Toros Göknarı (Abies Cilicica Carr.)

TOROS GÖKNARI (Abies cilicica Carr.)
MEŞCERELERİNDE BAZI
ARTIM VE BÜYÜME İLİŞKİLERİ
Some Increment and Growth Relationships in Taurus Fir
(Abies cilicica Carr.) Stands
Abdulkadir YILDIZBAKAN1
Ömer SARAÇOĞLU2
1) Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü
Eastern Mediterranean Forestry Research Institute
P.K. 18
33401
TARSUS
2) İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi, Hâsılat ve Biyometri
Anabilim Dalı
University of İstanbul, Faculty of Forestry, Department of Produce
and Biometry
P.K. 18
80895
Bahçeköy/İSTANBUL
_____________________________________________________
DOĞU AKDENİZ ORMANCILIK ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ
DOA DERGİSİ (Journal of DOA)
Sayı: 10
Sayfa: 45-75
1
Yıl: 2004
KISA ÖZET
Bu çalışmada, Akdeniz yöresi değişik yaşlı göknar ormanlarındaki bazı
artım ve büyüme ilişkileri üzerinde durulmuştur. İlişkiler çeşitli
bonitetlerden alınan 224 örnek ağacın ölçülerine dayandırılmıştır. Örnek
noktalarının bonitetlendirilmesinde, bonitet derecesi ile ortalama meşcere
boy eğrilerini temsil eden bonitet eğrileri arasındaki ilişkiden
yararlanılmıştır.
Değişik yaşlı Toros Göknarı meşcerelerinde çap-çap artımı ilişkisi çan
eğrisi biçiminde görülmektedir. Ancak, grafik üzerindeki çap-çap artımı
noktalarının çok dağınık olmasının, ölçüm hataları, ağaçlararası
komşuluk ilişkileri ve iklim değişmelerinden kaynaklandığı
sanılmaktadır. Ayrıca, Çap-Çap Artımı–Bonitet derecesi ilişkisinin çoğul
belirtme katsayısının da çok küçük olduğu görülmektedir.
Araştırmada, çap-çift kabuk kalınlığı ilişkisi parabol biçiminde çıkmıştır.
Anahtar Kelimeler: Toros göknarı, Artım, Büyüme, Bonitet, Çift kabuk kalınlığı
ABSTRACT
In this study, some increment and growth relationships have been
investigated which are current in Taurus fir forests of Mediterranean Sea
region. The relationships have been based on the measurements of 224
sample trees selected from different quality sites. In determining the site
qualities of sample points, the relationship among dbh, site quality degree
and height have been used.
The relationship of dbh-dbh increment seems as a bell curve in unevenaged fir forests. Yet, it is considered that the points of dbh-dbh
increments widely scatter on the graph because of measurement errors,
suppression degrees between neighboring trees and climate changes.
Besides, the determination coefficient of dbh-site quality degree-dbh
increment relationship also seems to be very small.
In the study, dbh-dbh double bark thickness relationship results out as a
parabola curve.
Key Words: Taurus fir, Increment, Growth, Site quality, Double bark thickness
1.GİRİŞ
Yirmi birinci yüzyıl dünyasında gelişen teknoloji ve endüstri ile birlikte
ham madde talepleri artmıştır. İnsanlar da, bu teknolojiyi ayakta
tutabilmek için, hammadde ve doğal kaynakların maksimum düzeyde
üretim yolarını araştırma ihtiyacı duymuşlardır. Bu doğal kaynakların
sınırlı olması, onların en rasyonel şekilde kullanılmasını zorunlu ve
gerekli kılmıştır. Ormanlar ise, doğal kaynakların en önemlilerinden
birisidir.
Ormancılık; ormanda çeşitli mal ve hizmetleri sürekli olarak en yüksek
düzey ve kalitede üretmek ve bunlardan en iyi şekilde yararlanmaktır. Bu
görevi, en iyi yöntem ve araçları bularak yapmalıdır (KALIPSIZ, 1988b).
Bunu yerine getirirken de, üzerinde çalışma ve araştırma yapılmamış
konular üzerinde durulmalıdır. Ormancılıkta idare süresinin çok uzun
olması, ortaya çıkabilecek hata ve aksaklıkların çok geç fark edilmesine
neden olmaktadır. Bu hataların önlenmesi plan yapmayı zorunlu kılar.
Sağlıklı ve bilinçli bir plan ise, plan konusu ile ilgili araştırma ve
deneylerin yapılmış olmasına bağlıdır. Ormancılıkta sermayenin % 90–
100’ü öz sermaye olması ve bunun da % 80-90’ının ağaçlardan oluşması,
bu konuda araştırma yapılmasını zorunlu kılar (KALIPSIZ, 1988b).
Bu araştırmanın konusu olan Toros Göknarı, seçme veya değişikyaşlı
kuruluşta ormanlar oluşturmaktadır. Söz konusu ormanlar, çeşitli yetişme
ortamlarından alınan örnek ağaçlara bağlı kalarak artım, büyüme ve
bonitet açısından incelenmiştir. Bu amaçla, çap-çap artımı, çap-çift kabuk
kalınlığı ve çap-boy ilişkileri açısından incelenmiştir.
2. MATERYAL VE METOT
2.1. Materyal
Toros Göknarı, Akdeniz ormancılığının önemli ağaçlarından birisidir. Bu
ağaç türümüzün, çok geniş alanlarda ve değişik verime sahip araziler
üzerinde yetişmiş olması, çeşitli konularda araştırılmasını zorunlu
kılmaktadır. Batıda Bucak-Katran ve Karlık dağlarından başlayıp,
Torosların bütün yüksek orman basamaklarında yer alarak,
Kahramanmaraş’ın Binboğa ve Öksüz dağlarına kadar uzanan Toros
Göknarı, bu geniş alanlar üzerinde kısmen saf, fakat daha ziyade karışık
meşcereler kurmaktadır (Tablo 1; BOZKUŞ, 1988/a). Toros Göknarının
karışık meşcerelerinde, Sedir ve Karaçam başta olmak üzere, Meşe,
Ardıç, Kızılçam, Servi, Kayın, Kayacık, Titrek kavak, Andız ve
Akçaağaç gibi çok sayıda tür karışıma katılmaktadır. Ancak bütün yayılış
alanlarında görülebilen ve ekonomik değere sahip karışımlar Sedir ve
Karaçam ile yaptığı karışımlardır (BOZKUŞ, 1988/b, 1989).
Tablo: 1- Toros Göknarı (Abies cilicica Carr.)’nın Saf ve Karışık Meşcereleri
Table : 1- The Pure and Mixed Stands of Taurus Fir (Abies cilicica Carr.)
Saf Göknar Meşcereleri
Karışık Göknar Meşcereleri
Toplam
Pure fir stands
Mixed fir stands
Total (ha.)
Normal
Bozuk (Ha)
Normal (Ha)
Bozuk (Ha)
Degraded
Degraded
(Ha)
35.670,5
28.367,5
123.040,0
150.359,0
337.437,0
64.038,0
273.399,0
(% 100)
(% 19)
(% 81)
Toros Göknarı, Sedir, Karaçam ve Ardıçla karışık meşcereler oluşturur.
İyi bünye ve kaliteli göknar meşcerelerinin büyük çoğunluğu, sedir veya
karaçamla karışık veya saf meşcerelerden oluşmuştur. Bu nedenle, örnek
ağaçların sayısında sedirle karışık meşcerelere % 65–70 oranında ağırlık
verilmiştir. Veriler, Mersin Orman Bölge Müdürlüğü-Tarsus Orman
İşletme Müdürlüğüne bağlı Namrun ve Cehennemdere Bölge Şefliğine
ait bölmelerden alınmıştır.
Bu araştırmada, Akdeniz bölgesinde saf veya karışık ve genellikle
değişik yaşlı ormanları oluşturan Toros Göknarı ele alınmıştır.
Meşcerelerin incelenmesinde geçici örnek noktasından alınan ağaçlardan
yararlanılmıştır.
Toros Göknarında artım ve büyüme ilişkilerini güvenilir bir sonuca
ulaştırabilmek için, çok sayıda ağaç ve örnek noktasında ölçüm
yapılmasına ihtiyaç vardır. Aynı zamanda, tek ağaç veya meşcerede artım
ve büyümeyi tahmin edebilmek, ağacın veya meşcerenin yetişme ortamı
koşullarının bilinmesi ve izlenmesiyle mümkün olur. Göknarlar gölge
ağacı olduklarından, değişik yaşlı meşcere kuruluşları oluştururlar. Toros
Göknar’ının yayılış gösterdiği bölgede, yazları sıcak ve kurak, kışları
ılıman olan tipik bir Akdeniz İklimi görülmektedir.
2.2. Metot
Örnek ağaçlar, Toros Göknarı’nın en geniş yayılışlarını yaptığı kuzey,
kuzey batı ve kuzey doğu bakılar üzerinde, değişik yetişme ortamlarını
ve kuruluşları temsil eden, saf ya da karışık ormanlardan alınmıştır.
Örnek ağaçlar, 1100–1600 metreleri arasında değişik yükselti, eğim, bakı
ve denizden farklı uzaklıktaki yerlerden alınmıştır.
Göknar türlerimizin yetiştiği diğer ormanlarda olduğu gibi, Toros Göknar
ormanlarında da kesim görmemiş meşcereler hemen hemen kalmamıştır.
Göknar bir gölge ağacı olduğundan, örnek ağaçların seçiminde 0,7–1,0
arasında kapalılık gösteren yerlerden alınmıştır.
Örnek ağaçlarda yapılan ölçme ve değerlendirme yöntemleri aşağıda
sırasıyla açıklanmıştır.
2.2.1. Çap Ölçümleri
Örnek ağaçlardan, kabuklu göğüs çapı (d1.3) 8 cm ve daha büyük çapa
sahip olanlarda ölçüm yapılmıştır. Bu çaptan küçük ağaçların, komşuluk
ilişkilerinden çok fazla etkileneceği düşünülerek alınmamıştır. Kabuklu
göğüs çapı, çap ölçer ile birbirine dik yönde iki kez cm duyarlığında
ölçülerek ortalamaları alınmıştır. Ayrıca, bu ağaçların tepesinde hastalık
olmaması, çatal gövde, tepe çökmesinin bulunmaması ve gövdelerin
fazla eğilme göstermemesine dikkat edilmiştir. Meşcerenin galip, ortak
galip ve mağlup tabakalarından, toplam 224 ağacın kabuklu göğüs çapı
ölçülmüştür.
2.2.2. Boy Ölçümleri
Örnek ağaçların boy ölçümü Blume-Leiss boy ölçeri yardımı ile 0,5 m
duyarlığında yapılmıştır. Ölçüm hatalarını en aza indirebilmek için,
ölçüm sırasında ağaçla aynı yükselti eğrisi üzerinde durulmaya
çalışılmıştır.
2.2.3. Çift kabuk Kalınlığı Ölçümleri
Çift kabuk kalınlığı ve son on yıllık halka kalınlığı artım burgusu yardımı
ile göğüs hizasından birbirine dik yönde, alınan artım kalemleri üzerinde
milimetre taksimatlı cetvelle ölçülmüştür.
2.2.4. Konum Bilgilerinin Saptanması
Alınan örnek ağaçların bulunduğu mevkinin özellikleri (dere, yamaç,
tepe) de kaydedilmiştir.
2.2.5. Örnek Ağaçların Bonitetlendirilmesi
Örnek ağaçlarda ölçülen kabuklu göğüs çapları ve boylar, önce bir
koordinat sistemi üzerine noktalanmıştır. Noktalar dağılımı, PRODAN’ın
aynı amaçla kullandığı,
Hˆ k =
d2
+ 1.30
a + bd + cd 2
(1)
modeli ile dengelenmiştir. Regresyon denklemindeki a, b, c katsayıları en
küçük kareler yönteminden faydalanarak bulunmuştur (SARAÇOĞLU,
1988).
Bu çalışmada bonitet tablosunun düzenlenmesi ve örnek ağaçların bonitet
endekslerinin bulunmasında FLURY yönteminden yararlanılmıştır.
FLURY yönteminde, III. ve IV. çap sınıflarının göğüs yüzeyi orta
ağacına karşı gelen orta boyun belirlediği meşcere boy eğrisinin 44 cm
standart çaptaki boy değeri bonitet endeksi olarak alınmaktadır. Bonitet
endekslerinin en büyüğü ile en küçüğü arasındaki fark da, üç veya beşe
bölünerek, bonitet sınıfları oluşturulmaktadır (SARAÇOĞLU 1988).
Aynı yaşlı ormanların bonitet eğrilerin türetilmesinde kullanılan yaş-boy
verilerinin tamamını en küçük kareler yöntemiyle dengeleyerek bir
kılavuz eğri elde eden ve bu kılavuz eğriden, bonitet belirleyici bir
değişken (Bonitet Derecesi=BOD) ve standart sapmalar yardımı ile
bonitet eğrileri serisini bir denklem halinde veren yöntem kullanılmıştır.
Yöntem, SARAÇOĞLU (1988), tarafından Karadeniz yöresi
göknarlarının bonitet ve baskı derecelerinin bulunmasında kullanılmıştır.
Aşağıda yöntemin uygulanışı açıklanmıştır.
20 cm’ lik ve birer cm aralıklarla kayan bir çap sınıfı içine düşen örnek
ağaçların boyları (hi) ve bunlara karşı gelen kılavuz eğri değerleri ( Ĥ ki )
yardımıyla, kayan çap sınıfının her konumu için satandart sapma (s) ve
varyasyon genişliği (R) hesaplanmıştır. Kayan çap sınıfı içindeki
noktaların standart sapması;
∑ (h − Hˆ )
2
s=
i
ki
n − (k + 1)
n
k+1
hi
Ĥ ki
(2)
: Kayan çap sınıfındaki nokta sayısı,
: Bonitet ana kılavuz eğrisi denkleminin katsayı adedi=3,
: Kayan çap sınıfındaki i. çapa karşı gelen gerçek boy,
: i. çapa göre kılavuz eğrisinin verdiği boy.
formülü yardımı ile kestirilmiştir. Kayan çap sınıfında varyasyon
genişliği (R) olarak, kılavuz eğriden üstte ve altta maksimum düzeyde
uzaklaşan iki noktanın, eğriden olan uzaklıklarının toplamı olarak
alınmıştır.
Varyasyon genişliği (R), karşılığı olan standart sapmaya (s) bölünerek,
d2 =
R
s
(3)
oranı bulunmuştur. Bu oran, kayan çap sınıfının her konumu için
yaklaşık eşit çıkmaktadır (KALIPSIZ, 1988a). Kayan çap sınıfının her
konumu için elde edilen s ve çap sınıfı değerleri (d1.3) regresyon analizi
ile,
ŝ = a + b d1.3
(4)
doğrusal modeliyle dengelenmiştir. d2 oranlarının ortalamaları ( d 2 )
alınmıştır. Ortalama varyasyon genişliği ise,
R̂ = d 2 sˆ
(5)
biçiminde ifade edilmiştir. Bu değerler yardımıyla, genel bonitet eğrileri
denklemi,
H = Ĥ k + ( BOD – 0,5 ) R̂
(6)
olarak oluşturulmuştur. Bu denklemde, her örnek ağacın çapı ve boyu
kullanılarak Bonitet Dereceleri (BOD) kestirilmiştir.
2.2.6. Çap - Çift Kabuk Kalınlığı İlişkisi
Çift kabuk kalınlığının (2b) kabuklu göğüs çapı (d1.3=d) ile grafikte
belirttiği noktalar dağılımının genel eğilimi, bir parabol veya doğru
modeli ile saptanmaktadır. Çalışmamızda, göğüs çapı - çift kabuk
kalınlığı ilişkisi bonitet derecesiyle ilişkiye getirilerek,
^
2
2
2b =b0+b1d+b2d +(b0+b1d+b2d )BOD
(7)
modeliyle temsil edilmiştir (MİRABOĞLU, 1955; KALIPSIZ, 1962;
ALEMDAĞ, 1967; SARAÇOĞLU, 1988).
2.2.7. Çap-Çap Artımı İlişkisi
PRODAN (1947) değişik yaşlı ormanlarda çap-çap artımı ilişkisinin bir
çan eğrisi görünümünde olduğunu kanıtlamıştır. Aynı yaşlı ormanlarda
ise, yaşın (t) bir fonksiyonu olarak;
İd=f0(t)+f1(t)·d
(8)
formülü ile gösterilebileceğini belirtmiştir (PRODAN, 1965). Bu ilişki,
aynı yaşlı ormanlarda yaş sabit olduğundan çap-çap artımını doğrusal
olduğunu gösterir. Aynı ilişkinin, yaşın artması ile bir parabol çizmesi,
seçme ormanlarının çap-çap artımı ilişkisinin parabol biçiminde olmasını
bir kanıtı sayılmıştır (KALIPSIZ, 1968). Daha sonra, bazı
araştırmacıların da değişik yaşlı ormanlarda, çap-çap artımı ilişkisini çan
veya parabol biçiminde buldukları anlaşılmaktadır (ERASLAN ve ark,
1984).
Çalışmamızda ise, çap-çap artımı ilişkisinin incelenmesinde, noktalar
dağılımına uyan ve her zaman çap artımını pozitif bir değer olarak veren
çan eğrisi modeli uygulanmıştır. İlişkinin bulunmasında, örnek
ağaçlardan alınan kabuklu göğüs çapları (d1..3) ile son on yıllık kabuksuz
çap artımları kullanılmıştır. Çap-çap artımı ilişkisini bonitet derecesi ile
ilişkiye getirmek için, çan eğrisi modeli,
2
2
iˆd kbz = e b0 +b1d +b2 d + (b3 + b4 d +b5 d ) BOD
(9)
biçiminde bir ifadeyle temsil edilmiştir.
2.2.8. Ölçülerin Değerlendirilmesi
Örnek ağaçlardan alınan veriler ve saptanan diğer bilgilerin tamamı
Microsoft BASIC dilinde yazılan programlar ile bilgisayarda
değerlendirilmiştir.
Örnek ağaçlardan alınan verilerde regresyon denkleminin bulunmasında
en küçük kareler yönteminden yararlanılmıştır (IŞIKARA, 1975).
Çalışmamızda, REGİS isimli bilgisayar programından yararlanılmıştır
(SARAÇOĞLU, 1988). Regresyon modellerinin noktalar dağılımına
uygunluğu F-testi ile denetlenmiştir. Ayrıca, çift kabuk kalınlığı ve son
on yıllık halka kalınlığı, varyans analizi tabloları oluşturularak, F-testi ile
denetlenmiştir.
3. BULGULAR VE TARTIŞMA
3.1. Örnek Ağaçların Bonitetlendirilmesi
Örnek ağaçlarda alınan kabuklu göğüs çapları (d1.3) ve boylar (H) grafik
üzerine noktalandığında (Şekil 1), noktalar dağılımının bir S eğrisi
eğilimi göstermesi üzerine, aralarından (1) nolu modele uygun olarak bir
regresyon eğrisi geçirilmiştir. Regresyon denklemindeki a, b, c
katsayıları en küçük kareler yönteminden faydalanarak bulunmuş ve
denklem katsayıları yerine konulduktan sonra,
Hˆ k =
d2
9 ,3754 + 0 ,507194 * d + 0 , 0327585 * d 2
.(10)
+ 1,30
şeklinde, kılavuz meşcere boy eğrisinin denklemi elde edilmiştir.
Denklemde, kabuklu göğüs çapları (d1.3) yerine konularak, ortalama
boylar ( Ĥ ki ) elde edilmiştir (Tablo–2). Kabuklu göğüs çaplarına karşılık
gelen boy değerlerinin ( Ĥ ki ) yardımı ile kılavuz bonitet eğrisi elde
edilebilir. Bonitet noktaları ise Şekil 2 de gösterilmiştir.
40
30
Boylar (Metre)
20
10
0
0
20
40
60
80
Caplar (d1.3) cm
Şekil 1: Toros Göknarında (Abies cilicica Carr.) Çap-Boy Dağılımı
Figure 1: Diameter-Height Distribution of Taurus Fir (Abies cilicica Carr.)
100
Kılavuz meşcere boy eğrisi regresyon denkleminin saptanmasından
sonra, hareketli ortalamaya benzer biçimde, 20 cm genişliğinde 1 cm
aralıklarla 8 cm. den 80 cm çapa kadar kayan bir çap sınıfının içindeki
noktalara ait varyasyon genişliği (R) ve standart sapma (s), formül (3)’te
kullanılarak d2 oranları bulunmuştur. Böylece, kayan çap sınıfının her
konumu için s, d2 ve kayan çap sınıfı değerleri (d) elde edilmiştir.
Standart sapmalar, kayan çap sınıfı içindeki noktaların boyları ve kılavuz
eğrideki karşılıkları kullanılarak, formül (2) ile kestirilmiştir.
Tablo: 2- Toros Göknar’ında (Abies cilicica Carr.) Kabuklu Göğüs
Çaplarına (d1.3-cm.) Karşı Gelen Ortalama Boylar Ĥ k metre.
Table : 2- Dbh Double Bark Thickness for Over Mean Hights of Taurus Firs
(Abies cilicica Carr.)
Çap (d1,30)
Çap (d1,30)
Çap (d1,30)
Ĥ k
Ĥ k
Ĥ k
Diameter
Diameter
Diameter
Mean
Mean
Mean
cm
cm
cm
Hights
Hights
Hights
Metre
Metre
Metre
1
23.48
1.40
28
17.22
55
2
23.62
1.68
29
17.59
56
3
23.75
2.10
30
17.94
57
4
23.88
2.64
31
18.29
58
5
24.00
3.26
32
18.61
59
6
24.12
3.95
33
18.93
60
7
24.24
4.67
34
19.23
61
8
24.35
5.42
35
19.51
62
9
24.46
6.18
36
19.79
63
10
24.57
6.94
37
20.06.
64
11
24.68
7.70
38
20.31
65
12
24.78
8.44
39
20.56
66
13
24.88
9.16
40
20.79
67
14
24.97
9.86
41
21.02
68
15
25.07
10.54
42
21.24
69
16
25.16
11.19
43
21.45
70
17
25.25
11.82
44
21.65
71
18
25.33
12.43
45
21.85
72
19
25.42
13.01
46
22.04
73
20
25.50
13.56
47
22.22
74
21
25.58
14.09
48
22.40
75
22
25.66
14.60
49
22.57
76
23
25.73
15.09
50
22.74
77
24
25.81
15.55
51
22.89
78
25
25.88
16.00
52
23.05
79
26
25.95
16.42
53
23.20
80
27
16.83
54
23.34
40
Boy metre
30
20
Bonitet
5
4
10
3
Boylar
2
1
0
0
20
Çaplar
Caplar
40
60
80
100
(d1.30) cm.
Şekil 2: Toros Göknar’ında (Abies cilicica Carr.) Bonitet Eğrileri
Figure 2: Site Index Curves of Taurus Fir (Abies cilicica Carr.)
Elde edilen standart sapmalar daha sonra kayan çap sınıfı değerlerine
göre grafik üzerine noktalanmış ve noktalar yaklaşık doğrusal eğilim
gösterdiği için aralarından bir regresyon doğrusu geçirilmiştir (Şekil 3).
Standart sapmalar, 52 cm. çaptan sonra nokta sayısının azalması nedeni
ile biraz hatayla yüklü olduğu düşünülmüştür. Bu nedenle kayan çap
sınıfı 80 cm. de bırakılmıştır. Standart sapma regresyon denklemi,
ŝ =2,75612+0,0053139*d
(11)
olarak bulunmuştur (Şekil 3).
Elde edilen d2 oranları sabit kalma eğilimi gösterdiği için, ortalamaları
alınmış ve
d2 =
∑d
n
=
209,13275
=3,48554 cm.
60
(12)
olarak bulunmuştur. Buradan, ortalama varyasyon genişliği Rˆ = d 2 ⋅ sˆ
biçiminde elde edilmiştir.
3,6
3,4
Standart Sapma Metre
3,2
3,0
2,8
Standart Sapma Metre
Regresyon Dogrusu
2,6
16
24
18
32
28
40
36
48
44
Çap (d1.30) cm
56
52
70
60
78
74
Kabuklu Göðüs Çapý (d1.3)-cm.
Şekil 3: Standart Sapma-Kabuklu Göğüs Çapı (d1.3) İlişkisi
Figure 3: The Relationship of Standard Deviation-Overboard Dbh
Kılavuz eğri, standart sapma regresyon denklemi
bulunduktan sonra genel bonitet eğrileri fonksiyonu;
H = Hˆ k + ( BOD − 0,5)d 2 ⋅ sˆ
(ŝ )
ve d 2 oranı
(13)
biçiminde elde edilmiştir (SARAÇOĞLU 1988). Bu fonksiyonun
0,0 ≤ BOD ≤ 1,0 için tanımladığı eğriler demeti, normal bonitet eğrileri
olarak kabul edilmiştir. Buradan, BOD<0,0 için normalaltı ve BOD>1,0
için ise, normalüstü bonitet eğrileri tanımlanabilir.
Buradaki işlemler BOD isimli bilgisayar programı ile yapılmıştır (Ek–2)
Örnek ağaçların bonitetlendirilmesinde, genel bonitet eğrileri
fonksiyonundan (Formül–13) elde edilen 14 nolu ifade kullanılmıştır.
BOD =
H − Hˆ k
+ 0,5
d 2 * sˆ
(14)
Bu formülden yararlanarak, d1.30= 40 cm çaplı ve H= 20 metre boylu bir
ağacın bonitet derecesi (BOD) , 40 cm çap için hesaplanan
Hˆ k (d ) = Hˆ k (40) = 20,79m , sˆ(40) = 2,97m değerleri ve d 2 = 3,48554 değeri
14 nolu ifade de kullanılırsa,
BOD =
20 − 20,79
+ 0,5 = 0,42365
3,48554 ⋅ 2,97
(15)
olarak bulunur. Bu değere ait bonitet eğrisi, Şekil 2’deki üçüncü bonitet
sınıfı içinde yer almaktadır.
3.2. Çift Kabuk Kalınlığı-Çap İlişkisi
Çift kabuk kalınlığının (2b) kabuklu göğüs çapı (d1.3) ile olan ilişkisine
ait, noktalar (d1.3; 2b) dağılımı Şekil 4’de gösterilmiştir. Noktalar
dağılımının parabol eğrisi biçiminde gösterdiği eğilim,
2bˆ = 0,4859 + 0,04725d + 0,0000949 d 2
(16)
regresyon denklemi ile saptanmış ve belirtme katsayısı ise,
R 2 = 0,3916 olarak saptanmıştır ( R 2 = 0,6256 , se = 0,75 ). Buna göre,
çift kabuk kalınlığındaki değişmenin % 39,16’sına, göğüs çapı neden
olmaktadır. Denklem, cm. kabuklu göğüs çaplarına karşılık, göğüs
yüksekliğindeki çift kabuk kalınlığını cm. olarak vermektedir.
Denklemden kestirilen çift kabuk kalınlıkları tablo 2‘de verilmiştir. Tablo
3 değerlerinin, SARAÇOĞLU’nun (1988), Karadeniz Yöresi Göknar
Meşcelerinde bulduğu değerlere çok yakın olduğu görülmüştür.
Elde edilen çap-çift kabuk kalınlığı ilişkisinin belirtme katsayısı küçük
olduğu için, BOD’nin de çap-çift kabuk kalınlığı ilişkisine sokulması
düşünülmüştür. Bunun için de, I. ve V. bonitet sınıflarında bulunan örnek
ağaçların verilerine göre, şekil 4‘deki grafik oluşturulmuştur. Grafik
üzerinde (d1.3; 2b) noktalarının bonitete bağlı olarak az farklı dağılım
gösterdiği anlaşılınca, SARAÇOĞLU’nun (1988) “Karadeniz Yöresi
Göknar Meşcerelerinde Artım ve Büyüme” isimli çalışmasında
kullandığı;
2b̂ =b1+b2·d+b3·d2+(b4+b5·d+b6·d2)·BOD
(17)
modelinin belirlenmesine çalışılmıştır. Bu modele ait bulunan regresyon
denkleminin katsayıları ve diğer istatistikleri aşağıda verilmiştir.
b1=5,1504
b4=-0,98
R=0,72
b2=0,463
b5=0,00885
R2=0,52
b3=0,0001293
b6=0,00064325
Se=0,7 cm.
Tablo: 3- Toros Göknar’ında (Abies cilicica Carr.) Kabuklu Göğüs
Çaplarına (d1.3-cm.) Karşı Gelen Göğüs Boyu Çift Kabuk
Kalınlıkları (2b-cm.).
Table : 3- Dbh Double Bark Thickness for Over Bark Dbhs of Taurus Firs (Abies
cilicica Carr.) (2b-cm.).
Çaplar
Çaplar
Çift Kabuk
Çift Kabuk Kalınlığı
Kalınlığı
d
d
2b̂
1, 30
Diameter
(cm)
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
34
36
38
40
2b̂
Double Bark
Thickness
(cm)
0,58
0,68
0,77
0,86
0,96
1,05
1,15
1,24
1,34
1,43
1,53
1,63
1,72
1,82
1,91
2,01
2,10
2,20
2,30
2,39
1, 30
Diameter
(cm)
42
44
46
48
50
52
54
56
58
60
62
64
66
68
70
72
74
76
78
80
Double Bark Thickness
(cm)
2,49
5,58
2,68
2,78
2,87
2,97
3,07
3,16
3,26
3,36
3,45
3,55
3,65
3,74
3,84
3,94
4,03
4,13
4,23
4,33
50
Çift Kabuk Kalınlığı (mm)
40
30
20
10
BOD0
BOD1
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
Çap (d1.30) cm
CAP
Şekil 4: Toros Göknarı (Abies cilicica Carr.) Değişik Yaşlı Ormanlarında
Çap-Bonitet Derecesi-Çift Kabuk Kalınlığı İlişkisi
Figure 4: Dbh-Site Quality Degree- Dbh Double Bark Thickness Relationship in
Taurus Fir (Abies cilicica Carr.) Uneven-Aged Forests.
Böylece göğüs çapı ile bonitet derecesi birlikte, kabuk kalınlığındaki
değişmenin ancak % 52’sini temsil edebilmiştir. Geriye kalan değişimin,
bilinmeyen önemli ve önemsiz rasgele etkenlerden ileri geldiği
söylenebilir. Korelâsyon katsayısının % 20 kadar yükseldiği
görülmektedir. I. ve V. bonitetlere ait ilişkiler, şekil 5’te noktalar
dağılımı üzerine çizilmiştir. Bunlara göre, çift kabuk kalınlığı yaklaşık
ortalama 30–35 cm çaplardan önce, kötü bonitetlerde daha kalın iken,
sözü edilen çaplardan sonra ise daha kalın olmaktadır.
3.2. Çap-Çap Artımı İlişkisi
Çalışmamızda, Çap-Çap Artımı ilişkisinin BOD’e göre incelenmesinde,
noktalar dağılımına uyan ve daima pozitif değerler veren 9 nolu
denklemde verilen çan eğrisi modelinin uygulanmasına karar verilmiştir.
Modelin hesaplanan katsayıları ve diğer istatistikleri aşağıda verilmiştir.
b1=0,828
b2=7,1334E–4
b3=1,1544E–4
b4=-0,622
b5=4,8243E–4
b6=-6,233E–4
80
70
60
Cift Kabuk Kalinligi
Çift Kabuk Kalınlığı mm
50
40
Bonitet
5
30
4
20
3
10
2
1
0
0
20
40
60
80
100
Çaplar (d1.30) cm
Caplar
Şekil 5: Toros Göknarında (Abies cilicica Carr.) Çap-Çift Kabuk Kalınlığı
İlişkisi
Figure 5: Dbh-Dbh Double Bark Thickness Relationship in Taurus Firs (Abies
cilicica Carr.)
Yillik Ortalama Cap Artýmý(mm.-yil)
Yıllık Ortalama Çap Atımı (mm-yıl)
10
8
6
Bonitet
4
5
4
2
3
2
0
1
0
20
40
60
80
100
Çaplar (d1,30)-cm
Caplar (d1.3)
Şekil 6: Toros Göknarında (Abies cilicica Carr.) Çap-Çap Artımı İlişkisi
Figure 6: Dbh-Dbh Increment Relationship in Taurus Fir (Abies cilicica Carr.)
Karadeniz yöresi göknarlarında, çap-çap artımını gösteren grafik
üzerindeki noktalar dağılımının çok dağınık ve korelâsyonun düşük
olduğu bildirilmektedir (SARAÇOĞLU, 1988). İlgili durum, Toros
Göknar ağaçlarının aynı çapta çok farklı çap artımı yapmalarından ileri
gelmektedir. Şekil 6’da görüldüğü üzere 35 cm çapındaki ağaçlarda son
on yıllık çap atımlarının 16 mm. ile 96 mm. arasında değişmesi bunun
açık bir göstergesidir. Muhtemelen bu durum, bir gölge ağacı olan
göknarların, farklı baskı dereceleri ve iklim koşulları altında çok farklı
çap artımı yaptıklarını göstermektedir. Bu çalışmada da, BOD’nin
etkisini açık olarak görebilmek için, I. ve V. bonitete ait ağaçlar şekil
6’da farklı koyuluktaki noktalar ile gösterilmiştir. Regresyon eğrisinden
anlaşıldığı üzere, 20 cm. çapa kadar bonitet düştükçe artımın yükseldiği,
sonra ise ilişkinin tersine döndüğü görülmektedir. Çap-Çap Artımı
ilişkisinin, bonitetten az, meşcere sıklığından (göğüs yüzeyinden) çok
etkilendiği, fakat aynı yönde etkin olduğu söylenmektedir
(SARAÇOĞLU 1988).Çalışmamızda, meşcere göğüs yüzeyleri
saptanmadığı için, çap-çap artımı ilişkisi göğüs yüzeyi ile ilişkiye
getirilememiştir.
5. SONUÇ VE ÖNERİLER
Toros Göknarı, Akdeniz Bölgesi ormanlarında yayılış gösteren bir gölge
ağacı türümüzdür. Bu bölgede saf, değişik yaşlı ve seçme ormanlar
oluşturmaktadır. Bu çalışmada, değişik bonitetlerden alınan göknar örnek
ağaçlarının ölçülen göğüs çapları, boyları, çift kabuk kalınlıkları ve çap
artımları kullanılarak, çapın bonitet (boy), çift kabuk kalınlığı ve çap
artımı ile olan ilişkileri üzerinde durulmuş ve aşağıdaki sonuçlara
ulaşılmıştır.
Bonitet tablosunun oluşturulması amacı ile ortalama meşcere boy
eğrileri, kılavuz çap boy eğrisi ve boylara ait çap-standart sapma ilişkisi
cinsinden bonitet derecesine (BOD) bağlı bir fonksiyon elde edilmiştir.
Değişik yaşlı meşçerelerde bu modelle bonitet saptanması uygun
olmaktadır. Değişik yaşlı Göknar ormanlarında, bonitet eğrileri olarak
ortalama meşcere boy eğrilerinin 20–80 cm. çapları arasındaki kısımlar
alınmıştır (Şekil 2). Bonitet derecesi (BOD), meşcere hacım veya hacım
elemanlarının
bilinmesini
gerektirmeden
doğrudan
verimlilik
potansiyelini belirttiği
(SARAÇOĞLU, 1988).
için,
kullanılması
yararlı
bir
terimdir
Bu çalışmada, çap-çift kabuk kalınlığı ilişkisi için grafikte (Şekil 4)
belirttiği noktalar dağılımının genel eğilimine uyan parabol modeli
seçilmiştir. Buna göre, çift kabuk kalınlığındaki değişmenin % 39.16’sına
göğüs çapı neden olmaktadır. Denklem sonucu bulunan kabuklu göğüs
çaplarına karşılık göğüs yüksekliğindeki çift kabuk kalınlığı
SARAÇOĞLU’nun Karadeniz Yöresi Göknar Meşcerelerinde bulduğu
değerlere çok uygundur.
Çalışmamızda, çap-çap artımı ilişkisi için daima pozitif değer veren çan
eğrisi modeli uygulanmıştır. 20 cm. çapa kadar düşük bonitetlerde, 20 cm
çaptan sonra da iyi bonitetlerde çap artımının 50–55 cm çapa kadar
yükseldiği, sonra ise azaldığı gözlenmiştir. Bonitet derecesinin bir serbest
değişken olarak, çap-çift kabuk kalınlığı ve çap-çap artımı ilişkilerine
dâhil edilmesi, belirtme katsayılarının yükselmesine neden olmuştur.
Bu çalışmamızda elde edilen bonitet tablosu (EK-1) ve bu çalışmada
kullanılan ve Microsoft BASİC diliyle yazılan program (EK-2) eklerde
verilmiştir.
Bulunan denklemler ve ilgili tablolar uygulayıcılar tarafından güvenle
kullanılabilir. Bulunan ilişkiler, bilimsel açıdan da yararlı olacaktır.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
ALEMDAĞ, Ş., 1967: Türkiye’deki Sarıçam Ormanlarının Kuruluşu, Verim
Gücü ve Bu Ormanların İşletilmesinde Takip Edilecek Esaslar. Orm. Araş. Enst.
Yay. No:20, Ankara.
BOZKUŞ, H. F., 1988/a: Toros Göknarı (Abies cilicica Carr.)’nın Türkiyedeki
Doğal Yayılış ve Silvikültürel Özellikleri. O.G.M. Yayınları, No:660/60, s. 118,
Ankara.
BOZKUŞ, H. F., 1988/b: Sedir (Cedrus libani A. Rich.) ve Karaçam (pinus
nigra subsp. Pallasiana Lamb.)’ın Toros Göknarı (Abies cilicica Carr.) ile
Karışık Meşcerelerinin Tabii Gençleştirme Sorunları. İ. Ü. Orman Fakültesi,
Serisi A, Cilt 38, Sayı 2, s. 128-147, İstanbul.
BOZKUŞ, H. F., 1989: Sedir ve Karaçamın Toros Göknarı ile Karışık
Meşcerelerinin Tabii Gençleştirme Sorunları. Doğu Akdeniz Ormancılığı
Sempozyumu, Orman Mühendisleri Odası Yayın No: 15, 22-23 Şubat 1989,
Mersin.
ERASLAN, İ., YÜKSEL, Ş., GİRAY, N., 1984: Batı Karadeniz Bölgesindeki
Koru Ormanlarının Optimal Kuruluşları Hakkında Araştırmalar. Tarım Orman
ve Köy İşleri Bak. OGM. Yayın No:650, Seri No:58, Ankara.
IŞIKARA, B., 1975: Regresyon Yöntemleri ve Sorunları. İ.Ü. İktisat Fakültesi
Yayın No: 2100/358, İstanbul.
KALIPSIZ, A., 1962: Doğu Kayınında Artım ve Büyüme Araştırmaları. OGM
Yayınları No:339/7, Ankara.
KALIPSIZ, A., 1968: Meyer Metotları ve Kritiği. İ. Ü. Orman Fak. Yayın
No:129, İstanbul.
KALIPSIZ, A., 1988a: İstatistik Yöntemler. İ. Ü. Orman Fak. Yayın No:394,
Rektörlük Yayın No: 3522, İstanbul.
KALIPSIZ, A., 1988b: Orman Hasılat Bilgisi. İ. Ü. Orman Fak. Yayın No:397,
Rektörlük Yayın No: 3516, İstanbul.
MİRABOĞLU, M., 1955: Göknarlarda Şekil ve Hacım Araştırmaları. OGM.
Yayın No:188, Ankara.
PRODAN, M., 1947: Der Starkezuwachs in Plenterwaldbestanden. Schw. Zt. f.
Forstwesen, Germany.
PRODAN, M., 1965: Holzmesshre Sauerlander’s Verlag. Frankfurt a. M.,
Germany.
SARAÇOĞLU, Ö., 1988: Karadeniz Yöresi Göknar Meşcerelerinde Artım ve
Büyüme. İ.Ü. Orman Fakültesi Orman Hâsılatı ve Biyometri Bilim Dalı,
İstanbul.
SPSS FOR WINDOWS, 2000: SPSS for Windows, Release 10.0, Standart
Version, Spss Inc.
EK–1: Toros Göknarı (Abies cilicica Carr.) Bonitet Tablosu.
Appendix-1: Quality Table in Taurus Fir (Abies cilicica Carr.)
Not: Dergide sayfa sınırlaması nedeni ile çap ve bonitet derecelerinde tek sayılı numaralar çıkarılmıştır. Arzu eden
arkadaşlara bütün tablo gönderilebilir.
23
ÇAPLAR
(cm)
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
34
36
38
40
.00
-3.142
-2.199
-0.912
0.544
2.046
3.521
4.927
6.241
7.456
8.572
9.593
10.525
11.376
12.152
12.862
13.511
14.106
14.653
15.156
15.619
BONİTET
DERECELERİ
.02
.04
.06
-2.949 -2.756 -2.563
-2.005 -1.812 -1.618
-0.717 -0.523 -0.328
0.739 0.934 1.129
2.242 2.438 2.634
3.718 3.914 4.111
5.124 5.321 5.519
6.439 6.637 6.835
7.655 7.854 8.053
8.772 8.971 9.171
9.793 9.994 10.194
10.726 10.927 11.128
11.577 11.779 11.981
12.355 12.557 12.760
13.065 13.268 13.472
13.715 13.919 14.123
14.311 14.516 14.721
14.859 15.064 15.269
15.362 15.568 15.774
15.826 16.033 16.240
.08
-2.370
-1.425
-0.134
1.324
2.829
4.308
5.716
7.033
8.251
9.370
10.394
11.329
12.183
12.962
13.675
14.327
14.925
15.475
15.981
16.447
0.10
-2.177
-1.231
0.060
1.519
3.025
4.504
5.913
7.231
8.450
9.570
10.594
11.530
12.384
13.165
13.878
14.531
15.130
15.680
16.187
16.654
0.12
-1.984
-1.037
0.255
1.714
3.221
4.701
6.111
7.429
8.649
9.769
10.795
11.731
12.586
13.367
14.081
14.735
15.335
15.886
16.393
16.861
0.14
-1.792
-0.844
0.449
1.909
3.417
4.897
6.308
7.627
8.848
9.969
10.995
11.932
12.788
13.570
14.285
14.939
15.540
16.091
16.599
17.068
0.16
-1.599
-0.650
0.643
2.104
3.613
5.094
6.505
7.825
9.047
10.168
11.195
12.133
12.990
13.772
14.488
15.143
15.744
16.297
16.806
17.275
0.18
-1.406
-0.457
0.838
2.299
3.809
5.290
6.703
8.024
9.245
10.368
11.395
12.334
13.192
13.975
14.691
15.347
15.949
16.502
17.012
17.482
0.20
-1.213
-0.263
1.032
2.495
4.004
5.487
6.900
8.222
9.444
10.568
11.596
12.535
13.393
14.177
14.894
15.551
16.154
16.708
17.218
17.689
0.22
-1.020
-0.069
1.226
2.690
4.200
5.684
7.097
8.420
9.643
10.767
11.796
12.736
13.595
14.380
15.098
15.755
16.358
16.913
17.424
17.896
0.24
-0.827
0.124
1.421
2.885
4.396
5.880
7.295
8.618
9.842
10.967
11.996
12.937
13.797
14.582
15.301
15.959
16.563
17.119
17.630
18.103
0.26
-0.634
0.318
1.615
3.080
4.592
6.077
7.492
8.816
10.041
11.166
12.197
13.138
13.999
14.785
15.504
16.163
16.768
17.324
17.837
18.310
24
ÇAPLAR
(cm)
42
44
46
48
50
52
54
56
58
60
62
64
66
68
70
72
74
76
78
80
.00
16.047
16.443
16.810
17.151
17.468
17.763
18.039
18.296
18.537
18.763
18.975
19.174
19.361
19.538
19.704
19.861
20.009
20.150
20.282
20.408
BONİTET
DERECELERİ
.02
.04
.06
16.255 16.463 16.670
16.652 16.860 17.068
17.019 17.228 17.438
17.361 17.571 17.781
17.678 17.889 18.100
17.974 18.186 18.397
18.251 18.463 18.675
18.509 18.722 18.935
18.751 18.964 19.178
18.977 19.192 19.406
19.190 19.405 19.620
19.390 19.606 19.821
19.578 19.794 20.011
19.755 19.972 20.190
19.922 20.140 20.358
20.080 20.299 20.517
20.229 20.448 20.668
20.370 20.590 20.810
20.503 20.724 20.945
20.630 20.851 21.073
.08
16.878
17.277
17.647
17.991
18.310
18.609
18.887
19.148
19.392
19.620
19.835
20.037
20.228
20.407
20.576
20.736
20.887
21.031
21.166
21.295
0.10
17.086
17.485
17.856
18.200
18.521
18.820
19.099
19.360
19.605
19.835
20.050
20.253
20.444
20.624
20.794
20.955
21.107
21.251
21.387
21.517
0.12
17.293
17.694
18.065
18.410
18.732
19.031
19.311
19.573
19.819
20.049
20.265
20.469
20.661
20.842
21.012
21.174
21.327
21.471
21.608
21.738
0.14
17.501
17.902
18.274
18.620
18.942
19.243
19.524
19.786
20.032
20.263
20.481
20.685
20.877
21.059
21.230
21.393
21.546
21.691
21.829
21.960
0.16
17.709
18.111
18.484
18.830
19.153
19.454
19.736
19.999
20.246
20.478
20.696
20.901
21.094
21.276
21.449
21.611
21.766
21.912
22.050
22.182
0.18
17.916
18.319
18.693
19.040
19.364
19.666
19.948
20.212
20.460
20.692
20.911
21.117
21.311
21.494
21.667
21.830
21.985
22.132
22.271
22.404
0.20
18.124
18.527
18.902
19.250
19.574
19.877
20.160
20.425
20.673
20.906
21.126
21.332
21.527
21.711
21.885
22.049
22.205
22.352
22.492
22.626
0.22
18.332
18.736
19.111
19.460
19.785
20.088
20.372
20.638
20.887
21.121
21.341
21.548
21.744
21.928
22.103
22.268
22.424
22.573
22.713
22.847
0.24
18.539
18.944
19.320
19.670
19.996
20.300
20.584
20.851
21.100
21.335
21.556
21.764
21.960
22.146
22.321
22.487
22.644
22.793
22.935
23.069
0.26
18.747
19.153
19.529
19.880
20.206
20.511
20.796
21.063
21.314
21.550
21.771
21.980
22.177
22.363
22.539
22.705
22.863
23.013
23.156
23.291
25
ÇAPLAR
(cm)
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
34
36
38
40
0.28
-0.441
0.512
1.809
3.275
4.788
6.273
7.689
9.014
10.239
11.366
12.397
13.339
14.200
14.987
15.707
16.367
16.973
17.530
18.043
18.517
BONİTET
DERECELERİ
0.30
0.32
0.34
-0.249 -0.056 0.137
0.705 0.899 1.092
2.004 2.198 2.393
3.470 3.665 3.860
4.984 5.179 5.375
6.470 6.667 6.863
7.886 8.084 8.281
9.212 9.410 9.608
10.438 10.637 10.836
11.565 11.765 11.964
12.597 12.797 12.998
13.540 13.741 13.942
14.402 14.604 14.806
15.190 15.392 15.595
15.911 16.114 16.317
16.571 16.775 16.979
17.177 17.382 17.587
17.735 17.941 18.146
18.249 18.455 18.661
18.724 18.930 19.137
0.36
0.330
1.286
2.587
4.055
5.571
7.060
8.478
9.806
11.035
12.164
13.198
14.143
15.007
15.797
16.520
17.183
17.792
18.351
18.868
19.344
0.38
0.523
1.480
2.781
4.250
5.767
7.256
8.676
10.004
11.233
12.363
13.398
14.344
15.209
16.000
16.724
17.387
17.996
18.557
19.074
19.551
0.40
0.716
1.673
2.976
4.446
5.963
7.453
8.873
10.202
11.432
12.563
13.599
14.545
15.411
16.202
16.927
17.591
18.201
18.762
19.280
19.758
0.42
0.909
1.867
3.170
4.641
6.159
7.649
9.070
10.400
11.631
12.762
13.799
14.747
15.613
16.405
17.130
17.795
18.406
18.968
19.486
19.965
0.44
1.102
2.060
3.364
4.836
6.354
7.846
9.268
10.598
11.830
12.962
13.999
14.948
15.814
16.607
17.333
17.999
18.610
19.173
19.692
20.172
0.46
1.294
2.254
3.559
5.031
6.550
8.043
9.465
10.796
12.029
13.162
14.199
15.149
16.016
16.810
17.536
18.203
18.815
19.379
19.899
20.379
0.48
1.487
2.448
3.753
5.226
6.746
8.239
9.662
10.994
12.227
13.361
14.400
15.350
16.218
17.012
17.740
18.407
19.020
19.584
20.105
20.586
0.50
1.680
2.641
3.947
5.421
6.942
8.436
9.860
11.192
12.426
13.561
14.600
15.551
16.420
17.215
17.943
18.611
19.225
19.790
20.311
20.793
26
ÇAPLAR
(cm)
42
44
46
48
50
52
54
56
58
60
62
64
66
68
70
72
74
76
78
80
0.28
18.955
19.361
19.739
20.090
20.417
20.723
21.008
21.276
21.528
21.764
21.986
22.196
22.393
22.580
22.757
22.924
23.083
23.233
23.377
23.513
BONİTET
DERECELERİ
0.30
0.32
0.34
19.163 19.370 19.578
19.570 19.778 19.986
19.948 20.157 20.366
20.300 20.509 20.719
20.628 20.838 21.049
20.934 21.145 21.357
21.221 21.433 21.645
21.489 21.702 21.915
21.741 21.955 22.169
21.978 22.193 22.407
22.201 22.416 22.631
22.412 22.627 22.843
22.610 22.827 23.043
22.798 23.015 23.232
22.975 23.193 23.411
23.143 23.362 23.581
23.302 23.522 23.742
23.454 23.674 23.894
23.598 23.819 24.040
23.734 23.956 24.178
0.36
19.786
20.195
20.575
20.929
21.260
21.568
21.857
22.128
22.382
22.621
22.847
23.059
23.260
23.449
23.629
23.799
23.961
24.115
24.261
24.400
0.38
19.993
20.403
20.784
21.239
21.470
21.780
22.069
22.341
22.596
22.836
23.062
23.275
23.476
23.667
23.847
24.018
24.181
24.335
24.482
24.621
0.40
20.201
20.612
20.994
21.349
21.681
21.991
22.281
22.554
22.809
23.050
23.277
23.491
23.693
23.884
24.065
24.237
24.400
24.555
24.703
24.843
0.42
20.409
20.820
21.203
21.559
21.892
22.202
22.493
22.766
23.023
23.264
23.492
23.707
23.909
24.101
24.283
24.456
24.620
24.775
24.924
25.065
0.44
20.616
21.029
21.412
21.769
22.102
22.414
22.706
22.979
23.237
23.479
23.707
23.922
24.126
24.319
24.501
24.675
24.839
24.996
25.145
25.287
0.46
20.824
21.237
21.621
21.979
22.313
22.625
22.918
23.192
23.450
23.693
23.922
24.138
24.343
24.536
24.719
24.893
25.059
25.216
25.366
25.509
0.48
21.032
21.445
21.830
22.189
22.523
22.837
23.130
23.405
23.664
23.907
24.137
24.354
24.559
24.753
24.938
25.112
25.278
25.436
25.587
25.730
0.50
21.239
21.654
22.039
22.399
22.734
23.048
23.342
23.618
23.877
24.122
24.352
24.570
24.776
24.971
25.156
25.331
25.498
25.657
25.808
25.952
27
ÇAPLAR
(cm)
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
34
36
38
40
0.52
1.873
2.835
4.142
5.616
7.138
8.632
10.057
11.391
12.625
13.760
14.800
15.752
16.621
17.417
18.146
18.815
19.429
19.995
20.517
21.000
BONİTET
DERECELERİ
0.54
0.56
0.58
2.066 2.259 2.452
3.029 3.222 3.416
4.336 4.530 4.725
5.811 6.006 6.201
7.334 7.530 7.725
8.829 9.025 9.222
10.254 10.452 10.649
11.589 11.787 11.985
12.824 13.023 13.221
13.960 14.159 14.359
15.001 15.201 15.401
15.953 16.154 16.355
16.823 17.025 17.227
17.620 17.822 18.025
18.349 18.553 18.756
19.019 19.223 19.427
19.634 19.839 20.044
20.201 20.406 20.612
20.723 20.930 21.136
21.207 21.414 21.621
0.60
2.645
3.619
4.919
6.396
7.921
9.419
10.846
12.183
13.420
14.558
15.601
16.556
17.429
18.227
18.959
19.631
20.248
20.817
21.342
21.828
0.62
2.837
3.803
5.113
6.592
8.117
9.615
11.044
12.381
13.619
14.758
15.802
16.757
17.630
18.430
19.162
19.835
20.453
21.023
21.548
22.035
0.64
3.030
3.997
5.308
6.787
8.313
9.812
11.241
12.579
13.818
14.957
16.002
16.958
17.832
18.632
19.366
20.039
20.658
21.228
21.755
22.242
0.66
3.223
4.190
5.502
6.982
8.509
10.008
11.438
12.777
14.017
15.157
16.202
17.159
18.034
18.835
19.569
20.243
20.862
21.433
21.961
22.449
0.68
3.416
4.384
5.697
7.177
8.705
10.205
11.635
12.975
14.215
15.357
16.403
17.360
18.236
19.037
19.772
20.447
21.067
21.639
22.167
22.656
0.70
3.609
4.577
5.891
7.372
8.900
10.401
11.833
13.173
14.414
15.556
16.603
17.561
18.437
19.240
19.975
20.651
21.272
21.844
22.373
22.862
0.72
3.802
4.771
6.085
7.567
9.096
10.598
12.030
13.371
14.613
15.756
16.803
17.762
18.639
19.442
20.179
20.855
21.477
22.050
22.579
23.069
0.74
3.995
4.965
6.280
7.762
9.292
10.795
12.227
13.569
14.812
15.955
17.003
17.963
18.841
19.645
20.382
21.059
21.681
22.255
22.786
23.276
0.76
4.188
5.158
6.474
7.957
9.488
10.991
12.425
13.767
15.011
16.155
17.204
18.164
19.043
19.847
20.585
21.263
21.886
22.461
22.992
23.483
28
ÇAPLAR
(cm)
42
44
46
48
50
52
54
56
58
60
62
64
66
68
70
72
74
76
78
80
0.52
21.447
21.862
22.249
22.609
22.945
23.259
23.554
23.831
24.091
24.336
24.567
24.786
24.992
25.188
25.374
25.550
25.717
25.877
26.029
26.174
BONİTET
DERECELERİ
0.54
0.56
0.58
21.655 21.863 22.070
22.071 22.279 22.488
22.458 22.667 22.876
22.819 23.028 23.238
23.155 23.366 23.577
23.471 23.682 23.894
23.766 23.978 24.191
24.044 24.257 24.469
24.305 24.518 24.732
24.551 24.765 24.979
24.782 24.998 25.213
25.002 25.217 25.433
25.209 25.426 25.642
25.405 25.623 25.840
25.592 25.810 26.028
25.769 25.987 26.206
25.937 26.157 26.376
26.097 26.317 26.538
26.250 26.471 26.692
26.396 26.617 26.839
0.60
22.278
22.696
23.085
23.448
23.787
24.105
24.403
24.682
24.946
25.194
25.428
25.649
25.859
26.057
26.246
26.425
26.596
26.758
26.913
27.061
0.62
22.486
22.905
23.294
23.658
23.998
24.316
24.615
24.895
25.159
25.408
25.643
25.865
26.075
26.275
26.464
26.644
26.815
26.978
27.134
27.283
0.64
22.693
23.113
23.504
23.868
24.209
24.528
24.827
25.108
25.373
25.622
25.858
26.081
26.292
26.492
26.682
26.863
27.035
27.199
27.355
27.504
0.66
22.901
23.321
23.713
24.078
24.419
24.739
25.039
25.321
25.586
25.837
26.073
26.297
26.508
26.709
26.900
27.082
27.254
27.419
27.576
27.726
0.68
23.109
23.530
23.922
24.288
24.630
24.950
25.251
25.534
25.800
26.051
26.288
26.512
26.725
26.927
27.118
27.300
27.474
27.639
27.797
27.948
0.70
23.316
23.738
24.131
24.498
24.841
25.162
25.463
25.747
26.014
26.265
26.503
26.728
26.942
27.144
27.336
27.519
27.693
27.859
28.018
28.170
0.72
23.524
23.947
24.340
24.708
25.051
25.373
25.675
25.960
26.227
26.480
26.718
26.944
27.158
27.361
27.554
27.738
27.913
28.080
28.239
28.391
0.74
23.732
24.155
24.549
24.918
25.262
25.585
25.888
26.172
26.441
26.694
26.933
27.160
27.375
27.579
27.772
27.957
28.132
28.300
28.460
28.613
0.76
23.939
24.364
24.759
25.128
25.473
25.796
26.100
26.385
26.654
26.908
27.149
27.376
27.591
27.796
27.990
28.176
28.352
28.520
28.681
28.835
29
ÇAPLAR
(cm)
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
34
36
38
40
0.78
4.380
5.352
6.668
8.152
9.684
11.188
12.622
13.965
15.209
16.354
17.404
18.365
19.244
20.050
20.788
21.467
22.091
22.666
23.198
23.690
BONİTET
DERECELERİ
0.80
0.82
0.84
4.573 4.766 4.959
5.545 5.739 5.933
6.863 7.057 7.251
8.347 8.542 8.738
9.880 10.075 10.271
11.384 11.581 11.778
12.819 13.017 13.214
14.163 14.361 14.559
15.408 15.607 15.806
16.554 16.753 16.953
17.604 17.804 18.005
18.566 18.767 18.968
19.446 19.648 19.850
20.252 20.455 20.657
20.992 21.195 21.398
21.671 21.875 22.079
22.296 22.500 22.705
22.872 23.077 23.283
23.404 23.610 23.817
23.897 24.104 24.311
0.86
5.152
6.126
7.446
8.933
10.467
11.974
13.411
14.758
16.005
17.152
18.205
19.169
20.051
20.860
21.601
22.283
22.910
23.488
24.023
24.518
0.88
5.345
6.320
7.640
9.128
10.663
12.171
13.609
14.956
16.203
17.352
18.405
19.370
20.253
21.062
21.805
22.487
23.114
23.694
24.229
24.725
0.90
5.538
6.514
7.834
9.323
10.859
12.367
13.806
15.154
16.402
17.551
18.606
19.571
20.455
21.265
22.008
22.691
23.319
23.899
24.435
24.932
0.92
5.731
6.707
8.029
9.518
11.055
12.564
14.003
15.352
16.601
17.751
18.806
19.772
20.657
21.467
22.211
22.895
23.524
24.105
24.641
25.139
0.94
5.923
6.901
8.223
9.713
11.250
12.760
14.201
15.550
16.800
17.951
19.006
19.973
20.859
21.670
22.414
23.099
23.729
24.310
24.848
25.346
0.96
6.116
7.094
8.417
9.908
11.446
12.957
14.398
15.748
16.999
18.150
19.206
20.174
21.060
21.872
22.618
23.303
23.933
24.515
25.054
25.553
0.98
6.309
7.288
8.612
10.103
11.642
13.154
14.595
15.946
17.197
18.350
19.407
20.375
21.262
22.075
22.821
23.507
24.138
24.721
25.260
25.760
30
(cm)
42
44
46
48
50
52
54
56
58
60
62
64
66
68
70
72
74
76
78
80
ÇAPLAR BONİTET DERECELERİ
0.78
0.80
0.82
0.84
24.147 24.355 24.563 24.770
24.572 24.780 24.989 25.197
24.968 25.177 25.386 25.595
25.337 25.547 25.757 25.967
25.683 25.894 26.105 26.315
26.007 26.219 26.430 26.642
26.312 26.524 26.736 26.948
26.598 26.811 27.024 27.237
26.868 27.082 27.295 27.509
27.123 27.337 27.552 27.766
27.364 27.579 27.794 28.009
27.592 27.808 28.023 28.239
27.808 28.024 28.241 28.458
28.013 28.231 28.448 28.665
28.208 28.427 28.645 28.863
28.394 28.613 28.832 29.051
28.572 28.791 29.011 29.230
28.741 28.961 29.181 29.401
28.902 29.123 29.344 29.565
29.057 29.279 29.500 29.722
0.86
24.978
25.406
25.805
26.177
26.526
26.853
27.160
27.450
27.723
27.980
28.224
28.455
28.674
28.883
29.081
29.270
29.450
29.622
29.786
29.944
0.88
25.186
25.614
26.014
26.387
26.737
27.064
27.373
27.663
27.936
28.195
28.439
28.671
28.891
29.100
29.299
29.488
29.669
29.842
30.007
30.166
0.90
25.393
25.823
26.223
26.597
26.947
27.276
27.585
27.875
28.150
28.409
28.654
28.887
29.107
29.317
29.517
29.707
29.889
30.062
30.228
30.387
0.92
25.601
26.031
26.432
26.807
27.158
27.487
27.797
28.088
28.363
28.623
28.869
29.103
29.324
29.534
29.735
29.926
30.108
30.283
30.449
30.609
0.94
25.809
26.239
26.641
27.017
27.369
27.699
28.009
28.301
28.577
28.838
29.084
29.318
29.541
29.752
29.953
30.145
30.328
30.503
30.670
30.831
0.96
26.016
26.448
26.850
27.227
27.579
27.910
28.221
28.514
28.791
29.052
29.300
29.534
29.757
29.969
30.171
30.364
30.547
30.723
30.891
31.053
0.98
26.224
26.656
27.060
27.437
27.790
28.121
28.433
28.727
29.004
29.266
29.515
29.750
29.974
30.186
30.389
30.582
30.767
30.943
31.112
31.274
EK–2: BOD İsimli Bilgisayar Programı.
Appendix 2: Computer Program Named BOD
2 REM : “ BOD İSİMLİ BİLGİSAYAR PROGRAMI”
5 READ IV$,BB$:IF IV$=CHR$(69) AND BB$=CHR$(69) THEN DIM IV
(M), BB$ (M):RESTORE: FOR I=1 TO M:READ IV (I), BB$ (I) : NEXT
I:READ A$, V$:ELSE M=M+1:GOTO 5
7 PRINT "M="M
10 READ D$,H$ :IF D$=CHR$ (69) AND H$=CHR$ (65) THEN DIM
D(N), H(N), S(N) : RESTORE 100 0 ELSE N=N+1:GOTO 10
15 PRINT "N="N
20 FOR I=1 TO N:READ D(I), H(I):NEXT I
30 DEF FN HK(D)=D^2/(9,3754 +0,507294*D+0,327585*D^ 2)+1,3:
DEF FN S(D)= 2,75612+5,31391 E–03*D:DIM BOE(N), BOD(N)
40 FOR I=1 TO N:HY=FN HK( D(I) ):R=3,4855*FN R (D(I) )
50 BOD (I)=(H(I)-HY)/R+0,5: BOE(I)=FN HK(20)+ 12,06685736
#*(BOD(I)-0,5) :NEXT I:CF=1
60 GOSUB 200:FOR I=1 TO N:IF W=0 THEN IF BOD (I)>1 THEN
NO=NO+1:GOTO 70
62 IF BOD (I)<=1-EKS AND BOD(I)=>0,8-EKS THEN NO=NO+1 ELSE
80
65 SAYI=SAYI+1: IF SAYI=5I*CF THEN CF=CF+1: LPRINT TAB(6) :
STRING$(78,"-") : GOSUB 250: GOSUB 200
70 LPRINT TAB (5) ; : LPRINT USING"###";NO ; : LPRINT SPC(2) ; :
LPRINT USING"##.#"; D(I) ; : LPRINT SPC(3) ; : LPRINT
USING"##.#";H(I) ; :LPRINT SPC(10) ; : LPRINT USING"##";
IV(I) ; : LPRINT SPC(16) ; : LPRINT USING"##.####" ; BOD(I) ; :
LPRINT SPC(13) ; : LPRINT USING"##.#####";BOE(I)
80 NEXT I:W=1:CF=1:NO=0:SAYI=0:EKS=EKS+0,2:IF EKS=1,2 THEN
END ELSE LPRINT TAB(6) ; STRING$ (78."-") : GOSUB 250:
GOTO 60
200 IF EKS=0 THEN X$="I" ELSE IF EKS=0,2 THEN X$="I I" ELSE IF
EKS=0,4 THEN X$="I I I" ELSE IF EKS=0,6 THEN X$="IV" ELSE
IF EKS=0,8 THEN X$="V"
210 X$=X$+".BONITET" :LPRINT TAB( ( 96-LEN(X$) )/2 );X$
220 Y$=” CAP
BOY CIFT KABUK KAL. BONİTET DERECESİ
BONİTE T ENDEKSİ"
230 Z$=" d(cm) H(m) 2b(mm)
BOD
BOE(m) "
240 LPRINT Y$:LPRINT Z$:LPRINT TAB(6) ;
STRING$ (78,"-"):RETURN
250 FOR J=1 TO 10: LPRINT: NEXT J: RETURN
31