dociçindekiler - fazilugursoylu.com.tr
download 
Şikayet Transkript
içindekiler - fazilugursoylu.com.tr
İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER ...........................................................................................................iii ÖZ/ABCTRAC ........................................................................................................... vi ÖNSÖZ ......................................................................................................................vii TABLOLAR .............................................................................................................viii GRAFİKLER ............................................................................................................... x KISALTMALAR ........................................................................................................ xi GİRİŞ ........................................................................................................................... 1 1. BÖLÜM ................................................................................................................... 5 1. SİGORTA’NIN TANIMI, TEMEL KAVRAMI VE TÜRKİYE’DEKİ GELİŞİMİ ................................................................................................................ 5 1.1. SİGORTANIN TANIMI,.................................................................................. 5 1.2. TEMEL KAVRAMLAR................................................................................... 7 1.2.1.Reasürans .................................................................................................... 7 1.2.2. Koasürans................................................................................................... 7 1.2.3. Sigorta Primi .............................................................................................. 7 1.2.4. Sigorta Bedeli (poliçe teminatı) ................................................................. 8 1.2.5. Sigorta Poliçesi .......................................................................................... 9 1.2.6. Zeyilname................................................................................................... 9 1.2.7. Sigorta şehadetnamesi.............................................................................. 10 1.2.8. Teminat (Sigorta şirketlerince Hazine Nezdinde Tutulan Bloke Kıymetler) .......................................................................................................... 10 1.2.9. Komisyon ................................................................................................. 10 1.2.10. Rapel ...................................................................................................... 11 1.2.11. Sürrapel .................................................................................................. 11 1.2.12. Sürkomisyon .......................................................................................... 11 1.2.13. Bonifikasyon .......................................................................................... 11 1.3. SİGORTA’NIN TÜRKİYE’DEKİ GELİŞİMİ ............................................... 12 1.3.1.Türkiye'de Sanal Sigortacılık .................................................................... 25 iii 2. KASKO SİGORTASI .......................................................................................... 27 2.1. KASKO SİGORTASI VE TEMİNAT KAPSAMI......................................... 27 2.1.1. Kasko Sigortası Değeri Uygulaması ........................................................ 32 2.1.2. Kasko Sigortası Değerinin Belirlenmesi.................................................. 33 2.1.3. Mükellefler ve Yetkili Sigorta Acenteleri Tarafından Yapılacak Olan İşlemler.................................................................................................... 34 2.1.4. Kasko Sigortası Değerine Göre Motorlu Taşıtlar Vergisi Tutarının Hesaplanması ........................................................................................... 35 2.1.5. Ek Sözleşme İle Teminat Kapsamına Dahil Edilebilecek Olan Haller.... 36 2.1.6. Kasko Sigortası Teminat Dışında Olan Haller......................................... 38 2.1.7. Tarifeler.................................................................................................... 40 2.1.8. Ek Primler ................................................................................................ 42 2.1.9. İndirimler.................................................................................................. 46 2.4. KASKO SİGORTANIN İRDELENMESİ...................................................... 47 2.4.1. Teknik Kar-Zarar Tabloları...................................................................... 55 2.4.2. Hasar / Prim Oranları ............................................................................... 61 2.4.3. Muallâk ve Ödenen Hasar Oranları.......................................................... 63 2.4.4. Prim Artış Oranları ve Pazar Payları........................................................ 64 3. SİGORTA SEKTÖRÜNÜN AB ÜLKELERİNDE GELİŞİMİ ............................ 75 3.1. AVRUPA BİRLİĞİ SİGORTA SEKTÖRÜNÜ DÜZENLEYEN MEVZUAT ..................................................................................................... 78 3.2. HAYAT DIŞI SİGORTA MEVZUATI......................................................... 79 4. AB ÜLKELERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI.................................................... 102 5. SİGORTACILIĞIN İŞLETME BİLİMİNDEKİ YERİ ...................................... 113 2.BÖLÜM ................................................................................................................ 117 2. KASKO SİGORTANIN FİYATLANDIRILMASI............................................. 117 2.1. FİYATLANDIRMAYI ETKİLEYEN PARAMETRELER ........................ 121 2.1.1. Kasko Sigortasında Bulunan Ana Teminatlar........................................ 122 2.2.2. Kasko Sigortasında Bulunan Ek Teminatlar .......................................... 122 2.2.3. Kasko Sigortası İndirimleri .................................................................... 125 3.BÖLÜM ................................................................................................................ 129 3. UYGULAMA ÖRNEKLERİ............................................................................... 129 iv 3.1. KONJOİNT ANALİZİ.................................................................................. 130 3.1.1.Veri Toplama Yöntemleri ....................................................................... 132 3.1.2. Veri Toplama Yöntemlerinin Karşılaştırılması...................................... 133 3.1.3. Şirket Verilerine Modelin Uyarlanması ................................................. 138 3.1.4. Kullanılacak Değişkenler ....................................................................... 139 3.1.5. Analiz Sonuçları..................................................................................... 142 3.2. Modelin Şirket Karlılığına Etkisi .................................................................. 147 SONUÇ .................................................................................................................... 149 KAYNAKLAR ........................................................................................................ 155 v ÖZ/ABCTRAC vi ÖNSÖZ Sigorta Sektörünün en önemli branşlarından, Kasko sigortasının Türkiye’deki durumunu, gelişimini ve uygulanmasını incelendiğimiz tezimizde, Giriş bölümünde Türkiye’de sigorta sektörünün ve Kasko sigorta branşının genel durumu kısaca özetlenmiştir. Birinci bölümde sigortanın temel kavramları, kapsamı ve Türkiye’deki gelişimine ve sanal sigortacılığa değinilmiştir. Kasko sigorta Branşının tanımı ve özellikleri, teminat kapsamı ve kasko sigortası değerinin belirlenmesi, kasko sigorta değerine göre motorlu taşıtlar vergisi tutarlarının hesaplanması açıklanmıştır. Ek Sözleşme İle Teminat Kapsamına Dahil Edilebilecek Olan Haller, tarifeler, indirimler, teknik kar zarar ve prim artış oranlarına açıklık getirilerek anlatılmaya çalışılmıştır. Sigorta sektörünün AB ülkelerindeki gelişimi ve düzenleyen mevzuatında yer aldığı çalışmamızın bu bölümüne AB ülkeleriyle olan farklılıklara değinilerek sigortacılığın işletme bilimindeki yeri ile son verilmiştir. İkinci bölümde; Kasko sigortanın fiyatlandırılması, parametreleri ve kasko sigortada bulunan ana ve ek teminatlar ile indirimlerin açıklanmasına yer verilmiştir. Üçüncü bölümde ise Konjoint teoremi işletilerek sigorta sektörünün kasko branşında dört değişik firmanın uyguladıkları parametrelerinin, istatistiksel teorem ışında model oluşturulmasına örnek verilerek uygulama gerçekleştirilmiştir. Bu uygulamanın şirket karlılığına olan etkisi irdelenmeye çalışılarak verilen örneğin yorumu yapılmıştır. vii TABLOLAR Tablo 1.1- Kaza Branşı Prim Üretimi ........................................................................82 Tablo 1.2- Kaza Branşı Devreden Primler.................................................................83 Tablo 1.3- Kaza Branşı Ödenen Tazminatlar.............................................................83 Tablo 1.4- Kaza Branşı Direkt Primlerin Riziko Türlerine Göre Dağılımı ...............84 Tablo 1.5- Ödenen Tazminatların Alt Branşlara Göre Dağılımı................................85 Tablo 1.6- Prim, Ödenen Tazminat, Muallak Hasar ve Ödenen Komisyon Sonuçları ..................................................................................................86 Tablo 1.7 – 2006 yılı 2. Dönem - Prim Üretimleri ....................................................88 Tablo 1.8- Sektörün Konsolide Teknik Kar-Zarar Durumu.......................................89 Tablo 1.9- Sektörün Konsolide Teknik Kar-Zarar Durumu Yeni Düzen Hesap Planına Göre.............................................................................................91 Tablo 1.10 - Konsolide Sonuçların Özet Tablosu......................................................94 Tablo 1.11 - Sigorta Dalları İtibariyle Primlerin Dağılımı ........................................98 Tablo 1.12 - Sigorta Dalları İtibariyle Hasar / Prim Oranları (%) 31.12.2005 .........99 Tablo 1.13 - Sektörün Ocak-Haziran 2006 Rasyosu.............................................. 100 Tablo 1.14- 2005 Yılında Şirket Bazında Sigortalı Sayısı..................................... 101 Tablo 1.15 - Sektörde Branşlar Bazında Poliçe Sayıları ....................................... 102 Tablo 1.16 - İlk 6 Aylık Üretim Rakamları .......................................................... 104 Tablo 1.17 -1.12006 – 20.6.2006 Dönemi Kaza Prim Üretimi.............................. 106 Tablo 1.18 – 2006/6 Aylık Dönem Kaza Branşı Dağılımı..................................... 107 Tablo 1.19 – Yıllar Bazında Ödenen Birikimli Hasar Raporu............................... 108 viii Tablo 1.20 -Avrupa ve Türkiye Prim Hacmi ......................................................... 135 Tablo 1.21 - AB’de Motorlu Taşıt Sigorta Primlerinden Alınan Vergiler............. 142 Tablo 1.22 - AB’de Motorlu Taşıt Sigorta Primlerinden Devlet ya da 3. Şahıslar Adına Kesintiler ................................................................................ 143 Tablo 1.23- AB’de Motorlu Taşıt Sigortası Primlerinden Çeşitli Kurumlar İçin Toplanan Vergiler ve Tescil Masrafları ............................................. 145 Tablo 1.24 – AB’de Motorlu Taşıt Tazminatlarından Alınan Vergiler ve Yapılan İndirimler............................................................................ 145 Tablo 1.25 - Türkiye'de Motorlu Taşıt Sigortalarında Alınan Vergiler ................ 146 Tablo 3.1 - Sigorta Şirketlerinin Sundukları Hizmetler ......................................... 172 Tablo 3.2 - Faktör Düzeyleri.................................................................................. 173 Tablo 3.3 – Bir Kart Örneği ................................................................................... 173 Tablo 3.4 - Sıralanan Kartlar(Ortogonal Düzen ) .................................................. 174 Tablo 3.5 - Faktör Düzeylerine İlişkin Fayda Skorları .......................................... 176 Tablo 3.6 - Mevcut Ürünlerin Beğenilme Yüzdeleri ............................................. 179 Tablo 3.7- Orthogonal Düzendeki Ürünlere İlişkin Skor Değerleri ...................... 179 ix GRAFİKLER Grafik1.1 Kaza Branşında Yıllar İtibariyle Düzenlenmiş Poliçe Sayıları .................86 Grafik 1.2 - 2001- 2005 Hayat Dışı Branşı Teknik Kar/Yazılan Prim ......................92 Grafik 1.3- Kasko Sigortası Teknik Analizi ..............................................................92 Grafik1.4 - Kaza Branşı Hasar/Prim Oranları............................................................95 Grafik 1.5 -Teknik Kar - Prim Oranı (Kaza)..............................................................95 Grafik 1.6 - 2005 yılı toplam prim üretimi: 7.816 Milyon YTL............................ 103 Grafik 1.7- 2001-2005 Hayat Dışı Prim Gelişimi.................................................. 104 Grafik 1.8 – Branşlara Göre Üretim Dağılımı 2006/6Aylık .................................. 105 x KISALTMALAR AB Avrupa Birliği ABD Amerika Birleşik Devletleri A.g. Adı Geçen BTL Bradley Terry-Luce DASK Doğal Afet Sigortaları Kurumu KHK Kanun Hükmünde Kararname KOB Katılım Ortaklığı Belgesi'nde MTV Motorlu Taşıtlar Vergisi TÜFE Tüketici Fiyat Endeksi TTK Türk Ticaret Kanını TRAMER Trafik Sigortası Bilgi Merkezi TSRŞB Türk Sigorta Reasürans Şirketleri Birliği ZMSS Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası xi GİRİŞ Türkiye’de sigortacılık tarife dönemi ile başlamıştır. Primleri devletin belirlediği bu dönem 80’leri sonuna kadar devam etmiştir. 90’lı yıllara gelindiğinde ise tarife dışı döneme geçilmiştir. Bu dönemde sigorta şirketlerinin sıkı bir rekabet uygulamaları ile fiyatlar aşağı çekilmiş, kârlar düşmüştür. Kasko branşı sigorta sektörünün uzun yıllardır zarar ettiği branşların başında gelmektedir. 15 yıl devam eden bu sancılı dönem 2005 yılında sona erdi ve Ocak 2006’dan itibaren yeni bir döneme girildi. Bu dönemde sigorta şirketleri sert rekabetten zarar gördüğünü fark edip önlem almaya başladılar. Kârsız iş modelleri bir yana bırakıldı, yeni ve daha bilimsel modellerle çalışılmaya başlandı. Acımasız rekabet ortamında öne çıkmak isteyen sigorta şirketleri fiyatları aşağı çektikçe kâr marjları daralmakta, zararına iş yapan şirketler zorlanmakta son 15 yıldır devam eden bu olumsuz tablonun Türkiye’deki sigorta şirketleri Kaskoda daha seçici davranmaya, fiyatları artırmaya, daha iyi iş yazmaya, hasar kontrolü yapmaya başladılar. Bu çabalarda olumsuz trendi hızla aksi yöne çevirmeyi başarmıştır. Kaskodaki bu tablo aslında hayat dışı branşların hemen hepsi için geçerli olduğunu söyleyebiliriz. Söz konusu değişim de sigorta sektörünün genelinde kendini hissettiriyor. Sert rekabetten zarar gördüğünü fark eden sigorta şirketleri, önlem almaya başladı. Şirketler artık hemen her branşta kârsız iş modellerini bir yana bırakıp, daha bilimsel modellerle daha temkinli adımlar atıyor. 2006’nın başından itibaren hem piyasa hem şirketler açısından olumlu olarak nitelendirilebilecek bu trendin gelecek için de çok umut verici bir başlangıç olduğunu söyleyebiliriz. 1 Zira sigorta şirketlerinin varlıklarını devam ettirmeleri, hasarlarını düzgün olarak ödeyebilmeleri için güçlü olmaları gerekiyor.Sigortacılık sektöründe geçen yılın sonundan bu yana izlenen hızlı yükseliş de, bu değişimin bir sonucu, yabancıların da sektördeki gelişmeleri yakından izlediğine yeni yatırımların bu doğrultuda devam edeceğini, Hali hazırda 5 yabancı şirketin Türkiye pazarına yatırım yapmak için sırada olduğunu söyleyebiliriz, Avrupa ve Amerikan piyasasından şirketler dahi yavaş yavaş Türk sigorta sektörünün yakından izlemeye başladılar. 2006 yılının ilk 6 ayını sektör yüzde 20 oranında bir büyüme ile tamamladığını tespit etmekteyiz. Bu da tatminkar bir artışa işaret ediyor. Enflasyonunun yüzde 10-11 düzeyinde olduğunu düşünürsek, reel bir yüzde 10 artış yeterli gibi gözükmektedir. Önümüzdeki yıl yine enflasyonun yüzde 10-15 üzerinde bir reel büyüme olacağını öngörebiliriz. Ancak, bu rakamlar, potansiyeli kullanıyoruz anlamına da gelmemelidir.. Aslında hem hayat dışı hem de sağlık sigortaları tarafında olmamız gereken noktanın çok gerisinde olduğumuz kanaatindeyiz. Sigorta sektörü politikalarını güncel verilere göre tanımlamakta, ancak, potansiyelin çok az bir bölümünün kullanıldığı yabancılar tarafından izlenmektedir. Bu çerçevede de yıl başından itibaren çok sayıda yabancı sigorta şirketin Türkiye’ye gelip satın alma yada birleşme yoluyla yapılandıklarını görüyoruz.. Bunun en önemli nedeni bizim AB ile görüşmeleri başlatıyor olmamız. Biz ülke olarak bu konuya ne kadar pesimist olarak bakarsak bakalım, ciddi bir süreç başlamış durumda. Bugün yurtdışında Türkiye’nin AB’ye girmemesi ile ilgili çeşitli argümanlar olduğu gibi girmesini destekleyen de çok önemli argümanlar bulunmaktadır. Bu argümanların çoğu da Türkiye’deki potansiyeli öne sürmektedir. 2 Her ülkede olan sigortacılık modeli farklılık arz etmektedir.. O ülkenin sosyoekonomik politikasına, sigortaya bakışına, tüketici tercihlerine, risk alma karakteristiklerine göre sigorta şirketleri farklı yapılanmalar içerisindedir. Türk sigorta şirketlerinin de çok uzun süredir bu piyasa çalışıyor olmalarından kaynaklanan büyük bilgi birikimleri, pazar payları ve marka bilinirlikleri mevcuttur. Özellikle yabancıların Türkiye’ye gelmesi, hali hazırdaki pazardan pay almak yerine, kullanılmayan potansiyelin harekete geçirilmesini sağlayacağı düşüncesindeyiz. Yani Sigorta sektöründeki pastanın büyüyeceği, dolayısıyla yabancıların getireceği tekniklerin Türk sigorta piyasasına olumlu etkileri olacağı kaçınılmazdır. Sigorta sektöründe rekabet her zaman olacaktır ve ondan korkmamak gerekir. Ancak, rekabeti haksız veya aşırı rekabet diye nitelendirdiğimiz dönemi atlatılmış gözüküyor. Sigorta şirketleri artık sadece satış değil, aynı zamanda kârlılık yönünden de kendilerine uygun olan politikayı benimsemeye başladılar. Bu nedenle eskisi gibi acımasız bir rekabet söz konusu olmayacağını düşünmekteyiz. Kasko ve sağlık branşları, kârın zor yapılabildiği branşlar olmaya devam etmektedir. Önümüzdeki dönem yabancı sigorta şirketlerinin Türk sigorta pazarındaki payının hızla artacağı kaçınılmaz görülmektedir. 5 yıl sonra sigorta şirketlerinin yüzde 60’ından büyük bir kısmının en azından yabancı ortağı olacağını söyleyebiliriz. 3 Bugüne kadar olduğu gibi, bundan sonra da kasko ve trafik branşı, hayat dışı branşların lokomotifleri konumunda olacaktır. Şu anda kasko ve trafik sigortalarının payı yüzde 50 düzeyindedir. Türk Sigorta sektörünün AB uyum süreci süresince kendi gelişimini tamamlayarak rekabet edebilme ve büyüme trendinde olacağı kaçınılmazdır. 4 1. BÖLÜM 1. SİGORTA’NIN TANIMI, TEMEL KAVRAMI VE TÜRKİYE’DEKİ GELİŞİMİ 1.1. SİGORTANIN TANIMI, Sigortanın tanımının yapılabilmesinde “risk” tabiri merkezi bir yere sahiptir.1 Risk ise, genel olarak ortaya çıkacak hasara ilişkin belirsizlik olarak ifade edilebilir. Bu çerçevede, her işletme muhtelif risklerle karşı karşıyadır. Bu risklerin minimize edilmesi veya tümüyle ortadan kaldırılmasının yolu ise bu risklere karşı sigortadır. Sigorta, sigorta edilen bir varlığın zarar görmesinden sonra gördüğü zarar kadar kısmı karşılayarak sigortalının kaybını telafi eder. “Sigorta; sigortacının belirli bir prim karşılığında diğer bir kimsenin para ile ölçülebilen bir menfaatini zarara uğratan bir tehlikenin (riskin) gerçekleşmesi halinde tazminat ödemeyi taahhüt etmesidir. “Sigorta; aynı yada benzer risklere maruz bulunan kişiler topluluğunda risklerin gerçekleşmesi sonucunda ortaya çıkacak ihtiyacın, belli bir prim karşılığında giderilmesine yönelik bir sözleşmedir.” Türk Ticaret Kanunu’nun 1263’üncü maddesine göre ise; “sigorta bir akittir ki, bununla bir sigorta primi karşılığında diğer bir kimsenin para ile ölçülebilir bir menfaatini halele uğratan bir tehlikenin (riskin) meydana gelmesi halinde teminat 1 G.G.A. Dickson, J.T. Steele, Introduction to Insurance, Pitman Publishing, London, 1984, s.1. 5 vermeyi yahut bir veya birkaç kimsenin hayat müddetleri sebebi ile veya hayatlarında meydana gelen bir takım hadiseler dolayısıyla bir para ödemeyi veya sair edalarda bulunmayı üzerine alır” biçiminde ifade edilmektedir. Sigorta bir diğer biçimde, riskin ölçülmesi ve riskin paylaşılması kavramları bir araya getirilerek tanımlanmıştır. Buna göre belirli bir riskin, belirli ölçüde tehdidi altında bulunan çok sayıda ve benzer nitelikte birimlerin ortaya çıkacak zararları birlikte karşılamak üzere bir araya gelmesi sigortayı oluşturur.2 Sigorta ile ilgili resmi tanım 1965 yılında Amerikan Risk ve Sigorta Birliği’nce oluşturulan bir komisyon tarafından şu şekilde yapılmıştır: “Sigorta; beklenmedik risklerin bir araya getirilerek (pooling), hasarın gerçekleşmesi durumunda sigortalıya tazminat ödemeyi kabul eden sigortacılara devredilmesidir”. Tanımda ilâve olarak sigortanın temel özellikleri şu şekilde belirtilmiştir: Hasarların bir araya getirilmesi (büyük sayılar kanunu), beklenmedik ve tam olarak tahmin edilemeyen hasarların ödenmesi, riskin transferi ve sigortalının mali pozisyonunun hasar oluşmasından önceki haline getirilmesi.3 2 Özdemir Akmut, Hayat Sigortası Teori ve Türkiye’deki Uygulama, A.Ü.SBF Yayını No.447, Ankara, 1980, s.8-9. 3 George E. Rejda, Principles of Risk Management and Insurance, 6th Ed., Addison-Wesley, MA, USA, 1999, s.-19-20. 6 1.2. TEMEL KAVRAMLAR 1.2.1.Reasürans Sigortacının riski tümüyle kendi üzerinde tutmayarak bir bölümünü bir başka sigorta şirketine aktarması işlemine reasürans denir. Rizikonun aktarıldığı şirkete reasürör veya reasürans şirketi, rizikoyu aktaran (devreden) şirkete sedan, aktarılan hisseye sesyon ve sigortacının kendi üzerinde bıraktığı hisseye ise retansiyon (retention) adı verilmektedir. Reasürans temel olarak iki geniş kategoride ele alınmaktadır; bölüşmeli ve bölüşmesiz reasürans.4 1.2.2. Koasürans Riskin değişik sigorta şirketleri arasında paylaşılarak her işletmenin riskin sadece bir bölümünü üstlenmesine koasürans denir. Sigorta şirketlerinden her birisinin sorumluluğu, üstlendiği pay kadar olup tahsil edilecek primler ve ödenecek hasarlar bu paylarla orantılı olarak bölüşülmektedir. Reasüransa göre ayırdedici özelliği, sigortacılardan her birisinin sorumluluğunun taahhüt ettikleri pay kadar olmasıdır. Koasüransda, bir şirketin büyük çapta bir riski tek başına karşılama gücünden yoksun olması nedeni ile yada sigorta ettirenin kişisel veya ticari nedenlerle birden fazla sigorta şirketine sigorta yaptırmak arzusu ile riskin paylaşılması amaçlanmaktadır. 1.2.3. Sigorta Primi Prim, sağlanan sigorta teminatına karşılık olmak üzere, sigortalı tarafından, sigortacının tazminat giderleri ile diğer işletme giderlerine katılmak amacıyla ödenen 4 Harwey W. Rubin, Dictionary of Insurance Terms, Third Ed., Barrons Business Guide, Louisiana, USA, 1995, s.398. 7 bir meblağdır. Sigorta priminin hesaplanışı, bir bakıma sigorta teminatına ait fiyatın tespiti anlamına gelmektedir. Bu nedenle primlerin hesaplanmasında bazı kurallar göz önüne alınmakta ve primler bu kurallar çerçevesinde hesaplanmaktadır. Tehlikenin gerçekleşmesi halinde ödenecek olan sigorta tazminatını veya bedelini karşılamak üzere sigorta ettirenden prim alınır. Sigorta ettiren, bu primi mevcut sözleşmeye göre ya taksitle ya da defaten öder. TTK. m.1294’ün 2. fıkrasına göre sigorta ücretinin yalnız para olarak ödenmesi gerekir. Prim iki kısımdan ibarettir. Safi prim ve sigorta yükü. Safi prim, teorik olarak, sigorta ettirene verilecek olan sigorta bedeli veya tazminatın karşılığını teşkil eder. Primin tutarını ise tehlikenin gerçekleşme olasılığı ve sigorta sözleşmesinin süresi belirlemektedir. Sigorta primlerinin doğru biçimde belirlenebilmesi için, teminat verilen her bir risk için ayrı ayrı ve risklerin yapısı göz önünde bulundurularak hesaplama yapılması gerekir.5 1.2.4. Sigorta Bedeli (poliçe teminatı) Sigorta bedeli, sigorta poliçesinde gösterilen ve tehlikenin gerçekleşmesi halinde sigorta değerini gedmemek kaydıyla sigortalıya ödenecek olan azami meblağı ifade eder. Çünkü sigorta tazminatı hasarın meydana gelmesi halinde ödenecek olan ve gerçek zarara tekabül eden miktardır. Buna karşılık sigorta bedeli, poliçede sigorta ile teminat altına alınan menfaat değerinin karşılığıdır. Hayat sigortalarında ise, sigorta bedeli ile riziko gerçekleştiğinde ödenecek olan meblağ arasında fark yoktur. Bu nedenle kanun koyucu TTK 1263. maddede mal sigortaları dolayısıyla “tazminat”tan, can sigortaları için ise, “para ödemekten söz etmiştir. Sigorta tazminatı kavramına nakdi ve ayni tazminatlar da dahildir. 5 C. Arthur Williams JR, Michale L. Smith, Peter C. Young, Risk Management and Insurance, 8th Ed., Mc Graw Hill, USA, 1998, s.409. 8 1.2.5. Sigorta Poliçesi Sigorta poliçesi sigorta akdinin düzenlenmesinden sonra sigortacının sigorta ettirene vermek zorunda olduğu bir belgedir. Bu belge ile sigortacı ve sigorta ettirenin hak ve yükümlülükleri düzenlenmiş olup poliçe ile bir taraf (sigortacı) diğer tarafa ödenecek prim karşılığında; - Başka bir kimsenin parayla ölçülebilir bir menfaatini zarara uğratacak bir tehlikenin gerçekleşmesi halinde tazminat vermeyi veya, - Bir veya birkaç kimsenin hayat süreleri sebebi ile veya hayatlarında meydana gelen bir takım olaylar dolayısı ile bir para ödemeyi yada başka türlü edimlerde bulunmayı taahhüt etmektedir. 1.2.6. Zeyilname Sigorta sözleşmelerinin maddelerinin değişmesine olanak sağlayan belgelerdir. Sigorta sözleşmesinin yapılmasından sonra sözleşme şartlarının birinde veya birkaçında değişiklik yapılması ihtiyacının doğması halinde ya da sigortalanan ekonomik değerde bir değişiklik olması veya buna benzer herhangi bir değişikliğin gerçekleştirilmesi amacı ile esas sigorta sözleşmesinde bir değişiklik yapılmaksızın sözleşmenin taşıdığı hükümlere eşdeğerde olmak üzere düzenlenen belgeye zeyilname adı verilmektedir.6 Zeyilname aracılığı ile sigorta sözleşmesinde yapılacak eklemeler ya da düzeltmeler sigortacı ve sigortalı (yada sigorta ettiren) tarafından imzalanmak koşulu ile geçerlilik kazanmaktadır. 6 NOMER, Cahit; Sigorta Genel Prensipleri ve Reasürans, s.125-130.İstanbul,1977. 9 1.2.7. Sigorta şehadetnamesi Sigorta şehadetnamesi, sigorta poliçelerine istinaden tanzim edilen, teminat altına alınan sigortaları göstermesi ve dayandığı poliçeye atıfta bulunması koşulu ile sigorta poliçesi yerine geçen belgedir. 1.2.8. Teminat (Sigorta şirketlerince Hazine Nezdinde Tutulan Bloke Kıymetler) Sigorta şirketleri, sigorta sözleşmelerinden doğan taahhütlerine karşılık olmak üzere sigorta primleri ile orantılı olarak teminat göstermek zorundadırlar. Hastalık ve ferdi kaza sigortaları ile diğer hayat dışı sigortalarda her hesap dönemi sonu itibarı ile Türkiye’de akdedilmiş sigortalardan fesih ve iptaller çıkarıldıktan sonra kalan prim tutarının %20’sinden çok olmamak üzere Hazine Müsteşarlığınca tespit edilen oranda teminat tesis edilir. Müsteşarlık hesap dönemine bağlı kalmaksızın yürürlükte bulunan sözleşme tutarları ile orantılı olarak teminat tesis edilmesini isteyebilir.7 1.2.9. Komisyon Sigorta aracılarına(acentelere) yaptıkları hizmet karşılığı ödenen ve bir oranla hesaplanan tutardır. Devletçe belirlenmediği takdirde şirket ile acente arasında serbestçe belirlenir. Halen devletçe belirlenen zorunlu trafik sigortası acente primi %17, zorunlu deprem sigortası aracı komisyonu ise %12,5 ve %17,5 (İstanbul dışı iller için) olarak belirlenmiştir.8 7 7397 sayılı Sigorta Murakabe Kanunu Madde 12. 24.12.2004 tarih ve 25680 sayılı Resmi Gazete, Zorunlu Karayolları Mali Sorumluluk Sigortası Tarife ve Talimatı, madde B.4. 8 10 1.2.10. Rapel Sigorta aracısının şirkete getirmeyi taahhüt etmiş olduğu iş miktarı evvelce tayin edilmiş seviyeyi aşacak olursa, almakta olduğu komisyona ek olarak ödenen komisyona verilen isimdir. 1.2.11. Sürrapel Bu ikinci bir rapeldir. Acenteye tanınan iş miktarı belirli bir hacmi aştığı takdirde rapel verilir. İş hacmi ikinci bir miktarı da aşacak olursa acenteye sürrapel verilir. 1.2.12. Sürkomisyon Bir sigorta aracısının yanında yetiştirdiği diğer bir aracı, sigorta şirketine kendisini yetiştiren aracı vasıtasıyla iş getirmez ve serbest çalışmaya başlarsa, aracıyı yetiştiren kimseye belirli bir müddet için çalışan aracının portföyü üzerinden verilen komisyona sürkomisyon denir. 1.2.13. Bonifikasyon Sigorta şirketi ile acentenin hesap gördükleri devrelerde, sigorta şirketinin alacağından belirli bir miktarı indirmesidir. 11 1.3. SİGORTA’NIN TÜRKİYE’DEKİ GELİŞİMİ Türkiye’ de 19.yy’ ın ikinci yarısından önce sigortacılıktan söz etmek pek mümkün değildir. Bazı Anadolu köylerinde bu tarihten önce gereksinme halinde yardım sağlamak, halkın uğrayacağı zararı karşılamak amacıyla sendikalar kurulduğu, esnaf kuruluşlarının ölüm ve hastalık durumlarında üyelerine yardım amacıyla örgütlendikleri bilinmekteyse de bunlar gerçek anlamda sigorta olmayıp, güvenlik, yardımlaşma, sosyal dayanışma düşüncesi ile oluşturulmuş kuruluşlardı. Bunlar da birkaç köye özgü kalmış, Anadolu’ya yayılarak bir gelişme gösterememişlerdi. Avrupa’da ki sigorta konusunda kaydedilen önemli gelişmelere karşın, Osmanlı toplumunun sosyal özellikleri, dini ortam, mali düzen, buradaki gelişimi engelliyordu. 19. yy’ ın ikinci yarısında meydana gelen yangınlar ve bunların sonucunda uğranılan büyük hasarlar, sigorta hakkındaki olumsuz düşünceler üzerinde az da olsa etki yaptı ve sigortanın doğmasına neden oldu. Özellikle 1870 yazında Beyoğlu’nda ki yangında ( Büyük Pera Yangını ) çok sayıda işyeri, ev, cami ve kilisenin yanması, bu bölgede de daha çok yabancı ve yabancılarla ilişkide olan zenginlerin oturması sigortanın gelişme sürecini hızlandırdı. 1872 yılında İngiliz sigorta şirketleri, açtıkları temsilciliklerle Türkiye’ de ilk sigortacılık faaliyetlerini başlattılar. İngilizler’ den sonra Fransızlar da Türkiye’ ye ilgi gösterdiler ve 1878 yılında ilk Fransız şirketi faaliyetlerine başladı. Bundan sonra Alman, İtalyan, İsviçre gibi yabancı ülkelerin sigorta şirketlerinin çalışmaları ile sigortacılık genişlemeye başladı. Bu şirketler duyulan gereksinimi karşılamakla beraber, o tarihlerde sigorta şirketlerinin kuruluşunu ve sigorta faaliyetini düzenleyen devlet denetimini öngören kanunların, hatta bu konuya değinen bir hükmün dahi bulunmayışı nedeniyle tamamen denetimsiz bir biçimde çalışıyorlar, diledikleri gibi hareket edip, merkezlerinden aldıkları talimatlarla işlem yapıyorlardı. Poliçelerini İngilizce veya Fransızca düzenliyorlar, anlaşmazlık durumunda da dava mercii 12 olarak Londra mahkemelerini veya ilgili şirket merkezinin bulunduğu yerel mahkemeleri gösteriyorlardı. Diledikleri zaman sigorta poliçelerini iptal ediyorlardı. Böylece hukuki mevzuat ve denetimden yoksun, tamamen yabancılara özgü bir çalışma alanında ilk yıllar sigorta şirketleri adlarını duyurmak, sigorta düşüncesinin yayılmasını sağlayarak portföylerini genişletmek amacıyla vaatlerini yerine getirip, hasar ödemede dürüst davrandılar. Ancak zaman geçtikçe, sigortacıların istedikleri gibi çalışmaları ve Kapitülasyonlar’ın kendilerine sağladığı geniş olanakları kullanabilmeleri, bu şirketlere Türkiye’ de kolaylıkla çok para kazanabileceği izlenimini verdi.9 Bu durum, kısa zamanda çok fazla sigorta şirketinin çalışmasına, sigorta ahlakının bozulmasına, haksız rekabet ve ekspertiz suiistimallerine yol açtı. Dürüst tüccarlar bundan olumsuz yönde etkilenmelerine rağmen hiçbir denetim olmayışı yüzünden sigorta şirketleri uzun süre en normal yangın hasarlarını bile ödemekten kaçınıp, sigortalıların hak ve hukukunu hiçe sayan bir biçimde davranmayı sürdürdüler. Bu ortam içinde 1893 yılında Osmanlı Umum Sigorta Şirketi ilk yerli sigorta şirketi olarak çalışmaya başladı. Bunu izleyen yıllarda sigortacılığın düzene sokulabilmesi için yabancı şirketler arasında birlikte hareket etme eğilimi belirdi. 12 Temmuz 1900 tarihinde 43 tanesi yabancı olmak üzere 44 sigorta şirketi bir araya gelerek sabit bir yangın tarifesi belirlediler. Bu Türkiye’ deki ilk tarifeydi. Tarife ile birlikte, Yangın Sigorta Şirketleri’ nin Sendikası adında bir örgütün oluşturulması ve sürekli bir denetim kurulunun bulunması kararı alındı. Londra’ da bulunan Fire Office Committee’ nin emirleriyle çalışmalarını yürüten sendika 9 KAZGAN H., Soyak A., Koraltürk M., "Cumhuriyet'in 75 yıllık Sigortacısı Koç-Allianz", s:2536. İstanbul. 1988. 13 tarafından, yangınlara zamanında yetişerek büyümesini önlemek, yangının nedenlerini araştırmak üzere Fasman adlı bir örgüt kuruldu. Denetim mekanizması ve içeriği geliştirildi. Sendikanın bu olumlu çalışmalarına rağmen çalışan şirketlerin tamamı sendikaya girmediler ve haksız rekabet yapmaya, alınan kararların tersine davranmaya devam ettiler. 1908 ve 1914 yıllarında kanunlarda yapılan değişiklerle yabancı şirketler kontrol altına alınmaya çalışıldı. 1914 yılındaki kanunla yabancı şirketler teminat göstermeye ve vergi vermeye zorunlu tutuldular. Sendikanın adı ise “ Türkiye’ de Çalışan Sigorta Şirketleri “ olarak değiştirildi. Bu yeniliklerle yabancı şirketler Türkler ile ortaklık kurma yoluna gittiler. Böylece Cumhuriyetin ilanına kadar tümü yerli sermaye ve teknisyenlerle işletilen bir sigorta kuruluşu bulunmadığı görülmektedir.10 Cumhuriyetin ilanıyla birlikte sigorta alanında gerek yasal, gerekse kurumlaşma açısından büyük adımlar atıldı. 1924 yılında Türkçe’yi kullanma zorunluluğu getiren yasa ile, poliçelerin İngilizce ve Fransızca düzenlenmesine son verildi ve aynı yıl Sigortacılar Kulübü kuruldu. 1927 yılında Sigortacılığın ve Sigorta Şirketlerinin Teftiş ve Murakabesi hakkındaki kanun yürürlüğe girdi. Yerli ve yabancı sigorta şirketlerinin denetlenmesi, döviz çıkışının önlenmesi amacını taşıyan bu kanunun çıkışıyla sigortacılık gelişmeye, yerli sermaye ile kurulan şirketlerin sayısı artmaya başladı. 11 Bunu izleyen iki yıl boyunca gerekli hazırlık ve incelemelerin yapılması sonucu işletme hakkının T. İş Bankası A.Ş’ ye ait olacağı bir anonim şirket 10 Ergenekon, Ç. (1995), "Sigorta Sektörü",s;24-27. Nisan 1995, İMKB, İstanbul. Eşdur, F. E. (1999), “Sigortacılık Sektörünün Türkiye Ekonomisi İçindeki Yeri”, s;12–132. (Yayımlanmamış uzmanlık tezi), Hazine Müsteşarlığı, Ankara. 11 14 kurulmasına karar verildi. Böylece 1929 yılında Milli Reasürans T.A.Ş faaliyete geçti. Bu tarihten itibaren Türkiye’ de reasürans tekeli başladı ve ülkedeki yerli yabancı bütün sigorta şirketleri topladıkları primlerin bir kısmını Milli Reasürans’ a devretmeye zorunlu tutuldu. Hemen hemen dünyada kurulan ilk reasürans tekeli olan Milli Reasüran önce çeşitli tepkiler gördüyse de suiistimalleri önlemek, haksız rekabetin kakmasını ve ödemelerin zamanında yapılmasını sağlamak gibi yanlarıyla Türk sigortacılığının gelişmesinde olumlu rol oynadı, halkın sigortaya olan güvenini arttırdı. Bu gelişmelerin paralelinde 1939 yılında sigorta şirketleri Ticaret Bakanlığı’na bağlandı. Sigorta sektörünü ciddi bir biçimde ele alan 7397 sayılı Sigorta Murakabe Kanunu ise 1959 yılında yürürlüğe girdi. 1987 yılında yürürlüğe giren 3379 sayılı yasa ile 7397 sayılı yasada, yasal alandaki boşlukları doldurmak, sigorta şirketlerini mali yönden geliştirmek ve sigorta aracılarının durumunu yeniden düzenlemek amacıyla önemli ve köklü değişikler yapıldı. Bu kanun, sigorta ile ilgili organlar ve faaliyetlerini düzenleyen yönetmelikler çıkarılmasını öngörüyordu. Sigorta şirketleri Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı’ na bağlanarak mali yapının bir parçası olarak kabul edildiler. 1 Mayıs 1990 tarihinden itibaren Kaza Sigortaları ( zorunlu sigortalar hariç ), Mühendislik Sigortaları ile Zirai Sigortalarda; 1 Ekim 1990 tarihinden itibaren de Yangın ve Nakliyat sigortalarında da Serbest Tarife Sistemine geçildi. Zaman içerisinde yeni kurulan sigorta şirketlerinin sayısı artarken, sigorta taleplerinin aynı ölçüde artmaması, ayrıca prim tahsilâtında yaşanan sorunlar dolayısıyla, 1993 yılından itibaren çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnameler ile 7397 sayılı Kanunda birtakım düzenlemelere gidilmesi ihtiyacı duyuldu. 1 Ocak 1995 tarihinden itibaren sigorta primlerinin tahsili sorununa çözüm getirilmesi amacıyla, primlerin acente cari hesapları üzerinden takibi sistemi yürürlükten kaldırılarak, poliçe bazında takip sistemi uygulamaya konuldu. 15 2000 yılında, 1999 depremlerini takiben meskenler için zorunlu hale getirilmiş bulunan deprem sigortalarını yürütmek üzere tesis edilen "Doğal Afet Sigortaları Kurumu" (kısaca DASK) Pool'u tesis edilerek yönetimi beş yıllık bir süre ile bu konuda deneyimli Millî Reasürans T.A.Ş.ne verildi. Diğer taraftan Türkiye'de 23.07.1927 tarih ve 1160 sayılı Yasa ile şekillendirilmiş zorunlu reasürans devri 31.12.2001'de sona erdi. 28 Mart 2001 tarihinde kabul edilen “Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu” ile kurulan bireysel emeklilik sistemi 27 Ekim 2003 yılında faaliyete geçti. 30.09.2004 tarihi itibariyle, ülkemizde toplam 47 sigorta şirketi faaliyette bulunmaktadır. Bunların 40’ı özel, 2’si kamu şirketi, 5’i Türkiye’de kurulu yabancı şirkettir. Şirketlerin 9’u hayat, 10’u hayat/emeklilik, 1’i emeklilik, 15’i hayat-dışı, 12’si ise kompozit şirkettir. Hâlihazırda 15 şirketin faaliyeti durdurulmuş ve bu şirketlerden 5’i de iflas etmiştir. 1-TOPLAM ŞİRKET SAYISI 55 -SİGORTA 53 -REASÜRANS 2 2-FAALİYETLERİ İTİBARİYLE ŞİRKET SAYILARI. -EMEKLİLİK 11 -HAYAT 21 -HAYAT DIŞI 32 3-ACENTE SAYISI 15.632 4-PERSONEL SAYISI 12.140 *2005 yılı verileri 16 2001 yılında sektördeki şirket sayısı 67 iken bu sayı 2005 yıl sonu itibariyle 55 olup %18 oranında azalmıştır. Bu dönemde birçok şirketin faaliyetine son verilmesinin temel sebebi risk yönetimini başaramamış olmalarıdır. Türkiye’de kurulu reasürans şirketi sayısı ise 3’tür. Ancak bunlardan ikisi prim üretimini durdurmuş olduğundan faal reasürans şirket sayısı 1 olmuştur. Ayrıca, bir reasürans şirketinin de tasfiyesine izin verilmiştir.12 Prim üretiminin sigorta branşlarına göre dağılımına bakıldığında, en büyük payı kaza branşının aldığı görülmektedir. Kaza ve trafik branşlarında üretilen prim hemen hemen toplam primlerin yarısıdır. Yıllar itibariyle kaza ve hayat branşının sektör içindeki payı artarken nakliyat ve yangın branşlarının payı azalmaktadır. Kaza branşının payı 1993 yılına kadar sürekli artarak % 54,2’ye çıkmasına rağmen bu tarihten sonra düşme eğilimi göstermiştir. 2003 yılında trafik ayrı bir branş olarak tesis edilmiştir. 2004 yılı sonu itibariyle, Yangın %15,4, Nakliyat %3,9, Kaza %30, Makine-Montaj %3,9, Dolu %0,3, Hayvan Ölümü %0,2, Hastalık %9,8, Hukuksal Koruma %0,2, Ferdi Kaza %2,5, Kredi %0, Trafik %15,4 ve Hayat dışı toplam %81,5 oranında pay almaktadır. Hayat branşının payı ise 1990 yılında % 20,4’e kadar çıkmış, daha sonra 1994 yılında % 12,2’ye kadar ani bir düşüş gösterdikten sonra tekrar artış göstererek 2003 yılı sonu itibariyle %23,6 olarak gerçekleşmiş ve 2004 yılı sonu itibariyle ise de %18,5 olmuştur. Dallar itibariyle prim artışlarına bakıldığında dalların payının dağılımına uygun artışlar görülmekle beraber, hukuksal koruma, dolu, hayvan hayat gibi prim hacmi küçük dallarda prim artış oranının büyük dalgalanmalar gösterdiği; nakliyat, 12 Prof.Dr. Haydar Kazgan, “Osmanlı’dan Günümüze Türk Finans ve Sigorta Gelişimi”s.132-146 İstanbul 1995 17 makine montaj gibi dalların ilgili ekonomik gelişmelerden çok yakından etkilendiği; kaza, sağlık, hayat gibi bireylere yönelik dalların genel ekonomik koşullardan etkilenmekle birlikte dallarda yaşanan özel sorunlar dışında genelde reel artış eğiliminde olduğu görülür. 2004 yılı rakamlarına göre ise, hasar prim oranları daha önceki yıllara göre düşüş göstererek; yangında % 29,2, nakliyatta % 48,7, kazada % 79, makine montajda % 56, doluda % 70,7, hayvan hayatta % 12,6, hastalıkta % 82,9, hukuksal korumada %47, ferdi kazada % 16,3, kredide %56,4, trafikte %74,9 ve hayat dışında % 63,9 olarak gerçekleşmiştir. Sektörde kapasitenin yeterli olmaması nedeniyle gelişmiş ülkelerde % 80’lerin üzerinde seyreden hayat dışı saklama oranları % 50’yi ancak 1991 yılında aşmış, 2001 yılında ise, % 56,2 olarak gerçekleşmiştir. Şirketlerin hayat dışı saklama payı oranları 1986’da %35,6 iken 1994’de % 67,6’ye kadar çıkmış, ancak 2001 yılında % 56,2’ye kadar gerilemiştir. 2003 yılı sonu itibariyle bu oran %54,5 olmuş ve 2004 yılı sonu itibariyle ise bu oran %62,7 olarak gerçekleşmiştir. Saklama paylarının artış eğilimi içinde olması ve önemli ölçüde artmış olmasına rağmen, bu oran % 80’nin üzerinde seyreden gelişmiş ülkelere göre yetersizdir. Sektörde saklama payının düşük olmasında, diğer faktörlerin yanında özkaynakların düşük olması önemli bir rol oynamaktadır. Dallar itibariyle saklama oranlarına bakılırsa; yeni kurulan, hasar / prim oranı yüksek oranda değişim gösteren, riskli ve katasrofik teminatlar içeren ve verilen teminat miktarlarının yüksek olduğu dallarda saklama payı düşük; kasko (kaza dalının en büyük alt dalı) gibi hasar frekansının istikrarlı ve teminat tutarlarının düşük olduğu dallarda yüksek olduğu görülmektedir. 18 Şirketlerin teknik karlılığına baktığımızda 1987’de 1981 fiyatları ile hayat dışında 6.4 milyar TL olan teknik kar, 1993 yılına kadar sürekli artış göstererek 21.8 milyar TL’ye çıkmış, bu tarihten sonra 1997’de 9.9 milyar TL’ye kadar düşen teknik kar sonra tekrar azalarak 2003 yılı sonu itibariyle 2,2 milyar TL (2003 fiyatları ile – 31,922 milyar TL) zararla kapanmıştır. 2004 yılı sonu itibariyle ise 24,6 milyar TL (2004 fiyatları ile 419,235 milyar) kar gerçekleşmiştir. Hayat branşında ise, 1981 fiyatları ile 1986 yılında teknik kar 0.2 milyar iken aşağı yukarı sürekli artış göstererek 2003 yılı sonu itibariyle 6,3 milyar (2003 fiyatları ile 92,035 milyar TL) TL’ye ulaşmıştır. 2004 yılı sonu itibariyle ise, 14,2 milyar TL (2004 fiyatları ile 241,636 milyar TL) olmuştur. 1993 yılına kadar hayat dışında mali karlılığı bulunmayan ve mali zararı büyüyen sektörün, sabit fiyatlarla 1993 yılından sonra 1996 yılına kadar mali karı sürekli artmış, 1996 yılında, 1981 fiyatları ile 13.7 milyar TL’ye ulaştıktan sonra azalmaya başlayarak 2001 yılında 13,79 milyara, 2002 yılında 0,96 milyara, 2003 yılı sonu itibariyle 0,1 milyara çıkmış (2003 fiyatları ile 1,942 milyar TL) ve 2004 yılı sonu itibariyle eksi 2,6 milyar TL’ye (2004 fiyatları ile eksi 44,525 milyar TL) düşmüştür. 1993 yılına kadar hayat dalında da sürekli mali zararı bulunan sektörün, sabit fiyatlarla 1993 yılından sonra 1996 yılına kadar sürekli mali karı artmış, 1981 fiyatları ile 6 milyar liraya ulaştıktan sonra azalmaya başlayarak 1998 yılında 3 milyara düştükten sonra 1999 yılında 4 milyar (1999 fiyatları ile 15.8 trilyon) TL mali zarar etmiştir. 2000 yılı sonunda ise hayat mali zararı 5.6 milyar( 2000 yılı fiyatları ile 30 trilyon TL) TL olmuştur. 2002 yılında ise hayat mali karı eksi 0,74 milyar TL (2002 yılı fiyatları ile eksi 9,6 trilyon TL), 2003 yılı sonu itibariyle eksi 0,2 milyar TL (2003 yılı fiyatları 19 ile eksi 3,396 milyar TL) ve 2004 yılı sonu itibariyle ise eksi 7,2 milyar TL(2004 yılı fiyatları ile eksi 122,287 milyar TL) olmuştur. Mali karlılıktaki gerileme, 1999 yılında uygulamaya konulan “istikrar programı” nın sonucunda faiz oranlarının düşmesi ile birlikte mali gelirlerin yeterince artmaması Vergi Karşılıkları başta olmak üzere mali giderlerin yüksek oranda artmasından kaynaklanmaktadır.13 Şirketlerin toplam karlılığı 1981 fiyatları ile 1986 da 5,8 milyar iken aşağı yukarı sürekli artış göstererek 1996 yılında 34,1 milyar liraya çıkmış, 1997–99 yıllarında sabit fiyatlarla toplam kar 31 milyar civarında sabit kalmıştır. 2001 yılında sabit fiyatlarla toplam kar 45,6 milyar TL olmuştur. 2001 yılı fiyatları ile toplam kar 458,857 milyar TL’dir. 2002 yılı sabit fiyatlarla toplam kar 33,74 milyar TL’dir. 2002 yılı fiyatları ile toplam kar 443,601 milyar TL’dir. 2003 yılı sonu itibariyle sabit fiyatlarla toplam kar 4 milyar TL ve 2003 yılı fiyatları ile toplam kar 58,660 milyar TL’dir. 2004 yılı sonu itibariyle, sabit fiyatlarla toplam kar 27,1 milyar TL ve 2004 yılı fiyatları ile toplam kar 461,542 milyar lira olarak gerçekleşmiştir. Sektörde karlılık bir önceki yıla göre yaklaşık %60 oranında artmıştır. Ayrıca, 18.05.2005 itibariyle sektörde 49 broker faaliyette bulunmaktadır. Bunlardan sadece 1’i gerçek kişi broker, diğerleri ise tüzel kişi brokerdır. Diğer taraftan, 15.06.2005 itibariyle sektörde 26 bağımsız denetim kuruluşu faaliyette bulunmaktadır. Bunların 21’i İstanbul’da, 4’ü Ankara’da ve 1’i İzmir’de faaliyet göstermektedir. Öte yandan, Türkiye’de faaliyette bulunan 1385 eksper bulunmaktadır. Eksperlerin 868’i, yaklaşık %60’ dan fazlası İstanbul’da bulunmaktadır. Diğer eksperlerin şehir dağılımına bakıldığında sırasıyla; Ankara, İzmir, Adana, Bursa ve 13 Kuşçu, S. "Sigorta Talep Teorisi ve Türkiye Uygulaması", s.110–121. Mega Ofset, Erzurum 1999. 20 Antalya’ da 154, 128, 56, 49 ve 34 tane eksper bulunmaktadır. Kalan 74 eksper Türkiye’nin çeşitli şehirlerinde bulunmaktadır. Bunun yanı sıra, Türkiye’ de faaliyette bulunan eksperlerin branşlara göre dağılımı incelendiğinde; % 31’lik ve % 28’lik oranlarla motorlu kara taşıtlarına ilişkin kaza sigortaları ile yangın, mühendislik, muhtelif kaza, sorumluluk sigortalarında bir yoğunlaşma görülmektedir. Ayrıca, 01.06.2005 itibariyle sektörde 44 kayıtlı aktüer bulunmaktadır. Ancak, hayat şirketlerinde aktüerlerin 14’ü aktif olarak çalışmaktadır. Türkiye çapında faaliyette bulunan 10.238 acente bulunmaktadır. Acentelerin şirketlere göre dağılımı incelendiğinde en büyük paylara %9.8 ve %9,1 oranlarla Başak Sigorta A.Ş. ve Axa Oyak Sigorta A.Ş. sahiptir. En çok acente üç büyük şehir olan İstanbul, Ankara ve İzmir’ de toplanmıştır. Öte yandan, 25.05.2005 itibariyle, zorunlu deprem sigortası kapsamına giren konutlardan 2.141.114 âdeti sigortalı olup, sigortalılık oranı bir önceki yıla göre %12,05 artmıştır. 25.05.2005 itibariyle, zorunlu deprem sigortasına ilişkin veriler incelendiğinde, en çok sigortalılık oranı ile Marmara bölgesi başta gelmektedir. Marmara bölgesini sırasıyla, Ege ve İç Anadolu bölgeleri takip etmektedir. 29.07.2004 tarihi itibariyle, DASK tarafından ödenen tazminatlar incelendiğinde en yüklü tazminatlar 03.02.2002 tarihinde Afyon Sultandağı’nda ve 01.05.2003 tarihinde Bingöl merkezde gerçekleşen depremlerde ödenmiştir. DASK tarafından ödenen meblağlar Afyon depremi için 2,1 trilyon TL ve Bingöl içinde 2,8 trilyon TL civarındadır. 30.04.2005 tarihi itibariyle, Karayolu Garanti Sigortası Hesabına 57,236 milyar TL tutarında 58,789 adet başvuru olmuş, bunlardan 59,019 milyar TL tutarında 58,605 adedi sonuçlanmıştır. Diğer taraftan, 31.12.2004 tarihi itibariyle Türkiye Motorlu Taşıt Bürosunun toplam aktifleri 1.839.144 YTL, toplam gelirleri 967,509 YTL, giderleri 638,371 YTL, dönem net karı ise 236,166 YTL olmuştur. 21 Ülkemiz sigortacılık mevzuatının, AB mevzuatı ile uyumlaştırılmasında geçiş sürecinin sağlıklı ve başarılı yürümesi için engelleyen sigortacılığın gelişmesini faktörlerin giderilmesi amacına yönelik olarak Hazine Müsteşarlığı tarafından hazırlanan taslakta dikkate alınması gereken hususlar ile ilgili Sigorta Denetme Kurulunun görüş ve önerileri şöyledir. *Sigortacılığa duyulan güvensizliğin ve gelişmeyi engelleyen sosyal etkenlerin giderilmesi, sigortacılık kapasitesinin artmasına yardımcı olacaktır. * AB sigorta pazarında faaliyet gösteren büyük sigorta şirketleri ile ülkemiz sigorta şirketlerinin adil ve eşit şartlarda hizmet sunma ve rekabet edebilmelerinin temininin sağlanması amacıyla şirketlerin yüksek üretim seviyesine ve yeterli teknik kapasiteye kavuşturulmasına, mali yapılarının güçlendirilmesine ve küçük şirketler arasında birleşmelerin teşvikine yönelik hükümlere mevzuatta yer verilmelidir. *Sigortacığın düzenlenmesi ve denetimi yapacak kamu otoritesinin Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu yapılanma tarzına benzer şekilde, özerk Sigortacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu olarak yeniden yapılanmasında yarar bulunmaktadır. *Tek Pazar kurallarının uygulanmasında, en önemli sorumluluk üye ülkelere düştüğünden, sigorta mevzuatına uygun hareket etmeyen sigorta şirketleri, aracılar, eksperler, bağımsız denetim kuruluşları ve sigorta ile ilgili kuruluşlar hakkında etkin ve caydırıcı cezai müeyyideler kanunda yer almalıdır. *Kanunda, piyasa ekonomisi ile bütünleşmeyi sağlayacak, sigorta şirketlerinin ve sigorta aracılarının haksız rekabetini ve kural dışı hareketlerini önleyecek AB normlarına uygun yeni düzenlemelere yer verilmelidir. 22 *Bankalarda olduğu gibi sigorta şirketlerinde de iç denetim teşkilatı kurulmalı, şirketlerin denetiminde erken uyarı sistemine yardımcı olmak üzere Bağımsız Dış denetim Kuruluşlarına ilişkin yeni düzenlemeler yapılmalı ve düzenleyecekleri raporlarda yer alacak mali tablo ve dip notlar için standartlar getirilmelidir. *AB tam üyeliğine geçiş sürecinde, önce ulusal mevzuat arasındaki (Sigorta Murakabe Kanunu, Türk Ticaret Kanunu ve Vergi Kanunları arasındaki uygulamaya yönelik farklılıkların) giderilmesine yönelik düzenlemeler yapılmalıdır. *Hayat prim portföyünün ve yatırım gelirlerinin korunması için enflasyona karşı tedbirler alınmalıdır. Yangın, sağlık ve hayat sigortalarında vergi muafiyeti getirilmelidir. AB üyeliğine geçiş sürecinde; ülkemiz sigortacılığının gelişmesini engelleyen faktörlerin ve aksaklıkların giderilmesine yönelik hükümlerin, hazırlanmakta olan taslakta dikkate alınması ve hizmet sunmada şirketlerin AB üye sigorta şirketleri ile rekabet edebilir duruma getirilmesi gerekmektedir. Hazine Müsteşarlığı, Sigortacılık Faaliyetlerinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun Tasarısı hazırlayarak sigorta şirketlerinin görüşüne sunmuştur. Hazırlanan tasarıya göre, sigortacılık sektörüne duyulan güveni artırmak, sigortalıların hak ve alacaklarını karşılamak üzere Sigorta Güvence Fonu oluşturuluyor. Hayat ve bir yıldan uzun süreli sağlık sigortalarında tüm hak ve menfaatlerin %90'ı , zorunlu sigortalarda %100'ü, hasar ve tazminat alacaklarının 30 milyar liraya kadar olan kısmının %80'i fon güvencesi kapsamına alınıyor. Bir 23 yıldan daha uzun bir süreyi kapsayacak şekilde yenilenebilir sağlık sigortaları uzun süreli sigorta sayılacak. Sigorta Güvence Fonu, kendisine devir edilen sigorta şirketinin portföyünün kısmen veya tamamını başka bir sigorta şirketine devredebileceği gibi, başka bir şirketle de birleştirebilecek. Prim alacaklarını, her türlü menkullerini, gayrimenkullerini, iştiraklerini ve alacaklarını nakde çevirebilecek, şirketin, iflasını veya ruhsatının iptalini isteyebilecek. Bir sigorta şirketinin fona devri veya iflası halinde Hazine, sigorta şirketlerinden reasürans primleri hariç, bir önceki yılın prim üretimlerinden azami %1'in fona ödenmesini talep edebilecek. Tasarıya göre, sigorta şirketlerinin nakden ödenmiş sermayesi 5 triyondan az olamayacak Sigorta şirketlerinin sigortacılık mevzuatına aykırı hareket etmeleri, sigorta sözleşmesi ile ilgili kişilerin hak ve menfaatlerini tehlikeye düşürmeleri halinde Bakanlık tarafından şirketin bir yada tüm branşlarında ruhsatı iptal edilebilecek. Ayrıca şirketin faaliyetleri bir yıldan fazla olmamak kaydıyla geçici olarak durdurulabilecek. Ruhsatı iptal edilmiş yada faaliyeti geçici olarak durdurulmuş sigorta şirketi ise, yeni poliçe düzenlemeyeceği gibi, mevcut poliçelerin süresini de uzatamayacak. Yeni düzenleme ile Hazine Müsteşarlığı, sigorta sözleşmelerinin genel şartlarının belirlenmesini, sigorta şirketlerine bırakmaktadır. Tasarıda sigorta tarifeleri de zorunlu sigortalar, deprem ve bir yıldan uzun süreli hayat, sağlık sigortaları hariç olmak üzere sigorta şirketleri tarafından serbestçe belirlenebilecek. Tasarıya göre sigorta ve reasürans şirketleri sigorta sözleşmelerinden doğan yükümlülükleri için teknik karşılık ayıracaklardır. Ayrıca sigorta şirketleri teknik karşılıkları aşmayacak şekilde Hazine Müsteşarlığı tarafından belirlenecek oran ve tutarda teminat tesis edeceklerdir. Hazine Müsteşarlığı, gerekli gördüğü hallerde 24 teminatları tazminat ödemelerinde kullanılmak üzere kısmen yada tamamen serbest bırakabileceği gibi, teminat tesisini kısmen veya tamamen kaldırabilecek. Yeni hazırlanan tasarıda sigorta güçlendirilmesine yönelik de önlemler şirketlerinin mali bünyelerinin bulunmaktadır. Buna göre sigorta şirketlerinin yükümlülüklerini yerine getiremeyecek duruma düşmesi halinde, sigorta portföyü başka bir sigorta şirketine devredilecek. Hazine Müsteşarlığı, ruhsatlarını iptal ettiği veya fona devredilen şirketin iflasını isteyecek. İflas eden sigorta şirketinin bir yıldan uzun portföyünü devralmayı kabul eden bir şirket bulunduğu süreli sigorta halde, Hazine Müsteşarlığı'nın izni ile tasfiye tamamlanmadan devredilecek. Ayrıca, yönetim kurulu başkanı, üyeler ile genel müdürü, genel müdür yardımcılarının iflasa neden olduklarının tespiti halinde Hazine Müsteşarlığı sigorta şirketlerine verdikleri zararla sınırlı olarak, bunların şahsen iflaslarına mahkemece karar verecek. Tasarıda, acenteler ile de ilgili yeni düzenlemeler de getiriliyor. Hazine Müsteşarlığı tarafından belirlenen sözleşme esasları dahilinde çalışacak olan acenteler, emeklilik sigortaları için aracılık eden yada bunları emeklilik şirketi adına yapan, prim toplama yetkisi verilen acentelerin Hazine Müsteşarlığı'ndan ruhsat alması gerekecektir. Sözleşme yapma veya prim tahsil etme yetkisi olan acenteler, acentelik dışında başka bir ticari faaliyette bulunamayacaklar. Sözleşme yapma veya prim tahsil etme yetkisine sahip acenteler Sigorta Şirketleri Birliği nezdinde tutulan Yetkili Acenteler Sicili'ne kaydolacak. 1.3.1.Türkiye'de Sanal Sigortacılık Dünyanın önde gelen danışmanlık şirketlerinden Deloitte Touche'ın hazırladığı sigorta sektörünün internet stratejilerini ortaya koyan bir araştırma 25 yayımlanmıştır. Bu araştırmada sigortacılık sektörünün internete taşınma ve sanal ortamda strateji oluşturmada geç kalındığı, buna rağmen önümüzdeki 5 yılda bu alanda ciddi bir gelişme kaydedeceği belirtilmektedir. Araştırmaya göre ABD'de internete dayalı sigorta satışlarının, 1999 yılında 1.9 milyar dolar düzeyinde iken 2005 yılında 11.1 milyar dolara ulaşacağı tahmin edilmektedir. Deloitte Touche'ın araştırması sadece internet üzerinden satışa dayalı işlemlerin değil, aynı zamanda internette arama ve seçimle birlikte acente aracılığıyla yapılan satışın da büyüyeceğini ortaya koymaktadır. İnternet sigortacılığı alanında gerçekleştirilen analiz ve değerlendirmeler, sanal sigortacılığın hızla gelişeceğini ortaya koymaktadır. Bu analizlerden biri de maliyet avantajıyla ilgilidir. Bankacılık sektöründe de sık sık gündeme gelen maliyet avantajı, satış işleminin yapıldığı kanalların karşılaştırmasını yapmaktadır. Buna göre, geleneksel yöntemle yani acenteyle gerçekleştirilen satışlarda, işlem başına maliyet 19 dolar düzeyinde iken call center satışlarında bu rakam 8 dolara, internette ise 0.45 dolara kadar düşmektedir.14 Türkiye de sigortacılık sektörü internet sitelerini uzun süre sadece tanıtım amaçlı kullanıp, e-ticareti ihmal etmiştir. Ancak bazı acentelerin öncülüğünde başlayan on-line sigortacılık girişimi sektörü etkilemiştir. Sigorta şirketleri ve bazı büyük acenteler internet üzerinden poliçe yaparak, hem maliyetlerini aşağı çekmek hem de daha çok müşteriye en kısa yoldan ulaşmak için çalışmalara başlamışlardır. Bundan yaklaşık yedi yıl önce telefon sigortacılığıyla (tele sigortada müşteriye telefon aracılığıyla ulaşılıp, sigorta hizmetleri tanıtılıyor ve müşterinin isteğine bağlı olarak kredi kartı, mail order ya da poliçe tesliminde peşin olarak ödeme seçenekleri sunulmaktadır ) tanışan sektörde, ilk online satış işlemi bir kurumsal acente olan Büyükkaya Sigortacılık tarafından başlatılmış, bunu Emek Sigorta ve Emek Hayat 14 Çuhacı, Y. K. , “Internet ve Sigortacılık Sektörü”, Birlikten Dergisi, Sayı: 9, İstanbul.1998 26 Sigorta izlemiştir. Sektördeki diğer şirketlerinde bu yöndeki hazırlıkları ve test çalışmaları devam etmektedir. Sektör yetkililerine göre önümüzdeki 5 yıl içinde internet üzerinden poliçe satışının yaygınlaşacağı, hatta poliçe satışlarının %50'sinin internet üzerinden yapılacağı, özellikle bireysel sigortacılıkta internetin alternatif dağıtım kanalı olmaktan çıkıp, ana dağıtım kanalı olacağı tahmin edilmektedir. 2. KASKO SİGORTASI 2.1. KASKO SİGORTASI VE TEMİNAT KAPSAMI Mal sigortalarının bir türü olan kasko sigortası; Motorlu kara taşıtının sigortalının iradesi dışında hasara uğraması, yanması, çalınması v.b. durumlarda, tazminat ödenmesini sağlamak amacı ile yapılır. Kasko sigortası karşı araçtaki hasarı değil, sigortalıya ait araçtaki hasarı teminat altına alan bir sigorta türüdür. Bu sigortanın amacı, sigorta ettirene ait motorlu aracın uğrayacağı zararları tazmin etmektir. Kasko sigortaları Türk Ticaret Kanunu’nda ayrıca düzenlenmiş bir branş değildir. Kasko sigortaları bir mal sigortası türü olup, TTK’nun 1278. maddesi hükmü uyarınca sadece sigorta ettirenin değil, sigortadan faydalanan kimsenin yahut da eylemlerinden sorumlu oldukları kimselerin kusurlu davranışlarından kaynaklanan ve araçta meydana gelen hasar ve ziya-ı sigortacı karşılamakla yükümlüdür. 27 Diğer yandan, kasko sigortası genel şartlarının teminatın kapsamını belirleyen ilk maddesinde; (sigortanın konusu) “Bu sigorta ile sigortacı karayolunda kullanılabilen motorlu, motorsuz taşıtlardan römork veya karavanlar ile iş makinelerinden ve lastik tekerlekli traktörlerden doğan menfaatinin aşağıdaki tehlikeler dolayısı ile ihlali sonucu uğrayacağı maddi zararları temin eder” şeklinde açıkladıktan sonra, bu tehlikeler öncelikle şu şekilde sıralanmıştır. Gerek hareket, gerekse durma halinde iken sigortalının veya aracı kullananın iradesi dışında araca ani ve harici etkiler neticesinde, sabit veya hareketli cismin çarpması veya aracın böyle bir cisme çarpması, müsademesi, devrilmesi, düşmesi, yuvarlanması, aracın çalınması veya çalınmaya teşebbüsü ile üçüncü kişilerin kötü niyetli veya muziplikle yaptıkları hareketler, bu sigortanın konusunu oluşturmaktadır. Sigortacıların; her olayı (gerçekleşen rizikoyu) kendi içinde değerlendirmesi, kasko sigorta poliçesi kapsam maddesi ile örtüşüp örtüşmediği açısından incelemesi ve bu bağlamda karar verilmesi gerekmektedir. Kasko, aracın kaza sonunda uğradığı hasarı karşılamakta olup, araç sürücüsünün sigortalı kişi olup olmamasının veya sürücüsünün % 100 kusurlu olup olmamasının önemi yoktur. Ancak meydana gelen zarar sigortalının kasti bir hareketi sonucu oluşursa, sigorta şirketi zarardan sorumlu değildir. Aynı şekilde kaza yapan sürücünün ehliyetsiz olması veya sürücünün alkollü olması ve kazanın alkolün etkisiyle meydana gelmiş olması halinde, sigorta şirketinin sorumluluğu bulunmamaktadır.15 15 http://www.turkhukuksitesi.com/makale_253.htm 28 Kasko Poliçesi ile aracın aksesuarları ile birlikte trafik kazaları, yangın, hırsızlık gibi risklerin yanı sıra deprem, sel ve su baskını gibi doğal afetler ile grev, lokavt, halk hareketleri ve terör sonucunda oluşabilecek zararlara karşı güvence altına alınır. Kurallara uygun olmadan veya yetkili olmayan kişiler tarafından çekilen araca gelen zararlar ile sigara ve benzeri maddelerin teması ile meydana gelen yangın dışındaki zararlar da otomatik olarak Kasko Poliçesi ile güvence altındadır. (KMAKSGŞ) Karayolları Motorlu Araçlar Kasko Sigortası Genel Şartlarının “ A. Sigortanın Kapsamı” başlıklı 1. maddesinde; “ Bu sigorta ile sigortacı; sigortalının kara yolunda kullanıla bilinen motorlu, motorsuz taşıtlardan, römork ve karavanlar ile iş makinelerinden ve lastik tekerlekli traktörlerden doğan menfaatinin aşağıdaki tehlikeler dolayısıyla ihlali sonucu uğrayacağı maddi zararları temin eder. • Gerek hareket gerek durma halinde iken, sigortalının veya aracı kullananın iradesi dışında araca ani ve harici etkiler neticesinde sabit veya hareketli bir cismin çarpması veya aracın böyle bir cisme çarpması, müsademesi, devrilmesi, düşmesi, yuvarlanması gibi kazalar ile üçüncü kişilerin kötü niyet veya muziplikle yaptığı hareketler, • Aracın yanması, Aracın çalınması veya çalınmaya teşebbüs, Teminat, poliçede belirtmek şartıyla yukarıda sıralanan riziko gruplarından sadece biri veya birkaçı için verilebilir. ” denilmekle bu sigortanın konusu belirtilmiştir. 29 Kasko sigortasının başlangıcı ve bitimi taraflar arasında aksi kararlaştırılmadıkça, Türkiye sınırları içinde, Türkiye saati ile 12.00’de başlar ve bitim günü aynı saatte sona erer. Bu sigorta türünde, sigorta ettiren zarar verici olayı öğrendiği günden itibaren 5 iş günü içinde rizikonun gerçekleştiğini sigortacıya bildirmekle yükümlüdür. (T.T.K.Mad.1292) Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre, sigorta ettirenin kastının olmaması şartı ile bu süre hak düşürücü bir süre değildir. Sigorta ettiren poliçe ile teminat altına alınan rizikoların gerçekleşmesinde zararı önlemeye, azaltmaya ve hafifletmeye yarayacak önlemleri almakla yükümlüdür. Sigortalı aracın çalınması durumunda derhal yetkili makamlara bildirimde bulunmak zorundadır. Zarar miktarı ile delilleri saptamaya, rücu hakkının kullanılmasını kolaylaştıran bilgi ve belgeleri gecikmeksizin sigortacıya vermek zorundadır. Rizikonun gerçekleşmesi halinde, sigortacı hasar ile ilgili belgelerin kendisine verilmesinden itibaren en geç 15 gün içerisinde hasar ve tazminat miktarını sigortalıya bildirmek zorundadır. Tazminat miktarının öncelikle taraflarca uzlaşma yolu ile saptanması, bu sağlanamadığında uyuşmazlığın Hakem - Bilirkişi tarafından çözümlenmesi yoluna başvurulması genel şartlarda düzenlenmiştir. Bu prosedür izlenmeden dava açıldığı durumlarda; Mahkeme taraflara birlikte bir Hakem – Bilirkişi seçmeleri için süre vermekte, verilen süre içerisinde Hakem – Bilirkişi seçilmediğinde Mahkeme res’en Bilirkişi atayarak uyuşmazlığın çözümü yoluna başvurmaktadır. T.T.K.’ nun 1278. maddesinde; “ Mukavelede aksine hüküm olmadıkça sigortacı, sigorta ettiren veya sigortadan faydalanan kimsenin yahut fiillerinden hukuken mesul bulundukları kimsenin kusurlarından doğan hasarları tazmin ile mükelleftir. 30 Fakat hiçbir halde sigortacı, sigorta ettiren veya sigortadan faydalanan kimsenin kastından veya aksi mukavelede yazılı değil ise sigorta edilen aracın ayıbından doğan hasarları tazmine mecbur olamaz.” belirtildiği üzere kasko sigortasında sigortacı, sigorta ettiren, sigortadan faydalanan veya bu kişilerin hukuken sorumlu olduğu kişilerin kastı olmaksızın, kusurlu davranışları sonucu sigortalının aracında meydana gelen hasar ve zararı sigortacı tazminle yükümlüdür. Özel hukuka hakim olan sözleşme özgürlüğü ilkesi, sigorta hukukunda da kısmen geçerlidir. Fakat sigorta sözleşmelerinin güvene dayalı bir sözleşme olması, taraflardan sigorta ettirenin özel olarak korunması ilkesi nedeniyle sözleşme özgürlüğü ilkesinin sigorta hukukunda mutlak olarak uygulanmasına imkan yoktur. Bu sebeple devlet, sigorta sözleşmeleri alanına bir takım müdahalelerde bulunmaktadır. Sigorta sözleşmelerinde yer alan genel ve özel şartların tamamen serbest bir şekilde tayin edilmesi, sigortalı tarafın yeterince korunması düşüncesine ve kamu menfaatlerine aykırı bulunmuştur. Bu sebeple bazı hükümlere aykırı sözleşme şartları dolayısıyla bazen sözleşme batıl sayılmakta, bazen sadece o şart hükümsüz hale gelmekte, bazen de söz konusu sözleşme şartları yerine kanun hükümleri uygulanmaktadır. TTK m.1264’de bahsedilen emredici hükümler ayrıntılı bir şekilde ortaya konulmuştur. Sigorta hukukunda emredici hükümlerin sayıldığı TTK.m.1264’ün kapsamıdır. Emredici hükümlerin sayıldığı TTK. m. 1264’ün sayımının tahdidi olup olmadığı, bu maddede sayılanlardan başka emredici hükümler bulunup bulunmadığı, sözleşme şartlarının lehe ve aleyhe uygulamasının nasıl olacağı soruları çalışmanın içeriğini belirleyen temel sorulardır. Bu sorunlar Yargıtay kararları ile birlikte incelenecek ve sorun için çözümler ortaya konulmaya çalışılacaktır.16 16 Yrd.Doç.Dr. Tekin MEMİŞ A.Ü. Erzincan Hukuk Fakültesi Deniz Ticaret ve Sigorta Hukuku Öğretim Üyesi. Türk Ticaret Kanunu’nun 1264’üncü Maddesinin Kapsamı İle İlgili Yargıtay Kararları Ve Değerlendirilmesi. Makale http://www.jura.uni-sb.de/turkish/TMemis2.html 31 Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanununun 5 inci maddesinin son fıkrasının verdiği yetkiye dayanılarak Bakanlar Kurulunca yayımlanan 2004/8327 sayılı Kararname (R.G.: 31/12/2004; 25687 3. Mükerrer) ile aynı maddedeki (I) sayılı Tarifede yer alan otomobil, kaptıkaçtı, arazi taşıtları ve benzeri taşıtlar için uygulanacak olan motorlu taşıtlar vergisi tutarları, Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği tarafından her yılın Ocak ayında ilan edilen kasko sigortası değerlerinin % 5’ini aşması halinde, aynı yaş grubunda bulunan taşıtlara ait vergi tutarlarının, bir alt kademedeki taşıtlara isabet eden vergi tutarı olarak uygulanması kararlaştırılmıştır. Buna göre, Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanununa ekli (I) Sayılı Tarifede yer alan taşıtların 2006 yılı MTV tutarları, Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği tarafından 2006 yılı Ocak ayında ilan edilen kasko sigortası değerlerinin % 5’ini aşması halinde, aynı yaş grubunda bulunan taşıtlara ait vergi tutarları, bir alt kademedeki taşıtlara isabet eden vergi tutarı olarak dikkate alınacaktır. Maliye Bakanlığınca Resmi Gazetede (Sayı: 26036) yayımlanan 26 Seri Nolu Motorlu Taşıtlar Vergisi Genel Tebliğinde konuyla ilgili uygulama esaslarına yer verilmiştir. 2.1.1. Kasko Sigortası Değeri Uygulaması Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanununun 5 inci maddesinin ( I ) sayılı tarifesinde yer alan otomobil, kaptıkaçtı, arazi taşıtları ve benzeri taşıtlar için 2006 yılında uygulanacak olan motorlu taşıtlar vergisi tutarlarının, Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği tarafından cinsi, kodu, modeli, markası, tipi ve yaşı esas alınarak yayınlanan ve yetkili sigorta acentelerine bildirilen, 2006 yılı Ocak ayı itibariyle uygulanacak olan 01/01/2006 tarihli ve 78 numaralı “Motorlu Kara Taşıtları Kasko Değer Listesi” nde yer alan kasko sigortası değerlerinin % 5 ini aşması halinde, aynı yaş grubunda bulunan taşıtlara ait vergi tutarları, bir alt kademedeki taşıtlara isabet eden vergi tutarı olarak uygulanacaktır. 32 Bu uygulama mükelleflerin müracaatı üzerine yapılacaktır. Mükelleflerin bu uygulamadan yararlanabilmesi için, taşıtların kasko sigortası poliçesine sahip olmaları zorunlu değildir. 2.1.2. Kasko Sigortası Değerinin Belirlenmesi 14/12/2004 tarihli ve 2004/8327 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı kapsamında Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunun ( I ) sayılı tarifesinde yer alan otomobil, kaptıkaçtı, arazi taşıtları ve benzeri taşıtların kasko sigortası değerlerinin belirlenmesinde; Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği tarafından 2006 yılının Ocak ayından itibaren uygulanmak üzere yayınlanan ve taşıtların cinsi, kodu, modeli, markası, tipi ve yaşı itibariyle kasko sigortası değerlerinin yer aldığı 01/01/2006 tarihli ve 78 numaralı “Motorlu Kara Taşıtları Kasko Değer Listesi” esas alınacaktır. Taşıtların kasko sigortasına esas olan değeri; Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği tarafından tespit edilerek 2006 yılı Ocak ayından itibaren uygulanmak üzere yayınlanarak ilan edilen 01/01/2006 tarihli ve 78 numaralı “Motorlu Kara Taşıtları Kasko Değer Listesi”nde belirtilen değerin üzerinde veya aşağısında olamaz. Kasko sigortası değerinin belirlenmesinde; Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliğin tarafından 2006 yılı Ocak ayından itibaren uygulanmak üzere yayınlanarak ilan edilen 01/01/2006 tarihli ve 78 numaralı “Motorlu Kara Taşıtları Kasko Değer Listesi”nde yer alan değer esas alınacak, kasko sigortası poliçesinde belirtilen sigorta değerine göre işlem yapılmayacaktır. 33 Her hangi bir neden ile hasarlı duruma gelmiş olan taşıtların hasar durumları, motorlu taşıtlar vergisi tutarı için esas alınacak olan kasko sigortası değerinin üstünde alınmayacaktır. Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği tarafından 2006 yılı Ocak ayından itibaren uygulanmak üzere yayınlanan 01/01/2006 tarihli ve 78 numaralı “Motorlu Kara Taşıtları Kasko Değer Listesi”nde yer almayan taşıtların kasko sigortasına esas olan değerleri; yetkili sigorta acentelerinin müracaat etmeleri halinde Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği tarafından ayrıca belirlenecektir. 2.1.3. Mükellefler ve Yetkili Sigorta Acenteleri Tarafından Yapılacak Olan İşlemler İlgili trafik tescil kuruluşlarında adına kayıt ve tescilli otomobil, kaptıkaçtı, arazi taşıtları ve benzeri taşıt bulunan motorlu taşıtlar vergisi mükelleflerinin; kasko sigortası değeri esası uygulamasından yararlanmak istemeleri halinde aşağıdaki işlemler yapılacaktır. 14/12/2004 tarihli ve 2004/8327 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına göre kasko sigortası değeri uygulamasından yararlanmak isteyen mükellefler tarafından; taşıtlarının kasko sigortasına esas olan değerlerini belirten ve bir örneği tebliğ ekinde yer alan ( EK: 1) “2006 Yılı Motorlu Taşıtlar Vergisi Tutarına Esas Olan Kasko Sigortası Değeri Bildirim Formu”nun yetkili bir sigorta acentesinden alınarak, ilgili vergi dairesine verilmesi gerekmektedir. Mükelleflerin müracaat etmesi halinde; Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği tarafından 2006 yılı Ocak ayından itibaren uygulanmak üzere 34 yayınlanarak yetkili sigorta acentelerine bildirilmiş olan 01/01/2006 tarihli ve 78 numaralı “Motorlu Kara Taşıtları Kasko Değer Listesi”ndeki taşıt kasko sigortası değerine göre, yetkili sigorta acenteleri tarafından bir örneği tebliğ ekinde bulunan (EK:1) “2006 Yılı Motorlu Taşıtlar Vergisi Tutarına Esas Olan Kasko Sigortası Değeri Bildirim Formu” (Bildirim Formunun www.gelirler.gov.tr internet adresinde bulunan örneğinin düzenlenmesi mümkün bulunmaktadır.) düzenlenerek, taşıtının kasko sigortası değerinin belirlenmesi için müracaatta bulunan mükellefe verilecektir. Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği tarafından yayınlanan “Motorlu Kara Taşıtları Kasko Değer Listesi”nde yer almayan taşıtların kasko sigortasına esas olan değerleri; yetkili sigorta acenteleri tarafından Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği’nden alınarak, buna göre “2006 Yılı Motorlu Taşıtlar Vergisi Tutarına Esas Olan Kasko Sigortası Değeri Bildirim Formu” düzenlenecektir. Mükellef müracaatı üzerine yetkili sigorta acentesi tarafından düzenlenen “2006 Yılı Motorlu Taşıtlar Vergisi Tutarına Esas Olan Kasko Sigortası Değeri Bildirim Formu”nun doğruluğundan, mükellefler ile birlikte yetkili sigorta acenteleri de sorumludurlar. 2.1.4. Kasko Sigortası Değerine Göre Motorlu Taşıtlar Vergisi Tutarının Hesaplanması Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanununun 5 inci maddesinde yer alan ( I ) sayılı tarifedeki otomobil, kaptıkaçtı, arazi taşıtları ve benzeri taşıtlar için 2006 yılında uygulanacak olan motorlu taşıtlar vergisi tutarlarının; 14/12/2004 tarihli ve 2004/8327 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına göre Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği tarafından 2006 yılı Ocak ayından itibaren uygulanmak üzere ilan 35 edilen kasko sigortası değerlerinin % 5’ini aşması halinde, aynı yaş grubunda bulunan taşıtlara ait vergi tutarları, bir alt kademede bulunan taşıtlara isabet eden vergi tutarı olarak uygulanacaktır. Örnek: Motor silindir hacmi 4200 cm³ olan 1995 model 12 yaşında bir taşıtın kasko sigortasına esas olan değerinin 40.000 YTL olması halinde, 2006 yılında ödenmesi gereken motorlu taşıtlar vergisi tutarı aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır. Taşıtın kasko sigortasına esas değeri ..........................................40.000 YTL Taşıtın kasko sigortasına esas değerinin % 5’i (40.000 X %5=)...2.000 YTL 2006 yılında ödenmesi gereken MTV tutarı ............................. 2.197 YTL Bir alt kademeye göre ödenmesi gereken MTV tutarı .............. 1.526 YTL Örnekte görüldüğü üzere; motorlu taşıtlar vergisi tutarı kasko sigortası değerinin %5’ini aştığından, taşıtın yer aldığı motor silindir hacmi 4001 cm³ yukarısı ve 12-15 yaş grubunun, bir alt kademesinde yer alan 3501-4000 cm³ arası ve 12-15 yaş grubu için ödenmesi gereken motorlu taşıtlar vergisi tutarı (1.526 YTL) olacaktır.17 2.1.5. Ek Sözleşme İle Teminat Kapsamına Dahil Edilebilecek Olan Haller • Türkiye sınırları dışında meydana gelen zararlar, • Grev, lokavt, kargaşalık ile halk hareketleri ve bunları önlemek ve etkilerini azaltmak üzere yetkili organlar müdahaleler sonucunda meydana gelen zararlar, 17 DRT Denetim Revizyon Tasdik Yeminli Mali Müşavirlik A.Ş. 36 tarafından yapılan • Terörist eylemler ve bu eylemlerden doğan sabotajlar nedeniyle meydana gelen zararlar, • Deprem veya yanardağ püskürmesi nedeniyle meydana gelen zararlar, • Sel ve su baskını ile meydana gelen zararlar, • Taşıtta sigara benzeri maddelerin teması ile meydana gelen yangın dışındaki zararlar, • Yetkili olmayan kişilere çektirilen araca gelen zararlar ile kurallara uygun olmadan çekilen veya çektirilen araçlara gelen zararlar, • Taşıtın sigorta kapsamına giren kısmi bir zarara uğraması nedeni ile kullanım ve gelir kaybından doğan zararlar, • Taşıtın kurallara uygun bir şekilde yasal olarak taşınmasına izin verilen patlayıcı, parlayıcı ve yakıcı maddeler taşıması nedeniyle uğrayacağı zararlar, • Taşıtın iddia ve yarışlara katılması sonucu oluşan zararlar ile bunlarda hazırlık denemeleri sırasında oluşan zararlardır. 37 2.1.6. Kasko Sigortası Teminat Dışında Olan Haller • Savaş, her türlü savaş olayları, istila, yabancı düşman hareketleri, çarpışma (savaş ilan edilmiş olsun olmasın), iç savaş, ihtilal, isyan, ayaklanma ve bunların gerektirdiği inzibati ve askeri hareketler nedeniyle oluşan zararlar, • Herhangi bir nükleer yakıttan veya nükleer yakıtın yanması sonucu, nükleer atıklardan veya bunlara atfedilen nedenlerden meydana gelen iyonlayıcı radyasyonların veya radyo-aktivite buluşmaları ve bunların gerektirdiği askeri ve inzibati tedbirlerin neden olduğu bütün zararlar, (Bu bentte geçen yanma deyimi, kendi kendini idame ettiren herhangi bir nükleer ayrışım olayını da kapsayacaktır.) • Kamu otoritesi tarafından çekilme hali hariç, taşıtta yapılacak tasarruflar nedeniyle meydana gelen zararlar, • Poliçede gösterilen taşıtın, Karayolları Trafik Kanunu hükümlerine göre, gerekli sürücü belgesine sahip olmayan kimseler tarafından kullanılması sırasında meydana gelen zararlar, • Taşıtın, uyuşturucu maddeler veya Karayolları Trafik Kanunu uyarınca yasaklanan miktardan fazla içki almış kişiler tarafından kullanılması sırasında meydana gelen zararlar, • Taşıta, sigortalı veya fiillerinden sorumlu olduğu kimseler veya birlikte yaşadığı kimseler tarafından sigortalı taşıtın kaçırılması veya çalınması nedeniyle meydana gelen zararlar, 38 • Yağsızlık, susuzluk, donma, bozukluk, eskime, çürüme, paslanma ve bakımsızlık nedeni ile meydana gelen zararlar, • Sigorta kapsamına giren bir olaydan doğmadıkça ve böyle bir olayla sonuçlanmadıkça taşıtın mekanik, elektrik ve elektronik donanımında meydana gelen her türlü arızalar, kırılmalar ve lastiklerde meydana gelen zararlar, • Taşıtın bir hasar veya arıza nedeniyle zorunlu olarak taşınması veya çekilmesi nedeniyle meydana gelen teminat kapsamındaki zararlar hariç olmak üzere, taşıtın kendi gücü ile girip çıkacağı düzenli (tarifeli) ve ruhsatlı sefer yapan gemiler ve trenler dışında, kara, deniz, nehir ve havada taşınması sırasında uğrayacağı zararlar, • Taşıtın ruhsatında belirtilen taşıma haddinden fazla yük ve yolcu taşıması sırasında meydana gelen zararlardır. ZMSS ( Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası ) ile işletenin veya araç sürücüsünün kusurlu davranışı ile 3. şahsa vereceği zarar teminat altına alınmakta iken, Kasko Sigortası ile sigortalının aracında meydana gelen ve sigorta kapsamında olan zarar teminat altına alınmaktadır.18 18 SADER Dergisi Mart 2006 / Sayı 3 Sayfa 16-17 39 2.1.7. Tarifeler 1. Özel otomobiller tarifesi Gerçek ve tüzel kişilerin ister özel, ister ticari maksatla kullandıkları şoförden başka en çok 8 kişi taşıyabilen otomobil, 500 kg.'a kadar yük kapasitesi olan Station Wagon, Jeep ve benzeri araçların sigortalarına uygulanır. 2.Taksi ve dolmuş tarifesi Taksi ve dolmuş otomobilleri, ücretli yolcu taşıyan dama veya taksimetresi olsun veya olmasın genellikle dolmuş, taksi veya özel taksi diye anılan veya şoförsüz olarak kiraya verilen ve özel otomobiller tarifesine girmeyen araçların ve Rent-a-car otoların sigortalarına uygulanır. 3.Minibüs tarifesi Sürücüsünden başka 8 ila 14 yolcu taşımaya ruhsatlı ve insan taşımaya mahsus minibüslerin sigortasına uygulanır. 4.Otobüs tarifesi Sürücüsünden başka, ruhsatındaki kayda göre en az 15 oturma yeri olan ve insan taşımaya mahsus motorlu araçlara uygulanır. 40 5.Kamyonet tarifesi İzin verilen azami yüklü ağırlığı 3.500 kg.'ı geçmeyen taşıtlar (kamyonet) ile aynı tonajdaki çöp ve itfaiye araçları, 6. Yük taşımaya mahsus araçlar tarifesi a) Kamyonlar ile aynı tonajdaki çöp arabaları ve sarnıçlı olmayan itfaiye araçları, b) Dökme sıvı ve sıkıştırılmış gaz taşıyan sarnıçlı kamyonlar (tankerler) ile aynı tonajdaki itfaiye araçları, c) Dökme yük taşıyan silolu kamyonlar, d) Transmikserli, beton pompalı kamyonlar, e) Kaya kamyonu, f) Römork çekiciler, çekici treylerler, römorklar, g) Banka vesair müesseselerin kıymet naklinde kullandığı zırhlı araçlar için uygulanır. 7. Tarımsal traktör ve biçerdöver tarifesi Belirli şartlarda römork veya yarı römork çekebilen sadece tarım veya tarıma bağlı amaçla kullanılan lastik tekerlekli traktörler ile biçerdöverlerin sigortasına uygulanır. 41 8. Motosiklet ve triportör tarifesi Motosiklet (sepetliler dahil), triportör ve mopedlerin sigortalarına uygulanır. 9. Römork tarifesi Yukarıda belirtilmiş tarifelerin kapsamına giren ve sadece römork çeken çekiciler dışında kalan araçların çekecekleri römorkların sigortalarına uygulanır. 10. İş makineleri tarifesi İnşaatlarda ve endüstri işletmelerinde çalıştırılan makine ve araçların sigortalarına uygulanır. 2.1.8. Ek Primler 1. Römork ekprimi Sadece römork çeken araçlar ile tarımsal traktörlerin dışında kalan araçlara römork takıldığı takdirde, bunların kasko sigorta primleri artırılır. 2.Dış Kasko Ek Teminatı Yabancı ülkelerdeki seferlerin sigorta kapsamına alınması halinde aşağıdaki yazılı oranlarda ek prim alınır. 42 SİGORTA SURESİ ORAN 1 aya kadar olan (1 ay dahil dönem için) %25-%35 1 aydan fazla 3 aya kadar olan ( 3 ay dahil) %30-%32 3 aydan fazla 6 aya kadar olan ( 6 ay dahil) %40-%45 6 aydan fazla 12 aya kadar olan (12 ay dahil) %50-%60 Kasko poliçesindeki GLKHH/Terör ile Sel-su baskını ve deprem teminatı yurtdışında geçerli değildir 3. Hasarlılık ekprimi Sigortalı araç, bir sigorta döneminde iki kasko hasarı tazminatı talebine konu olduğu takdirde poliçe yenilenirken (tecdit) tarife primi üzerinden değişik oranda hasarlılık ekprim uygulanır. Kasko hasar sayısı 3'e ulaştığında 3.hasar tazminatı ödenmeden önce genel şartların B.4/2 maddesine göre iptal işlemi yapılmaktadır. 4. Araç yaş ekprimi 5 yaşından büyük araçların her fazla yaşına karşılık fiyata 1 puan ilave edilmektedir.. 10 yaşından büyük araçların her fazla yaşına iki puan ilave edilmektedir.30 yaşından büyük araçların sigortası yapılmamaktadır. Sigorta fiyatı her yıl değişmekte, sigortalanabilecek araç asgari modelleri her yıl Riziko Kabul Yönetmeliğinde belirtilmelidir. 43 5. LPG Ekprimi (Özel otomobiller hariç) Yakıt türü LPG olan araçların kasko sigortası şirketlerin uyguladıkları değişik şartlarla yapılmaktadır. 1.Kasko Genel Şartlan A.l.b maddesinde belirtilen yangın riski hariç ekprim almaksızın teminat verilebilmektedir. 6. Eskime Payı Teminatı Kasko Sigortalarında "Kıymet Kazanma Tenzili" ile ilgili olarak uygulaması - 11-20 yaş arası araçlar : %10-%15 ek prim alınmaktadır. Teminat otomatik ilave edilmekte eskime tenzili uygulanmamaktadır. - 21 yaş ve üzeri araçlar : Teminat verilmemekte yani hasarlarda aşağıdaki oranlarda eskime tenzili uygulanmaktadır. Araç Türü Kaporta ile ilgili Mekanik-Elektrik Lastik-Akü-Egzoz ___________ Parçalarda ________ Aksamında _______________________ Özel Oto %40-%55 %45-50 %50-%60 Ticari Araç (*) %45-%50 %50-%55 %50-%55 7. Glkhh ve Terör Ek Teminatı Tüm kullanım tarzları için % 10- %15 ekprim uygulanmaktadır. 44 8. Sel Su Baskını ve Deprem Ek Teminatı Tüm kullanım tarzları için %10-%15 ekprim uygulanmaktadır. Tüm kullanım tarzları için hasarın %10-15'i muafiyet uygulanmaktadır. Deprem hasarının, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkiye Deprem Bölgeleri haritasına göre 1. veya 2. derece deprem bölgesinde bulunan bir il'in sınırları içinde meydana gelmesi halinde her bir hasarda sigorta bedelinin %10 -15'i oranında tenzili muafiyet uygulanmaktadır.Bu illerin dışında diğer illerde meydana gelen deprem hasarlarında muafiyet uygulanmamaktadır. 9. Sürücü kursu araçları ekprimi Tüm kullanım tarzları için % 20-%25 ekprim uygulanmaktadır. 10. Kullanım Kaybı Ek Teminatı Sigorta Şirketleri değişik oranlarda uygulamaktadır. Kasko Tarife ve Talimatında öngörülen her türlü indirimler ile ekprimler bu teminata uygulanmaz. 45 2.1.9. İndirimler 1. Araç çokluğu indirimi Mülkiyeti kendisinde tutan sigortalı (mülkiyeti muhafaza kaydıyla sattığı arabalar hariç) gerçek ve tüzel kişilerin aynı şirket nezdinde sigorta ettiği motorlu araçların sayısı, aşağıdaki değişik oranlarda uygulanmaktadır ARAÇ SAYISI ORAN% 5 ila 10 ise tarife primleri (ekprimler dahil) 10-15 11 ila 25 ise tarife primleri (ekprimler dahil) 26 ila 40 ise tarife primleri (ekprimler dahil) 15-20 20-25 41 ila 70 ise tarife primleri (ekprimler dahil) 71 ila 100 ise tarife primleri (ekprimler dahil) 25-30 30-35 101 ve daha fazla ise tarife primleri (ekprimler dahil) 35-40 2. Hasarsızlık İndirimi Hasarsızlık indirimi için kasko sigorta poliçesine aşağıdaki kloz eklenir. İşbu poliçe, aşağıdaki süreler zarfında herhangi bir kasko hasarı tazminatı talebine konu olmadığı ve yenilendiği takdirde bu yenilemelere ait kasko tarifesi primleri (ekprimler dahil) üzerinden aşağıdaki hasarsızlık indirimleri uygulanmaktadır. SİGORTA SÜRESİ ORAN İlk 12 aylık sigorta süresi sonundaki yenilemede %30-35 ikinci 12 aylık sigorta süresi sonundaki yenilemede %40-45 Üçüncü 12 aylık sigorta süresi sonundaki yenilemede %50-55 Dördüncü 12 aylık sigorta süresi sonundaki yenilemede %60-65 46 3. Alarm İndirimi Tüm kullanım tarzlarında araçta alarm tertibatı veya immobilizer sistemi bulunması halinde % 5 -8 alarm indirimi uygulanmaktadır. 2.4. KASKO SİGORTANIN İRDELENMESİ 2005 yılında satılan araç sayısının 2004 senesine oranla daha fazla olmasına rağmen, ikinci el piyasalarındaki durgunluk ve araçların sigorta bedellerinin önceki senelere göre aynı değerde seyretmesi ve aşırı fiyat rekabetinin bütün hızıyla devam etmesi nedeniyle önceki senelere göre prim üretimi artışlı istenen seviyeye ulaşamamıştır. Buna karşılık yedek parça ve işçilik ücretlerindeki artışı hasar maliyetlerini yükseltmiş ve dolayısıyla Kasko Sigortalarında Hasar/Prim oranı da artış göstermiştir. Bu sebepten Kasko Sigortalarının Kaza branşına olan teknik kârlılık etkisi azalmıştır. Kaza fiyatları içinde yer alan ancak Yangın paket poliçeleri ile verilen Hırsızlık ve Cam Kırılması sigortalarında da üretim azalması gözlenmektedir. Kasko Sigortalarındaki bu olumsuzluğa karşın, Kaza Branşlında prim üretimi açısından önemli bir büyüklüğe sahip olan Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk (Trafik) sigortasının daha sağlıklı bir alt yapıya kavuşması ve bununla beraber tarife ve talimatta uygulama birliği sağlanması amacıyla Trafik Sigortası Bilgi Merkezi (TRAMER)’in kurulması ve yılın ikinci yarısı ortasında faaliyete geçmesi çok önemli bir gelişmedir. Bu sayede bu branşta sağlıklı bir prim artışlı 47 gözlenecek ve hasar verilerinin de tam olarak devreye girmesiyle de bu branştaki usulsüz hasar talepleri ve ödemeleri ortadan kalkacaktır. Kaza Branşında 18.01.2004 tarihinden itibaren 4925 sayılı Karayolu Taşıma Kanunu’na göre yaptırılması zorunlu olan Zorunlu Karayolu Taşımacılık Mali Sorumluluk Sigortası, yeni bir zorunlu sigorta olarak yürürlüğe girmiştir. Bu arada Otobüs Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza Sigortası 25.03.2004 tarihinden itibaren Karayolu Yolcu Taşımacılığı Zorunlu Koltuk Şerdi Kaza Sigortası adı altında yapılmaya başlanmıştır. 2005 senesinde tüm zorunlu sigortaların teminat limitleri 2004 senesine göre yükseltilmiş ve primlerinde artış yapılmıştır. Otuz iki şirketin faaliyet gösterdiği kaza branşlında 2004 yılında prim gelirleri 1.998.986 milyar lira olarak gerçekleşmiş, bir önceki yıla göre cari fiyatlarla %36.08 oranında artmış, ABD Doları bazında %41.88 oranında artış göstermiştir. Kaza branşlı prim gelirlerinin toplam prim gelirleri içindeki payı 2004 yılında bir önceki yıla göre %28.87'den %29.46'ya yükselmiştir. 2004 yılında kaza branşında hasar oranı %79.19 olarak gerçekleşerek, 2003 yılının hasar oranına göre düşme göstermiştir. Bu branşın toplam teknik kâr içindeki payı bir önceki yıl %-37.25 iken, 2004 yılında %10.68'e yükselmiştir. 2005 yılında kaza branşında 32 sigorta şirketi faaliyet göstermiştir. Kaza branşında faaliyet gösteren sigorta şirketlerinin 2004 ve 2005 yıllarına ilişkin direkt prim üretimleri aşağıda karşılaştırılmalı olarak gösterilmiştir. 48 Tablo 1.1- Kaza Branşı Prim Üretimi (000 YTL) Kaza Branşı Prim Üretimi Hesaplar Değişim 2004 Direkt Endirekt Toplam 2005 Miktar Oran(%) 2.061.323 2.518.994 457.671 22.20 9.834 19.559 9.725 98.90 2.071.157 2.538.553 467.396 22.57 Kaza branşında direkt primlerin reasürörlere devredilen ve şirketler üzerinde kalan miktarları aşağıda gösterilmiştir. Tablo 1.2- Kaza Branşı Devreden Primler (000 YTL) Devreden Primler Alınan Primler 2.538.553 Miktar Oran(%) 655.840 25.84 Şirkete Kalan Miktar 1.882.714 Oran(%) 74.16 Direkt primlerin %25,84’ü reasürörlere devredilmiş ve % 74.16’ sı da şirketlerin üzerinde kalmıştır. Kaza branşında direkt primlere ait ödenen tazminatların şirketler ve reasürörler üzerinde kalan tutarları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. 49 Tablo 1.3- Kaza Branşı Ödenen Tazminatlar (000 YTL) Reasürörler Payı Ödenen Miktar Tazminatlar 1.845.495 Şirketler Payına Düşen Oran(%) 410.036 22.22 Miktar 1.435.459 Oran(%) 77.78 Tablodan da görüldüğü üzere ödenen tazminatların %22,22’si reasürörlerce, %77,78’i ise şirketlerce karşılanmıştır. Kaza branşında direkt primlerin rizikolara göre dağılımı 2004 ve 2005 yılları itibariyle aşağıda gösterilmiştir. 50 Tablo 1.4- Kaza Branşı Direkt Primlerin Riziko Türlerine Göre Dağılımı (000 YTL) Direkt Prim 2004 Alt Branş Miktar Zor.Karayolu Taş M.S. Trafik İ.M.M Kasko İ.M.M. Kasko Zorunlu Koltuk İşveren M.S. Üçüncü Şahıs M.S. Asansör M.S. Cam Kırılması Hırsızlık Tüpgaz Zor.S. Tehlikeli Madde Uçak Tekne Uçak M.S. Uçak Yolcu Kaza Özel Güv.M.S. Zor.Sertifika M.S. TOPLAM Değişim 2005 Oran(%) Miktar Oran(%) Miktar Oran(%) 0 - 4.027 0.16 4.027 - - - 96.589 3.83 - - 101.337 4.92 43.188 1.71 - 37.88 82.98 388.691 22.84 1.701.521 82.55 2.090.212 15.638 0.76 17.440 0.69 1.801 11.52 20.942 1.02 23.965 0.95 3.023 14.44 60.277 2.92 77.851 3.09 17.573 29.15 137 0.01 175 0.01 38 27.80 12.073 0.59 13.340 0.53 1.267 10.50 54.556 2.65 65.524 2.60 10.968 20.10 1.509 0.07 1.249 0.05 (260) (17.24) 4.662 0.23 6.113 0.24 1.452 31.14 30.287 1.47 45.879 1.82 15.592 51.48 55.423 2.69 30.612 1.22 (24.810) (44.77) 2.920 0.14 2.505 0.10 (415) (14.23) 0 - 267 0.01 267 0 - 59 0.00 59 2.061.323 100.00 51 2.518.994 100.00 457.671 22.20 Tablo 1.5 – Ödenen Tazminatların Alt Branşlara Göre Dağılımı (000 YTL) Direkt Prim 2004 Alt Branş Miktar Zor.Karayolu Taş M.S. Trafik İ.M.M Kasko İ.M.M. Kasko Zorunlu Koltuk İşveren M.S. Üçüncü Şahıs M.S. Asansör M.S. Cam Kırılması Hırsızlık Tüpgaz Zor.S. Tehlikeli Madde Uçak Tekne Uçak M.S. Uçak Yolcu Kaza Özel Güv.M.S. Zor.Sertifika M.S. TOPLAM Oran(%) Miktar 0 28.226 1.206.933 Değişim 2005 Oran(%) Miktar - 1.811 0,10 - 30.244 1.65 2.15 8.974 0.49 92.04 1.709.917 Oran(%) 1.811 - 2.018 7.15 93.09 502.985 41.67 5.991 0.46 6.613 0.36 622 10.39 4.999 0.38 6.262 0.34 1.264 25.28 9.792 0.75 11.736 0.64 1.944 19.85 2 0.00 (69) (0.00) (71) - 3.466 0.26 4.000 0.22 534 15.41 39.566 3.02 50.072 2.73 10.506 26.55 599 0.05 965 0.05 366 61.07 347 0.03 168 0.01 (179) (51.50) 1.680 0.13 4.413 0.24 2.733 162.68 9.216 0.70 1.384 0.08 (7.832) (84.98) 525 0.04 259 0.01 (266) (50.58) 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 1.311.342 100.00 52 1.836.752 100.00 525.410 40.07 Tablo 1.6 – Prim, Ödenen Tazminat, Muallak Hasar ve Ödenen Komisyon Sonuçları Yıllar Direkt Primler Direkt İşler Tazminatı Muallâk Hasarlar Ödenen Komisyonlar 2002 1.066.344 657.556 198.120 155.431 2003 1.624.576 1.194.995 300.062 216.594 2004 2.061.323 1.311.342 385.841 385.841 2005 2.518.994 1.836.752 608.380 367.315 Grafik1.1 Kaza Branşında Yıllar İtibariyle Düzenlenmiş Poliçe Sayıları 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 2001 2002 2003 2004 2005 2005 yılında kaza branşında düzenlenen poliçe adedi %36,67 oranında artarak 3.832.805’ten 5.238.327’ ye yükselmiştir. 53 Kasko Sigortada 2006 İlk Yarı Türkiye’de Sigortacılar kasko sigortalarında 2006’nın Ocak-Haziran döneminde toplam 1 milyon 687 bin 879 adet poliçe üretilmiştir Kasko sigortasındaki poliçe dağılımı ise şöyle gerçekleşmiştir; Hususi araç 1 milyon 026 bin 804 poliçe, taksi 6 bin 724 poliçe, minibüs 21 bin 246 poliçe, büyük otobüs 12 bin 347 poliçe, kamyonet 360 bin 930 poliçe, kamyon 115 bin 310 poliçe ve iş makinesi 5 bin 146 poliçe. Zorunlu trafik sigortasında ise poliçe sayısı 4 milyon 872 bin 239 adet olmuştur Sigorta sektörümüzün prim üretiminin %35 gibi önemli bir bölümünü oluşturan kasko sigortası branşında ait teknik sonuçları, 2000 – 2005 dönemine ait veriler kullanılarak analiz edilmiştir. 2000–2005 dönemine ilişkin hazırlanan tabloların incelenmesinden de görüleceği üzere; kasko sigortası teknik sonuçları son 6 yıllık dönem içerisinde ciddi anlamda negatif bir trend göstermektedir. 2005 yılı sonu itibariyle, hasar/prim oranının % 95’e yükselmesi, teknik zararın eski düzen hesap planına göre 91 milyon YTL yeni düzen hesap planına göre ise 207 milyon YTL’nin üzerine çıkmış olması, yaşanan gelişmeleri net olarak ortaya koymaktadır. 54 Tablo 1.7 – 2006 yılı 2. Dönem - Prim Üretimleri BRANŞLAR 2006 Prim Üretimi (YTL) PAY BÜYÜME Yangın 674.939.044,98 14,28% 20,18% Nakliyat 162.508.313,59 3,44% 18,21% Kaza 1.466.201.822,58 31,01% 29,22% K.M.A.Mali Sorumluluk 728.176.161,50 15,40% 13,27% Makine Montaj 196.196.476,29 4,15% 21,28% Tarım 32.627.500,76 0,69% 8,88% Sağlık 515.914.751,31 10,91% 20,97% Hukuksal Koruma 12.169.383,23 0,26% 19,06% Ferdi Kaza 142.125.561,93 3,01% 28,89% Kredi 4.333.080,55 0,09% 191,21% Hayat Dışı Toplam 3.935.192.096,72 83,24% 22,33% Hayat 792.205.961,81 25,22% Genel Toplam 4.727.398.058,53 100,00% 22,81% 16,76% Tsrşb Rapor 2006 2.4.1. Teknik Kar-Zarar Tabloları Yapılan çalışmada, öncelikle teknik gelir ve gider kalemlerini içeren tablolar yardımıyla, teknik kar açısından bu dönem içerisinde izlenen trend analiz edilmiştir. 2005 yılı başında yeni hesap planının yürürlüğe girmesi ile birlikte, teknik kar-zarar 55 tablolarının formatı büyük bir değişikliğe uğramıştır. Bu nedenle, geçmiş yıllar ile bir kıyaslama yapılabilmesi amacıyla, 2005 yılının hesap özetlerindeki veriler kullanılarak, eski kar-zarar formatına uygun olarak, bir teknik kar-zarar tablosu hazırlanmıştır.19 Bu şekilde elde edilmiş olan 2005 yılına ait tablolar, 2000 ve 2004 yılları arasındaki 5 yıla ait tablolarla birlikte ekte yer almaktadır. Bu tablolardan elde edilen ve sektörün konsolide prim üretiminin %35 gibi önemli bir bölümünü oluşturan kasko sigortasında teknik karlılık ve hasar prim oranları aşağıda gösterilmiştir. Tablo -1.8 Sektörün Konsolide Teknik Kar-Zarar Durumu Yıl Yazılan Prim Teknik KarZarar T.Kar / Prim 2000 590.338.321 58.014.005 9,83% 2001 655.760.443 47.173.451 7,19% 2002 836.649.903 5.432.000 0,65% 2003 1.237.066.000 -95.419.000 -7,71% 2004 1.706.202.000 12.834.000 0,75% 2005* 2.100.051.611 -91.980.966 -4,38% * eski düzen hesap planına göre Bu tablolar incelendiğinde, 2003 yılı itibarı ile başlanan gün esası CRK sisteminin 2003 yılına yaptığı olumsuz etki ve bunun karşılığında 2004 yılına yaptığı 19 Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği 56 olumlu etki dikkati çekmektedir. Söz konusu etki bertaraf edildiğinde yıllar itibarı ile Kasko branşının teknik neticelerinin ciddi olarak kötüleştiği dikkati çekmektedir. Yeni düzen hesap planına göre 2005 yıl sonu Kasko Branşı teknik neticeleri aşağıdaki gibidir. 57 Tablo 1.9- Sektörün Konsolide Teknik Kar-Zarar Durumu Yeni Düzen Hesap Planına Göre Kasko 2005 Teknik Neticeleri Alınan Prime oranı % Yazılan Prim 2.100.051.611 Kazanılan Prim (brüt) Kazanılan Prim (net) 1.924.413.884 1.523.005.011 91,64% 72,52% 1.837.317.682 87,49% Uğranılan Hasar (brüt) Ödenen Hasar 1.715.079.362 81,67% Muallaklardaki Değişim 122.238.320 5,82% HP oranı (brüt) 95,47% Uğranılan Hasar (net) 1.455.179.602 69,29% Ödenen Hasar 1.353.946.913 64,47% Muallaklardaki Değişim 101.232.689 4,82% HP oranı (net) 95,55% Verilen Komisyon Alınan Komisyon 319.944.566 69.166.522 15,24% 3,29% Diğer Gelir Diğer Gider 150.337.476 59.374.018 7,16% 2,83% 91.989.177 -4,38% 41.627.864 1,98% Eski Düzen Teknik Kar - Tekniğe Eklenen Gelirler Teknik Olmayan Yatırım Gelirleri (+) 41.627.864 Devam Eden Riskler Karşılığında Değişim (+) Tekniğe Eklenen Giderler 1,98% - 0,00% 157.161.601 7,48% personel masrafları 71.058.025 3,38% yönetim giderleri 43.003.487 2,05% ARGE giderleri 37.623 0,00% pazarlama satış giderleri 8.742.143 0,42% outsourcing masrafları 4.559.077 0,22% İkramiye ve indirimler Karşılığında Değişim (-) - Diğer Teknik Karşılıklarda Değişim (-) Yeni Düzen Teknik Kar 29.761.247 - brüt: reasürans payları düşülmemiş değerleri ifade eder net: reasürans payları düşülmüş değerleri ifade eder 58 207.522.913 0,00% 1,42% -9,88% Grafik 1.2 - 2001- 2005 Hayat Dışı Branşı Teknik Kar/Yazılan Prim Yeni hesap düzeninde genel giderler ve mali gelirler teknik kar-zarar altında gösterilmektedir. Grafik 1.3- Kasko Sigortası Teknik Analizi H-P Oranı 90% 80% 70% 95,47% 94,38% 100% 77,16% 84,20% 83,16% 68,67% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2000 2001 2002 2003 59 2004 2005 Kasko Sigortası Teknik Analiz • Kasko Sigortasında 2004 yılında bir miktar düşen H-P oranı 2005 yılında tekrar yükselerek %95 seviyesine ulaşmıştır. • Bu sonuçlara acente komisyonu ve genel giderleri eklediğimizde sektörün kasko branşındaki bileşik rasyosu %120’lere yaklaşmaktadır. • Teknik sonuçların bu denli kötü olması, rekabet ortamı içerisinde, şirketlerimizin prim üretimi esnasında risk analizi ve fiyatlandırma çalışmalarına yeteri kadar hassasiyet göstermediği endişesini yaratmaktadır. Portföy içerisindeki payı açısından sektör için büyük önem taşıyan kasko sigortası branşındaki teknik sonuçlar üzerinde yapılmış olan bu analizin olumlu bir tablo ortaya koyduğunu söylemek mümkün değildir. Geçmiş yıllarla kıyas yapılabilmesi amacıyla, eski teknik kar-zarar formatına uygun olarak hazırlanan tablo 2005 yılında 91 milyon YTL teknik zarar olduğunu ortaya koymaktadır. Hasar/prim oranının ise % 95 düzeyine yükselmiş olduğu görülmektedir. Sonuç olarak, poliçe sayısının ve prim üretiminin artış trendi içerisinde olduğu bu branştaki teknik sonuçların bu denli erozyona uğramış olması, rekabet ortamı içerisinde, şirketlerimizin prim üretimi esnasında risk analiz ve fiyatlandırma çalışmalarına yeteri kadar hassasiyet göstermediği endişesini doğurmaktadır. Elbette, arzu edilen teknik sonuçların elde edilebilmesi açısından sadece prim üretimi ve fiyatlandırmanın tek başına etkili olamayacağı açıktır. En az prim üretimi kadar, hasar operasyonları açısından da gereken çalışmaların yürütülmesi büyük önem taşımaktadır. 60 2.4.2. Hasar / Prim Oranları Teknik gelir gider rakamlarına paralel olarak, kazanılmış prim ve yüklenilen hasar açısından yine aynı dönem içerisinde gerçekleşen sonuçları gösteren tablolar hazırlanmıştır. Ayrıca bu tablolardaki veriler kullanılarak, hasar/prim oranı açısından şirketlerin sonuçları tek bir özet tablo üzerinde gösterilmiştir. Tablo 1.10 - Konsolide Sonuçların Özet Tablosu SEKTÖR HASAR PRİM ORANLARI YILLAR 2000 2001 2002 2003 2004 2005 TOPLAM 68,67 77,16 83,96 94,38 84,20 95,47 İLK 10 ŞİRKET 65,30 75,62 83,58 93,39 83,00 95,51 İKİNCİ 10 ŞİRKET 72,61 79,17 84,67 93,28 87,51 94,48 Yukarıdaki tabloda da görüleceği üzere, 2005 yılı, CRK sisteminin değiştiği 2003 yılı dışında, hasar/prim oranı açısından en yüksek oranın gerçekleştiği dönem olmuştur. Acente komisyonu ve genel gider paylarını içermeyen, salt hasar prim dengesini gösteren bu oranın % 95 düzeyine yükselmiş olması son derece dikkat çekicidir. Bu sonuçlardan, acente komisyonu olarak yaklaşık % 15, personel ve genel gider payı olarak da yaklaşık % 6 oranlarını ilave ettiğimizde, sektörün kasko branşındaki birleşik rasyosunun 2005 yılında % 116 civarında gerçekleşeceği 61 görülmektedir. Bu oran, kasko sigortasının sektörün prim portföyü içerisinde taşıdığı pay dikkate alındığında, ileriye yönelik olarak sektörümüz açısından son derece önemli bir uyarı olarak kabul edilmektedir. Prim üretimi açısından sektörün ilk 10 ve ilk 20 şirketinin rakamları analiz edildiğinde, 2005 yılına kadar genellikle ilk 10 şirketin hasar/prim oranlarının daha düşük olduğu gözlenmektedir. Ancak 2005 yılında bu tablonun değiştiği ve prim üretimi büyük olan şirketlerin sonuçlarının daha ciddi oranda bozulduğu dikkati çekmektedir. Grafik1.4 - Kaza Branşı Hasar/Prim Oranları 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 84,33 79,56 86,46 71,01 2002 2003 2004 2005 Grafik 1.5 -Teknik Kar - Prim Oranı (Kaza) 8 6 5,74 4 2,79 2 0 -2 -4 2002 2003 2004 2005 -3,71 -6 -6,44 -8 62 Yukarıdaki grafiklerden görüleceği üzere, 2005 yılında hasar-prim oran oranı % 86,46’ya çıkmış, teknik kar-prim oranı % -6,44’e düşmüştür. 2.4.3. Muallâk ve Ödenen Hasar Oranları Bu tablolara ek olarak, özellikle hasar rakamlarındaki gelişmeleri incelemek amacıyla, muallâk hasar ve ödenen hasarların kazanılmış prime oranı ile muallâk ve ödenen hasarın birbirine oranını gösteren tablolar hazırlanmıştır. Bilindiği üzere muallâk hasarların gerçek rakamlara en yakın ayrılması, özellikle kasko gibi konservasyon oranı çok yüksek olan branşlarda hayati bir gerekliliktir. Muallak hasarların bu açıdan incelenebilmesi için en doğru kriter ise ayrılan muallak hasarın ödenen hasar veya kazanılmış primle karşılaştırmasını içeren oranlardır. 2000 ile 2005 yılları arasındaki 6 yıllık dönem için hazırlanan tablolardan, bu süre içerisinde, ödenen hasar / kazanılmış prim oranı % 63.83 ‘den % 89,12 oranına yükselirken, muallâk hasar / kazanılmış prim oranının % 14.39 ‘dan % 21,22 oranına yükseldiği gözlenmektedir. Aynı dönemde, muallâk / ödenen hasar oranı rakamlarının ise birbirine çok yakın sonuçları gösterdiği görülmektedir. Bu tablolardan, sektörün muallâk ve ödenen hasar rakamlarının yüzdesel olarak birbiri ile yakın oranda arttığı, ancak ödenen hasar rakamlarının hacim olarak çok daha büyük olması nedeniyle, ödenen hasar / kazanılmış prim oranının daha ciddi oranda bozulduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. 63 2.4.4. Prim Artış Oranları ve Pazar Payları Prim üretimi rakamları, artış oranları ve şirketlerimizin pazar paylarına bakıldığında gösteren bir özet tablo sunulmaktadır. Bu tabloda yer alan verilerden, ilk 10 şirketin pazar payının % 69‘dan % 81 oranına yükseldiği görülmektedir. Şirket sayısında yaşanan azalma ile birlikte, ilk 20 şirketin payının ise 2005 yılı sonu itibariyle % 98,5 oranında olduğu görülmektedir. Prim artış oranları açısından ise, kasko branşının özellikle 2003 yılından itibaren sektörün toplam prim artış oranının üzerinde bir büyüme gösterdiği görülmektedir. Aynı dönem içerisinde, kasko sigortasındaki poliçe sayısının da 1.9 milyon adetten yaklaşık 3 milyona yükselmiş olduğu dikkate alındığında, bu branşın bir büyüme trendi içerisinde olduğu söylenebilir. Ancak, büyüme trendinde olan bu branş için, takvim yılı bazında yapılmış olan hasar/prim analizleri ve teknik karlılık rakamlarındaki gelişim dikkat çekicidir. Poliçe sayısı ve prim üretimi açısından artış olmasına rağmen, teknik sonuçların bu denli bozulmuş olması, underwriting yılı bazında bir analiz yapılması durumunda, son döneme ait sonuçların çok daha kötü çıkabileceği endişesini doğurmaktadır. Bu aşamada, sigorta şirketleri de underwriting yılı bazında bir veri olmaması nedeniyle, bu konuda bir analiz yapılamamış olmakla birlikte, ileriye yönelik olarak bu yönde bir çalışma yapılması planlanmalıdır. 64 Tablo 1.11 - Sigorta Dalları İtibariyle Primlerin Dağılımı (%) YIL 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 YANGIN NAKLİYAT KAZA 27,01 24,64 35,78 26,70 21,02 37,24 25,33 18,41 41,40 24,92 15,51 39,13 19,81 12,15 43,48 15,68 10,10 47,52 14,82 9,21 51,01 16,14 8,97 54,20 18,49 11,25 50,57 17,26 10,97 49,15 16,77 10,11 45,81 15,04 7,78 47,09 13,85 5,93 46,56 16,19 4,51 43,83 14,43 3,97 46,27 17,76 4,34 40,97 17,81 4,35 40,22 16,53 3,89 29,47 15,35 3,90 30,01 FERDİ KAZA 1,78 1,77 2,09 2,15 2,10 2,14 2,47 SAĞLIK HUKUKSAL KORUMA KREDİ 1,19 1,73 2,05 2,90 4,78 6,52 8,55 9,74 11,12 10,62 10,88 11,20 10,31 9,83 0,05 0,06 0,05 0,09 0,09 0,08 0,11 0,23 0,01 0,01 0,00 0,01 0,02 0,04 MAKİNEMONTAJ TRAFİK 6,32 6,63 5,05 4,75 3,09 3,29 3,06 3,37 4,10 4,05 4,74 4,91 4,60 3,91 3,78 4,86 4,99 4,17 12,12 3,88 15,36 DOLU 0,52 0,50 0,54 0,56 0,75 0,87 0,48 0,39 0,25 0,24 0,27 0,29 0,36 0,25 0,23 0,18 0,27 0,27 0,26 HAYVAN HAYAT DIŞI ÖLÜMÜ 0,23 94,50 0,43 92,52 0,57 91,31 0,50 85,38 0,28 79,56 0,35 78,99 0,46 80,77 0,40 85,52 0,26 87,83 0,71 87,16 1,09 85,32 0,48 84,19 0,18 83,06 0,15 81,79 0,13 81,62 0,17 81,40 0,15 81,19 0,15 79,19 0,18 81,51 HAYAT 5,50 7,48 8,69 14,62 20,44 21,01 19,23 14,48 12,17 12,84 14,68 15,81 16,94 18,21 18,38 18,60 18,81 20,81 18,49 2005* 14,54 3,72 31,18 3,00 10,22 0,28 0,06 4,12 16,40 0,38 0,24 84,13 15,87 * Önceki yıllarda direkt prim değerleri üzerinden hazırlanan tablo, 01.01.2005 tarihinden itibaren hesap planı üzerinde yapılan değişiklik sebebiyle "yazılan primler" üzerinden hazırlanmaktadır. Kaynak: TSRŞB 65 Tablo 1.12 - Sigorta Dalları İtibariyle Hasar / Prim Oranları (%) (*) 31.12.2005 YIL YANGIN NAKLİYAT KAZA 45,0 57,6 1986 29,1 60,0 67,0 1987 34,0 74,0 67,0 1988 34,0 75,5 60,1 1989 70,5 56,4 56,7 1990 50,1 35,8 68,3 1991 53,5 36,7 67,5 1992 54,3 34,7 62,7 1993 44,5 66,0 73,1 1994 45,3 54,9 70,5 1995 52,0 51,4 79,0 1996 50,3 64,5 81,9 1997 73,9 53,0 91,2 1998 56,8 67,6 85,6 1999 231,7 56,8 69,2 2000 39,5 66,7 73,7 2001 66,0 49,6 70,0 2002 42,2 47,5 84,9 2003 38,3 48,7 79,0 2004 29,2 40,1 87,9 2005 35,7 (*) Muallak hasar ve cari riskler karşılığı dahil. FERDİ HUKUKSAL KAZA HASTALIK KORUMA KREDİ 16,3 16,6 14,0 18,5 17,0 19,8 16,3 16,4 85,8 72,5 66,9 75,1 75,8 79,3 84,2 87,4 84,6 76,3 77,1 74,8 81,0 82,9 84,6 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,3 3,7 47,0 3,7 Kaynak: TSRŞB 66 0,0 0,0 206,9 117,4 25,8 56,4 43,6 MAKİNEMONTAJ 40,0 57,0 102,0 53,3 61,6 66,6 59,5 58,5 90,3 54,8 42,0 42,6 53,1 121,4 69,4 206,7 66,9 60,0 56,0 54,7 TRAFİK 70,5 74,9 67,3 DOLU 77,1 63,0 82,0 58,4 69,9 86,7 77,3 50,3 36,9 75,4 40,7 71,4 71,0 99,4 19,0 36,1 42,7 40,1 70,7 76,9 HAYVAN HAYAT 32,8 1,0 26,0 57,5 50,9 49,2 42,7 65,9 96,6 44,7 146,8 152,4 127,6 68,9 70,6 61,6 92,5 259,7 12,6 (673,6) HAYAT DIŞI 114,3 62,1 78,0 61,4 65,9 63,9 67,4 Tablo 1.13 - Sektörün Ocak-Haziran 2006 rasyosu Branşlar Prim üretimi (YTL) Büyüme (%) Poliçe Adedi Sigortalı adedi Yangın 674.939.044,98 20,18 1.078.128 - Nakliyat 162.508.313,59 18,21 676.490 - Kaza 1.466.201.822,58 29,22 1.831.212 - Karayolu Mali Sorumluluk 728.176.161,50 13,27 5.451.255 - Makine-montaj 196.196.476,29 21,28 267.235 - Tarım 32.627.500,76 8,88 210.773 - Sağlık 515.914.751,31 20,97 264.945 804.232 Hukuksal Koruma 12.169.383,23 19,06 409.102 - Ferdi Kaza 142.125.561,93 28,89 1.602.502 - Kredi 4.333.080,55 191,21 69 - Hayat sigortaları 792.205.961,81 25,22 1.895.960 7.553.613 Genel Toplam 4.727.398.058,53 22,81 12.448.681 10.535.735 Kaynak: TSRŞB 67 Tablo 1.14 - 2005 Yılında Şirket Bazında Sigortalı Sayısı Şirket Sigortalı Sayısı 2005 Prim Üretimi (YTL) Axa Oyak 2.916.777 759.853.945 Güneş 2.126.810 446.803.780 Koç Allianz 1.916.467 636.338.556 Anadolu 1.708.053 825.931.968 İsviçre 1.664.551 418.324.816 Garanti 1.535.049 299.720.260 Ak Sigorta 1.418.230 516.416.648 AİG 1.229.091 94.864.237 Başak 1.063.534 374.677.103 Yapı Kredi 938.323 469.737.522 T.Genel 843.884 206.768.492 Güven 814.031 166.100.567 Ray 810.224 200.745.994 Ankara 657.443 172.418.025 Aviva 606.770 142.864.405 Finans 567.967 161.297.781 Birlik 499.230 65.333.002 İhlas 453.670 65.349.745 Şeker 381.454 87.215.590 Generali 220.073 59.812.976 Hür 273.424 34.281.394 Işık 256.035 61.846.382 TEB 178.064 73.321.629 Toprak 27.823 4.880.167 Ticaret 19.331 5.086.660 Toplam 23.126.308 6.349.991.644 68 Tablo 1.15 - Sektörde Branşlar Bazında Poliçe Sayıları Branşlar 2004 2005 Yangın 1.517.181 1.774.325 Nakliyat 1.137.436 1.190.641 Makinemontaj 352.889 491.289 Tarım 137.694 228.705 Hukuksal koruma 1.654.773 840.926 Trafik sigortası 8.052.941 8.522.630 Karayolu 21.601 taşımacılık 30.146 İhtiyari trafik 2.192.145 902.247 Kasko 2.548.403 2.997.566 Diğer kaza sigortaları 958.361 233.372 Sorumluluk 335.813 sigortaları 488.693 Ferdi kaza 3.427.536 2.704.143 Kredi sigortası 40 97 Seyahat 124.543 - Sağlık 845.598 1.047.270 Ferdi 320.505 414.699 Grup 525.093 632.571 Hayat 5.365.788 5.396.992 Ferdi 2.660.599 1.528.878 Grup 2.705.189 3.868.114 TOPLAM 28.884.118 26.849.042 Kaynak : Dünya Gazetesi 69 2001 yılında sektördeki şirket sayısı 67 iken bu sayı 2005 yıl sonu itibariyle 55 olup %18 oranında azalmıştır. Bu dönemde birçok şirketin faaliyetine son verilmesinin temel sebebi risk yönetimini başaramamış olmalarıdır. Türkiye’de Sigortacılık Sektörünün Yapısı Grafik 1.6 - 2005 yılı toplam prim üretimi: 7.816 Milyon YTL Yangın 14,5% K.M.A Sorumluluk 16,4% Hayat 15,9% Kredi 0,1% Nakliyat 3,7% Ferdi Kaza 3,0% Kaza 31,2% Sağlık 10,2% Huk. Koruma 0,3% Tarım 0,6% Mühendislik 4,1% 70 Sektörde Prim Gelişimi Grafik 1.7- 2001-2005 Hayat Dışı Prim Gelişimi 2001-2005 Hayat & Hayat Dışı Prim Gelişimi 9.000 60 8.000 6.000 39,88 36,83 5.000 40 33,37 30 4.000 3.000 20 15,19 2.000 10 1.000 0 2001 2002 2003 2004 2005 Prim (Mio YTL) 2.504 3.719 5.088 6.786 7.816 Artış % 39,88 48,45 36,83 33,37 15,19 Hızlı Büyüme Artan Sermaye Gereksinimi Tablo 1.16- İlk 6 Aylık Üretim Rakamları (milyon YTL) Yıl 0 Üretim Artış % TÜFE % 2002 1.772 52.2 42.6 2003 2.403 37.3 29.8 2004 3.329 37.5 8.93 2005 3.859 16 8.95 2006 4.839 26 10.1 71 Artış % Milyon YTL 50 48,45 7.000 Grafik 1.8 – Branşlara Göre Üretim Dağılımı 2006/6Aylık 2006/6 Aylık Reel Büyümek Yangın; 14% Hayat; 16% Dask; 2% Nakliyat; 3% Sağlık; 11% Trafik; 14% Tarım; 1% Mühendislik; 4% Ferdi Kaza; 3% Kaza; 32% Sigorta sektörünün 2006 yılı 6 aylık prim üretimi geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 26 artarak 4 milyar 839 milyon YTL ulaşmıştır. DASK primleri dışta tutulduğunda büyüme oranı yüzde 22.8 olarak gerçekleştiği görülmüştür. Hayat dışı branşlarda yüzde 26'lık artışla yaklaşık 4 milyar 48 milyon YTL, hayat sigortalarında ise yüzde 25'lik artışla 791 milyon YTL prim üretimi sağlanmıştır. 2006 yılı 6 aylık verilerine göre sektör reel olarak büyümeyi sürdürmeyi başarmıştır. Haziran sonu itibariyle yıllık ortalama enflasyon oranı yüzde 10.1 olarak gerçekleşmiştir. 6 aylık prim üretimi dolar bazında geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 19.9 oranında artarak yaklaşık 3 milyar 483 milyon dolar oldu. (6 aylık ortalama dolar kuru; 1.3891 YTL) 2005 yılının 6 aylık döneminde üretim 2 milyar 904 milyon dolar olmuştu 72 Tablo1.17- 1.1.2006-30.6.2006 Dönem Kaza Prim Üretimi (1000.YTL) Şirket adı Kaza AİG ANADOLU KOÇ ALLIANZ GARANTİ AXA OYAK AK FİNANS İSVİÇRE GÜNEŞ YAPI KREDİ BAŞAK TEB RAY ŞEKER ANKARA BİRLİK T.GENEL GÜVEN IŞIK GENERALİ AVIVA HDI HÜR TOPRAK 2006/6 ay toplamı 2005/6 ay toplamı Artış oranı 2005/2006 10,781 203,628 126,307 53,865 225,606 151,17 37,215 112,403 87,103 83,000 81,940 16,353 61,469 27,065 49,498 24,699 31,562 41,579 15,826 13,886 29,492 25,086 5,472 944 1,515,949 1,133,834 34 Kaynak:TRŞB 73 Tablo 1.18 – 2006/6 Aylık Dönem Kaza Branşı Dağılımı (1000 YTL) Şirket adı Oto Ih. Mali li Kasko Oto Dışı ) Ferdi Toplam AXA OYAK T fik 12,324 M 87,229 191,166 (Diğ 22,116 K 9,071 321,905 ANADOLU 57,640 9,583 180,826 13,219 15,711 276,979 AK 51,356 7,981 130,765 12,424 6,996 209,522 İSVİÇRE 67,626 88,608 18,016 5,085 185,114 KOÇ ALLIANZ 39,905 93,748 23,067 14,912 181,124 GÜNEŞ 59,113 4,227 71,500 11,376 4,173 150,390 BAŞAK 31,378 4,659 72,696 3,945 117,263 YAPI KREDİ 29,000 4,500 66,500 12,000 4,000 116,000 RAY 28,467 207 54,208 7,054 2,877 92,814 ANKARA 26,225 2,524 43,745 3,229 2,535 78,258 GARANTİ 8,216 GÜVEN 30,264 T.GENEL FİNANS 5,780 9,492 38,263 13,872 13,044 75,124 2,510 35,809 3,259 1,426 73,268 36,959 1,856 24,894 4,812 1,950 70,471 22,516 220 35,157 1,838 6,277 66,008 AVIVA 17,713 1,331 24,270 3,891 667 47,872 ŞEKER 17,597 1,726 23,871 1,468 2,822 47,484 HDI 15,855 1,326 19,115 4,645 542 41,483 AIG 2,334 191 3,401 7,189 25,799 38,915 BİRLİK 10,865 1,627 20,296 2,776 2,240 37,804 IŞIK 11,333 435 14,974 417 692 27,851 HÜR 17,419 446 4,856 171 283 23,174 GENERALİ 7,309 732 12,158 996 679 21,874 TEB 1,970 556 12,603 3,194 3,281 21,604 AMERICAN LIFE 4,574 4,574 AXA OYAK HAYAT 3,880 3,880 19 2,164 BAŞAK EMEKLİLİK 526 526 YAPI KREDİ EMEKLİLİK VAKIF EMEKLİLİK 442 442 388 388 İSVİÇRE HAYAT 364 364 AK EMEKLİLİK 306 306 KOÇ ALLIANZ HAYAT VE FORTİS EMEKLİLİKO 277 277 233 233 ANKARA EMEKLİLİK ACIBADEM SAĞLIK VE HAYAT ANADOLU HAYAT EMEKLİLİK DEMİR HAYAT 197 197 180 180 134 134 104 104 TOPRAK 1,730 4,585 1,201 939 5 GENEL YAŞAM 83 GÜVEN HAYAT 47 GLOBAL HAYAT 27 27 BİRLİK HAYAT 23 23 140,809 2.336,248 Toplam 679,490 75,963 1,264,366 175,619 74 Tablo 1.19 -Yıllar Bazında Ödenen Birikimli Hasar Raporu (bin YTL) SEKTÖR TOPLAMI Yıl Prim Üretimi 2003 513,085 2004 869,689 2005 1,107,549 2006 893,708 Ödeme Durumu 1. Yıl Muallak 8,978 Ödenen 81,818 Toplam 90,796 339,832 401,394 Muallak 18,341 87,755 501,053 Ödenen 135,244 17.7 476,095 64.8 531,829 Toplam 153,585 563,850 Muallak 65,161 207,689 Ödenen 185,470 22.6 505,672 64.4 Toplam 250,631 Muallak 80,513 Ödenen 62,777 Toplam 143,290 % 2.Yıl % 27,424 3. Yıl % 37,496 4. Yıl % 41,519 17.7 312,408 66.2 363,898 78.2 372,547 80.7 414,066 118.8 1,032,882 713,361 16.0 "Poliçe tarihi" bazında değerlendirme yapılmış olup, poliçe başlangıç yılı içinde gerçekleştirilen hasarlar 1. yıl sütununda belirtilmiştir. Poliçe başlangıç yılını takip eden yıllarda ödemesi gerçekleşen hasarlar ise 2. yıl, 3. yıl...yıl sütunlarında gösterilmiştir. 2. yıl sütununda 1. yıl ve 2. yıl içinde yapılan ödemeler toplanarak yansıtılmıştır. (1. yıldan sonraki rakamlar kümülatiftir.) Ödeme rakamlarında hasar tazminat tutarları, ekspertiz ve dosya diğer masraf ödemeleri dikkate alınmıştır Kaynak: Trafik Sigortası Bilgi Merkezi-TRAMER 3. SİGORTA GELİŞİMİ SEKTÖRÜNÜN AB ÜLKELERİNDE Finansal hizmetler alanında Avrupa Birliği’nin temel önceliklerinden biri sigortacılık sektöründe bir tek pazar yaratmak olmuştur. Bu alanda Avrupa Birliği müktesebatının hukuki dayanağını Avrupa Topluluğu’nu Kuran Antlaşmanın Topluluk politikalarına ilişkin 3.Bölümünün yerleşme hakkına ilişkin 2. Baslığı (Madde 43–48(eski Madde 52–58)) ile hizmetlere ilişkin 3. Baslığı (Madde 49–55 75 (eski Madde 59–66)) oluşturmaktadır Yerleşme hakkına ilişkin 2. Başlık uyarınca, bir Üye Devlet vatandaşı serbest meslek sahibi kişiler veya tescilli ofisi, merkezi söz konusu Üye Devlette bulunan şirketler, başka bir Üye Devlette o devletin kendi vatandaşları için belirlemiş olduğu koşullardan farklı koşullara tabi olmaksızın, “sürekli ikametgâh” hakkına sahip olarak bir ticari faaliyette bulunabilmektedir. Bu çerçevede, bir Üye Devlet vatandaşının başka bir Üye Devlet sınırları içerisinde yerleşme hakkına yönelik kısıtlamalar yasaklanmıştır. Bu yasaklama herhangi bir Üye Devlet sınırları içerisinde yerleşik herhangi bir Üye Devlet vatandaşının acente, şube veya bir yan şirket kurmak suretiyle yerleşmesine yönelik kısıtlamaların kaldırılması için de geçerlidir. Hizmetlere ilişkin üçüncü baslık altında ise, bir Üye Devlet vatandaşı serbest meslek sahibi kişilerin veya merkezi bir Üye Devlette mukim bulunan şirketlerin, başka bir Üye Devlette, o devletin kendi vatandaşları veya o devlette mukim şirketler için belirlenmiş olandan farklı koşullara tabi olmaksızın hizmet sağlama hakkına sahip olabileceği öngörülmüştür. Birlik içerisinde yerleşik üye devlet vatandaşlarına hizmet sunumuna yönelik kısıtlamalar yasaklanmıştır. Kurucu Antlaşmalar uyarınca sigorta alanındaki tek pazar iç sınırların bulunmadığı bir alandır. Sigorta alanında tek pazarın gerçekleştirilmesi süreci, 1961 yılında ulusal hukuk kurallarının yaklaştırılması amacını taşıyan hizmetlerin serbest dolaşımına ilişkin Genel Programın kabulüyle başlamıştır. 1 Temmuz 1994 tarihinden itibaren Avrupa Birliği sigorta piyasaları (1 Mayıs 2004 tarihi itibarı ile üyelikleri gerçeklesen 10 yeni ülke de dâhil olmak üzere) ile Avrupa Ekonomik Alanı altında Lihtenstayn, Norveç ve İzlanda geniş ve tek bir sigorta pazarı oluşturmuşlardır. Sürecin 40 yıldan fazla zamana yayılması, Üye Devletlerdeki düzenlemelerin kapsam ve yapılarına ilişkin farklılıklardan kaynaklanmaktadır. Geniş ve tek bir sigorta piyasasının kurulması dünyada bir benzeri daha olmayan bir 76 gelişmedir. Tek bir sigorta piyasası içerisinde şirketler ürünlerini Avrupa Birliği üyesi tüm ülkelerde serbestçe satabildikleri gibi, kişiler de sigortacılık işlemleri için kendi yerleşik bulundukları ülke dışında her hangi bir Üye Devlet sigortacısına başvurabilmektedir. Tek sigorta piyasası ile Avrupa Birliği yalnızca şirketlerin aralarındaki rekabeti arttırmayı değil kişilerin güvenle daha iyi ürünlere erişimini sağlayacak olanakları sunmayı da hedeflemektedir. Bu amacın gerçekleşmesi ile rekabetçi bir sigortacılık sektörünün oluşması sağlanacak, bu da ekonomik etkinlik ve gelişmeye katkıda bulunacaktır. Özellikle son yıllarda Avrupa Birliği üyesi ülkelerde sigorta sektörleri, sigorta ürünlerine yönelik önemli bir talep artısı ile karşı karşıya bulunmakta; bu ise önemli bir ciro artısını yol açmıştır. Artan talep ve sigortacılık sektöründeki büyüme, faaliyetlerde artısı ve gelişmeyi de beraberinde getirmiştir. Bu gelişmelerle birlikte Avrupa Birliği’nin sigortacılık sektöründe iki temel görevi bulunmaktadır: - Tüm Avrupa Birliği vatandaşlarının piyasadaki mevcut sigorta ürünlerine erişimlerini mümkün kılmak ve sigorta işlemlerinde kendilerine gerekli yasal ve finansal korumayı sağlamak; - Bir Üye Devlette faaliyet gösterme iznine sahip bir sigorta şirketinin Avrupa Birliği genelinde faaliyette bulunabilmesi için yerleşme hakkı ile hizmet sunumu hakkından faydalanmasını sağlamak. 77 3.1. AVRUPA BİRLİĞİ SİGORTA SEKTÖRÜNÜ DÜZENLEYEN MEVZUAT Avrupa Birliği, amaçlarını gerçekleştirebilmek için aşağıda ana başlıklar altında toplanan düzenlemeleri yapmıştır. Tüm bu düzenlemeler geniş ve tek bir sigorta piyasasının oluşturulması için yasal bir çerçeve hazırlanmıştır. • Hayat-dışı sigorta Avrupa Birliği’nde hayat-dışı sigorta alanında yerleşme serbestîsini oluşturan yasal çerçeve, hayat dışı sigortacılık faaliyetlerine başlama ve yürütme ile ilgili kanun, tüzük ve idari düzenlemelerin koordinasyonu hakkındaki 24 Temmuz 1973 tarih ve 73/239/EEC sayılı Birinci Konsey Direktifinin kabulüyle oluşmuştur. 22 Haziran 1988 tarih ve 88/357/EEC sayılı İkinci Konsey Direktifi ise 73/239/EEC sayılı Birinci Konsey Direktifinde, hayat dışı sigortacılık alanında hizmet sunumu serbestîsinin etkin kullanımının sağlanmasına ilişkin değişiklikler yapmıştır. Hayat-dışı sigorta alanındaki bir diğer önemli düzenleme ise Üçüncü Düzenleyici Direktif olan 92/49/EEC sayılı Direktiftir. Bu Direktif, Birinci ve İkinci Konsey Direktiflerini tadil etmekte ve sigorta denetimi, yatırımları düzenleyen ulusal kuralların koordine edilmesi, teknik karşılıklar, sigorta faaliyetlerinin takibi ve bu faaliyetlere erişim gibi konu baslıklarını içermektedir. • Özel alanlar Avrupa Birliği’nde hayat ve hayat-dışı sigorta Direktiflerinin yanı sıra motorlu taşıt mali sorumluluk sigortaları, sigorta şirketlerinin yıllık ve konsolide hesapları, yükümlülük karşılama yeterliliği, e-ticaret, reasürans, sigorta grupları, 78 finansal gruplar, aracılar ve tasfiye gibi alanları düzenleyen pek çok Direktif bulunmaktadır. 3.2. HAYAT DIŞI SİGORTA MEVZUATI 1. Hayat dışı sigortacılık faaliyetlerine başlama ve yürütme ile ilgili kanun, tüzük ve idari düzenlemelerin koordinasyonu hakkında 24 Temmuz 1973 tarih ve 73/239/EEC sayılı Birinci Konsey Direktifi (Avrupa Birliği Resmi Gazetesi L 228, 16.08.1973 s. 3–19.) 73/239/EEC sayılı Direktif, hayat sigortası dışında kalan sigortacılık faaliyetine başlama ve yürütme ile ilgili kanun, tüzük ve idari düzenlemelerin koordinasyonuna, başka bir deyişle hayat dışı sigortaya ilişkin ilk Direktiftir. Direktif müteaddit defalar tadil edilmiş ve pek çok maddesi değişikliğe uğramıştır. Direktifin temel amacı hayat dışı sigortacılık alanında faaliyete başlamayı ve yürütmeyi kolaylaştırmak ve ulusal denetleyici mevzuatlarda yer alan bazı farklılıkları ortadan kaldırmaktır. Bu amaca ulaşmak ve tüm Üye Devletlerde sigortalılar ve üçüncü şahıslar için gerekli korumayı sağlamak, özellikle sigorta şirketlerinin mali yapıları ile ilgili konularda es güdüm sağlanmasını gerektirmekteydi. Bu çerçevede hazırlanan 73/239/EEC sayılı Direktif ilk etapta 5 ana baslık ve bir ekten oluşmuştur. Genel hükümleri içeren birinci baslık, Direktifin ekte belirlenmiş olan sigorta branşlarına göre bir Üye Devlette kurulmuş veya kurulması düşünülen sigorta şirketleri tarafından sürdürülen veya sürdürülecek olan doğrudan sigorta serbest meslek faaliyetleri ile ilgili olduğunu belirtmektedir. 79 Bu sigorta branşları şunlardır: kaza sigortası, hastalık sigortası, kara taşıtları kasko sigortası, raylı taşıt araçları kasko sigortası, hava taşıtları kasko sigortası, deniz taşıtları sigortası, taşınan mallar sigortası, yangın ve doğal olaylar sigortası, diğer zararlar, motorlu taşıt mali sorumluluk sigortası, hava taşıtları sorumluluk sigortası, deniz taşıtları sorumluluk sigortası, genel sorumluluk sigortası, kredi sigortası, kefalet sigortası, çeşitli mali kayıplar sigortası, hukuksal koruma sigortası. Bu branşlara daha sonra turistik yardım sigortası branşı da eklenmiştir. (84/641 / EEC sayılı Konsey Direktifi). Direktif aşağıdaki sigorta faaliyetlerine ve şirketlere uygulanmamaktadır: • Hayat sigortası, ömür boyu aylık gelir sigortası (annuities), hayat sigortası şirketleri tarafından yürütülen ek sigortalar (supplementary insurance), zorunlu sosyal güvenlik sisteminin bir parçasını oluşturan sigorta (insurance formingpart of a statutory system of social security); • Sermayenin geri alınması -amortismanı- faaliyetleri (capital redemption), sosyal yardım kuruluşları ve dayanışma dernekleri tarafından yürütülen faaliyetler (operations of provident and mutual benefit institutions), tüzel kişiliği bulunmayan isletmeler tarafından yürütülen faaliyetler ve ihracat kredisi sigorta faaliyetleri; • Mütüel kurumlar; • Üye devletler tarafından belirlenen bazı kurumlar. İkinci baslık, merkez ofisleri Avrupa Birliği sınırları içinde olan şirketlere uygulanacak kuralları içermektedir. Direktife göre bütün Üye Devletler kendi ülkelerinde doğrudan sigorta faaliyetlerine başlanmasını resmi izne tabi tutmakla yükümlüdürler. Bu izin, Üye Devletlerin yetkili mercileri tarafından verilecektir. 73/239/EEC sayılı Direktif 80 merkez ofisi başka bir Üye Devlette olup acente veya şube açmak için izin talep eden sirkatlerle ilgili kabul koşullarını düzenleyen hükümler de içermektedir. Direktif, kabul koşullarının yanı sıra sigorta faaliyetlerinin sürdürülmesi ile ilgili koşulları da belirlemektedir. Üye Devletlerin izin sahibi şirketlerin mali durumlarını denetlerken birbirleriyle yakın işbirliği içinde olmaları gerekmektedir. Ayrıca Üye Devletler şirketlerden yeterli teknik karşılık ve yeterli yükümlülük karşılama yeterliliği marjı ayırmalarını istemek durumundadırlar. Yükümlülük karşılama yeterliliği marjını hesaplamakta kullanılan miktar ve oranlar daha sonra 2002/13/EC sayılı Direktifle değişikliğe uğramıştır (ayrıntılı bilgi 2002/13/EC sayılı Direktif özetinde yer almaktadır). Direktif sigorta faaliyetleri gerçekleştirmek üzere verilen izinlerin geri alınmasına ilişkin hükümler de içermektedir. Direktifin üçüncü başlığı merkez ofisleri Avrupa Birliği dışında olan isletmelerin Avrupa Birliği üyesi olan ülkelerdeki acente ve şubeleri ile ilgili hükümler içermektedir. Bu hükümler de zaman içerisinde değişikliğe uğramış olup söz konusu değişikliklere ilgili Direktif özetleri içerisinde ayrıntılı olarak değinilecektir. Direktifin son iki başlığı ise geçici hükümler ile son hükümlere ilişkindir. 2. Hayat dışı sigorta islerinde şirket kurma serbestisine konulan kısıtlamaların kaldırılması hakkında 24 Temmuz 1973 tarih ve 73/240/EEC sayılı Konsey Direktifi (Avrupa Birliği Resmi Gazetesi L 228, 16.08.1973 s. 20–22.) 73/240/EEC sayılı Konsey Direktifi, hayat sigortası dışında kalan doğrudan sigortacılık faaliyetleri alanında yerleşme 81 serbestîsine dair kısıtlamaların kaldırılmasına ilişkin düzenlemeler getirmektedir. Direktif, Üye Devletlerin aşağıdaki kısıtlamaları ortadan kaldırmalarını zorunlu kılmaktadır: • Kişilerin ev sahipliği yapan Üye Devlet’te (host Member State), o ülke vatandaşlarıyla aynı koşullarda faaliyet göstermelerini engelleyen kısıtlamalar • Ayrımcılık yaratan idari uygulamalar. Eğer ev sahipliği yapan Üye Devlet (host Member State), kendi vatandaşlarından faaliyete başlamak için iyi bir itibara sahip olunduğunun, daha önce bir iflas durumuyla karsı karsıya bulunulmadığının veya her ikisinin kanıtını istiyorsa, söz konusu Üye Devlet, diğer Üye Devlet vatandaşları için de adli sicil kaydının ibrazını veya mense Üye Devlet yetkili mercilerince verilen buna karşılık gelecek nitelikteki belgeleri yeterli kabul edecektir. Eğer mense Üye Devlet böyle bir doküman vermiyorsa yeminli beyan, resmi beyan ya da noter onayı kanıt olarak kullanılabilmektedir. Daha önce bir iflas durumuyla karsı karsıya kalınmadığına dair beyanın yetkili bir meslek veya ticaret birliği önünde yapılması da mümkündür.Direktif uyarınca, Üye Devletler kendi ülkelerinde sigorta faaliyetinde bulunan diğer Üye Devlet vatandaşlarının da mesleki veya ticari örgütlere kendi vatandaşlarıyla aynı şartlarda katılabilmelerini sağlamakla mükelleftir. Bu örgütlere katılma hakkı üst düzey görevlere seçilebilme veya atanabilmeye ehil olma şartı gerektirebilmektedir; ancak söz konusu örgüt resmi kurum niteliğindeyse bu görevler Üye Devletin kendi vatandaşları için ayrılmış olabilir. 82 3. Hayat dışı sigortacılık faaliyetlerine başlama ve yürütme ile ilgili kanun, tüzük ve idari düzenlemelerin koordinasyonu hakkındaki 73/239/EEC sayılı Birinci Konsey Direktifinde değişiklik yapan 29 Haziran 1976 tarih ve 76/580/EEC sayılı Konsey Direktifi (Avrupa Birliği Resmi Gazetesi L 189, 13.07.1976 s. 13–14.), 73/239/EEC sayılı Direktif, o dönemki adıyla Avrupa Topluluğu’nda geçerli olan para birimi kavramını Avrupa Yatırım Bankası’nın tüzüğünde tanımlanan şekilde kullanmaktaydı. 76/580/EEC sayılı Direktif ise bu tanımı değiştirerek para birimi kavramını 3289/75/ECSC sayılı Komisyon Kararında olduğu sekliyle “Avrupa Para Birimi” olarak tanımlamıştır. Ancak, Euro’nun Avrupa Birliği para birimi olarak kabul edilmesiyle 76/580/EEC sayılı Direktif geçerliliğini yitirmiştir. Yükümlülük karşılama yeterliliği miktarlarında 2002/13/EC sayılı Direktif ile yapılan değişikliği takiben Direktifin diğer maddeleri de geçerliliklerini yitirmiştir. 4. Topluluk düzeyinde koasürans alanındaki kanun, tüzük ve idari düzenlemelerin koordinasyonu hakkında 30 Mayıs 1978 tarih ve 78/473/EEC sayılı Konsey Direktifi (Avrupa Birliği Resmi Gazetesi L 151, 07.06.1978 s. 25–27.) 78/473/EEC sayılı Direktif su sigorta branşlarına göre sınıflanmış risklere ilişkin Topluluk koasürans (müsterek sigorta) faaliyetlerine.uygulanmaktadır: raylı taşıt araçları; hava taşıtları; deniz, iç deniz,.göl, nehir ve kanal taşıtları; taşınan mallar; yangın ve doğal olaylar;.diğer zararlar; hava taşıtları sorumluluk sigortası; deniz, iç deniz,.göl, nehir ve kanal taşıtları sorumluluk sigortası; genel sorumluluk ve çeşitli mali kayıplar- istihdam riskleri. 83 Direktif uyarınca teknik rezerv miktarları, kuruldukları Üye Devlet kurallarına göre farklı koasürörler tarafından belirlenmelidir. Ancak muallâk hasar rezervleri için bu miktar, ana sigortacının yerleşik olduğu devletin kanunlarına göre belirlemiş olduğu miktarın altında olamaz. Bir diğer önemli nokta, farklı koasürörler tarafından oluşturulmuş olan teknik rezervlerin karşılık gelen aktiflerle gösterilmesidir. Üye Devletler kendi ülkelerindeki koasürörlerin Avrupa Birliği’ndeki koasürans faaliyetlerine ilişkin istatistiğî bilgileri tutmalarını sağlamakla yükümlüdür. Bir sigorta şirketinin tasfiyesi söz konusu olduğunda, Avrupa Birliği’ndeki koasürans akitlerine katılımdan kaynaklanan yükümlülükler, şirketin diğer sigorta akitlerinden doğmuş olan yükümlülükleriyle aynı şekilde karşılanacaktır. 5. Hayat sigortası dışında kalan sigortacılık faaliyetine başlama ve yürütme ile ilgili kanun, tüzük ve idari düzenlemelerin eşgüdümüne ilişkin 73/239/EEC sayılı Birinci Direktifi, özellikle turistik yardım edime yönelik olarak tadil eden 84/641/EEC sayılı Konsey Direktifi (Avrupa Birliği Resmi Gazetesi L 339, 27.12.1984 s. 21–25.) 84/641/EEC sayılı Direktif, 73/239/EEC sayılı Direktifi özellikle turistik yardıma ilişkin olarak tadil etmektedir. 84/641/EEC sayılı Direktif, bir Üye Devlet topraklarında yerleşik şirketler tarafından turistik yardım sağlanmasını kapsayacak şekilde doğrudan sigortacılık serbest meslek faaliyetlerine başlama ve bu faaliyetleri sürdürme ile ilgili olup, 73/239/EEC sayılı Direktifin kapsamını genişletmektedir. Buradaki yardım, turistlere yapılan yardımı, başka bir deyişle, seyahat ederken, kendi 84 ülkesi veya daimi ikamet adresi dışındayken, zor duruma düşmüş olan kişilere yönelik olarak verilecek yardımı ifade etmektedir. Söz konusu yardım, belli miktarda bir ön prim ödenmesi şartıyla ve bir yardım sözleşmesi kapsamında ilgili kişilere yapılacak olan yardımı kapsamaktadır. Yapılacak yardımın ayni veya nakdi olması mümkündür; ancak bakım, servis sağlama, satış sonrası servisler veya sadece aracı olarak yardım tedarikini kapsamaz. Bu yardım, 73/239/EEC Direktifinin ekine de yeni bir sigorta branşı olarak eklenmiş (branş 18) ve “seyahat ederken, kendi ülkesi veya daimi ikamet adresi dışındayken zor duruma düsen kişilere yönelik yardım” olarak tanımlanmıştır. 73/239/EEC sayılı Direktif, kapsam dışı bıraktığı işlemleri listelemiştir. İşlemler 84/641/EEC sayılı Direktife tabi bir şirket tarafından yerine getirilmediği sürece, Direktif, bu listeye bir taşıtın kaza yapması veya arızalanması durumunda sorumluluğun aşağıdaki işlemlerle sınırlı olduğu yardım faaliyetlerini de eklemiştir: • Yerinde arıza servisi, • Taşıtın tamir edilebileceği en yakın veya en makul yere nakledilmesi, • Taşıtın ait olduğu yere, aynı ülke içerisinde seyahate başlangıç noktasına veya varmayı hedeflediği yere nakledilmesi. 84/641/EEC sayılı Direktif çerçevesinde Üye Devletler, merkez ofisleri kendi topraklarında bulunan bütün şirketlerin yalnızca işlem türlerini, fidansal durumlarını ve yükümlülük karşılama yeterliliklerini (73/239/EEC sayılı Direktifte öngörüldüğü 85 gibi) değil, aynı zamanda sorumluluklarını yerine getirebilmek için kullanabilecekleri diğer kaynakları da içeren yıllık raporlar hazırlamalarını talep etmekle yükümlüdür. Direktif uyarınca birden fazla Üye Devlette sigorta faaliyeti yürütme izni talebinde bulunmuş veya izin elde etmiş olan şirketler aşağıdaki avantajlardan yararlanmak için başvurabilmektedir: • Yükümlülük karşılama yeterliliğinin, şirketin Avrupa Birliği içerisinde sürdürdüğü faaliyetlerin tümü gözetilerek hesaplanması, • Sadece bir Üye Devlette teminat verilmesi, • Garanti fonunu oluşturan varlıkların Üye Devletlerden herhangi birinde lokalice edilmesi. Bu avantajlardan yararlanmak isteyen şirketler, ilgili Üye Devlet yetkili mercilerine başvurarak talepte bulunmak durumundadır. Söz konusu avantajlar ilgili Üye Devlet veya Devletlerin talebiyle geri alınabilir. 6. Hayat dışı sigortacılık faaliyetlerine başlama ve yürütme ile ilgili kanun, tüzük ve idari düzenlemelerin koordinasyonu hakkında 24 Temmuz 1973 tarih ve 73/239/EEC sayılı Birinci Konsey Direktifinde değişiklik yapan kredi ve kefalet sigortalarına ilişkin 22 Haziran 1987 tarih ve 87/343/EEC sayılı Konsey Direktifi (Avrupa Birliği Resmi Gazetesi L 185, 04.07.1987 s. 72–76.) 73/239/EEC sayılı Direktifin 2(2)(d) Maddesi, Direktifin, devlet adına ya da devlet desteğiyle yürütülen ihracat kredi sigortası işlemlerine uygulanmayacağını 86 belirtmektedir. Direktif kapsamında sigortalı kişilere sunulan koruma, ihracat kredi sigortası işlemlerinde devlet adına veya devlet garantisiyle yapıldığından, 73/239/EEC sayılı Direktifi tadil eden 87/343/EEC sayılı Direktif de benzer işlemleri kapsam dışında tutmayı sürdürmüştür. 87/343/EEC sayılı Direktif uyarınca her Üye Devlet, fidansal yıl içerisinde ortaya çıkacak ortalama üzerindeki hasar radyoları ile teknik açıkları karşılayabilmek için şirketlerin bir masraf muvazene fonu (equalization reserve) (73/239/EEC sayılı Direktif Eki’nde yer alan 14. branştaki riskler için) oluşturmaları yükümlülüğünü getirmektedir. Her Üye Devlet masraf muvazene fonunu kendi ulusal kurallarına uygun olarak hesaplamakla yükümlü olup, bu hesaplamanın Direktif Eki’nin D bölümünde (D bölümü 87/343/EEC sayılı Direktifle eklenmiştir) belirlenen yöntemlere uygun olarak gerçekleştirilmesi gerekmektedir. D bölümü kapsamında kredi sigortası branşı için masraf muvazene fonunu hesaplamada 4 yöntem belirlenmiştir. Bazı durumlarda Üye Devletler kredi sigortası faaliyetleri için bir masraf muvazene fonu oluşturma yükümlülüğünden muaf tutulabilmektedir. Bu durum, kredi sigortası kapsamında ödenen prim ya da katkıların toplam prim veya katkıların % 4’ünden az olduğu ve 2 500 000 ECU’nün (para birimi olarak ECU geçerliliğini yitirmiştir) altında olduğu hallerde geçerlidir. 87/343/EEC sayılı Direktif, 73/239/EEC sayılı Direktifin garanti fonuna ilişkin hükmünü tadil etmiştir. Bu hüküm daha sonra 2002/13/EC sayılı Direktifle yeniden değişikliğe uğramıştır . 8. 73/239/EEC sayılı Konsey Direktifinde, hayat dışı sigortacılık alanında hizmet sunma serbestisinin etkin kullanımının sağlanmasına ilişkin değişiklik yapan 87 22 Haziran 1988 tarih ve 88/357/EEC sayılı İkinci Konsey Direktifi (Avrupa Birliği Resmi Gazetesi L 172, 04.07.1988 s. 1–14.) 88/357/EEC sayılı İkinci Konsey Direktifi, 73/239/EEC sayılı ilk Direktifi tamamlayıcı nitelikte olup ilk Direktifte belirlenen sigorta branşları ve şirketler için hizmet sağlama serbestîsi ile ilgili özel düzenlemeler getirmektedir. İkinci Konsey Direktifi, “Genel Hükümlere” ilişkin birinci baslık altında “şirket”, “yerleşme”, “riskin gerçekleştiği Üye Devlet”, “hizmet sunumunun gerçekleştiği Üye Devlet” gibi tanımlara yer vermektedir. Direktifin ikinci baslığı “İlk Direktife Getirilen Ek Hükümler” olup bu baslık altında “büyük risklerin” tanımı yapılmıştır. Bu tanıma göre “büyük riskler” şunlardır: • Raylı taşıtlar sigortası branşı, hava taşıtları sigortası branşı, deniz taşıtları sigortası branşı, taşınan mallar sigortası branşı, hava taşıtları sorumluluk sigortası branşı, deniz taşıtları sorumluluk sigortası branşı altında tanımlanan riskler; • Poliçe sahibinin profesyonel olarak serbest meslekler içerisinde bir endüstriyel veya ticari faaliyette bulunması ve risklerin bu faaliyete ilişkin olması halinde kredi sigortası branşı ve kefalet sigortası branşları altında tanımlanan riskler; • Poliçe sahibinin Direktif çerçevesinde belirlenen limitleri asması halinde yangın ve doğal olaylar sigortası branşı, diğer zararlar branşı, genel sorumluluk ve çeşitli mali kayıplar sigortası branşı altında tanımlanan riskler. Üye Devletlerin üçüncü kategoriye mesleki birlikler, ortak girişimler veya geçici gruplar tarafından sigortalanmış riskleri de dâhil etmeleri mümkündür. 88 Direktif, atıfta bulunduğu sigorta sözleşmelerine uygulanacak hukukla ilgili düzenlemeler de getirmiştir. Buna göre: • Poliçe sahibinin daimi ikametgâhı veya merkez yönetiminin riskin gerçekleştiği Üye Devlet olması durumunda, uygulanacak hukuk söz konusu Üye Devletin hukuku olacaktır. • Poliçe sahibinin daimi ikametgâhı veya merkez yönetiminin riskin gerçekleştiği Üye Devlet olmaması durumunda, sigorta sözleşmesinin tarafları riskin gerçekleştiği Üye Devlet hukuku ile poliçe sahibinin daimi ikametgâhının veya merkez yönetiminin bulunduğu Üye Devlet hukuku arasında seçim yapabilirler. • Poliçe sahibinin ticari, endüstriyel bir faaliyet yürütmesi veya bir serbest meslek icra etmesi ve sözleşmenin bu faaliyetlere ilişkin olarak farklı ülkelerde bulunan iki veya daha fazla riski kapsaması halinde, uygulanacak hukuk riskin gerçekleştiği Üye Devletlerin veya poliçe sahibinin daimi ikametgâhının ya da merkez yönetiminin bulunduğu ülkenin hukukudur. Üye Devletlerin daha geniş seçme sansı tanıması, sözleşme kapsamında yer alan risklerin, riskin ortaya çıktığı Üye Devlet dışındaki bir Üye Devlette meydana gelen olaylarla sınırlı tutulması ve büyük risklerin söz konusu olması halinde uygulanacak hukuk değişebilmektedir. Eğer bir tercih yapılmamışsa, sözleşme yukarıda belirtilen ülkelerden birinin hukukuna tabi olacaktır. İkinci Konsey Direktifi, Birinci Direktife denetleme kurumları tarafından kullanılabilecek yetki ve araçlarla ilgili hükümler de eklemektedir. Üye Devletler, denetleme kurumlarının kendi ülkelerindeki sigorta şirketlerinin faaliyetlerini denetleyebilmeleri için gerekli yetki ve araçlara sahip olmalarını teminat altına almakla yükümlüdür. Bu, denetleme kurumlarının şirketlerin durumu ve tüm 89 faaliyetleri ile ilgili ayrıntılı incelemeler yapabilmeleri, bilgi toplayabilmeleri, şirketlerin faaliyetlerini sürdürdükleri yerlerde yerinde incelemeler yapabilmeleri, şirketle ilgili tedbirler alabilmeleri, gerektiği takdirde uygun hukuki araçlar kullanarak bu tedbirlerin uygulanmasını sağlayabilmeleri anlamına gelmektedir. Direktifin üçüncü baslığı hizmet sunumu serbestîsine yönelik hükümler içermektedir. Sigorta şirketlerinin, bir Üye Devlette bulunan kuruluş vasıtasıyla başka bir Üye Devletteki riski sigortalaması durumunda üçüncü baslık altında belirlenen kurallar uygulanmaktadır. Bu durumda ikinci Üye Devlet, hizmetlerin sunulduğu Üye Devlet olmaktadır. Bu baslık altında yer alan hükümler ilk Direktifin uygulanmadığı işlemlere, şirketlere ve kurumlara uygulanmamaktadır. Hükümler, işyeri kazaları, taşıyıcının sorumluluğunu içermeyen motorlu taşıt sorumluluğu, motorbotular, nükleer hukuki sorumluluk, tıbbi ürün sorumluluğu ve zorunlu inşaat çalışması sigortası risklerini kapsayan sigorta sözleşmelerine uygulanmamaktadır. Direktif uyarınca, eğer bir şirket başka bir Üye Devlet veya Devletlerde hizmet sunmak isterse, ana merkezinin bulunduğu Üye Devletin yetkili mercilerini bu konuda bilgilendirmek ve sigortalamayı planladığı risklerin mahiyetlerini belirtmek durumundadır. Hizmet sunulması planlanan Üye Devletlerin bu faaliyeti idari izne tabi tutması mümkündür. Bu Üye Devletler, şirketten su belgelerin hazırlanmasını talep edebilmektedir: şirketin ana merkezinin bulunduğu Üye Devletin yetkili mercileri tarafından düzenlenmiş bir belge ile şirketin yerleşik bulunduğu Üye Devlet yetkili mercileri tarafından düzenlenen, faaliyette bulunulacak branşlar ve faaliyetlere ilişkin tablo (sigorta poliçelerinin şartları, prim miktarları, formlar ve diğer matbu belgeler). Hizmetin sunulduğu Üye Devletin yetkili mercileri tarafından talep edilmesi durumunda hizmet sunmakta olan bütün şirketler ilgili belgeleri ibraz etmekle yükümlüdür. Direktifin son hükümleri Yunanistan, İrlanda, İspanya ve Portekiz’e ilişkin geçici düzenlemeleri içermektedir. 90 9. Özellikle motorlu taşıt mali sorumluluk konusunda olmak üzere, hayat sigortası dışında kalan sigortacılık faaliyetlerine ilişkin kanun, tüzük ve idari düzenlemelerin koordinasyonu ile ilgili 73/239/EEC sayılı Direktifi ve 88/357/EEC sayılı Direktifi değiştiren 8 Kasım 1990 tarih ve 90/618/EEC sayılı Konsey Direktifi (Avrupa Birliği Resmi Gazetesi L 330, 29.11.1990 s. 44–49.) 90/618/EEC sayılı Konsey Direktifi, hayat sigortası dışında kalan sigortacılık faaliyetine ilişkin kanun, tüzük ve idari düzenlemelerin koordinasyonuna ilişkin Birinci ve İkinci Konsey Direktiflerini tadil etmektedir. Birinci Konsey Direktifi, üçüncü baslık altında merkez ofisleri Topluluk dışında bulunan şirketlerin Topluluk içerisinde kurulmuş acente veya şubelerine ilişkin hükümler içermektedir. 90/618/EEC sayılı Direktif ise, bu baslık altına üçüncü bir ülkenin hukukuna tabi olan ana şirketlerin yan kuruluşlarına veya bu şirketlerin sahip olduğu hisselerin ele geçirilmesine ilişkin kurallar getirmektedir. Üye Devletlerin yetkili mercileri, üçüncü ülkelerin hukukuna tabi olan ana şirketlerin doğrudan ye da dolaylı yan kuruluşlarına izin verdikleri takdirde Avrupa Komisyonu’nu bilgilendirmekle yükümlüdürler. Böyle bir ana şirketin, bir Topluluk sigorta şirketinde pay sahibi olması ve bu sigorta şirketini yan kurulusu haline getirmesi durumunda da Avrupa Komisyonu bilgilendirilmelidir. Direktif, Üye Devletlerin, sigorta şirketlerinin üçüncü ülkelerde kuruluş veya faaliyet göstermede herhangi bir zorlukla karsılaşmaları durumunda da Komisyon’u bilgilendirmelerini teşvik etmektedir. 91 Bir üçüncü ülkenin Toplulukta kurulmuş olan sigorta şirketlerinin kendi pazarına girmesine, Topluluk içerisinde kendi şirketlerine verilmiş olandan daha az imkân tanıması durumunda Avrupa Komisyonu, Konsey’den Topluluktaki sigorta şirketlerinin bu ülkede makul rekabet sansı bulması için gerekli girişimleri yürütebilmek amacıyla kendisine yetki vermesini talep edebilmektedir. Bu izni takiben Avrupa Komisyonu mevcut olumsuzlukları gidermek üzere müzakerelere başlayabilmektedir. Bu müzakerelere ek olarak Üye Devletlerin yetkili mercileri, söz konusu üçüncü ülkenin hukukuna tabi olan ana şirketlerin doğrudan veya dolaylı olarak kendilerine yaptıkları izin/ruhsat başvuruları ile bu şirketlerin pay elde etmeleri ile ilgili kararlarında kısıtlamaya gidebilir veya bu kararları askıya alabilir. Normal şartlar altında bu tedbirlerin süresinin 3 ayı geçmesi mümkün olmamaktadır. 90/618/EEC sayılı Konsey Direktifi ile getirilen bir diğer önemli yenilik ise motorlu taşıt mali sorumluluk sigortalarına ilişkindir. İkinci Konsey Direktifi, “hizmet sunumu sağlanan Üye Devlet” (Member State of provision of services) kavramını, “kendi topraklarında bulunan bir risk başka bir kuruluş tarafından sigortalanan Üye Devlet” olarak tanımlamaktadır. Sigorta şirketleri, hizmet sunumunun gerçekleştiği Üye Devlette bulunan bir kuruluş aracılığıyla değil, hizmet sunumu yoluyla motorlu taşıt mali sorumluluk sigortası altındaki riskleri karşılayabilmektedir. 90/618/EEC sayılı Direktif uyarınca, hizmet sunumu sağlanan Üye Devlet, kendi topraklarında meydana gelen olaylar için tazminat sağlayan sigorta şirketinin “motorlu taşıt sorumluluk sigortası” altında, o Üye Devlette bulunan bir kuruluş aracılığıyla değil, hizmet sunumu yoluyla tazminat sağlaması nedeniyle, tazminat talep eden kişilerin mağdur olmasının önüne gedmekle yükümlüdür. Bu amaçla, “hizmet sunumu sağlanan Üye Devlet”, hasarlara ilişkin tüm gerekli bilgilerin toplanması için şirketin bir temsilci atamasını isteyecektir. Bu temsilci, hem hasardan mağdur olan kişilerle ilgili işlemleri yapabilmek hem de “hizmet sunumu sağlanan 92 Üye Devlet”in yetkili mercileri önünde motorlu taşıt sorumluluk sigortasının varlığını ve geçerliliğini kontrol edebilmek için şirketi temsil edebilecek yetkiye haiz olmalıdır. 10. Direkt sigorta işlemlerine ilişkin kanun, tüzük ve idari düzenlemelerin koordinasyonu (hayat sigortası hariç) ve 73/239/EEC ile 88/357/EEC sayılı Direktiflerde değişiklik yapılması hakkında 18 Haziran 1992 tarih ve 92/49/EEC sayılı Konsey Direktifi (Üçüncü Hayat Dışı Sigorta Direktifi) (Avrupa Birliği Resmi Gazetesi L 228, 11.08.1992 s. 1–23.) Üçüncü Hayat Dışı Sigorta Direktifi bu alandaki ilk Direktifte pek çok değişiklik yapmıstır. Söz galimi, Direktifin “Merkez ofisleri Topluluk içerisinde bulunan şirketlere uygulanacak kurallara” ilişkin ikinci baslığı kapsamında yer alan hükümlerin çoğu yeni hükümlerle değiştirilmiştir. Önceden olduğu gibi doğrudan sigorta faaliyetine başlayabilmek için resmi ön izin gerekmektedir. Merkez ofisi bir Üye Devlet toprakları içerisinde yer alan şirket ye da faaliyetlerini bir branşın tamamına veya branşlara genişletmek isteyen izin/ruhsat sahibi şirket, menşe Üye Devlet (home Member State) yetkili mercilerinden izin almak durumundadır. Bu izin Avrupa Birliği genelinde geçerli olup belli bir sigorta branşı için verilir. Birinci Hayat Dışı Sigorta Direktifi, Üye Devletleri, izin/ruhsat almak isteyen tüm sigorta şirketlerinin Madde 8 altında belirtilen şirket tiplerinden birinde kurulmalarını sağlamakla yükümlü kılmaktadır. Üçüncü Hayat Dışı Sigorta Direktifi, bu listeye Yunanistan, İspanya ve Portekiz tarafından kabul edilecek şirket tiplerini de eklemektedir. Bunun nedeni Birinci Hayat Dışı Sigorta Direktifi yürürlüğe girdiğinde bu ülkelerin AB üyesi olmamalarıdır. 93 Direktif uyarınca menşe Üye Devlet (home Member State) yetkili mercileri, bir şirkete izin/ruhsat vermeden önce, bu şirketin hissedarlarının veya pay sahibi olan üyelerinin kimliklerine ilişkin bilgi sahibi olmalıdır. Yetkili merciler hissedarların veya üyelerin vasıflarını tatminkâr bulmazsa, izin/ruhsat vermeyi reddedebilirler. Direktifin “Sigorta faaliyetlerini düzenleyen koşulların uyumlaştırılmasına” ilişkin üçüncü baslığı faaliyet şartlarıyla ilgili yeni düzenleme ve değişiklikler getirmektedir. Örneğin 13. Madde’nin kapsamı genişletilmiştir. Madde yeni haliyle bir sigorta şirketinin fidansal denetiminin tamamen mense Üye Devlet (home Member State) sorumluluğu altında olmasını öngörmektedir. Böyle bir fidansal denetim, sigorta şirketinin tüm faaliyetlerini, yükümlülük karşılama yeterliliğini, teknik karşılıkların oluşturulmasını ve bunları kapsayan aktiflere ilişkin bilgilerin kontrolünü ve doğrulanmasını da içermelidir. Yetkili merciler, sigorta şirketlerinin düzgün isleyen idari, mali prosedürler ile yeterli bir iç kontrol mekanizmasına sahip olmalarını talep etmekle yükümlüdür. Üçüncü başlık altında Direktif, yetkili mercilere bilgi toplama ve yerinde denetimler gerçekleştirme yoluyla ayrıntılı incelemeler yapabilme, şirketler hakkında tedbirler alabilme ve bu tedbirlerin uygulanmasını sağlayabilme konularında denetim yetkisi vermektedir. Üçüncü Hayat Dışı Sigorta Direktifi, İkinci Direktifin sözleşme portföylerinin devri ile ilgili hükümlerini de yürürlükten kaldırmıştır. Üye Devletler, merkez ofisleri kendi sınırları içerisinde bulunan sigorta şirketlerinin, sözleşme portföylerinin tamamını veya bir kısmını Avrupa Birliği içerisindeki başka bir ofise devretmeleri için gereken izni vermekle yükümlüdür. Bir şube sözleşme portföyünün tamamını veya bir kısmını devretmek istediği zaman bulunduğu Üye Devlet kurumlarına danışmalıdır. Devrin gerçekleşebilmesi için devri gerçekleştiren şirketin bağlı bulunduğu mense Üye Devlet yetkili mercilerinin izni gerekmektedir. 94 Birinci Hayat Dışı Sigorta Direktifi verilmiş olan bir iznin/ruhsatın hangi şartlar altında iptal edileceğine ilişkin düzenlemeler de getirmekteydi. Üçüncü Hayat Dışı Sigorta Direktifi bu şartlarda da değişiklikler yapmıştır. Yeni Direktif uyarınca, aşağıdaki hallerde iznin/ruhsatın iptali söz konusu olmaktadır: • Verilmiş olan iznin 12 ay içinde kullanılmamış olması, • Şirketin başvuru koşullarını artık karşılayamıyor olması, • Yeniden yapılanma planı veya fidansal planlarda belirlenen tedbirlerin uygulanamaması. Direktif uyarınca gerçek veya tüzel kişiler bir sigorta şirketinde paylarını sermaye payları veya oy hakları % 20, % 33 veya % 50’ye ulaşacak veya geçenek şekilde arttırmak isterlerse ye da şirketi kendi yan kuruluşları durumuna getirmeyi planlarlarsa, mense Üye Devlet (home Member State) yetkili mercilerini bilgilendirmekle yükümlüdürler. Üçüncü baslık altında Direktif, sigorta şirketlerinin yeterli teknik karşılıklar ve teknik karşılıkları karşılayan aktifler ile muvazene fonu oluşturmalarına ilişkin hükümleri tadil etmektedir. Direktif uyarınca şirketler teknik karşılıkları (technical provisions) yalnızca belli aktif kategorileri ile karşılayabilmektedir. Bunlar yatırımlar (bonolar, sermaye piyasası araçları, krediler, arsa, bina vb.), borçlar ve alacaklar (reasürör borçları, garanti fonu talepleri, vb.) ve diğerleridir (arsa ve bina dışındaki maddi sabit kıymetler, bankadaki ye da el altındaki nakitler vb.). Üçüncü Hayat Dışı Sigorta Direktifinin dördüncü baslığı “Yerleşme ve hizmet sunumu serbestisi ile ilgili hükümlere” ilişkin olup, sigorta şirketlerinin şube açmaları, bu tip durumlarda sigorta şirketleri tarafından izlenecek bilgilendirme 95 prosedürleri ile yerleşme ve hizmet sunumu serbestisi kapsamındaki diğer konularda Birinci Direktifi tadil etmektedir. 11. İhtiyatlı denetim amacıyla, kredi kuruluşlarıyla ilgili 77/780/EEC ve 89/646/EEC sayılı Direktifleri, hayat dışı sigortalara ilişkin 73/239/EEC ve 92/49/EEC sayılı Direktifleri, hayat sigortası alanındaki 79/267/EEC ve 92/96/EEC sayılı Direktifleri, yatırım firmaları ile ilgili 93/22/EEC sayılı Direktifi ve menkul kıymetlere yatırım yapmak suretiyle portföy isleten kolektif yatırım şirketleriyle (UCITS) ilgili olarak 85/611/EEC sayılı Direktifi değiştiren 29 Haziran 1995 tarih ve 95/26/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi (Avrupa Birliği Resmi Gazetesi L 168, 18.07.1995 s. 7–13.) 95/26/EC sayılı Direktif, kredi kuruluşları, hayat ve hayat dışı sigortalar, yatırım firmaları ve kolektif yatırım şirketlerine ilişkin Direktifleri tadil etmektedir. Direktifin hayat dışı sigorta alanında getirdiği yeniliklerden biri, bilgi paylaşımı ile ilgili olarak Üçüncü Hayat Dışı Sigorta Direktifini tadil etmesidir. Direktif çerçevesinde, Üye Devletlerin yetkili merciler ve diğer ilgili kurumlar (fidansal kurumların iflas ve tasfiye işlemlerini denetleyen kurumlar; sigorta şirketi hesaplarının denetim işlemlerini yürüten kişileri denetleyen kurumlar; sigorta şirketlerinin yasal denetimini gerçekleştiren bağımsız aktüeller ve bu aktüellerin denetiminden sorumlu kurumlar) arasında bilgi paylaşımına izin verebileceği belirtilmektedir. Direktifin Üçüncü Hayat Dışı Sigorta Direktifine getirdiği bir diğer yenilik de, Üye Devletlerin, yetkili merciler ve şirketler hukuku ile ilgili ihlalleri incelemeye yetkili organlar arasında bilgi alışverişine izin verebileceklerini hükme bağlamasıdır. Burada hedeflenen, finansal sistemin istikrarının güçlendirilmesidir. 96 12. 73/239/EEC ve 88/357/EEC Direktiflerini tamamlayan, Üye Devletlerin motorlu araç kullanımında sosyal sorumluluğa karsı sigorta yasalarının uyumlaştırılmasına dair 16 Mayıs 2000 tarih ve 2000/26/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi (Dördüncü Motorlu Araç Sigortası Direktifi) (Avrupa Birliği Resmi Gazetesi L 181, 20.07.2000 s. 65–74.) Direktifin özeti “Motorlu Taşıtlar Mevzuatı” baslığı altında yer almaktadır. 13. Üçüncü ülkelerle bilgi değişimi hakkında 85/611/EEC, 92/49/EEC, 92/96/EEC ve 93/22/EEC sayılı Direktifleri değiştiren 7 Kasım 2000 tarih ve 2000/64/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi (Avrupa Birliği Resmi Gazetesi L 290, 17.11.2000 s. 27–28.) Direktifin özeti “Hayat Sigortası Mevzuatı” başlığı altında yer almaktadır. 14. Hayat dışı sigorta şirketlerinin yükümlülük karşılama yeterliliği ile ilgili 73/239/EEC Direktifini tamamlayıcı nitelikteki 5 Mart 2002 tarih ve 2002/13/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi (Avrupa Birliği Resmi Gazetesi L 077, 20.03.2002 s. 17–22.) Tüm sigorta şirketlerinin ödemek durumunda olduğu sorumlulukları bulunmaktadır (poliçe sahiplerinin mevcut veya gelecekte ortaya çıkabilecek talepleri gibi) ve bu sorumlulukları karşılayabilmek için şirketlerin belli bir miktar kaynak ayıkmaları gerekmektedir. Bazı durumlarda sigorta şirketlerinin öngöremedikleri olayların ortaya çıkması sonucunda önceden ayrılmış olan kaynak yetersiz kalabilmektedir. Yükümlülük karşılama yeterliliği marjı, bu tip beklenmedik olayların ortaya çıkması durumunda poliçe sahiplerinin korunabilmesi için sigorta 97 hizmeti sunan şirketlerin bulundurmak zorunda oldukları fazladan sermaye olarak tanımlanmaktadır. 3–4 Haziran 1999 tarihli Köln Avrupa Konseyi toplantısı ile 23–24 Mart 2000 tarihli Lizbon Avrupa Konseyi toplantısında kabul edilen Finansal Hizmetler Eylem Planı (Financial Services Action Plan–FSAP-), tek pazarda poliçe sahiplerinin korunabilmesi için yükümlülük karşılama yeterliliği marjının sirkatler açısından taşıdığı önemin altını çizmektedir. 73/239/EEC sayılı Birinci Konsey Direktifi, sigorta şirketlerinin tüm faaliyetleri için oluşturmak zorunda oldukları yükümlülük karşılama yeterliliği marjına ilişkin hükümleri belirlemekteydi. 2002/13/EC sayılı Direktif, 73/239/EEC sayılı Direktifin yükümlülük karşılama yeterliliğine ilişkin hükümlerini tadil etmiştir. Bu çerçevede, “mevcut yükümlülük karşılama yeterliliği marjı” (available solvency margin) sigorta şirketinin öngörülebilir sorumlulukları dışındaki varlıkları kapsamaktadır. Bunun içerisinde ödenmiş sermaye payı, sigorta kapsamındaki sorumluluklara tekabül etmeyen rezervler (reserves (statutory and free) not corresponding to underwriting liabilities) ve temettü ödemelerinden sonra ortaya çıkacak kâr veya zarar bulunmaktadır. “Mevcut yükümlülük karşılama yeterliliği marjı”, sigorta şirketi tarafından doğrudan sahip olunan hisselerin tutarından düşülmektedir. Direktife uygun olarak, “mevcut yükümlülük karşılama yeterliliği marjı” şunları da içerebilmektedir: • Mevcut yükümlülük karşılama yeterliliği marjı (available solvency margin) ve gerekli yükümlülük karşılama yeterliliği marjının (required solvency margin) düşük olanının %50’sine kadarki kümülatif tercihli sermaye payı (cumulativepreferential share capital) ve ikinci dereceden teminat kredileri (subordinated loan capital). Bunun % 25’ten fazla olmayacak kısmı sabit vadeli 98 (fixed maturity) ya da sabit dönem kümülatif tercihli sermaye paylı ikinci dereceden teminatlı kredileri içermelidir; • Belirli bir vade tarihi olmayan menkul kıymetler ve diğer araçlar. Bunlar içinde kümülatif tercihli paylar, bu tip menkul kıymetlerin toplamı için mevcut yükümlülük karşılama yeterliliği marjı (available solvency margin) ve gerekli yükümlülük karşılama yeterliliği marjının (required solvency margin) düşük olanının % 50’ye kadar olanı ve ikincil dereceden borç sermayesi yer almalıdır. 2002/13/EC sayılı Direktif, gerekli yükümlülük karşılama yeterliliği marjına ilişkin yeni hükümler de getirmiştir. Direktif uyarınca gerekli yükümlülük karşılama yeterliliği marjı ya yıllık prim veya katkı gelirleri ya da son 3 yıllık hasarların ortalama yüküne göre hesaplanmaktadır. Ancak; kredi, fırtına, dolu veya don hasarlarına karsı sigorta olması halinde son 7 yıllık hasar ortalamaları dikkate alınmaktadır. Gerekli yükümlülük karşılama yeterliliği marjı hem prim hem hasar esasına göre yapılan hesaplamalar sonucunda elde edilen sonuçların yüksek olanına eşit olmalıdır. Prim esasına göre yapılan hesaplamalar su şekilde gerçekleştirilmektedir: Yazılı brüt primlerin veya kazanılmış brüt primlerin yüksek olanı (yazılan primlerin hesaplanmasında hava taşıtları sorumluluk sigortası, deniz taşıtları sorumluluk sigortası, genel sorumluluk sigortası için primler % 50 arttırılıyor) + son finansal yıl içerisinde doğrudan ticari faaliyete ilişkin prim veya katkılar + son finansal yıl içerisinde reasürans için kabul edilmiş prim tutarı - son finansal yılda 99 iptal edilen primlerin toplam tutarı - primlere ilişkin vergilerin toplamı Elde edilen toplam 2 bölüme ayrılır: 50 Milyon EURO’ya kadar olan kısmın % 18’i, 50 Milyon EURO’yu asan kısmın % 16’sı hesaplanır. Bulunan sonuçlar toplanır. Elde edilen sonuç, son 3 finansal yılın toplamına ilişkin olarak, reasürans kapsamında karşılanabilecek miktar çıkartıldıktan sonra şirket üstünde kalan hasar tutarının brüt hasara oranı ile çarpılır. Bu oranın % 50’den az olmaması gerekir. Hasar esasına göre yapılan hesaplamalar su şekilde gerçekleştirilmektedir: Hasarın hesaplanmasında hava taşıtları sorumluluk sigortası, deniz taşıtları sorumluluk sigortası, genel sorumluluk sigortası için primler % 50 arttırılır, hesaplamalar buna uygun olarak yapılır. Ödenmiş hasarlar (referans döneme uygun olarak hesaplanmış) + aynı dönemler içinde kabul edilen reasürans veya retrosesyon olarak ödenen hasar miktarları ve hem doğrudan ekonomik etkinlikler hem reasürans akseptansları için son finansal yıl sonunda saptanan hasar karşılığı (provisions for claims) – belirtilen dönemler içindeki ödemeler (recoveries) – hem doğrudan ekonomik etkinlikler hem reasürans akseptansları için hesapların bulunduğu son finansal yıldan önceki ikinci finansal yılın basında saptanan hasar karşılığı (provisions for claims) (referans dönem 7 yılsa, hesaplamalar buna uygun olarak yapılır ve altıncı finansal yıl dikkate alınır). 100 Hesaplamalarda, referans döneme (3 veya 7 yıl) göre gerçekleştirilen işlemlerin ardından, yine referans döneme uygun olarak, elde edilen tutarın 1/3 veya 1/7’si alınır. Referans döneme göre 1/3’ü veya 1/7’si alınan tutar 2 bölüme ayrılır: 35 Milyon EURO’ya kadar olan kısmın % 26’sı, 35 Milyon EURO’yu asan kısmın % 23’ü hesaplanır. Bulunan sonuçlar toplanır. Elde edilen sonuç, son 3 yılın toplamına ilişkin olarak, reasürans kapsamında karşılanabilecek miktar çıkartıldıktan sonra şirket üstünde kalan hasar tutarının brüt hasara oranı ile çarpılır. Bu oranın % 50’den az olmaması gerekmektedir. 2002/13/EC sayılı Direktif, 73/239/EEC sayılı Direktifin garanti fonuna ilişkin hükümlerinde de değişiklikler yapmıstır. Gerekli yükümlülük karşılama yeterliliği marjının üçte biri garanti fonunu oluşturmakta olup bu miktar 2 Milyon Euro’nun altında olamamaktadır. Motorlu taşıt, hava taşıtları sorumluluk sigortası, deniz taşıtları sorumluluk sigortası, genel sorumluluk sigortası ile kredi-iflas ve kefalet sigortaları branşlarında ise garanti fonu 3 Milyon Euro olarak belirlenmiştir.Direktif, prim ve hasar esasına göre yapılan hesaplamalar ile garanti fonuna ilişkin Euro cinsinden belirtilen tutarların yıllık olarak gözden geçirilmesini öngörmektedir. Bu gözden geçirmelerde Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından yayımlanmış, tüm Üye Devletlerin tüketici fiyat endekslerindeki değişikliklerin dikkate alınacağı belirtilmektedir. 101 4. AB ÜLKELERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI Tablo 1.20 -Avrupa ve Türkiye Prim Hacmi Hayat & Hayat Dışı Avrupa İngiltere Almanya Fransa İtalya Hollanda İspanya Danimarka Rusya Polonya Yunanistan Türkiye Macaristan Romanya Bulgaristan Avrupa Sigorta Prim Hacmi, 2005 Prim Üretimi Dünya Piyasa Prim % (Milyon USD) Payı (%) GSYİH 1.024.936 34,78 7,85 254.363 8,63 12,8 170.137 5,77 6,97 161.483 5,48 9,01 110.575 3,75 7,45 52.036 1,77 10,1 46.968 1,59 5,56 17.119 0,58 8,06 14.145 0,48 3,25 6.258 0,21 2,99 3.668 0,12 2,11 3.316 0,11 1,38 2.447 0,08 2,96 796 0,03 1,4 383 0,01 1,94 Kişi Başı Prim USD 1.230,1 3.887,3 2.038,5 2.667,9 1.911,1 3.209,1 1.143,8 3.183,2 98,6 162,2 343,4 47,0 242,6 35,8 49,0 AB'de de sigorta sektörü AB, Kuzey Amerika'dan sonra dünyanın en büyük ikinci sigorta pazarına sahip. AB'ye bağlı 25 ülke 2004 verilerine göre toplam ürettikleri 951 milyar 60 milyon dolar prim ile dünya sigorta piyasasından yüzde 32.27 pay alıyor. 2004 yılında 10 yeni üyenin birliğe katılması ise, AB'nin sigorta potansiyelini artırmadığı görülüyor. Nitekim, AB'nin 15 ülkesi 2003 yılında 934 milyon 531 bin dolar prim üretimi ile dünya pazarının yüzde 31.71'ine hakim iken, 10 yeni üyenin katılımı ile prim üretiminin ancak yüzde 0.1 artış gösterdiği gözleniyor. 102 AB'de sigorta pazarında ağırlığı ise hayat sigortaları oluşturuyor. Üretimin yüzde 58'inin hayat sigortalarından oluştuğu AB'de hayat dışı branşlardan (Kasko, yangın, nakliyat, mühendislik, kaza, sağlık, makina-montaj, sorumluluk sigortaları) elde edilen prim oranı ise yüzde 42. AB ülkeleri arasında en yüksek sigorta primine sahip ülke ise 254 milyar 363 milyon dolarlık üretim ile İngiltere. İngiltere'nin Dünya sigorta pazarındaki payı ise yüzde 8.63 mertebesinde. İngiltere'yi 170 milyar 137 milyon dolar üretim ile Almanya, 161 milyar 483 milyon dolarla Fransa, 110 milyar 575 milyon dolarla da İtalya takip ediyor. İngiltere'nin AB sigorta pazarı içinden aldığı pay yüzde 26.74 iken, Almanya yüzde 17.88, Fransa 16.97, İtalya ise 11.62 paya sahip. Bu da gösteriyor ki, AB üyesi 25 ülke arasında İngiltere, Almanya, Fransa, İtalya toplam sigorta pazarının yüzde 73.21'ini elinde tutuyor. Hayat sigortası açısından bakıldığında ise, yine İngiltere, Almanya, Fransa ve İtalya'nın yaklaşık yüzde 70'ler ile toplam hayat sigortası pazarına hakim olduğu görülüyor. AB içinde en düşük prim üretimine sahip ülkeler ise Macaristan, Slovenya, Slovakya, Kıbrıs Rum Kesimi, Litvanya, Malta, Letonya Cumhuriyeti. Nitekim Macaristan 2 milyar 447 milyon dolar prim üretimi ile AB pazarından yüzde 0.25 pay alıyor. En düşük prim üretimine sahip Letonya ise 210 milyon dolar prim üretimi ile AB pazarından 0.02 pay alabiliyor. AB ülkelerinde kişi başına düşen prime baktığımızda ise bin 999 dolar olduğu görülüyor. Ancak AB, 2004 yılında 10 yeni üyeyi bünyesine katmadan önce kişi başına düşen prim miktarı 2 bin 349 dolar olması ise, yeni üyelerin AB'yi kişi başına düşen sigorta primi konusunda fakirleştirdiğini ortaya koyuyor. AB ülkeleri arasında kişi başına düşen primin en yüksek olduğu ülke ise 3 bin 887 dolar ile İngiltere. İngiltere'yi sırası ile 3 bin 209 dolarla Hollanda, 2 bin 38 dolarla Almanya, 2 bin 667 dolarla Fransa, bin 911 dolarla da İtalya takip ediyor. 103 Türkiye ile AB arasındaki farklar AB ile "Tam Üyelik" müzakerelerine başlayacak olan Türkiye'de sigorta sektörü AB üyesi ülkeler ile mukayese edildiğinde hiç de hoş olmayan bir tablo ortaya çıkıyor. Ürün çeşitliliği açısından AB'den sorumluluk sigortaları dışında hiç de geri olmayan Türkiye, gerek prim üretimi gerekse de kişi başına düşen prim açısından birçok AB üyesi ülkenin çok gerisinde geliyor. AB sigorta pazarı ile Türk sigorta pazarı arasındaki en temel farklılık ise hayat sigortalarından kaynaklanıyor. AB pazarında hayat sigortaları ağırlık taşırken, Türkiye'de ağırlığı hayat dışı branşlar alıyor ve son yıllarda da Türkiye'deki sigorta pazarında hayat sigortalarının ağırlığı gittikçe azalıyor. Öyle ki, hayat sigortacılığında Türkiye, AB'de 18. sırada yer alan Macaristan'ın da gerisinde kalıyor. Türkiye toplam sigorta primi üretimi açısından ise 2003 yılı verilerine göre 3 milyar 316 milyon dolar üretim ile 3 milyar 668 milyon dolar prim üreten Yunanistan'ın bile arkasında kalıyor. Bir başka açıdan bakıldığında; dünya sigortacılığına yönelik son veriler 2003 yılına ait olmasına karşın, Türkiye'de yayınlanan 2004 yılı rakamlarına göre, sigorta sektörü ürettiği toplam 5 milyar dolar prim ile Polonya'nın 2003 yılında 6.2 milyar dolarlık üretiminin bile yakalayamıyor. Türkiye'de sigorta pazarında ağırlığı yüzde 41 ile otomobil sigortaları olarak da anılan kasko ve zorunlu trafik sigortası alırken, bu oran AB'de de yüzde 36'lar civarında seyrediyor. Yangın sigortalarının ise Türk sigorta pazarındaki ağırlığı yüzde 17 iken, bu oran AB'de yüzde 20'ler seviyesinde. Prim üretimindeki bu tablo, kişi başına düşen prim üretiminde de farklılık arz etmiyor. Türkiye, kişi başına düşen 47 dolarlık prim ile tüm AB ülkelerinin çok 104 gerisinde kalıyor. Türkiye'nin komşu olduğu Yunanistan'da bile kişi başına düşen prim 343 dolar iken, Kıbrıs Rum Kesimi'nde ise bu rakam 753 dolar. Türk sigorta sektörü, şirket sayısı istihdam gibi kriterler göz önüne alındığında AB'ye geçen yıl üye olan Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti'ndeki sigorta sektörü ile benzer bir yapı gösteriyor. Ancak, sigortacılıkta faaliyet gösteren sigorta şirket sayısının yetersiz olması, sektördeki düşük istihdam oranı, toplam doğrudan primlerin ve kişi başına düşen sigorta primlerinin düşük olması gibi nedenlerle Türkiye, AB ülkeleri karşısında rekabet açısından dezavantajlı durumda bulunuyor. Sigorta şirketlerinin varlık büyüklüğü bakımından Türkiye ile AB ülkeleri mukayese edildiğinde Türkiye'deki tüm sigorta şirketlerinin toplam varlıklarının yine AB üyesi Almanya'daki bir şirketin toplam varlığından çok daha az değerlerde olduğu görülüyor. İlerleme Raporu'nda önlemler Türkiye'nin AB yolunda ilerlemesinde sigorta sektörü, gerek Katılım Ortaklığı Belgesi'nde (KOB) gerekse de İlerle Raporu'nda ele alındı. İlerleme Raporu'nda ise Türk sigorta sektöründeki eksikliklerin aşılması için bir dizi önlemler paketi ortaya kondu. Bunların en başında da Düzenleyici Çerçeve Kanunu geliyor. İlerleme Raporu'nda Kanunun 2003 yılında yürürlüğe girecek olması öngörülmesine karşın, bugün çıkarılamaması ciddi sıkıntılar yaratıyor. Yine Rapor'da, sektörün muhasebe prensiplerinin ve mali istatistiklerin AB düzenlemeleriyle uyumlu olmadığına da yer verilirken, geçen zaman içinde ise bu konuda ilerleme kaydedilecek gerekli adımlar kamu yönetimi tarafından atıldı. Ayrıca sektörün izlenmesi ve denetlenmesine ilişkin standartlar da Rapor'da yetersiz bulundu. Bu konuda da geçen zaman içinde ilerleme kaydedildi. 105 Kısaca AB, sigorta direktifleri Yabancı yatırımcı için serbest pazar : Yabancı sigorta şirketleri yerel sigorta şirketlerinin çoğunluk hisselerini satın alabilirler veya şirket kurup, faaliyet gösterebilirler. Bu konuda Türkiye'nin bir sorunu bulunmuyor. Yabancı yatırımcı Türkiye'de yerli bir şirkete ortak olabileceği gibi, şirket kurup, sigorta poliçesi satabilir. Sigorta sektöründe ikinci bir direktif ise hizmet sağlayıcıların bağımsızca hareket etmesi. Yani, herhangi bir sigortacıya, AB sınırları içinde her ülkede kendi ofisi olmadan poliçe satabilme hakkı veriyor. Türkiye'de bu uygulama şu anda mevcut yasaya göre yapılamıyor. Fiyat ve ürün kontrollerinin kalkması : Sigorta ürünleri ve fiyatları üzerinde devlet kontrolü kalkacak. Ayrıca AB direktifleri, sigorta sektöründe devlet tekelinin de kaldırılmasını getiriyor. En az sermaye gerekliliği : AB, sigorta şirketleri için minimum bir sermaye gerekliliği istiyor. Sigorta sektörü için profesyonel bir denetim sisteminin kurulması. Türkiye'nin müzakereler sırasında yapması gerekenler AB ile müzakereler sürecinde sigorta sektörü " Yerleşme Hakkı ve Hizmet Sunumu Serbestisi " başlığı altında ele alınacak. Bu çerçevede AB'nin sigorta mevzuatı ile Türk sigorta mevzuatı taranacak ve AB ile ne kadar uyumlu olduğu 106 saptanacak. Bu noktada da sigorta şirketlerinin düzenleme ve denetiminin güçlendirilmesi, mali tabloların, hesap planlarının ve istatistiki tabloların AB mevzuatına uygun olarak oluşturulması ve mali izleme ile istatistiki düzenlemelerin AB'ye uygun hale getirilmesi önem taşıyacak. AB ile müzakere süreci içinde Türk sigorta sektörünün alması gereken önlemler ise şöyle: • Sigortacılık Kanunu Tasarısı Taslağı'nın yasalaşması • AB normları ve üye ülkelerin mevzuatları dikkate alınarak hazırlanan Türk Ticaret Kanunu Tasarı Taslağı'ndaki sigorta sözleşme hukukuna ilişkin maddelerin yasalaşarak, yürürlüğe girmesi, • Ürün çeşitliliğini artırmaya yönelik mevzuat değişikliklerinin gerçekleştirilmesi, • Sigorta aracıları ile ilgili mevzuatın modernizasyonu, • Uluslararası finansal raporlama standartlarına uyumun gerçekleştirilmesi, • Solvency (Yükümlülük Karşılama) gerekliliklerinin yerine getirilmesi, • AB mali fonlarının etkin şekilde kullanılması, • Vergi konusunda değişikliklerin yapılması. 107 • Banka ve Sigorta Muamele Vergisi BSMV ile ilgili sorunlar, • İptal edilen poliçelerde BSMV uygulaması, • sigorta ve bireysel emeklilik aracılarının BSMV karşısındaki durumu, • İştirak gelirlerinin BSMV karşısındaki durumu, • Tekne ve uçak sigortalarının BSMV karşısındaki durumu, • Gelir vergisi ve Kurumlar Vergisi ile ilgili sorunlar, • Hayat sigorta şirketlerindeki matematik karşılıkların yatırıldıkları fonlara stopaj muafiyeti getirilmesi. Avrupa Birliği’nde Motorlu Taşıt Sigortalarında Vergi ve Fon Kesintileri AB ülkelerinde motorlu taşıt sigortası primleri üzerinden vergi alınmakta, devlet ya da üçüncü şahıslar adına fon kesintileri yapılmakta ve sigorta şirketlerinin bünyesinde yer almayan bazı kurumlar için de vergi toplanmaktadır. Aşağıdaki tablolarda, söz konusu vergi ve kesintilerle, motorlu taşıt tazminatları ödenirken alınan vergiler ve yapılan indirimler gösterilmiştir. Tablolarda, motorlu taşıt sigortası türleri, motorlu taşıt sorumluluk sigortası, kasko ve diğer motorlu taşıt sigortası 108 türleri olmak üzere üçe ayrılmış olup, her ülkede bu türlerin üzerindeki vergi yükü gösterilmiştir. 1. Motorlu Taşıt Sigortası Primlerinden Alınan Vergiler İsveç ve Macaristan dışında Tablo 1'de gösterilen tüm AB ülkelerinde motorlu taşıt sigortası primlerinden değişen oranlarda sigorta prim vergisi alındığı görülmektedir. Kıbrıs Rum Kesimi'nde ise, sadece motorlu taşıt sorumluluk sigortalarında, poliçe başına 1 Kıbrıs lirası alınmaktadır. Danimarka'da da sadece motorlu taşıt sorumluluk sigortalarında vergi bulunmakta olup, otobüslerde %34.4, otomobil dahil diğer taşıtlarda ise %42.9'dur. Vergi oranları tüm türler için, Almanya'da %15, İtalya'da %12.5, Belçika'da %9.25, Portekiz'de % 9, Hollanda'da %7, İspanya'da %6, İngiltere'de ise genel prim vergisi oranı olan %5 prim vergisi alınmaktadır. Fransa'da motorlu taşıt sorumluluk sigortası primlerinden %18 vergi alınırken, kaskoda sadece 3.5 tonun üstündeki araçlar için vergi bulunmakta olup, oranı %18'dir. Tablo 1. 21- AB’de Motorlu Taşıt Sigorta Primlerinden Alınan Vergiler 109 2. Motorlu Taşıt Sigorta Primlerinden Devlet yada Üçüncü Şahıs Adına Kesintiler Birçok AB ülkesinde, motorlu taşıt sigorta primleri üzerinden, Tablo 2'de gösterilen Garanti Fonu, Sosyal Güvenlik Organları ve Yeşil Kart Bürosu için kesintiler yapılmaktadır. Bunların dışında, her ülkenin kendine has yaptığı kesintiler de olabilmektedir. Belçika'da özellikle zorunlu sağlık sigortalarıyla ilgilenen Enstitü ( L'Institut National d' Assurance Maladie-Invalidite – INAM ) için %10, özürlü fonu içinse %7.5 kesinti yapılmaktadır. Sosyal Güvenlik fonları için İtalya, Fransa, Yunanistan, ve Finlandiya'da da çeşitli kesintiler bulunmaktadır. Tablo 1.22-AB’de Motorlu Taşıt Sigorta Primlerinden Devlet ya da 3. Şahıslar Adına Kesintiler Garanti fonu kesintisi ise hemen tüm ülkelerde değişen oranlarda bulunmakta olup, oranlar Almanya ve Fransa'da %0.1, İtalya ve Portekiz'de %2.5, İspanya ve İngiltere'de %3, Yunanistan'da %5 gibi düşük oranlardadır. Hollanda'da ise fon için, kayıtlı araç başına 7.60 Euro alınmaktadır. Poliçenin tüm AB ülkelerinde geçerli olduğu anlamına gelen yeşil kart uygulamasının yapıldığı Yeşil Kart Bürosu'na 110 (Gren Card Bureau) aktarılmak üzere daha çok araç başına düşük miktarlar alınmaktadır. 20 Ayrıca, Belçika'da Kızıl Haç'ı desteklemek için %0.35, Fransa'da terör olayları ve diğer benzeri durumlar için poliçe başına 3 Euro kesilmektedir. İtalya'da Gasp Mağdurları için yardımlaşma Fonu'na %1 ödeme yapılır. 3. Motorlu Taşıt Sigortası Primlerinden Çeşitli Kurumlar İçin Toplanan Vergiler ve Tescil Masrafları Almanya ve Danimarka'da, karayolu vergisi adında bir vergi bulunmaktadır. Bunun dışında yine Danimarka'da motorlu taşıtlarda ağırlık vergisi bulunmaktadır. İspanya'da ise hem motorlu taşıt sorumluluk sigortaları, hem de kaskolarda Sigorta Şirketleri Tasfiye Komisyonu için %0.5 vergi bulunmaktadır. Yine İspanya'da Olağanüstü Riskler için Sigorta Fonu adlı bir fon bulunmakta olup, fon için motorlu taşıt sigortası kapsamında otomobiller başına 31.85 Euro, TIR başına 21.03 Euro, traktör başına 12.02 Euro, karavan başına 10.21 Euro, motosiklet başına ise 0.72 Euro alınmaktadır. Ayrıca, Almanya, Danimarka ve İspanya'da tescil masrafları da söz konusu olup, diğer ülkelerde bu tür masraflar bulunmamaktadır. Motorlu taşıt sigortası primlerinden çeşitli kurumlar için toplanan vergiler ve tescil masrafları Tablo 3'de gösterilmiştir. 20 Avrupa Birliği’nin Vergilendirme Yapısı ve Sigorta Sektörü, Sigorta Araştırma ve İnceleme Yayınları, TSRSB, İstanbul, Aralık 2005 111 Tablo 1.23- AB’de Motorlu Taşıt Sigortası Primlerinden Çeşitli Kurumlar İçin Toplanan Vergiler ve Tescil Masrafları 4. Motorlu Taşıt Tazminatlarından Alınan Vergiler ve Yapılan İndirimler AB ülkelerinde motorlu taşıtlarda hasarlar nedeniyle yapılan bakım onarım işlemleri Katma Değer Vergisi'ne tabi olup, sadece İtalya'da, verginin indirilebildiği durumlarda KDV ödenmemektedir. AB'de, Fransa ve Lüksemburg hariç, kaza sonrası pert işlemlerinde herhangi bir masraf alınmamaktadır. Yunanistan'da ise motorlu taşıt hasarlarına ilişkin tazminat ödemeleri, %3.6 damga vergisine tabidir. Tablo 1.24 – AB’de Motorlu Taşıt Tazminatlarından Alınan Vergiler ve Yapılan İndirimler 112 5. Türkiye'de Motorlu Taşıt Sigortalarında Alınan Vergiler Türkiye'de motorlu taşıtlar için düzenlenen kasko, karayolları motorlu araçlar zorunlu mali sorumluluk sigortası, zorunlu karayolu taşımacılık mali sorumluluk sigortası, karayolu yolcu taşımacılığı zorunlu koltuk ferdi kaza sigortası ve yeşil kart sigortalarından %5 gider vergisi alınmaktadır. Ayrıca karayolları motorlu araçlar zorunlu mali sorumluluk sigortasından prim üzerinden %2 Garanti Fonu'na, %5 ise Trafik Hizmetlerini Geliştirme Fonu'na aktarılmak üzere prim alınmaktadır.21 Tablo 1.25 - Türkiye'de Motorlu Taşıt Sigortalarında Alınan Vergiler Oran Gider Vergisi %5 Garanti Fonu (Trafik Sigortası) %2 Trafik Hizmetlerini Geliştirme Fonu % 5 5. SİGORTACILIĞIN İŞLETME BİLİMİNDEKİ YERİ İşletmelerde finansman fonksiyonunun konusunu nakit akımı, yani nakit giriş ve çıkışları oluşturur. İşletmelerdeki maddi akımın düzenli ve sürekli bir şekilde gerçekleştirilebilmesi için nakit akımına ihtiyaç duyulur. Söz konusu nakit akımının 21 Avrupa Birliği’nin Vergilendirme Yapısı ve Sigorta Sektörü, Sigorta Araştırma ve İnceleme Yayınları, TSRSB, İstanbul, Aralık 2005 113 işletme ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde ve işletmenin amaçlarına uygun olarak gerçekleştirilmesi, işletmelerdeki finansman fonksiyonunun konusunu oluşturur. Bu çerçeve içinde bir yandan işletmenin ihtiyaç duyduğu fonlar en uygun kaynaklardan zamanında karşılanabilmeli, diğer yandan işletmenin elde ettiği fonlar en etkin veya en kârlı şekilde değerlendirilebilmelidir. Buna göre finansman fonksiyonunun karşılanmasında, kapsamı iki işletmenin kısımda ihtiyaç mütalaa duyduğu edilebilir, fonların nakit hangi ihtiyacının kaynaklardan karşılanması gerektiğine cevap aranır. Nakit veya fon kullanımı ise, kısaca bir yatırım konusudur.22 Sigortacılığın işletme bilimi içerisindeki yerine iki açıdan bakılabilir. Birincisi, sigortanın işletmenin finansman fonksiyonu bakımından ele alınmasıdır. Çağdaş dünyada her alanda olduğu gibi finansmanın kapsadığı konularla finans fonksiyonunda da son yıllarda önemli değişiklikler olmuştur. Günümüzde finans fonksiyonu bir firmanın genel yönetimi içerisinde gittikçe artan önem kazanmaktadır.23 Buna göre, bir işletme olarak sigorta şirketinin finansal yönetiminin nasıl olacağı hususu ele alınabilir. Sigorta şirketlerinin diğer işletmelerden farklı işlemleri, muhasebe sistemi ve kendine özgü tabirleri vardır. Sigorta şirketleri, bankalar gibi ayrı yasal düzenlemesi bulunan ve diğer işletmelerden farklılık arz eden kurumlardır. Topladıkları primleri belirli esaslar dahilinde yatırım araçlarına yönlendirmek zorundadırlar. Bu yönüyle gelişmiş ülkelerde sigorta şirketleri çok büyük meblağlara varan uzun vadeli fonlar sağlayan kurumlar olarak ortaya çıkmışlardır. Ülkemiz ekonomisi bakımından da, uzun vadeli kaynaklara özellikle hayat sigortası şirketlerinin uzun vadeli fonlarına olan ihtiyaç göz önünde bulundurulduğunda sigortacılığın önemi daha da anlaşılmaktadır. Sigorta, işletme varlıklarını risklere karşı koruma altına alma aracı olmasıyla da finansman 22 23 Tamer Müftüoğlu, işletme iktisadı, Turhan Kitabevi, Ankara, 1989, s.604-605. Öztin Akgüç, Finansal Yönetim, Muhasebe Enstitüsü Yayını No.56, İstanbul, 1989, s.11. 114 fonksiyonunun bir parçasıdır. Ayrıca, işletmelerin faaliyetleri sonucunda uğrayabilecekleri zararlara karşı da sigorta yapılabilmektedir. Bu yönleriyle, her işletme için, sigorta uygulanacak finansman politikalarında mutlak surette göz önünde bulundurulması gereken bir husustur. Sigorta harcamaları ve bu harcamalarla muhtemel risklere karşı elde edilecek güvenceler dikkate alınmadan yapılan finansal programların eksik kalacağı açıktır. Sigortacılığın işletme fonksiyonlarından finans fonksiyonu içerisinde diğer bir ele alınış biçimi ise, sigorta şirketlerinin birer finansal kurum olarak dikkate alınmasıdır. Örneğin, sigorta şirketlerince poliçe karşılığı verilen ikrazlar işletmeler için finans kaynağıdır. Stoklarını yangın ve diğer risklere karşı sigorta ettirmiş, kredili satışları için kredi sigortası temin etmiş bulunan bir işletme yöneticisini ele alalım. Yaptırılan sigorta ile masraflar bir miktar artacaktır ama belirsizlik büyük ölçüde ortadan kaldırılmış olacaktır. Bu da işletme yöneticileri için geleceği plânlamakta büyük kolaylık sağlayacaktır. Bu noktada endişe edilmesi gereken tek husus kalmaktadır; o da sigortayı yapan sigorta şirketinin ödeme gücüdür. Özellikle ABD’de 20. yüzyılın başlarından itibaren birçok banka ve sigorta şirketinde görülen mali yetersizlikler, hem finans ve sigorta sektörünü hem de devleti, bu hususlarda tedbir almaya yöneltmiştir. 1900–1950 yılları arasında 4500 sigorta şirketi ya gönüllü olarak ya da zorunlu olarak faaliyetlerini durdurmuş veya diğer şirketlerle birleşmiştir. Daha geriye gidildiğinde ise, 1800–1959 yılları arasında işi bırakan şirket sayısı 6012 olup bunun 1234’ü hayat sigortası şirketidir.24 Bütün bu gelişmeler işletme biliminin finans fonksiyonunun öğeleri konumunda olan finansal kurumların toplum hayatında ne derecede önemli olduklarının ve bu kuruluşlarda ortaya çıkabilecek olumsuz 24 Halim İskender Bishara, An Analysis of Insurance Company Financial Insolvencies and the Public Interest, Doctoral Thesis, University of Wisconsin, USA, 1961, s.5. 115 gelişmelerin zincirleme olumsuz etkilere yol açacağını göstermektedir. Bu etkiler, özellikle faaliyetlerini büyük ölçüde sigorta güvencesine dayalı olarak yürütmekte olan işletmeler üzerinde çok daha fazlasıyla hissedilmektedir. Sigortacılığın bir başka yönü de, sigorta edilen varlıklara ilişkin risklerin reasürans yoluyla devredilebilmesidir. Özellikle deprem, sel vb. doğal afetler sonucu ortaya çıkan büyük hasarların çoğu, daha önce yapılan anlaşmalar gereği, yurtdışı reasürör firmalarca üstlenilmektedir. Bu da risklerin yurtdışına transferini sağlamaktadır. İşletmelerin varlıkları içerisinde çok önemli yeri olan petrol rafinerileri, nükleer santraller, gaz dolum tesisleri gibi tesislerin muhtelif risklere karşı güçlü uluslararası reasürörlerce teminat altına alınması bu işletmelerin yaşamaya devam edebilmesini de teminat altına almaktadır.25 25 TİMUR, N. , “Banka ve Sigorta Pazarlaması”, AÜ. AÖF. Yayınları, s:22.Eskişehir. 1995 116 2.BÖLÜM 2. KASKO SİGORTANIN FİYATLANDIRILMASI Kasko sigortalarında fiyatlandırmada dikkat edilen hususlar maliyet hesabından geçmektedir. Maliyetleri belirleyen parametreler hasar sonuçlarıdır. Her şirket marka bazında kendi hasar sonuçlarına göre fiyatlarını tespit etmektedirler. Maliyet hesabında önemli olan parametre hasar frekansı ve dosya başına maliyet hesabıdır. Burada da şirketlerin uygulamaları farklılık gösterebilir Fakat bu noktada ödenen dosya başına maliyet, ödenen + muallak dosya başına maliyet veya açılan dosya başına maliyet kavramları karşımıza çıkmaktadır. Bu noktada hangi yöntemin belirleneceği şirketlerin stratejilerine bağlıdır. Çok konservativ olan şirketler açılan dosya başına maliyeti seçebilirler, esnek olanlar ise sadece ödenen dosyalar üzerinden gidebilirler. Kasko poliçeleri kişiye özel düzenlendiğinden o ana dek kazanılan bütün hak ve indirimler kişinin aldığı yeni otomobili için düzenlenecek kasko poliçesinde de geçerli olur. Ancak kullanılan eski otomobil ile yeni alınan otomobilin kullanım şeklinin aynı olması gerekir. Örneğin ilk otomobil hususi araç kategorisinde ise ikincisi de aynı olmalıdır, ticari ise ticari olmalıdır gibi... Yeni satın alınan otomobilin kişiye ait bir şirket adına alınması durumunda ise, bazı sigorta şirketleri kişinin bu şirkete ortak olduğunu gerekli belgelerle kanıtlamasını talep eder. Böylece sigorta şirketi mevcut kazanılan indirimleri kişinin yeni kasko poliçesinde de devam ettirebilmesine imkân tanımaktadır. 117 Hasar tazminatının ödenebilmesi için, öncelikle geçerliliği sigorta şirketince kabul edilen primleri ödenmiş bir poliçenin mevcut olması ve hasarın da kasko poliçesi genel ve özel şartlarına uygun olması gerekmektedir. Kasko primleriniz, poliçe üzerinde yazılı süre ve koşullarda sigorta şirketine ödenmemiş ise sigorta şirketi hasar ödemesi yapmaz. Bundan dolayı primlerin zamanında ödenmesi çok önemlidir. Aracın sigorta bedeli, tespit edilen hasar miktarı kadar azalmaktadır. Araç bedelinin güncel değerine yükseltilmesi için, kaza tarihi ile poliçenin bitiş tarihi arasındaki süre için bir prim hesaplanır ve hesaplanan bu prim "ek belge" ile sigorta ettirenden talep edilir. Hasarın gerçekleştiğinin öğrenilmesinden itibaren en geç beş iş günü içinde hasarın sigorta şirketine bildirilmesi gerekmektedir. Poliçede belirtilen sürede ihbarı yapılmayan hasarlar için sigorta şirketleri tazminat taleplerini yerine getirmemektedir. Ancak zamanında yapılmış hasar ihbarları kasko poliçesi genel şartlarına uygun ve iyi niyet kurallarına dayalı ise tüm sigorta şirketleri tarafından ödenir. Kasko poliçeleri yenilenirken bir sigorta dönemi içerisinde üç veya daha fazla hasarın olması ve ödenen hasarın da kasko sigorta priminin %100'ünü geçmesi halinde, sigortalılardan yıllık primin belli bir yüzdesi (örneğin, %25'i oranında) ek prim alınmaktadır. Üç veya daha fazla hasarın aynı dosyada "tek hasar" gibi işlem görmesi durumunda bazı sigortalılar haksız olarak bu "ek primi" ödemekten kurtulmaktadır. Hasar anında sigortalının poliçede belirtilen ve beyanına istinaden verilen özel indirimlerin koşullara uymadığı tespit edilirse, primde yapılan bir indirim oranı kadar meblağ, hasar tazminatından indirilir. 118 Örneğin, poliçe düzenlenirken beyana göre %5 alarm indirimi yapılmıştır. Ancak hasar tespiti sırasında aracın alarmının olmadığı anlaşılmıştır. Eksper tarafından saptanan 500 YTL tutarındaki hasarın %5'i olan 25 YTL tutarındaki kısmı, bu koşula uymama nedeni olarak ödenecek olan hasar tazminatından indirilir. Ayrıca bu özel indirim bir ek belge ile kaldırılır ve prim farkını sigortalının ödemesi gerekir. Ruhsatta kimin ismi yazılı ise poliçenin de o kişi ya da kuruluş adına düzenlenmiş olması gerekmektedir. Hasar tazminatı, poliçede adı geçen kişi veya kuruluşa ya da onların belirlediği yasal temsilcilerine ödenir. Araca monte edilmiş ses ve görüntü cihazlarının marka model ve seri numaraları poliçede belirtilmemiş ise; tazminat miktarı, o cihazın piyasada bulunan en düşük değerdeki fiyatı göz önüne alınarak hesaplanır. Araca monte edilmiş ses ve görüntü cihazlarının marka, model ve seri numaraları poliçede belirtilmiş ve araçta orijinal olarak var ise; tazminat miktarı, o cihazın piyasa rayiç bedeli kadar ödenir. Ancak ödenecek tazminat miktarı araç sigorta bedelinin belli bir yüzdesini (örneğin %5'ini) geçemez. Hasar ihbarınızı sigorta şirketine yaptığınız sırada size tahmini hasar miktarı sorulmaktadır. Herhangi bir hasara eksper gönderip göndermemek sigorta şirketinin inisiyatifindedir. Hasarınıza eksper gönderilmemiş ise, hasara ait parça ve işçilik faturaları (diğer gerekli belgelerle birlikte) talep edilerek dosyanız sonuçlandırılır ve hasarınız tazmin edilir. 119 Hasara uğrayan araç için yapılan ekspertiz işleminde; parça ve onarım masrafları toplamının aracın kaza tarihindeki sigorta rayiç değerine ulaşması veya rayiç değerini geçmesi halinde, araç tam hasarlı olarak kabul edilmektedir. Ayrıca, aracın parça ve onarım masraflarının toplamı belli bir boyuta (örneğin kaza tarihindeki araç rayiç bedelinin %70'ine) ulaşmış ise, aracın onarılarak yeniden trafiğe çıkartılması ekonomik olmayacağı gibi, can ve mal güvenliği açısından da riskli görülebilir. Bu durumdaki sigortalı araç yine "Tam Hasarlı" olarak kabul edilir. Burada belirtilen %70 oranın hiçbir yasal dayanağı yoktur. Ancak uzun yıllara dayalı sigorta sektöründe oluşturulmuş ortak bir uygulamadır. Sigortalı ve sigortacı bu ortak uygulamada aynı fikirde olurlarsa hasarlı araç tam hasarlı olarak kabul edilir. Sigortalı istemiyor ise aracın işçilik ve parça masrafları aracın piyasa rayiç bedelini aşmıyor ise, sigorta şirketi hasarlı aracı tek yanlı olarak tam hasarlı olarak kabul edemez. Aracın tam hasarlı kabul edilmesi halinde; sigortacının azami sorumluluk haddini geçmemek üzere kaza tarihindeki rayiç değeri ödenir. Ayrıca hasarlı aracın hurda değeri de araştırılır ve aracın hasarlı hali ile ekonomik değeri tespit edilir. Sigorta şirketleri hasarlı araçları devir almadıkları için araç bu hali ile sigortalıya terk edilir. Aracın kaza tarihindeki piyasa rayiç değerinden, hurda bedeli indirilerek kalan kısmı sigortalıya ödenir. Tam hasarlı kabul edilen aracın satışı ve yasal devir işlemleri tamamen sigortalıların sorumluluğundadır. Piyasa araştırması ve hasarlı aracın ekonomik 120 olarak değerlendirilmesi konusunda sigortalılara sigorta şirketi yetkililerince her konuda yardım edilmekte ve hasar tazminatlarının gecikmesinden kaynaklanabilecek tüm bürokratik işlemler ortadan kaldırılmaktadır. Hak edilen indirimleri mutlaka belirtilmelidir. Aracın özellikleri veya sigorta ettirenin kişisel özellikleri poliçede birtakım indirimler hak edilmesine sebep olabilir. Hak edilen tüm indirimler alınarak kasko priminin düşürülmesi sağlanabilinir. Ayrıca %60'a varan oranlarda indirim sağlayan hasarsızlık indirimini belirtilerek indirim alınır. Muafiyet indirimi seçilebilir. %1 veya %2 oranında muafiyet alıp belli miktarlara kadar küçük hasarları sigorta ettiren kendi ödemeyi tercih ederse primlerinde %60'a varan oranlarda indirim sağlayabilir. 2.1. FİYATLANDIRMAYI ETKİLEYEN PARAMETRELER Kasko Sigortası Teminatları Kasko poliçeleri çarpma, çarpılma, hırsızlık ve yangın ana teminatlarından oluşmaktadır. Ancak diğer risklerinizi de isteğe bağlı olarak ek teminatlarda bulunmaktadır. 121 2.1.1. Kasko Sigortasında Bulunan Ana Teminatlar Çarpma-çarpılma teminatı: Aracın durduğu veya hareket ettiği durumlarda aracın zarar görmesi sonucu ortaya çıkabilecek maddi zararları karşılar. Yangın teminatı: Bir kaza sonucunda meydana gelen yangın ve infilakın neden olduğu zararları karşılar. Hırsızlık teminatı: Aracın veya üzerindeki aksesuarların çalınması onucunda meydana gelebilecek zararları karşılar. 2.2.2. Kasko Sigortasında Bulunan Ek Teminatlar Enflasyon teminatı: Meydana gelebilecek araç değer artışlarına karşı enflasyondan korunma güvencesi sağlar. 122 Ferdi kaza teminatı: Bir kaza sonucunda araçta bulunan yolcuların, vefat etmeleri halinde kanuni varislerine, sakat kalmaları halinde kendilerine tazminat ödenir. Ferdi kaza deprem teminatı: Deprem sonucu meydana gelebilecek hallerde araçta bulunan yolcuların vefat etmeleri durumunda kanuni varislerine, sakat kalmaları durumunda kendilerine tazminat ödenir. Hukuksal yardım teminatı: Bu teminat ile bir kazaya karışmanız halinde araca bağlı veya sürücüden kaynaklanan hukuki uyuşmazlıklardan doğan hukuki giderleriniz karşılanır. Sigortanız, limitler dahilinde sizin adınıza bütün işlemlerin masraflarını ve sürücünün geçici olarak serbest bırakılabilmesi için kefalet ücretini borç olarak öder. Eskime payı düşmeme teminatı: Hasarınızı eksik almamanız açısından bu teminat çok önemlidir. Bu teminat, aracınızın hasar sebebiyle tamir edilmesi sırasında değiştirilen eskimiş parçalarının yerine yenilerinin takılmasını ve bunun için ek prim ödememenizi sağlar. Aksi halde aracınızın yaşına orantılı bir şekilde hasarınızdan kesinti yapılır. 123 Kullanım kaybı teminatı: Aracınızı bir hasar sonucunda kullanamadığınız hallerde şehir içi taksi ve kiralık araç gibi ulaşım giderleriniz limitler dahilinde bu teminat kapsamında karşılanır. Yardım hizmet paketi teminatı: Elektrik arızası, mekanik bir arıza, yangın, hırsızlık veya kaza sonucunda sigortalı aracın hareketsiz kalması, araç ve içerisindeki tüm yolcuların kaza sonucu gerekli yardım hizmetlerini alabilmeleri bu teminat ile kapsam altına alınır. Hasar ikame zeyili yapılmama teminatı: Aracın bir zarara uğraması sonucunda ödenen hasar kadar sigorta bedelinden düşülür ve eksik bedeli ile sigorta devam eder. Örneğin, 10.000 YTL üzerinden sigortalı aracın 3.000 YTL hasarı olduğunda, poliçe 7.000 YTL üzerinden devam etmektedir. Poliçe aracın eski değeri üzerinden devam edebilmesi için hasar ikame zeylinin yapılması gerekmektedir. Bu teminatın alınması halinde zeyil yapılması gerekmez. Deprem ve yanardağ püskürmesi teminatı: Deprem ve yanardağ püskürmesi sonucunda araç da oluşabilecek hasarlar bu teminat ile kapsam altına alınır. Bu teminatın alınması, Türkiye topraklarının deprem kuşakları içinde yer almasından dolayı son derece önemlidir. 124 Sel/su baskını teminatı: Sel ve su baskınları sonucunda aracın uğrayacağı zararlar bu teminat ile güvence altına alınır. Alt yapı sorunları yüzünden sürekli cadde ve evleri su basan ülkemizde bu teminatın alınması son derece önemlidir. Grev, lokavt, kötü niyetli halk hareketleri ve terör teminatı: Herhangi bir sebepten dolayı öfkelenmiş bir kalabalığın araca vereceği zararlar bu teminat kapsamındadır. Terörün vermiş olduğu maddi zararların büyüklüğü dikkate alındığında bu teminatın alınması son derece önemlidir. İhtiyari mali mesuliyet teminatı: Bir kaza durumunda başka araç ve kişilere zarar verilmesi halinde bu zararı ödemekle yükümlüsünüzdür. Eğer yeterli düzeyde bir ihtiyari mali mesuliyet teminat bedeli belirlenmiş ise tüm bu zararları sigorta şirketi karşı tarafa öder. 2.2.3. Kasko Sigortası İndirimleri Hasarsızlık indirimi: Sigorta süresi içinde, hasar olsa dahi herhangi bir kasko hasar tazminat talebinde bulunulmadıysa poliçe yenilenirken poliçenin %30 ile %60 arasında indirim uygulanabilmektedir. Sigorta şirketini değiştirilse bile hasarsızlık indirimi devam eder. Hasar ihbarında bulunulmayan her yıl indirim oranı artar. 125 Muafiyet indirimi: Aracın sigorta bedelinin %1'i veya %2'si kadar olan küçük hasarları sigorta yaptıranın ödemeyi kabul etmesi durumunda kazanılan bir indirimdir. Muafiyet indirimiyle kasko priminden %60'a varan oranlarda bir indirim sağlana bilinir. Seçilen muafiyet oranları ile birlikte sigorta şirketlerinin uygulayacağı asgari muafiyet tutarların dikkate alınmalıdır. Asgari muafiyet tutarı ve muafiyet oranının uygulaması ile ilgili örnek: Aracınızın sigorta bedeli 10.000 YTL olsun. Muafiyet oranını da % 1 olarak belirleyin. Kasko sigorta poliçenizi aldığınız şirketin %1 için belirlediği asgari muafiyet oranı 75 YTL, hasar tutarı da 500 YTL olsun. Muafiyet tutarı, 10.000 YTL x %1 = 100 YTL'dır. Yani her hasarın 100 YTL tutarındaki kısmı ödenmez. Sigorta şirketinin uyguladığı asgari muafiyet tutarı olan 75 YTL muafiyet tutarından küçük olduğu için sizin seçmiş olduğunuz muafiyet oranı geçerlidir. Bu hasar sonucunda sigortalıya 500 -100 = 400 YTL ödenir. Ancak aynı araç ve aynı muafiyet oranı için farklı şirketten kasko poliçesi aldıysanız ve bu şirkette uygulanan asgari muafiyet oranı 150 YTL ise örneğimiz şu şekilde olur.10.000 YTL x %1= 100 YTL muafiyet tutarıdır. Ancak asgari muafiyet tutarı 150 YTL olduğu için hasarın 150 YTL tutarındaki kısmı ödenmez. Bu hasar sonucunda sigortalıya 500 -150 = 350 YTL ödenir. Alarm indirimi: Alarm veya immobiliz varsa bu indirim alınır. Araçda alarm veya immobilizer var ise poliçe % 5 oranında indirim uygulanabilmektedir. Ancak alarm çalışır durumda olması şarttır. 126 Yaş indirimi: Poliçe doğum yılına göre yaş indirimi uygulanabilir. Ancak bu indirim seçilen sigorta şirketine göre farklılık gösterir. Ehliyet indirimi: Ehliyet en az 5 yıllık ise poliçe %15'e varan oranlarda indirim uygulanabilmektedir. Ancak bu indirimin sürücüye uygulanır. Hasar anında sürücünün ehliyet yılının poliçede belirtilen ehliyet yılından farklı olduğunun ve bu farklılıktan dolayı ehliyet indirimine hak kazanmadığının belirlenmesi halinde, hasar tutarından bu indirim oranı kadar bir kesinti yapılmaktadır. Bayan sürücü indirimi: Eğer bayansanız ve aracınızı sadece siz kullanacaksanız bu indirimi alabilirsiniz. Sürücünün bayan olması halinde poliçenize %15' e varan oranlarda indirim uygulanabilmektedir. Ancak bu indirimin sürücüye uygulanır. Hasar anında sürücü erkek ise hasar tutarından indirim oranı kadar kesinti yapılmaktadır. Tek sürücü indirimi: Bazı şirketler aracın sadece bir kişi tarafından kullanılması halinde, bazı şirketler de aracın sadece ruhsat sahibi tarafından kullanılması ve sürücünün 30 yaşın üzerinde olması halinde %10'a varan uygulamaktadırlar. 127 oranlarda tek sürücü indirimi 30 yaşını aşmış sürücü indirimi: Aracın sadece belirlenmiş tek sürücü tarafından kullanılması ve 30 yaşın üzerinde olması halinde poliçenize % 7,5'e varan oranlarda indirim uygulanabilmektedir. 30 yaşını aşmış iki sürücü indirimi: Aracın en fazla belirlenmiş iki sürücü tarafından kullanılması ve 30 yaşın üzerinde olmaları halinde poliçenize % 5'e varan oranlarda indirim uygulanabilmektedir. SSK ve Emekli Sandığı indirimi: Aracınızın ruhsat sahibi eğer SSK ya da Emekli Sandığı'na bağlı işçi, memur veya emekli ise poliçenize %5 indirim uygulanabilmektedir. Bu indirim ancak ruhsat sahibinin bu şartlara uyması halinde geçerlidir, sürücü için geçerli değildir. Renk indirimi: Aracınızın renginin beyaz, bej veya gümüş olması halinde poliçenize %5 oranında indirim uygulanabilmektedir. 128 3.BÖLÜM 3. UYGULAMA ÖRNEKLERİ Türkiye'de sigorta sektörünün son yıllarda hızlı bir büyüme trendine girmesiyle birlikte çok sayıda yeni şirket kurulmuş ve sektör paylarım artırmak isteyen bu şirketler ciddi bir rekabete girişmişlerdir. Özellikle serbest tarife rejiminin uygulanmasıyla birlikte şirketler, pazarladıkları ürün çeşitlerini artırmak, aynı sigorta dallarında yeni hizmetler sunmak ve farklı prim politikaları uygulamak durumunda kalmışlardır. Tüketici tercihini etkileyen faktörlerin nispi önemlerinin tespiti, pazarlama stratejisi açısından önem kazanmaktadır. Aynı zamanda, tüketici tercihlerinin farklı fiyat ve hizmet türleri arasında nasıl değişeceğini veren göreli ağırlıkların tespiti ile sektörün toplam etkinliği artırılabilecektir. Son yıllarda, Konjoint (İlişkilendirme) Analizi ve ilgili deneysel tercih analizleri tüketici tercihlerinin ölçüm ve analizlerinde en yaygın kullanılan uygulamalı yöntem ve yaklaşımlar olarak ortaya çıkmıştır. Konjoint analizinin pazar araştırmaları uygulamalarındaki gelişimi Green ve Srinivasan tarafından incelenmiştir. Ayrıca Green ve Krieger Konjoint analizinin yeni ürün tasarımı ve optimizasyonu uygulamalarını gözden geçirmişlerdir26. . 26 Green, P. E., Krieger, A. M., Conjoint Analysis with Product-Positioning Applications, Handbooks in OR and MS, vol. 5. J. Eliashbeg ve G. L. Lilien, (editörler) içinde, New York: Elsevier Sci. Publ. 129 3.1. KONJOİNT ANALİZİ Bu çalışmada, Konjoint analizi yardımıyla kasko sigortalarında şirketler tarafından sunulan farklı hizmetler çerçevesinde tüketici tercihlerini etkileyen faktörlerin önem sırası tespit edilecektir.27 Çalışmanın ikinci bölümünde konjoint analizi ve uygulanacak yaklaşım tanıtılacak, üçüncü bölümünde kasko sigortalarında yapılan uygulama ve sonuçları verilecektir. Dördüncü bölümde ise ele alınan firmalar için uygun politika seçenekleri tartışma ve yorum sunulacaktır Pazar araştırmaları, bir ürün ya da hizmetin hangi özelliklerinin tüketiciler için daha önemli olduğunu belirlemeyi amaçlamaktadır. Bir hizmet ya da ürün kaliteli olarak kabul ediliyorsa en iyi nitelikleri taşıması beklenir; ancak böyle bir ürün ya da hizmet fiyatının düşük olması beklenemez. Bu nedenle tüketiciler karar verirken fiyatla birlikte diğer nitelikleri de göz önünde bulundurmak zorundadırlar 28. Bir ürün ya da hizmetin üretimiyle ilgili tüketici tercihlerinin ölçülmesinde kullanılan çok güçlü ve yararlı bir analiz tekniği olarak 1970'lerde ortaya çıkan konjoint analizi yaygın bir biçimde kullanılmış ve 1970-78 yılları arasında 1000'in üzerinde konjoint çalışması yapılmıştır. Konjoint analizi daha çok yeni ya da gözden geçirilen bir ürün ya da hizmetin niteliklerini belirlemek, fiyatların oluşturulmasına yardımcı olmak, satış ya da kullanım düzeyini tahmin etmek ve yeni bir ürün önermek amacı ile kullanılmaktadır. Konjoint analizinin en önemli özelliği ise, nitelikleri nicel olarak karşılaştırmasıdır. Hangi niteliklerin daha önemli olduğunu belirlemenin direkt yolu bireylere sormaktır. Ancak cevaplandırıcıların genellikle tüm niteliklerin de önemli olduğunu belirtmeleri sorun olmaktadır. 27 Ahmet YALNIZ Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi İstatistik Bölümü. Kasko Sigortalarında Konjoint Analizi İle Tüketici Tercihi.Hazine Dergisi Sayı:8.Ekim 1997 28 Carroll, J. D. ve Green P. E., Psychometric Methods in Marketing Research: Part I, Conjoint Analysis. Journal of Marketing Research. Vol. 32. 1994. 130 Örneğin insanlar araba seçerken düşük yakıt tüketimi, spor görünüm, düşük fiyat vb. özelliklerin olmasını isterler. Konjoint analizinde cevaplandırıcılardan ödünleşim kararlarını ortaya koymaları beklenir. Bir özelliğin diğerinden vazgeçilecek derecede istenip istenmediği veya bir nitelikten vazgeçilecekse bu niteliğin hangisi olacağını tespit ederek yararlı ve duyarlı bilgiye ulaşılmış olunmaktadır29. Pazar araştırmalarında kullanılan konjoint analizi uygulamalarında iki eğilim dikkat çekmektedir. Konjoint analizinin geçmişte çok başarılı olması, sanayici ve pazarlamacıların giderek daha da çok sayıda özellik ve düzeyleri ele alabilecek yeni yöntemler talep etmelerine neden olmuştur. Böylece söz konusu mal ya da hizmete ilişkin bütün özellikleri ele alan ve tam profil olarak adlandırılan yaklaşım grubu ortaya çıkmıştır. Öte yandan aşikar rekabet bağlamında ele alınan model ve veri elde etme yöntemleri de giderek ilgi çeken bir yaklaşımı oluşturmuştur. Birinci yaklaşımda, cevaplandırıcılar gruplanmakta, sıralandırılmakta ve de tam profili verilmiş belirli durumların olabilirlik satın alma skalasında derecelendirilmesi yapılmaktadır. İkinci yaklaşımda ise cevaplandırıcılara açıkça tanımlanmış ili ya da daha fazla sayıdaki rakip profiller gösterilmekte ve kendilerinden en çok tercih ettiklerini örneğin 100 puanı uygun şekilde dağıtarak belirtmeleri istenmektedir. İkinci yaklaşım, deneysel tercih analizleri olarak adlandırılmaktadır. Günümüz pazar araştırmalarında büyük yer tutan konjoint analizinde tam profil ve bir değişkenin tek başına açıklama yöntemine (Self-Expilicated) dayanan çeşitli yöntemler geliştirilmiştir.. Bu çalışmada geleneksel Konjoint Analizi açıklanacak ve kullanılacaktır. 29 Allenby, G. M., Arora, N. ve Ginter, J. L. Incorporating Prior Knovvledge into the Analysis of Conjoint Studies. Journal of Marketing Research. Vol. 32. 1995. 131 Bir konjoint analizin uygulanabilmesi ve beklenen yararlarının optimal olabilmesi için, çalışmanın aşağıdaki aşamalarda yürütülmesi gerekmektedir: 1. Mal yada hizmetlerle ilgili tercihleri etkileyebilecek tüm özelliklerin belirlenmesi, 2. Belirlenen özelliklere ilişkin düzeylerin gerekirse konunun uzmanlarıyla tartışılarak belirlenmesi, 3. Belirlenmiş özellik ve düzeylere uygun anket formunun düzenlenmesi, 4. Hazırlanan anket formlarının, tüketimin gerçekleştiği an uygulanması, 5. Anket formlarından elde edilen bilgilerin bilgisayar paket programı kullanılarak değerlendirilmesi ve sonuçların yorumlanması. Konjoint analizi, tasarlanan alternatif hizmet ya da ürün özelliklerinin getireceği faydanın tahmin edilmesi istendiğinde, olası düzey genişliklerinin gelecekte artırılabileceği durumlarda verimli sonuçlar vermektedir . 3.1.1.Veri Toplama Yöntemleri Konjoint analizde iki tür veri toplama yöntemi vardır. Bu yöntemler, tüm niteliklerin bir arada değerlendirildiği tam kavram yöntemi ve her seferinde iki faktörün gözönünde bulundurulduğu iki özellik aynı anda (trade-off) yöntemidir. 132 3.1.1.1 İki özellik aynı anda yöntemi Cevaplandırıcılardan her iki özelliği aynı anda düşünerek, bu özelliklerin farklı düzey kombinasyonlarını en çok tercih edilenden en az tercih edilene doğru sıralamaları istenir. Her seferinde iki faktörün ele alınması cevaplayana kolaylık sağlamakla birlikte sıkıntılara da neden olmaktadır. Örneğin altı etken ikişerli karşılaştırıldığında cevaplayıcının 15 farklı kombinasyon grubunu incelemesi gerekmekte, bu da zaman kaybına neden olmaktadır. İkinci önemli sıkıntı ise, 15 farklı kombinasyon grubu ile belirtilen tercihler önem sırasına konulurken, bazı çelişik tercihlerle karşılaşılması durumunun ortaya çıkabilmesidir. 3.1.1.2. Tam Kavram Yöntemi Tam kavram yönteminde cevaplandırıcılara bütün ürün ya da hizmet şekillerini tanımlayan kartlar verilir. Her bir kart üzerinde, ilgilenilen tüm faktörler ve düzeylerinin farklı bir kombinasyonu bulunmaktadır. Cevaplandırıcıdan bu kartları tercihlerini yansıtacak şekilde sıralaması ya da puanlaması istenir. 3.1.2. Veri Toplama Yöntemlerinin Karşılaştırılması Günümüzde tam kavram yöntemi, iki özellik aynı anda yöntemine tercih edilmektedir. Son zamanlarda yapılan çalışmaların % 70'inde tam kavram yöntemi ve % 15'inde ise tam kavram ve iki özellik aynı anda yön-temi bir arada kullanılmıştır. Tam kavram yönteminde bütün özellikler aynı anda değerlendirildiğinden, daha geçerli sonuçlara ulaşmak mümkündür. Ayrıca, özelliklerin değerlendirilmesinde oranlı yada sıralayıcı ölçek kullanılabilir ve cevaplandırıcı 2 yada 3 faktörlü iki özellik aynı anda yaklaşımına göre daha az karar vermek durumundadır. Ancak özellik sayısı arttıkça karar verme işi zor ve karmaşık bir hal almaktadır. Tam kavram yöntemi iki özellik aynı anda yaklaşımına tercih 133 edilmekle birlikte iki dezavantaja da sahiptir. Bu yöntemde etkenler arasındaki ikili ya da çoklu etkileşimler dikkate alınamamakta ve kombinasyon sayısının artması sağlıklı sonuçlara ulaşmayı güçleştirdiği için, olası kombinasyon sayısına sınırlama getirilmektedir. Tam kavram yönteminde, analiz üç aşamada gerçekleştirilmektedir: Birincisi ortogonal düzeninin oluşturulması, ikincisi plan kartlarının oluşturulup tercihlerin sıralanması ve üçüncüsü konjoint analizin uygulanması ve yarar katsayılarının bulunarak yorumlanmasıdır. Konjoint analizi uygulamalarında ihtiyaca göre farklılık gösteren, deneysel düzenlerin kurulması gerekmektedir. Deneysel düzenin faktörleri değişkenlerdir. Basit bir deneysel düzen tam faktöriyel düzendir ve faktör düzeylerinin tüm olası kombinasyonlarından oluşmaktadır. Düzey sayısı arttıkça tam faktöriyel düzende çalışmak güç olduğundan, kesirli (fractional) faktör düzeni kullanılmakta, bu düzenin özel bir durumu ortogonal düzen olarak tanımlanmaktadır. Faktör ve düzey seçiminin birbirinden bağımsız olduğu varsayımı altında sadece ana etkilerin (faktörlerin) dikkate alındığı, düzeylerin etkisinin işleme katılmadığı bir düzenleme yapılır. Ortogonal düzen hazırlanırken, kart sayısının ne olacağı sorunu henüz çözümlenememiştir. Genelde 3 ve/veya 2 düzeyli 7 faktöre kadar kart sayısı 16-18 olurken, daha fazla faktör durumunda 20 kart kullanılması gelenek haline gelmiştir. Ancak araştırmayı yaptıran kişi yada firmanın gelecekte piyasaya çıkarmayı düşündüğü bazı yeni ürünlerin olması durumunda bu kural bir miktar esnetilebilmektedir. Pazar araştırmalarında ideal olarak ortogonal düzenler tercih edilmektedir. Çünkü bir doğrusal model ortogonal düzene uygun olduğunda, tahmin katsayıları en küçük varyanslı olarak elde edilir. Bu açıdan ortogonal düzenler oldukça iyi sonuçlar 134 vermektedir. Bununla birlikte pek çok uygulama problemlerinde ortogonal düzen basit bir biçimde elde edilememektedir. Ortogonal düzene ulaşılamadığı durumlarda alternatif seçimler yapılmaktadır. Deneyler bilinen bazı ortogonal düzenlere dönüştürülmektedir. Bir diğer alternatif de varyans ve kovaryansları en küçük yapan, ortogonal olmayan düzenler kullanmaktır. Bu düzenlere ulaşmak amacıyla pek çok algoritma ve etkinlik kriterleri geliştirilmiştir. Yarar katsayılarının bulunmasında metrik ya da metrik olmayan teknikler kullanılmaktadır. Metrik tekniklerde, sıra değerleri bağımlı değişken, faktör ve düzeyler bağımsız (göstermelik) değişkenler biçiminde oluşturulur ve regresyon tekniği uygulanır. Regresyon katsayıları fayda katsayılarına karşılık gelmekte ve her bir faktörün göreli öneminin bulunmasını sağlamaktadır. Yine regvesyon tekniğine dayanan, endüstri uygulamaların-da kullanılan metrik karma konjoint modeller de geliştirilmiştir. Bu modellerin avantajı son derece geniş konjoint problemlere uygulanabilir olmasıdır. Örneğin 40'in üzerinde faktör ve 100'ün üzerinde düzey içeren problemlerde kullanılabilmektedir . Konjoint analizde demografik göstergeler ya da sosyo-ekonomik yapılara göre pazar kesitleri oluşturularak tüketiciler gruplandırılabilmekte ve her bir grup ya da gruplar için tahminler yapılabilmektedir. Gruplara göre elde edilen talep fonksiyonları, pazar kesitlerini göstermesi ya da tüketici kesitinin beklentilerini vermesi açısından önemli olmaktadır. Avrupa ve Amerika'da gerçekleştirilen ticari uygulamalarda kullanılan konjoint analizinde dört temel amaçtan biri de pazar kesitlerinin elde edilmesi olmaktadır. Konjoint analizin bu özel durumu "Metrik Konjoint Kesit Yöntemleri" olarak bilinmektedir. Bu yöntemin genel formülü Hagerty tarafından elde edilmiştir. Formülde; i: Müşteriler, 1….N j: Profil, 1........ n 135 k: Konjoint düzen değişkenleri, 1…..K s: Segmentler (pazar kesitleri) 1….S X: (nxK) n profil için K konjoint düzen göstermelik değişkenlerini gösteren matris, Y: ( nxN) n profile N tüketicinin yanıtlarını gösteren matris, P: (NxS) pazar kesitlerine tüketicilerin atanması için kesitleri ifade eden plan matrisi, B: (KxN) regresyon katsayıları matrisi, E: (nxN) raslantı hatalarının matrisidir. Genel konjoint kesit modeli, aşağıdaki gibi formüle edilebilmektedir: YP (P’P)-1 = XB + E S = N durumunda bireyler üzerinden, S = l durumunda tüm bireylerin ortalaması üzerinden ve 1<S<N durumunda ise kesitler üzerinden yarar tahminleri yapılmaktadır. Kesitler üzerinden konjoint çalışması yapılırken P matrisi dört farklı biçimde belirlenebilmektedir. 1. Üst üste çakışmayan (nonoverlapping) bölme 2. Üstüste çakışan (overlapping) bölme 3. Bulanık (fuzzy) bölme 4. Faktör analitik bölme. P matrisinde N satır tüketicilere, S sütun ise kesitlere karşılık gelmektedir. Üst üste çakışmayan kümelerde tüketici yalnızca bir kesite dahil olup, matrisin her 136 satırının toplamı 1 'e eşittir. Üst üste çakışan kümelerde, tüketici birden fazla kesite ait olabilmektedir. Herhangi bir satırda farklı sayıda 1 yer alabilmektedir. Bulanık kümelemede, tüketiciler birden fazla kesite kısmen üye olabilmektedir. P matrisinin satırları bire eşit olup, negatif olmayan gerçel sayılar içermektedir. Faktör analitik bölmede ise, P matrisi gerçel sayılar içerir ve P'nin satırlarının bire eşit olması gerekmez ve matris diktir. Kullanılan yöntemler gerek B ve P'lerin oluşturulması, gerekse kriterlerin oluşturulması yönünden farklılık göstermektedir. Son yıllarda konjoint analizinde kesitler için çeşitli alternatif teknikler geliştirilmektedir . Metrik olmayan teknikler için LINMAP ya da MONANOVA'ya dayanan algoritmalar geliştirilmiştir. Geliştirilen algoritmada yarar katsayıları, keyfi bir yararlar kümesiyle başlar ve sistematik olarak değişen bir yöntemle belirlenir. Bu işlem bir faktör düzeyinin yararında ilişkiyi artıran hiçbir değişiklik olmayana kadar devam eder. Pek çok çalışmada faktör ağırlık yararlarını bulmak için, iteratif yöntemden daha kolay olan ve benzer sonuçlan veren regresyon tekniğini tercih etmektedir30 . Son yıllarda metrik ve metrik olmayan geleneksel yöntemler kullanılarak, önsel yarar bilgileri içeren bayesçi yaklaşımlardan sonsal bilgi içeren yarar tahminleri geliştirilmiştir Uygulama sonuçlan, tüketicilerin var olan bir pazar içinde nasıl seçim yaptıklarının anlaşılmasına yardımcı olmaktadır. Yarar skorunun genel bir ölçekte ifade edilmesiyle, yararların genişliğine bakılarak faktörler karşılaştırılabilmektedir. Konjoint analizinde faktörlerin önem skorları, faktörlerin yarar genişliğinin, toplam yarar genişliğine bölünmesiyle hesaplanmakta ve faktörlerin talep belirlemedeki etkisi % cinsinden ifade edilmektedir. Kurulan bir konjoint modelin geçerliliği araştırılırken, Pearson'un R ve Kendall’ın tau istatistiklerinden 30 Vriens, M., Wedel, M. ve Wilms, T., Metric Conjoint Segmentation Methods: A Monte Carlo Comparison. Journal of Marketing Research, vol. 33. 1996. 137 yararlanılmaktadır. Gözlemlenen ve tahmin edilen tercihler arasındaki ilişkiyi veren bu katsayı ne kadar yüksek ise model o ölçüde geçerli olmaktadır31. Konjoint analizi bir bağımlılık analizi tekniği olup tek değişken bulunmaktadır. Bu da yeni bir ürün için tek bir kişinin tercihidir. Burada amaç; tercih düzeyini tahmin etmek yada etkisini anlamaktır. Bağımlı değişken, cevaplayanın yeni bir ürün yada hizmet için yaptığı tercihler, bağımsız değişkenler ise tanımlanan faktör düzeyleridir. 3.1.3. Şirket Verilerine Modelin Uyarlanması Ülkemizde sigortacılık sektöründeki en büyük rekabet kasko sigortası branşında yaşanmaktadır ve bu branştaki talep faktörlerinin göreli ağırlıkları önem kazanmaktadır. Çalışmada ele alman talep faktörleri ile bu faktörlerin düzeylerine ilişkin bir örnek Tablo 3.l'de verilmektedir. Yapılan ön çalışmalarda, sigorta şirketine duyulan güven, fiyat, taksit sayısı, aracın sigorta şirketinin garantisi altında anlaşmalı bir servis tarafından onarılması, enflasyona karşı koruma ve kaza vukuunda ulaşımın devamı, konaklama vb. hizmetleri sağlayan asistans faktörlerinin piyasada talebi belirleyen en önemli faktörler olduğu tespit edilmiştir. Seçilen bu altı faktör için düzey olarak ifade edilen farklı sayısal değer veya durumlar ele alınarak konjoint analizi yapılacaktır. Ürettikleri poliçe adetlerine göre büyük, orta ve küçük boyda farklı şirketleri temsil etmek üzere, “B”, “D”, “O” ve “İ” şirketleri firma faktörünün düzeyleri olarak alınmıştır. Tablo 3.1 'de verilen fiyatlar, 2005 model ve ilk kez sigortalanan beş vites bir Seat' a ait ön çalışmada elde edilen bilgilerdir. 31 Corroll, J. D., Models and Algorithms for Multidimensional Scaling. Conjoint Measurement, and Related Techniques. Multiattıibute Decisions in Marketing. Vol. 37. 1973. 138 Tablo 3.1-Sigorta Şirketlerinin Sundukları Hizmetler Şirket adı Fiyat (1000) YTL “B” “B” “O” “O” “İ” “İ” 28 28 28 33 33 38 Taksit Anlaşmalı Sayısı Servis Peşin 5 taksit Peşin 5 taksit Peşin 5 taksit Var Var Var Var Yok Yok Enflasyon Koruma Asistans Hizmeti Var Var Var Var Var Var Var Var Yok Yok Var Var 3.1.4. Kullanılacak Değişkenler Konjoint analizinde ürün ya da hizmetin özellikleri, faktörler ve faktör düzeyleriyle açıklanmaktadır. Faktörler bağımsız değişkenler, faktör düzeyleri bağımsız değişkenlerin alabileceği değerler olarak düşünülebilir. Bu çalışmada kullanılacak faktör ve faktör düzeyleri Tablo 3.2’de verilmektedir. Çalışmada kullanılan faktör sayısı 6, faktörlere ilişkin düzeylerin sayısı sırasıyla; 4, 4, 3, 2, 2, 2'dir. Düzeylerin tüm olası kombinasyonlarını içeren toplam kart sayısı 4x4x3x2x2x2=384 olmaktadır. Araştırma sırasında 384 kart sağlıklı bir biçimde sıralanamayacağından, tüm olası durumların ortogonal bir alt kümesi seçilerek 16 kart oluşturulmuştur. Tablo 3.3'de sıralaması için cevaplayıcıya verilen kartlardan biri örnek olarak verilmiştir. 139 Tablo 3.2: Faktör Düzeyleri FAKTÖRLER FAKTÖR ŞİRKET ADI “B” SİGORTA “O” SİGORTA “ İ” SİGORTA “D” SİGORTA KASKO FİYATI 23 Bin Ytl 28 Bin Ytl 33 Bin Ytl 38 Bin Ytl ÖDEME ŞEKLİ PEŞİN 5 AYA KADAR VADE 12 AYA KADAR VADE VAR YOK VAR YOK VAR YOK ANLAŞMALI SERVİSLERİ ENFLASYONA KARŞI KORUMA ASİSTANS HİZMETLERİ Tablo 3.3: Bir Kart Örneği KASKO SİGORTASI Sigorta şirketinin adı :B Fiyatı : 33 Bin Ytl Ödeme şekli Anlaşmalı servis : 12 taksit : Var Enflasyona karşı koruma :Var Asistans hizmetleri : Yok Cevaplayıcıların Tablo 3.3'te verilene benzer 16 kartı, en çok tercih edilenden en az tercih edilene doğru sıralamaları istenmiştir. 16 kartın her birinde, faktör düzeylerinin farklı kombinasyonları oluşturulmuş, 18 kişiden bu kartları sıralamaları istenmiştir. Bu kombinasyonları temsil eden ortogonal düzen tablo 3.4'de verilmiştir. 140 Tablo 3.4-Sıralanan Kartlar(Ortogonal Düzen) Şirket adı Fiyat (Bin.) Ödeme Şekli Anlaşma Enflasyon D 28 Peşin' Yok Yok Yok 1 Düzen B 33 Peşin Yok Yok Yok 2 Düzen D 23 12 taksit Yok Var Yok 3 Düzen B 23 Peşin Var Var Var 4 Düzen O 38 Peşin Yok Yok Var 5 Düzen O 28 Peşin Var Var Yok 6 Düzen İ 33 Peşin Var Var Yok 7 Düzen İ 23 Peşin Yok Yok Var 8 Düzen D 38 Peşin Var Var Var 9 Düzen O 33 12 taksit Yok Var Var 10 Düzen İ 28 5 taksit Yok Var Var 11 Düzen O 23 5 taksit Var Yok Yok 12 Düzen İ 38 12 taksit Var Yok Yok 13 Düzen B 38 5 taksit Yok Var Yok 14 Düzen D 33 5 taksit Var Yok Var 15 Düzen B 28 12 taksit Var Yok Var 16 Düzen B 28 Peşin Var Var Var 1 Simülasyon B 28 5 taksit Var Var Var 2 Simülasyon O 28 Peşin Var Var Yok 3 Simülasyon O 33 5 taksit Var Var Yok 4 Simülasyon İ 33 Peşin Yok Var Var 5 Simülasyon İ 38 5 taksit Yok Var Var 6 Simülasyon 141 Asistans Kart Statü 3.1.5. Analiz Sonuçları Uygulamada SPSS (Categories) programı kullanılmıştır. Konjoint analizi uygulanırken, ele alınan faktör düzeyleri ile tercih sıralamaları arasındaki ilişkilerin ortaya konulması gerekmektedir. Tercih sıralamalarıyla aralarında doğrusal bir artış beklenen faktör "linear more", doğrusal bir azalma beklenen faktör "linear less" ve düzeyleri kategorik olan faktörler ise "discrete" olarak tanımlanmaktadır. Bir de ideal ve antiideal tanımlamaları yapılmaktadır. Bu tanımlamalar karesel fonksiyon modelleridir. İdeal model, ideal bir faktör düzeyine sahiptir ve bu ideal noktadan uzaklaştıkça tercihte azalmalar olmakta, antiideal modelde ise ideal noktadan uzaklaştıkça tercihte artmalar olmakta ve bu nokta faktörün en kötü düzeyi olmaktadır. Kurulan modelde, ele alınan faktör ve tercih sıralamaları arasındaki ilişki aşağıdaki gibidir: ŞİRKET ADI Kategorik FİYATI Doğrusal azalan ÖDEME ŞEKLİ GARANTİ ENF KORUMA ASİSTANS Doğrusal artan Doğrusal azalan Doğrusal azalan Doğrusal azalan Faktörlerin beklenen ilişki doğrultusunda tanımlamanın nedeni, analiz sonrası beklenen ilişkiden farklı sıralama yapan kişileri ve bu kişilerin hangi faktörlerde farklı sıralamada bulunduklarını belirlemektir. Tablo 3.4'de verilen altı simülasyon kartının tanımladığı ürünlerden hangisinin aranan özelliklere daha çok sahip olduğu 16 karttan elde edilen fayda skorları aracılığı ile belirlenmeye çalışılmıştır. 18 kişilik grup için her bir faktör düzeyine ilişkin fayda skorları Tablo 3.5'de verilmiştir. 142 Tablo 3.5 - Faktör Düzeylerine İlişkin Fayda Skorları Ortalama Önem Fayda Faktör 35.99 0,7833 -1,6833 1,5667 -0,6667 |-- İsim Şirket Adı “B” “O” “D” “I” Fiyat 23 Bin 28 Bin 33 Bin 38 Bin |---Fiyat 13,70 1.0733 1.3067 1.5400 1.7733 B=0.0467 |-|--|--|---|-Taksit 13.02 0.0739 0.3695 0.8867 B=0.0739 ||-Anlaşma 11.33 -0.7500 -1.5000 B=-0.1310 |-|--- 10.40 0.8667 1.7333 B=0.8667 |-|--- 15.58 0.4000 0.8000 B= 0.400 | |-- Enf. Ödeme Peşin 5 Taksit 12 Taksit Anlaşmalı Servis Var Yok Enf. Koruma Var Yok Asistans Asistans Var Yok 5.9507 Sabit Pearson R = 0.790 Önem = 0.000. Kendall tau = 0.684 Önem = 0.0001 Simülasyon Sonuçları: Kart: 1 Skor: 8.6 2 9.4 3 6.6 6 143 4 7.1 5 6.7 7 6 7.3 3 Yukarıda herbir simülasyan için verilen fayda skorları aşağıdaki fonksiyondan elde edilmiştir. Skor = Sabit + bı (İsim) + b2 (Fiyat) + b3 (Taksit) +b4 ( Garanti) + b5 (Enf. Koruma) + b6 (Asistans) Kurulan modelin kişilerin tercihlerine uygunluk oranı, Pearson'un R istatistiğine göre %79, KendalPm tau istatistiğine göre ise %68 olarak bulunmuştur. Bu da kurulan model ile gözlenen sonuçlar arasında önemli ilişki olduğunu göstermektedir. Elde edilen sonuçlara göre kasko sigortası yaptırılırken birinci sırada dikkat edilen özellik, sigorta şirketinin adıdır. Bu faktörün tüm faktörler içindeki önem düzeyi %35.99 olarak elde edilmiştir. Bu sonuçlara göre; “O” Sigorta en çok tercih edilen sigorta şirketi olurken, bunu “İ”, “B” ve “D” Sigorta takip etmektedir. Kasko sigortalarında ikinci derecede önemli etken asistans hizmetlerinin verilip verilmemesidir. Bu faktörün tüm faktörler içindeki önem düzeyi %15.59 olarak bulunmuştur. Asistans hizmetlerinin veriliyor olması, sigorta şirketine olan talebi artırmaktadır. Üçüncü derecede önemli etken fiyat faktörü olmaktadır. Fiyat arttıkça sigorta şirketine olan talep azalmaktadır. Bu faktörün ortalama önem düzeyi % 13.02 olarak bulunmuştur. Dördüncü derecede önemli faktör ise, ödeme şekli olarak belirlenmiştir. Bu faktörün önem düzeyi ise % 13.02 olurken, fiyat ve ödeme şeklinin önem düzeyleri aşağı yukarı benzer bulunmuştur. Model kurulurken, ödemelerde vade sayısının 144 artması istenen özellik olduğu hipotezi kurulmuş ancak, analiz sonucunda tersi bir durum elde edilmiştir. Taksit sayısı arttıkça beklenen yarar da azalmıştır. Beşinci derecede önemli faktör, onarım işlerinin sigorta şirketi garantisi altında, şirketin anlaşmalı servislerince yapılması faktörüdür. Bu faktörün tüm faktörler arasındaki önem düzeyi %11.33 olarak bulunmuştur. Onarımın anlaşmalı servis tarafından gerçekleştirilmesi sigorta şirketine olan talebi azaltmaktadır. Türkiye gibi enflasyonist bir ortamda sigortalıların yeterli ve tam teminat almaları ancak enflasyon korumasıyla mümkün olmasına rağmen, enflasyona karşı koruması etkeni altıncı derecede önemli özellik ve faktör önem düzeyi % 10.40 olarak bulunmuştur. Çalışmada enflasyona karşı korumanın diğer özelliklerden daha az önemli olarak bulunması, bütün sigorta şirketlerinin enflasyona karşı koruma hizmeti vermesinden, sigortalıların böyle bir problemle karşı karşıya kalmamalarından ve enflasyona karşı korumanın sigortacılık hizmeti ile bütünleşmesinden kaynaklanıyor olabilir. Simülasyon kartları, ilk kez sigorta edilecek 2005 model beş vites bir Seat baz alınarak; “İ”, “B” ve “O” sigortanın 2005 yılında sundukları hizmet ve fiyatlara göre oluşturulmuştur. “D” sigorta 2005 yılında faaliyet göstermediğinden simülasyon kartı oluşturulmamıştır. Simülasyon sonucuna göre faydası en yüksek olan kart 3. kart, faydası en düşük olan kart ise 2. kart olarak bulunmuştur. Fayda skorları sonucuna göre 3 ve 5. kartların ikisi, 4 ve 6. kartların ikisi birbirine yakın bulunmuştur. Anket sonucuna göre tercih sıralaması “O” Sigorta, “İ” Sigorta, “B” Sigorta şeklinde olmuştur. Simülasyon amacıyla kullanılan altı karta ilişkin maksimum yarar, BTL (Bradley Terry-Luce) ve logit katsayıları Tablo 3.5'te yüzde cinsinden verilmiştir. Bu sonuçlara göre “O” ve “İ” sigortanın faydaları hemen hemen aynıdır. 145 Tablo 3.6 - Mevcut Ürünlerin Beğenilme Yüzdeleri Simülasyon l.Kart 2. Kart 3. Kart 4. Kart 5. Kart 6. Kart BTL Max Yarar 26.67 46.67 6.67 0.00 6.67 13.33 Logit 21.75 40.02 6.67 8.15 7.74 15.58 19.15 20.92 14.69 15.94 16.03 15.27 Analizde, her bir kart için elde edilen yarar skor değerleri Tablo 3.6'da verilmiştir. Yarar skor değeri arttıkça tercih sırası düşmektedir. Bu skorlara göre en az tercih edilen sigorta şirketi 15. kartın özelliklerine sahip “D” Sigorta, en çok tercih edilen sigorta şirketi ise 10. kartın özelliklerine sahip “O” Sigorta'dır. Tablo 3.7 - Orthogonal Düzendeki Ürünlere İlişkin Skor Değerleri ŞİRKET ADI KART SKOR SIRALAMA “D” l.KART 9.9313 14 “B” 2. KART 9.3812 10 “D” 3. KART 9.6441 11 “B” 4. KART 8.3979 8 “O” 5. KART 6.7479 4 “O” 6. KART 6.5647 2 “I” 7. KART 7.8146 7 “İ” 8. KART 7.0645 5 “D” 9. KART 9.8813 13 “O” 10. KART 6.4608 1 “I” 11. KART 6.7269 3 “O” 12. KART 7.4935 6 “I” 13. KART 9.7273 12 “B” 14. KART 9.0435 9 “D” 15. KART 10.8102 16 “B” 16. KART 10.3107 15 146 3.2. Modelin Şirket Karlılığına Etkisi Konjoint analizi ile etkin bir ürün tasarımı oluşturmak mümkündür. Bu teknik kullanılarak, tüketici için hangi özelliklerin ne düzeyde önemli olduğu, tercih edilip edilmediği gibi sorulara cevap bulunmaktadır. Başarılı bir ürün ve hizmet tasarımı için bu sorulara cevap bulmak gereklidir. Bu çalışmada da kasko sigortaları için bu sorulara cevap bulunmasına çalışılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre kasko sigortası piyasasında en önemli etkenin sigorta şirketi adı olduğu görülmüş ve ele alınan şirketler “O”, “İ” “B” ve “D” Sigorta olarak sıralanmıştır. Sigorta Denetleme Kurulu tarafından yayınlanan rapora göre üretilen poliçe âdeti itibariyle 2005 yılında bu şirketler için sıralamanın “B”, “O” “İ” ve “D” Sigorta şeklinde olduğu görülmektedir (Hazine Müsteşarlığı, 2005). Sıralamalar arası farklılığın nedeni “O” Sigorta imajının anket uygulanan tüketicilerin zihninde daha çok yer etmesi olabilir. Bununla birlikte elde edilen durum “O” sigortanın poliçe sayısını giderek artırarak bu sektördeki payını yükselteceğinin bir göstergesi de olabilir. “B” Sigorta ise en çok poliçe üreten sigorta şirketi olmasına rağmen diğer iki şirket kadar imaj etkisi yapamamış olduğu görülmektedir. Primler sigorta şirketlerince peşin ya da %25 peşin ve kalan beş ay vade ile alınmaktadır. Vade süresi on iki aya çıkarıldığında şirketlere olan taleplerde herhangi bir değişiklik olup olmayacağı sorusuna cevap bulabilmek için faktör düzeylerine on iki aya kadar vade düzeyi eklenmiştir. Ancak bu faktörün talebi artıramayacağı görülmüştür. “O” Sigorta asistans hizmetleri vermemektedir. Ancak bu hizmetleri verdiği takdirde sektörde daha büyük bir paya sahip olabilecektir. Daha iyi hizmet tasarımı yapan bir sigorta şirketinin reklâmlarla imaj etkisi yaratması, ayrıca yardımcı ek hizmetleri artırarak bunları reklâmlarında vurgulaması talebi artıracaktır. 147 Her istatistiksel çalışmada olduğu gibi bu çalışmada da doğru bilgi elde edilmesi, sıralamanın ciddi ve özenle yapılması, araştırmanın güvenilirliği açısından önemlidir. Çünkü Konjoint Analizi yöntemi bilinçli tüketici ile karşı karşıya olunduğu varsayımı üzerine kurulmuştur. Ayrıca bu tür çalışmalarda pazar kesitinin oluşturulması ve daha çok sayıda anket uygulanması başarılı bir ürün ve hizmet tasarımı için oldukça faydalı olacaktır. 148 SONUÇ Geçtiğimiz yüzyıl, sigortacılık sektöründeki ani ve hızlı değişimlere tanıklık etmiştir. Hizmet kalitesindeki ve sunulan ürünlerin çeşitliliğindeki artışın yanı sıra gerek insanların, gerekse de kurumların risk yönetimi konusunda giderek bilinçlenmeleri de sektörün kazandığı ivmeyi net bir şekilde göstermektedir. Ülkemizde ise prim üretimi reel bazda istikrarlı bir şekilde artmakla birlikte, uluslararası verilerle kıyaslandığı taktirde söz konusu gelişmenin sağlam ve sağlıklı bir trend içerisinde olmadığı ifade edilebilir. Türk sigortacılık sektörünün, mali piyasalarda hak ettiği yere bir türlü gelemediği yıllardır kabul edilen bir gerçektir. Sektörün GSMH içerisindeki yüzde 1.45‘lik payı bu durumu yalın bir şekilde özetlemektedir. Bu seviyenin en azından yüzde 5’ler düzeyine ulaşması arzulanan bir gelişmedir. Sigortacılığı etkileyen sorunların birbiri ile bütünleşip karmaşık bir yapı haline gelmiş olması, sorunlara doğru çözüm önerilerinin getirilmesini de güçleştirmektedir. Sigortacılığın yüzleştiği kronik sorunların altında hem sektöre ait, hem de sektörden bağımsız bir takım değişkenler yatmaktadır. İç dinamiklerinden kaynaklanan sorunları çözümleyebilmiş bir sektör, hem dış dinamiklere bağlı olumsuzlukların giderilebilmesi için itici bir güç sağlayacak, hem de sektörden bağımsız sorunlar ortadan kalktığı an gelişim adımlarını daha süratli olarak atabilecektir. Bu bağlamda, sigortacılık sektöründeki pazarlama tabanlı sorunların anlaşılması ve gerçekçi çözüm önerilerinin dikkate alınması oldukça önemli olabilir. Çünkü sektörün iç dinamiği haline gelmiş problemlerin pek çoğu, doğrudan ya da dolaylı olarak pazarlama karmasının bileşenleri ile bağlantılıdır. 149 Pazarlama karmasını sağlam bir altyapı üzerine inşa ederek, ürün, fiyat, tutundurma ve dağıtım faaliyetlerini birbirleriyle ve ülkenin gerçekleriyle bağdaştırabilmiş bir sektör, diğer sorunlarını aşma konusunda da önemli aşamalar kat etmiş olacaktır. Ayrıca, e-sigortacılık, bancassurance gibi yeni nesil sigorta kavramlarının yaygın bir şekilde kullanılması, sektöre yeni boyutlar kazandırabilir. Hiç kuşkusuz, Türk sigortacılık sektörünü geliştirmek adına atılacak tüm bu adımlar, üst düzey bir koordinasyon ve uzun vadeli hedefler dahilinde olmalıdır. Kasko, sigorta sektörünün lokomotif branşı. Ancak kaskoda yıllardır önü alınamayan zararlar, sigortacıları zor durumda bırakmaktadır. Özellikle Türkiye gibi yüksek büyüme potansiyeline sahip ve şirketlerin pazar payı kaygısıyla hareket ettiği ülkelerde sigorta sektörüne önemli görevler düşmektedir: Sigorta sektörünün en çok üretim yapılan branşı olan kaskoda yaşanan olumsuzluklar ortadan kalkması için aşağıda sıralanan hedeflerin hayata geçirilmesine bağlı olduğu düşüncesindeyiz. • Kasko Tarifeleri Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği (TSRŞB) çatısı altında hazırlanmalı, Kasko’da yaşanan sorunlara çözüm üretebilmek için fiyat tarifelerinden başka çözümler de üretilmesi gerekiyor. Ancak bundan tarifelerin göz ardı edilebileceği sonucu çıkarılmamalı. • Riskleri doğru analiz ederek şirket üst yönetimini “sürdürülebilir rekabet” için yapılması gerekenler hakkında bilgilendirmek, 150 • Ürün fiyatlarını aktüeryal hesaplamalar çerçevesinde belirsizlik yüklemesini (contingency margin) de içerecek şekilde saptamak, • Yeni ve şirketler için daha karlı ürünler geliştirmek, • Yoğun rekabet ortamında şirketlerin yükümlülüklerini karşılamak için hangi düzeyde sermaye tutmaları gerektiğini hesaplamak. • Trafik sigortası primi serbest bırakılmalı. Kasko’daki problem sistemin doğru kurulmaması. Prim-hasar ilişkisi de doğru tanımlanamıyor. İki kaskolu araçtan biri hasarlanıyor. Yüzde 50 hasarla iş yapılması rantabıl olamaz. • İndirim yetkileri ortadan kaldırılmalı Primi belirlerken teminat değil, giderler baz alınmalı ve ortak bir yapı kurularak fiyat politikası belirlenmeli. Kasko’da indirim yetkileri de tamamen ortadan kalkmalı, çünkü verilen indirim zamanla olağan haline geldiği tespit edilmiştir. • Yeni iş modelleri geliştirilmeli. Hasarsızlık indirimi her yıl tekrarlanan bir af haline geldiği gözlenmiştir. Sigorta şirketleri sürekli ilave teminatlar veriyor. Ama bunların sektöre ne kattığı tartışılmıyor. Sektör yabancı şirketlerin ilgi alanında olduğundan , bu şirketlerin gelmesiyle yeni iş modelleri gelişmesi kaçınılmazdır. • Hasar yüzde 65'i geçmemelidir. Bir sigorta şirketinin hasar prim oranı en fazla yüzde 65 civarında olmalıdır. Oysa yüksek hasarlı dönemler sigortacıların hatalı kavramlarla 151 karşılaşmasına sebep olduğu gözlenmektedir.. Yüzde 80 hasar prim oranı bile başarı olarak nitelenir bir anlayış şirketlerin kar rasyolarını olumsuz etkilemektedir. • Etkin hasar kontrolleri yapılmalıdır. Birkaç yıldır şirketler arası pazar rekabetinde ciroya bağlı liderlik yarışı yaşanmaktadır. Tüm şirketler bu yarışın içinde olduğunu söyleyebiliriz.Buradan yola çıkarsak araçlar değil, aracı kullananlar sigortalanmalıdır.. Şirketler arası poliçe geçişlerinde, hasarsızlık indirimlerinin uygulanması açısından sağlıklı bir yapı olmadığı gözlenmektedir. Bu yüzden, hem şirketlerimiz haksız bir prim kaybına uğramakta hem de sigortalıların geçmişe dönük hasar frekansları düzgün bir yapıda takip edilememektedir. Bu sebeple, kasko sigortası branşındaki hasar durum bilgilerinin merkezi bir veri tabanında toplanması gereği kaçınılmazdır. Kasko sigortaları itibariyle sektörün en önemli sıkıntılarından birinin, özellikle malus sisteminin kullanılmaması olduğu görülmektedir. Tam sağlıklı olmamasına karşın sadece bonus sisteminin geçerli olduğu sektörde baz fiyatların sağlık bir tabana oturması mümkün değildir. Kurulacak bu sistem dahilinde, aynı zamanda hasar frekansı düşük ve yüksek olan sigortalıların ayırt edilebilmesine imkan sağlanması ve etkin bir bonus-malus sistemi kurulmasının sektör açısından son derece faydalı olacağı kaçınılmazdır. Enflasyonist ortamda belirlenen ve %60’lara varan hasarsızlık indirimleri revize edilerek günümüz koşullarına göre ayarlanmalı, dolayısıyla bu oranlar ciddi şekilde aşağıya çekilmelidir. 152 AB ile müzakereler sürecinde sigorta sektörü “Yerleşme Hakkı ve Hizmet Sunumu Serbestisi” başlığı altında ele alınacaktır. Bu süreçte Türk sigorta sektörünün alması gereken başlıca önlemler ise şöyle sıralanmalıdır. • Sigortacılık kanun taslağının yasalaşması, • Ürün çeşitliliğini artırmaya yönelik mevzuat değişikliklerinin gerçekleştirilmesi, • Sigorta aracıları ile ilgili mevzuatın modernizasyonu, • Uluslararası finansal raporlama standartlarına uyumun gerçekleştirilmesi, • Solvency (yükümlülük karşılama) gerekliliklerinin yerine getirilmesi, • AB mali fonlarının etkin şekilde kullanılması. Sektörde sigorta şirketleri uzun yıllar esas faaliyet alanları olan sigortacılıktan kar elde etmek yerine mali karlarla, sigortacılık yükümlülüklerini yerine getirmeye çalışmışlardır. Giderek teknik karları azalan şirketler, hasarları mali gelirlerinden karşılamak zorunda kalmışlardır. 2000 yılından itibaren ise, yaşanan önemli depremler, düşen faizlere paralel hareketlenen tüketici kredileri, çeşitlenen zorunlu sigortalar ve değişen mali koşullara adapte olma zorunluluğu gibi gelişmeler sigorta şirketlerinin organizasyon ve iş anlayışlarını şekillendirmiş, şirketleri teknik karlılıklarını güçlendirici önlem ve karar alma noktasına getirmiştir. Sonuç olarak; günümüzde tüm gelişmiş ülkelerin kalkınmasında lokomotif rolü üstelenen sigortacılık fonları ekonominin temel dinamiklerinden birini teşkil etmektedir. Sektörün uzun vadeli fon yaratma, vergi sağlama, ekonomik iniş çıkışları dengeleme gibi çok önemli fonksiyonlarının olduğu anlaşıldığı, sadece sigorta şirketleri değil devletimiz ve basın yayın organlarının oluşturduğu tüm taraflarının katılımı ile toplumumuzda sigorta bilincinin yaygınlaştığı, sigortacılığın etkin bir şekilde tanıtıldığı ve mevcut sorunların hızlı bir şekilde çözümlenmesine bağlı olarak 153 sigorta sektörünün finans sektörü içinde hak ettiği yeri alacağı ve Türkiye'nin önemli sigorta pazarlarından biri olabileceği söylenebilir. 154 KAYNAKLAR ALLENBY, G. M., Arora, N. ve Ginter, J. L. Incorporating Prior Knovvledge into the Analysis of Conjoint Studies. Journal of Marketing Research. Vol. 32. 1995 ARSEVEN, Haydar; Sigorta Hukuku, İstanbul,1987 Avrupa Birliği’nin Vergilendirme Yapısı ve Sigorta Sektörü, Sigorta Araştırma ve İnceleme Yayınları, TSRSB, İstanbul, Aralık 2005 Bilen, Leyla. Devlet İstatistik Enstitüsü. Kasko Sigortalarında Konjoint Analizi İle Tüketici Tercihi. Hazine Dergisi Sayı 8. Ekim 1997.Ankara Borch, K. H. (1990), "Economics of Insurance", Norwegian School of Econ. & Business Adm., Norveç. Can, H., Tuncer, D., Ayhan, D. (1991) “Genel İşletmecilik Bilgileri”, Adım Yayıncılık. Cemalcılar, İ. (1995), “Pazarlama”, A.Ü. Yayınları, Eskişehir. Corroll, J. D., Models and Algorithms for Multidimensional Scaling. Conjoint Measurement, and Related Techniques. Multiattıibute Decisions in Marketing. Vol. 37. 1973. 155 Carroll, J. D. ve Green P. E., Psychometric Methods in Marketing Research: Part I, Conjoint Analysis. Journal of Marketing Research. Vol. 32. 1994. ÇUHACI, Y. K. (2000), “Internet ve Sigortacılık Sektörü”, Birlik’ten Dergisi, Sayı: 9, İstanbul. DPT (1993), “VII. 5 Yıllık Kalkınma Planı Sigorta Sektörü Özel İhtisas Komisyonu Raporu”, Ankara. Donaldson, Lufkin & Jenrette, “Insurance: Setting a Course in Unchartered Waters”, Swiss Re Economic Research & Consulting, 2000. Ergenekon, Ç. (1995), "Sigorta Sektörü", Nisan 1995, İMKB, İstanbul. Ernst & Young (1999), “FS Internet Value Creation Study”. Eşdur, F. E. (1999), “Sigortacılık Sektörünün Türkiye Ekonomisi İçindeki Yeri”, (Yayımlanmamış uzmanlık tezi), Hazine Müsteşarlığı, Ankara. Evason, M. (1998), ”E-commerce Strategies”, Reuters Business Insights. Fidan, Y. (1995), “Hizmetlerin Üretim ve Pazarlanması”, Pazarlama Dünyası, Sayı: 53. Forrester Research & Gartner Group, “Managing eMarketplace Risks”, 1999. 156 Fox-Pitt, K. (2000) “Dreams and Realities: European Insurers and the Internet”. Gediz, E. (1995), "Hizmet Pazarlaması", Türk Sigorta Enstitüsü Vakfı Yayınları (çeviri), İstanbul. Grönroos, C. (1990), “Service Management and Marketing – Managing the Moments of Truth in Service Competition”, Lexington Books, USA. Gürer, B. (2001), “Kişi Başına Gelir ve Sigorta Katılımı Arasındaki S Eğrisi İlişkisi“, Birlik’ten Dergisi, Sayı: 19, İstanbul. İktisadi Araştırmalar Vakfı (1983), "Türkiye'de Sigorta Kesiminin Ekonomik Gücü ve Gelişmesi", İktisadi Araştırmalar Vakfı Seminer Notları, İstanbul. İMKB (1990), "Osmanlı Dönemi Borsa ve Mali Sistemi", İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yayınları, İstanbul. İzmir Ticaret Odası (2000), “Yeni Bin Yılda Sigortacılık ve Mevzuat Paneli”, İzmir. KAZGAN H., Soyak A., Koraltürk M. (1988), "Cumhuriyet'in 75 yıllık Sigortacısı Koç-Allianz", İstanbul. Kotler P., Armstrong G., "Principles of Marketing" (1998), 6. Baskı, USA. 157 Kuşçu, S. "Sigorta Talep Teorisi ve Türkiye Uygulaması", Mega Ofset, Erzurum. 1996. Nordic Insurance, Nisan 2000. NUA Internet Araştırmaları (http:///www.nua.ie). NOMER, Cahit; Sigorta Genel Prensipleri ve Reasürans, İstanbul,1977. MEMİŞ, Tekin A.Ü. Erzincan Hukuk Fakültesi Deniz Ticaret ve Sigorta Hukuku Öğretim Üyesi. Türk Ticaret Kanunu’nun 1264’üncü Maddesinin Kapsamı İle İlgili Yargıtay Kararları Ve Değerlendirilmesi. Makale http://www.jura.unisb.de/turkish/TMemis2.html OECD (1996), "Selected Economic Aspects of Insurance Distribution", Organization for Economic Development and Cooperation, Paris. Palmer, A. (1994), “Principles of Services Marketing”, McGraw – Hill Book Company, UK. 27 PEKİNER, Kamuran; Sigorta İşletmeciliği, İstanbul Üniversitesi Yayınları No:1904. İstanbul 1984 Samuncu, B. (1995), "Sigortacılımız Nereye Koşuyor", Reasürans Dergisi, Sayı: 18, İstanbul. Sergici, E. (2001), “Sigorta ve Pazarlama, Makaleler”, İstanbul. 158 Sigortacı Gazetesi, Sayı : Mayıs 329, Safya : 50 Swiss RE (2001), Sigma Dergisi, 6. Sayı. Tarlan, E. (1991), "A Study on Consumer Decision Making Process for Life Insurance Services", Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Master Programı, İstanbul. TİMUR, N. , “Banka ve Sigorta Pazarlaması”, AÜ. AÖF. Yayınları, Eskişehir. 1995 Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği (2002), “2001Yılı Faaliyet Raporu”, İstanbul. Uray, N. (1993), “Banka Hizmetlerinin Dağıtımında Aracıların Yeri”, Pazarlama Dünyası, Sayı: 38. Vaughan E. J. (1986), "Fundamentals of Risk & Insruance", John Wiley & Sons Inc., YALNIZ, Ahmet. Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi İstatistik Bölümü. Kasko Sigortalarında Konjoint Analizi İle Tüketici Tercihi Hazine Dergisi Sayı:8.Ekim 1997 Vriens, M., Wedel, M. ve Wilms, T., Metric Conjoint Segmentation Methods: A Monte Carlo Comparison. Journal of Marketing Research, vol. 33. 1996. 159
