlan halcn
n]evcuttur
Yaylada yerleqik düzene geqiJince komqu
köy ve a5iretlerclen, lürklcrden krz alrp
vemeler oiur. Komgu Alevi aSircticrle dini
gatrgmalar yasanlr. Bu amda günevtleki
problemdi. Bu nedenlcrin yayJak olan
Gürün ve Kangal'a bazr ailelerin
anayurttla iligkiler devarn eder. gidipgelenler olur. Sürülerin otlatrln.tasl
yerlc5mesine vesile oJdusu söylenir, 1994
Mayrslnda Antep'e yaptlgrm gezimde Qok
nedeniylc Anadolu'nun iglerine. Ila_vmana
ovasrna dogru uzun yolculuklar yaprlrr.
yaglr bir nineden yaylanrn uzun yrllaryaklasrk larrrn 1üzyrl- kullanrldrsrnr ve
sonradan yer)egildisini duydum.
Cengiz Orhunlu (Osmanlr
irnp.
A;iretlerin iskanr) ;öyle der; 'Anadolu'da
igil biiyük aSiretlerönenli bir nesde
teskil etnekteydi. Bunlardan birj olan
Rc,svan aSireti ktylak igin Arabistan
devlet
toptaklanna innekte iken. attuk Bozok ve
Uzunya.yla tataflanna ghnlekte idi. lS30
ytlnda Sivas eyalctinh nluhtelifkasaba ve
köylerine kahile kabile yerleStirildikle
halde aSiret ustiltinden Vkntanuslar<it.
KtSlakta olan asirctler ü",erioe birer naztr
tuyin edilerek onlaru bayboS hareketleri hig
olnaz.sa konttol altna alnnlak istendi. ....."
l994yrhndakiyaqhninebana:'Birvakit
an* yaylaya gidip gelenler orada
kalntslar Bir parganuzda orada kaln6.,,
geltnis
Komqu a5iretlerden ve kervanlarla
istanbul'a gidip ge)enler.tlen ögrenilen
bilgiJer dofrultusunda Havmana ovasrnrn
geniq mera)ara sahip oldu!u ögrenilir.
Celikanlar bu bölgeye gelip konaklayarak
5-6 yrl kahyor ve sürülerini otlatryorlar
Hicri 1297-(Mi1adi 1876). Bö tgede
yagl§lann olluatnasl ncdeniyle kuraklrk
ve Hl) rrrana ovasrndln 1a1 lryl gelr
'.rluyor
dönü; ya;anryor.
Krsa bir aladan sonra tekrardan yayJadan
kesin ayllrg gcrgeklegiyor_ Hicri lj0l
(M iladi- ISR21
lrlrndr Haynrcla'1a grig
edilir ve bugünkü Krrkprnar'rn bulundusu
yere kalrcr olarak iskan ederlcr. YayJada
kalanlar da olur. Buniar gcnellikle yöroden
evlenenlerdir, Bazr aileler de 5-10 yri sonra
Hayr»ana'dak i yckrrrllr:nrn yanrrrr gö1
ederler- Krrkprnar köyüne gok ges tarihii
dönemlelde bile gö9 edip gelenler olmuqtur.
demisti. Asiret parsalanryor ve dagrlyordu.
Bu arada yeni yurtlar ediniyorlardr.
Celikanlar Sivas'rn (iürün ve Kangal
ilgelcriniu bazr bölgelerinde köy ler
olugturduiar Evler ve hayvanlan iqin asrllar
yaptrlar. Bö1gede krslar gok sert vc
ya§rqhydr.\hprlan ev ve aärllar ta§, kerpi§
ve
gamurdandr. Celikan aEiretinin
olu;turdu§u köyler günümüzde hcmen
hemen terk edilnriE gibidirler. Aileler
ilcrleven yrllarda ekonotnik nedenlcrden
doJay: özellikle istanbul'a gö9 etrni5lerdir
Kalanlarrn sayrsr ise birkaE haneden
ibarettir. Güdjrl'e ba(ir BektaSlr kövleri.
Kangal r brglr HavuT \ e A\ §ariiren.
Busün bile Kulu'daki Celikanlar Gürün
ve Kangal'a yayla derler. Hatta bazl
kimsclcr bu isimle anrlrr ve qasnlrrlar.
Omegin; Mesti Yay1e, Hamoyi Yayle,
Celikan Krrkprnar köyü
Celikanlarrn Haymana'da iskan ederek
ilk köydür. Buraya giig edip
kurduklan
gelen aileler Mrhoosullarr, Ma)a Hest Usc,
Xeli Selrn.r. Malö Gul€, ve di[erleridir.
Burada asiretin )iderlisinj Hacr Mrllooslu
25-26 ya5lanndaki ömcr yaplnaktadrr Hacr
Mrllo'nun babasrnrn adr ise Srmö Reg (Kara
isrnail), Onun babasrnrn atL ise N{tho,dur.
Bugün; Mala On'I'ne ve cliger aileler
buradan go§alrnrqlardrr. Dogan, \,iidrz,
Yagar. Ta;delcn, Durrnaz, Krirng, Lrcan,
Akkulu. Tokgö2, Ku5 sol.adrnr alan
aileler-
Mrho'nun gocuklan vc torunlarlndal.t
gehrektedirler. Ayrrca Köye gcJen diler
ajleler Gezcr, Yrldtrrrr, Can, özdemir,
Kandemir, Tiilekqi, Tetik, Akhina aileleri
i1e Mala Qino, Male tjse Re56, Maia
Klkpniu'kii-vti
Haydo'dur. l3azr aiJelerde qr-rk geq talihlerde
göq edip küyc yerlegmiElerdir.
ASiret leisi Orno akrllt, barrS scver,
uzlaqmacr bir kiEili§e sahiptir. Bölgeye
yerlesel asirct Osmanlt tarat'rndan izlenir'.
Alrretin O\rllanll'ya italt etnlesi tgin
Osmanh gevre köyler-den toplanan A§ar
vergisini Omo agaya verir. Bu gelirden
dolayr aga qok zengin olmu§tur. Koyun
sürüleri, tiftik keqileli sahibi olLr. Köyde
agrllar yaptrnr. Siimü den yana olmadr[t
igin gevresindekilcre yaldl nlda
gctirilrnistir
Krrkprnar köyü 1956 yrltnda Kulu'ya
ba§lanrnca Ankala-Konya il, Kulu
Haylnana ilgelcri stnrr köyü olmu§tur.
Kulu'ya 23 K.rn'lik asfalt yolla ba§lanrrrr5trr-
Komqu §rxbizini asireti vc Türk olan
Kozanlr kasabasr halkr ile arazi probleurleri
nedeniyle uzun ytllar tarll§tnalar ve
kavgalar dcvarn etmiStir.
ToPrak
refirrmr.rnun yapthnasryla bu sorun önemli
oranda siizülmüstür. Köydc ktLru tanrr i1e
tahrl ekimi yaprlrrken, son yrllarda
str r-
bulunrnustur.omo aga dölt kadrnla evlenir.
ba-yvanclllk azahtll
ilerleycn yrllatda kiiy mulrtarhklar uzun
lrl)rl bu cilc taraftndrn yaprlrr. Omo a§a
I956 yr[nda ve1ät chniqtir.
devJet
jandanrra
getirihri;tir
karakolu
tarafindan
Bölgede kontrolun ve asayi;in saglanrnasl
hedeflenmiqtir 1970'h yrllalrn baglarrnda
Gene)
bilgiler
Krrkprnar'tn do§usunda Hisar, kuzey ve
batrsrnda Haymana'ya ba§lr §rxbizini
köyleri vc güneyi1)de isc Kozanlt kasabasr
bulunru.
Araziye iskan edildiginde dörtbir
str plnarlar:
-van nclaki derelerde
r
bulurmaktaydr- Sular 9ol1
nedenlc köy
5arr1
akardr. Bu
ileri gclenleli köylerinc
Krrkprnar adrnr venniglerdir. Bu ptnarlar
günürnüz11e Ar rupa dali rqqtleritniz
taraf'rndan düzen)encrek geEme
konulnuna
Krrkprnat'a t 960 Yrlrnda
ise bilinmeyen(!) nedcnlerle karakol
kald:nlmrq ve Türk kasabast Kozanh'ya
tasrnrrrstu. Köye ilkokul 1949, elektirik
I976, ortaokul 1981. taDl otomatik telefon
1991, su Sebekesi 1994 yrllarrnda devlet
tarafrndan yaprlan hizmetletdir. Kiil'den
Kulu ilgesine önemli oranda ve ktstnende
Ankara ve Kouya'ya gös ya§anlnaktadr.
Avrupa da özcllikle Danirrarka, Alnlanya
ve Hollanda da i59i olarak yaqayan)arrn
sa),rsr da az
degildir.
Ku kprnar'tn
niifusu 1990'yrltnda
l'/47 di. Bugünkü tahmini nüfusu
250(l'den fazladrr. Ulusai b il inqlenme
genglik arasrnila DDKD ve DHKD nin
elkisivle j0 lr r rllrIiia gelilrrre gö:tcfl nr)trr.
Ozcliikle J990 lardan sunla cirldi bir ulr.rsal
kimlige sahip grkma oltarnr dogn.rustul..
Onceki yrlJalrla özelliklc CHP köyde etkin
olrnustur. Son yrllalda llP nin etkisi
artmasula ragnten, Kürt kitnlikli ( söylernli)
IIADEP 9ok önenrli bir oy (268)alarak
)-l Ar.l,k I'rrs sc,,imlerind< brrinci prrni
olmustur.
Celikan Ycgilyurr Köyü:
Thrihgcsi:
Aileler alasrnda,, Hep bir.arada vc
bugtinkü Krrkprnar käyünün bulundugu
lerdc olarlayrz, arazi bize dar. geljr "
arlayrsr asireti ikiye bölrnii§1ür. Bir
söyleDliyc
bLrgiin Yesilyurl'ta ikanlet
-qdre,
cdenler Krrkptnar'irlardan iki yri sonra
pelrrriSlerdrr
k
H.pitli7
h :t)r \.tlqtne1b.
öy ün a sag a rt n t s ize l,errrc,yr4 deni hrri gtir..
f'cni nclerler Lunaklalccakl;rrr bir yer
alarlar. Ailc lerin önde gclenleri
konakllr:rcrlht,l
brr JItnrn hulur)r]tasr i\ rn
gevreye clafrlrrlar.
13ugün, Saral,rlnü i)qesindcki
(.iftii!inin
llevlet
yakrnrnda bu lunan
AtLrth.t rarnpasr dcnilcl Lrrr bülgcvr ,r
yörenin auasrndau T ökLlz karfrlrgt satxr
Ürctnre
alrrlar. Fakat halk oraya gidip yerJc;;rrrez.
Sebebi ise halen b ilinmcrrekredir.
.\nlatrrnllr:r 1:örc: )iile dä/ Jtazi
oldugundal qok srcak olul ve davarcrirk iq:in
uvgun degildit. IluraLla ya1,la serinli[i
olnraz düEüncesiyle orava yerleSilrnedisi dc
söylenir, Ayrrca o güniin ko;;uliarrnda düz
araziye iskao elmck agiretin i5ine dc
gelrrcz,:
Celikan asiretinin biI kaq kabiJesi bugiln
verleltikleli küvün Ye;ilvurt- batrsrnda
hulunrn Bingül .rJrnrllLi dirz lrrzrr c
kooaklarlar. (Hic l303 rliladj Illl32) Fakat
komSu a;iretler olan Sefikan Gundikose ve
Nasrran-§erclli buna izin vemezlcr. Bu
bölgcnin kendiarazileri oldusunu ve yayla
30
hfrnetin
3, pdy z 1997
olarak kullandrklarrnr ilelJ sürüp buna karqr
koyarlar. Asiretler arasr kallL-ölLlrnlü
kavgalar olur'. Celikanlar dircnirler. Kornqu
Seuedi -KLir.:ük Ile;kavak a;iretinin ha:;ncla
bulunau N4ehnet A1i Beg olaya rnüdahalc
eder. (ieiikanJar gizlice gör r-i11üklcri Sewedi
a;ireti ileri gclcnlcrir'rden kendilcrine
yardul cttnelelini isterler. Bu antagla da
halag denilebilccck hediyeler vcrirler.
Mchmet Alj ßee aliir!r hirraq:tan dolayr
Celikanlarr de ste'k ler'. BrL h:rrai:Ln
anlatrlanlara göre rriiktan ise, bir ökilz vc
yirmi kadar koyundur. Bir bagka anJatrnrda
Ali lleg hunlara hrslndrr
akllb;lrLtan Jollvr llrdrrn etmisrir re
ise Mchntet
haracrnrda a1mr5tr. 13u ycrJc;irnden sorua
köylerarasr zttluSntalar yr llarca sürcr.
Celilanlar ilk vrllarda Bingöl nrei,kiine
yerle5ir vc bulaya balrnrk ve agrllar
yaparlar. Rölgeye, yü2c1, sLrlalrnrl gok
olmasr sebebiyle Bingöl adt vcr.ilmiStir.
Yü2e1, sulan hayvanlrrda scsitli htstalkiala
ncden ollrakta vc a5rrt srcaklarda
sivrisineklerin qok oiurasrda huzursuzluk
yaratrnaktadrr. Aileler I4 yri burarJa
konakladrktan sonra. llugünkü kiiyiirl
oldugu yerc gelip iskan ederlcr. Böylece,
Havurana'ya bagJr bir köy (Atkalasr)
kuruhnu; o[r.rr Hicri I 306 N{iladi lit85.
Köye ycllc;en ilk aileler 10 l5 haneden
ibarctti. Mal€ I urniki. Mala Qavu;, Mala
G0lle, Mala Absei, N{ala Selmön. Mala
§<lrli. l\lrla N<r<, Mulr R:rrrn< rc
digerleridir.
Atkafasr isrti nercden geliyor'/
Kululuqundan 1972 yrlrna kadar köyiin
resmi isnri Arkafasr'drr. Qevre köylcr
KültQe ismi olan Celikan'r kullanrlar..
Yaptlglrn soru§lurrnular. aragtrrrnalar ve
sollpetler de hana anlatrlanlara giire; bueiin
Koz.rnlt'rhrr (ü1e g:r elkcrr Srrtr r, rn c\ tn,rl
'
bulundu_qu
vcr
kar.,alrktL. Bu kiiqük
kuvalrkia rnerrrenlcn vaprlrlr; bir lt kalhsr
heykeli varmrp. Bu ledenlc küye Atkafasr
adr verilmiq. ikinci bir söylenti de; biilgeye
yerle5ilirkcn Qok at ölrnü! vc her taraf at
1c;ieri ve iskeletlcri ile do)muq, bu nedenle
brt isrrn kullrrrrlrrrrS. Dlgir 1:Ln.hn ;r;rrctin,
Külha$karahöyttk'ten Hasar Safsöz, esi ve ktzt
Genel bilgiler
Sara,viinü ilgesinde bulunan Atkal.ast
tarnpast dolaylarna yerle5nreye galtStt'ttri
olmusrda isrnin geldi§i kaynak aqtstndan
Köyün; triuzeyindc §crelli ve Bumflagrl
l'rr .,rru ii:rt'<li \Jralryorl islllin
kuynagr koltusunda tarn bir netlik
köylcri, dogusuDda Kozanlt kasabast,
ilk )''azdtglIrr anlatlm
ise Ilulduk ve KiitükusagL kasabalarl,
brr5kr
olmamasrna lagnren
diger anlatnrlarla qakr§1yor.
YerlcqmeyJe birlikte aileler yayladaki
yakrnlart iie habcrlctirler ve ya,vlada kalan
bir bölü:n aile de larklr arahklarla köye ge)ip
yerleqir. Daha geq tarihli gelenlere yaylalr
dcnir Köye Ktr'qehirdcn bazr aileler gelip
yerle;ir. Bunlara MalC Vlzrka dcnir. Daha
gcg tarihte Agr-r'dan gclip yer)e;enlerde
oln'ruqtur. Yerle5itnlel sor-ult oJuraut; br.t
aileler Celikan a5ircti iginde erimiglertlir.
Zarnan igindc Gürün. Kangal vc
Islahiye'cicki yakrrlari ile iliqkiier azalrr,
lakat big koprraz. Bugün bile bazl aileler
birbitlerinc -uiiLip-gelirler. Ör'ne-(in: tsizitn
ailenrn 1Özgüt)er) N4 araq'r n Pazatclk
ilgesine baglL KüJhaS karaltö1ük kiiyüncie
vakr nlarr varrlr. iIiskilcrinriz devatn
etuiektedir. Btzr ailelerinde Sivas'ta
kalanlarla akrabalrklart devam ctrncktedir.
Bu iliq;ki dolayrsryla islanbul'a ta§tnanlar
olnlustur.
batrsrnda Güzclyay)a ve Qölköy, güneyinde
Kür;ük Beqkavak köyil bulurlmaktadrr
195,1 1,'rlrnda
-l
ürkiye'de yeniden
r.lüzenlenen iller yasasr ncdcniyle Kulu ilqe
olLrnca, Atkal'asr köyii de 1956 yr)rnda
I Iayrrana'dan aynLp Kr-riu'ya ba!lanmt5trr.
Kii-v 33.krn'lik asfalt 1,o11a ilqcye baf,lrdrr.
T
opntk t'e[,rnttu.'ll <lilchilinir arrzr
aftm1f1rr. Giinümüzde. kilyün ekilebilinir
arazi toplarrL yakla;rk 20.00u dönümlük hir
alandu.'farrrn kutudur Bugdu1,. arya ekini
yanr slra rncrcil.tlek. kittryon, nohut vc
ayqice§i ekimi yaprlu. Nlcralartn azalmast
ve hayvanc:lr!tn qok son:trlu oJmasi köyrle
hayvanclLgl azaltmlstrr.
Küy)ü1er ta;tmacrltk sektörünilc kcndi
araqJarryla galt5ntaktadrrlar. Köydelt kente
lö1 loT5 lcrJcn :urtr'.r rpttItklr Kony.,r'y.t
olrrustur. Son ytllarda Kulu ilqesine de
öuernli bir güg r ardrr. I970 leltle .{rr upl'va
iqqi gücü gösii
sonucunda -uidsn
kiiyJülerden sonra bugün Batl A!rupa'r1r11
herren her'ülkcsinde i§9j olarak yasayanlar
rnevcuttur. loplumsal iliSkileldc gcnc] Kürt
kü11ürü hakiurdir.
Atkafasr adr 1972 yllrnda yaprlar
defiqiklikle Ye5ilyun olmugtur- X4erkezi bir
köydür. Köyc ilkokul (1958), tath su
geluesi (1958). larrm Kredi Kooperatifr
(1972), clekrrik(1976), Yeqilyurt TMO
A iJnsr ( lq:9). cllere su qebeLesinin
dagrtrmr (1981), tam otomatik telefon
(1991), ortaokul (1993) yaprJan önemli
iqlerdir. Ayuca köylülcr taraf'rndan yaprlmr§
lakat ricvlet tarflrrdan kullanr laruayan
moclern bir ziraat binasr mevcuttut. Kö),de
uzun yrllardan beri Kuran kursu
o
ltna duygusundan kaynaklanmrqtr
Köydc 5 10 hane kalmrqtrr. Ekonomik
nedenlerden dolayr iizellikle Kulu'ya
öncrnli bir gög yasanmtshr. Dahu sonraki
yrJlarda §ixbrzrni asiretinden bazr aileler
gelip yerleqni;lerdir OrtaAnadolu Küfi leri
tarafindan kutsal sayllan Ocaxe Malö Nofel
bu köydedir. Nüfusu 272 ( J990)'dir I lisar'a
Kulu'dan Krrkprnar'a giden volilan gidilir.
ve bu yolun uzunlulu 22.Km'dir. Köyün
tek derslikli ilkokulu, suyu, elektrigi ve
bulunnraktadrr. Aynca her yrl bigki-dikiE
kurslan devlct tarafi ndan asllmaktadrr.
Köy gengli!injn kendi gabasryla yaklaSrk
telefoI-Iu mevcuttur.
I0 dönümlük bir spor alanr (futbol,
vclcybol, basketbol) 1994 yr lrnda
Kütüh4.eg Kasabasr Celikanlan
yaprlmr§trr.
Yegilyurt Köyünün nüfusu 1018 (1990
djr Bugünkü nüfusu tahminen 2000
dolaylarrndadtr. Cumhuriyet tarihinden
itibaren; CHP, DP, AP, ANAB SHP, RP
qimlerde oy alnrglardrr. 1975'lerden
sonra okumak amacryla kentlerc grden
se
gengler köyde canlr bir atmosfer
yaratrnrslardrr. DDKD ve DHKD
örgütlenrreleri taraftar bulmus ve genglik
ulusal bi I inglenme süreci yasamrstrr.
1990'dan sonra genglik ulusal kimlikli bir
propagandasr yapmr strr. Bugün
oy
geliEmekte oian ulusal aydrnlantna ve onun
karSrtr oJan Türk niJliyetgil igin in
geligmesiyle köylünün Kürt k jmlikli
(söylerrrli) partilcre oy vermesjne neden
olmuqtur 24 Aralk 1995 genel segirrlerinde
RI:172 oy alrrken, HADEP: 158 oy alarak
ikinci parti olnuEtur,
Hisar köyü:
Celikan aqiletinin kurdusu bir ba;ka
kiivdür. Islahiye'den gö9 edip gclen N{ala
.4v€ denilen ailenin
öncülügündc
kurulrnustur. Bu aile ile hirlikte gelen
ailelelLlc r ardu. Kuruluq talihi anlatrlanlara
göre tal'u'rini I E90'h yrllardrr MalaAv€'den
gelen dilclcr bugün Bagsöken, Yrldrz,
Durmaz soyadrnr tas rlnaktadl
rl ar.
Krrkprnardaki akt abalannrn yakrnr na
yerleqrreleli bir nevi dcstek alrna ve birlikte
mnffIl
Kütükusagl Cihanbeyli ilgesine baglr bir
drr Nülusu 201 i ( I 990) dir. Bugün
yaklaqrk nülüsu 3000'den fazladrr Celikan
kasaba
sayrnrr)
32
r.
Karacadag'rr eleginde kurulan Hisar bugün
terk edihriE gibidir
3, payi2
1997
aSiretinden bazr ailcler zamantnda -?Türko§lu (Maraq) ilgesinin köylerinden gö9
edip buraya yerleqrnigledir BLr ailclere halk
arasrnda Male Üda denilir. Bunlat Dag,
Kütük, Kahraman, Biger ve Biqen soyadrnr
laqtyan aileierdir.
Yazartn notu:
*Bu yuzryr yaptlglt't aratrttnna ve ya;lrlardan
cdindigirn bileiler dogrultusunda kalerre aldln.
Asirctir'tlizle ilgili türD verilcrdcn malesef
yoksünuz. Özcllikle Kütükusagr Cclikanlarr
hakkrnda
bu yazllnlzda derrylr bilgi
vcreuliyorxz- Avrrca Hisar hakkrndada bilgi
eksikli§iniz lrevcut. Yesilyln vc Krrkprnar
ternel allnarak hazlrladrgrrrrrz bu yazr tarihinrizin
karanlrkta kalan bazt yönlerini ve bilinmeycnleri
aydlnlatlr urnurlundaytz. Ayrtca elindc
§evresinde Celikan a5ircti ile ilgili bilgi
ve
vc
döl+inrant olanlann bunlarr yaztlt kaynak haline
gctircbilmerriz
ile
ig in dergirniz Birnebrln'a
qaIr5ntaIanrnrzr
tmcsi
daha da
zen
ginl cstirccektir'.
I
$unvtru
Nr
Avrni Vnnsn?
BEKiR DAIiI
uayrplr (ne ayrbr varsa?) köyü, düz
Oir..ot:..i.1. kurulduguntJan. mtdtr
. ; nedir '.' .lir:er Kürt Löy letine (da§ltk
tepilik araziye kuruludurlar) göre $rxt ve
'''''''rl
Hoca.r bol olan bir köydü. Yalnrz yeni
yetmeleri pek ii),ledegildi.Neqeli,yaqamaya
istckli ve bulduklan her frrsah degerlendirir,
giinlük ya;amlanna kattk ederlerdi.
Dini vecibelerinin zorunlu olanlartnt
yainrzca yerine getirirlerdi. O da not olarak
söyleydi:
- Boyabdesti:su ve f'rrsat buldtkqa, (özütlü)
- Narnaz:ara-srra (zaytfl
- Bayram rranaz]--) devarnh(iyi)
- Cenaze
namazrJ kesintisiz(pekiyi)
llergün bayrarr olmadr§r gibi hergün de
ö1en
l,oktu nasrlolsa,..
gibi siper ederek
güflesteo korunmaya gah;tr. Merdivenleri
rkrna srkrna grkrp girdi evine- Girmesiyle
grllr§r basmasr bir oldu. Köy, kügük ve
dü21ükte oldu§undan bu gr[hkJa bir sallandr
BasC, pestarnahnr sapka
ne desek bog ancak o an orada olmak
gerekir. Base, ci!erlerini
oks ij enle
doldurup, ugaksavar hrzr ve qiddetiyle
devam etti grfhklarrna. En ücm kösedeki
evinde tir-tir titreyerek kara haberi köye
yaymayr modern iletiqim alaqlanna ta;
§rkartrrcasrna baqarabildi... Zaten kaQ
gündür kara kara dü9ünen köylülere bu
haber pek kara, ne bilcyim? katran karast
gibi geluredi. DoksanüE (sayryla 93)
ya5rnda aslan gibikocasrnt ka1'beden Bas€
ye ise her tatafztndaudr. kap karaydr...
Köylü ag!r aglr yas evine yaklagrrken, bu
arada imam da haberdar edilrriqti. Bu
cenaze rnerasiminde tek istisna ilnarndr,
yani prol'esyonel olal tek kigi olnra
özelli§ine sahipti; 9ünkü yaptr!r igin
karqrh§rnda para ahyordtL. Eee, aldr§rnt hak
etmcsi iqin eline dügen bu llrsatt da tadrnt
grkara grkara de§erlendimesi lazundt.
O rla bLrnun bilincinde oklulundan cn
L(:irlr..n lu\\etli durlrrr cl lr r r .<>ini
taklnarak bagrrryorrlu. \'irla grkmrq bir
yolcunun ardrndnn gönderilen .lzi* gihi
dualarr pelpc5c günclerdikten sonla.
Ölenin qenesiyle. ayak bagpamak lannr
Lr:rglaJr. Pck.le zorlrnrr:rdr.leli l. Bir rncrsi:
ölenin kernikleri yasrna uygun sertliktey
di, ikiDcisi ise yataga tlümdüz r.rzanrp. uryur
gibi ölrneniq (iinaht ltoynuna)
sag
hacagrnr kl§rna dogru qekrni;;, sa! cli <ie
kulak altrnda (.iarkr gazel qekecekniS ;1ibi)
yana yahk, iiylece teslim olrnLtS. \hni azrail
ile bolu;rna- mogusmanrn izi 1älan yok.
Ccrqi istcsc de t'tefesi yetmezdi rallmct-
linin. Herhalde
bLrnu bildi-(inden. kargr
koymadan tcsJim etlltis ruhunu.
hanesinin güglenrnesini bcraberinde
IjclirL]ri'lr'r(ien .erincleri dllr:r lcrlernctnr§
br1,rk altrnda ka]mak Sanrvla sevindiklerJni
gösterebilJlleldi. llernen giircv bölürrü
yaprldr, hahelciler yola. sucLllar plnara vc
nlezarcllar da rnezara viineldiler..
Ku;luk vakti, kon.rqu köylerden gelen
kafileler (Belkide Kürtlcr
arasrncla
gJ.trril.rr rirrcnrsnt:rrrrrr lrL
örnc-L'i
cenazelerde göslerilir. iilcn nerelj ve nasrl
birisi olursa olsun cenaze törenine koqulsuz
katrlrnrrdr) kar'prlandr. Taburoglu,
lbstLnbr.Lrnu, Telziyali, Seyrek, GöJlü,
sakinleri baq sa§Jrgr diledi. Sonra hal hatlr
sorulup vah tuh cdildi.
Genqier gelen rnisafirleri ölcnin akrabalk
derecesine göre kontrolden gegilcliJer I3u
.irnaur. köylüJcrin de yardunryla. azrail ile
ruhun terk ettigi egri-bii§rü vücuchL dümdüz
dilzelti. Sanki köyün minaresi nrübarek tek
iyi bir veznadara özgil bir pürdikkatie
yaptyollardr. Önce enJcrresine (enlelni)
avradlnrn kabilesi, sonra boy lar-nasrna
§izgi vc düp dü2...
(boylanrr) ruhmetlinin sülalcsinden olanlatr
tek tek eldeD geq:irdilcc
Kövde genqlerle yaqlrlarrn bulu5nra
rrekanlan dogal oJurak 1är klrydr.
NasrJ ki 1,a5lr)ar canti avlusunda toplanip
Abdest: devam)r (pekiyi)
Nalnaz: kesintisiz (pckivi)
Bavrarn namazr: devatllt (pekiyj)
Cenaze narnazr: ututlaka (pckiyi)
Haq: inkan ve parasrzlrktan (zaytl)
Dedi-kodu: istisnasrz (pekiyi)
Vc tespit cdildiki yeleni losunburnu
katiiesi igerisinrle yok1u. Hemcn soruldu.
-
Menro niye geJmcdi ?
Dc§irmenrie. Avradrna sö1,ledik dayr
:rnir
ktrlt \oI !irevrni )lp tr)a dölrüIc(
hernen gelip vupacak... dediler.
Günlcrinin tinemli bir bölürnünü. tann),a
yakrn geqiriyorlarsa da, genglcr dc okula
yakrn bir yerdc biraraya gelip toplanrrlarcL
Bilim ve teknolojinin. krsaca uygarlrlrn
ternsilcisi olan okulun avlusunda toplanrp,
Pisti-) (peki),i),
kaptr-kagtr (süper)
tekniklerini geli;tiriyorlardr aynr zarranda.
Kara haber tez Lllaslrdr Ä.'laga papazrrdalr
yaprlan piSti ile haber de "paaat" düstü
genslerin ortilsura. iqte kara haber burada
lcrgini I itirip krraclan belaza bütün
bil dururndu.
gengler irt rIlc\ /rl(rrJr(si
'-ll un" r,,lre
lertklere bolündü. St.atejik
ohnalrydr. Ycni dumnrun analizi yaprldr
bilimselljk bunu ,nutlak qcrekli krlryoldu,
ihtil,ar hcyctinrlerr birilin eksiluesi gengJer
34
bfrnebf.m 3, payiz 1992
Iste tam bu srrclar, Merno dcginnenden
dönutü5 ve avradrndan alrnrqtr haberil
(iahucak iistiinii ba5rnr degistirip Suayrplr.va
(ayrbr hala bclli degil) dolrr.L yola grktr.
Kilylüler
önceclen
gittigindcn tek basrnaydr.
Belifti§irn gibi arazi düzdü. \'urnLrrlayr
yola koysrn doksan iiqlük rahrr.retli bile
gör'ürdii. Kaldrki köylerin arast bit adrmlrk
yol- Yürümeyle yinrri dakika bilemedin
),aflm saät sünnez. An)ayacagrnrz bit köy]ü
sigarasr igirrri zamanlna denk.
§uayrph (ne ayrbr?) genglcrinin qahin
baLrqlrrr Verno nun grli;rrrr krrrdetntilti
bile. (Not; yaztnrn bulasrnda lraberlcrde
Lcidi Diana nrn öldügii dünyaya yayrhyor.
Bir kag §uayrplr genci de oraYamt
göndemck acaba diye dtiqilnüyorum?) bir
araya gelip fis kos, tis kos, sanLrstn gok
önem1i bir iqi konuguyorlar.
llüso ile Hacr orada kaltrken diger)eri
görer lcrinin br;rna döntlülcr. Cörev
mLrkkadesti. Hi9 mi hiq ihmal edilemezdiMerro lriq bir qeyden habersiz bir bigir:rde
Küllügün orada duran Hftso ve Hactya
yaklastr. Cenaze suyu tezek vc klxla
lsltlldlErDdan küllcrin arasrnda kor)a;rrri;
krrlar insanr giinaha darct cdcrc<sine
krpkumtzrydriar.
Memo yu küllü!ün üzerinde ikisi
kargr)adr, Nlemo üzüntüsünü dt;a vuracak
kelimelerle mendilini ararken Huso firsattan
istiladt' kor lr.rlindeki ktxt Memo nun
yakasrnrn arasrndan koynuna saltverdi.
Bunu gören Hrct hctncn:'antdl Memo'ya
ve kor yaprstl Nlerno'nun bedenine. Yantk
ten kokusu yayrldr ortalrga.
Merro, kolkung bir bö[ürtü saldr ortaya.
Aaaagrrx ! yantlun AlJah..,
Hacr:
- Hepimiz yandrk ama ölenle ölüurnezki I
deyip Mernoyu kollarryla daha da srkarken
ctraftakiler yaklaqhlar Her kafadan biI ses;
-Rahmetli),ibukadarsevdi§inibilmezdiml
-\hh. vah nasrl da iizülüyor zavalh.
-Hacr Mernoya sanir kollannl tekmr slktl.
Memo:
Yandrm anarnl deyip iJkbaharda qaytra
salnmtg tosun misali bö§ürürken gözleri
pörtlemi§, agzmda salya.
Cemaat, olan bitenden habetsiz. Memonun
pörtlek gözleriyle salyaL alzrna bakarak:
-Kududu garibiur.
-Kendini harab etme, nc kadar yansakta
gitti, allahrn rahmetine kavugtu.
Hacr bütün gücünü kollanna verip daltada
slktr.
Meno:
Yanryoom ulan yanryoom
I
Yaqhlar:
- Bu kadal sevdigini bilmezdik, nastlda
belli ctmemi; bu sevgisini
- Belki de hava atryor teresl
ilramrn istinah§rna gölge düstügürden
bu §atafatr yah§trrnaya ugra§lp,
- Sabrrlt olmaityrz cvladrm sabrrlt, yoksa
ruhunu incilirsin ralüretlinin ve boyunca
günaha batarstn.
Bu srra Memo llactn'ntn kollarrndan
srynlrnr5, geldi§i yönc kostu. üstünü ba§rn!
paralayarak bir yandanda bagrnyordtL.
- Ulaaan sizin ölünüzünde dirinizinde...
koyum ben Allahrn ateEiyle yantyom, Allahrn ateEiyle,...
Köylüler akLnr grvdtrdr diye ikj dua ona
okumaya durdular.
Genglermi? krkrr krkrr gülüyorlardt. Kap
kara bir günü Merno nun bedcnini yakarak
aydrnlatmrglardr. Mutluydular.
§imdi anlamrqsrntzdtr her
§uayrplr nrn neden ayrplr rrl,-lugunu.
ha
lde
Ilu olur yanrtrndan sonra
yüzündeki zat'eri anlatan gülürnseme, bana
l cnr lgilerinde rrrur lu lul verchilecegini
kalmrgtrm.
göstemisti, l3en ise savag alanrnr terketmi§
bütiin dikkatim onun yüzünde, Ilu zaferini
na:.rl kutlayacal, tlerakln belii_vorum- Önce
yanaklcrr h:rfifg< g<r1.,-li rc yaz güne5i
diqlerinde balkLyrp gözlerine yerle5ti. Prnl
prnldr yüzü. iki kuqak arasrnda kalmtg
karanL!m aydrnlanmasr igin rr.rutlak böyle bir
r;r!a ihtiyac: vardr...
Rcin nehrinj dolaqrp zamanrmr doidur,
maya ugrasryorum. Vahit gelecek birazdan.
Kendimi yokluyotum; rnutluyun.
Qevrerrdeki bütün insanlar bu mutlulugu
paylagmak istcrcesine ctvrl crvrl. Elimrleki
somunnun son parqalannt ördeklere atrp,
onlcndr Lenrrrdaki rnutlulügü da\et etrneyr
ba5anyomm.
Niharet bulu>rrtr saati lrclrF sarryor. ünlü
Doru kilisesinin satafatlna da son bir ka9
dakikar.nr kurban eilip istasyona giriyorum.
\hhit gelmi;. Bu Almanlann sanki yapacak
halka bir iSleri yok. Bütün enerjilerini dakik
olmaya hurcryorlar diye hayretimi muzip bir
külürle noktalayrp kucaklaqryor-rrz.
\älrit buram btran Bizilt ora kokuyor
Sankiyenikövden gclmi;. Kulehilpazrnnda
aLE vcriq yaprp teklar köye dönccesiz. O
36
mnebor 3. payiz
1ss7
nruymuquur?
Benim böyle dön bagt malrrnur zevkim
K rseh irli
hir dlerfit i5/enigi bir loktnta var istcrccn
olmadrgrndan; ikircikli 6\r ifadeylc
oraya gidelitn! diyorum.
Fazlaca
dügiimneden gidiyoruz.
Dünyanrn en eski bir sarabrnrn tadtna
bakan bir profesor ycmiyorda sanki analiz
yapacak. Hayret gorbayr be!endi.-. Ben
kcndinri rakrrndan yudumiayarak sesizce
kutluyoluur, o nerodeyse qorba tasrnrn
igerisine kalasrnr sokrnus irma rnullu.-..
Dr. Ilecrbram Mikaili yi de allp Kürt
Rem,,
rnin yanrna gidecegiz. Brlerlerinrizr
alrnak i gin israsyontlaki gi5eye yöneljyoruz.
Yere atrJmr; iki güJ buluyorum. Biri piirsürrü5
di§eri daha diri. Su bulursam yagamlan uzar
diye elirnde giLller srraya giriyoruz.läm bu
srrada hirisi yanImza yaklaqryor. Hayatrmda
bir daba rastlatnayacaglm bir insan. Bütün
vücudu krnq krrrg düz bir yer kalmamrg.
Yüzüne bakrvorurr, gözlerini bulmal,a
galrqryorunt ama nafile. C)nlarda bu gatlak
qiziklere saklanrnrg bulmak zor tsüyülenmiE
uibiyim. Sanki yaz aylannda susuz llaran
ovasrnrn haritasr bu kadrna tleri diye
giydirilmiq. Nihayet gözlerini buluyorum.
Yaklaqrp gülleri uzatlyorum. Alnanca
Retnzi oldukga hüzinlö blr a§rd oA'urken-
Merhaba diyorum. O ir,gihzce merhaba
diyerek yanrl veriyor. Avustralyah oldugunu
söylüyor. Gülleri alrrken gözleri daha da
kaybolacak bir bigimde gülümsüyor. Vahit
gezetecilik tecrühesinden olmalrki tlcklan5ürc
basryol. Bu ilging insanla kucakla;marnrzr
resm ediyor Aramrzdaki okyanusun bütün
suyuyla, Harranr sularcasrna kova kova bir
kag saniye sonra ayrrhyoruz. Bu güzel
ihtiyarcrgrn 1oI azrgr olarak verdigi sevgisi
bütün bcdenime srvah ve gö ntüsü Valit'in
fotograf makinasrnda yoJa devanr ediyomz.
Doktor bizi bekliyor. Otomobilini
istasyonun önüne park etmiq. Her zamanki
gibi neqeli. Prrrl prrrl yüzüyle bütün
sevincinizi birler;tirip dolduruyoruz
otomobilin bagajrna.
Ilir an önce vannahyz hedefe. Vahit'in
elinde otsa ugaca§rz. Öylesinc sabrrsrz ki.
Güne; krzrllagrnrS hatrr istiyor. Qekinerek
GüneSi u§urlayaltnr rnil' diyorum- Doktor
kabul ediyor, Vahit gönülsüz bize katrhyor.
Bir park yerindc scssizce güncgin
son
rgrnlanyla yiulerimizi ok5ayrp battp gidiqini
seyrediyoruz.
Bcmrk bir gece- Yrldrzlarbir birine rnes:rfeli
duluyorlal. Birtek hasretimiz kuyruklu yrldrz
diye akrp giden-
Seni ba§rabilsem seni
Dipsiz kuyulara
Akan yldua
Bir kiprit göpüne varuna
Okyanu.sun en rnz dalgastna
DüStnüS bi kiprit 9öpüne.
Ahlendeyiz. Tanrdrklar bekliyor Hasan
abinin kahvesi köy odasrna gevrilmiq misafi r
bekliyor sanki. Hasretlerimizi kucaklagtrnyoruz. Birazdan baqlayacak sohbetin tadl
dama§rmrzda. Ufak ufak baqhyoruz sunulan
rakrnrn yanrnda Eerez etmeye hal hatrr
sonnaya....
Ve Remzi beliriyorkaprda. Bütün bilgisini
kullamp en uygunlarrndan segti§i giysilerini
giymi;. Yüzüne qok yakrqan bir gülürnsemeyle yaklaEryor. Gururlu, sanki Polathda
bir köy dügününe gelmiq. Biraz
sonra
mutlulukla cogacak gibi. Bizlerde davet
havasrnda coqkuluyuz. Kendi degerlerirnize
sahip grkma cogkusLr.
Derken Remzi nin özel olamk hazrrladrgr,
bir tek kus sütünün eksikoldu§u, hem damak
hem göz zevkinin ilunal edilmedi§i soliasrna
yaklaqryomz ve büyüleniyoruz.
ßu muhte;enr qolmyr kus sütürtün yerirre
bizde Bimebün'u ckleyerek baqlryoruz
bineüün 3,
payiz 1997
37
Krlamön Drlan/Krlamön §inö
u
Kürt Remzi
Srwi da rabüm, ro htlati bthar c
lb cigera nn i€ hri. ani xwe ra
Fz ber nnla xve btgennt
Snr.v€ nn L .[/uanyö tnr xar e
sohbetr:....
§svgili Rentzi hünnetin ve röpo aj
isle§unizi geri gevirnrcdigit igin teSekkür
cdcriz. -9cni ncntlckcttc ararkcn Alntan
y'da bürtrk. Buada oldugunu dogntsunu
ise tahn in etrniyorduk.
Evct. yakJa5rk üq yrldrr ,A.lmanya
-Ytllar önce Kür7 Remzi istni ile kaset
b.tsntrs birisinin oglunun KürtqeSi i;i
konu;amanast tizticü ama neyse. Lskiden
D\entlekctte bir yaknr iilen, actst olan sana
agtt yaktnr&- Butla da gelen ohryor
geli
söy letnek gerek
da
-(l dönerrler kadar otnasada gelen oluyor
tabi. AJrnanya da yaqadr§rrnr az kiqi biliyor
herbalde. Dedi§im gibi yinede gelenlcr var
GeEcnlerde Haymanalr bir aile geldi. Qok
dertliydiler Dayr ile ye§en kavga eani5ler, dayr
gekrp ye§eni vurmuS. Ölenin ana.sr bcnden bir
aFt )aknramr istedi. Zawlh kadm ölen o!ul,
r rurrr karde>. Nasrl duyguliurd rrn bilerncssiniz.
Alclrr saa climc hem onlar
a§ladr hem ben.
isterseniz bu a§dr sizlere bir okuyayrm... lRcmzi
ol.lLrkga hiiziinlil bu agrdr bizlcrc oktlot. ve hep
berabcr duygulanry,omz.)
ya§ryorurn. Siyasi i)tica talebinde bulundurn.
Giirdügünüz gibicte oglunrla birlikte bu odada
kalyonrm. I{oq geldiniz sefa getirdiliz.
tL,lunJr hii)ittl J. .lilcntlen ltirisinin
yarundt olnat yvi herhtlde. Naxl, o da.;e.nit
gibi D7üzigc Klirgc türkü :^iiyletneye hevesli
Malcsef pek degil. Annesi Bosnak
oldugLrndan Kilrtq:eyi dc iyi konuqamryor
Gergi biraz anlal ama istedilinr kadar deli1.
llirqok Küfl gcnci gibi o da dilinitam anlamr
ile l,onu5lrnryor. Bü) ük I r,/rn Kiln(e ltLizrgc
hevesli ilstelik üzcrindc q;alrqryorda. Ondan
mnebün 3,
gelip okuJurnr.zda konserler verülerdi. Müzige
karqr hevesim oldugundan o tamfa yöneldim.
ilk iq olarak kendime bir saz aldrrr ve kendi
keudinede qalmasmr ötrendim.
-Ana sen Küig'e si)y\üyordun.
Baktrm bütün mjllet Türkge söylerne
iirnidiln v:u
38
-Bizleride duygu landmhn Renzi. Müsade
eder;en hirtz esAilere gitlehnt llÄ rttrizi-t:c
basladgtn y lara. Bir 9ol< okuyucunuz gibi
biz.de tneruk edryontz. Tiirkii söyleneye ne
zarnan ve nas baSltdn. ai/endc saz galan
biri var ntryü ? anlayacag nasi oldo bu $?
-Ilir kere ailemde saz galan birisi 1,oktuKüyünr Bazrka'da (Hayrana) sazr ilk eljne
alantn ben oldu§umu siiylcycbiJir in.r.
Antalla ya yatrll sa)rat okuluna gidiyordurn.
Alnnel Cazi Ayhan, Bcdia Akartrirkler falafl
payrz 1S97
yansrnda. IJizjm Küftler bilcl Anadilitrde
söyleyece§iu dedim kendi kendirne. Benim
tarzrn'r dazaten Kürtse söylemeye
iyigidiyor
KüdQe türkü siiylcciigin ortaya srkar, ceza
rlrr:,rn rirJii<r'. Biz,lc
rrz te',rik. ill'
kasedimin hikayesi biiylcdir:
Öylede oldLr igte.
-Itan-ri y larh ?
I972 Din sonlanoa dogruydu.
Daha sonra ?
-Bu araila köyc döodüu, gertqtim ve
bekardrm. ilk önce amcamrn ktzrna sonm
da teyzenin krztna scvdalandtm. ASktml
agrkga ifade edernedi§im igin türküJerle
derdimi cnlatnraya hatladun. Ter zetttin
kocasr köyün rnuhtartydr. OLnaz dedi
diretti.
-Sevda ipleri ise yatanus herhalde?
-Tek sevda isleri beni tlirkü söylerneye
tesvik etnredi tabii. ilk önce, o zamanlar
läkidik. Sonra etrafimdaki hakz ve acrlt
olaylrudan e&ileni,vordum. Fakir olmarnz
gok z.orurra gidiyordu. Bazt cehalet öme'kleri,
ne bileyim haksrzhklar vardt. Mesela
-Seni 12 E),|üklL' tLtuklaitlu Ne \uQla'
masnda buhtntlular l)
köyrlrrlizde harnile bir pelin lardt. Cocuguttu
do[utsun diye at ambasrna bindirerek kijyün
yaSayaniar
ctrafinda hzltca gez-dinlilcr. Hastaneye doktom
götüremediler para yok diye. Ge)in do§umda
öldü. Bu beni müthi§ etkiledi. Mesela ilk
besteledi$rn tiirkü bu gelin üzerinedir: Sonra
nerrle bi-§in vnr, nerede bil Dahol var hcni davet
ediyorlardr.
Bu:trt,la l, kr:eth grk herhtlJe.
Ne ,rlaraL .tvlr )e) lcr. O (li,ncrri
bilir. "Kürtge türkü söylenle
yoluy)a halkr böhnek ve galayana -setirrlek"
suqlamastnda bul-Lndular. iki ay göz altrnda
kaldrrn. \'aptlklan zulrrü an)almatna gelek
1,ok hcr hrlde. Sonra btrakttlar. Bakt:m
PolatLda bize rahat yok Bursaya ta§nrdrn].
Yapmadrlrm i5 kalmadr yinc de ohnadr.
Cör'üyorsunuz l;imdide buldaytz.
-')oplatn kag ka.;edin nktt? Yeni bir
-Yörede Küngc söyJc;en olrnadrgr igin
halk arasrnda ktsa sürcde tanrndlln.
inanrnazsrnrz belki qok ilgi vardr. Polath.
Krsehir. I la]mana, Yunak, KLrlu, Cihanbeyli,
Bila Kürtlcri arastnda elden doJdurulmuq
kasetlerim kaptqrhyordu. Ankara da Erdal
plakgrlrk vardr Ulusta onlar bastrlar ilk
kasedirai.
-O ilA Aa.'edit Lrry-rnJa Ktirl Renui'tni
)/azryotdu ?
-Tabi. Ijende halen durur islerseniz biraz
sonra gösteririln. Gergi kapak resmi bcnim
cle§i1di ama üzerinde Kürt Rcrzi yazryoldu
Yash, agzrnda afrzhkolan sakallt birdedcnin
resnrini koymu5lar. Bir gün plakgr-va
ufradr§r mda beni tantmadtlar. Kasedi
göslerek äu r.rl diye sorduu. ,9en kinsia!
dediler. Mahkerreye vereceklirn oluadt. Bit'
kaq tanrdtk K ürt avukat arkadag vadr. C)nlara
lllnr§1lln- Davr a(nlilstna d§an7 atnl settin
galrytnan vannt?
-Benirr bilgim dahilinde qtkanlattn sal,tst
\tni
bir qaltlmaya gclince,
Pil,tsttlL k.t.,ttlcnn dolt'l or ttnt.--
ycdi.
-Yakrn zarnanda grkanlarden haberirn yok.
Bana sormuyorJat bile. Kaset piyasastnr
bihnezrrisiniz. Basryorlar iste.
?.'At ktirt
Rtttti
icrtti ht/n;
li btr
scctttt
niyli?
-va. Hcrkes Iürkqe
rlr a her es'enirk,Jn b(n K iirl§e) i .e§liln
diye. Tabiki bilinsli bir.segimdi. Bcnirn bir
türküm vard1. 'Ne Laznn e T:ttaful1. Kütt
Renzi,r,in .JL-rt satirn1" di"'e. Dü§ünlerde
Bilaz önca sö1,ledim
uk
ur rr
filan en gokbu türkü istcnirdi benden. Derken
acLrrrz Kürl Rerrzi cliye anrJLr oldu.
Rcr t n :en Jli-t:iinlere;,,A
'i,lerJin Lluun
oralarut en gok oynanan halayt hangi.sidir'/
Vallaha; §i7o t'ttr Üga-vak var.... ondan
sonra ...
.lio nas oynantr&
-Mt'sela
-Krnna varya qifi krma
Ha! Su
?
!
9 idtzktnta. Anardtk
ana adntn
S'io ohlugul u bilnezdik.
Evet. üq ayagr, §iro'yu söyledim; birde
N4ivan var. iki ileri bir gcri bigiminde
u\'rrirurlor. Sr inr,i Tevko vlr.
T.evko
nu
ltirkiisü
var
nir
?
-Olarriaz mr? tabi vtr ama sözleri Türkge.
Kadnlar oynardt bunu degil tti ?
-Yok, yok er-kek)erde oynardr.
O1le
jlirbi;
ni ?
rnescJabizim köylü rahnretli Osmcni
Hccibekir bu oyunu güzel oynardr(bu irr.tda Rcn1zi bu halayln nasrl opandtll:rr
bij,,e
göstcri)or)
-Oule Gul hL'_yatö adntda bir airklin vardt
,9crbiilent Kattt ta bir kasedindc okudu. Bu
tl *iitiit
hik,:ty.csi
nas dt enlaturntstn?
-Gulc, Yunak taraflarrnda yaqayan bir
kadrnrh. Hayutanal bir goban agrk olutug.
Zavallr a;krnrt kar;rlrilnr hulanialtl§. Onun
aqkr üzerinc hesteledim ben bu türküyü-
(,okta tutuldu. De§iqik biEirnlerde de
söylenebilir
-ßu lirkü 9ok sevildi. Serbülent Kanat la
.Haylr. Tantstnak nasip olmadt. Buraya
gelrreden öncc Ankarada buluqalun di1,c
telcfi)nlast1k, oJmad: bulu;arnadrk.
ßei'crr,lr;:irrr rr' ilgillc Jrnledigirrr bir pcng
rirnirl{r arLirdJSrn'r rTdr r. KetrLli rniizigrr izi
yiirci,c iizgü bil bigirnde okuyan grkarsa gok
sevJniyomrn.
-Riz dc scviniyotuz. Serb[ilent'in ),eni
kaset
bir
lahsnla oldugunu dulduk, nenkla
bekliyoruz. Bhaz önce laf kanStl sen ne
alctrulc"^in, yeni bi'galtSnan yok nu?
Aq:rk konr.rgmak gcrckirse bir kas kaset
dolduracak kadar türkiim var. Almanya
gLrrbetli§i. qoluk gocuktan uzak ohnam ve
haksrzLklar kirnligimize saldrnlar bcni qok
etkilecli. Övünnrck gibi olmasrn ama
ha),atrn'rm en ivi tilrkijlerini hazrrlamtsrnt. Siz
yäbancr degilsiniz ar,;rk konuqacalrrn. §u an
bir kaset basacak oianaklara sahip desilim.
Bir ikj teklif almadrnr dcsil. O da olmadr.
Bclki birilerinin aklrna geliriz
bekliyorLz, ilte.
40
ffineb0n 3 payz1997
diye
- Bu söyledigh bir anlat*Ja m dta fta blaruta
bir gagnda oldu. Ashnda bir getTegh alttru
da gizdit. Dcgc, lerirnize toplnn olarak sahip
gtknradtgttntz gergelitin. is tersen ltu at ada
Bimebtin hakkndaki likilerini de alalm. Ne
düSüni)yotsun, dergivi nat I bu ldun?
-Buradaki alkada§lar dergi grkacak
dedilerdi ama halcn cJime geqmemiSti. §irndi
sizcetirince gördiirn. Qok güzc1 ohnuq elinize
sa§Lk. lSir kerc biiyle qeyieri desteklemek
gerckir. Her Orta Anadolulu Kürt böyle
düsrinmeli. Bizlcrle kirnse ileilenrnedi. Hcr
gey kayrp olacak giciecek. 13uraya
-qelrreden
önce köyüme usradrrn. yaElrlarrn drqrnda
kimsc Kürtge konusrmryor. Diiirnizen önemli
varlrgllnrz. KayboJncak diye sahsen Qok
üziilüyorum. Aman savsaklamiLyrn dcrgiyi
qrkamraya devam edin. Görcccksiniz ki qok
gilzel birdil, gok zcngin birkiiltil ve gelencgc
sahibiz. Hatrrlavrp da gelureniz beni qok
Ju1;'ulan,lrrrlr. YdpLlslI't i.irr Lr-rrl]cti
bilitriyornuq dcurck.
-ßu r,yonaj igit tese(J.iirlcr Rirttti.
Ne demek ben tegekkür ederim.
I
Moltke' nin Mektuplarrnda
OrtaAnadolu Kürtleri
Mehtret Bavrak
Bilindi§i gibi, daha 16.yüzyrlda refomrunu ve ri;nesansrnl ger'gekleqtiren Batr; bu
iki
devrirni ile Doluya üstünlük saglryarak,
sonraki yüz-vrllalda aradaki uqurumu kendi
lehine dahada büyütür. Gelecege dönük
),atrrrm yapmak
ve ctkime alanlnt
genigletrnek amacryla, bu yüzytldan sonra
Osmanlr egemenlegindeki batr ve do§u
ülkeleri basta oltnak üzere, tüur Önasya,
OrtadoEu, igasya ve Uzakasya'ya yönelik
inccleme ve arastrrma gezileri ba51attt.
Kuqkusuz Büyük Rorna uygarh§r ile bir gok
uygarhlrn kesiqmc noktastnda yer alan
AnadolrKürdistan Mezopotamya üQgeni de
bu ince)eme gezilerinin yogunlashF ülkeler
arasrndadrr.
Yaptrfrm krsa süreli bir qaltgrna;
l6,Yüzyrldan 20.Yüzyr1a kadar salt
Kürdistan ve Mezopotamya üzerinde
yo§unla5an 200 dolayrnda kitap ve rnakaleyi
ortaya glkardt. (Bkz. M Bayrrki Kiidist n ! vc
Mczopotanlyt'y, i/iskir Bat Scyxhr larlclcri
BibliyorztfynsL Ronahigaz. Say. 4i16/ 1996)
ikinci yansrndan itibaren
gerilerneye baElayan Osmanll Devleti;
16. Yüzyrhn
'Türkiye [4ektuplal'n n yazarr Feldmare§a
I\,4oltke
görevin odak noktasrnda yer alan Batrll
askerlcrJcn birr. O bil incclcnr< gczrsr rqitt
geJdi[i Türkiyedc i 836- I 839 yrllan arasrnda
askcri uzmrtt re dln:;man
ollrlL
gör'ev
9özürn olmadr§tnr görerek,,Batrlaqma"
yapryor Moltke. 1835 sonlarrnda istanbula
geldi-Einde, bil kag yrl önce Yenigerili§i
kaldrran Sultan 2. Mahmud padi§ahtrr'
Moltke, o tarihte yüzbagr rütbesindedir.
adrmlardan biri, YeniEeri Ocak)annr da$tarak
Padi;ah üzerinde büyük nüt'uz sahibi olan ve
orduyu modemlcqtirme qabast igerisindc olan
I
9yüzyla gelindi!jinde" BahLlaqmak" bagka
yönün.le adrmllr atmaya ba5ladl. ilk
Gerilemekten kurtuln'rayr teknoloj ik
Mehrned Hüsrev Pa5a, kendisil'le ili;kiyc
girerek Osrnanlt otdusunda giirev alrnaya
ikna ecler Hükümet .l'rtLsya clan Moltkcyi
hemen askerj ögretmen olarak ister ve
böylece o 1839 y:L son,'Lna kaclar burada kahr
devlim ve toplunsal kalktnma ycrine askeri
unifonna deliqikliginde vc Kürtleri askere
almada, vergilcndirmede arayan osmanlt
(8k". lcldntarcpl Il.toi) Mokkc: Jütkiyt lvcldlplafl,
H. ö* rtn ltt.trlt-* tk*iz. Renlri Ktl,.ii.. /9h9).
Moltke baslanglsta tarr 2 yrl ve4 ay süreyle
kafasr; bu iSleride Batrh askerlerin
lstanbr.rlda N izan.ri-ve askeri
Bah tipinde bir ordu olustunnak, di§eridc
ogüne kadar özerk bit konumda olan ,,Kürl
Mirlikleri" ni dogrudan lnerkezj
-Yönetime
ba§lama1,a qaLqtnaktt.
danrsmanllgrnda gergekleEtinneyc Aah5:-
yordu. iqte 1800 Almanl'a do§urnlu
Feldmaregal Helmut von Moltke, bu iki
yeti§tirir l83tl'c
Anadoluyr"L boydan boya gcqerek Toros
ordusuna katlhr- Orada I'rusyalt istihkaDr
Yüzbaqrsr von Mülbrch'la birlikte Müsir
llafiz
Paqa'nrn rnüEaviri (danrqrnanr) olarak
§ahsacaktlr.
1 yrl 3 ay boyunca Kiirdistan
Fuat ve Diclehuzasrnda görcv yapar. Bu
bö)ge)edn haritalannr yeniden düzenler Bu
Moltkc tam
Birecik'te Toplannast; Nizip Harbi ,. glbi
biilümler ya dogrudan Kilrtler üzerinde
yogunlasmakta ya da Kürt motifleri
dtr
tasnnaktadlr.
arada Garzan ve Nizip bölgelerirrde
mektupta su belirlenrelr ycr aJrl,or
Osmanllar ile Küfiler araslnda cereyan eden
sava-;lara
katLr
YakJa5rk
birbuqukyrllk
süre
iqinde F:rat ve Dicle boylannrlan hernen hig
ayrlmayan Moltke, ku5kusLrz Kürtlerin
yasaml ve Kürt-Osmanl ilir;kileri konusunda
ilging gözlemlere sahip olacaktr.
igte, Moltke bu gözlemlcrini günlük notlara
vc gidcrek mektuplara
döllüstürerek
Almanyadaki yakrnlanna gönderir. O
tarihlerde Malatya'dan ve Diyalbakr'dan bir
nteklubur gidip-gelme:.i 40 50 günü
buluyordu- Bu mektupiardan daha sonra
hemen hiq bir deEifiklik yaprlmadan
.,Iürkiyedeki olaylar ve dururn üzerine
mektuplar" adlyla Avrupada kitap olarak
yayrnlanryor
Son tahlilde bir OsmanL görevlisi olmanrn
verdi§i yan tutna ve bilgi eksikliginden
kaynaklanan kimi maddi yanhglann ötesinde
kitapta; Frrat ve Dicle boylarrndaki
gözlemlerle Küftleri11 toplumsal yasamr
konusunda ilging belirlcmeler 1,er aLyor
Kitabrn bazr bölümleri dolrudan Kürtler
üze rde yogunlashgl grbi, kimi bölürnlerinde
de ilginq Kürt motifleri bulunuyor
Kitabrn yaklagrk yarrsrnl tutan
,.Antitoroslar Yahut Ktigükasya Yaylaa; Ft
rat, Keban Madeni, Toros Obastnt Ununi
Karargafu, Malatya ve Alksu, Toroslar
Sözgelimi
K ürdistaD D;reTalt
ba;)rklr
,,Bilindi§i gibi Osnanl inparatorl ugu
ash dx ü,1'tlLnnJc B:'brJli nin hiS ltir.özü
geQneyen genil ilkelcri igerisint altr.
Muhakkak ki padiSah bizzat kendi det4eti
iQeisitdc genb lilihler yapnta k zorundadn
Bunlam iran stln ile Diclearasndaki dall*
Denleket de dahildir.(...) Egcr böyle
zenginliklcrc sahip olatl bir net leketh dütte
ü9ii islennemiS halde durursa, bunun
sebebini halkn ac*lt sos.yal durun annda
atatnak läzrndtr. Ktid henr:n hcnten lter
baktndan konrsusunun, Arabn aksidir
Sadece hayduth* bakmndan hc.r iki.sinin
zevki ayntdr; läkat bunda da Anpta daha
ziyade htrsrzltk, Kütt'te de saval)ük tarafi
vatdL"(s.t8i. tEB)
Aynr mektubta, Osmanlt Kürt iligkileri
agrsrndanda Eu ilging belirlemeler yaprlrr:
,, Kürt; ihtiyaQ ytizünden gilipi,
e§ilini
yüzünden de savaSqdr Bu sebeble köyler
ve tarlalar ovada. palankalar ve kaleler
daglardadn Yaya olamk savaSrr,. duvarlar ve
dallar onwt sipei, h:ii?gide silahdr. Kürt
ni*enunel birnisanctdn'. zc'ngin kakmah ve
lelAän
i5lertdi tiligi htb:titn ogtl.t niras
kahr yc Kün onu en eski goctkhk arkada;;r
gibi tan :
Bu bälgc'deki Künletin qoju Mislünandr.
Üzerinden Geqit, MaraS; Türk Ordugah4
inn sttuua do_qnt Yaku bi Hns tiyanlar
da vardn Bu bi)lgedeki irsi aile niifiu ve
Fratn Ortu Meqas4 Rut kale, Brccik; Uiä,
Dicle Üzerinden Musula Kadar Yolculuk.
kxrnlanntn golurula oldugu gibi. ykabiltnek
llir
Bahfili ipin asla miinlitin o/matruSür Kün
M.'zopotantya lölünde Kemanla Sefer:
Ktitt llisannn KuSattlmast; Kürd jstan
Daglen, Küftlere Kary Selbr. Ti&lerin Veryi
Toplayr; ve Askere AhSlan; Da§lardan Atla
Gcyerek Dicle den Ftrtt a Lu;tt UzenndeÄi
Aknh lardan Gegerek Scyaltat, A sbuzu;
Dogulu Ktltgt: Urhya Se1.ahat. Cirit AbDa.
Ma-gralat Nc'mrut'un SarayL Statüko: Toros
Ordusurtun Toplanmast; Ftat Kcnaflnda
Lgin'e Seyahal Sulann TaSkn Oldugu Smda
Fraf tar Aiap Kelekle irune Tec bel;i;
Tbros Ordusunun Yola C*6t: Kttalann
42 mrfffl
3, payiz
1SS7
Fakat
iktida nt inFarator/ugun geri kalan
beylerinin adanlan üzerinde büyik
cgcnten likleri vardr. Beyler ara.lannda
savagnfa4 ßabfilinin cgcnenligi ne karSt
kryarlar. veryi venllekten kagnrlar. asker
toplarurusfia nii!;atJc ctnezler ve stlnak
nhr,tA dtt.wil:el, dtelarJ:r Aenitlcri icin
yapttklan k,tlclere gekilirlet;
"(s. 188 r89)
Garzan dalJanndan yrzrlrnrq Hazimn 1838
taihh Künlcr'e KarSt "9e8lba5lkl mektupta
da Moltke, bir Osrnanh mü9avir subayr
kirnli§i ilc neden Küdler'e kaqr savaqrldrfunr
19.yury ixasa,rdaKurdislanveAmbrslän'laka/akanmalarbaskhakamr.ylagondedcnO:;manl
anlalrr. Bazr kesitle[i bjrlikte jzleyeli]r:
,, Köylerdcn h igbiri :;alyana (,ergi) ven nez,
ahaliden hi9
bii
asketc gittneye z.orlanatnaz.
Garzan Dallannt aflA Llablili
oi
hükD i
alüna ahnak iqin gok öncntli haztrhklara
orLlusu
rr{.yiJk
o'wr,m\!rlür)
sapa yollardan kagtp kurtuldular. Bc'n bu
naceraya
kalI
l.; Ä''t l -t' .va ;: ! t t.
t
suttnda kalt]nl,r n.(..-)
l;
ü, t r I J) l e t dc
t
.g.t
t
t
i t el
t
leie yijk/ü olaruk dijndülcr.* (.s.192)
Moltke Osrnanh uln Küdler'e yönelik
giriSihniSti. gintkü sadece bizitt Mehnet PaSa
bizzat bilil<len.y le Kiirdßtan 'n ka lbite dognr
katliarnrndan gedye kalan acrkL manzamyt
.yürüuekle kalntt-yor. kunandanda
ag nu bulutan vc
savag asagtdaki bi' tepenin [izerlnden
seyreden Haliz Pa.;a zrn (Qcrkczkilkcnli
dindar bir ki5i, MII) yantna gixin. Aaya
ganinetlei vc esirlcri gctirivorlardt. Kan ve
yola qknr;nr. Bundan haska Garzan'tn
doguswtda onuan $iru;n Beyi, kendi.,;i de
Kürl olan Mut Pasa halla Lrzururn Vtlisi
de laEfl/lt1tstt, Böylec€ Garzan sarrlnry
olactk r-.' h.'r yitntlan btrden hricttrtt.r
u-irayacakt. DüSman 30.000 tüJa'kli oltak
yara igerisinrle erkekler,
Diyarbekir'den 19, Piyade alayr (bizinle
birlikre ol:tn nü ri.zt',14rntla ) iAi h.tt:t sür ari
alay4 birkag yüz sipahi. yiizlerce baybozuk
vc ü9 topla yani hepsi bitden .i000 kiSi ile
tahnin edebi/iyordu. lirkat ualarutda
bilik
ise 9öy1e anlatrr:
,. Bu suada ben,.qegit
Kadtn lar.
nrcmcdckilenlen iltbaren het ya$ta gocuk,
kesk ba;lar ve kulak lar Bunlan, gctircnc 50
lA0 kuruSluk bir baltlis ädeniyordu.
Kiittler in se.i,iz t,/Jtrtht ktJrnl:tnn ünrtsiz
lbryatlan yürekleri patgalayan
oluSturuyttdu.,, (s. 193)
bi
ntanz.ara
yoktu baslatarla hil biri)nder bulunnuyordu.
Kesilrniq bas ve kulaklarl parayla
Mukavemel hareketlerinde onlan daimi
Sekilde kuvvet verecek hip bir kale. hig bir
ödüllcndircn Osmanl:; bir ba5ka ilrenq
yönterre claha baqvurur ve kar;rdaki ,,
Hinr nrcvcut degildi.
dü5n.ran" lann Yezidi ),ani $eytana tapanlar
., ( s.1E9 190)
ir!u
nu, dahast zengin olduklannr
Moltke: aralar-rnda bir uyum br.Llunmayan
vc ilnderi oltrayan Kürrler''in yine Baqtbozuk
Küfilor'in t ardrlrryla nasrl püsküfiüldügünü
qeide kalan Kün kilylerinin nasrl y-akrJdr§rnr.
cle geqirilen yoksul köy1ületin nasrl
katledildifini qarprcr bir üslupla anlalrr:
.,Yolda bir dtizine kadiu köy tüuguntklu
(...) ßundan sorua Allah ! Allah I sc:lcriyle
oJd
bayr asag kiiyc hücum edildi. Kagnak
istcyr:'nlerin bir golu srirtgrilendi. Öekileri
Siinni Kiirt kuvvctleriyle baqtbozuk
söyJeycrck askcrleri riaha da özendirir: ,,Ba
sava,;ta kuvvethi hi9 kaybententiS olan
ktdete in;tnrslan ve ganinct hrslan on/ann
ccsareIleini kanqlayan r uazzaD kuvvetler
olttttt;ttr: r-ürtAi
dits
nlJn Yet ik'r ytnt
§cytana lapanlardt ve varlkh idiler:'(s,193)
Bu arada yukarrrla belittiltii§i gibi kimi
Kürtlcr'in
de bu savasta OsmanlLnrn
yanrnda
H.rnebin 3, payE l!97
43
yer aldrgrn belirtclim.
ba5kasr, yine
Moltke nin Garzan da[lanndan
yazdr§r 22 Temmuz 1838 tarihli nrektubuna
qiiylc yansr:
,,Bir askeri harckat daha läztnt oldu. 14
Biilükle hi süni haStbozuk son derece dik
br tepeli
dörtbir 1:tndtn sxfl ak ii/ere
gönderildi. Tepeye ttnnannak iqin
beS szat
laztm geldi ve bu arada nizatniye askerlei
oüaltr ölü ile alünts kadar yarah venli.
Kadnlar bile nizaniyenin üzerire ate§
ediyorlanh. Bir Kü kadnt bir askeri
hangerle vurup öldürdü. Yukanya vannca,
gözü dönmü; olan askerler, karykoyan l<tnt
varsa vurup krdtlar 400-500 kadar Kün
öldiiniltntitlti. I:l|i kadar kadm, göhinnek
istenirket4 kahannts olan da! dcresindc
bo§u klu.'{s. I 98)
Moltke, a;.nr mektupta,,bastan asagr igren§
ve korkung" olarak nitclendildigi bu katliarn
ve ya§rnaya iligkin qu ilginq tespitide yapar:
..Adattlann kö1 lerinde bilc Aendileri igin un
yok günkü atlannE ve kattrlantruz onlaun
güzelin buEdaylaflnt yiyip biti diler.'(s. l98)
Moltke, Carzan Da§larr'ndal yazdr§r bir
haqka mektupta- dilcr Pnr"syah müqavirsubay
Mühlbach'rn, kelle ve kulaklar igir para
''enne u5ulünün kötü sonuElar duguraclgrnr.
dindar Müslürnan Hafiz Pa5a ya anlathgrnr
aktardrktan sonra; bir baska mektubunda
,,Kürtler iAi seyden Sikayet eunektedirler;
Vergi ve a.sker toplama" demekte ve
Kürtler'in, Yeniqerilikten sonra
15 yrl olarak
belirlcnen askcrlikten neden kaqt dannr söyle
anlaünaktadlr:
,,Onbe5 1l asAerlil stjrcsi. stdece dnür
boyuncantn baSka türlü söyleniSidtr Künle4
erken evlenirler, kaulan, gocuklan ve
yurllanndan cbedi olank aynlnak, onlann
kaSrna, ya da silahla kary koynla sutetiyle
kurtulnlaya gahsttklan bir kara ahnyaztst
olrnaktadtr $indi nukadderat, yan yaflya
Kiirtler'dcn miirekke'p askcri krtalarr
Kürtler' in menleketlerinin daglafi na
sevkettigitden kadnlar ve erkekle4 goktan
üntitlerini kesniq olduklan evlatlannt,
akrahalannt yahut rlostlannt bir kere daha
kLtcaklanak igin her yerden aktn akn
geliyorlar Fakat yann yincyola gtklacak vc
44
ffineb&t 3.
payiz
yite ebedi bir veda olac:ztk.'1s.1 97)
Yukanda da vurguladr§rmrz gibi,
bu,
Osrnanlnrn KüfiIel üzerinde egemenlik
kurma ugruna yaphgr kat)iamJardan bir
1
997
Osmanlr'mn Kürtler'i türnden egemenlik altrna almak arnacryla yüriittügil savasrn odak
noktasnrda yerulan ve yaklaqrk birhuquk yrl
Kürdistan da görev yapar Moltke nin
Türkiye Mektuplan, l9.yiizyrl Kiit tarihi ve
toplumsalyasamr konusunda bize son derece
ilging gözlenrler ve bilgiler aktanrraktadrr
Anc.rk, hiz lirnJiirl hu alrntrlarla letinip,
Ir.Ioltke'nin Orta Anadolu Küftleri'yle ilgili
iki mcktubundan ke.rller rcmrck istiyuluz.
Bunlardan biri. bölgenin ha talar.rnr grkanrak
amacryla yaptrgr Malatya-Maras yolculuguna
ili5kin Marag'ta yazrlan 28 Mart 1838 taritrli
,M atya ve AAsu-Töroslar Üzeinden Ge;itMara,s " ba5lrklr mektup ile Mara5
gevresindeki yolculu§una iliqkin Urfa da
yazrlan 6 Nisari l,338laril'ir ,.Tüfu Otdug,ihr
()ia Mecnsr- Kunkale- BirccikUrfi"baqlkL rreknrbun bu kesiticlir.
$unu hemen bclirtclim ki; Moltke nin
Ftrat tn
ikinci mektubunda ,.Tüftmen kabilesi" olarak yansrttrgr Atnrair, K-rhqlr ve Sinemilli
agirctlcri Trirkmcn degil, Kürt aSiretleridir Bu
makalenin yazan da. Sinenrilli agiretine nrerr
suptur: Sözkonusrr Lesrtler i brrlrlte r,,liyorr rz:
M^1,\TY,{ vE AKSU-Tonosr.tn
ülERiNr)tr-N
..Pa5arrrn
olcir-
14ArtAs
Marag. 28 Mart l8l8
reldigi bil r.rzifcvi lerine
getinnek iqiu ( l) 2l Mart gürü ögleden sonra,
Suiye srnrnna do§u bir-yolculu§a qrktur.
Maiyetirn rriirnkün oldugu kadar azdr ve
bir tatar agasr, u5a§rm. bir yük ah, bir de
yedek atla sünicüden ibaretti. Ceris, etrdfi
karlr da!larla gevrili Ilarput yüksek
ovasrndan asagr Flrat'a inen dar, derin bir-dag
gegitine girdik. Biz yo)da iken gece bashrdr;
kayaLk bir bo§azda ara),rp buldu§urruz bir
Kürt köyünde dostga karqrlandrk ve misafir
edildik. Bu Asya da§Jannda Arap fäsulyesi,
llint :ekcrkr:rrr5r. Cin raplallar:. Iran.rz
lrlabr. Frrat rn rlrbalrklrrr re Sulire
frstrklanndar rnükcrrrrncl hir lklarn lcrnepi
tertiplemeniü de ayfl birzevki var. Geceyalrst
dehsetli bir gürü11ü koptu. Var kuvvet)c avlu
kaprst rululdu. surariIel atIarrrrr :ür'üp
geldilet tepeden trmaga silähll
se-y-menler
ocagrmrza sahip Qlkmak iqin igeri iloldular
Bunlrr Harpur c giden Malatya rnü:ellirttinin
mi yoksa beniut mi daha fazla hakkrmrz
oldLrgunu münakaEa etn'reyi tatarlma
brrilklrnr. Fakal rnüsellim sudece geceyi
gegir-mek igin bagka bir yere ararnakia
Eirrdi de bazen sanatrnr arnatör olarak
kullanryordu.
Malar]-a yazm boqtur Herkes Asbuzu'ya
(3) göser. Bumsl 5000 cvcc§izden meydana
gelrne bir kiiyJür vc k rraz- eltnu. lavt't. ceviz.
incir alaqlarrndan iki saat boyunda bir
oflnanln iQjne giirnüllTrüqtür. Beyaz ve
kahnadr, üstelik büyük paganrn misafirinin
yanrna käJryasrnr vererek, ona, Malatva'da
misafirin iyi kargrLmrnasrnt ve atbuluntnastm
drimdüz giivdeli narin kavaklar bu onnantn
üzerinden, trpkr bir qehirdeki minareler gibi
emretti-
dcresi köyün bütün yollan boyunca Srnldtyor.
Bu da§ deresini daha daglarda, Qtktlgr yerde
yükseliyor ve bill0r gibi duru sulu bir daf
Daha günes doErnadan dik birtepeden Ftrat
zaptetmislel, mürnkün oldu§u kadar
kenarrna indik. (Türkler buna Murat nehri
diyorlar). Nehir burada Totos'un birgok
yüksektcn- da§rn böErü boyunca getinni§ler.
Üst tar,rfi bombos ta§hk bir sölden ibaret, alt
tarafi ise saylslz gümü5 gibi su dan.rarlarrnrn
akarak verimli bir hale gctirdigi bereketli bir
bahge alanr. Agaglarrn qigek aEtl§r zaman
kollanndan birini yanyor, yukar:da 250-300
ayak geni;li$nde iken burada 80 ayaga kadar
darlaqryor ve tepeleri karla örtülü yüksek
siyab kaya yamaglardan birine adaurakrllt
barap bir kalc yaprEmtq, asagtda Dehir
kryrsrnda da Sultan Murat rn yapttrdrgl. o
zarnandan beri lurap olrnu5 bir hanla cami
yükseliyor. Bu Kömürhandan bir Qelrek saat
a5a§rda, sa§daki bilkaya duvannda, üzerinde
binlerce kügük givi igaretleri bulunan bir
levha keqfettin.r. Bu yaat sonradan Yüzba§l
von Mühlbach taraflndan itina ile kopye
edildi. Buradan daha yukanda geniE, bereketli
birova aqrLyordu. Buovanrn batldan doguya
on szratlik r.zunlu§u vardt (buralann haritalan
o kadar yanhg ve eksik ki hemen hemen hir;
bir ige yaramryor)- izoli'de nehri geqtik ve
öglen üzeri Malatya'ya vardrk (2). Burasl
5000 kadar. kerpigten yaprlma düz darrh
Asbuzu'nun manzarasl her halde pek
mulrteselr ölacak. Fakat burada bitkilerin
ye§emesi gi[rdi (mart sonu) ancak azar azar
ba5lyor E§et bizde hava dört hafta böyle
gitse her yer soktan yemyeqil olurdu. Ama
güneq gündüzün ne kadar yakarsa yaksrn
geceleyin yine ayaz oiuyor
On sekiz saatlik bir al yolculugundar sonra
geniq, fakat gittiktc darlasan bir vadinin
sonunda, yüksek, karla iirtülü daglar
arasrndaki Sürgü köyü[e vardtk. Ben
do$udan dogruya kaya duvardan gtkryonluq
gibi görünen cosku derenin üstündeki ta§
köprüden gcgerken pek sastrmi bir kalker
kayasrnrn dibinden yimribir tane, 6 ilä l5
evdcn mürekkep önemli bir sehir; hatta
camilelio ve hamamlann kubbeleri bite
balErkla stvanmrq. Bütün avlular toprak
dur ar)arla qcvrlli. gevlili. 5ehir ha5trn a:agt
pannak kahnLgrnda prnar kaynryol geniq bir
aynr kurquni renkte. Pencere camtnln icadl
yeryüzüue grkryordu. Birbuguk saat yukanda
da böyJe bir arada k:rk ptnar bulunuyor Her
yerküresinin bu ktsmr iEin olmamrg. Bir
havuz meydana gctiriyor, sonra akrp
gidiyordu. Anlaqrlan oldukga iincrrli bir dere
yelaltrnda akrp geldikten sonra burada
eksiklili giderrnek igin bir miktar catrla
iki dere köyün yaktnrnda birlegiyor ve
Göksu'yu meydana getiriyor Bu, 9a§laya
buraya ge)tren.riq oldugLura qok üeüldüm.
qa§laya akan, Harz'daki ilse kadar bol sulu
kimsenin, insan scver bir catnct stfattyle, bu
bir rrmak. §Lrrastnda burasttnda da nefis
Malatya'da. benden
iki gün önce yola
alabalkJar bulunuyor
grkmrg olan ve qimdi kendisine pa;ahga terli
ettili müjdesini getirdigim Harput taki oda
arkadaqtm topgu rriralaytnr ziyaret ettimSevincinden bana bir g,ifi gizme yapmayr
r adeni. Cünkü kcndis: eskidenp:pirpcu inril:
Ayrn 26'stnda kattrlara binmek zorunda
kaldrk, bu hayvanlar gok mükkemel
yiirüyorlar. Sadece ugutut'nlartn tam da
kenanndan gitnelerine müsaade etmekve ne
dizgin ne de malrmuzla
rahatlannr bozmarlak läztl.
Gayet dik bir
duE
yamacrndan Toros'un
Yamacrna tl rmandrk ve
otadal sorrra daha vadide
bile käil derecede beläL bir'
görünüsü olan sakrl yrgrnla
nnrn üzerinden a5a§r indik.
Harikuläde vahi;i rnanzaralr
kayalk bir bo§azda bir dag
yamacrna küEücük Erkenek
köyü yaprsmr§. Ta a;a§rda
kayahklara kiipüre köpüre
bir dere akryor.
Simsiyah kaya duvarlan,
garpan
gibi
gösteriyor tselveren köyündeki basrk bir da§ srrt Basla
aqa§rya innreyi inJ<änsz
körfeziyle Akdeniz'e akan
sulann bölüm gizgisini
meydana getifiyor
Dün yüksek da§1ar üzerin-
den sok getin bir yolculuk
yaptlk. Kar ve yagmur
yagryordu. Akqam üzeri
geniq, muhteqem Marag
ovasrna
indi!imiz
zaman
sahne degisti. Sögütlerin
ilk
yapraklan süriiyor; özlü bir
yeqil, iqlcrinden gümüsten
iki nehrin kn,nla krvrrlir
akhgr, saatlarca genislikleki tarlalar ve
gayrrlan kaphyor, a[rr kaln bulutlal Cävur
da§rnrn karlr tepelerine takrlr dulurkcn
Allah rn altrn güneqi qehrin iizerinde
panldryor:
-Blr Kürt em rl {19. yüzyrl), Moitke'den
l'üRK oRDUGÄutKuN4KAr-L-
Altnls bes saatljk at volculu§undan sonra
bugün istirahat günürrü2. Daha dün ak;am,
srnlsftliun ve yarr donmu; bir halde, ;i:ndiye
kadar vardr§rn cn güne)deki noktada slcak
bir Türk
ha rramr nda yorgunluklarnnr
crkanlm, bugün kä§rtlannrr düzene kovdum.
Paqa ile birlikte atla doiaqrnaya qrklrk, reLlif
taburlannr gösterdi. §inrdi sana bunlan bir
Ermeni bankelinin evinin avlusunda, qiEckli
badem a§aglannrn altrnda gakudayan bil
fi skiyenin yanrnda yazryorun.
46
fui:n3,payz19s7
tjrfa-
(r
FIILATTN oRTA
BiRtciK
\4lcRAsr-
URtA
Nisan l8ll8
N{ara§'ta o kadar yakla;rnr; oldugum güzel
Suriye ye istelneye isterneye arkarrr dijndül'l'r
ve atrmr yine Frrat a dogru sürdünl.
19 rnarrtr onsekiz s.nr lrl, b:r l c,ltulu-r:u
lyrr
atla ynprnLstur. Cünkü bütür1 bu doll;rna
srrasrnda ta Balveren'e kadar nc bir köy ne
de bir cv vardr. Pazarcrk ovasrna geqtik. Bu
ovada
i1§
Türkmen kabiJesi: Ahrair, KrLqh,
Sincmililcr konaklaruqtr. Bu iiq kabile halkr
2.000 qadLrda oturLryordu. Resit pasa en
nüllslu Kürt beylerinin aklllannl ba§larna
getirdikten sorua bu TürkrncnlcI dc hükümete
kar;r oJan sevgi ve ba!lrlrklartnt ila:r
etrniqlerdi ve 400 kese akqelik ( 2{).000
filorinl bir salyana yani vergi i)düyorlardr.
BunJardan bazrlan qil19ilik yapryor', qo§u da
yazrn sürüJeriyle da§lara qrkryoldu. Krhqh
kabilesi 600 dcn fazla atl qrkarabiliyor, öteki
iki kabile daha ziyade
birisinin
bannan atlan milkemn]el.
Maras pasasr Süleyrran, Sinernili kabilesi
alasrna, bir gävurun gelece§ini, ona qe;itli
ikramlarda bulumnasr gerektigini bildilnek
iqin önden bir habelci vo1)anrqtr. Fakat aynr
zamanda bana rcfakat edenlelir sayrstnt bir
bal(rvus r e tepeden trnaga .ilalllr rLr sü\ an
rlc anrrmayr dr uygurr bulrnu5tu. Ye;il pinrrq
tarlalan ve basrk tcpclerden saatlerca ),ol
aldrktan ve Akdere (4) rnra§rnr, gcgit veren
ycrin,lcn altrktan sonrt I end ir'r1iri.
-varnaglada ve ovada kügük köyler iraiinde
grr.Lplanmr5 qadrrlar arasrnda bukluk. Kütt
beyinin konalrnr bulutakta hayli giiqlük
qeklik. Nihayet küqük bir vadidc, herhalde
yüz ayak boy ve bunurtyartst kadarencle qadtr
gördiik. Güzel bir sakallr, sa)r-gr veren
gö nüslü. lakat gayet sade krhkL bir ihtiyar
beui kaprdan kar;rladr. (iadrn:r iqi lrrp*z
ötekiler gibi bu da kegi ktlttdan dokunnrus
kara guldandt)hasrdan algak böJmeler'le bir
qok odalara al,rtlmrqtr; bunla-da yaba:rcJar,
kadrnlar, atlar, develer, ineklet. keq,iler, hep
ayrr ayrr yerleriui bulu-vorlardr. Ortada
muazzarr bir atcS yanryordu. Kiinler daima
onnan yak:nrlcla kalular, yoksa hig i1e[ilse
bizim tarafiakilcr kadar qiddelJi ve onlanlan
daha uzun o)an ktSlatda böy1e bir meskende
balrnnakhemen herncn iurkanstzdl. Alautn
idarcsi tamarnen ataertil bit' sistem<le: bana
onu
yeni a§ayr dairna aynt aileden segmck
zomndadrr
Bilveren. bir tek dam, daha do$usu tek
temsa altrnda, lrerbalde 200 evJik bir köydür
Bu kiiyü gok az sokak keserve bu sokaklarut
üzerinden de, dar hendeklcr gibi, rahat rabal
hil
a.lrrnda aprlabrlrr. Purcrlarulr Sürgü e
görmüs olduguu'ruz ve kar sularrndan gok
kabarruq olan Göksu'yu aylfl 30'unda
gegrnek zor-unda kalJrk- Tarrr yakla5trgrmrz
srraJa [.ar)L taraftl bulunan bir köyden yirmi
beq kadar adam kogup geldi, Buz gibi so§uk
suya atladrlalve yüze yüzebutarafa geEtiler
Dört kigi atrnr ortaya a1dr, ötekileri
eqyalaurntzr baqlannm üzerinde tatlyorlardl.
Sonra bagnsa gagnsa coSkun rnnak gegildi;
fakat su ayer kuhurluklanndan iqeri girdi,
Aksa,n üstü Adtyaman'a vardtk. Burast
öncrrli fakatkorkung derecede taluip edilmig
bir gehir', yrkrk bir akropolü var.
UgurumJu da§ yol)anndan ve kabarmrE
derclcrden gegen yinni saatlik bir yolculuk
bizi Cerger'e eri;tirdi. Burasr
Frrat
kenanndaki bir kayanrn tepesinde eski bir
hisrrdr. Bu lrisnnn. bu Irarap hallnde bjlc. eger
iginde ezak bulunursa zaptr imkänsrzdtr;
fäkat sader:e birkusum vardrr, o da bulundu§u
yolsuz, Allahrn da§rnda onu kirtscnin almak
istcmcyece§jdir. .tjakat Küftler arastn daki
savaqlardayinedeüncm1i birri-rl oynayabilir
Burada gok eski oldr.r§u belli tetnellet ve
kalnltllarva. Kayanrn düz biryerinde, yazrk
kr rnlalarnadrgrm re g..ryel u/ur) oldugLr isin
de kopye ederredigirr. yunanca bir yaztl
vardr. Bir ka1,a duvanna oyulmuq oclalaru
agrlan dör't pencere görülüyordu- 1'akat
bunlara eriqrrck imkansrzdr.
ekrnek, süt, bal ve peynr ikrim ctti, takat
ancakben kendisini davet ettikten sonra o da
oturdu. Hiq bir tarafta iktidarve häkimiyctten
eser yoktu. Bununla birliktc bu adarn 500
ailenin äniriydi; hühümlerioin tetrryizi ),oktu
suqlLr oldLrluna kaflaat getiliDce
idarna maltkum eder Paqanrn. Bira§aöldü§ü
zaman onun halefini tayin hakkr vardl, fakat
yaya sava§ryor.
Krymetli bir qekilde süslenmiq cski 1-ürk ve
iran tüi'cnkicriylc silahh, iyi ni5ancr buular
AtlrJar clemil uglu ve bunun altrnda dcvekulu
tüyündcn yuvarlak bir top bulunan barbu
kamrqrndan bir kargr ta5ryorlar Kendileriyle
a1,nr qaduda
vc-l-ürk makamlarrnrn bu kabilelerjn iE
i5lerine karrgma yetkileri yoktu. Aga
ihtiyarlan dinledikten sonra kabilesinden
Kattrlx: FuLovARts,{
I
NtorrKF
l:i]kryc Mc"trn.m;Rürl7iKlb hL lqÖq.\ ls4 l<q
Dinnotlar:
l) Hc hz l'§x \loltkc \c
(
ulirrrdrqrrrda bahsehnir
(l) §iddicski
(l)
HLLMLTTH v-
o bolgcnirr h rritalun
irr yollanrr5tr
oru rs
\,c
il;r'il
i\4alatyr köyü
SrmdrkiN13lrtyr
14)Aklr
ffineb&l3,
paytz 1997
47
"DELI QOCUGUN HiKAYE,SI"
'i'i
"'\
irnchün okurlan; Sivas'ta yani Osmanlrnrn Hrzr Paqalal ve ona karEr gellp
['-.r.,. Dadalo§lu'nun deyimi ile ?'emtan PadiSahtn ise, da§lar bizitndir. deyip isyan
.i".. .,1' bayragrn r agan Pit Sultan Abclallar cliyannda, bundan birkag yrl evel gember sakalL
fa;ist canilerce iknci dünya savaqrnda Hitler fa;izimince Yahudilere mübah görülen
katliar'nln bir benzeri yaprlarak 37 insanrn Madrmak otelinde vahqice yakrlarak
katledildiklerini anrmsarlar, Bu insanlar arasrnda C)rta Anadolu Kürt toplumunun yarattlgl
ender degerlerden bir tanesi; Dino yani karikatürist-sanatgl Asaf Kogak'ta vardr- Bir
dönemler Özgür Gelecck dergisinde de tcknik danrgrnanlrk yapan Asaf; annesinin tabiri
ile,,Dino" yani,,Deli gocuk" Krqehir'ir Cigekdagr kazaslnln Mahmutlu (Kürtge ismi ile
Q15le) köyünde do§muq ve o bölgedeki tüm Kürt gengler gibi politika, sanat ve edebiyatla
kü9ük yaqta ilgilenrrriti. 0 hep bir Küft yurtseveri idi. Babasr Hacr ve ailesi Hanefi
mezhebinde olmasrna ragmen, o herzarnan gagdaq ve demokrat dügünen ve bunuda
qcvrcsinc aktaran birisi olrtasrnr bilmigti. Onun Sivasta olmasr ve orda canice yakrlmasrda
bunun bir kanru olmugtur Asafyani bizim can ,,Dino" muz hep bizinledir- Onun anrsrnr
yasahnakta bizler isin en büyük qereftir. Belki anrsrnr ona yakrsrrcastna yasatmakta, Olta
Anadolulu Kürtler olarak üzerimize düseni yeterince yerine getiremedik. Ama bu bizim
Asafrmrzrn kimli§ini baqka politik-siyasi oyunlara alet ediJmesinide gerektirmez. Biz Orta
Anadolulu Kürtler olarakta buna müsade etrniyecc[iz.
iqte bu nedenle Asaf'rn yakrn akrabasr olan yazar arkadaErmrz Emin Salman'nrn,,Dino"
ile ilgili ,,Deli §ocu§un Hikayesi" adir öykü galrsmasrnr sizlere sunmaktan gurur
duylaktayrz.
Haci Erdo§an
,,DELi qOCUGLTN HIKAYESI"
-1-'ir,
"!.
ornantik ve.ironik tiyküler yazrnak
istiyorum. Olülrrün yanr bagrmrzda,
;i\,.. tlr.peqimizde , karyrmrzda, igimizde
yaEadr§r bir dünyada güzellikleri, umutlan,
agklarr, sevgileri, coqkulan, danslan,
rakslarr, somahlan yazmak istiyorum- Bu
öykü ron]antik olmalrydr.,. Bu öykii, ö1üme
mcydan okumahydr.., Bu iiykü, kansrz,
:tr
{1-
ölünsüz sonsuzlu[u rr üj delerneliydl...
Ancak yapadrgrmrz acrlur hizlcri pengcsine
almrqken bunlarrn higbirini yazamayrz.
On
lar
karSrsrnda scssiz olarreyrz.
0lmarraJryrz...
Ben Sivasr Türkülerinden igin kendirrizi
sorgulamah, dönü9türebilmeliyiz. lrrtrnah
yasamlmrzr sakinlest,olek igin kendimize
ateg edebilrneliyiz.
48
hfrneHm 3,
payiz 1s97
-HakLsrn. Biz, kendimizi elegtin:resini,
sorgulaurasrnr beccrcmiyoruz. Bundan
l'ro;lanmryoruzda...Yeni araytqlara gimeli,
de!iEiklikleri yakalamah, uinudumuzu
yitinnemeJiyiz. Duygulanmrzla yaEanasrnr
bilmeli...Katr kurallarr, tabulan, eskimiq
gelenekleri fazla urnursamamalt...
De§igtimeli...
Konu5rnaya ara r crirsek onu. yitirecegirn
korkusunu tasryorun. Ara srra gelip benim
le dertleqrnesini, geqrriqten, gelecekten
bahsetlnesini, l'ahatlamaslol, sükuneti
yakalamasrnr söylüyorutn. C örü nl üsü
aniden kayboluyor.
Bu kaJar sakin bir diis görrnenrn
§askrnlrgrnr, uzun bir süre, üzerirrden
atamadrm.
önünde fütursuzca balrran ,,Yahrn la,
yahrn!" diyen yüre§i kömürlegrniq canileri
gekip almak, düdenlere bogaltmak
istiyorun,. Dayanrl maz acrlar iqindeyim.
Alevleri otelin iqerisine südklesin diye
Allaha yada rüzgara yalvaran canilcrin
dünyasrnda yagamaktan irrperiyorulll.
"MüEteki sürekli su iqiyor; agrz kurumast.
yalan söylcdi!ine isarettir." diyen bir
savunüranla aynr Jravayr tenefüis ettigjnl
iqin kendin.re dinmcycn bir öfke duydum.
Halen de duyuyorum...
Krranlrk ve dumantlan g.rz gözü
kar ve ölüm
görrnüyordLr. Dr;arrda
haykrnqlan, igeride urnut 9rfhklan... Sivas,
bu kara lekenin izleriui uzun süre silen.rez.
Haykrnqlan vc ar§hklan unutamaz... Sonra
ortahgr derin bir sessizlik kapladr. Za1'er vc
ölürn sessizli§i... Geriye alev alev yanan bir
ote), mide bulandrran yanrk et kokulan
k,.rlmrltr. Alevlerden ve ytktnttlardan insan
v
Cuma akSarnr spikerin,,Madrrnak
cesetleri grkartrldr. Arabalar onlarr bir
yerlere tasldr. Ancak nereye?.. Morg üst üste
otelindeki yangrncla, aralarrnda sanatqrlarrn
ve yazarlanrr da bulundu§u qok sayrdaki
yrgrlmrg cesetlerle dolmugtu. Temnuz
kiqi yanarak veya bogularak öldü..."
Bizlere mezar olan bu kentten ayak izlcrim
silinse... Adrnrda silse, bit fittna, bu
sözlerinden sonra düsmü görüyorurn,
uyanrk mryrm diye uzun süre kararstz
kaldrrn. Dondum. Bedenime inrac indi
sandrrr. Krzdrrn, öi'kelendirn ve utandrm-
A-vrrntrlarr daha sonra ögrendigjrnde
bedeniurin ve ruhutlun yandt§tnt, her
qeyimlc yok o ld uEu rnu.
arlamsrzllElnr giirdüm.
yasamrn
Ölen leri
tanrmryor<Iurn. Iinurlalnda gerekmiyordu.
Yanan bendin.r.Bo§ulan bendim. Aydrnhk
özlelnillr, unutlu ),artnlarrm, beklentileriral,
sevinglerim, co;kulantn küller arastnda
yandr. ÖJeulerin isimleri sayrhyor As:m
Bczirci, Behget Aysan, Asaf Koqak...
sonrakileri duymuyorumq Duytnakta
istemiyorum. Beyn irn bedenirne hakim
olrnuyor. Qocuklu§umun us1u, gengli§imin
asi ruhlu yürc,Ei yoktu artrk... Daha dün slayt
gösterisini yaparken qocuklar gocuklar gibi
qen, gü1eg yüzü gözlerimin önünde...
,Alcvlere, fi rtr nalala dayarlan yüregi
dr.rmanlala yeuik düstü. Aglarnak jstiyoruln.
Göz yaqJarmtn bir trmak gibi aknrasrnr,
alevleri söndii1mesini... Kameralartn
srca§rnda birazdan kar yada yagmur yagsa...
kentin.,. Hrzrr paqalara, Kuyucu Yusuf
Pasalara, toplu
kryu'r.r
"güruhu"cklcnse...
Varsrn onlarrn olsun kent...B izlelin
yaratacagr onlarca, yüzlerce, bin)erce,
milyorlarca kentimiz-.- Kan, giiz yagr ve
ölüme meydan okuyan;Eenl iklerin,
gölen)erin bi9 eksilmcdi§i, mrzrkalann,
9i irlerin hi9 susrnadrgr
kentlerimizle bolacagrz on1an...
Uzun. ince bir yoldan yorgun geldiler.
ezgilerin.
Umut getirdiler. Cantala nda kitaplar,
gizgiler, czgilcr, bafilarnalar, mrztkalar
gönülJerinde setgi r ardr.Yürekleri tenenriz.
karalar ba!Jarnamr5n. Kalemlerini sivriltip,
deklangörlerile bastrlar. Urnutlan, yartnlart
gizecek, resnedeceklerdi. Krhcr, kibriti,
qakmagr tanrmanrr5lardr. Hoq göriiyüde
unutmarrlslardr - tanrdrnr. Pir Sultan'nrn
kcnti ozanlar kenti oldu§unu sonradan
ö§rendim. KeEke ögrenueseydinr. O, §irndi
benim ir;in ölü ozanlar kenti oldu. O
güzelirn türLületindeki Sir as sözcügünü
bile duynaya tahamül cdcmiyorurn- Ölke
bfrnebür 3,
paylz 1S97
49
drLyuyorum !.. Öikeur bazen krzg:n bilkine
dönüsiiyor.
Vc ansizrn gccclcrin ürpcrtcn karanhlr
§öküyor üstürnü2e... Cüne5 rnj battr?
Aydrnlrk yüreklerinizi
karar.ttrlar.
Yarasalann kanatlarr her tarah kapladr.
,Aydrnh§r, l§rgr gör'eulez olduk... KaranLk,
nasrr ba§lamr9 -vürcklcri, aydrnlrkta i§
bitirerniyor... Durnan kapladr hel talafr...
Sinr siyah, kalrn bir sis gibiydi... f)r9ar<lan
gördüm. Örümcek ba§layan kafalar r
gördün'r. AcrLyun, kaygrlryrnr. öfkeliyim.
; aralrr rrn. Ncrey. grilil,rrru s,'ru.u bcl nirni
kemiriyor. iyi dLrygulalrrr. umutlu
hcklcl iylerinr körelir nr. hilincinr r e
direncirn örse leniyr-rr, l edirginlik.
un'rutsuzluk ve acr duyuyorum. Sesim
bozuJuyor, uyku)arrn kagryor, iqtahrm
kesiliyor. Yalnrzh§a a)rqkrn ben yalruzhktan
korkuyor-unr. Göz yaqlar mr kurutrrall,
ö1ürnil gagran ses)er... igeliden kurtu)uEu
yaqama yeniden dönmeli. Coqkulanm,
un'rutsuzcfl ara-van g r §lr k1ar.. - Ondiilt
yaqrndaki gocuklarrn q:r§LkJalr... Onsekiz
ya;rndaki gcnqlcrin qr§)rkian.,. YctmiElik
cledelerin gr!lrklalr... lv1lzrkasr ile öiiime
ö1]<elerim, sevinglerim, kederlerinr
erLrnalr...Ancll. [.ar rLrhn bedcuirn re
bcynim cski dinginli§e, canhlr§a, birtürlü
meydan okuyan Asal''rn qrllrklarr da.
Vrzrkrsrndcki vcrrnlrrdl sustu... \4u7ifqe
yenidcn gahrasr igin... §almalr1,drm.
Notrl a döLrreli. ,lileleri )rrilarnirlr. Öliirn
bakan gözleri ar11k gülüsemiyecek...
Eanl qaianlara inat yazmahyrm.
otez olu[] olmadlgrrl
sorarnrl,acak. Y üre§ i
Uzam:5 sakallanDr:'r
arlrk kimse
kavu5amryor. Mrzrkamr anyorurn, Asalirn
pr
atn'rayacak... Yürcgini uvuglarnak, sakalrnl
okqarrak istiyorur'D. Ancak, artrk gok
uzaklarda... Kirn, niqin yok etti onu'l Artrk
nc iincrni var'. Hcr tarall :uran. kan vc griz
yaSr istiyen bu gözü dönn'rü§ ..gürü1r"
gazalar:nr mübarek eylediler
Yorgun. urrutsuz dülJerin
ayrrrtlsrndaydrm. Üstilrrde samyelinin
Jrüznünü ta;ryorurn. Benir» renksiz
yalnlzllgrn'ra srgn'lyordu. Bimzdan kar veya
yagmur yagsa... 'l errnruzun bunallrcr
srca§rnda yür'cklcrimizi rslatsa,.. Ciiz ya;Jan
ve ka[n yerine aksa...Hüzl)ijn]ü dagltsa.-.
Yalnlzhgrmr ve Lnnulsuzluguuru giderebilir
mi? Ne1-es almaIrrr -qüqlestircn. yüre§ir.ni
srklstrran. beynirni telq eden o kabuslalr
da§rtsa... [3ir f'rrtrna qrksa, bir ]rortum
yükselse, beni göge Nirvana'ya ulastrrsa..
girnncscrr... O iilüurlcrio
grglrklalrn r duyrrasam.,. Dils rriiydü
O utancr
-11
2 Iemmuz, hafizama yazrldr. Toplu hir
öldürürnüo hepimizin gözleri ö[üüde
naklen görüntülendi§i. bizlerin urnarslzca
kaygrsrzca, olagan izledigi bir lilrn oldu.
Belgesel. tarihi bir film... HiE bir yönetmen
bu göri1ntüleri yaratanaz, hiq bir ressam
yaqananlan tuahna rcsmcdcmcz, hiq bir
müzisyen gr§hklann nrelodisini galarnaz,
hiq bir Sair'ölürn dizelerini haykrrurnaz.
Ölüm qrghklarr iJc salyalan akan ,,güruh"
gönül rahatllEl ile dualarrnr mrrldanarak
derin Lrykular-rna dalabilir.,.Onlar uykularda
kabus)ar görme1i, ö1üm gLlltklanndan
uk rllar rrrr
kaqrrrrralr. Asrrn b.rbrnrn Jro5griril
dolLr bakrtrlanna yakalanmalr. Metinin
hürnan ist dizelelirre qtrItnllr. H:rsrelin
yantk sesi kLrlaklalrnda u!uldarral r,
Asal''rn deve kuqu qizgileri kargrsrna
grktnalr. Mulrlrs rn l urru;lk ezgisi
kendisini kar5rlamall, ondört yagrndaki
Koray'rn gr!lr klarr silinmemcli... !'e
giirdüklerim..- Dciildi... \'anan otuzy'cdi
uyuvamanralr... Her gece ölülelirrizden
canla bir'likte benim
yü re!irnd i,
biriyJe karqrlaqrialr kabuslu rLykulanncia.-.
yannlanmdr, sazrmrir, sijzürtdü. ez-gimdi,
qizgimili benirrr !..Atesin korlanyla yanan
bedeninrdi. karbonmonoksitin zehirivle
Rahat vok silnr... il.:rn v:rLrcr -vüzün
.i1alrla5rnr9. g,izlcritt klrat'tnt,i. belnin
k^rell]]ri. ( )lrlilrdiirr hcn rrnlr|l C)lLlirrt]ürn
bcn onu... öldürdiim ben... öldürdürn...
srkrqan, duran yürctimdi.
Ategin közlerinde ölürnü gördüm. Diri
diri bcdcnlcrin a,Qrr a!rl iilürrünü iluydumq
Ilayrq hayryür'egirne kazrctm. Sanatrn ve
sanatgrnrn lüks oldu§unu ilk kez Sivas ta
50
mnemn 3
payiz 1997
Oldilttr.. Sözcilkleri prlini hrrirkrnalrrcak.
Onlar senin pegini brlaksada, biz
btrakrnayacagrz. Pe'jrrurde krlrklart,
geuber saka1lan, killenuri; yLizleri ile kann
ve ölüm bögürtüleri grkartan,
akan giiz yaqlarr ile yrkanan bu
,,güruJr'bu kutsal deEerleri
koruyor? Onlann korudu§u
kutsal de§erler bana uSamasrn,
benden uzak dursun istiyorurn.
Onlarrn gidece§i cennctc
gitmek istcmiyorum, onlann
olsun...
Yanan atesin ve yüksclen
dumanrnlarrn karq:slnda ö1üm
dansr ediyorlardr. Ölürnle alay
edercesine kaygrlr
bek)eyiqlerini sürdürüyorlardr.
Kr.rrtulanlar uzun bir zalnan
kurtulduklanna sevinemediler
Neden kurtLrldun? Niye
öhredin? Sorularrna Eok stk
muhattap oldular. Her gün,
her saat, hcr an öldüler..
Lrlurl'tu ozier hale geldrler..
YaqadrkJanna sevinernediler.
0tuzyedi canrn ölümüne
hrqkrrrLlara bogula bo§ula .r§ladrlar.
Sonunda ardrndan gelen aglamalarrda
tükendi. Ya5arrrn günlük, ola[an
kaygrlanna döndüler. Sivas krytmrntn
öldürücü darbeleri ile burkulan yürekleri
a§[ a§rr öLneye bagladr. Nurcan'rn güleg
yüzünü, Özlern' il umutsuz yalvan§lannr,
Sait'in yaqama scvincini, Belkts'tn
arkada5hrrrrdan lyltlnrayan do.t cliniSerdar rn ycniden dogLt5unu. Cülsün iin
A
saftn kcDdisiti gizdigi karikn hirü
size... Sonsuzluk uykusundan uyandt§tmda
gizgilerimlc gclecc§im,Yazaca§rn kitaplara
kapaklar yapaca§rnr. öykülerini qizgilcrc
aktaracagrm, bekle beni...
Kuftulabilirdin. Mrzrkanrn scsine flütü
ekler, güzel ureledik sesler qrkarrdtk. Beni
dinlemiyoq duymuyor. irkilerek derin bir'
uykudan uyanu gibi srgrryor itiraz cdiyor..
-Benim kLrrtulmam neyi de!iqtirirdi?
taqra[ trahqubiyetini, Handan'rn "daha
erken" diyen sesini ve diEerlerini
unutmasr olaslmr?.. Ölürnle dans eden
yürekler, ölmediklerine sevinemediler...
lll.
-iyi ki ölmüqüm diyor, Asai'- Ya;asaydrrn
her gün ölürdüm. \äsamln agrr, bunaltrcl
sorulan altrnda ezilir. ufultrdur.
-Yrrqanralrydrn diyc. itiraz etrnek istilo-
Yaqamrrda hig bir ;ey eskisi gibi olmazdr.
CoqkumLr yakalayarnaz, sevinqlerirni
yaEayamazdrm.,,Ölütn, iilüm... "naralarlnr
haykrran cellatlartn seslerilri uoutamazdtm.
Hep üqürdüm. Bofucu 1'emmuz günlerinde
de rsrnamazdrm. Madrmak'rn ateqi ancak
beni rsrtabilirdi. Karanlklan aydrnlahnak.
rum-.- Sözümü kesiyor',.,
-Carlr bil ceset olarak yaEamaktansa...
sonrasrnr getircmiyor. Sözcükler bo§aztnda
LLmutlanmrn ),anlslnr gördüD]. Yaqamanrn
anlamr olabilimri?..
dügürnlenryor. ) ulLunuyor... DLjtüncc
bu)amryolum. insanlt§rmrzrn, umutlanmtzrn yanrsrnr bcraberce izledik. Küllerin
ardrndan aIladrk, Her a!laytgrnrrzla berabcr
lerini toparlamakta güq1ük Eekiyor.
,,Dcve kuEunu" tamalr']lamalr ydl n,
diyorum.
Burada tarrraml:yorurn. Cöndelecegim
Soguk Lry gecelerinde rsrnrnrk r!in
insanlara derin bir umut beslsrdint. Bütün
Susuyorum. Söyleyecek sözcük
kügüldük. Öflemizi igi:nize gömdük,
Nelrctimizi, kinimizi onlar kadar vüksek
hfrrEmn 3,
payiz 1S97
5t
sesle hayklranladrk. Haykrramazdtk. Her
birlikle, her öldiirdügiirnüz
yürekle bjrlikte bizden bir parsanrn
yanen canla
eksildi§ini biliyorduk. Kryrm gtinlerinin
ardrndan, bu gün)ere zemin haztrlayan
Arada ülürr düsleri görürdüm. Acayip
ölümler dü9ünürdüm. Bir k1§ günü, yanlra
votkalar, kanyaklar al:p, bir dagrn yüksek
kimilerinin iki yü21ülü§ünü, sahte
aElayr§larlnt, srzlanrqlarrnr gördük.
tcpcsine g rkryorum. Orada saatlerce
igiyorum, stzryorum. ijstüme ya§an karlal
bedeniuri kapatryor. Böylelikle karlar
eridigindc cesedim bozulmamrg olarak
Kahrolduk...
kahyor
-Bili),on'nusun, en qok neye üzülüyorum'?
ölüme...
-Hay[, annernin urnutsuz yakanslarna,
yürek parqalayan inJeyiqlerine, Asaf. Asaf
diye sayrklarnalartna, gece
yarlsl
yataglndan srqrayarak,,ölmedi, ölmedi"
diye mrnldanrqrla, yavrusunu yitiren ana
1üre!inrn katannasrna, yaparna ser incini
Neden, en tepede bu iqi yapryorsun.
Dagrn eleklerinde yap qu igi...Hem bizleri
hernde ke:rdini yonnamrq olursun diyorurn.
-itiraz ediyor, Brrakmadrlar- Ölümün
scAiminide bize b rrakmadr lar, diyor
mahsup, ürkek bir ifadeyle...
Behqct in dizelerini rntrrldanryor'.,.
,,Qilnkü beyaz bir gemidir
yitiri;inc-.- Üzü1üyorum. \'e kolkuyorurn.
Umutsuz bedenine son verecegindcn,
ö1üm
siyah denizlerin hep
yanrrna uzanmak, bana dokuntlak,
!agrrdrgr
ellerimden tuhrak iQin acele etmesinden
batrk bit gerni
korkuyoruur.
söniniis yrldrzlar gibidir
kayplanrl üzülürdü. Senin
özgür seEimini anlayamadr. I)egerlere
Yitik adreslere benzer
bo;vermig)i§ini kavrayamadr.Asi, isyankar
ruhunu sakinleStiremedi...
Yanrk otlar gibi
Senin ir;in hcp
En gok neyi özledirn bilivormusun? Elini
agzrna götürüyor sus igareti yapryor.
Sessizlrgr... lssrz hir atlada beSrrrrr annern in
koyarak, derin, sol uksuz
gögsüne
uyumayr... Kuslann ötüsünü, haflf esen
rüzgarla dallann, yapraklarrn grkardr§r
ölüm
Sen bu qiiri okurken ben
belki baqka bir gehirde
ölürüm."
Yasam firtrnah bir yolculuktur Ölürnün
nereden, nezaman gelece§ini kestinnek
tnütnkün degil. SaLin ba5layan bir gerni
yolculugulun, tirtrna sonrasr alabora
hl§rdllarl-..
olmasrnr herzaman bekleyemeyiz. Ancak,
I Sonsuzluk yolculufunda derin,
soluksuz uyku. Sen, kötü bir dü9
görüyorsun. Birileri bunun gerqek
toplurnsal sorunlara duyarsrz kalamaylz.
Trrbaf
olmadr§rnr sana siiyleme1i...
S tzlayan
yaralann, yaraL yüreEin, bütün bunlar
karabasan degil, gergck diyorum.-.
-Hayrr, yürc§im I'rer an tutusmaya hazlr
Bunun igin kendimizi sorgu larna lt,
dönü9türebilnteliyiz. Frrtrnah vaqamrinrzr
sakinlegtirmek igin kendimize
ate§
edcbilmeliyiz.
-Haklrsrn. tsiz. kentlimizi ele5tirrnesini,
sorgulamasrnr beceremiyoruz. Bundan
birkör.nür.. Yiiregimizin bu acrya dayanmasr
hoqlanmryoruzda...Yeni arayrqlara ginneJi,
igin gelikten oLnasr gerekir
de!igiklikleri yakalamaL, umudurnuzu
-l
v-
yititmerneliyiz.Dr,rygulanmrzJa
ya5amasrnr
Bukadar acele etmemeliydin Bay
bilmeli... Katr kurallan, tabularr, eskimiE
,,karika-turjs1". Bernbeyaz gülü9ün, gok
gelenekleri lazla umursamamait...
desenli qömleklerin. fötr
sapkan,
arkadaslarrndan bazrlarrnrn "Bay sakal"
diye takrldrgr sen. §o[, accie er1in.
De§iltirmeli...
Konu5rnaya ara r crirsck onu. yitirecegirn
korkusunu ta§ryolurn. Ara srra gelip
inle dertlelmc.inr.
Karikatürlerin, o gok scvdigin "Deve
be n
kuq)ar"'rn bant karikatür olacak. adrnlda
geJecekten bahsetrnesini, rahatlamasrnr,
"A-SAlCA" koyacaktrn.
sükuneti yakaJarrasrnr söylüyorum.
52
ffinebon 3,
pay z t 997
gegrniqten,
Göl üntüsü aniden kayboluyor.
bu kara lckcnin izlcrini uzun süre silemez.
Bu kadar sakin bir düg görmenin
§asklnlrgmr, r.rzun bir süre, iizerimden
Hayk:n;lan ve qrllklan unutanraz... Sonra
ofiallgl de n bir sessizJik kapladr. Zafcr ve
atan'ladnr.
ölürn sessizligi... Ceriye alev alev yanan bir
otel, mide bulanduan yanlk
-v'-
Curra
ak
qamr spikerin,,Madrmak
otelindcki yangrnda aralannda sanalgrlarrn
ve yazarlarrnda bulundu§u qok sayrda kisi
yanarak veya ho§uJarak ilklü... "sijzlerinden
sonra düsmü görüyorunl, r.ryanrkrnryrrn
diye uzun süre kararsrz kaklrr. DondumBcdcnrmc inrnc indi sa ntlrr ». K zd: rn,
öfkelendim ve utandrn'r. Ayrrntllarl
daha sonra ögrendi!inrde bedenimin ve
rul'rullrun yandlglnr, her lcyimlc yok
olduIurnu, yasamrn anlamslzllglnl
et kokularr
kalrnr5lr. Alcr lcrdcn \ c vrk rntrlardan insan
cesetleri grkartrld:. Arabalar onlarr bir
yerlere tasldllar-. Ancak ner-eyel.. Morg üst
üste yrgrlrnrs cesetlerle dolmustu. Ternmuz
srcrgrrdr.t birazdun kcr yrdc 1 aitnur 1rg'r...
Bizlcre mczar olan bu kentten ayak izlerint
r
giirdüm. Olenlcri tanrmryordum.
Tanrrnamda gerekmiyordu- Yanan
bendim. Bolulan bendim. Aydrnlrk
özlernirn, umutlu yarlnlanm,
beklentilerim.
sevinqlerirn,
coqkulanm kül1er arasrnda yandr.
Ölenlerin isirrleri sayrlryor. Asrm
Bczrrci- Bclrget Ay:an. AsaJ'Kogak....
sonrakileri duymuyorum- Duymakta
isterniyorur:r. Beynirn bedenitre hakirr
olmuyor. Qocuklugumun uslu,
gengli§inin asi rulrlu yürc§i yoktu
artr k... L)l lra diin )lcyt tösterisini
yaperken gocuklar-uibi sen. gülec yüzii
gözlerimin
öu ünde... A levlere,
frrtrnalara dayanan yüreEi durrrallala
yenik düqtü. Aflamak istiyorum. Göz
yaslanmrn bir rrrlak gibi aknrasrnr.
alevleri siindürmesini... Kameralarrn
önünde fütursuzca bagrran ,,Yahrn la,
yahrnl,, diyen yüregi köurürle5mig canileri
gekip almak. düdenlerc boqaltmak
istiyorum. L)ayanrlmaz acrlar igerisinde.vin.r.
Alevleri otelin igcrisine sürüklesin diye
A))ah'a yada r[izgara yalvaran canilerin
dünyasrnda yasamaktan ürpcriyorum.
"Mü;tcki sürekli su iqiyor; a§tz kurumasr
yalan söyledi[ine isarettir." Diyen bir
sa\unnranla aynr hava.vr teneffiis ettigim
igin kendi:ne dinmeyen bir öfl<e duydurr.
Halende duyuyorum...
Karanlrk ve durnandan göz gözü
görmüyordu. DISanda kan ve ölüm
haykrr5Jarr. igeride umLrt gr§)rklan... Sivas,
silinse... Adrnrda silse. bir frrttna bu
kentin... Hrzrr Paqalara. Kuyucu Yusuf
PaEalara, toplu kryrm ,,güruhu,. eklense...
Varsrn onlarrn olsun kcn t... ts izlerin
yaratacaEl onlarca, yüzlerce. binlerce,
nilyonlarca kerltimiz... Kan, göz yaqt ve
iilüme rneydan okiLyan, qenliklerin,
qölenlerin hiE eksilnedi§i, mrzLkaJann,
czgilerin, iriirJerin hig sr.rsrraclr§t güzel
kentlerimizle bo§aca!rz on1ar...
Uzun, incc bir yoldan yorgun geldiler.
UrnrLl getirdiler. Qantalarrnda kitaplar,
qizgiler', ezgiler, ba§larnalar, mrzrkalar,
giinüllcrindc sevgi vardr.
Yü rekleri
tertemiz, karalarba§lamanrtqtr. Kalcmlerini
Smeb0n 3,
pay z 199/
5J
sivriltip, dcnklanqilrlerini
bastrlar.
Umutlan, yaflnlaü qizecek, resrnedeceklerdi- Kr)rcr, kibriti, qakmagr tann'r'rarr§-
krvranan bedcnin
lardr, Hoggörüyü de unutmamrslardr-
likleri, dersprogramlannr, mülredallarr,
nrüfettislerin sorgulayrcr bakrElarrnr, zil
-VI
Artrk kin tutacaErm.
n: hrg sevmcztlin.' (tzgürce
dolaqmak, krr gigekleriyle konu;nak,
scs lerr
Kendime
kini..-!t hig bir insana.
Ancak, art:k kin lutacagun. Ilaska türlü
ayakta kalmaya imkar yok. Kuduran
ruhhrr... §ünlü. onlrr yrqrrnrn rc yenr
yagamlar kunranrn bilgisini inkar ettiler.
yakrstrramazdln'r
Onlar cehenneni buraya
sürek li yalnrzdt,
rnüdii
erle
baSrn hep belada
.,imarnlarla,
oldu. Kanun)an, tüzükleri, yönetrnen-
tagrdrlar.
Yaqadr§rmrz dünyada cenneti var etmek ise
bize dü9er, O, bizirn i6irniz... Qiinkü biz
insanrz... Kalbimdcki kcdcr bo[azrmda
dügümleniyor. Gözlerim rslak. kalbirr
krnk. Bir onursuzluk damgasr daha yedik,
gizgilerinle dertlegmek en büyük özlemindi.
Bu özlernini sonsuza dek göreceksin.
Ancak, onlar ,,deve kuElarrnrn" sonuru
görmeye dayanamayacaklar. Montunun
cebinde taqrdr§rn mr zrkanla Ankara
Caddelerinin kalabalr!rna aldrmaksrzrn
dertlegirdin. Umurunda mr dünya?.. "Büyük
Sirnbad" adh krsa rnetraj h fihndeki yarrm
dakikalrk rolünü ne qok
ser rrri;tin.
sevinmiqtin, Bu rolde kendini-rni, ülkedeki
delileri mi oynadrn, anlatma-na frrsat
atesle ve durnanla. Karanlrklara karqr
q:kmarnrz iqin her evden birisinin ateqe
vermediler
atrlmasr dumanla bo!ulmasr mr gcrckir?
kendinde anyordun. Deli dolu vasaDrlnln
sorulaLrna yayrnlanrnarnr5,,Frrtrna" isimli
yazrnda sende yanltlar anyordun. Boynunu
egen hakrqlan neden hu kadar hüzüllü?
Neden bu kadar güzel bir dili var? Neden
AkLmrz ve yüregimiz bize bu kadar mr
yabancr)agtr? Ölürn sahnelerine ah5trnJan
beynimiz artrk ,,tcpki,, bilc duyrauyor.
Canlann diri diri yakrhnasrna, bo§ulmasrna
öfl,e bile duyarnaz lrale getirildiL. Sessizce
srranrn bize gelnresini bek Iiyoruz.
,,§airlerin",,,yazarlann", .,politikacllann"
cellatla;trgr yerJerde önüne gegemrzsiniz
yakrlmanrn, bo§ulmanrn.-. Qünkü, kendi
ölümürnü, ö1ümlerirnizi görüyorum. Garip
bir bo;luk igimi kaplamrq.
Dü9lerirne giriyorsun. "Protez"
Belkide krsacrk ömrünün sorulannr
bu kadar candan konuquyor iimrü krsa
kelebeklerle? Neden bu kadar delidolu.
sevimli? \eden bu ladcr sevgrye gagrran
bir gülürnscyr5r r.rr.' Ncdcn birilerinin
dizinde uyumayr, aglamayr istiyor? Neden
küstügünde güzelligine bir o kadar güzeJIik
katryor? Neden herkes gibi olnruyor? Neden
bazen rssrz kögelerde acr qekiyor?..
sakallarrn. bem beyaz dj5lerinle... Krzgrn.
Bu bir son söz delil...Yazryr. seninle
ötteli vc küskün.-. Yollan aynlmrqlann
terkedilmiqli!ini yaqryorsun,,. Yalnrz.
yok;ul yagamrnrn unutulmasr ndan
birlikte yakrlan Metin in dizeleriyle
kapatryorum.
ürküyorsun... Seninle bütün konuqrna
gabalarrmr kayrtsrzca gcri qeviriyorsun-
,,Gö«lün yasarken vadesiz
Oradada mutlu de§ilsin, engel oluyorlar...
öhininü
"Deve ku5larrnr" bitirmene, mrzrkanr
iirdintde ihnek ilnek
galrnana...
strttna giyenrc<litn
Sanatta ycni arayrglann pcrsindcydin. Var
öD1riin1ü-"
olanla yetinrnek, senin anlayrqrna aykr-
rrydr. (izgileri ti.vatrol bir gösteriyle
sunmanrn düqünü kuruyordun. Böylelikle
mutsuzluklannr gidemrek, yalnrzirklaflnr
paylagrnak amacrndaydrn. Hiq bir zaman
seni mutlu ve huzullu görrnedim. Hep
kaygrh ve srkrntrlrydrn. AcrJar iginde
54
hfrneb0n 3,
pay z I 997
El,tx
Snr.rulaN
30 05 1997 /KrR§EHiR
YABANCI BiR ARA§TIRMACININ KALEM|YLE
CiHANBEYL|, YUNAK VE HAYMANA KÜRTLER|
Nuu Arps
Alnan astllr Hemann Wenzel bundal
vaklryrk ö0 )rl önce A nadolunun i§
kesimlerine bizzat gitmis ve o bölgenin
bozkrr errgraflrst ve nüfus lerlelinri
hakkrnda arastrrma yapmr;. Wenzel'in
amthrmasr, "Forschungen in inneranato-
!.chr &
4.tJ!;$
1'"!a.:ct{- {j :l!. lr}ta!" r $r -.i -
.i
6
s++.1
ljl-li tlÄri t! Yrt irii:
Lien 2. Die Steppc als Lebensraum,, adtyla,
l937 de Kiel Universitesi Co!rafya
Fr:rldrun.*en ln lnrrrr,lr r,*l,lrlien
Fakrliltesinin yaytnt olarak bastltr Wenzel,
I
bu eserircle. di§er etnik topluluklar:n
(Türkmcn. Yörük, Tatar vs.) yanrstra,
L,ie _\lCplli. dl . LELrefiSrdUm
.
bölgede yagayan Kürtlerin durumuna iligkin
olarakta gözlerrl ve tesbitlerdc bulunmuq ve
kitabrn 5-6 sayl'ahk bir bölümünü buna
aylnnl§.
Orta Anadolu Kürt toplulu§unun tarihini,
sosyal ve kültürcl yasamlannr aydtnlat
rnaya yönelik kaynak birikimi yaratmaya
biliniyor Bubirikime katkr
olmasr diisüncesiylc agaprda Wenzel'in adt
gegen eserinden bölge künlerine (Konya ve
Ankara) iliqkin Türkge gevirisini sunuyo
rum. Burada, sözii \Ärenzel'c btrakmadan
<
r;.
Itrl
olan gereksinim
önce,
bir kaq noktaya de!inmekte yarar
görüyorurt.
Bir kerc, ilke olarak, yazar kiln olursa
olsun, bu ve benzeri ara5trnrta, inceletne ve
gözlem temelindeki ürünleri irdelerken,
kugkulu bakrrayr temel almak en iyi bir
yakla; r rn bigirnidir'. Gerek gegmiste,
gerekse günümüzdc bu tür ürünlerin. he)n
ür-ün sahibinin mensup oldugu di:vletin,
hen de sözkonusu arastlrma baqka bir
illLede ) frlrnr:is..r. o iilLe dcr lctinin
bulundu§u, hatta
o iilkeye
mensup
arastrnracllann güzünden kaqan yanlart
ortaya grkardrgl srkca görü1ür- Ama, aynt
arillllrrnac,rlrn yahancr oJLrpu. dil biltneyi5i
gibi nedenlerden dolayr, bazcn de abartrlt,
yanlr; ve yüzcysel tesbil ve gözlemlerde
bulundugu da görülcn btr ,lurumdur.
Yaph§rm bu ar;rklamalarla baglantrll olarak ve ömek teskil etsin diye. Wenzet'in
bölge kürtlerine ili5kin bazt tesbit ve
gözlemlerine de§inmck istiyorum.
ÖR-*r:r ein:
Wenzel. bundan 60 yr1 önccsi igin, bölge
yönlendiricili!inde olabilccegini ve de
yazarrr suhjektil re trraflr ollbilecepini
küfilerinden crkeklerin tümüniin Tül'kqe
tlilinc hal'im old'rLlarrnr ileri sr.irüy,-rr.
hesaba katmak gerekiyor
Verilere dayanmayan bu iddia do!ru de§il.
Örnc§in benirn gözlemlerime göre (KuJu,
bir arastrmacrnln herhangi bir
veya
halk üzerine ilginq tesbitlerde
iilke
Yabanct
Cihanbeyli yöreleri igin) 1960-1970' li
bfur:iür 3, payiz
1997
55
- Yunak, 1930'lu yrllar
yrllara kadar 'lürkgc diline hakim olan
erkekler azrnlk tegkil ediyordu. 1ürkqe
bilen kadtn sayrsr ise pannakla giisterilecek
güniirnüz rlirr
Kürtler bu bölgcdc toplu bil halcle
yaqryorlar. Bu bölge ikonl,a bqzkrrlannrn
kuzey ve batr kenallarr. IJmirda§r eteklcri,
llaymana ile srnrr tc;ki) eden da§1rk
We zel in PeDot'tan aktardtgl, Haynlana
Akqehire baglr Yunak. inevi vc ona haglr
kadar azdr. Wenzel'in gözlerni, o clönern
igin rl,r§ru rlegrldr.
rncrl
dogru sayrlabilir
örrrx
alanlardan olusuyor. Kür'tler bLrgün
rrr:
Kürtlcrini "soyguncu qete' biginitdeki
tatltollatnast. geneli igedigi iqin do!ru
de§il. Osnanlt döncntindc ve Cunhuri
yctin ilk yllannda gör'iile ;etecilik satlece
Ilaynlana),a özgti delildi. Diger yandan,
Qetecilil o tlönt'ndc. -gününtüzdeki -qibi
negatif igerikli yiiklü oltnayry. devletin
basktsna, yoksulht§a, agrvergi vc askcrlik
Aü/l'et/erinc AarSr ;,t.:yal hir repkiyi te
baS ka kl n.vr
i fade edtyottlu.
Ömek ü9:
Ilbnze/'in yine Perrot'a ahlta bulunarak,
,,
i,.Jrgi Kürr tiplenel?ride gerce!i
yaosfituyot. Weozel de dönetnindeki pek
Qok
arasttna gihi. trklan biyolojik
liziksel tenelde tit tnla_van ve tek tipc
indirgeyen bilint dtSt hir yaklaSrntda
Ituluouyor. Bit kere ne Kirtlerde, ne de
basA.t tntlletLtJt lt.,nnlcn t c re| rip itstrr
loAttr. 14cDtel in qrztltgt tAt Aürt ttpr
arastnda vc üyrnda kalan daha yüzlerce,
bi erce kiitt tipt buluouy.tr. isin gcr,rcgi
Su ki htr toplutnda her bit.ey, kendi baSna
bi tip oht$tu r,vor
§imdi sözü \fu'enzel'e brrakryolum.
56
HEnveNN WnNznt-
lffin
3, payiz 1997
Sülüklü, Yeniccoba, Reqadiye halkrnrn
qogunlufunu olustut-uyor. Yunak ve Siilüklü
Cibanbeyli (Canbegan) aqiretinc ait olup,
daha önce
Cihanbcyli Hatrrlrda toplanmr§
bulunuyoriardl.
Do§u grubuntr. Espikeqan a;iretine mensr.rp alanlar olustu,-uyor.
Bit ara Cihan-
beyli ye sonra Kadrnhant'na ballr olan
inevi idali merkezle ydi.
Cilrrnbcy li olarak da adlrrr,lrrrlan ineri,
Yunak Küd yerlesjmleri harig tüm Korya
Kürtlerini kapsryordu. Bu bölgenin drErnda
kalan Kürtler, ,{nkara nrn güncyindeki
Haymana ve Krzrlrrmlrk i1e Tuzgölü
arasrnda kalan Koqhisar (§erefli Koqbisar
Qn.)da §oEunlugu oluSturuyorlar. l8 80
yrlrnu k:lhr Künler bu bülgcLJe bugunsru
bir
korrLrrndal.lrlar. Hükürnere
vcnniyorlardr.(
I
r ergr
)
Perrot'a göre Haynrana Kü r'tieri,
k(']]rlulrfl ol" frrrklrri. Lrrrrcnilcri rs.
Baskr ve korku altrnda tuta[ soyguncu
geteydiler. llilkürrret bilc onlara
yaklasmaktan gekiniyordu (2). Onlarrn
vatanlannr batr Persya da aramalr. Oradan,
belki daha Pcrsler zamantnda Kürdislan'a
da!r1mrq olabilirler'(3). Kiirdistan' dan Türk
gösü esnasrnda ve akabindcki süreE iEinde
Krzrhmak'r gcqcrek bahya gelmisler
Batr grubu, Konya vilayetinin kuzeybausrndrLi ve Hayrnana nrn Kün alirellerinden oluguyor. Perrot, Hayn'tana'da
sordu[u kir;ilerden, babalannrn, atababalarrnrn bu bölgede oturduk!an bigirninde
cevaplar alrr(4). Bu Küfller arastnda stk srk,
Penot'un (5) Kamönrerli Kürtler hakkrnda
talif ettigi, soylu tiplerc rastlarnak mürl]kün.
Perlot bu tipi qöyle tarif ediyor; Büyürk,
kara, carrh iinc qrkrk gö21ü kibar ve uzun
burunlu, güzel ve ince dudakh, kibaryüzlü,
1ay ka5lr. karu re dik srkallr. Bu tipin
yanrsrra, di§er yer)i halk gruplanyla kar;Er-
mln sonucu, srkEa gu tipe de rastlarnak
mümkün: Kaba ve genig yü21ü, büyük
burunlu, kahn dudaklt..
Kütler', agrkca giirüldügü gibj, üstün ve
),üksek kültürleri sayesinde yanrbaErnda
bozkrrlarda yasayao gö9ebe goban
topluluklarr, öme§in Türkmen ve Yöriikle
asiurile etmigler: Kü*leri, ke-sinlikle gögebe
§oban toplulugu olarak tanrrrrlamak dogru
de§il. iqlerinden bazr gruplartn buna
yönelmis ohnasl bunu degistinnez- Her§-
eye raglnen, Haymana, Yunak, ve
Cihanbeyli Kiirtl eri yerleqik hayvan
yetiqtiricisidirler. Onlar ilk
ga§dan bu yana
geqerli Angora keEisini yetistirme sanatlnl
devra)mr; bulunuyor. Ve bunu, bagka goban
u!raqrlr halklara ögretiyorlar. Keqi
yeti stirme sanatl hisbir toplulukta
kürrlerdeki gibi yüksek bir yere sahip
H. Wensel: Kün evi'nin temel yaptst
ahyor ve büyük gehirlerde yün ve halwan
satl§lnr yürütüyor.
Tarrtnrn geliqmesivle brrliLte re :iirü
sayrsrndaki düsüs olrnasl sonucu büyük
ailelerde qözülme baglamrq, evli erkek
gocuklar ailcden ayrrlrp, artrk kcndi
baslartna is güq sahibi ohnal,a yönelmig.
Eskiden, dr5a kapalr bir yaganl hiqimi
sürdüren Kürtlet sirrdi dtga agrlmrq, onlarla
Türkrren ve (.erkezler arasrnda evliliklerde
normal bir durum haline gelmiS bulunuyor
Var)rkL aileler, erkek gocukJannt Konya
ve diler gehirlerdeki yüksek okuJlara
gönderiyor ve mcrrur olmaya. askeriyede
görev yapmaya yöneliyorlar Tüm erkekler
Türkqc diline hakirn bulunuyor, kadrnlarda
ise durum krsmen böyle.
Yakrn geqrniqe kadar Kürtlerin ekonontik
u§raElarr, 19. Yüzyr)da selyah)arrn tasvir
ettigi bigiudeydi. P(rrrot (7) llaymana
Kürtlerinin yerleEik oldu§unu, ev ve
qachrlara sahip bLrlLrnduklartnt belidiyor.
Onlar daglrk yellalrra arttk gitrniyor'.
Haziran ortalartyla Ey)ü) ayrna kadar
qadrrlannr krqhk köylerinin yantbaqlaunda
kuruyorlar. Tarun ugra§r ikinci srrada yer
de§ildir Türkrr.renlerin bu sanatt geliStirdi§i
alryor, üretilcn arpa ve bulday ailenin
ya da devraldr§t savrna kasl en gü§1ü kantt
ihtiyacrnr ancak karsrhyor, Onlar, at, deve,
budur. Bu satlrlann yazarl, bu konuda
Ramsay'rn Angora kegisinin köken i
konusundaki gürüqlerini paylagtyor.(6)
Kürtler dillerini, ahlak ve adetlerini yaktn
geqmise kadar inatla korutnuSlar.
Ailelcr, gocuklar evlendiktcn sonra da
dagrlmamrs, birtek olmuglar. Büyük hayvan
sür'iilerinin bakrmt oldukqa kalabaltk bir
yardimcr iE gücünü gcrcktiriyordu. Erkek
qocu
k
la
r. hiurnctcilelle bitlikre. c in..
cinsiyct ve 1,aE gluplanna gijrc bölünmü§
olan sürülerin bakrmrnr üstleniyor. Aile
reisi, tünl ir;lerin denetiminde sorumluluk
koyun ve kcqi gibi hayvanlara sahip
bulunuyordu. Büyük koyun sürüleri, o
diincrnde kesirn igin isranbui. izmir re
lrabzona kadar gütürü1üyordu. Gelirleri
hayvan satuntndan, yün satln'lt vc yük
taErmada kullanrlan devclerden oluguyoldu.
Hamilton un (E) onlartn, köylerdc
otunnadrklar iddiasr. en azrndan Haymana
ve Konya Künleri i9in, Perot Tqihat;efve
digcrlerinin gözlemlerine gi)rc do§ru
de§ildir
Büyük sürülerle, köyün arazisi drgrna
yiinelik dolaprurlar genelde yaprlmryordu.
bir vaziyettedir Damrn üstünde
krqhk igin gerekli olan ot ve sap
ygrnaklal bulunu-yor Evin yan
taral'rna hitisik, a)gak havlu ile
qevrili ahrr bulunuyor. Krqrn
hayvanlar burada barrndnLyor.
Varlrkh olan ailclcrin otumta
evleri ile ambar ve ahlrllklarr
birbirinrlcn ayll
- Köyümüzün bir delisi, Xal6 Külo (1970)
Tqihat;efin (9) verdi§i bilgilere giire
sadece
Qeltik( akgöJ'ün batrsr)
yöres indeki
Kürtlerir:. Frn ird agrna qrkmadcn önce
köyün gevresinde qadrr kuruyorlarmrg,
Kün kiilleli.;elleprrn biqirni vc mrmari
aqtdan
ilk
bakrgta Türk köylerinden
larkh hklar giisteriyo r. Evler birbirinden far-
kL ve oldukga uzak mesafcde aralannda
hay.van siirülerinin gegiqini sa§hyacak bir
bigirnde duruyor
Kül1 evi, genelde, ii;iode insan ve
evin
olat ak
bulunuyor. Yine, misafirlerine
(rnisafir odaslna) stkca
rastlamak mülnkün, Bura da
zenginli§ini oluSturan eqyalar
bulunduruluyor. Kapt esiEi, kapt ve pencere
qerqeveleri ve kögc ta§lan Enreni nteriner
-laban
ustalarrnrn elledyle yaprlnu§.
degerli
hallarla dö9enmiq. Yatak yüzleri en kaliteli
.Br.Lrsa ipc§inden yapt1m15. Kahve mulva!r
misafir odasrndan ayn bulunul,or. Her ev
kendi ba:;rna. soygunculara ve krqrn sürü
halinde ziyarete gelen kurtlara karsr
urükemrnel korunabilen bir satoyu
andrnyor.
Köylerin biqimsiz ve virane olan
drg
hayvanrn aynr qatl altrnda baflndr!r bir
bütünlük sergiliyor Bir baqka deyi5le, at vc
görilnüsü, bahse ve a§aglarn olmaurayrgr-
sr§rr cinsinden hayvanlarla, insanlar
yJa daha da
arasrnda paylaqrJmrq oluyor Koyun ve keqi
sürüleri ise, onlara has ve köyün drqrnda
bulunan balr naklarda lutuluyor. Dcveler ise.
genrlde dr5 Lrlalrmda kullanrldrklarr igin, v.r
eski vc güzel dut, kayrsl, kiraz ve büyük
yo)dadrrJar. ya da otlakta bulunuyorlar.
Evlerin ternel itibariylc n.rimarisi kare
veya geniq dikdörtgen bigimindedir. tsuna
kcr5rn. I iiIL er leri '.lar Jikdörrgen
dairni olarak köyde kalan memur ve
zenaatla uErasan kiqilere ait. Sülüklü.
Hatrrlr, Hacrömero§Iu ve di§er yöreler
iqimindedir. Drq duvarlar, kesilrniqyontulmut taslardan olusuyor. Ön cephe
b
duvarrnda, iqinden bir atrn zor gegebilece§i
büyüklüktc bir kapr bulunuyor Pencereler
hem sct r ollrrk az. hern dc cvin ig
bölümlerini gü9Jükle aydrnlatabilecek
küqük1ükredir. Lr irr ig bülümLindc bir ara
duvrr. oturma )crr rlc ahrrlrk olln böliirrrüuü
hirbirinden ayrrrlor. Yayla evleridc rLyni
modele görc yaprlmrq. ig bölümler ara
kaprlarla aylrlurarrr5.
Krghk evler daba donanlnlr. Oturma
bölürründe divan bulunuyor, pencereler
camlr, ara saJon ve odalarrn kaptlarr
bulunuyor (latr /darn, kiri§, üstü kalrl§ ve
toprakla örtü]ü ve arkaya dolru hafif e!ik
58
ron
3,
pay z 19s7
bclirginlesiyor Sulama olanagr
bulunan yerlerde bahgeler var- Mesela,
Ortakr;la ve Hacrörnero§1u yerleqirnlerinde
lnese agaqlaflna sahip bahccler kurulmuq.
Yeiceobanrn l3 bahqesinden hemen hepsi
sularna ol;rnrgr buJLrnrnadrgr halde. üzüm
ba!Jarrna sahiplcrI)ipnodar
(1)
/
Ka\auk
W Ra[rsay : Intcnnlsture of]laces..S.
393
(2) G. Pcmt : Les Kouerdes... S.630
(3) Enryklpodic dcs Islarr. S.1212
(4) N'faltke jn Kiepcm N.lcn1oir'. S.54
(5) Moltke: Briefc iibcr Zustsnde..., S.232
(6) (;. I'crrot: Ies kourdes. S.613
(7) C Penot :Lcs Kourdes. 5.609
(3)
\V-N.1- RarLrvry :Asriulro Elüncrts,
(9) C. Pc'rrot: Lcs koudes... S. 6 I 3- I 7
19-17.
S:9d 97
( l0) W. Hanilton:Relsen irr klernasren 2. S 213/14
(l L) Pct. Mrtterl. tsrgenz. Heli 20, 1867
BiR TÜRK MEMURUN GÖZÜYLE
HAYMANA KURTLERI
Kendi gcAnrigleri; tarihleri, sözlü veya yazrlr
edebiyatlarr vs. hakrnda bilgi saJribi olrraya
kalkrSrldr§rnda, zorluklarla karErlagurak bir nevi
Kürtlcrin ,lfarler.r oL:rug. Bunu, KütleIi boyunduruEu
altrna aLp eritmek, asimile etmek isteyen ülkeler, ki
özcllikle de fürk devleti tarafmdan bilfil sistematik
bir devlet politikasr o)arak uygulandt§rnt, yasaklanan
Kürtqe dilinden, degistirilen küdqe köy isimlerinden
ve en önenrlisi de türndcn varlt§r inkar edilen halk;
Kürllerdenanlryoruz.., OftaAnadolu Kürtleri haktnda
amstrnna yapn'raya kalkr5h§rmrzda kaynak bultnada
bir Eok zorlukla karqrlaqmaktayrz. Bu zorluklann nerden kaynakJandt§tnt tekrar etmeye
gerek yok. Ancak, buldu§uuruz kaynaklar ise bu zorluklarla kar;tlaSmatmztn gerekqelerini
de berabe nde getimlektcdir Ömegin t938 -40 yrllart atastnda Haymana ovasrnda sa§hk
memuru olarak qaLqan Adem Gürdere isimli bir'Iürk, bu zarnan zarftndaki hattralannt
Tez,ek Koku-;u rsimli küqük bir el brö5iir'ünü andtran kitapgrkta toplarnrg.
Bu kitapqrkta Haymana köylerinde gegirdifi günlerini anlat]r*en, qok ilging bilgileri
bizlere aktarmaktadLr'. Öme§in a§ahk sisterninin daha i§levsel oJarak yiir'üdü!ü, kadrnlarn
tümünün ve crkcklerinin yüzde doksantntn okuma yazmalartnrn olmadr§r köylerin
varh§rnda söz edilmesi ve insanlarrn kendi kökenleri ile ilgili bilgi sairibi olmalart
belirlcrresini yapmrq olmasr bizler igin önetr arz ctmektedir Aynca, yine bu kitapqtkta
Ona Anadolu Künlerinin Türklegtirilmesi iqin ,,misyoner" olarak bu bölge köylerine
gönderilen öEretmenler, sa§hk memurlan ve imamlar hakrnda cla bilgi verilmektedir
Asimile yani Türklegitnnenin nasrl yaprldr§r ve bir nevi burda Kürdislandaki Kür1lerin
asimile ediLnesine de tecürbe kazanrldr§r seziniltnektedir. Bu kitapgrkta Burnsuz
(Burunsuz) köyünde öEretmenlik yapan Erzururrlu Celäl bey iqin söylenenler bir nevi
dönelnin N4ustafa Ker.nal Türkiyesinin Kür't politakaslnl qok agtkga bizlere aktanraktadrr,
:"Bur.r'rsuz (Burunsrtz) Köyür'niin sanst olsa gerek, encrjik, qalrqkan Iirzurutnlu Celä1bey
adLnda birde ö§retrrenlcri vardr. Köylülerle kaynagmtg, dedikodudan uzak, rnilli hikayeler,
tarih, tarihi konulu kaluamanlrklan her 1'rrsatta köylüye anlatmt§, köylüye iyiden iyiye
nü1üz etrri§, harrur gibi jstedigi gibj onlafl yogunrasrnr bilmiqti." deniliyor. Söylenenler
ilginc de§il rri?
Bu ncdenle eldeki kitapsrgr oldu§u gibi yayrnlatnayt do§ru buldu§ur:r igin, miirttkün
olduEunca diline, cüm1e kuruluqlanna ve imlä kulallalna dokunmamaya özen gösterdimDizi halindc yayrnlanacak olan bu kitapgrgrrl 1938 40 yrlJan arasrnda I I8 köye sahip
olan Ilayrrana Kürllerini ve en ijnerrliside o dötretnin Ona Anadolu Küt1lerinin sosyal,
kültürel ve iktisadi konu:nlartnl dalra iyi tanllllarnrza yardtrn edecegi dü5üncesiyle siz
okullara sunarken, bu kaynak kitapgr§r amcast AYukat Ahmet Fevzi beyin
Salrsi
kitapl§rndan tedarik edip bizlere ulaqttran Bulduk köylü saym Avukat Lcvent Kanat'a
tesekkür ediyorulrl.
Hacr ERDoöAN
h'inebfr 3,
payiz
1gg7
59
TEZEK KOKUSU
Tczek kokusu admr vcrdilim bu kitap nc bir rolnan vc ncdc bir hikaycdir I918 - L9:10 yrllan
atasrnda sa!)rk iqlerindc qah5trlrm zamana ait hätrralarrmdan rrcyclana gelmiqtir
Nc kimscyi yi[irdirn vc nc dc bir kirnsenin methini ettim. BunläRlan urnamer qekinilcrek
yazrlmrgtrr Bu yalnrz kdyün hikayesiciir. i,, inde yaSirdrLl.rrrrr rn r r gtirdüt,lerirnin nakJinden
ibarcttir
BazL köylcrdcn bahscderken kiqi isirnLerinde degisiklik olmLrstur. Küy ve köylü deyince:
onun gizliliklerinin iqine bir parqacrk girdiniz rni'l Nice nice gergekler vir yazrlacäk-
Bcnim yazdrklarrrn, HAYMANA yayLesrna ait küqük bir hatrracrktlr.
Cl.lR DFR F
^dern
TEZEK KOKUSU
I
.-,1 eniS ve uzun bir varli. !özünün
f f alabil-dret yerler yernleqildi.
lL-/vo.tinin üsrü ki,skoco'Mangaldag.
Yarr yiiksel,liginderr dolugunr Lldar sis ve
duman, da§rn dorulunu göreb ilnek
rrümkün de[ildi dumandan.
Bu dagrn küqük bir girintisine srkrqmrq
köycük l5 20 hane banndrnyordu. Dagln
dumanlanyla tam tezat mazgal deli§i gibi
kovuklardan ince-ince tütsü gibi dumanlar
grkryordu. Havada hig esinti de yoktLr. Köye
geldiEirniT Tanran Mehnret Agrnrn er inin
yanrnda bulunan köy odasrna geLnistik.
Kapr pencere srkr-srkrya kapal rydr.
igerideki acr re/ek kokusu rrbili caizse
buln u muzr.rn diregini krrrrcasrnr igirre
doluverdi. l)üz vadinin yüzündc tabiahn
özenerek bezedi§i krr qigeklerinirt buratn
buram ho; kokulannrn iginden grkrp, acr
tezek kokusu, dayanrlacak qey de§ildi.
Ev sahibi: .Lfendi tezek yakrnazsak
sinekler yer bizi burada, küyc gc)irkcn
görmüssünüzdür. Mangalda§rndan grkan
ufik ufak
sular birikerek küqük hir qay
olul ot gelqi rnr llalrnrrza yarryol rnrr. sivri
sincklcrde canrmrza okr.Lyor do§rusr.r.
O geceyi Kirazollu köyünde geqirdik,
köylülcrdcn hatrn sayrlrr ü9-be9 köyJüde
l,anInrza gelnigti. Kör petrol lambasrntn
isli carnrndarr srzan r5rk hir birirrrrzi
gönnemize yetrniyordu. Esasen oda kara
srvaydr bina yaprlrrken vurulan qamurla
yetinihnig, toprak yr§rnr igerisinde gibiydik,
Sabahrn erkerl saatnrda ev sahibi orlaya
geldi. Elinde kahve cezvesi vesaire. Yemek
60
Enebon 3,
payiz 1997
altr kahveyi iqtik, hayli dert döktük
birbirirnize; iislü basr perigan 35-40
yaqlannda telaqlr bir adam igeri girdi. ,'19a...
Atlann kulaklan ,(e.sr7zrz; deyince hernen
firladrlar dr,san. beode peq)erinden koqtum.
Atlaln bulundu§u ahrra girdik. Hayvanlar
lorl,ak Lorkak bize bulrrur biz.ie isimiz
srzlayarak onlara baklyorduk. l!{ehrnet Aga
ellerini bö§rüne dayarnrE. a§lansrlr bir
sesle; iSte bizim köylerinizin hali diyolJu.
Odaya diindük adam diz qiikerek yere
oturdu. Taylara qocuk gibi baktrrn beylik
atlanndan Arap cinsi kendi krsraklarrmclan
yetittirdim. Konu;rne srrasrnrlc hu cirltl cti
kim iqle.vebilmi5tir d iye sordurn.
Qekememezlik, bende yok, ba;;kasrnda da
olmaslnl istemeyen birisinin iqidir, diyerek
iqini derin derin qekti.
Bcy, hükümctc sidip sikayet etsenr
bundan da bir gey qrkmayacak. Üstelik
düqmanlarr m: qogaltacaglnr. Zatcn
köyür)rüz 15-20 hane kadar, kimi
gösterebilirim. Kulaklan kesilen atlanmrn
yarrnda kaunlar yarrhr, veyahut ahrrlarr
yakrl:r Gergi gece bekgjm var canuna bir
;cy yapamazlar arna nede olsa huzutum
kagaq diye acr acr jEjni döktü.
O srrada alhrr;rn üstünde. yasll elinirl
brrrsini Milli MücadeleJe kavbctrniy. yüz
hatlar'1 §orak toprak yarrntrlarr gibi
derinleqmiS, elinde birmektupla geldi. Evlat
kusr:ra sayna, gücenrnede qu rnektubu
okuyuver- iki gün önce askcrdcki o§lurrdan
geldi okutacak kirnseyi bulamadrm.
Bizirndc ahn yazrmrzbuymuS diyerek kendi
kendini teselli etti.
Dcrt bir de§ildi, canavarca hayvanlarrn
kulaklarr kesilen köydeydik. Burada
mektup okuyacak ve yazacak tek bir kiEi
bulabilrnck mümkün degildi. Mektubu
okudum, ihtiyarrn sevinci sonsuzdu.
yakrr Baggecik Köyürün yolunr tuttum.
Kiurbilircevap yazdtrmak igin o köye yazrp
okuyan bir kigiyi kaq gün bekleyecekti o
yakrn sayrlamazdr- GegtiEim bakir
topraklarrn iginde yaban otlan ve klr
baba.
giEcklcri igirni biraz olsun agmr5tr. Uzanan
koskoca vadide yapayalnrz, ne gelene
rastladrk ne de gidene rastlanudrk. Benim
gibi gclip geqcnlerin atlannrn lislcrini cscn
bazl kuslar at boyunca yükselmig galagan
dikenlerinin altrna sinip kalrrlard:.
Bagqecik Köyüne geldi§irn zaman bekgi
benj ta uzaktan görrnü9 olacak ki köye
ihtiyann deyimiyle bu alrn yazrsr acaba
ne zamana kadar devam cdccckti'l Her
yanrndan yaph gözlerden akan su misali
dorugu dumandan görükrneyen da[dan
srzan sular düz ovaya yaylrma brrakrlan
hayvanlann sabahlan yalr bellerine kadar
gi§den rslanryordu.
Yaz günlerrnrn lravasrna. degrne insun
örnrüne günler ilave edecek kadar güzel
oluyordu burast. Sonbahar ya§lnurlarl
baqladrrrr artrk kasabalarla irtibatlan
kesiliyordu bu köylerin. Onlarrn dertlerini
din lcmekten saglrk bahsjnden hi§
bahsetmemistik.
Kulaklan kesilen hayvan)ara sahibi kadar
GeEtigim düz ovada galagan (e5ek)
tikenlerinin gö)gelerinden frrlayan
üveyk)erin kanat laprftlslna krr atln l'risde
aldrrdr§r yoktu. Köylerin aralan pek de
girerken kar5:latir. Dolruca rnuhtarrn crinc
götürdü. Beriln ernektar hayvanr ahrra
yerle5tirdikten sonra yanrma geldi. Kim
oldu§umu ilk i5 oluak somak oldu. Sa§Lk
memuru oldugurnu söyJedirn ve köyde
hasta bulunup bulunlnadrElnl sordurn.
Kendisine rrahsus givesiyle; bir arnan
gekti... hasta bulunsa sanki ne yapacaksrnrz?
yanrnrttr- Ama elimizden ne gelirdi? O
Burada ilag vennezslniz, kasabaya gitsek
yüzümüze bakmaTsrnrz... Yazrk krr krsrlgr
köyde gördü§üm kadtnlartn hiq birisi
buraya kadar
[ürkqe b ilrr iyorJu. Yalnrr Kilrtc(
aldanmakla kalrnz, Diye yarr Eaka yan
gerqek iyice ha;ladr hcni- Krr krsra!a
verdi!i ehernmiyeti bana vermedilini
görünce: gok sakacrsrn beksi dayr diye
bende actdtm. Yalnrz acmak de§il igirn
konuguyorlardr.
O günü Kirazoglu Kiryündcn ögle üzcrr
ayoldrm. Hemen benim yasrtnn olan
erneltar krslcgrrna bindiiinr gibi o cir.rra
yormr-L5s un
uz.
Bizde
kendisine takrldrm.
bfuiebfn 3,
payrz 19q7
61
Bey sen köyümüze i1k geliyorsr.m. eski
rnemurlar bcni t.rnrr. hayli cski bekqiyim.
Benim söylediklerirne sakrn göniLl koyma.
Memurlar bizi her zarnan aldatrrlar, ölen
emekle nleydana gctirilcn yüzlerce fidanr,
o gece namefi bir elin luttugu balta ile
yüzlcrce fidan kesilmJg oldu§unu gördürn.
ölür kalan kalrr. §imdiyc kadar hiq
acrsr iqiurden daha qrkrnadan bu gibi bahgc
KirazogJu Köyündc atiarrn kulaklarrnrn
birisinden fayda da görmedik. Ondan
söyledim sakrn sen yine danlna, diye
katliamrna Sahit olnram cidden acrydr.
memur'larrn yalancrlLglrr ytizüme tokat gibi
dcrtlcrini dinletecek kapr bulamarnalar':ydr.
I lizmet edebilmek iqin gcccli gündüzlü,
ya[r'»uriu gamurlu giillercle durma köy-köy
dolaq hcpsi nafilcydi- Umutsuzluk bütün
benli!inti lrpsayr r,erdi. Cüzcl y..rine
garptr.
Üzülmemek elde de§ildi. Dernck ki
devlet hesabrna iE görmek iqin giden
uremurlar yalan siiylcycr-ek zavall r
kiiylülere itilrrat telkin edeniyorlard r.
Bende yapamal,acagrur bir qeyi yaparrm
dersem evvel gelen memudar gibi benim
de ardrmdan aynr gey söylenecekti,
Bekgi ile qargabuk ahbap olduk. Okuyup
yazmast yoktu ama uzun senelerjn bekgilik
Bundan daha da acr olanr bu dertli insanlann
vaktiyle oturmu; kiiye umutsuzlukla
bakmaktan ba;ka elimizder ne.qelirdi'l Bazr
ya§lrlara sordLrrn, köyün kuruldufu tarihi
bilen de yoktu. Etrafirrda avlusu olmayan
bakunsrz bir camileri vardr. Oi)u bil de köy
irnamlan valdr. Arla yalnlz vakit
tecrübesi ona hayli qey ögretnri§. Biraz
zanlanlannda ezaü okuyor.
sonra muhtarrn nerede oldu§unu sordurn.
Bekqinin vüzü birden ek5idi. Yeni bir kara-
caminin isirli bilc hekgiye süpür1üvornu5,
o küyde okuyup yazan yalnrz iruamdr.
kol komandanr gelrniq nahiyeye
dünyalr§rnr toplar buradan öyle gider
memlekctine. Bizim rnul'rtar hem hog
geldine gitti hemcle bir duvar ha[sr. biraz
da yiyecek vesairc giitürdü. istelse
ßötürnresin. Fline bir dela dü5rürnü rrrv
haline.
Brakrn böyle 5eyleli bunlar saguraLk-trr.
Siz uyduruyorsunuz olraz hem de olmaz
deyince: Sen gok gcngsin. qocuklara a5r
yrpn'rik. birr/ i!ne-rrrigrre. kinirr r,<rrner i
bir de lal oJsun diye kenef gukurlatrnt
kaztytn dersin, Bildi§inizde bu de§il rnil
Hcy yavrum hey... Sen kö1,1ülerc kenef
gukurlalr kazdrnrana bak. anlaStldr nene
lazrm scnin. ileride sende ö§renirsin <live
benimle iyice aJay etu'risti adarr.
Bil bckqrnrn hu lallarr genl dirnagrrnc
; rrrnlukla vurulur grbr :a15rlLlrl. O gecJyr
dc Bafgccik Köyünde gegirdirr. Binbir
h?reb0n 3,
payiz 1997
cmbcJliginden
onu
görrneye gitti. Birazda bir seyler götürdü
aksalndan evvel gelir dsyince:
Anlamazdan gelerek nedir o, ben
anlayamacLm, demern iizerine ; aman doktor sen bu i§lerde galiba qok acernisin. Ama
ileriJe ii!renir.in. Cerqi size pek i9 dü5rnez
ya, yanltq meslek seqrnissin. Ilir jandarma
onbasrsl olsaydrn o sana yeterdi. Bizim
nahiyeye gelen l'rer karakol kon'rutanl
62
1
KÖPEK VE QOCUK
Bir gün
Cihan5ah Köyüne maliyc
tahsildarr ugrarnrg. Köyün gocuklalrnda
Qigck oldugunu görmüq, merkeze ihbar
etmi§. oraya gönclerdiler beni. Görülincye
deler bir köy burasr. Ü9 bel qocukta gigek
vardr. Gezdi§im evlerin birinde sekiz-on
yaqlartnda bir qocugun yatakta vatnrakta
oldugunu gördLirn. (iqek filin dl qrLrrrnrp
dcgildi neden ) alrgrnt sordugltrnJa:
Hiq hiq dediler. iglerindcn birisi Türkse
biliyoriiu. Yarrrn Türkqesiyle agalann
köpe§i rsrldr, diyebildi. Kaldrracak oldunr.
gocu§un kalkmasrna irukan yoktu. Zavalh
§ocugun kaba etlerini koparmrs qohan
köpekleri. Ne doktora giitünnü§1er ne de bir
yere hahcr vcrmi;ler Hükürnet duyarsa
köpek Ierirr alrornl:r lorku.undan srlrü
sahibi mani olmug.
ilk is olarak gocugu doktol? göndennek
oldu. Sürü sahiple üQ kardesti, ufak y.ollu
beni tehdit etmektende geri kalntaclrlar.
Br-Lrasr kiivdür-. her leve hiikiimet adamrnrn
burnr.rntL sokmasr kcndisi iqin iyi olmaz,
deyiverdiler. 300-500 ko_vunu bu kiipekler
bekler, gözü kör dcgildi ya. Davarlann
yanr ndcn gegnre,el
d i
di1 e kabuh:rr: qocuglr
yüklediler Burada hcr köpek rsrranr doktora
habcr vcrccek olursak biz bu kiiyde
parqa köyü olan Haymana kazasrnrn yalnrz
yasayarrayrz. Onun yarasr 15-20 günde
gcqcr gidcr. iEi gücü brrakrp t3-10 saatlik
yere mi gidece§iz diye iyice Erkrstrklan
slrada: bereket ki rnuhtar anlayrglr bir
yedi köyünde okul vardr. Askere gidenlerin
bazrlan yazrp okurrayr ölrcnrriSlcrdi ama
oda devede kulak bile olamazdr. Sa[lrk
igleri hakk:nda ne tenbih edärsek edelim
adamdr, aqirct lisanryla bir ;eyJcr söylcycrck
onlarrn kcndi bildiklcrindcn sastrklarr
yoktu. ilkokulu olan köyler her bakrmdan
9ok iyi idi. BLr gibi ternbihlerin karar
isj yatrstlrdr. Yoksa dayak yerrek hiqtendi
benim igin.
Odaya gekildi§imiz zaman; doktor sen
kusura kalma , onlarbiraz da sana krzmrqlar.
Her gelen rnemur agalann odasrna gider,
sen benim evinre geldi§in iqin kannlan qiqti.
deftcrlerine de yazdrgrmrz olmuEtu. Alna
Lendirnizi krndrrrnaltan bi)ka bir i)e
yaradr§: yoktu.
Gerqi ben rnuhtanm arna onlar ne isterlerse
ben onu yapar:m. Dediklerinden dr;arr
grkarsam lal aramrzda burada bannarlatl.
Cüzel ama bu yavruya yazrk dcfil rri'1
Köp<I., y<nr il bucrLlllrnrn yrlrsrnr. de1ince:
aman bcy onlarrn mallarr ve köpekleli
rniilr irn. baikcsrlrr gocuLlrn geberrni5
unllrrn urnulun,la rnr.'dernr5t:. O crrlr
köylerin mezarirklarnda hiq Lririnde duvar
yoktu. Saglrk bakanlr§rnrn srkr ernirleri
geregince bunlar rrt etrJfl.rrnrr qe\ rilrnesini
istiyorlardr. Ba!lr huluntiu!urn merkezde
QALINAN MEZAR TA§I
Düu bir rrdirrin yüzünde 5-ö zengrnr
bulr.rnan yüz hancdcn lraylr läzla hir a5iret
köyü olan Balqrkhisar Köyü nd eyiz.
Mezarlrklarr köyün iqerisinde, gocuklar
rnezarlrgrn igerisinde oynarlal her vakitKöyün küqük ve büyük bag hayvanlarr
mezarlaflD üstünden gelip geqerler. Bu gün
Rrza Bakal, türn
gömülen cenazenin rnezarl üq gün sonra
yerle bir olur. NiSan o)arak konulan bir
tastao baska bir 5cy ka]maz orada. Küydc
kimse ölüsünün nerde yattr§rnr bilmezdi.
ilrnitlerini bize baglamrg. galrgrralarmrzda
daima ijncü oJuyordu, Ama semeresiz bir
Bu acrkh manzara her gestigim zalnan
beni Eok üzüyordu. Ne olrLrsa olsun bu
gal:qkan bir doktor olan
Ali
qahgrnaydr bu. Kirnseye söz geqirctrezdik.
Ceza yazmak gibi zccri bir tedbirimiz de
olamazil. Qünkü uruhtarlar köylüyle bir
olup bizler yapayalnrz iq görerrezdik. I l8
köyiin mezallrgl n n etrafrna
r
cluvar
gektinnek iJk iEim i-rlacak diye i;c bagladrm.
Köyün ileri gelenleriyle anlaquradan bu igin
altrndan srkmakda mürrkün degildi. Köyün
Srneb0n 3,
payiz I 997
63
drq tarafinda villa gibi bir evi bulunan ve
istanbul'a tahsil gömrüg Nuri Bey ismindeki
zatrn evinde misafir kaldrrr. O da acr acr
dert yandr, mevsim de ilkbahardr. Onun
er irrde 5eh ir ve Lrs.rb;rlllda ne r rrlsrr hepsirri
karrsrnrn birisi o zaman ancak 20-25
yaglanndaydr. Bunlan da yine aynr köylüler
anlatmlstr.
Kendi qrkrrr rgin lrmsenin gözünün
aqrlmasrnr istemiyor, CaIl']i baklmstz, toz
bulmak mümkündü. Kendisiylc anla;trk,
her eve üser bescr aruba las gelirlmeyi
topraktan iqinc girilecek gibi degildi. O
kararlaqtrrdrk. Yalnrz adarn bana sart kostu,
adan'rlan tarikatrna kaydettirnri5. hepsine
en azrndan burada bir hafta kalman':r
istiyordu. Bu teklifi kabul ettim. qünkü
sakal buaktlrmrsh. Okunmasr lazrm olan
qeylerin Arapqa olmasrnr her firsatta telkin
benim iqin aranrpta bulunmaz bir firsattr bu.
Her eve on amba tag getinneyi köylüyede
ctti!ini ölrenrri;timHahrr sayrlr büyüklükte olan bu köyde
kabul etlirdik. Hemen iqe baslamrstrk.
okul da yoktu. Baqr a§nyan, kamr burkulan,
Yüzelli haneye yakrn köy ar gibi
midesi bozulan, romatizmasl olan Arap
gahqryordu. Köylünün birisi kap: kadar
büyüklükte bir tas getinnisti. Kaprnrn bir
tarafina o taqrn yerle;tirilrnesini istedirn.
hocay,a ba9 vurup muska ahyordu- Bir gün
Nuri Bey illa krralrm diye tutturdu.
götünnediklerini sordugumda:
Arap hocaya okuttuk, ondan bir fayda
gönredik ki, doktor ne yapacakmrq ona,
Krrmazsak bLr tasr qalarlar buradan,
diyordu. Bende krnln-ramasrnda rsrar cdince
pekiyi demekle yetiodi. Mezarl r k tao
Eahnacak taga bir türlü aklm yatmryordu.
Benim dedi§irn oldu büyük taqr kaprnrn
kenanna diktik.
civarda hayli 9öhret sahibiydi. Geng
Yenicik Köyüne u§radrm. Qocu§un birisi
qiqek q rkarmrstr, niqin
doktora
diye hastanln babasr grkrgrrcasrna cevap
vennigti.
C)kul giru.reyen yere ne doktor, ne de
sa§lrk rremurlarrnrn hiq bir
gey
yapamayacaklarrnr anlamrstrm, Sümer ve
Aradan ü9 diirt ay gegn.riEti, aynr köye
yolum uEmdr. Dogruca mezadrga giderek
elimle diktirdilim kapr kadar taqrn yerinde
yeller esn.rig, yerine bir kag moloz ta§
konnuq oldu§unu gör'dürr, Nuri Beyle ev
ev dolaqrp tagrn kirn tarafindan q'ahndrlrnr
bulduk. Birisinirr ekin kuyusunun üzerinde
kapak yaprlmrq oldu§unu gördük.
Köyünde hayata giizlerini yuman Nuri
Bey rn belkide rne/annrn relede oldugunu
bilen yoktur ;imdi. Bu ta5 grJma hilayesinl
köyün irnarrrna taiz olarsk günah oldugunu
Elamlarrn batrl inanrElarr bu köylerde
devam ediyordu.
Bu köyler bir vadinin yüzüne srralanrnrq,
isin.rleri de zaten öz köyleriydi. Her köyde
üs bes a§a vardr. Köylüler EahErr onlar da
rahat rahat yagryorlardr. B azr lannln
gocuklarr Avrupada tahsildeydi. Kendi
yerlerini tutacak prensler yetigtiriyorlardr.
Kcndi grkarlarrnrn drqrnda hig bir qeyle
ilgilendikleri yoktu. Köye okul girecek diye
adeta korkuyorlardr.
Krqtan köylüleri borglandrrp, ilkbaharrn
söylemesini rica edecektik. Yan:rnrza
ellerinde bulunan koyunlanrtn yünlerini
qrkrnarlr. yukrn kdylertlcn Baltalin Kriviinc
alrp, qoraplrk yün bile kalmryordu
gitti.Eini söyletti. Sonradan ö!,rendik ki
köylülerin elinde. l{arman zamanr grkan
me§erse hig bir devlet memurunun yanlna
nrahsüllerini ambarlanna koymadan har-
IIer devlet rnclnuru onun
rran yerinden borqlanna karqrhk ahnryordu-
Erkurazrnrq.
nazarnda yalnrz adr müsJümanmr5, o kadar
Cr.rmhuriyet devrinde bir gün olsun bagrna
5apka giymeyen bu hocavr bir nralil,e
tahsildarr inkrlap aleyhtan diye sikayelte
bulunclu§undan, oda sorgu sual karqrsrncla
kalmrq olan bu zat Arap hoca adryla da
maruftu. Kendisini yetistlris ki5i olarak
göstcriyordu. iki kansr olan u0'lik adamrn
64
mllebfn
3,
pay z 1997
Fiat Talcn iorulmaz 3gaya. ne nünasip
görürse o oluyordu.
Bütün bir sene beklediEi mahsül de bu
Sekilde do§ruca aganrn atnbartna
dökülüyordu. Ellerinde kalan mahsül
vemeklik de!il tohumluqa bile yetmiyordu.
Alanrn ambarlarr silolar gibi tlkhm-trklrm
dolmuq, dcvamlr nrüsteri lerini orada
bekliyor ister isternez aganln kaplsr tekrar
qalnacak, fiat hig tle mühimscnrriyor, Harrnan rerrnJc 1tsc5e alrnrn onbc;e gerisi
gcriye veriliyordr.r) gelde kalkrndrrbu köyü
bakalrrnl
Köye gelen dcvlct rnelnur'lartnln Aganln
tesirinde kal rnasr onlarrn cüretlerini
Gaziantcp c ivarlarrndan ge ldikle rini
RiE van lr aqiretinden Bumsuz beyin
öncü1iigünde oraya yerleEtiklerini, onlarrda
büsbütün arttrnyordu. Fakir derdini
§evket Üaqa adrnda hir zat simdiki
kiiylcrine iskän ettigini, Dumsuz beyin
urezarrnr da halen camilerinin yanlnda
muh afaza ctliklerini söyliyerek onun
rrezarrnr bile göstermisti. insaDlan aydrn
tltnlctcrnryor. Drnlelcn rnernul olursa rga
ne yaplp yaplp onu otadan uzakla:ittnla
inrkanr buluy,rrdu. \y'crnleketine l:iztnet igin
olan bu köyde okuyup yazrnayun tek kiqi
yoktu. Basitle olsa Cumuhuriyetle yasrt bir
de ilkokullan vadr. Köyün gansr olsa gcrck,
yüre§i garpan idealistler de böylece
cncrjik, gahgkan Erzurumlu Celäl bey
sindiriJiyordu. F'akir düz yolda ga5trmtq
adtnda bir de ögretrnenleri vardr. Köylülerle
a§a)ar arabalarrnt da§lardan aqrrrp
kaynaqmrq, dedikodudan uzak,
gidiyordu.
hikayeler, tarih, tarih
milli
konul arr
kahramanlrklar, her frrsatta köylüye
BUMSUZ KÖYÜ
O civar köyleri iqinde Bur.nsuz köyü
n]üstesna bir mcvki taqrmaktadrr. Yüz hane-
den fazla lrayli kabank nüfusu bulunan bu
köyc, gclen her yabancr kendisini eviude
hiseder. Srcak bir kar;rlanma görür. En Eok
güler yüzlü insanlart orada görmck
mümkündür. Her evin ayr: urisafir odast
bulunur. konuk seven insanlardrr Orada
dögü§, kavga, hatrr ytkrna hjqte ho§
karqrlannraz. Küft töreleri burada oldu§u
gibi muhafaza ediltrekte. Faizlc para allp
vcrmek ayrp ve günahtlr. Yardlm
yaprlacaksa korn;uluk hatrrt igin yaptltr.
Aralannda para ahp vemeler herhangi bir
senede dayanmaz. Gösteristen kaslnlllr.
Onlal igin nliihim olan verilen söz senet
yerine gegcrdi.
Bu köyün birde tarih kütüphanesi vardt.
45 50 yaElannda bulunan, 190 kadar boyu
bulunan, ding krr sagh herhaliyle itimat
telkin eden bu zat o köyün ycrlisi Halit
beyden bagkasr de[i]di. Bu Kütüphane köye
yolu u§ruyan Halit beyi
görmeden
yapamazdl.
anlahlu, köylüye iyiden iyiye nü1'uz edilmil;,
hamur gibi istedi§i gibi onlart yo§unrasrnr
bihri;ti. Nc yazrkki genq yaqrnda velimli
bir' §a§da zatureden hayata giizlcrini
yumdu.Yeri nur olsun. Köyü kurtaracak
Celäller lazun bize...
Beraberce bir gün Sincnlr köyüne
grtrnritik Celäl beyle. Brzi götüren
vasltalanmlzda Bumsuz köyündcn tedarik
ettigirniz iki esekti. O kahraman hayvanlar
bizi rahatqa götürmü§lerdi oraya. Diz
Sinanl köyüne yaklastrg!mrz zaman ugultu
gibi aglayanlarr gördürn. Kalabal rgtn
yanrna vardrfrmrzda genq bir adamrn
öldügünü ö§rendik. Yrkarnak igin drgarr
grkannrqlardr. Ak-raba ye hlslmlau saqlannr
yoluyordu. Hoca hir yuntlan cenazeli
yrkryor, di[er yandan da sevap olsun diye
herkes bir tas su ölünün üstüne atryordu.
Köy inamr da bir Karadenizliydi,
sordu§umuzda buranln adeti böyledir.
Helkes sevap alnrak iqin cenazenrn üzcrinc
su llar. Brz alryl rL afl rk bun lan ho5 gönrteye
demigti. Daha l'azla kahnadan oradan
ayrrld:k, Bumsuz köyüne cefakär
merkeplelimizle dündük-
L)rn r< dirrlel trrihinden tutundu insan
ogrrllrlrna ait hülün safahallarL siyrsi
tarihlcrc Yannca zauranrnda srkmadan ve
srkrlmadan ne güzel anlattrdt. Hemde ralrat
- rahat... Kendi kii),üne ait bilgisi de taurdt.
160 -t70 ylt kadar evvel Zile civarrnclan
gelip oraya yerle5rniglcr, Zileye de kendi
köylerini kurmadan l5 - 16 yrl evvel
Det,an edecek....
Orta Anadolu Kurtleri
"Kimlik ve Aidiyet" uzerine krsa bir deneme
HAcr ERooöAN
-f]
irrrlik kavramr ve oluqumu
lai
..,.8,
bir ka§rt yaratarak ,,Öteki"ne
göre kimli§i tanrmlama.
Bcn bu dcncmcmdc N.Vergin'nin
oluEumu üzcrinc yolunlasmanln
yagandr§r yrllar olmuEtur. Bu
toplumsa) süLrckliliiinin bir ug sjmgesi
olarak tanrmladrgr kimlik kavramrnda,
sürcklilik anlayrgrnrn kendi tanrmunm
genel gerEevesini olugturacak bigimde
yo§unlagmanrn en önemli ve belkide en
temel faktörü ise kuqkusuz, büyük bir
kullanrp, intcrdrsipliner kimlik
anlayrErnrnda gercklili!i üzcrindc
ivrne kazanmrq olan Kürt Ulusal
durarak kimlik tanrmrnr gcl jstirmcyc
Kr.utuluE Mücadelesi omugtur,
gaLgacagrm.
Tarjhi, kü1türü, sosyo-ekonomik
konumu ile üzerinde azda olsa
Sosyal bilimlerde kirnlik kavramr cn
gcnclde, indirgemeci olmayan yaklaSrnlar
sosyolojik- toplum bilimsel arastrnna
gergevesinde. sosya) olgu)ann üst scviycdc
,,,,"'
:iI*-§eyler yazrldr ve söylendi.
Özelikle Kürtler aqrsrnda 80'li yr)laq
kimlik kavramrnrn aqrklanmasr vc
incelemeler yaprlmrE Kürdistan
Kürtlerinin; kin.rlik sorunlarr belli bir
düzeyde dc oisa incelenme ola»agr
bulmug ve sürekli oluEan özgün Kürt
bilin.r kummlarr tarafindan dahada
dcrinlenme sine incelenme ye devam
edilmcktedil'. Ancak konumuz olan Ofta
Anadolu Kürtleri ise bugilne kadar'
böyle bir arastlrma vc incelemcden
yoksun kalmrglar drr. Birnebün
dergisinin grkrslyla aftrk hu alanda da
qekilde
p iskoloj ik
kavramlarla
desteklenerek ya da baE kurularak
agrklanmasma dayanr Kirnlikler sabil vc
de§igmez de§il, sürekli de§iqim igindc
sosyal
olan kavmmsal oluqum)ardrr
Kimlikler gogulcu ve dcliEkcn-dir,
onlarr incelemek igin tck bir yöntem
yoktur. Kimlik ga)rEma larr, ancak
interdisipliner bir a)an dahilindc (sosyoloji
cüzi de o)sa bazr gahqmalann bag)andr§r
ve sosya) piskoloji, tarih vc sosyoloji,
ckonomi vcsosyoloji, kültürve sosyoloji,
dilve sosyoloji gibi) agrklanabilir. Kimlik
rc bu galr5ma)ann sürccegi izlcnimi
do§du bcndc. Umarrm bu nedcnlcdc
Orta Anadolu Kürtlcrinin, baEta kimlik
r;ahgmalan ampink realite ile tarih süresi
arasrnda iliqki kurabilmelidir; böyle bir
iliqki ayl zamanda kirnlilin, de§iqme vc
sorunu olmak üzer:e. tüm toplumsal
sorunlannrn derinlennlesine irdelennresi ga)rqmalan dürtülenir.
sürekliliEi ile aqrk)anmasrdrr.
Kimlik qalr qmalarr, bireyler ve
kültürlcr arasrnda kurulan diyaloglar
Kimlik nedir'?
Kimlik kavramr tanun iki yönlü ele
ahnabilir. Biri sosl,al bilimlerde yöntemc iliqkin bir tan rn lama. bir digcri isc.
gcrgcvcsinde, etkilt:sim bigirnlerini
ortaya grkarabilmelidir. Bu Eckliyle
kimlik qahqmalan, sosyal bilimlerde
cari olan rclativizim ilkesinin yeniden
yorumlanmasrnr gündcme eetirmek
tedir. Relativizim ilkesinin zaman ve
r
siyasi vc ckonomik gücü tcmsil edecek
66
mn€bim 3,
payiz 1997
mekana göre tanrmlayrcr ve ayrrd edici
özelliklerin bütünleserek benlige
özclli§inc karqrn, ilctiEim vc etkilcqim
ycrlcAmesiyle olugur
relativizim ilkesinin özelliklerini
Hatta Helinger gibi Analütik
deligime ugratmaktadrr. iletigim ve
Psikologlar ise kimli§in olugmasrnda
crkilcAim boyutlanmn dahil cdilmcsiylc,
farkh colrafyalarda ortaya grkan olay
ailc vc dar gcvrcnin kuqaklarla aktarrlan
ve olgular, mekana iligkin srnrrlan
ortadan kaldrrmakta, özclliklc de
tarihten gclen paylagrlmrg kimliklcrin
vurgulamakta ve gocu§un ana karrnrda
ikcn kimlik olu;umuna baEladrgrnr öne
sürmektedir. Kimlik duygusu isc bu
yorumlanmasrna yol agn.raktadrr, tsugün
bütünlegmenin yagannasr ve buna ba§h
Orta Anadolu Kürtlerinin, Kürdistandaki Kürtlerle birlikte kendi ortak
kimliklerini yorumlamannr, yani Kürt
kimliklcrini öne qlkararak ortak
yanlarrnr vurgulamalarmr buna ömck
olarak gösterebiliriz.
güven duygusudur. Kirnlik dugusu
saglam bir bireyin ben neyim, kimim
sorularr karqrsrnda duraksamadan
Kimlik nasll olusur?
Kirnlik Erikson'a göre özdeqimlerin
bittili yerde ba;lar. (locuk geliqirken
geqitli özdeqimler kurar.
Yani
gevresindeki yetigkin insanlarr dar
anlamryla da ana babayr model alrr,
onlarrn davranrSlar;lr taklit eder. iqine
sindirerek kendi özellikleri haline
getirir. Qocukluktaki bu özdeqimlerin
birbiriyle büttinlegtirilmesi ve genglik
dönemindeki arkadag gruplarrnrn
degerlerinin alrnmasryla kimlik olugur
Örnesin Orta Anadolulu bir Kürt
qocugu anne ve babasrndan kendi örf
vc ananclcrini ahyor, onlardan kendiana
dilini konugmayr ögreniyor ve daha
sonralanda ölrcncilik dönemlerinde de
kendisinc bu yönlü yakrn olam kiqiyi
arkadaE veya gevre olarak scgiyor.
iiniversitelerde Orta Anadolulu Kürt
gcnqlcrinin Kürdistanh ö§rencileri
kendilcrinc qevrc olarak seqme)eri ve
hatta Kürdistani öryütlcnmclcr iginc ycr
almalarrnr bu Eekillenen özdeqimlerle
aqrklayabiliriz.
Yani kin.rlik tümüylc Aocuklukta ailc
ve gevredeki kiqilerden kazantlan
subjektiv kültürcl normlarrn etkisni
verecegi cevabl muhakak vardrr- Bunun
rahat lrk la yap:labilmcsi iqin ki:inin
kendi bireysel benli!inc ycrlcqmig olan
sürekli ve aynrhk dugusuna gereksinim
vardrr.
Kimlik duygusu
oluqmamrg
kimselerin yagamla ilgili segimleri
amaglarr sa§hksrz seyredecektir.
Sonugta ortaya grkan durum ise kimlik
karmagasr ve kigilik buhranr olacaktrr
Kirnlik krizi denilen durum ise aynrhk
ve tarihsel süreklilik dugusunun yitinri,
toplurn tarafindan kiEiden beklenilen
rölü ka bü llenememe veya yerine
getirerneme durumudur. Bunun sonucu
ise sosyal yalrtrm ve geriye qekihne,
aqrrrlrklar, isyankarhk veya her5eyi
reddetme gibi tutumlardrr.
Diyatektik eleqtirel
psi ko I ij ide
sistcmatik ailc qözürnlemesi yaprla-rak
psikolojik terapi yapllmaktadrr. Yani
aile ve bircyin kcndisi gözüm lcnmcdc
terapide baEanh olma gansr yok denecek
kadar az olarak gösterilmektedir. Burda
örnek olarak, genelde avrupada ve
özcldc isc Almanyada
ya sayan
gögmenlerin ikinci ve üqüncü kuqak
gocuklannda qiddete ve u).ustumcuya
yönclmcnin ncdcnleri arastlrlllrken
dahi, kimlik bunahmrndan yo la
grkrlarak tedavi yönten.rleri
mn:*rül 3,
payi? 1997
67
aranrnaktadlr. Aqalrdaki qekille bunu
daha da basrtlc5tilmek istiyorum:
'[ez
Antilcz
(karqr isyan)
(quandaki dumm)
Ben o degil, buyum
sürek)r Eiddet.
kollektif tarihi Süreg iginde oluqmuq
külttirel kimliktir.
Kültürel kimlikte, tarihi süreg iginde
sürekli sosyal kimlikteki galkalanmalarla de!iEiklik arz eder. Ama bu hig
bir zaman köktcn bir degiqikligi
bcrrbcrindc gct irme z. Örncgin: iq
Anadoln Kürtlerinin 1938-40 yrllarr
Sentez
(ikisinin onak sonucu)
Tcz vc antitczde ortak nüvelcrde
anlaqma. Scn o olabilirsin.
Tckrar ycnidcn tcz olup, antitcz yaratma
arasrndaki toplurnsal-sosyal, kültürel
kirnlikleri ile günümüzdc hem gcligcn
kapitalizmin vc hcm de toplumsal
cntcllcktücl düzeyin (yani e§itim, sahip
olunan üretim gügleri ve araqlafl ile)
.Bu yukar:daki verilerden hareketle
Ortaanadolu Kürt genqlerinin gerillaya
verdi!i sosyal-kültürel kimlikle
katrlrmlnrda Eok basit bir qekilde
aqrklayabililiz. Onlardaki geliqen Kürl
kimli§i özünde bir diyalektik tarihsel
deliqim gegirdikleri görülecektir Ancak
bu de§i9im; bir yandan pop dinleyen bu
toplumun gengleri diler yandan kendi
ana dillerinde girok ve krlam dinlerken
sürecin ig deviniminden kayraklarulaktadrr. Bu iq devinim (qatrgma)'in en u9
belirtisi ise, tüm sistem igi kurallan
gilneyerek gerillaya katrlmaktrr, Bunu
dahada aqmak mürnkündür. Ancak
bunLrn birde ..Vatan" kimli!i oldugunLr
söylemek gügtür. Kendisini Kürt kabul
etmek, yada Kürt toplumuna ait
oklu§unu (Aidiyetlik) idrla etmek
herzaman o Vatana da ait oldugu
anlamrna gehnez. Bence bu bilincinde
bizim gibi ezileir lralklarda geligtirilmesi
gerekir'. Qünkü vatan bilinci yada vatan
kimli§i oturmamrq halklarda, kölelikten
kurtulmanrn pck qansl yoktur. Läkin
dünyada böyle bir ömekte yoktur.
Sosyal kimlik, Tarihsel Kültürel
kimlik ve Bireysel (individuel) kimlik:
Bcn burda yukarrdaki baEh§r alt
baghklara bölmcktensc bcraber almayr
doIrLr buldurn. \'ünkLi benim iqrn
vrrkrrrdaki hr5)rL )arrn türnü iq igc
gcr;rnckte vc birbjrlerjni tamamla
maktadrrlar. Kimlikhaklundayuka-rrda
krsaca bazr tespitlerirniz oldu. Ancak
bircyscl kinrlik ilc toplum ölqckli. yeni
grup kimli§ini ayrrirr) en lcmel olgu ise
68 ffirffn
3, pay*
1997
kargrlaqtrrdrlrrnrzda 9ok yo§un bir
de zevk almaktadrrlar. Bunun farklr
tarihsel-sosyal-psikoloj ik olgularla
agrklanabilirli§i mümkündür. Burada
bireysel benlik ön plana grkar. Benlik
kavramr gahsi ve sosyal kimlik olmak
üzere iki alt bölümü kapsar.
Sosf,al
Kiln, akadcmikcr,
psikolog vs.
Sahsi (individuel)
mcmu!
aEa gocuEu
onun dostu, scvcccn vs-
Yalanan ortamdan gclcn uyaran
dürtülerin özelliklerinc görc bcnlik
kavramrnrn lukarrda tcspit ctti§imiz bu
farkh bölümlcri ön plana grkar,Bu ön
plana qrkma, algrlayrcrnrn özellikleri ile
ortam arasrndaki etkilegir.n sonucu
meydana gelir ve orlaya bir benlik imalr
(self-image) grkanrr Bu imaj davrantqt
kontrol etmeye baElar
Burda 68 kuqagr ilc geli5cn.70 kLr;agr
ilc oturan Kürt olma bilinci salt ,.benlik
irnajr" ger'gcvcsinde olurken- günümü,,de intbrmasyon ve i)etiqimdc katedilcn
yolun düzeyi ilc farkh bir gekil arz
ctmcktcdir. ilk baglarda üniversiteli
ö§renciler arasrnda gelisen ve taftrsllan
bcn kimim? kavramr 84'lü yrllardan
itibaren de§igik halk katmanlarrna da
yayrlmaya baEladr. Özellikle dc ülkede
süren kirlr srr l5rn deri:rlemesirre
geligerek salt askeri kurumlarr delil,
aksinc tüm sosyal vc siyasai kurumlarr
ve böylcoede kenclilerini ctkilemcsi ki,
bununda bu geliqen cntbrmasyonileti;irn araglarryla anrnda dünyaya ve
kcndi odalarrna kadar yayr Imasr
"bcnlik"in oluEmasrnda büyük bir h:z
kazanmaktadrr. Ancak burda "kimlik vc
benlik" kavramlarrnrn in sanlard a
oluqmasl sürecinde,,vatan" kavramrnrn
bir bilmece olarak öne grktrgr
görülmektedir.
J. Jurncr, 1982'de benlik kavramr
üzcrindeki galrqmasrnda;
Ben
lik
kavramrnrn iki alt bölümünden biri qahsi
k imlik tir llndir iduel ldcntiter ). KiSin in
psikolojik özellikleri, bedensel ve
zihinsel kapasite ve özellikleri gibi özel
vasrflanna i5aret eder. Sosyal kimlik ise
kiEinin resmi veya resmi olmayan geqitli
gruplardaki üyeliklerine isaret eder
(cinsiycti, dini, milliyeti, meslegi,
politik görüqü gibi.)"
§ahsrn bu grup)ardaki üyelikleri ile
sosyal olarak özdeqleqmesi (sozial
identifikation) vc bu özde5)eqmelerin
toplamr bizc o gahsrn sosyal kimli§ini
verir. Sosyal özdcqlcqmc bcn )ik
kavrarnlarrnrn yönlcri olarak bcnim
senmiq, sosyal olarak önernli kategorizasiyonlardr! Cinsiyet, r.r'reslek, mevki
gibi sosyal kategor izasiyonlar da
üycliklcri bulunan bir gahsrn bu
gruplardaki üyclikleri ile özdeqleqmeleri
vardrr. §ahrs sosyal kimlilinr tarif
edcrken bu sosyal özde; legrnclcrin
hepsini birJikte kullanrrKültilrcl kimliktc isc 5rukarrde tespit
ettigimiz gibi daha uygun bir tarihscl
kavrayrqr vardrr. Burda, bu alanda
qalrqmalan olan Stuart Hall vc l.
Habcrmas'rn larkh yollarla kültürel
kimlik üzerinde gahqtrklarr, ama her
ikisininde ortak tespitlerinin Kür1ler ve
özellikle de Orta Anadolu Kürtlcrinc
uygunluk arz ettigi görülmektedir
Stuart Ha11: t<tiltürel kimlik bu
ikinci anlamrnda bir olma sor unu
oldu[u kadar bir oluqma somnudur dzr.
Geqmiqe ait oldugu kadal gcleccpc de
aittir O zaten val olan, yeq zaman. tarih
vc kültür dcliqtircn bir geydir. Kültürel
kimlikler bir ycrlcrdcn gclirlcr, tarihleri
vardrr, Ancak larihscl olan hcr qrcy gibi
onlar da sürckli dönüqümc ufrarlar.
Mutlak bir gegmigte ebecli olarak sabit
kalan bir gey olmaktan uzakhrlar, tarihin
sürekli oyununa, kültüre ve iktidara
tabidirler. Bulunmayr bekleyen bir
gegn.riqin keEtine ba§h, bulundu§uncla
kendimize iliqkin yaklaqrn.rrrr- rzr
sonsuza dek saklayacak bir qcy
olmaktan uzak bulunan kimlikler.
verdiIimiz
isimlerdir ve bizi gegmiEin hikayeleri
iginde yeniden konumlandrnr lar."
Yukarrda belirledi!imiz gibi sürckli
aldr§rmrz de!igik konumlara
de§i9im iqindc olan kirnlik. yacla
kültilrel kimlik, bazr diler unsurlara
göre önemlerini kaybedcrlerde. Ancak
bu bir
yabancr Iaqrradan ziyade,
kimli§in de§i gkenli§i sonucundadu.
Kültürel kimliklerin aqrk olmadr§r ve
cski bir ulus da olrnasa, helirli bir toprak
pargasrnda yasaylp ortak bir kültürü
paylaEan insanlartn do[al clilimlcri
vardrr. Burda. OfiaAnadolu Kürtlcrindc
geli5en Kürl olma ve bunuda ncye :nal
olursa oJsun sahiplenme, qu anda geliqcn
r.:rtak bir cgilinrdir. Diger'yrrrd.rrr
i'r
Birnebün dergisi isc oluqan bu ortak
e§ilimin sonucu olarak yayrna baEladr.
Kirnli jlin tarihjnde bazr evrelerin
birbirinden ötekinc basitcc mantrkh.
hfuffn
3,
payiz 1997
69
tekdüze bir sürcklilikle aktrgrna veya
üretilen kütürel kimlilin hcp aynr
Eey)eri ifadc cttiginc, yada belirli bir
halkrn veya ulusun gözülmüq bir
kimlikle övünece§ine inanmak yanhqtrr
Ig Anadolu Kürt toplumu Anavatan-
rndan kopup gcldiginde ne Kürt
kavramrndan yola glklyordu ve ncde
bunun iqin feda edecek bir qeyi vardr.
Onlar igin o dönem agirctlcri,
yasatrlmasl gereken aEirct sistcmi ki
huda a5irct huk uku. siyascti. ckonomisi
ve kültürü gibi tüm alanlan kapsryordu.
Bunu kaybctmcmck igintle verilecek
canlarr vardr. Osmanh ile qeligkileri
burada baqhyordu. Günümüzde yagh
kuEa§rn Türkge bilmemelerine kar'9rn
(Ki kadurlarrn konur.nu yine bir farkhhk
arz etmektedir) Ulusal KurtuIug
Müoatlelesine genglerden daha az
yakIa5malarr yukalrdaki aqiret
olgusundan hareketle kendilerinde
oluqmuq benlikten kaynaklann.raktadrr.
Yine burda yaphgrmlz tespitle gunu
söylemek istiyoruz: Kültürel kimlik
uygun deneyirnler, iliEkiler, mcvcut
scmboller ve fikirler do!rr.rltusunda
sürekli yaprlanmakta ve yeniden
yaprlmaktadrr. Bir kültürel kirnlilin
tanrmlanmasrnda kulIanrlan sembol ve
fikirlerin kendini tekrar etmesi bunlann
anlarnlalrnrn her zrrnan aynr olrcagrnr
veya yeni pratiklerin
igi n de
degiqmeyeceklerin i i1äde etmez. Ancak,
tarihsel, kültürel kimlik kavramrnr
söylemek vc onaylamak yetmez.
,,Kimlik' kavramrnrn kcndisi onun tek
bir gcncl yorurnunLln oldugunu
dü5iind ürebilir. lster dcgiqmez hir öz
olarak algrlansrn, ister tarihscl bir yapr,
kimilcri biraz objcktiv payll neyin on:r
ait oln.radr§rnr herhangi bir bigimde
belirleyebilir. Özünde belirli bir halkrn
toplumsal deneyimi ve
70
mnebün 3,
payiz 1997
kü
ltürcl
biqimlerinin mtlazzam karmaErkhlr vc
gcqitlilifii, toplum tarahndan kcndi
kimligine özgü oldulu düqünülen
qevlerin tärkhlagmasrna yol aqar.
Burda Richard Johlson'a görc. kimligin
tr.:plumsal ifadesi ve bir ülke yada
bölgedeki yagam tarzlannrn rn:uazzam
geqitlili§i kimlik akrmrnrn iki anrdrr. Ve
bunlar hem birbirlcrindcn farkhdrr, hcm
dc birbirlcrini beslerler, Bu görüqlerir.ri
aqalrdaki gekille de besler.nckte dir
Johnson,
Toplumsal yommlar
i
kültürel ür'etim
okumalar
yasam tarzr
Ben Otta Anadolu Kürtlcrindc gcliEen
kütürel-etnik kimli§in (ki bu fatklt
senboller, oyunlar, dil vs. stirckli
be.slenmektcdir./ 8.1' c gcli qen,
Kürdistan daki Ulusal Kurtuluq
Mücadelesiyle birliktc yukarrya dogm
hrzla bir Ilrmanl§a gcAtigi tcspitini
yaparkcn, ilctigimin de etkisiyle Eu
andaki sürcgtc, hrzla q:eqitlenen bir
kültür, yasam (Orta Anadolu Kürtleri)
tarzryla kar;r kargryadrrlar. Bu da
karmagrk bir toplum yaratmaktadrr. Bu
karn.ragrk toplumsal yaprdan nctlcqip
ortaya grkamal,anda ,,v atan"
kavramrdrr.
Bilindigi gibr tsirnebün nun birinci
\syrsrrdil dr ()na.Anedolu K ün lcrinin
katälannda, bil inqlcrindc nctlcqmeyen
ülke kavramr. Kürt kimliki rni? Yada
ü1kc mi? Diye surular tespit etrnigrim.
§u errdaki sorunda odur. Ancak bireyscl
kimlik, toplumsal kimlik, kültürel
tarihscl kimlik qözülcmeden,,Vatankimlik" arasrndaki ikilemi gözmck
farkrnda olmahdrrlar. Qünkü kendilerinin drqlandr§r, emperyalizmin hrzla
böldügü dünlada yol alrnrk. özgürcc
bence olanaksrzdrr.
yaqamak yalnrzca zor de§il, aynr
zamanda belirsizlikdc igcrmcktcdir.
Qevremiz; tümden mutlakgr, tarihsici
Yalnrz tüm bunlann yanrnda; kültürei
kimli§in söylcme dayalr
oluEn.ra
sürecinin, e§cl toplun.rdaki gcrgck
gcqitliliIi vc uzlaqmastzhklan gizlemcyc yöncliksc idcolojiklegir ve red
edilmelidir. Bunun sonucu isc uzun
hczcyanlarla kuEatrlmtgtrr.
vadede rrkgrhk ve fagizirndir.
Ancak hizim gibi ana dillerinden
tutunda tüm her qeyleri ellerinden
l. R .H. Tunrer, Anrcrican Sosyologi
ahnmrg, yasaklanmrq, ezilen, sömürülen
halklar tarahndan gelistirilen ve hatta
sembollerle, söylcmlcrle abarttlan
kültürel kimlik, egcmcn basktya kargt
bir dLreniq uracr rei)ünü oynayaca!,r igin
ideolojik ve garprk olarak dc§crlen-
J.
Habermas,
t
2.Habermas. J. StruklurwandcI dcr Offcn(lichkeit.
nter.u(hun!(o ru eLer .1.HaLr,'rnra'. J. KalcPoric
dcr burgerlichen Ces€tlschafi.
Theroic und Praxis- Soszi.rlphilosophische
Studien.
4. Slual1 He]1, G.scllschail
5. I lellinger, Syslanlalischc Familicn und
\trhallens Thrapie
o.
dirilcmez.
iki
btutkl!
Yararlaü1lan kavnäklad4!
Hdn,lvgo§.lr K lrl d.r
l\leiosIrl'än)
Almanya'nrn
birleqmesinden sonra geli;tirilcn bu tür
kültürel-kimlik kavramrnrn sonuqlart
olarak burda yaqa.van yabanctlara kargt
geliqtirilen rrkgr-qoven harekctlcri ömck
göstererek sert elegtirirkcn, dilcr
yandan ise Krirdistrn gibi sömürgc
ülkclerdeki kültürel kimli§i örncklcr
vcrcrck, özgürlüpe gidecek yolda bir
dircniq aracr olarak görn.rektedir.
Sonug olarak, Orta Anadolu
Kürtlerindc tarihsel olarak sürekli
de§igim vc qatrsma iginde oluqmug bir
Kürt-kültürel, sosyai kimlifii ortaya
grkmrgtrr. Bunun dc!iqik olgular sonucu
oluEtuluda bir gcrqckliktir'. Ancak bu
kirnli§in tün.r Orla Anadolu Kürtlerjnde
tam yerleitigini söylen.rek gü9tür. Bu
nedcnlc Kürdistan'daki Ulusal Kurtulu;
Mücaclclcsinin olu;an Kürt kimli§ittde
esasr te Ekil etti§i, Mcd TV ve diler
günlük, haftahk Kürt basrnrnrn ise esas
olanr bcslcdi§i gözlemir.ni aktarabilinm.
Ancak, Habcrmas'rn da dcdi[i gibi,
bizim gibi halklar kirnlik sorunlannrn
Yar Zalimö
Pez mexel bü
li bin
dar€
Rinda min li Anbare
Li vi derdi lune qare
Oy 1€ yar€ yar6 yare
Yar mir)a te zalim nabin
Llaran bari 1i ser holan
Ket govende bi gi halan
Kilamek bi egq naland
Oy 1€ yar6 1,ar€ yar€
Yar mina te zalirn nabin
Ev delav rvek evin e
Qiyay€ NürhaqE bir tine
Tirsa 5ivalran 5evin e
Oy 1ö yar6 yar€ yar6
Yar rnina ts zaiim nabin
Tebax 96. Pade.bom.
SAI,MAN Ux-LIJ(]AY
bfur:ffm 3,
payi? 1 997
giin vr ToPLUMSRI erxilrRi
H. K,rr.avcr
iiri taril' etmek. gerqevelendiirnek
§iir y:rzrlrlrl tLlrküdrir
(^zorJur.
rer§egll1. 1,,/B.trlUl Il bllrn(yen
Jrt\ rtrJll. l)ust vc lrJ::xi hir diinyantn
"i"'.'..
'
L
düqürülmcmelidir. Kendi toplurnsal
gergekliginr ve rnsanlrgrn crrrmini iyi
gözlcrnJiyebilmelidir §iil topluirrun derdinj
daviurnr, dii gilnü, düqüncesini sürekli yansrtr.
tolumun özlemarnaslannr, toplu-
bekliyen tehlikeleri
grJayabildipi ö19üde
getilrneli, uyancr
Birgok qairirriz- özellikle de Ehmed6
bu toplurnsal görei
Eiirle yerine
getimiqtir
§airacrlan hala, unruturnuda. korkr
cesarete dilnüstür-
bilen kigidir.
güzele, do[ru-
yar-atrlma gabasrdrr. §iirin toplurnsal etkileri
özgürlüge baglanmasanatrvla katk rda
bulunur, hrrslaln. kinlerin, savaqlann aqrLlasrnl tesvik eder, §iifini
§iir gczcgenimizde kader
insani de§erlerle dokur §iir1e yüreklerin
küqümsenemez.
kavgalarrna, hak arama mücadelelerine,
de!igim qabalarrna devrimci dcgi;imJere,
rumul- nLlr. r rirck vc cun r emrekre. her'; üre§e
güneq r5r§r gibi ulaqmaktadrr. §iirin öpmeciili
gimredigigönül yoktrLr, Dünyamrzda lrer
insan ;iirin etkisi altrndadrr, §iir kalpleri,
gö2.
ruhlarr. dü;ünceleri sevgi ile beslemekte,
ln5Jnlxn hJrrsir. kcrde;lige dosrü perqinlenrektedir.
I{ertoplum, Jrcr srnrfkendi saitilti yamtula
ve yasatma gabasr iqerisindedir Bu gaba
topLLmsa] mücadclclerin doEastnda varrltr.
Sosyal ve siyasal olavJarda Sair dünva
.jLizcninin ezilenlerden y.rrra degr;irni i,,in
tavrr belirlernelidir Kölclikten karanLkt..rn
kurtulmanrn bundan ba5ka bir grkrq kaprsr
yoktur §air bigbir fikir akrrnrnrn esiri, basit
bir aleti durumuna dü5merneli vc
72
fufm
3,
pay z 1997
ta5laqmasrna, insanlann robotlagmasrna engeJ
olmaya qalrgrr.§air iqindc yaqadr§r ve
düEledi§i dlinyanrn yorumcusudur. Gördügü
her nesneyi, yasadrEr her olayr. duydusu her
haberi yorumlarken olgulara yeni ve derin
anlamlar verir, canlrlrk ve hareketlilik
kazandrnr.
§iirlerdcki sözlerin yakrcr olmasr,
yüreklerde titregim l,aratmasr, insanlarr
dr.r_vgu
landr rrnasr. harekete geqLrmcsr
kayrafrnr buradan alnraktadrr.
Dil hal,atr yorumlamanrn anahtandr §airin
dünyaya bakr;r, sosyal konumu diline yansrr
ve ona etki eden olaylar giirle el elc, gönül
gönül€ bir bütün1ük olustururlar. gair
qiirlerinde serrbollerle, benzctilnlerle
karErlaqtrnnalaryapar. §iirin iqeli§i yazrldrsr
oftama göre de§iqir. Konu a;k ya da dola
güzelligi olsa da özgürlük kaprsrnrn amhtan
yririn elirrden düynemelidir Dri5ünmcnin
ebedi dü5nanlan qairi ve giiri yasaklarla.
zindan vc silahlarla karqtlar- Oysa zulmün
egerren oldulu toplumlarda yani duygunun
inancrn, aqkrn ö1dürilldü§ii toplumlarda
erimeli. estetik abenk bozullnantalldlr
Kalile kurah i1c l,azrlan Eiirlerde dr5 bigir:r
belirleyiciyken, serbesl vezinle yazllanlarda
drl bigin.r kalkar ve hu durLrm ig biqime dalra
yo§unluklu yansrr iq doku dalia ahcnkli ve
geriye kah ve anlatrsu ili5kilcr yrglnr kallr
mücadeleciolmalrdrr.
Bu iliqkiler varatrcrhgl önler, toplurrsal
a)an rft 9:Lktan, kinclen, fanatizrnrlen beslenen
ilerlemeyi engeller. Aynt qekildc kendisini
hergün yenileyerek eser veremeyen
sanat§llarda geriler, saflatsal anlarnda ölür
§airin ve giilin yargstnr zaman ve topluur
yapar, egemen güqlerir elegtirisi yada
qiir)cr az delildir. Amag haksrz tlüzenlcri
destegi belirleyici
srkr dokunmak zorundadtr
elc;tirrct. egitici rc
§iirimiz htrrnlnist.-fophunlar
etkisi alltna
ayakta tutnraya sanat cephc§inden destek
sunmaktrr Sava5 ve kahramaDhk tüüülerindc
bu ,vör1 agu bastnaktadrr Biz ise ilsanlan
de!ildir
$airin dü9ünce kökleri derin o!malr,
sürekli tutunacak birdal, yaslanacak bir da!
aramamaLdrr, hep sevilmek, ltep övülmck
kaygrsryla hareket etrnemclidir. Belli
düsünce kahplan igerisinde dü5ümnekten
kendisini kurtamalt, ulku stntntz olnrahdtr.
Büyük adrrnlar atmaktan korkmamall,
kü9ük adunlan gözünde büyütn.remeli,
pireyi deve yapmarnalrdtr. Orgütsel
yaprlardan kaqrnamalt fakat örgütlerin
düsünce penceresinden dülyaya bakrnayr
aLEkanhk haline getjruemelidir
§iinoe
BiCiM vE iqERiK
§iiri düzyaztdan ayrran igerik vcbiqimdir
Kafiye kuralt qiirin igcrilini etkileyebilir,
bclli bir kaltbr
oln.radr§rndan igerik daha da zenginlc
§ebilmektedir. Bu tarzda yazrlan ;iirlerin
kendine özgü bit iq uyumuvardtr' Kullantlan
sözlerde uyum ve bütünsellik olmalt ve
serbest vezinle yaztlan Siiderin
biqimle iqelik birbirini tanamlamahdtr.
ih'nek istenen lnesaj mümkün nertebe
olmaldrt. §iirdcneyin söylendigi kadar,
nasrl söylendifide önerrlidir Ne anlan']a
geldigr belL olmayan lal kahbrlrgr liiri piir
ohlaktan qtkaot Bölgesel veevrcnsel o)aylar
Vel
agrk
bir bütünlük iEerisinde iglenmeli, sözler -vcrli
yerine otuttulnah, stntrstzltk, sonsuzluk ve
sevgi yanstmastnr bulmalt, zorlatnalar
olmamalrdtr. §iirde bigirn Ye igerik §ay
barda[rndaki gckerlesu gibibirbiri i§erisinde
birbirini falklan ile kabul etmeye
qagrran.
ban;r ve kardegli[i öne g rkaran Siirlere a§rrhk
yelmek zorundaylz. Öln.,ey" ,. öldürmeye
azr1letliren, ölümü kügümseyen ve ona gcrqek
anlarnrnr kaybeftiren, askeri uslupla yazllan
qiirler loplutrsal banqa katkLda bu)unarnazlar
§irr düqüncc1c dulgu. duygula Jü5ünce
katar kalple kafäy1 bütünlestirir Ne kuru
dü5ünce, nc de han duygusalhk Siirle;ebilir
Hissc fikrin. fikre hissin kattLqr herlt fikrihcm
de hissi rqrklandrrtr §iirdeki siiz qekiJ ve
anlanr dalgalantqlarr insanlartn ruhJanyla
rlctrlim ku13r Stir hct ttrekanl. Itcr insanr
ulaqma r,'abasr iqerisirrde olrralldtr
Sevcilvriz
Temiz tertemiz
Yakhk
karanh§r
aydrnlatan
rgrklar_
Bunlarla
uyardrk
özgür1ü§ün do§un]una ebelik
özgürlüEe annelik
yapacak bu halk.
Yeter! Ölümün kolunda
uykuya dalmarnrz
yoksuJ geceJerde
can can
cahil uykularda
hig uyanmamalnrz.
iilüme
yatrnlan
uykulan.
Krzgrn ve dolu
Sablßrz ve örgütsüz
ko;amayrz
bu tuzaklr
bu uzrm
bu engebeli
yolu.
Sabrr sabrr
adrm adrm
sevda sevda
yürünmeli.
Yine can cana küsmemeli
Yine sabrrsrz rüzgar olup
Zamatrsrz esmemeli.
Adrnr verirken do§an bebese
rengini verirken aqan giqese
Yine dost dostu aldatrnamah
Yine hain korkak, karanLk
Ölürnün koynuna yatmamalt.
lsmrnr
kokusunu
rengini
de§iqtirir yalan
zchirli digleriyle bize yaklaqrr
derlsini de!iqtiren yrlan
utangag, hileli, bezirgan
elin srcaklrglnl ele
gözün srcakh§inr göze
vcmrekten korkan
köle ruhlu insan.
Kendi kaderiyle
bagbaqa brrak
Yaprak yaprak
krprrdar
yüre§imizde barrg
ve incir dalr
Temiz
tertemiz
aklttrk
denize
akan sularr
Önünde kogrrah
akan zantantn
igirrde olmaL
haklt kavganrn
dr;rmrzdaki dünya
benzesin diye
iqimizdcki sevdaya
ölüln srntrrnda
goook yol yüründü.
Vicdansrz yüresin gözleri görmedi
Gözleri unuttu gördüklerini.
iginde yandrk kara gözledn
iginde yandrk acr sözlerin.
Ne saf
Ne temiz
SevmiSiz insanr
hilesiz
ihanetsiz.
Bir selarrr bir dostlusa
Bir rgr!r bir sabaha
Bil rrrna§: bir denize
Bir gülütrserneyi bir yüze
Ulaqtrran sevgimiz
Ne sai ne terniz.
HÜSEYIN
K^LA\CI
Newnoz 9isexlsnl
nraden
rrmaklarrndan geliyoruz
güne9in cocuklaryrz
ates srnavlnda gestik, gunahsrstz
Bak !!
Alnlmrz terten'riz
bryrklartnttz
birer gelik qubuk
ve kollarrmrz
kartal kanatlafl.
yaqantaya veda etmedik
Yuzytllardrr kesmedik göbelinizi
tevl
uel uirr'
basrmlz göklerde
alnrmrz ar;rk
karanlrklarda vuruqarak
akan sulara vurulmus derbentleri
tek tek yrkarak
ocaklar atesledik
san öküz trmaklarr ile
toprak estik
halay gektik
ag bahar kurtlaflnrn ulumalalt,
aytrt anda dalgalandr
Erimiq
yuzyrllardtr koparmadlk ba§lmtzl
aynl anda
aYnt htzda
yanaklaltrnlzt yaladt
tuzlu sular,
aYnt anda
aYnt zamanda
ak anne sütü ile ytkannttl al:nlartmtzda
yankrlandr
Tev
Newloz ateglerinin dumanlat'r
Anadolu ve cennet lrmaklannln
ülkesrnde'
Unutmadrk
Usta
denilcitlin
,sim;ek kesilen gekicini
ve taze beyinlerle
acrlarl susturulan
kötü adamr.
kundak topralrmrzrn mitolojisini
ve
co§rafyasrnt
djlberlerimiz hahlara
dokudular.
Unutmadtk!
klnk dallarrn hazin Lürkirsiinü
mercan da§tnr
Gel görl
Kawa gibi düqünen
baglarr Cüdiye de§en
ve kanh diglerini
Ftrattn suyunda ytktyan
hindiku§ daglannrn
gözü kanl kurtlannr
unutmadrk!
"Evladr Kerbelayih
bihatayih
ahnlannda
bezini
namus gibi taqtyan
bil genElik yetistirdik
kaygrmrz yok
süt heyazr
kundak
aYlptll
zulumdur
cinayettir'" diyen
direndik
ve yine direndik
öliimüne direndik
bel bele
asiret irsirete.
Direndik.
sakalnrn hel teli
Newroz ate§i
ve bahar gimqeli
ihtiYar genci'
Unutmaytz
Bozk:r gigepi gibi
bir haSrna
doganrn merhametine
önce
bir ikindi vakti
boynu kurlmtg
ve unutlulmayacaErz
zeytin dah slElarrnr ale§li)'erek
teslim
vaktinden
kanatlalr ayaklartntn ucuna
hindikug kurduntrn ininde
Yangtn clkaran
ve heyacan yaratan
Newroz Eigeklel ini.
dü!smü!
'Vzni/nn
HELBEST
BiRNEBÜN
Em bahoz6ji agir bün
Em bahoz€ji agir in
Em dE bahoz6 ji agir bin
Ma istaha kesi rarabe
Günes srcagl düslerim
yrllardrr seni düsünürüm
yrldrzlarr bol gecelerini
Mayrs ayrnda baqak sütü kokan
Bi hezaran sal in
Wek gur6 dev bi xwün
Wek mar6 tazi
qafak rüzgarlarrnt
yagmur sonrast taze ekmek kokan
san topragrnr
sin sin
Li pey me ye
ateq
Qav berdaye can6 me
Cav berdaye xort ü keq6n me
saglan alev dalgalarr gibi örülmü§
bereket tannEala nl
Mirin
danslannl
üniversitelerinkinden daha özgür ve
L6, me stüy€ xwe xwar nekir
Em d€ stüy€ xwe xwar nekin
Em war6n xwe xopan nakin
Bi hezaran war vddikevin!
Bi hezaran xort ü keq di govend6 da ne!
Bimebün
Ü bimekirin
Ne tü gir€ diya xwe kirin
Neji axa welat6 kuj6 hatine,
dan ber lingan.
Wiqas demsal derbas bün
Roj hilatin
Roj qün ava
Heyi ü tuneyi din
Xizan ü belengaz bün
L6, meriv rast deng ke
Mär bün
Pigta xwe li ber kesi xwar nekirin
Xerac nedan
Heremzade nebün.
FERID0N
&neb&t
3, payiz 1s97
velhasrl
kederli kedersiz günlerini
Xalikanrm
Qok özledim
Bi sedan sal derbas bün
76
bilimsel
bakkal ve oda sohbetlerini
9()k
yaLnayak gezdi§im topraklann!
delilerini
sanki bir adrm ötede do§uyormu; gibi
ba§lar tepesinde yükselen
kutsal günesini
beyaz magäraL daBr
sürülerin banna§r beqa§:lr
kavaLn sesini
camurlu sulannda yrkandr!rm
üzüm ba!lanna hrrsrzlrk iqin girdi[im
beygir özünü
Oy anam oy
öyle göresirn geldiki
kundak topra§rmr
FERiDÜN
Fenvno ü lsvnu
Err,rercQi
Mem nelere garkohnadr Zin'in ate;i iqin
Ferhad daflar deluredi mi §irin in düiü igin'l
Kusur i5e lrer saniye her yerde seni ant:nL
Mecuun az mr yemin etti Leyla nrn baqr igin'i
Seii yorgun gözlerirrden uykusuzluk scgilir
Uör'keminin zenesindcn
A,g,n ddgr
lücülür
Gccelsrin kollannda, leblerinin bal suyu
Aydan dökrilürcesine kana kana jqilir
Uykulanndan kopardrm ho; geldin mihnanrnrsLn
Artrk geri dönü9ü yok, ahtmstn eyvahtmstn
Elalem ne derse desin hiq umururda degil
Akibetine razrym scvabrmstn günahtmsm
Sana, yine sana yandrm Nesimi'ye dün gece
Cözlerinle yüzüleyim bend olayrm Hallac'a
Öyle hüküm buyunnullar tannlar divanuda
Ha ben sana yol)anmqrm, ha Muhammed mimc'a
Cümle cihan güzelleri yüzlerine ben drsün
Gözlerin, balyozu oldu igerimdeki örcün
Ruhumdaki frrtmalar Merih'i usandtrdt
Nuh'a haber eyJeyin de gelsin de Turän gürsün
Yokluguna dayanamam ahm
asl boyladr
Ya!,rnu| yük1ü bulutlardan nLhunu koklaytqtm
Qaglan tedirgin etmi§, önrrünü szLkJayrgrm
Eyyub un sabn tükendi, tükeruniyor nedense
Ne senin gelmeyiSlerin. nc bcnim bekleyilirn.
Seni Dicle
beri Frut resmetniq Cüneg yärab
Cölgeni Nil'e göunüsler Piramidler söyledi
Bak hele qu scvdaya, kimler yarunt; ben gibi
'
Dedigi gibi Yunus'un ' gör bcni agk neyledi
Cünei;in vekili aya. yrldtzlar olmug turäb
Bizleri nrerak cdenler aydan izin alsLnlar
Bir baqkadu yLidrz)ardan görülse §adülamb
Son durakhda beklerdim. sonun ol5alJr .,er)in
\e1er rcriInez ki: yeritn yantn olsaydt scnin
(rkar kmtndan ne olur kirpiklerinle bile
imamm rarca ka;lann, kirpiklerinse dinim
Vuhaurmed Läbe ye dönet'benintse sensin yününt
Nlusa meqhut äsäsryla, garmrhr ile isa
Qal sinene gözlerini gözlerini,
Bütün hcpsi senin ol:un.5e[in 8öTlerin benim.
a5k:na $ah Hüseyn'in
Hankal:rrdan biriyrnrS diyorlrr Crn Seddi ne
Seni görmeden hükmermek kimin dü9mü5 haddine
a ba; vurdum. dönsün diye Bagdat'tan
OI sehebten xhvalirni azenrm Bedreddrn e
Ulu Divan
KURDE N SEXB|Z|Nt
Menuüu LrwtNoi
(Di
uö rtiL,tsö de bi kurti ctnö li scr dct,oka §Axbizni rataestit\ le bi lkLrlasthcte ui deuokö
her u,eba gelek cdran enö behsa leb(),ön dh ii biki i gelek fontön;imiu ü Eotindlt ji ctn|
bidit bcrheu, Tekst|n ku di tA neqaleyä de hatirc bikarunin henfi di uatbeta salin 198.j
1990'i de ji deut Kunltu gixbizitti
kt li tt,clatön cür bi ctu in Ettripayi diüntu batiut:
"-An
gitli», l'iratiya *art ji milttiqd Haynnna(Ankara) ü Kulu(Ko a,a)ti rc,)
Li derveyi Kurdistan6, li gelek her€m6n ku ciran€n KLrrdjstan€ ne ji Kurd herre.
Kurdön van deran dj dem€n ciht cih€ de ji ali karbidest6n \yan \r,elat ü deu Ler€n
ciran ve bi darö zor0 li van her€m€n dirri Kurdistani harine bj cih kirin (1). IIcr
gendi ji wan hinek dibe ku ji ber hin sedem6n din (rvek gcrt nav e5iran, rela, talan [i
hwd.) ji Kurdistan8 bar kiribin ji, 16 bi raybeti di dervra C)smani ü Safervi;.an de ü
pigt re di dema Kemalistan de, karbidestölr van dewletan gelek Kurd 1i her serihjldan
an ii ji bo rrrenfeet€n clervlcta xrve, ji Kurdistan8 dcrxistine, li dereki din, her€m an
ciheki düri Kurdistan€ bi clih kirirLe.
Iro rveki t€ zanin li deweyi Kurciistana Bakur (Kurclistana Tirkly€), her rveha Ji
Tirkiy€; li Anad<.:liya Navin ji Kurd hene. Ji rvan ji bi tayberi Kurd€n der-dor6n
bajar€n Konya, Ankara ü Kirgehirö li ser hcv in, yanO hemi li her6mek6 dijin, ji hev
ne belav itr. LB Kurd€n li derveyi Ar.radoliva Navin hemi belav belav in. l-i her bajar
an qezayek€ gend gund, an ji li hin gundan qend mal€n Kurdan hene (2).
Li ser ziman, folklor ü jiyana civaki ya Kur.d€n van deran heta nuka xebateke
berbiqav nehatiye kirin (3 ).
Li v0 der6 emö li ser Kurd€n Anadoliya Navin, bitaybeti Kun16n der-dora Konya,
Ankara, Kirgchir i Haymanay€ bisekinin.
Kurd€rr van hertman kengi ir ji bcr gi sebeban hatinc van derana baE nay€ zanin.
^
Ü disa ji kijan mintiqcydn Kurdistan€ bar kirine ov ji ji bo lne ne d?yar ir zelal e. Lö
bi qasi ku n.re ji dev€ Kurd0n van her€man bihistiye, 200-300 sal berö ji her€rriu
cil.r6 cih€ y€n Kurdistanö bi zo16 an ji ji ber hin sedem6n din bar kirine (4).
Kurd8n der-dora Ankara ü Konyay€ bi tevay'i ji sö e;ir€n nezin p€k t6n:
A-Regoyi (R igrva ni/Reqrvani): hemi bi Kurnranci qise dikin.
B-Canbegi: hemi bi Kurmarrci qise dikin.
Perrot, Ccorgc; 'Les /(urdcs l)e l,Hdi»t,ntl. . Rrvuc de dcux nrond(, taris, ISDj, VoL. j, r_ 607-6jl
Cuinct. Vir:l: I a 1 tt4ut. ,l A:i ., )'rns, J 1to0 1n..mu c l,lcn s.
Ti:r iut,1t,l T11b,, -1 rhe Oionan F_»tp;rdt, Tlt Roi.il Anrhropolos,il In!rinrrc,
, 5ykrs,-Mrrk;
lanurr\ 28 rh, lqnr, vn: X \ XIlli.
1
!.cr(lxancßcdx.i:),,.r/./',".r(r\i,(,.:r1.E.Boz.rntrn,,..L,rJ.Ha.aryryr t;n, l:r.,too0,r: t{\
Krrzror:lu. M.
196i. r.29
frhrcrrir: A,'1r,,,., Ä..rn. Lllolum,ttrrrr'.rL.rr f.rrr.raDc:nc,:r \,1).,rit.rr. \,i
Ormanh Tahrir Dcftcri,
kitäbekr dcstnivis
ku di 947
Hisri/lji9
.,,.,,
Mitadi de h:rtirc nivisin. Li uor
li iori t,, ,,i, t ,i, ., :t1i'
Ueak, Halil Ibrahim i Tru.ih iqinde Hat.,»1tuR, Hey,nana lrtar Yaid,mhqnle vc I :ursnlit Der negi, yayul
no: l. Ankarr 1985
Yurt Ansikkrpedisi, lsranbul. l9ll1(tritaybcriqismön li scr Ankara, Kony: ü KLrlehirö)
CcJil, Dr. Celilö; 19. Yüztlda Ostnonlt l»lpardtorlugLtndd Kiu.t 1er, öz Ce Yavrnlan, ;\nkir.r, 1992, r.
24. l9rf, oc qali !, \I',/,.,:\ i,, J(-Jurä ,\lü. u Lrc,.trrc drLL.r
er.
e
M. h Krrzrollu, ri dc tchsä .rirön §a\t,irinivxn ii dike (b. Krr
78
ffinebün 3, payz
1997
z,ogLu, ki!öba
C §€xbizini, erv ji bi dcvoka §€xbizini qise dikin.
Vital Cuinct di kitöba xr've ya bi nav€ "La 1ürquie d'Asie"
dora AnkarayE c1e rveha dib€je:
"...Di nau sinorön w'ilayeta Arkaral,A de KurdAn hoger
'cSirutt pek hatirrt, naui t;irin wdn eu in:
de derheq6 Kurd€n der-
ji
bene. Bi teuayi
ji
neb
ji gend bauikan pAh hatiye ü nauö wan bauikan ji ji
nau| seroh an nintiqa ku bauih bi xwe lA ne, hatiye. Ji udfl baxikan hineh eu in:
Misirli, Qwararli, Halikiyanli, §ilik\,anli ü hwd.
2-§öxbizinli (§öxbiziü): F.u esir ji ji uan bauikan pök tA; Horasanlt, Heyuedanli,
LAr a nli, J ir di kl, an li, N osa I ar li.
3 - Bddi I li, I - l'öri kiy auli, 5 - Mik ai li
6-Yambekli: (Re1<tyi rc) Ji uan bauikan p|k tA: Curekli, DerwAEanli, Tuzonanli,
Tctpisaxi (an ji TopüSaxi-M.L),'l oikiyanli (an ii Toyikanli-M.L).
7- Koyibanli(ReSoyi ne): Esirek e hu ji gelek bauikan p1k hatiye, hinek jö eu in:
1-Rigwan (Reso1,i): Egirek e ku
A
Ii k i1,an li, N a I kiyan ti.
t
fl4te pAk hatiye.
pöbhatiye,
hin ii eu h: Gözeranli, Jölikiyanli, Dawudan,
9-Atinanli: Ji gelek bauikan
Eliasanli ,i hu,d.
Bö guman eu kog:erön KurdistanA hetni ji welatö xwe; ji KurdistanA hatine uan
derana. ...Gelek ji uan esiran li höla Ankaray€, li heräna Hayrnana, Kasaba-i Bala,
8-seifanli (Seyfanli): Ji sö bauikän ku z?de nu[üza wdn
Mccidil'e ü Keskin'A ciuat itl- Hinek ii li mintiqa Kayseriyö li Deuellu'y€ ciuar
in....KurdAn utn derana bi teuayi xwedt erd ü zeui ne. LA gebk|n u,an deue ftAstir),
hAstir, bizin, deutar ü pez jt xwedi dikin...KudAn $öxbizint ji bi teuayi
hAsürar(deue1,an) xued'i dikin....Eu eS'ir?n Kurdan hetni bi zimanö xwe bi Kurdt
qise dikin.... Ili Tirki ji zanin, lE piEeki zehnet e ku meriu bikaribe ji'lirkiya wan fAm
bikc- KurdAn uA ber€mö hetni Surnl-Musubnan in. (5 )"
(ii G. Perrot, 9i V. Cuinet ir 9i ji M. Sykes be, hers€yan her gendi behsa Kurl8n van
her0man kiribin ji, l€ hiq behsa devok an ji zaravay€n wan nekirine.
Piraniya Kurd€n van mintiqeyan, Kurd8n Kurmanc in, hinek ji wan Kurd8n Dimili
\Zaza) ne (Kurd€n Aksarayö pirani Zaza ne), y6n mayi ji Kurdön §Exbizini ne.
Kurcl6n §€-xbizini li derveyi derdor6n Ankara ü Konyay€, li Kurdistan6 jl li derdor€n
Kexta, Di1'arbekir, lWan, Kerkük, Xaniqin (6)ü Elar.»€ (Kurdistana iran6) ji hene.
Devoka §€xbizini bi qasi ku me da hcmber hemü lehqeyön Kurdi, her qendi n€zi
Atel, Nuh;
Ir,{rralo/r Riirtlen, Kat\'!1-A kara'(rr5e,6ir.
Komkar Yayrnlarr, Köln. 1992 (Niviskar di
vö ku€b6 de bi revayi qala KurrJön Anadoliya Navh dikc. Lä bi t'rybeti ii behsa Kurmancan dike. Gelek
kiur cih daye Kurdin §äxbizini. L€ bi qasi ku tt zarin yckco kitib e ku li scr Kurdön Anadoliya Navin
(.iyan,Cabbar;Taalr, Kt,"tsneu, qrrplr,,r'a,iitünn'tt.Aun(tü1u,a'Krl.a.Ä'tt.attu't.):u'4r'r
Kt'rrlßraull-'rn sürpü, t \-\dtta!. \o'*l'nrerlsvc',. lonl
Lc*endi, M.j "lt ] lila Liättnanat'| Qe d5;t'?n tit\bR ti'a, ,qx(ir.t(kovrr),no:.l'(Tcbrx.1936),
Stockholm, r .l 4, 24
Bi DevaL ;iabizini , Berbang (Kovara Iederasyona Komelin KurdisranF), no: 6
edricrr
-1"r)ir,:hthr.
(198 8 ), Sro.kholnr,
'
'
-
2l
Du Sitran n
Bi Du,oka
'
Berhcm,
o:9 (ilon 1990), Srockholm, r:42-45
Qirclvh
§If,b/äi,Ii ,
-; 'Deuoha Kurdin
$tx Biziti l" wJ,, (ho!rr.r Yck rry; Nilrskaren Kurd Li Srvöd6), Stoek-;
holm, nc,r4, 1992, r: 4.1-.51
: Deuoka Kurdin $bx lli:iti 2" §'an (Kovara Yekitiya Niv'iskarön KLrrd Li Srvödä), Stock
hc,lm. nor 7, 199,+, t,-'19
(dr l i .(r ri \(L( I ..r tr^crr \crrizrr schrd.h(.trn: ...ßi q,r.i luczdz.rr r1..\ 'ri/. in4..,r.1,, c,r
h.rrrrreIIrm.r.arr.Lr"prrrIr r'irr qrldrL..rrJigor:hrrrba\i(c(r(,ajic,nrnilr h,'1rarr r.'Hrrrrrar.rtt
büne..."(li hcvpcyivnra bi §crvqi rc-
21
n
..i.1936, Paris lt't.L)
iiorkumezin6nmcdigotin,enr500salbcraii höla Si€rtö (Siirt) ü ßedlisa hatinc van dera . Berä
rm nr k;qer hün, li nuka cl, ra, me dt ko,;cr ncnr:rne-.." [i devä Demir' 28..3.1937, Paris M.L).
rrld. l. r. l5l l5.r
( r)- Luincr, viral; I
" Turquit d A,i., l'.rr.<, 890.
(6). Mehnrüd 'llziz Hesen; Kttrteyek Lc Miin1 Hu"i Crf u Br,\i Holdat r-. Treldri, qapxaney New
''...1
1
res, Silamani, 1935, r: 7, (Niviskar bcri ku bch:a e:rra Caf b,kc, dr dc'rpeke de q.rir hemü elirön Kurdistana IraqE dikc kLr di nav rvan de behsa §6xbizirrr; an 1l dLke i, <1rbi;c !tvh zin r li Kerkuk ü Xaniqinö ni5teci
ne ü diminin.)
birnbim3, payr 1997
79
hemüyan e jl, l0 ji Kurmanci, Hewrami ü Dimili b6ti4 bi tevayi mirov dikare bib€je
ku devokek e ku n€ziki lehqey€n din €n Kurdi -Sorani/Mukri, Erdelani, I-urri Beyreyi
(an ji Feyli)- ,vc. I'Icr gendi ji ali tervandina fälan (verb) ü bi karanina hin zamiran
(pronom personel enclitique) ve n6ziki Sorani ye, iä ji ali pirejimara(pluralis) navan
ve ji n€zikl Erdelani ü Lurri Beyreyi/Feyli ye. Wek nimüne:
§€xbizini Sorani
Kurmanci
min gewrem mLn gewlem ez mezin im
min vitim min rvitim/*,ut min got
le malenan le malman
li mala me
ime
xuman
€me
xoman
S€xbizini
jinegel
insangeliman
Erdelani
lingel
piyarvgeJman
em bi xrve
(
\
a'\
xo.o9r^->
')-- .".
'l
i
,.-'
"'*...-
iRAq
.tt\
r'
Ciyön ku Kurd6n göxbizini lö hene
(Di vö xeritey6 de tenö navö bajar ü hin qezayan hene, min navÖ gundan lö
zede nekirin, ji ber ku navä gundan hemüyan di xeriteye de hilnayän.)
80
hinebün 3,
payiz 1s97
Ciy6n ku Kurd6n §6xbizini
16
Ankara-Polath-Yeni memmetli
Xaniclin
Kcrkuk
KayabaSr
Ankara- HAYMANA
Atkafasi
Xorasan
Reqqa {Süriye)
Müg (di seclsala 18. de egireke bi navS
§€xbizini hebüye) (1)
Erzcrünr (§öxbizini) (450 rnaL) (2)
Arn in (M.
hene
Bacihesar/Balgikhisar
Baltelin/Baltalin
Bostanigi/Bostani/Bostanhüyük
Dereköy
S.vkes)
Samsirn (Ecnd gund6n n€zi merkez€
Gozgoz/Sindiran(Yenice) nave
)
(lezay€n Samsün€:
Bafra (Dedcdag mahallesi)
AIaEam (Kurmanc-§€xbizini)
Derekoy
Havza (sE gund)
Kars; Qildir
'Iiabzon (gend gund)
Qankrn (§Sxbizini- elewi ne)
Ilayabat (§äxbizini-clervi ne)
QorLrrn (Näzi iskilip, gund6 Cebse)
Cumughane (Bedrettin Dalan ji
§6xbiziniy€n wir e)
Krrgehir (Mecidiye)
Kutahya
Amasya- \{erzifon
kcvn §6xbizinli Nahiyesi
Kugburunlu
KuseLdeli
Kutluhan
Sinanli
Saz€ (Sazagasi)
Sigircige
§avli/§aylu/Sebilibala/Yukarisebil
Y€rgurn/Yärgom
Yaprakbayli/Yaprakbayiri
Qaltaxgi
Xurxut
Türin/Yenicik
'Iirqülax
Yamak
- Ceyhan
Diyarhckir - Baglar
Silenfiegilkriy
Adapazarr (l
.{rakoy
.,\c1ana
Izmit
-5
gund)
(gend gund), Kocaeli; gundö Geyve
Yozgat
Bozok
Gunde kose/Yurtbeyli
Karasuleymanli
Durutlar
Sinop
Eskikigla
Evci
Kastarlonu
Evliyafaki
Kengiiri
Ka ranran
Konya-Kulu (ev gundön j6rin)
Dipdcde
Cirniman
Karadere
Gedik
Gedikli
Incirli
Kara Omerli
Kavakköy
Qerekilis (Kar:acadere)
Sarigii)
Sögüttepe
§öxcfcndi
Taba
Soguk köyü (§äxbizini-Kurmanc)
Yayiabeyi
Hcsar rl Ii:ar küril)(tixbizrni
Kose'ehdal
kli
Kurnanc)
(1) CeLil, Dr. Cclil0; 19. Yrizlrlda Osnatü lnparatorlu§untld Kurtlcr, Oz Gc Yaytnlarr, Ankara,
1992, r. 24.29
(2) Sykcs, Mark; "The Kutdish Tribes of tbe Ottc,na E lPire .Thc Royal Anthropologial lnsritr.rtc,
Januar! 28 tL. 1908, vol: XXXVIII.
hinebün3,
payiz 1997
81
Gotina §6xbizini
Pir bag nayE zanin ku ey nav ji ku liatiye. L€ gelek teoriy€n di v0 derheq0 de hene
ku ji hev pir cihä ne. Gava ku mirov ji §€xbiziniyan bi xr.ve dipirse, ev dib6jin ku
goya ji ber "bizin xrvcdikirin6" cv gotin hatiyc. Kurmancön derdora rvan ü heta y6n
Kurdistan€ ji her bi v€ maney6 vi navi li wan dikin. L€ gava ku mirov li belgey€n
nivisandi din6re, ji gotina "bizinä" b6tir li ser hin maney€n din tö rawestan.
Mesela, di "Osmanli Tahrir Deftcri1539" de hatiye nivisin ku ji Kastar.r.ronuy€
heta Otluy6 bela u,ela wek kogeran dijin. Ji ber ku adet0n kevn 6n Yzidiyan di nav
wan de hene, Sunniy€n derdora rvan heqaret li war.r dikirin. L€ di esl6 xwe de nav€
wan ji "§ah Basni"y€ te.
Her rveha di §erefnamey€ de ji nav€ wan wek §6x Bizini/§€x Bizeyni hatiye nivisin
ü §erefname wan digihine Kurd0n Leki.
Kurd6n I-ürriy€n Beyreyi (F6yli) ji rvan re dibäjin§ex Biz8ni.
Li Kurdistana iran€ ji bi pirani ji r.van re dibeiin"§ex Bizeni", Bizeni (inf. zeden)ji
di Farisi de te naneya "l6xe, löde". Ji xrve gava ku nrirov li ditin6n Mark Sykes ji
dinih€re ku rvi bi xwe di destp€ka sedsala 19'an de di kit€ba xrve de nivisiye ü rvexra
qala wan dike dib€le "siwariyön gelek bag ü zirek in, bemo henta hentü bi tifingön
nurt?ni ne, Serkar it, xelkö di5Alitin, Eausoriya dikin" t1)\2)
icar ev §€xbizini kengi hatine van derana erv ji bi cemami ne kjfq e, l0 r.veki min got
di Osmanli Tährir Defteri ya sala 1539'ande nav€ wan derbas dibc, ü ji v6 tarix6 ü
her weha ji dev€ hinek §€x Biziniyan ku wan ji li bav ü kal€n xwe bihistine, (Demigi
htla Haymanay€;"530 sal ber0 em ji h6la Bedlis€ hatine") t€ fOm kirin ku di dema
§er6 Osmani ü Safewiyan de, di 1514'yan de, ev Kurd€n §€x Bizini ji Kurdistana
iran ü Iraq€ hatine Ii van derana bi cih büne.
§erefname (1597); Di §erefnameyO de nav6 wan derbas dibe ir §erefxan rvan digihine
Kurdän I.eki.
Vital Quineg di kit€ba xrve "La lurqui D'Asie" (1890, cilt: 1, r 252) de gava ku
behsa Kurd€n derclora Anqerey€ dike, bi dür ir dir€ji behsa Rigwan/Regoyi ü
§6xbiziniyan ü e5ir6n rvan dike ü dibäje bi pirani pes ü deveyan xwedi dikin.
George Perrot, di nivisa xwe " [.es Kurdes de l,'Haimaneh " (Revue de deux Monde ,
Paris, 1865, volume: 5, r. 607-631,) de qala Kurd€n §€xbizini ji dike, hin adet ü
kultura wan, nav€ ciyö wan dike, ku ew hi xwe di sal6n 1840'i de ü pigt re di 18591861'an de 9üye rvan deran: (Dedor€n Anqere, Yozgat, Kalecik, Nallihan, Kayser'i,
Samsün ü hwd.)
E9ir6n §6x Biziniyan: Heseni, Sil€ni (Haymana), Xorasani, Hevedani, Herfodani,
.lirdJkiyan, LBrani, Nosalani.
(I) Sykes, Mark; "The Rurdi:h Tribes ofl)e Ottolla,t Enpire , The Royal ArthropoloBial Insritute,
lanuarv 28 th, 1908. vol: XXXVIII.
(2) Di srrineke Kurnranc-i ya lolklorik dc, ku li her6ma Kurdistana lranä rä gotin, navö NadiL Begi §ix
tsiziniyin dcrbas dibc. (E7 bi r\\,c nizrnim cv N rdrr Beg ki ye._lä rvekr r,: u.r nirr L iranö dcmckö kcseki bi
nari Nadir §;h heh'l Lu dr n.rrbcr,r.:rl.nl7io-l74l,rndcli Ir.rrri hLrkrrnr krrrbi.):
Lor bir:rno, lor hir:rno
Hcvlo hir'rno czi Ir Ko.öd,rxi dinörrnr miri \iy.rn e.
tsira o czi vi sibö 1i halö dili xrvc ra li Kosadaxe dinerim nrirö Ciyinc.
De w eza gulibire mxr€ pala xwe daye
V ezä v3 sibi rabim dilt xrve yi kul i kovan qaseki herima li beri ...(l)
De w ezä bäiim eeli birano de hün rabin
Torin. m.la N.dir Be.e€ §äxbizin;yr rrrlani we da1,e lo birarro, Io birrrnol
l.li kdscta Nlusikb,a Geliri ya Kurdistan 11", o: 6, qi!'n| B, Instituk,Rurcle De Piris)
82
bimbün 3,
payz t997
DENGE,N DEVOKA §E,XBIZINI
D <la, d6, din, d\in, d€rin, düye, dirij
F fir6, keftin, xeftin, heft, hefta, cifr
G göh, gam, gigt, girin, girtige, gewre
H hak, hurg, hezaq he5t, hegta, hewa
J ie, ji, jin, dirii, ijniyc
K ko, ke, ktrd, kirdin, kemgik, kilik
L le, löxerük, pil, elginin, elistin
M min, m€rd, mimik, mirdin, mayin
N niih. nüya. nawge, ni;trn. nimerit,
P pa, pirl, payiz. pcs. pü2, pil. Pirq
Q q., qry, qul, qut, qap, qig
R ra, rig, rüj, rind, rindi, riya, rüjne
S si, sed, seg, süke, sinig, siwil
§ y5.1Fsta, 5iwar . 9.rmi. girin, linrSir
T rik. tij. re1r, türin, ratrin, ten istrn
varig, vihar, vitin, verk, veratr, vevi
V
'W we, wi, rvln, wig, rvinig, wigirn
X xrver, xwE. xanig, xwesi, xün
X telafüza wö näziki " " (xeYn) a
Di devoka §€-.<bizini de 34 deng hcne.
Ji wan 24 b8deng (consonne), 10 ji
dengdar (voyellc) in.
YEN DENGDAR (voyelles)
A aw. lrig,.rxir, lzew, irstar, emüze.
E
E
T
i
O
Ö
"ö"
ew, ewi, egyar, elistin, egyarwin
ke, sc., E€w, m€wan
iznaq. ingirandin, qiq, mirdin, vige
ide, iwe, ime, iwarig, mi, vine, ewi
ok, oxe, oxistin, omirandin
gö, qöl, döt, g<ih (telafüza w€ wek
'Iirki ye)
güS,, rügi, pirz,
ya
Ü
Ll
Ü
xürt, türin
gup, qul, kuq qut
gü, rüy, sLin. §üne, düYa, nüYr
(telafüza wö n€zi "ü"ya Tirki ye)
YEN BEDENG (consonnes)
B hi, bist, bale, boro, birdin, birang
C
Q
Er:ebi ye; xardan, orirx, culux, löxerük
Y yek, yazde, ray, rüy, nüYa, düYa
Z zaa, zir, ztk, zimistan, zend, zemi
ca, can, cift, cacik, cayin, ciwane
Ei, 9u, gwar, g€w,gare, qiyin, qenge
HEJMAR
Hejmarän devoka §€xbizini pirtir näziki Sorani ü Lurri/Feyli ye. Li j6r€ em hejmar€n
bingehin bi hernü zatavay€n Kurdi dinivisin (1)
S€xbizini Kurmanci
yek
yek
du
du
SI
s6
qwar
§ar
Pene
pönc
§§
§§
heft
heft
hqt
heqt
nöh
neh
deh
deh
bist
b'ist
si
siIh]
Eil
§i1
p6nca
pönce
;ästa
gEst
hefta
h
hegta
h.$
nod
nod
sed
hez.ar
sed
hezar
(
I
eft6
r-fii ni\ i\;ni d( mc
renä
Sorani
yek
dü
s€
gWaI
p6nc
§§
hervt
h.$
no
de
bist
si
§il
penca
§est
hefta
hcsta
newed
sed
hezar
i
Dimili
yuwe
yew
di
hirä
yek
Eihar
§war
Panc
penc
heft
hewt
§E
heft
h.§t
he5t
heqt
no
new
nuye
deh
dcs
birttl
diye
bist
si
vist
hiris
Eil
§ewres
§il
penca
pancas
penca
qes[t]
§eygt
§cst
hefta
hewtay
hefta
he5ta
hegta.v
heSta
newe[di
neway
newed
se[d]
hezar
se
sed
hinzar
hezar
dirvä
yer€
Ewar
penc
Lrrmili Je n c rcnä
"yerv
dLr
LurriBeyrevi/Fevli
du
sä
§§
si
rwa\el; reL[üza heimaran nivi:i, I ani wchr;
-.'i'it,",rrasarant"rclafüzIirin:
i(s, yc\v
Hewrami
dtrdo, dudu, drdo, dü, me tcnö
rli Kurnanr r dc hetnrvni An ii li rirra rir.
nrerela
"du
ni. isi
birrbfin3,
payiz
1
esz
83
CUMLEYEN CÜR BI CÜR
Qelen.r€ min:
Qelema min
MErkö min:
MärA uin
Mal€ Ahnred: Mala Ahned
Jin€ Ahmed: Jina Ahmed
Mörd6 Bcs€: MArö BesA
KerB ime:
Kerö me
Xanigö
gervre:
bigike:
Mesay nrin:
Oday gervre:
N1a16
IJeftey
Xaniyö meein
Mala bigük
Min xar
dirim:
Ez xar
Hugtire heman delisti we dide r6ga.:
Hestir hema radibe ü dide rö.
i iine biveiin mt6e:Lu iina, jincbi uale
I nrärde bivemird
Je
mrldlyam.
magc: Eu mära,
mAre bi maye-
Ji mali timldäu.
Le her.rdin.r winig:
Le maiey iwe qend
Li hinda mfu rüne.
o
raxhestin? Li mala
we gend zarok hene!
Masa min
Oda rnezin
verjeye: Heftel'a
reuydm.
berö
didim/
Le maley me du mirg hestir Li ntala
me du mitisk hene.
Le qargiyo yolcigel diyan: .li ui hemberi
direurm
röwi tAn.
Qayem dixwim: Q,ayö ucdixuim
Diyin ü r'irrn nöwe yek: Ditit ü gotin
tabin yeh
Le rvi wingir: Li wi bin?re.
-Vegersem kugik nervige. huqrir wige.:
Megersem kugik(keuir)
nebüye, höSti büye.
Min diEime nal: Ez diEime malö.
telervizyone dingir€: Trz /i
tclcwizyone diniri.
Min je krvöyo (köyo) tol dirvim: Ea ll
qryi dol dibimlt z ji qiyi digintlirirn.
Tu
Je
Eye r:ind e:
Eu rind e/Eue rind e
Eye ji eye rrntir e:Eu ji uA rirdtir e
Erve jin e:
Erve nr€rd
Ew jin e/Eute jine
Eu-, mär e-
e:
e:
Ewi dw€t
Ervi kur a:
Ew keq
Eut kur
e-
e.
Fwikurey brge: Ea, kurcki bap eI kure b.r1 e:
Eu kura ba5 eXanige tike diki: Xani dilopin ttike.
Bag €:
Bag im.:
Ciwane
BaS
BaS
oxe:
Cirvangel
oxer
baF c?
\,t dtki, bas
i!
Q.awan i?
Cun,:lö mc.
c:
Eu Ereb
e.
Heftay dike sime Paris, parq nedim, je
bi parqi dam le 'erewey ü vayim.:
Hefta din qüm Parisi, nin parq nedi,
ji pö parqiyi ntin li erebeyehA da ü
84
*nebrin 3,
payiz
1
serim:
xwe deldixe.
Pirga serö mit
Porö serö nin.
hatime deri mal€: Serisal6
hatime der1 maß.
Ra m€rdi neqar dimini:/i rzArö negar
rc diminc.
min
desti
tu
n€xwerim:
Qay
Q4r ez
dcsti tc fiaxu)it4
Ke je germi qule newu: Ku ji germa
qula(insanan) nebe.
Xwar d6yeman dar t vi y e: Xwara (i öra)
Deng n6kerim dengsiz in, ke deng ji
kirdim 'arsiz inr: Deng nakim bädeng
im, ku dcng bikim bä'ar im
Elv'i Erew,
Pirgi
Niuhtan raxe.
mezin bene.
Delenr.rnr
Nauä te gi ye?
Nawi oraxe Heso wige: Nar,€ zaroAi
Heso büye
Nawit rve x€r? Ndue tu bi xö/?
Tervax€ xw€ je girfani xw€ derdixik€:
Tcbax(quti)a xu,e ji biriya
Ea?
Se16sal€
Ciyan raxe,
6?
fiu7e
Narvit
Ci raxe
Qi'ecayib gew-ra hestin: Qi ecayib
Qun
Naberman bag nry-e Naubera me baS
i!
in
Niuinan raxe.
lLrn drkere,
Min Kurd im: Ez Kurd in.
Min rat vitimr Min ii te re got.
Min ray vitim: Min jö re got.
997
gundA me d.ara bi
Mala we
D€veman:
Gundö tne
Ki cigeri ki xwardige Kö cigcra kö
1,e
Maletan:
gertele.'
'Iemim ad6 ye:
Pay
xwariyc
Piyä (nigi) qertelö
Dilä min t€ de ye,
dilA min dibijA.
Guraniy rnirdigcl: Strantt li ser
-EK,/YEK
§win-i rind
e:
miriYan.
$ünek rind
rind
e.
pürtek
pigek, pigeki, hinek
Pindik-i:
Qerciyc tudig-i cliriye cucige: QerEi
Purt-i:
-l!
(Qerq\,'i) didukek da1'e qüEikö.
min: Tu düdikek?
tudig-i rvide
bde nin.
Cucige digü diqü ke giwan-i patul-i gir
a lc vcr8 ye: QüEik diqe diqe ku Siuarck
satileklLt,,Sak t 5ir lt bcrä'tt.
Dirrk iJigü de p.r1:.Dirllek di pita rL,i
re dieü
Diqü ke pirejin-i nar drki: Digü ku
pirejinek ran l€ dixe.
Guraniy
dilgel
Stranön dilan.
DCgeliKurmanc: Gundtn(dih€n)
KurmancDögeli xuman: GundE» me/Gundin
mc bi xwe.
Dw-€tgeli
Tirkgel:
KeE€n 'I lräan.
Drv€tgeli Kun.nancgel: KeE€n
KutmancanPageli qertele: Pilt€n(nigön) qertelE
Yerkel: berxan, berxin, berxAn lGava
ku K ü G werin ba hev dibe kel, wek:
verk+gcl : verkei)
Hamriyel: heuröyan
Oraxeyelinr; Zarokirmin,
Gal: gayan (mumkune ku gagel be ü
PLURALIS/PIREJIMAR
Di v€ devokö dc pirejimar bi tevayi bi bübe gayel ü pag€ gal)
Serv xatir€ du, dilanl. Setta xatirö dun.
suffiksa sel t€ c€kirin. L6 di hin halan de
j\
an, in rt bikaranin.
Jinegel: jinan
Ev suffiksa (paipirtik) pJuraiisE ku di
Qujgel: gügikdn/EüEikin/qügikön
Teyrgcl: teyrdn/te )-rin/teyr4fl
§€,rbizini ü Erdelani de bi "GEL" diqede,
di lehgey8n din y€n Kurdi de, di hin
insangel: insanit/insanan
gotinan de maye:
Insangelman karker in: Insantt me
Erdelanl
karker in.
jir.gell. kadmlar
Cucige verangel diweri Qüqik
beranan dibe.
Cucige lc naw qezangel dil,giri: QüEik
li nau qtzanan(bero6al) dinöre.
xwrrdin: Me beran xcuarin
Verrngel
(Me beranan xwar.)
Kur€n te gend
Kuregellt sen sal ir?
;ali nei
Hz. Suleyman emir da lve teyrgel gi§t:
Hz- Suleyman entir da henfi teynn.
O teyrgele ke rnan: Erz teyr€t ku man
Eu teyrata hu man.
Sazcigel rrrvirdin, dan le
saz:
Sazc?
(sazciyan) anin, li saz| dan (xistin).
Gu,€ dirine seri guranigeli §öxbizini:
Fn gub didin ser sttdrz|n
§äx
b
iziti
Gurani j€ dilgel: Stranek ji yA fiö)
dilar.
dögeli xuman wi;:
ptyawgell- erkekler
Helvrami:
pezgcll. sürüler
meygel: koyunlar
gawgel: öküzler
Soranir
gagel öküz sürüsii
mögcl; koyun sürüsü
kurgel: Eocuhlar
Kurmancir
gEjgel kan 9 t k I fi , ka laba I tk
hevgel (Pez heugel kirin)
gelek (geleA .&cs)
gcli birano
izlpE,
Di devoka §exbizini dc izafe bi
dr'r
awayan tC g€kirin. LE ev du irrva ne ku
rvek Kurmanci an;i Drrrrili 1r gor mi ü
gund€n
ya
me
biböie.
n6rtiya gotinan e. Ll ji bo izafey8 ji deng6n
dilan
Straneke
I 0 E dikeyin navbera herdu gotinan.
Peztn
me.
Pezgeliman:
Gurani dilgcle
hin$ün3,
payiz r 997
85
-l-
Purt-i
qertele:
Pirg-i min:
Pirg-i serirn;
Pürtd qertelö/i
Porö/Pirqa min
PirEa serA nin
Pagel-iqertele Piyän/NigAnqartclö
Ra m0rd-i neqar dimini.
Qay min dest-i tu n8xwerim.
Ke je germ- i qule ncwu.
Ki ciger-i ki xrvardige.
Xrvar döyeman dar-i vi ye.
Dor ü legel-i ime d€yik-i Kuservdeli
hest,
Ero we mal-i Remzi Topale.
De rtr boro, narv-i kure He<o rvige.
I'lcso xw€ le kefel-i huqtire dipiEikini ü
diqiri o m€rde.
Xanig-E gewre. Xaniyi mczin
Dar-€ geu,re, Dara rnezin
M6rd-€ gew-re. M€rA mezin
Jin-E gewre. Jina mezin
Xwer-a rd\ri5ran-ä narv;.ö nrrrerü
diyer: Taua hauini ya rnubaru niuro
Mal-8
biqike
Xanig-ö
hiEike
i
ü
csir,
Mala biqük
XaniyA bigilk
-v'
min. Masa nin
biqike Masa biEüh
Pa-y qertele Piltö/Nig? qertelö
Oda-y bisgeibigike Oda bi1ük
Oda-y gewre Oda mezin
Mesa-y
Mesa-y
Hefte-y verjeye. Hefteya berö
Deng-i Pak€ dE diyay nale-nale.
Tewax€ xrv€ je glrfan-i xw6 derdixik€.
Dlsa dilim qisa-y Pak6 dixwezil. Dilä
min disa qiseyö PakA dixwaze .
RENGDER (Sifat)
We bani birin-ö min d6
Rengd€r6n besit En Devoka §6xbizini
De bira awirdan le desr-€ min dan hema hema n6zi hemü dcvokan e. Her
kelepgeyk-ä zefriyan o.
rveha weki di hemü lehgeyan de ji heye,
Axir-€ pes ü gal
cli v6 devok6 de ji hin rengd€r bi alikariya
De birc lc vcr-ä min wrvisran we guw-i hin pa5pirrik ü pi;pirrikan rin Eckirin:
qiwan ü gawan o.
Ew ji serv xatir-6 du dilan o.
D6y-6 ime le qwini rind e.
Nawg-€ ime ü ervane qe bag niye.
Ra Heciy€ bi diran c.
Pirejine cay av dirik-€ pame derxe.
Pirejine dirik-€ pa cucige derdixi.
Cucige Eeq verane diriye nrai-€ feqire.
Iea cucrgc 5eq veran-i rrvö dixwazi.
Na, yan da ses veranem r.v€m din, yan
da birk-6 rvdm din.
Mal-ä feqire bük-i dirine cucigc.
Dil-€ mi je Caniman e.
§ewgewanok pirt-O xw€ oritikand ü 9i.
Heftey verjcye sur hewi, sure-y-€ drv6t€ Seyda wi.
Qelem-6 min
Jin-€ min.
M€rk-0 min.
Mal-8
Ahmed.
Qelema min
tina min
Mör€ min
Molo Ahmcd
Ahmed. !ina Ahmed
M6rd-€ Bes€. Mörö Besö
Jin-6
r\liy6 ime
Lltye lne
MSrd-6 ger.vre we hüg diw€.
Ker-ö ime.
86
*neb0n 3,
Kerö me
payz ts97
we:
ti:
i:
tir:
tirin:
xürt:
azew:
xlve§:
tij:
girin:
dirij:
teng:
te'elr
tir§:
l.ru5: bi heg/bi biS
birangiti: birati
p6ki:
pak:i
rintir:
rildrir
rintirinr ri dtirin
rve
rart, göflc
azeb, bökar
xttlc§
tüj, twij
Sirin
diröj
leng
tdhl, td'l
tirs
pij,
tnj, pii
gewre:
kurt, hin, qut
kür, (Sorani: qül)
1nezfi, gtf
qut:
qöl:
rind:
rhd,
düye:
bive;
dau'i, paS
baS
bi
jinebi
bivejin:
bivem€rd: nörclti
Zamira pirsä;i "ki" ye ku
ZAMIR (Pronom)
1i
bo herdü
Di devoka §Sxbizini de weki zarava halarr ji tF bi krranin. Yrnä di püne "ki"
Sorani lere grübek z.tnrircn pexsi ü "k€" va Kurmanci de her ten€ "ki" t6
(pronom personcl) hene ku erv ji li gor ya bikaranin:
Kurmanci zamir€n tervandi ne:
Ki dib€je
Kl disi
Säxbiziui Kurmanci
(1)
K€
xrvariye
Ki
xrvardigc
Ez, Min
i\.{ in
Tr.r
Tu, lt
Pronorn personel enlitique her rveki
Ervi
Err,', \X/i/\X/0, Ewi/Erv0
lehgela
Sor:ni ü Lurri Beyrevi ye.
in,"
Em, Me
(lngo,\Win),
§fle
Hi.rn
i-e
-im/m-/em
Ervane Ew, lfan(Ervan) (2)
-itlclet
'ilv
Di v6 devokO de, di hemü rvexc€n hemü
-marl
l8keran (fiil) de ev zemir8n qe-xsi (pronom
-tan
personel) t€n bikaranin. Yani Ei di dem6n
-yaI
bori de be, qi di dcm6n nuha de be:
Kurmanci
§€xbizini
Min diqim
Ez dibOjim
N4 in got
I4in virim
Min da u,iqim Ez d6 bib€jim
Min divitim Min digot
(1)t'."."-C, l,
,1
I'I"' .lt Kurdi
de rcnö di
zaravayen Kurnranci, ))imili de hene, di y6n din dc
hema hema nemanc,2lcr mabin li ten6 di gorinekc
pn5iyan an ji carna di helbesreke klasiki dc manc,
rvck
fn
N'rli (1797 1873):
Xawi [,i xatoi du zulfi taa it ez
Qawe qatui yek xtzale qatu it et
i1' refi,1a,, s,nthzti Nati meken
Doc kc »h lttla wtLrt t'cd»a* tt tt.
I .,fi hin u imrni n ir:nr vi:n
"c\ n ü nr de ev herdu
hin: qik, ewk, ti5t, filan, filankes, hin
hin digi: filanlkes dib€je, ervko diböje,
Eiko dibSie, hin dib€je
FiiL (verb)
Weki gelek lehgeyön Kurdi di devoka
§€xbizini de ji halä infin'itif a fi)an hi "in",
an u rn e drqeorn, (ur ler)§eyen urmlU
ü Hervrami de bi away€
diqedin):
awirdan
birdin
oritikandin
oxistin
okugtin
Belü.i
cift kirdin
diyin
Iarisi
Ijsrisila kevn edcm
eiisrin
elatin
iorm6n pronorlan hene, rvek:
Avestayi
IZ
MIN
ezem
i5krqimi
Orn,üti
Oseti
Pqd
Rüsini
SakXorani
eL
zt
ezL/esu/cysu
Semnani
c
luxni
Iari
Xorasmi
o/.
\tt)
minlil
'z/n'z
Yazgulami
(Ji bo zedetir agahdari binire: losif \4. Or.nskii,
Lcs Largucs Iftrniennes, 1977, Paris, r.9)
12) I.u.ri Bcyrc\i: mi, to, ya (c!), cw (e1v), ime,
vayandin
vayin
verdan
kiqandin
vitin
vindirin
winandin
mirdin
w'irrin
nigtin
obirandin
lvin
xeftin
ogardin
x\,vardin
omirandin
xr.,,en
kirdin
kenandil
§ahrndi
Talcgi
sax win
faDin
kenin
Sogdi
kirdin
sCr
girin
keftin
Sarikoli
süzandin
e5yarwin
girtir.r
garn kirdin
e7.
oxwardin
obirandin
hirEt,ün3,
din
payiz 1997
87
Kurm
awirdan
an c?
Dimili"
Sorani
;,ll I n
hänan
birdin
cift kirdin
birdin
clestin
dcratin
ketin
cnll'l
keftxuaneherden/kerdcy
kenandin
omirandin
saxhün
tanln
bün
twantn
vavan
ra5kircLn
wrnln
xeftin
88
hin*ün 3, paylz
t
997
Nuha ji li j0rE errr n€zi 60 peyvik6n besit €n devoka §öxbizini ligel zaravay€n Kurdi
(Sorani, Feyli/Lurri Beyreyi, Dimili, Hewrami, Kurmanci) dinivisin. Ji v6 listeya jErin
tE xuya kirin ku devoka §6xbizini b6tir n€ziki FeylVlurri ve. pigt re n€ziki Sorani ü
DimjJi ye. Di list€ de, Ei bigre me hemfi varyanc€r gotin€n lehgeyön din nivisin daku
meriv baEtir bikaribe hem lehgeyan Ii gel hev muqayese bike ü hcm ji hemü,van bide
ber devoka §€xbizini.
§txßrzrNl soRANi
arlarig
asrar
,rgir/an,ir
estäre
FEYLi
DIMILI
HEWRA\,11
KUR]\,1ANCi
agir
adir
c-vir/cyr
agrr/ar
asire
estare/astare
hesare
sr€r/histAr/sr€rk
aw
aw/o$,/awk
atv/atvi
citikrr/cotkar
cotyar
xutkar
citEr
hityar
§eü
qoqik
zal§en/rübxr
eem
rü,trolla1/dere
dere
cskn
qelirx
qemqik/kondaz ko\{ciz
qo,;ik/hcsk
Cinr/{em
dalik
dayik/dak
dalig
dem
ma)/mar/dä
fek
cdda
dayik/di/dadi
dem
dest
rire
diyeke/qurn derüdervc/do dega
miro/hemro
ermid/emud miro,v
hcngirr'i
eflgur
engür
qirok/metelok
metel
estanek/sanik
)
girok/rebrogk
fire/firiyc
z.v/gcleki/pir
fire
pir/ge1ek/zai
gam
garr/gami
gep/gervre piUgird/girs
gu..,,ri/mir/bir dc) i,,
hcngame
gar,/hcngav
s€wr<
mezin/gir
gurani
lic/zor
hengarv
gewre/pir
gor,i,r
enrrn,
sitran/dürik
gurS
surc
gurg
verg
werE
go/gwt
swe/gö
g,§
sli
g<_,;/gc,s
3ur
go/guh
hak
hilke
hak
hele
hak
heIr,r
hervta/hcka
hefta
hervtay
hcfra
hcfre
besta
helta
hc5ta
hc5ray
hEt
hegtö./}ey5tö
hu rq
rvurq/hers/hirs xirs
hey
hirq/hL,rglhc19
inar
hcn:r
he{hes
hnrri/hen'rr
henar
hinar/henar
i,,1
)rn
kemqik
kc.-gik
k;rdin
In
kemqik/qaqux kervqik/koqik rem(e
kirdin
kcrdcnc/kcrdil kerdey
käw/9iya
küya,/qiga
mang
mag
mang
mirdin
mirdin
mirdin
mird
m8rd/piyaw
piy;rg
niStin
danigtin
niqtin
d€
de
hcrnri
engur
firi
8am
8e\vfc
gund/dih
1,iini/hermi/h.rmo
tiri
hcsp
kirdin
ok/apik
barvg
Pir§
ptnca
,§
sed
siwil
m.rdene/mrrd\ n§(1c'/'f(düt
piya/mirdeki
narddpeyc
nnnniyrotr»rcn ereni§tey
nervry
nelve(d)
kevqi/kevsik
kiriLr
§iva
hiv/hey.v/meh
mirin
m€r/peya
rüIrttt;l
nod/nor
ba'/bal:
barv/pr'
pa/litrs
Pn
payizlserdurva
payiz
pcyiz/pciz
Pr)'Dgis
por/pir§
pirq/qij
i
pan.is
pe'1ca
Penc:r
riy'ridön
r!
eriy'erdiy'eygi
"§
se(d)
se
sed
simbel/simäl s6rviVse*ul zinb€l
pe
payiz
kq
kc,/kuc
mangmeng mäng
jin/pirck
ra
Frcbün3,
p6/pi/ling/nie
pav'tz
porpire/gij
p€nci/ptrnceh
rih/ri/rihd6n
sed
simeUsnnL,€l
payiz
1997 89
TEWANGA FiiLEN §EXBrZrNi
Sdxbizini Kurmanci Sorani
Viti4b/uit) Cotir(böj(got) \Yutity'lilwut)
N'tin
disim
dig6
Ewi di5i
lme diqin
irve diqin
Tu
Ez
dibäjim Min
dib6jin
Em
F.me del€yn
Hiin dib€tin Ewe del€n
Ewana di5in Ew
vitim
vitO
[,wi vit
lme vitin
Lve vitin
del6m
dih6ji To deJ€y
trv dibije Ew delö
Tu
djb8tin
Ew'an del€n
Min
Min got
Min wutim
Tu
Te got
To wutit
Ewana
rüfifW6 got
Me got
'!üe
got
vitin Wan got
Erv rvuti
Eme *utman
Ewe rvuttan
Ewan wutyan
S€xbizini
Min da wiqim
Tu da wig6
Kurmanci
Ez d8 bih6jim
Tu d€ bib8ji
lme da
!*,1!
ilifi:
Lm de brbelrn
*jsl
!ü {, wlsln
wipin
wigin
lirvana da
Hün d€ biböjin
Ew d€ bib6jin
Minwigim
Ez biböjin.r
Tu wigä
Tu bib€ji
Ew bibdje
Em bib€jin
lrve da
Ewiwigi
Ime wrlrn
iwe wigin
Hin
bib€jin
Ew bib0jin
Ewana wiEin
Min
vitiwim
Min gotib0
S€xbizini
Kurmanci
N4in näwigim
Ez- nab€jim
Min da newigim Ez d6 neb6jim
Min newigim
Ez neb€jim
Min nevitim
Min negot
Min nevitirvim Min negotibü
Min nedivitim Min nedJgor
Min nevitigim Min negotiye
Mewir
Mebdie
Mew§in
Meb€jin
Emir:(Fermani)
\X4§
\Itsin
bib6ie/b€1e
bib€jin/b0jin
S€xbizini
lHatin: a/ha
Min diyam
Tu diyay
Ewi diyay
ime divavn
i*e d iyai
Ewana diyan
Min da wsm
Tu da way
Ervi da way
i,ne da wayn
iwe da wan
Ewana da wan
Min
wam
Kurmanci
lHatin: ölhat)
Ez t€m(d6m)
Tu t€(d6y)
Ew t€(d6r)
Em t6n (dön
Erv t8n(dön)
Ez dC b6m
bäy
'1-u dC
Ew dä b€
Em d€ b€n
Hün d€ b€n
Erv d€ b€n
Ez b€m
Tu vitiwiy€
Ervi vitirvi
ime viti',vin
Te gotibü
Wi,nX/€ gotibü
Tu way
Ervi rvay
Tu bäy
Ve gotibü
Ern hän
l\r e vr
We g(,trbu
-"n/*run
irre.rnn
Ewana rvan
wtn
Ervana vitiwin
Min divitim
Tu divitä
Ewi divit
lr)re drvrrln
irve divitin
Ewana divitin
vitigim
Tu vitig€
Ewi vitige
-N1in
Wan gotibü
Min digot
Te digot
\[i/§76 digot
Me drgot
!üe digot
Wan digot
b6
Hün b6n
Erv b6n
Ez harim
Tu hati
Erv hat
h.m hatrn
Hi.in hatin
Ew hatin
trlin hatiwim
Ez hatibüm
Te gotiye
Tu hatirviy6
Tu hatibüy
Ew hatibü
Em hatibün
Hün hatibirn
Ew haribün
Wi/§(r€ gotiye
Ewi hatirvi
Me gotiye
ime hatiwin
n7e gotiye
Ervana vitigin
Van gotiye
EnSün 3,
hatir.n
hat6
Ewi hat
lrlre lratin
iwe hatin
Ewana hatin
Min
Tu
Ew
ir4in gotiye
lme vrugrn
irve vitigin
90
l.r-r"
)
Hün rin(<]ön)
payiz 1997
iwe hatiwin
Ewana hatiwin
Di devoka §€xbizini de fiiL0n ku
bi
§€xbizini
Min dihatin
Kurmanci
Ez dihatim
Tu dihat€
Tu dihati
prefiksan(pä5pirtik) 9€ dibin rveha ne.
Prefiksa qdi Kurmanci de piraniya caran
Ewi dihat
ime diharin
iwe dihatin
Ervana dihatin
Erv dihat
hember€ r.l'an yg ü 14 ne.
Min hatigirn
Tu hatig8
Ewi hatige
irne hatigin
irve hatigin
Ez hatime
Tu hatiy(i)
Erv hatiye
Em hatir.re
Hün hatine
Ew hatine
Em
dihatil
Sdxbizini
Hün dihatin
Eu,dihatin
Ervana hatigin
S€xbizini Kurmanci
Kurmanci
Omirar.rdin Vemirandin
Orütikandin Verütikandin. rütikandin
Ogardin Vegar tin
Oku5tin Vekuqtin,vcmirandin
Obirandin Vcbirandin,kurkirin
Oxistin Raxistin,vexistin
Oxwardin (di listikE de) qezenc kirin
Elgirtin Helgirtin/Hilgirtin
Helatin/I-Iilhatin
Elatin
Rabün/Helistin
Elistin
Sorani Fe)'li
Bo/horo B6/rvere Were B€re
Borin \W'erin/b0n
Elxericandin Xcricandin/derbask i rin
llir.li §i\hiitridiiürr "Elsnti "de D.Lg;iin''
dihailn
TEKSTTN CÜR BI CÜR BI DEVOKA §E,XBIZINi
TEKST JI DEVI BI§AR
DiYALOCEK
- Nawit we x6r?
- Bigar.
ime iwarige le mali Mendo nigtigin.
Gigrn.ran rve yekü nan xwardin. ireme Ie
le rvay ke 1ry wixin. ime
(10)
märdan
lire niqtigin. Crv6(gö)
dt
dirine seri guranigeli §€xbizini. Yeki ie
Gozgoz diri le saze ü gurani diqiri. Deng€
bendi qayayn
Tu qen sal e a(1) liray?
Sali nimik e a lirem.
Tu qi kari dik€?
Qe kari n€kerim/n€kim.
-
-
-
qi qer xrveq e. Xwezikay iwarige le Iaman
Ra ge kar n€k€?
Le kar digerdim, n€rvinim, kar ijniye.
Qen oraxit hestin?/Qen orax€ tu hest?
Penc oraxim hestin/hest(?)
§en döt e, Een kur a?
Du döt e, si kur a, yekik€ mirdige.
-
- E ke mirdige döt e yan
- Döt e.
kur
a?
- Tu vit6 du kLtrem
sal in?
- E r*r
1i
sizde sal
e.
bigke du sal e. ö n3r.vgeyitre
penc sal e, 6 gervray ji nö sal e- Le mali irve telervizyon hest yan ijni?
-
Ijnive.
(Diyaloe bi 1]i5ar rc, ji
llaymane, ä0.0.i. I 9S7 Paris)
{ I r-
ha
tl<r
r.
le.rry'(l)
ha: li)
ra man je guranigeli dwet€(dötä)
§€hamcti Memiliwi5i,6 Pakö ke le Cani-
hest, kuregelit qen
- Yekik€ heft sal e, 6dik6
- Dötgelit Een sal in?
gundi
iä
dilgel u,ivita ke elg,irraynF wc batrte rim
ü tim gwE(gö) rvc seri dayn. De cay tu ji
ra man hewi je gurani dilgele d6geli xu
man rvig, ke tu nözan€, bira Mendo hewi
man
K6 qax nird?
Par mird.
-
wr, l:ervi le saze de, hervi ji gurani
GozgozS'
fornr J, Fevli Jc ii Lreyc, -A le ir'ty/
(l-cvll: Qeri)cqi mr ha ri rehin ö =
e.
(Jidev6 Bisar, i0.0i.1987, Pa
s)
TEKST JI DEVE BEKIR
Min deh sal e ke a le Danimarqem. lv{in
ilqi olrraq h.rtime Danimarqe. qeli5mil
dilvim. Her sal diqime izine, eqrebam le
üre ji hest, le 8re ji hest.
I leftey verjeye sur hervi. Sr.rrey€ dw€t6
(döri) Sevd-r wi. Mi ii qinre wi. IrrE;en
wi. Covend k6qavln, bazdayin. Sazcigel
alvirdin dan le saz. FirE xrveg wi- Curani
girin, govend k€qan. Dw8ti je Meletiye
du-si gurani xwes raman vit. Seet Serv
heta dwanzdiyane vazi kirdin, gurani
qirin, xwardin, giy serxog win.
(Bekir.
-50
sali,Yärgom, I8.6 90, Kopenhag)
ffine{0n3,
payiz 1997
91
IJESO
HESO (Kurmanciya wä)
Dor
Li
ü legeliime döyiki Kuservdeli hest.
O zemarre yeki jc Kuservdeli mrl rirrige
we yekike §arvlü, rve kur6 xr.r,ey disi:
- Ero rve mali Remzi Töpale qerteman
jä rvistine.
Kure ji de'umir xw€y qe hugtir
dor-häla rne gundikA Kuseadeli
i'J/i.
zemani tteki ji Kwscwdclt mal
yeki
firotiye
$atuL|, ü ii kurä xwe re
hcyc.
dibAje:
- HL'rc ryald Rcrttzi fopal Jcync rne
jö bistine.
Kurihi di 'umr1 xwe de
nedigestin,
Kureke qeri dir-si seeti digü divindiri
Eü xw€y cliriya ban i kugiki djnigi.
qet
a
bögtir(deue) nedititte. Kurik bi qasi dusö sactan dige disektne ü ji xwe re li ser
Ti5teke 1e bani niqtige destiyela ü dJgü.
De to boro, narvi kure Heso rvige, Heso
kuqikeki (keuireki) rüdine. TiStö ku
kurik li ser rünigtiye, radibc ü dige.
De were icar ndt,ö kurik ji Heso hüyc-
di5i:
-
C) Xud6 cye ga?
Heso dibAje:
Je qargiyo yeki diyay. IIeso xrv6 le
keteli huqtire dipiqikirri ü digiri o mSrde:
- XaJo, ke qiy€ d€y ime, wige apikim;
rleso or(u u \vr§ l leso ttwdrlgr
'elamete. Lambir lumbir diEü rve
qil arlere" \(,e wire apikim I leso si quri5
kirdige de bin6 kuEik6 ser kCniye, bira
raman xör widik€!"
,li .lrvi l\irhcmmcJ. i gunda Ycrgonr;.
18.06.1990, Kcrpcnhag)
-
O Xuedö eue qi yei
Ji ui hemberi yek tö- Heso x*e li
hustuyö bAStir (deue) dipiqikine ü bi
qirin ji m|rik re dibAie:
- Xalo, heke tu 1üyi gutdt rue, ji bau|
tnin re biböie "Heso diqü" ü biböje
"Ileso siwar biye li elanetA. Lambir
lu,trbur cli!: qD,dtltctc- ü ji baui utn
re biböje "Heso sä qurig kiril,e bin|
kuqikc (keuiti) scr kaniri, hila jibo mc
xcr[
L»de:
§EW§EWANOK Ü HEZRETT SULEMAN
Digitr k6qax ke Hezreti Sr-rl6man ßelqise
ra xw6 awirdiwi, Belqise je Hezreti
Sul6man xwest ke ervi je pürt€ qujgel
clrvani ray rvikin (ra,v rviki) (xrvas
wiker:i: q6bike). Hezreri Suleman emir da
we teyrgel gist ü wäyan vit:
* iwe xrvetan oritikinin
heta ke ra
Belqise cir.vani rvikin.
O gave Sewgewanok xrv€ we rruyo
awit, zu-zu pürt6 xw€ oritikand ü 9i. O
teyrgele ke man, o fermane (ernire) nehec;
din ü vitin:
-Ya Hz. Sulcman. gune niveke ra jiner
ru inre gilriman rvide oririkandin. inte
§un da i zimistanc hi pür:t rvidine pigt? O
pürte caniman je serma dr.rgarc (mehefeze
diki).
Hz. Sul€man qisay ervane rast di
ir
hi5tiyan (serbestiyan kird).
Cay ge*'gervanoke rw6 oritikandiu,ü.
Je o rüjo ycrm diki ke wige derk*i we
narv birr k ü hamril cli xrvi. Je ruy ewe ji
teyna rve gcw derdikefi.
(Wcrgera ii Kurmanci: §ewqi 21.0i.198a,, faris)
92
Freb0n 3,
payiz
1ssi
§evgevok ü I-Iezreti Sultman
DibAjin eaxa ku Hezreti Subman
Bclqisc ji xu e rc attibü. Bctqiscyi jö
xu.,est ku jö re ii püfid teyrat ciyehi/
niuinekö EAhe. Hezreti Sulöman emir da
hemü teyrat ü ji wan re got:
-Cerek hf.m xwe biritikinin ji bo ku ii
belqiseyA re niuinekA Eökin!
'Wö gau?
geuSeu<*A hema
xue auöt pöS
xue rütikand ü Eü. T4'r0n
dir ön ku ,nafl eu fen?rana ueheq tlfu ü
ü zü zü pürta
Sotin:
-Ya Hx. Sulänar, ma me ne guneh e
hu tu ji bo iina xtoe rne hemüyan bidt
rütikaudin. Ma emö Eau.'a ut ziuistanö bA
pürt Jcrl'askin. tu pütta canc ryc jt
seunayö dipar1ee!?
Hz. Sulötnan qisettön wan rast dit ü ew
serhest berda .
Li
carehö getseuokA
xue rfitikandibü.
ber wA ji ii wö roji de ye ku germ dihe
derkeue nau heual ü hogirön xue. Ji ber
wö ji tunA bi Seu derdikeue.
li
Cucige u, Pirejine
QiRoKEK BI DEVOKA §ExBIZINI
Qügik 0 Pirejin Iqük ü Pir6]
{,irokö, surnteti
Axo tü),t ccnlteli
Dati henri n hnnra
Müi bi(i ui xtudr,
Bikuti nsi din e
.li ba heciyi bi cliran
Ervsanikä sunete
Axa !iyc ccncre
D:rr€ emri inarc
\4imi bo qin i xrvsrc
W,kurirr asi dane
Ra hcciv6 bi diran e.
e,
Dirvu n6wu, cLrcigi diwu. Cucige digü
Hebü nurcbü qiqikek hcbü. Q,iEih dige ser
ba:r .1are, dirikl diqü de pa1,, DiqiL diqü ke d.afi, dn ike k tii pi .t,t wi t c di;c . D i6e diEe h u
pirejini nan dik'i, digi:
pirejinek uu lidixe. Dibiie:
-Pirejine cay ay dirik6 pame derxc'.
-Pirö, ca ut dirika pi1't nrin derxe!
Pirejine dirikä pa cLLCige derdixi Pieitu diika pit'A cüqikö derdixe ü dauäje
dirvayjik€ de tendure.
tettditrACucige di5i: -Ka dirikem
QüEik clibAie:-Ra diriha mitt?
?
Pireiine disi: -Au,'itime de tcnclüre!
Cucige diqi: -Na, yan da dirikem rvänr
d€, yan d6 geqi nan w€m d6...!
Pirejine gegi nan diriye cucige. Cucige
d iqü digü ke qirvan i patuli 5ir a Ie verF ye.
bi nan dixwik€. Cucige 9e58 nane diriye
girvane- §iwanc Ae56 nane rve qiro dixrviica cucige digi, -Ka 5eq6 naneml
§iwane digi: -Xrvardime!
Cucige digi: -Na, yan cla qeg€ nanem
,'v€m d€, yan da 5eq veran w6m d€!
Pireiit dibije:Mtu auAt tau teudirä!
QnEik dibije:'Na, !,tn tq'A t{irrtika mh bi
ntu di, t'ar ii turA ses nan? bi mtu di!
Pirejin geS nani dide güqihi. Qngik dige
dige[dinöreJ ku Siuanek satilek Sir li ber e ü bö
nart dixwe. QüEik Sa1 nani clide Siuaü. §iuax
ge5 mni bi Sit re tlixwe. icar girgik dibäje:- Ka
SeS
rrunA m.irt?
$iuan dibije:-Min xwarirt!
Q,n1ik dibAje: -Na, yan dt scs nanA mirt bi
mh di, yan ji tu 1i ses beranan bi nh di!
§iwane geg veran diriye cucige. Cucige
$iuan 5eS beranan clide ElgikA. Qnqik
verangel diweri rv digü digü. DiEü ke mali beranan dibe n diqc, diEc- DiEe [dinAre] ku
feqir gerwet dixrvin. Cucige le naw nalekc leqi Serbeti dix*it lserheta dawetö|.
qezangel dingiri ke gi bulxur e, gü;t d6 Qiqik li nou qaumn [beroS/sitil] ditAre ku
niye. Cucige qeg verane diriye mal€ feqire. giS bulxur e, gost fide tune. Qügik her 1eS
Malä feqire let \erane kirJ Jcnin, rre berdnat dide mdla feqi. Mala feqir beranan
§6nayi ter\vcti xuyan dirrr in- lc,r cucigc ;crji di\itt, bi Sfuuyt Serl,cla xwe dixwh ica
güsih Se1 beran?n xrte dixwdze.
9eq veran€ xw€ dixwazi.
Ewane digin: -Verangel xwardin!
Ew ji dib?jh: -Me berart xwarit!
Cucige digi: -Na, yan da ses veranerl
wäm din, yan da bükö rv8m din!
Mal€ feqire bük0 dirine cucige. Cucige
hüLE Jiwe ri rv drqü. Digü. 13sri qe'ci)'i
diyay. Digi gerciye: -Tu tudigi wide min
ke min bükO rvidime tu.
jÖ
Qer:ciye tudigi diriye cucige w bükö
diseni. Cucige tudig€ xu,ö hcLdigiri rv diqü
ban dare, diqi:
-Tü rü rü rü rii rir
Diriki dame sesi nxn
§csi na danr ses reran
§e9
veran darn büki
I'iüki dame tüki
Tudige diri le kuqike w digki. Xum de
mal, ervsanikem de gal.
{i dt'i l}qa rö Haynrn'rli.40 s:rli, 29 3. i987 Pärl!)
di SeS beranär mit
nin din, yan ii [hüni] bikö bi ntu dir!
Mal feqh birha didh 9ü9iki. QüEik bikA
Qügik dibAje: -Na 1'ar
bi
dibe
i
cli1e. Dige rasti qergi r-eki tä.
Ji gerEi re
dihiie=fu tntik(düdik)ekö bide min ku
ez
ii
büka bidint te!
Qrrli titil:chi
dide
qi"ki u biki i
Q.ügik tütika nue hildigre
i
disrixe.
diqe ser d.art ü
Lliböie:
Tü tü ti) tü tü
Mit dirikek da bi ses runan
Mi, §cS ndn id U ys bctul dlt
Min ret bckut .!,1n bihühehA
Min bült da bi tütihekt.
Tütilt ]i künehi dituue ü diskt.
Ez li )tldlt, (inka t in lt $lA
(1:z di nulö de, giroha tnit ii SefA de)
TEKSI'EK BI QEND DEVOK U
TEKST HEWRAMI
LEHqEYAN
Dega 8me neyagey wese ne. Degtayi
Li jörA me tukstcke bi deuoka §ix yen. Qwardervriq servze ir gimen en. Arv
Bizini u'ergerand Qend. leh9c1,ön aJin yQn ü hu*,ag wese ne. Piyak€man gird
KurdL Caua ku mirou uan tekstan dide hermanker€ n6. Bireygan hityar6 n6,
bcr bcu, ji ali at ahil'a cutnlcyan ut tnir,u bireqian haxervani rrF. Emlnig liw.rne
dibine ku dcuoka §öxbizini bAtir näzi nan, Birakem gawan en. Eme wäman
Sorari ye.
Hervramiy€ nir.n, belam gilvar dervrman
TEKS'1' §EXBrZrNi
D€y€ ime le qwini rind c. §winay
dwizlix e. Girdiverö qayir ü qimen e.
degey TurkS n6. Be,vnman rveg niyen. Qon
6nre Kurdt n im, u e ade Turkl nö.
(li dc:,a A. Rrhllan, ji tlaurc )'i, Kwdista d
haut..l0B/1987 Paris)
TF,KST SORANi
Heway temiz e. Insangeliman karker in,
Henik€ recweri dikin, le pes ü mange
dingirin, henikyan ji baxqewancilixi
dikin. Mi ji girvani dikm, Birangem
gawan e. Ime xuman §€xbizinli yin. Le
hölman döyi Tirk hest, nawq€ ime ü
ewane qe bag niye. Qunke ime Kurd in,
ewane ii Tirk in.
1Ji d,'ui t'bdullLl,. t8'.tli. ii st,,rdi Ca'rinaui.
30/3/1987, Paris)
D6yekey 6me lc 5rv6nöki xog e.
§wtnekey degt e. Dervr ü beri ginarver e.
Aw ü hervay xawen e. Xelki äme be kar
in. Begekiyan cütyar in, trer i malar be
x6w deken. tseieLi Liriyrn barerrani
deken. Minig Sirvan inr, Birakem gawarr
e. Eme xontan N{ukrin. Le der,vr ir berman d6hari Türk hen. N6rvanman qet baq
niye. Qun 6me Kurd in ü eu'ane lurk in.
ui deü ibrdbn , ii L,tchabadi, 15/4/1987,
TEKS-I'DIMIL1
Dewa ma yew cawo rind da. Cay ja
TEKST KURN4ANCI
Gund6 me 1i cihek6 xweg e. Cihö w6
deSr e. Dor ü bere rr e m6rg ü gimcn in-
raste rvo. Qarqirni ja gayir ü gir.»an o.
Hervay ja pank o. §ar€ ma rind xeft0no. Herva w€ temiz
e.
N,lirofdt me 5uxul dikin.
Tani rencberey keni, pes i mange Hindek r€ncberiy€ dikin, hindek jl
hewn6no, tani zi baxgiwaney keni. Ez zi par€ziy€ dikin. Ez xwe givanetiyö dikem.
ganeyey keno, Biray0 min gawan o. Ma Biray0 min ji gavan e. Em bi x»'e Kurd
bi xwi Dimili yi. Ma heti dew0 Tirkan in. Der ü dor8 ne gund€n Tirkan
esti. Meyan6 ma ü jini"qe rind niyo. (Ronriyan) hene, N:bönivc mc ü w.rn
xrveg nine. Qimki cm Kurd in, eu, ji Tirk
Qimka ma Kurd i, € zi Tirk i.
(Ji
Ka1't,tlrk, ji guudi
kit), 8/1/ 19 87. P d/i s)
dett Yus{
Q elbiu ö(D iyarbe
in.
(li dcut izzet Durun, ii Culenirgt, 12/7/19!J8,
QEND STRANEN §T,XBIZINiYAN
Kurmanci'o wA
1
Hervaman gi gemgitari
Yan.r
gitige
qe nevari
Cav ttli je pirqit w6m de
\Yella n€dm€ hezali
Herva me giq tev de tari
Eyam girtiye qe nabare
Ca t6lek8 ji por0 xrve bi mio dc
\Velleh nadimc hczrri
2
Cay le riya 9i duz digü
Payiz r.ver di payiz digü
O sir.rige rv o n're[']ike
Axinim le duyav digü
94
himb0n 3,
payD 1997
Ca li riya gi düz digü
Payiz di ser payizt re diEir
Erv singa ü ew menrika
Axina min li dü rv€ digir
K.ta:manct:,a w!
-. ..
tdr uere kesir hrne (Erke)
_
D€rin bo«r dw€tE hini
Qerteli Je canit xrvini
O rindiye rv o p6kiye
Ra m6rdi neEar dimini
Qerctel li canä te bixrvine
Ew rindiya rv ew pakiya
Ji r.r.rä16 negar ra dit'uine
t6 rind6, dwätä rindö
Destit je kuno we min d€
Qay min desti tu n6xrverim
Destö xrve ji pencer:€ bi min de
Qey ez dest€ te naxrvim
We bani bir:ind min dE
Bi ser birina nrin de
Ko cligiyay, ko digiyay?
§7e motiro xericiyay
Kuda diqüy, kuda diqüy?
Bi motor6 (tu) xurici (bori)
Ku jigerma qula nebe
SerC xrve helgirim biqim li dü wö.
Keq€ rind€, keE€ rind€
Dw,e
Ke je 5ermi qule nervu
Serim elgirim rvigim ie duyay.
3
AZi AZi NEC,\TIN AZi
Azi azi Necatin
azi
Azi
Disa dilim qisay Pak€
'Wizanistam
giran
az? Necatin azi
Disa dil6 min qisey6 Pakö dixwaze
Min bizaniba dil giran e
Min qet bi te ra nedikir henek ü bazi
Kep'iri Caniman dc ncrvalc
Dengi Pak€ d€ diyay nale-nale
Kepir€ Canirnan di nerval€ de
Deng€ Pak€ tö ji hunder de nale-nale
Herke deng0 diyaye
Herke deng€ wC t€ min
§a9 dikim riya mal€.
dixrvazi
dil
e
Qe werdit nedikirdim henek ü vazi
§a5 dikerem riy6
w6m
male.
4
PALE DUZE §(/ PALE CIRO
Pale duze rv pale giro
Xrvcra tarvistanö narvE6 nimerü w diyer
le nazli yar kir züro
Pala düz ü pala giro
Tava havinö ya nava nivro ü'esir
li nazli yar6 kiriye zoro
nervu
Ku ji germa qüla nebe
Da rviqim kitasen ray rvikim
D€ biqim kiras0 xwe j8 re bikim
\ve parsey qeregadiro.
bi parg€ qereqadiro.
Ke je germi qule
Dilo dilo dil
yemano
dan
kelepgeykS zeftiyano
De bira li pa min dan sindirikii
je hespano
nrin
rvikirdan
f)e bira
de axir€
pcs ü galo
De bira le yer€ min rvivistan
rve gurv6 5irvan ü garvano
De bira arvjrdan le dest€ n.rin
De
16 16
16
Erv ji serv ratir€ du
Dilo dik> dil ye mano
l)e bira bianiyana li dest€ min dana
kclcpqcycke zeftiyano
De bira li piy€ min dana qeyda
ji hespano
De bira min bikirana di axir€
pez- ü gano (dervarano)
De hira li min bixistana
bi guy€ (goy€) qivan ü girvanano
De
dilano
16
le lö
Ew ji seba xatir8 du dilano.
Ii
devö Apo, ji gundä Cozgozö-Ilaymana, .36 sali, 1986 Pxris)
*rcb0n3,
payiz
1997
95
.fENIK
Kunndnc4ta u,A:
I lnrme IImme tenik Ilmnrme
Min ji bo te vSxist giqas müme
UMI\48
Umme Umme tenik Ummme
Ray süzandim nice müme
Qay dilim fir€ a l6te
Je 96 min diker€ l0me
Dil€ min hewqas li te ye
fi qiyi min diki lome
Xrvera elat t8n8 nlye
Roj helat tin tö da nine
Pirtal 5üre Ieqi gem e
\Vikirdam ki rvivaynandam€t
Cila digo )i ber Ecm c
N{in dikira birevanda
Gorin sed gir;rm ji aqilä rvi k€m
Vitin
sed qirem je aqil€ kem e
Tenik gordim dey näkeri
.le gi min lüme dikeri
'Ienik€ Ii ber nrin deng naki
Ji Eiyi min lome diki
Finay piqtig rve perdige
Us u oqllrm blrdrge
Cay dem deni den.ri mi ker
Ki cigeri ki xrvardige
Hi9 ü aqil6 min biriye
De dev€ xrve di dev6 min ke
KE cigera kC xwariye.
e
Pencera pigt(pagi) bi perde ye
(li devö Mihemmed, ii gundä Y6rgomö, 18. 06. 1990)
DII- MEGIRIN
Dil megirin dil girane
Dil0 min je Caniman e
E ke dil€ mi nenasi
Drv8t6 naz€ Neriman e
Dil megirin dil giran
Dil€ min ii Caniman
e
e
t"
aitc min nas nake
Kega nazik Neriman e
E.
Xrvar d€yeman dari vi ye
JSra gundö mc dara biyö yc
J.in cskerc ca vevi
Jin-esker e ca hin bük e
E k,, yara min nas nake
Keqa nazik Neriman e
l_
y^e
ke vnre mr nen;l\t
DwEiä naz€ Neriman
Maletan
le
e
I)axlerbagi
Dagin6 we QiziLbagi
Ki Ee digi bila w\i
Nar.v i.i zikim ray dixagi
Mala we li Daxlerbagi
Dane (bi) Qizilbageki
Ki qi dibOje bila bib€je
Nav ü zik€ min ji bo w€ (j6 ra) dixage
DiJ mcgirin dil aci ye
S€vdayi dile lve sanci ye
Min qime endi sarvciye
Dil megirin dil aci (€9) ye
Sewda dila bi sanci (tajan/jan) ye
Ve dil girtandin qay süc niye
Dii girtin qcy süc nine.
F.z
qüme hinda sawci ye
(Ji dcv6 Osman, ji guudä Yergomö, 13.06.1990)
§EM§EMANOI{F,
I-istikeke
Ji ser
qirovc ü gcrhkirina
ri5tan e. Zerokcki di;inin derve.
larok gavr ku diqe Jerve denge piyi
yö ku li derve dibihize, t€ ji civar€ re
dibEje. Civat ji w6 gotina wi qerh
drkin, li scr dirxifrn. Ji vi rc Jrhijin
"Da qemgemanike rvikin".
(28.03. 1987, Paris, ii devö Drmir)
96
hinebün 3,
payrz 1997
SER6SALE
Di serSsal6 dc zarok cyni rrrina Ii
Kurdistan6, diEin li nav malan li gcat6
diqe"in. Gar.r krr drterrrr
diböjin:
ji ri
srr.rrrö
Ser:ä sal€
I Iatime
dcri
n.ralö
E ke hewi ard ü perc u,ey me nedi
Da wikin pindiki gü le deri n.ralä!
pindiki: pisck
QEND ROPORTAJ
(Dema ku nfu vuest et. li ser deuok i adet i
toreln $öxbizi»iyon bixebitin1 wi deml nitt bi
gelek kesin §Atbcn| Rwnanc ii Sorat re ii diui
defueqi de heL,leyiui qikiru. Hiuck jiwau roportaidn em p Ashi si xwendeuand dikinhersiufu aau diniuisitn M.1..,)
Br
§r!üQi
[,iuittefii
Li ba me cil ü berg6n märan
RE,
Hayma:ra ir gundän dor€
KurdEn §€xbizini ne.
li
-"/' 70-80'6
Li Diyarbekir [i Baxleran ji
Li ba me eqir k€m in. Bi tevayi em ji ü
xelk€n derdora me ji ji me re dibäjin elira
§äxbiziniyan. L6 di nav me de bavik hene.
Vek mala filankes ü malbata hövankes. Li
ba me serokegir ji trLnene. 9€x ji tunene, lä
mclle ü axa heoe. Em hemi N,lusulmao€n
sunni ne, mezheba me ji §afii y'e.
Kurdän
§6xbizini hene, i€ bi qasi ku min bihisti,ve
zrmani rvan hinckr hatiye guhertin. rani
zimaneki Kurmanci'§öxbizini ye.
Li Ceyhan€ ji (qeza Adanay€) Kurdöo
)Fxbrzini hene. Li Merzifun-Amasrayä ii ti
gotin hene le ez bi xwe baq nizanim hene yan
na. Li Adapazariri bi qasi l5 gund hene, li
Izmitö ii cend qrrnd hene.
Li kaqa li de;dora Kerktk€ ji §€xbizini hene
Iö ez hi bagi nizanim, par (1985) Dr. Kemal
Füad hatihir r,€der€, rvi digot hene.
Bi ilasi ku ez dizanim, ev n€zi 300 sal in ku
em hatioe Haymanay€. Pirika mio timi qal
dikir ü digot ku hera bavik€ (generation)
heftan ji li Haymanay€ b0ne.
Cava ku em bi keseki biyani, xerib re (wek
Tirk, Ereb) qise dikin, w€ gavö em ji xrve rc
dib0jin Kurd ü ji ziman€ xwe re ji diböjin
Kurdi. Lö li gel Kurmanceki em ji x'ive re
drhäjin §ixbizini ü ji zimanä xwe re ji em
diböjin zimant §€xbizini.
l.i derd,'ra me Klrrminc hene Iä ne pir in-
L€ rveki tu j'i dizani Kurd€n h€la Konyavö pir
io ü cm ji wan re diböjin ReE ovi (Req wani), ji
zimani wao re ji em dib0jin zimat€ Reg oyi.
Yane en jr rvan re nabiiin Kurmanc ü 1r
ziman€ rvan re ji naböjin Kurmanci. Lö bi
tevayi em dizanin ku erv ji Kurd in.
Täkiiiya me ü wan (Re9 oyiyan) pir bi hev
re tuleye, ten€ car-car di ticaretö de heye.
Ziman€ ticaretö ji heta ku ez geh\timö ji bi
pirrani bi Kurmanci bü , carna ji bi Tirki hir.
Pirraniva mezinEn me bi Kurmanci dizanin.
ji Kurdistan€ tCn cem me kar
dikin. Bi taybeti Kurd€n h€la Müq€ ü
Gelek Kurd
Erzerüm€ t€n ü bi tevayi qirimqi ü pale ne.
Cenim ir gilm 1r ko me drnvänc Jikin ü itar.tn
ji ji me re bi Kurmanci klam ü stranan diböjin.
Em geleki 1i stran€o Kurmanci hez dikin. Lj
derve,vi srran€n xrve, di dalvetan de car-car
em straner Kurmanci ji dibEjin, Dengb€i€n
me piraniya wan henr bi §äxbizini hem ji bi
Kurmanci distir6n.
q
alwar ü gak€t
io, §alwar€n wan delingfire ne. Cil ü bergön
jinan ji rvek ,vin Kurdistan€ ne, jin bi kofi ne,
bük ü ciwan ji zäran hi xrve ve dikin. Di
darvetan de govend t6 girtin, jin ir mir dikevrn rrrilin hev. 5tranän darvctan li hi Kurmln, i
ir §€xbizini ne. Bi taybeti stranän $6xbizioi li
cem me gelek bi qimet in.
Nav€o gend gund€n ku
li
derdora
Haymanyö nc ev in(y€n §€xbiziniyan):
Bacihesar, Go zgo z/Sindiran, Baltelin,
Bostanigi, Türin (Yenice), Saze, §ayli
(Sebilibala), Yörgom, Tuqulax, Qereki lis,
an, Kirseldcli. Gundön YErgom,
luqulax ü Qerekilis hergcndi Sunni ne, lö
carcar Dedey€n ALervi,van t€n vtder€, gundi
Can im
ji alikariyr san diLin. li rrrki
min
gor
gundiy6n van gundan ne Alewi ne.
(Ji devi §ewqi, ji hih tlavmanayt,40 sall,
26.0.5.1986, Prrh)
BI DEMIR RE
Ern 530 sal ber€ ji h6la Siirt ü Bedlisö hatine
van derana. Di ve hatin€ de hinek li Adanay€
bicih birne. Hemir niv-koger bün. §e5 mehan
di konan dc. ye; mchan jidi xani ü baniyan
de dijiyan. Piraniya wan heywan bi xwedi
dikirin. L€ nuha di oav me de kogeri nemaye.
Em wek §6xbizini ji xwe re dihöjin Kirmaoc,
ji Kurdän drn rin ku li Jsrdorin mr nr re ii,
em dihäjin Reyoyi. Ji Kur,Jin Ir.tqi r< ji em
diböjin Baba Kurdi.
Li Halmanly6 du e; irän mczrn en
§öxbiziniyan hener yek Heseni, yek ji SiJ6ni
(Silädni) ye. Nufü5a wirn nezi sedhezari ye.
Ii tlcv€ Demir, 2 8.i3.l98 7, lati$
BI TEMIRXAN RE
l.i Samsüni livan qezavao §0xbizini heoe:
Bafra (Dededa§ Mahallrsi, hemü §Sxbizini
ne), Alagam (Nivi Kurdän §örbizini ne, nivi
ji Kuldän Serhedi
ne), Dereküy (IJcmü
§.xhrzrni.. Hrrza 1Li si gundirr llarz.rle
§€xbrzini hene)
Her u,eha
li
sözdeh gundän
din
y0n
Samsün€ §€xbizini hene.
Nufüsa §äxbiziniyön van clerana teqriben
§txhizioiy€n van derana nivi ji
Si€rt6. niv€ din ji ji häla §üan6 hatine. Hena
1.5 hezar e.
ffinffn3,
payrz 1997
97
caroa reqabet ii (di warC ticaret€ de) di nava
§€xbiziniy€n Vanö ir ytn Siänö de heye.
Iv Serhrzrnit.in van derana li gor gotrna
rvan, n€zi 250-300 sal jn ku [i van derana ne.
Beri Rünr Ii li de.i hebüne. pilr re
Osmanrl'an Kurdin §€xl,izini ll an
mintiqcvan hi crh kirrne. Prrani hr heyrvanciri
ü zireetö mijül in- Jin€n wan wek ven Kur-
mancan xwe gir6 didin, mesela; wek
Qerejdaxiyan.
Di van 1-5 sal€n darvin de ticareta Balray€
hema hema bi temami ketiye dest6 wan.
Hemü Sunni-l{cnifi nc. Piraniya rvan
nim0jö dikin.
Xrvendevan€n wan k€m in.
Qiz€ xrve nadin kesi (,van6 Tirk ü Laz ü
hrvd.), tönä didin Kurdön Serhed€. Ji Kurd€n
Serhede re dihijin'Kurdin
§ere Urrs harrne vrr.
Qerr6,', lrr
piiri
Di nav rvan de q €x tunene,
l€ axay€n rvan
hen. Otobos §irkeri ya As Bafra, or€1, market
Bibliyogralya (li ser §ixbj2iriyan):
Atel, Nuh; Iq Anadolr Kürtleri, Konla-Aüara(nselrr, Komkar YayLnhn, Köln, 1992
Badrllr, Av. Kemat (Urfa I'lillewekili); Tiitk7 llahh
KiineeCmücri (Ktot at ({d lrr(cr/), Änkrr:r Bl1rm vc
Ciltevi, Ankara, 1965,
r
5-7
ßatur, Rrhmi-Yrldz, Rau\
tKrrsehrr ue qevrc',ndekr
"A ddoluult Sütgi,1lari
,
Kü,rlc, u/c,irc,. O/Bur
Cündcnr, no: I04, 1t Xisrm 1992l'j^z.t,t.
6
Cclil. Dr. Celilei 19. Yii;yrlda .Orratlr
lnpatatolu|)dda (,idldl, Öz ce Ya)',nlan, Ankarä,
1992, r. 24,29
üMn§adike).
Erzrrim
ltade qäla §a-\biziniyan derdora
Cclil, Celil€-Ordixanö Celil; Zarsotiita futrda, ctld
1,
"'
Ncsi.xa ru NAÜKA. Moskora, 1978, r. 274 (Srrana
i Xarziya")
Qivan, Cabbarl Tatihte Kittt Siiryiilleri,
li
"t stn ß-1), Aladalqd (Ko ra, AtÄard ul.)
eli|e KiitdttdhhldruI rrl8rrü .'r so,rrsr,
.eleite-
s;nghl
^lorsborg
(lsrca), 1992
CuiDer, Vitali Ld T,rrqxie d Asru, Paris, 1890, cild: l, r.
252'251 (Hrnveha di hcnrl ciklin rvi dc brhsa Kurdan
heye)
Dcngä
Komk.rl Y-tl,tttlat D.:tuyua Mrr'1:v Ü;i.,
l'taprakf
ile Röpolrdl , Dcogi Komkar, no;
3 (SrLahattinToprak(r ji Qorunri ji gundö
Gebsel't yr.crvdi li ropotaiaxrve de dib6je ku ligund€
nan rrn6 bi Kurdi qise dikin...)
DL \ivani Kiirt Millet Hareletlctiuc lrdktn Kütdist.t
ihtilnli, Äl'LC Ya,vr lar, Stockholm, 1997, r. 42
Scldhar
142, I 1992), r,
''§ixbzrnilrr"
Sos}o Kiiltil/i! ßi At,tstitra, Ilavlan lr'la tL:aasL, Anka ra,
Buha: 3 Liü, (li scr rxrir tLrr€ve), r. 12 13
§crekani Bedlisi; §crrr,.rrrc, 3. ba skr, llasa t Yavrnhn,
Ismnbul, 1990, r 138 lqeviren: \.1. Emin ßozrßlan)
Hcsen, Ntchmüd 'Eziz; Kneyek Le Miiiy Ho:i
üf
n Basi Hentek Le Tirekati. §apxane,r
Fr€bün 3,
payiz 1997
Nervres,
y€n
Bafray€, dikan€ mobilya ü tiq t€n sipi (makina
cilg u9 tinE, büzdolabi ü firin ü hwd.) di destä
rvan de ne.
§exbiziniyin Dcrcköyä pirani masifrrol in.
Her tim di navbera rvan ü firk€n Bafray0
de (Tirkän Brfray€ goqmen in) reqabet ü
neyarri heye.
Li ba wan ger jinek mör8 rvö bimire ü xrvedi
zar,rk hc, rvek ader nazervrce- Ger bizervice
g erm ü eyb c.
Li Trabzon€ ji gend gund€n rvan hene.
§äxbiziniyän Canktl ü Ba1'abari Alervi ne.
Bedrettjn Dalan §öxbiziniy6 Gümü9 hanev€
ye.
Kurdhünek rvan hcye, milli ne. Yanä renä
xu,e Kurd dizanin,Agir venamirinin, jiber ku
Sune ye,
{Ji dctä Tenrrrrrn, r'lc.I
l.lc9l,
5rok\olm. lcnir\,tn
teqriben 50 sali 1'e, Kurmanc e, dinavbera 1985-1988'an
de li Bafravä rvek memüreki dervlcre kar dikir. §{.1.)
Suleymini.ve
(kiq),
Kerkuke)
Krrzro§lu,
M. Fahrctiii l(rrrlcri,r
r
198.5,
7 (§ixbizrniy.6n
xaneqin
liölr- l.
ir
ßö]üm,
Diyarbnkrr Tanunra Derne§i YayLnlan, Ankara, 1963,
t.29
Lcwcndi, Mahmid; Qirokck Bi Dcuola gttbi;iti ',
Bcrbäng (Kovara Federas,vona Komelin Kurdistana ),
Stockho|r. no: 6 (1988), r. 21
Lewendi, Mahrnid;' Det,oka Rurdöu §lrür;rril"
Wen iKovara Yrkiti)x hlilhkadn Kurd Li Srvädö),Snrkholm, no: 4 (1992), r 43-51
Lewendi, Mahmüd; Deuoka krrdit §txbtitri- ,
Wan (KovaraYekitip )'{iviskrrin Kurd Li Swödö),Srock,
holm, no: 7 (1994), r 39
Lewendi, Mrhmüd; 'D,r Sillani Qirohek Ei Delakd
Bcrhc r rl,ov.rr), \ro(lhDlm, nor 9 Lilon
1990\.t.42 45
S.ti/:/ai'.
"li Hö1.1 Hdy a a)-A Qe'd
, Qarqira (kovar), no: 3 (Tebax
Lewcrdi, Mahmüd;
\ihdftr §ttbiritir-a
1986), Stockholm, r. 3 4, 24
Malmisanijl Ioll/ori Ma Ra Qead Narrr?rre1, V/c; anEn
lina \ü, Stcrkholnr, 1991, !r 226, {rcksrx "§äxb;rini i'
§cyrtrn"
)
Osnr:utr Tahrir Defterir Kit€bckc dcstnivis c ku di947
Hicri/I-539 Miladi dr hati,ve nivisin. Li gor )\4. Fahrerrin
Krrzro§lu, tö de bthrrr e;n an sa\bizinivaD iidikc (trinerel
Krrzro§lu, kirtba li jori bi nav kni, r: 29).
Pcnor, Ccorgei 'I
?s
(
rtlLs Dc
L'Hannatreh",Revw
De Deux tr{onde. Paris. 1865,\'o1.5.r.607-631
Svkes, Marh The kidish Tribcs af tbe Otto, ,rlt
L'tlPirc
Erö2, Doq. Dr. Mehmet; Dogtl Anadolu Hakktda
98
ü gelek dikan ü mexazey6n mezin
",'lhc I{ov.l
28 rh, 1908, r,ol:
Anrhropologiäl lnsrirutc, January
XXXVIII.
Usak, Hatil Ibrahim; Iarii:
Havmanahlar Yardrmhgm
a ve
no: 1, Ankari I98 r,
Yu« Ansikloprdrri;l'tanbul.
ldt le Ha\
1d»a,
T.nrtm i Dcrrrcgi, y3y,n
l98l loirarbrtiqismön
li ser,{nkara, Xonv:r ir lirrgrhi16)
,\tra nc ke 5ix I t i: utiyon
Kurrtlttti|it ta
Pale duze w pale giro
Pala düz ü pala giro
Xwera tawistan€ nawq6 nimerü w diycr
Tava havin6 ya nava nivro ü 'esir
le nazli yar
kir züro
li nazli yar8 kiriye zoro
Ke je germi qule newu
Ku ji germa qüla nebe
Da wigim kirasem ray wikim
D6 higim kiras€ xwe j6 re bikim
.
we parqey qeregadiro.
Dilo dilo dil yemano
De bira
awirdin
Dilo dilo dil yemano
le dest€ min dan
kelepgeykä zeftiyano
De bira li pa min dan sindiriki
je hespano
De bira min wikirdan de axir6
pes ü galo
De bira le vere mir wivistan
we quw€ qiwan
De lö
bi parg€ qereqadiro.
16 16
Ew ji sew xatir6 du dilan<r
Cr
De bira bianiyana li dest€ min dana
kelepqeyeke zeftiyan<r
De bira li piy0 min dana q'eyda
ji hcspano
De bira min bikirana di axir€
pez ü gano (dewarano)
De bira li min bixistana
gawano
bi Euvö (goy€) qivan ü gavanano
De 1€ l€ 16
Ew ji seba xatir8 du dilano.