almanya
Transkript
almanya
BAKANLIK SİSTEMLERİ ARAŞTIRMA RAPORU HAZIRLAYAN BAŞBAKANLIK UZMANI NAZMİ KÜÇÜKYAĞCI ÖZET RAPOR BAKANLIK SİSTEMİ ÖRNEK ÜLKE İNCELEMELERİ TÜRKİYE’DEKİ MEVCUT BAKANLIK SİSTEMİ NİSAN-2015 ISBN: 978-605-86393-6-2 Bu çalışmanın sorumluluğu yazarına aittir. İnternet adresi ve yazar adı belirtilmek kaydıyla yayın ve referans olarak kullanılabilir. Bu e-kitap resmi olarak http://www.igb.gov.tr adresinde yer almaktadır. 1 İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM: BAKANLIK SİSTEMİ ÖRNEK ÜLKE İNCELEMELERİ ABD ......................................................................................................................................... 4 ALMANYA ................................................................................................................................ 8 DANİMARKA.......................................................................................................................... 12 FRANSA ................................................................................................................................. 16 HOLLANDA ............................................................................................................................ 21 İNGİLTERE ............................................................................................................................. 25 İSPANYA ................................................................................................................................ 30 İTALYA ................................................................................................................................... 34 JAPONYA ............................................................................................................................... 38 POLONYA .............................................................................................................................. 44 İKİNCİ BÖLÜM: TÜRKİYE’DE MEVCUT BAKANLIK SİSTEMİ TÜRK BAKANLIK SİSTEMİNİN KISA TARİHÇESİ ...................................................................... 48 GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BAKANLIKLARIN GELİŞİMİ(1923-2015) ........................................ 50 BAKANLIKLARIN LİSTESİ VE BAKANLIKLARIN TEŞKİLAT YAPILANMASI ................................. 58 TÜRKİYE’DE BAKANLIK SİSTEMİNİN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ ............................. 82 GENEL DEĞERLENDİRME ...................................................................................................... 90 RAPORUN AMACI Bu Rapor yurtdışı bakanlık sistemlerinin incelenmesi ve Türkiye’deki mevcut bakanlık sisteminin sorunlarının tespiti ve çözüm önerilerinin belirlenmesi amacıyla hazırlanmıştır. Rapor politika yapıcıları, üst düzey yöneticileri ve vatandaşları konu hakkında bilgilendirmeyi hedeflemektedir. Bu nedenle raporda dile getirilen çözüm önerileri bağlayıcı olmaktan ziyade yol gösterici bir niteliğe sahiptir. 2 BİRİNCİ BÖLÜM BAKANLIK SİSTEMİ ÖRNEK ÜLKE İNCELEMELERİ ABD İNGİLTERE ALMANYA İSPANYA DANİMARKA İTALYA FRANSA JAPONYA HOLLANDA POLONYA İNCELEMELERİN İÇERİĞİ ÜLKENİN SİYASAL SİSTEMİ VE BAKANLIK SİSTEMİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ BAKANLIKLARIN LİSTESİ ÖRNEK İKİ BAKANLIĞIN TEŞKİLAT YAPILANMASI 3 ABD Siyasi yapı başkanlık sistemine dayanır. Sert kuvvetler ayrılığı geçerlidir. Yasama, yürütme, yargı birbirinden bağımsızdır. Kuvvetler ayrılığı ilkesi denge fren mekanizmasıyla yumuşatılmaktadır. Yönetim yapısı federaldir. Her federal yönetim kuvvetler ayrılığı ilkesine göre yasama, yürütme ve yargı birimlerinden oluşmaktadır. Parlamenter sistemdekinin aksine yasama ve yürütme iç içe geçmemiştir. Devlet başkanı doğrudan halk tarafından seçilir. Yürütme organı tek başlıdır. Yürütme yasamanın güvenine dayanmaz. Yürütme organı yasamayı feshedemez Yürütme organında görev alan bir kişi yasama organında görev alamaz. Başkanlık sisteminde yürütme organı tek kişiden oluşur. O da “başkan”dır. Başkanın dışında sembolik bir “devlet başkanlığı” makamı yoktur. Yürütme birimlerinin (bakanlıkların) başı durumunda olan kişiler (bakanlar), parlâmenter sistemlerdeki “bakanlar” gibi değildirler; bunlar başkanın “yardımcılar”ı konumundadır. Amerika Birleşik Devletlerinde bunlara “sekreter denir. Sekreterler, başkan tarafından atanırlar ve başkan tarafından görevden alınırlar. Sekreterler, yasama organına karşı değil, başkana karşı sorumludurlar. Bakanlar Kurulu esas itibariyle bir danışma organıdır. Anayasada herhangi bir düzenleme yapılmamıştır. Bakanlar kurulu bakanlar ile başkan yardımcısı, beyaz saray sekreteri ve başkan tarafından seçilen yüksek görevlilerden oluşur. Kurul parlamenter sistemdeki gibi ortak sorumluluk taşıyan bir nitelik arz etmez. Başkan istediğinde bakanları istifaya zorlayabilir, görevden azledebilir. Başkan bakanlık politikalarına müdahale edebilir. Bakanlıklar federal yasaların uygulanmasını ve kamu hizmetlerinde koordinasyonu sağlar. Bakanlıkların iç örgütlenmesi geleneksel hiyerarşik bir yapı arz eder. Başında bakan bulunan bakanlıklarda müsteşar, müsteşar yardımcıları şeklinde giden hiyerarşik bir düzen vardır. 4 ABD’DE BAKANLIKLAR 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. CABINET MEMBERS UNDER PRESIDENT BARACK OBAMA President Vice President Secretary of State Secretary of the Treasury Secretary of Defense Attorney General Secretary of the Interior Secretary of Agriculture Secretary of Commerce Secretary of Labor Secretary of Health and Human Services Secretary of Housing and Urban Development Secretary of Transportation Secretary of Energy Secretary of Education Secretary of Veterans Affairs Secretary of Homeland Security Cabinet-level officers White House Chief of Staff Director of the Office of Management and Budget Administrator of the Environmental Protection Agenc Trade Representative Ambassador to the United Nations Chairman of the Council of Economic Advisers Administrator of the Small Business Administration BARACK OBAMA’NIN KABİNE ÜYELERİ Başkan Başkan Yardımcısı Dış işleri Bakanlığı Hazine Bakanlığı Savunma Bakanlığı Adalet Bakanlığı İçişleri Bakanlığı Tarım Bakanlığı Ticari işler Bakanlığı Çalışma Bakanlığı Sağlık ve İnsani Hizmetler Bakanlığı İskân ve Kırsal Kalkınma Bakanlığı Ulaştırma Bakanlığı Enerji Bakanlığı Eğitim Bakanlığı Şehit ve Gazi işleri Bakanlığı İç güvenlik Bakanlığı Üst Düzey Kabine Görevlileri Beyaz Saray Özel Kalemi Yönetim ve Bütçe Ofisi Genel Müdürü Çevre Koruma Ajansı Başkanı Ticaret Temsilcisi Birleşmiş Milletler büyükelçisi Ekonomik Danışmanlar Konseyi Başkanı Küçük Ölçekli İşletmeler Yönetimi Başkanı 5 ABD İÇİŞLERİ BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 6 ABD TARIM BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 7 ALMANYA Almanya federal parlamenter cumhuriyettir. Yürütme, Cumhurbaşkanı, başbakan ve bakanlar kurulundan oluşmaktadır. Hükümetin tüm siyasal sorumluluğunu başbakan üstlenmektedir. Hükümeti başbakan kurar, bakanları seçer ve göreve atanmaları ya da görevden alınmalarını cumhurbaşkanına önerir. Hükümetin genel siyasetini başbakan belirler. Meclisin çoğunluk oyu sağlandığında eski başbakan düşürülerek yeni başbakan seçilebilir. Başbakanın üstün konumu nedeniyle hükümet sistemine “başbakan demokrasisi” denir. Federal meclis tarafından seçilen ve bu meclise karşı sorumlu olan başbakan ile federal bakanlardan oluşur. Kabinenin kuruluşu klasik parlamenter sisteme uyar. Bakanlar Kurulu’nu oluşturmak Başbakanın yetkisindedir. Çalışmalarında doğrudan başbakana karşı sorumludur. Başbakan isterse yardımcı olmak amacıyla başbakan yardımcısı atayabilir. Kabine üyeleri başbakanın önerisi üzerine cumhurbaşkanınca atanır. Kabinenin kuruluşunda güven yalnız başbakanın şahsı için söz konusu olduğundan “ortak sorumluluk” kuralı işlemez. Başbakan kabineyi istediği gibi kurabilir ve değiştirebilir. Hükümet siyasetinin temeli başbakandır ve son söz başbakana aittir. Bakanlıklar fonksiyonel bir anlayışla kurulmakta ve bakanlık sayıları hükümetin kuruluş aşamasındaki siyasi gerekliliklerine göre değişmektedir. Bakanlar Kurulunun bugün 15 üyesi bulunmaktadır. Bakanların sayısını ve görev alanını başbakan belirler. Dışişleri, savunma, içişleri, ekonomi ve maliye bakanları kabinede belli bir ağırlığa sahiptir ve hükümetin genel siyaseti üzerinde etkilidir. 1960’ların sonunda “Parlamenter Devlet Sekreterlikleri” kurulmuştur. Bunlar ikincil bakanlık niteliğine sahiptir. Bu yapıların idari uzmanlığı bakanlıklardan daha üstün olabilmektedir. Bakanlık yapılanmasında devlet sekreterliği, parlamento sekreterliği, bakanlık sekreterliği ile genel müdürlükler ve eyalet sekreterliği bulunur. Bakanlıklar politika belirleme, eyaletler ise icra etme şeklinde bir rol paylaşımı vardır. 8 ALMANYA’DA BAKANLAR KURULU ve BAKANLIKLAR 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. CABINET Chancellor Vice-Chancellor Federal Minister of Economics and Energy Federal Minister of Foreign Affairs Federal Minister of the Interior Federal Minister of Justice and Consumer Protection Federal Minister of Finance Federal Minister of Labour and Social Affairs Federal Minister of Food and Agriculture Federal Minister of Defence Federal Minister for Family Affairs, Senior Citizens, Women and Youth Federal Minister of Health Federal Minister of Transport and Digital Infrastructure Federal Minister for the Environment, Nature Conservation, Building and Nuclear Safety Federal Minister of Education and Research Federal Minister for Economic Cooperation and Development Federal Minister for Special Tasks Head of the Chancellery TOPLAM BAKANLAR KURULU Başbakan Ekonomi ve Enerji Bakanı (Başbakan Yardımcısı) Dış işleri Bakanı İçişleri Bakanı Adalet ve Tüketiciyi Koruma Bakanı Maliye Bakanı Çalışma ve Sosyal İşler Bakanı Gıda ve Tarım Bakanlığı Savunma Bakanı Aile, Yaşlılar, Kadın ve Gençlik işleri Bakanı Sağlık Bakanı Ulaştırma ve Dijital altyapı Bakanı Çevre, Doğa Koruma, Yapı ve Nükleer güvenlik Bakanı Eğitim ve Araştırma Bakanı Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Bakanı Özel görevlerden Sorumlu Bakan 15 BAKANLIK 9 ALMANYA EKONOMİK İŞBİRLİĞİ ve KALKINMA BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 10 ALMANYA ÇALIŞMA ve SOSYAL İŞLER BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 11 DANİMARKA Ülkenin yönetim şekli, “anayasal monarşi”dir. Anayasaya göre Başbakan ve Bakanları atama ve azletmede son söz Kraliçe’ye ait olup, ayrıca Parlamento’nun veya Hükümet’in alacağı kararlar, usulen Kraliçe’nin imzası olmadıkça yürürlüğe girememektedir. Buna karşın, siyasi sorumluluk Kraliçe’de değildir. Devletin merkezi idaresi temelde bakanlıkların merkez teşkilatlarından oluşmaktadır. Bakanlar bakanlığın siyasi yöneticileri olup, bakanlıklara bağlı birimler atanmış kamu görevlileri tarafından yönetilmektedir. Hiyerarşik olarak Bakandan sonra Bakanlık sekretaryası, Bakanlık Müfettişi ve müsteşar yer almaktadır. Bakanlık teşkilatları daire ve genel müdürlüklerden oluşmaktadır. Genel Müdürlüklerin altında bakanlık daire ve müdürlükleri yer almaktadır. Genel Müdürlük ve daire başkanlıkları Bakanlıkların bakandan sonra en yetkili görevlisi olan Müsteşara bağlıdır. Ayrıca bakanlıkların bünyesinde baskı grupları, özel ve kamu sektöründen gelenlerin katıldığı danışma niteliğinde ihtisas meclisleri/komiteleri bulunmaktadır. 12 DANİMARKA’DA BAKANLAR KURULU VE BAKANLIK LİSTESİ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. CABINET Prime Minister Minister of Economy and Interior(Deputy Prime Minister) Ministry of Foreign Affairs Ministry of Finance Ministry of Justice Ministry of Defence Ministry of Culture Ministry of Taxation Ministry of Science, Innovation and Higher Education Ministry of Economic and Business Affairs Ministry of Housing, Urban and Rural Affairs Ministry of Employment Ministry of Education Ministry of Social Affairs Ministry of Food, Agriculture and Fisheries Ministry of Climate and Energy Ministry of Transport Ministry of Health Ministry of the Environment TOPLAM BAKANLAR KURULU Başbakan Ekonomi ve İçişleri Bakanı (Başbakan Yardımcısı) Dışişleri Bakanlığı Maliye Bakanlığı Adalet Bakanlığı Savunma Bakanlığı Kültür Bakanlığı Vergi Bakanlığı Bilim, İnovasyon ve Yükseköğretim Bakanlığı Ekonomik ve Ticari İşler Bakanlığı İskân/Toplu Konut, Kentsel ve Kırsal İşler Bakanlığı Çalışma Bakanlığı Eğitim Bakanlığı Sosyal İşler Bakanlığı Gıda, Tarım ve Balıkçılık Bakanlığı İklim ve Enerji Bakanlığı Ulaştırma Bakanlığı Sağlık Bakanlığı Çevre Bakanlığı 18 BAKANLIK 13 DANİMARKA MALİYE BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 14 DANİMARKA EĞİTİM BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 15 FRANSA Fransa, Cumhurbaşkanının geniş yetkilere sahip olduğu, yarı başkanlık sistemiyle yönetilmektedir. Cumhurbaşkanı 5 yıllık süre için doğrudan halk tarafından seçilmekte ve en fazla iki dönem görev yapabilmektedir. Başta dış politika olmak üzere, siyasi yetkileri bulunan, ancak parlamentoya karşı sorumluluk taşımayan Cumhurbaşkanı, Hükümet’in işleyişinin içinde olmakla birlikte, Bakanlar Kurulu adına parlamentoya karşı sorumluluk Başbakan’dadır. Hükümet milletin politikasını tespit ve yürütmekle görevli olup, idareye ve silahlı kuvvete tasarruf eder. Başbakan milli savunmadan da sorumlu olarak Hükümeti yönetir, sivil ve askeri makamlara atama yapar, yasaların uygulanmasını sağlar, yasa önerme ve genel düzenleme yetkisini kullanır. Bazı yetkilerini bakanlara(Ministre) devredebilmektedir. Farklı siyasal görüşler arasında denge unsuru olarak kullanılan devlet bakanlığı(Ministres d’Etat) uygulaması bulunmaktadır. Kabinede yer almayan ancak Bakanlar kuruluna girdiklerinde Başbakanın veya önemli bir bakanın yanında özel işlerle görevlendirilen “özel görevlendirilen bakanlar”(Ministres delegues) da bakanlık sisteminde yer alabilmektedir. Bu bakanlar yetki bakımından diğer bakanlıklardan farklı değildir; ancak daha çok belirli projelerde yer almaktadırlar. Başbakana veya bir bakana bağlı veya bağımsız olarak çalışan devlet sekreterleri (Secretarires d’Etat) bulunmaktadır. Bunlar kendi yönetim çevrelerinde ilgili bakanın tüm yetkilerini kullanabilmektedir. Fransa’da Hükümetin yapısını belirleyen herhangi bir anayasa ve kanun hükmü bulunmamaktadır. Bakanlıkların sayısı ve görev alanları, partiler arası dağılıma göre değişebilmektedir. Uygulamada bir bakanlık basit bir kararla kurulup kaldırılabilmekte, bakanlıkların yetkileri Cumhurbaşkanınca onaylanan bir Bakanlar kurulu kararnamesiyle belirlenmektedir. Bakana yakınlıklarına göre bakanın bürokratlar arasından seçtiği üyelerle bürokrasi dışından seçilen üyelerden ve genellikle 12 kişiden oluşan Bakanlık kabinesi bulunmaktadır. Bu kabinenin bakanlıkta yönetim ve siyaset arasında bir tampon ve denge işlevi görmektedir. Bakandan sonra en üst kamu görevlisi müsteşardır. Ancak bazı bakanlıklarda hizmet alanının genişliğine göre birden fazla müsteşar bulunabilmektedir. Genel müdürlükler dikey veya yatay modele göre örgütlenebilmektedir. Genel müdürlüklerin altında daire başkanlıkları, daire ve şube müdürleri gibi alt kademeler bulunabilmektedir. 16 FRANSA’DA BAKANLAR KURULU VE BAKANLIKLAR 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. CABINET Prime Minister Minister of Foreign Affairs and International Development Minister of Ecology, Sustainable Development and Energy Minister of National Education, Higher Education and Research Minister of Justice Keeper of the Seals Minister of Finance and Public Accounts Minister of Economy, Recovery of Productivity and Digital Affairs Minister of Social Affairs and Health Minister of Labour, Employment and Social Dialogue Minister of Defence Minister of the Interior Minister of Women's Rights, Urbanity, Youth Affairs and Sports Minister of Decentralisation, State Reform and Public Service Minister of Culture and Communication Minister of Agriculture, Agrifood and Forestry, (Government Spokesperson) Minister of Housing and Territorial Development Minister of Overseas France TOPLAM BAKANLAR KURULU Başbakan Dış işleri ve Uluslararası Kalkınma Bakanlığı Çevre, Sürdürülebilir Kalkınma ve Enerji Bakanlığı Milli Eğitim, Yükseköğretim ve Araştırma Bakanlığı Adalet Bakanlığı Maliye ve Kamu Hesapları Bakanlığı Ekonomi, Performans Artırımı ve Dijital İşler Bakanlığı Sosyal İşler ve Sağlık Bakanlığı Çalışma, İstihdam ve Sosyal Diyalog Bakanlığı Savunma Bakanlığı İçişleri Bakanlığı Kadın Hakları, Hemşerilik, Gençlik İşleri ve Spor Bakanlığı Desentralisation, Devlet Reformu ve Kamu Hizmetleri Bakanlığı Kültür ve İletişim Bakanlığı Tarım, Gıda ve Ormancılık Bakanlığı (Hükümet Sözcüsü) İskân ve Bölgesel Kalkınma Bakanlığı Denizaşırı Ülkeler Bakanlığı 16 BAKANLIK 17 1. SECRETARY OF STATE Secretary of State for Parliamentary Relations 2. Secretary of State for Foreign Trade and Tourism Promotion 3. Secretary of State for European AB İle İlişkilerden Sorumlu Devlet Bakanı Affairs (Dış işleri ve Uluslararası Kalkınma Bakanlığı) 4. Secretary of State Development and Francophonie Kalkınma Ve Fransız Düşmanlığıyla İlgili İşlerden Sorumlu Devlet Bakanı ( Dış işleri ve Uluslararası Kalkınma Bakanlığı) 5. Secretary of State for Transport, Marine and Fisherie 6. Secretary of State for Higher Education and Research Ulaştırma, Denizcilik Ve Balıkçılıktan Sorumlu Devlet Bakanı ( Çevre, Sürdürülebilir Kalkınma ve Enerji Bakanlığı) Yükseköğretim Ve Araştırmadan Sorumlu Devlet Bakanı ( Milli Eğitim, Yükseköğretim ve Araştırma Bakanlığı) Bütçeden Sorumlu Devlet Bakanı (Maliye ve Kamu Hesapları Bakanlığı) Ticaret, Havacılık, Tüketici Ve Sosyal Ekonomi ve Askerlik İşlerinden Sorumlu Devlet Bakanı (Maliye ve Kamu Hesapları Bakanlığı) Elektronik Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakanı (Maliye ve Kamu Hesapları Bakanlığı) 7. 8. Secretary of State for the Budget Secretary of State for Trade, Crafts, Consumer and Social Economy and Solidarity DEVLET BAKANI Parlamento İle İlişkilerden Sorumlu Devlet Bakanı (Başbakan) Dış Ticaret ve Turizm Tanıtımından Sorumlu Devlet Bakanı ( Dış işleri ve Uluslararası Kalkınma Bakanlığı) 9. State Secretary for Digital Economy 10. Secretary of State for Family, Elderly People and self Aile, Yaşlı Hizmetlerinden Sorumlu Devlet Bakanı ( Sosyal İşler ve Sağlık Bakanlığı) 11. State Secretary for the Disabled Engellilerden Sorumlu Devlet Bakanı ( Sosyal İşler ve Sağlık Bakanlığı) 12. Secretary of State for Veterans 13. Secretary of State for Sports 14. Secretary of State for Territorial Reform Gazilerden Sorumlu Devlet Bakanı(Savunma Bakanlığı) Spordan Sorumlu Devlet Bakanı ( Kadın Hakları, Hemşerilik, Gençlik İşleri ve Spor Bakanlığı) Bölgesel Reformdan Sorumlu Devlet Bakanı ( Desentralisation, Devlet Reformu ve Kamu Hizmetleri Bakanlığı) 14 DEVLET BAKANI TOPLAM 18 FRANSA MALİYE BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 19 FRANSA DESENTRALİSATİON, DEVLET REFORMU VE KAMU HİZMETLERİ BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 20 HOLLANDA Hollanda Krallığı, 10 Ekim 2010 tarihinden itibaren dört “ülkeden” (country/landen) oluşmaktadır: Hollanda, Curaçao, St. Maarten ve Aruba. Hollanda’da Kraliçe, Devlet Başkanı’dır. Kral’ın görevleri anayasada tanımlanmış olup ülkede anayasal monarşi düzeni bulunmaktadır. Hollanda Kraliyeti Bakanlar Kurulu’nda (Council of Ministers of the Kingdom of The Netherlands) Hollanda Başbakanı’nın başkanlığında Aruba, Curaçao ve St. Maarten’den sorumlu Bakanlar (Ministers Plenipotentiary) yer almaktadır. Kraliçe bu kurulun doğal üyesidir. Hollanda’da 1848 yılında kralın yetkileri kısıtlanmış ve anayasal monarşi sistemine geçilmiştir. Anılan anayasa ile Kraliyet, Hükümet ve Parlamento arasında oluşturulan ilişki halen aynı şekilde devam etmektedir. Hollanda’da “Yürütme” erki Hükümet, Kral ve Bakanlar Kurulu olarak ikiye ayrılmaktadır. Parlamenter sistemlerin genelinden farklı olarak, Kral Hükümet’in başı olarak kabul edilmekte, ancak Bakanlar Kurulu’nda yer almamakta ve siyaseten Parlamento’ya karşı bir sorumluluğu bulunmamaktadır. Kabine ve bakanlar, parlamentoya karşı sorumludurlar. Kabinenin, parlamentonun güvenoyunu alması gerekmektedir Bakanlar Kurulu, başbakan, bakanlar ve devlet bakanlarından oluşmaktadır. 1948 yılından bu yana genelde iş yükü ağır olan bakanlıklarda oluşturulan devlet bakanlığına atanan kişiler Bakan’ın siyasi liderliği altında bazı konuları kendi uhdelerinde bulundurmaktadır. Bir bakanın bir veya daha fazla müsteşarı olabilir. Bakan yetkilerinin bir kısmını müsteşarına devredebilir. Müsteşarların görev tanımları, her kabine değişikliğinde yeniden tanımlanır ve yetki verildikten sonra hükümetin resmi gazetesinde yayınlanır. Müsteşar, bakanın yokluğunda yerini devir alır. Bakanın yokluğunda bakanlar kuruluna da katılır ancak oy verme hakkına sahip değildir. Müsteşar, sorumlu olduğu konularda da bakan ile birlikte bakanlar kuruluna katılır. 21 HOLLANDA’DA BAKANLAR KURULU VE BAKANLIK LİSTESİ CABINET Prime Ministry Social Affairs and Employment 1. (Deputy Prime Minister ) 2. Interior and Kingdom Relations 3. Foreign Affairs 4. Finance 5. Security and Justice 6. Economic Affairs 7. Defence 8. Health, Welfare and Sport 9. Education, Culture and Science 10. Infrastructure and the Environment 11. Housing and Civil Service Foreign Trade and Development 12. Cooperation STATE SECRETARY 13. Finance (Fiscal affairs, Finances of lower governments) Security and Justice (Prevention, 14. Family law, Youth justice, Copyright law) Economic Affairs (Agriculture, 15. Nature, Food quality, Tourism, Postal affairs) Health, Welfare and Sport (Nursing 16. and care, Elderly policy, Youth policy, Biotechnology) Education, Culture and Science 17. (Higher education, Science and Knowledge, Teachers, Culture) Infrastructure and the Environment 18. (Water policy, Environment, Aviation) Social Affairs and Employment (Unemployment insurances 19. (partial), Equality, Long-term unemployment, Poverty, Health and Safety) TOPLAM BAKANLAR KURULU Başbakan Sosyal İşler ve İstihdam Bakanlığı (Başbakan Yardımcısı) İçişleri ve Kraliyetle İlişkiler Bakanlığı Dışişleri Bakanlığı Maliye Bakanlığı Güvenlik ve Adalet Bakanlığı Ekonomi Bakanlığı Savunma Bakanlığı Sağlık, Sosyal Yardım ve Spor Bakanlığı Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanlığı Altyapı ve Çevre Bakanlığı İskân ve Kamu Hizmetleri Bakanlığı Dış Ticaret ve Kalkınma Bakanlığı DEVLET BAKANI Mali İşlerden Sorumlu Devlet Bakanı(Mali İşler, Hükümet Harcamalarının Azaltılması İşleri) Adalet ve Güvenlik İşlerinden Sorumlu Devlet Bakanı(Koruma, Aile Yasası, Çocuk Mahkemeleri, Telif Hakları) Ekonomik İşlerden Sorumlu Devlet Bakanı(Tarım, Doğa, Gıda Kalitesi, Turizm Ve Posta İşleri) Sağlık, Sosyal Yardım ve Spor İşlerinden Sorumlu Devlet Bakanı(Tedavi Ve Bakım, Yaşlılara ve Gençlere Yönelik Politikalar, Biyoteknoloji) Eğitim, Kültür ve Bilimden Sorumlu Devlet Bakanı(Yüksek Eğitim, Bilim Ve Bilimsel Bilgi, Öğretmenler Ve Kültür) Altyapı ve Çevreden Sorumlu Devlet Bakanı(Su Politikası, Çevre ve Havacılık) Sosyal Politikalar ve Çalışma Hayatından Sorumlu Devlet Bakanı(Kısmi İşsizlik Sigortası, Eşitlik, Uzun Dönem İşsizlik, Sağlık Ve Güvenlik) 12 BAKANLIK+ 7 DEVLET BAKANI 22 HOLLANDA ALTYAPI VE ÇEVRE BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 23 HOLLANDA MALİYE BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 24 İNGİLTERE Devlet yapısı günümüzdeki şeklini alana kadar yüzyıllar boyu evrime uğrayan parlamenter monarşi sistemi üzerine kuruludur. Yazılı bir anayasal metin olmamasına karşın, İngiliz devlet sisteminin genel esasları kanunlar, kanun gücünde olan mahkeme içtihatları ve anayasal görenekler tarafından şekillendirilmiştir. İngiltere’de yürütme gücü Kraliçe ve hükümetten meydana gelir. Tüm yetkilerin hükümet elinde olması sebebiyle ikili yapı kuvvetli değildir. İngiltere’de yürütme; Taç, Özel Konsey, Bakanlar Kurulu, Başbakan ve Kabine ile Kamu Yönetiminden meydana gelir. İngiltere’de parlamenter hükümet sistemi uygulanmakta olup, hükümet Parlamentonun denetimindedir. İngiliz yürütme sisteminin en önemli kişisi başbakandır. En fazla oyu alan siyasi parti liderini Kraliçe hükümeti kurmakla görevlendirir. Parlamentodan güvenoyu alan parti liderini Kraliçe başbakan olarak görevlendirir. Kabine üyelerini Başbakanın önerisi üzerine Kraliçe atar. Başbakan Avam Kamarası’ndan, Kabine bakanları ise Parlamentonun iki kamarasından seçilir. Yürütmenin en geniş halkasını Özel Konsey oluşturur. Konseyin Kraliçe tarafından atanan 400 üyesi vardır. Yaşayan bütün kabine üyeleri konseyin üyesidir. Özel Konseyde çekirdek bir ofis yürütme işin Kraliçe nezaretinde ve ilgili bakanın sorumluluğunda yürütür. Alınan kararlar hükümete tavsiye niteliğindedir. İngiliz Milletler Topluluğundan gelen talepler burada değerlendirilir ve karara bağlanır. İngiltere’de yürütmenin ikinci halkasını Bakanlar Kurulu oluşturmaktadır. Bakanlar kurulu, yürütme sürecinde aktif rol alan bakan ve bakan yardımcılarından oluşan, yaklaşık 80 üyesi bulunan bir yapıdır. Başbakanla birlikte Bakanlar Kurulu’nda dört tür ayrı düzeyde bakan vardır. Birincisi kabine üyesi olan bakanlar (devlet sekreteri) olup sayıları 20 civarındadır. Hepsi kabineyi oluşturur. İkincisi, kabine üyesi olmayan bakanlar olup sayıları 30 civarındadır. Kabine üyesi olmayan bakanlar genellikle sorumluluk alanları çok kapsamlı olan büyük bakanlıkların belirli bölümlerini yönetirler. Diğerleri ise devlet bakanı olarak adlandırılan bakanlar ile kıdemsiz bakan veya devlet müsteşarı olarak adlandırılan, kabine üyesi bakanların parlamento ile ilişkilerini yürüten bakan yardımcılarıdır. Bunlar parlamento üyesidir. 25 İngiltere’de yürütmenin üçüncü ve en kuvvetli halkası, güçlü iktidar modelinin temel öğeleri olarak başbakan ve onun seçtiği bakanlardan oluşan kabinedir. Bakanlar, başbakanın önerisi üzerine kraliçe tarafından atanırlar. Başbakan aynı zamanda Hazine Birinci Lordu ve Kamu Yönetimi Bakanı sıfatlarını da taşır. Hükümetin ve kabinenin başı olan başbakan, hükümetin genel politikalarının belirlenmesinde kilit konumdadır. Başbakan kraliçeye önerilerde bulunan yegâne kişi olarak, kraliçenin yetki ve sorumluluklarını da yüklenmektedir. Başbakan aynı zamanda kraliçeye görüş bildirerek genel seçime gidilmek üzere parlamentonun dağıtılmasını sağlayabilir. Yürütme gücünü başbakan ve kabine elinde bulundurur. Kabine hükümet içinde dar çerçeveli bir organdır. 20-22 bakandan meydana gelir. Kabinede başbakan, hükümet sekreterleri, yargının başı, Avam ve Lordlar Kamarası başkanları bulunur. Ülkenin genel politikasını belirler. Avam kamarasına karşı siyasal yönden sorumludur. Kabine haftada bir kez toplanır, toplantılar gizlidir. Alınan kararlarda ortak sorumluluk esastır. Başbakanın çalışmalarına yardımcı olmak üzere “Başbakanlık Ofisi” bulunmaktadır. Etkili bir kurum olan ofis aynı zamanda hükümet sözcülüğü görevini de yerine getirir. İngiltere’de bakanlık için “Office, Ministery ve Department” olmak üzere üç farklı kavram kullanılmaktadır. Eski bakanlıklar a genellikle “Ofis” yeni kurulan bakanlıklara ise “Departman” denilmektedir. Geleneksel devlet işlerini yüklenmiş bakanlıklardan “Dışişleri, İçişleri ve Hazine Bakanlığı yönetim yapısında merkezi bir öneme sahiptir. Devlet sekreterliklerinde (bakanlık) sayısı birden fazla olan bakan yardımcılıkları bulunur. Bunlar devlet bakanı, bakan yardımcısı veya müsteşar olarak görev yaparlar. Bunların altında müsteşarlar ve diğer bürokratlar bulunur. Ayrıca bakanların siyasi danışmanları ile danışma kurulları bulunmaktadır. Hükümete yürütme faaliyetinde Whitehall denilen uzmanlaşmış bir bürokratik yapı hizmet sunar. Kurumun kanunla belirlenen bir sayısı olmamakla birlikte 25 civarında olup, ülke genelinde örgütlenmiştir. Kamu hizmetlerinde koordinasyon ve personel denetimi yaparlar. Ulusal ve bölgesel düzeyde, bakanlardan bağımsız olarak faaliyet gösteren ancak bakanların işlem ve eylemlerinden nihai olarak sorumlu olduğu yaklaşık 1000 civarında bakanlık dışı kamu örgütleri bulunmaktadır. İngiltere’de Türkiye’de olduğu gibi merkezi yönetime bağlı il ve ilçelerden oluşan bir taşra örgütlenmesi mevcut değildir. Fakat her bakanlık kendi hizmet alanını, bölge ya da daha alt düzeylerde örgütlendirmiştir. 26 İNGİLTERE’DE BAKAN KURULU VE BAKANLIKLAR CABINET MINISTERS Prime Minister, First Lord of the Treasury, Minister for the Civil Service 1. Deputy Prime Minister and Lord President of the Council 2. First Secretary of State, Leader of the House of Commons 3. Chancellor of the Exchequer 4. Secretary of State for the Home Department 5. Secretary of State for Foreign and Commonwealth Affairs 6. Lord Chancellor and Secretary of State for Justice 7. Secretary of State for Defence 8. Secretary of State for Business, Innovation and Skills President of the Board of Trade 9. Secretary of State for Work and Pensions 10. Secretary of State for Health 11. Secretary of State for Communities and Local Government Minister for Faith 12. Secretary of State for Education Minister for Women and Equalities 13. Secretary of State for International Development 14. Secretary of State for Energy and Climate Change 15. Secretary of State for Transport 16. Secretary of State for Scotland 17. Secretary of State for Northern Ireland 18. Secretary of State for Wales 19. Secretary of State for Culture, Media and Sport 20. Secretary of State for Environment, Food and Rural Affairs 21. Chief Secretary to the Treasury Also attends Cabinet (Ayrıca Bakanlar Kuruluna Katılan Bakanlar) 1. Leader of the House of Lords, Lord Privy Seal 2. Chief Whip and Parliamentary Secretary to the Treasury 3. Minister for the Cabinet Office and Paymaster General 4. Minister for Government Policy,Chancellor of the Duchy of Lancaster 5. Minister of State for Cabinet Office,Minister of State for Schools 6. Minister of State for Universities, Science and Cities 7. Attorney General 8. Minister without Portfolio(unpaid) 9. Minister of State for Energy, Minister of State for Business and Enterprise, Minister for Portsmouth 10. Minister of State for Employment 11. Minister of State at the Foreign & Commonwealth Office TOPLAM 21 BAKAN+ KABİNE TOPLANTILARINA KATILAN 11 BAKAN 27 İNGİLTERE’DE SAVUNMA BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 28 İNGİLTERE’DE ADALET BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 29 İSPANYA İspanya’nın yönetim şekli parlamenter demokrasiye dayalı monarşidir. Kral’ın yetkileri büyük ölçüde semboliktir. Esas yetki Kral’ın atadığı Hükümete aittir. Ancak, Kral, yasama organını feshetme ve Anayasa’da belirtilen koşullarda halkoyuna başvurma yetkisine sahiptir. Ülkenin idari yapısı Merkezi Hükümet ve 17 Özerk Yönetim ile iki öz yönetimli şehirden (Ceuta ve Melilla) oluşmaktadır. 1978 Anayasası, İspanyol ulusunun bölünmezliği ilkesi dâhilinde İspanya’yı oluşturan bölgelerin özerkliğini tanımakta ve haklarını teminat altına almaktadır. Anayasa dışında, 17 bölgeden her birinin kendisine ait özerklik yasası bulunmaktadır. Bölgelerin kendi parlamento ve yürütme organları vardır. Hükümet, Başbakan, Başbakan yardımcıları, Bakanlar ve kanunla tesis edilebilecek diğer üyelerden oluşur. Başbakan Kral tarafından atanır. Bakanlar ise Başbakanın teklifi üzerine Kral tarafından atanmaktadır. Bakanlıklar kanunlarla kurulmaktadır. Fransa olduğu gibi Bakanlıklarda bakanlık kabinesi ile bakanlıklarda birden fazla müsteşar bulunabilmektedir. 30 İSPANYA’DA BAKANLAR KURULU ve BAKANLIKLAR CABINET BAKANLAR KURULU Prime Minister Başbakan 1 Deputy Prime Minister Minister of the Presidency Başbakan Yardımcısı Spokesperson of the Government 2 Minister of Foreign Affairs and Cooperation Dış işleri ve İşbirliği Bakanlığı 3 Minister of Justice Adalet Bakanlığı 4 Minister of Defence Savunma Bakanlığı 5 Minister of Finance and Public Administrations Maliye ve Kamu Yönetimi Bakanlığı 6 Minister of the Interior İçişleri Bakanlığı 7 Minister of Development Kalkınma Bakanlığı 8 Minister of Education, Culture and Sport Eğitim, Kültür ve Spor Bakanlığı 9 Minister of Employment and Social Security İstihdam ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 10 Minister of Industry, Energy and Endüstri, Enerji ve Turizm Tourism Bakanlığı 11 Minister of Agriculture, Food and Environment Tarım, Gıda ve Çevre Bakanlığı 12 Minister of Economy and Competitiveness Ekonomi ve Rekabet Bakanlığı Minister of Health, Social Services and Equality TOPLAM Sağlık, Sosyal Hizmetler ve Eşitlik Bakanlığı 12 BAKANLIK 13 31 İSPANYA EKONOMİ ve REKABET BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 32 İSPANYA MALİYE ve KAMU YÖNETİMİ BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 33 İTALYA İtalya'nın yönetim biçimi çok partili ve parlamenter demokrasi ile işleyen cumhuriyettir. Yürütme erki, bakanlar kurulunun elindedir ve bu kurula ülkenin cumhurbaşkanı başkanlık eder. Hükümet, başbakan ve bakanlardan meydana gelir. Cumhurbaşkanı başbakanı atar ve başbakana kabineyi kurma görevi verir. Cumhurbaşkanı başbakanın teklifiyle bakanları tayin eder. Bakanlıklar kanunla kurulmaktadır. Belli konulardan sorumlu olmak üzere sandalyesiz bakanlar(devlet bakanları) atanabilmektedir. Siyasi yelpazenin çok parçalı oluşu sebebiyle koalisyon hükümetlerinin iktidar oluşu karar almayı zorlaştırmaktadır. Bu nedenle birden çok bakanlığı ilgilendiren konuların çözümü için bakanlıklar arasında komiteler oluşturularak bu sorun aşılmaya çalışılmaktadır. Bakanlıklara ilişkin standart bir düzenleme bulunmamaktadır. Her bakanlığın kanuna göre bakanlıkların yapılanması değişebilmektedir. Bakanlıklarda bakana yardımcı olmak üzere bakan yardımcısının yanı sıra denge unsuru olarak bakanlık kabinesi bulunmaktadır. 34 İTALYA’DA BAKANLAR KURULU VE BAKANLIK LİSTESİ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. CABINET Prime Ministry Minister of the Interior Minister of Foreign Affairs Minister of Defense Minister of Justice Minister of Economy and Finance Minister of Economic Development Minister of Infrastructures and Transports Minister of Agriculture, Food and Forestry Policies Minister of Education, Universities and Research Minister of Labour and Social Policy (it) Minister of the Environment, Protection of Land and Sea Minister of Heritage and Cultural Activities and Tourism Minister of Health STATE SECRETARY Minister for Constitutional Reforms and Parliamentary Relations Minister for Regional Affairs Minister for Simplification of Public Administration TOPLAM BAKANLAR KURULU Başbakan İçişleri Bakanlığı Dışişleri Bakanlığı Savunma Bakanlığı Adalet Bakanlığı Ekonomi ve Maliye Bakanlığı Ekonomik Kalkınma Bakanlığı Altyapı ve Ulaştırma Bakanlığı Tarım, Gıda ve Orman Politikaları Bakanlığı Eğitim, Üniversiteler ve Araştırma Bakanlığı Çalışma ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çevre Koruma Bakanlığı Kültür ve Turizm Bakanlığı Sağlık Bakanlığı DEVLET BAKANI Parlamentoyla ilişkiler ve Anayasal reformlardan sorumlu devlet bakanı Bölgesel işlerden sorumlu devlet bakanı Kamu yönetiminin basitleştirilmesinden sorumlu devlet bakanı 13 BAKANLIK+ 3 DEVLET BAKANI 35 İTALYA DIŞ İŞLERİ BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 36 İTALYA İÇİŞLERİ BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 37 JAPONYA Japonya anayasal monarşi olup İmparator'un yetkileri oldukça kısıtlıdır. 1947 yılında kabul edilen Anayasa çoğulcu parlamenter bir sistem benimsenmiştir. Hükümet, Başbakan ve bakanlardan oluşur. Başbakanın meclis üyesi olması zorunludur. Bakanlar dışarıdan atanabilir. Başbakan hükümetin başıdır ve genel siyasetin yürütülmesinden sorumludur. Hükümet üyelerinin her biri parlamentoya karşı sorumludur. Bakanlıkların yasa ile kurulması esastır. Hizmet ve devlet bakanlıkları bulunmaktadır. Bakanlıkların tek bir yapıda düzenlenmesi esastır. Bakanlıkların başında ilgili bakan bulunur. Bakanlar bulundukları bakanlıkların genel siyasetinin yürütülmesinden parlamentoya karşı sorumludur. Bakanlıkta bakandan sonra yönetici olarak bakan yardımcısı bulunur. Bakanlığın en üst kamu görevlisidir. Üçüncü sırada başbakan tarafından atanan bakan özel danışmanları bulunur. Dördüncü sırada ise genel sekreter bulunmaktadır. 38 JAPONYA’DA BAKANLAR KURULU VE BAKANLIKLAR CABINET Prime Minister 1. 2. 3. 4. Deputy Prime Minister Minister of Finance Minister of State for Financial Services Minister in charge of Overcoming Deflation Minister for Internal Affairs and Communications Minister of Justice Minister for Foreign Affairs 5. Minister of Education, Culture, Sports, Science and Technology Minister in charge of Education Rebuilding Minister in charge of the Tokyo Olympic and Paralympic Games 6. Minister of Health, Labour and Welfare 7. Minister of Agriculture, Forestry and Fisheries 8. Minister of Economy, Trade and Industry Minister in charge of Industrial Competitiveness Minister in charge of the Response to the Economic Impact caused by the Nuclear Accident Minister of State for the Nuclear Damage Compensation and Decommissioning Facilitation Corporation Minister of Land, Infrastructure, Transport and 9. Tourism Minister in charge of Water Cycle Policy Minister of the Environment 10. Minister of State for the Nuclear Emergency Preparedness 11. Minister of Defense Minister in charge of Security Legislation Chief Cabinet Secretary 12. Minister in charge of Alleviating the Burden of the Bases in Okinawa BAKANLAR KURULU Başbakan Başbakan Yardımcıları Maliye Bakanı Finansal Hizmetlerden Sorumlu Devlet Bakanı Deflasyonla Mücadeleden Sorumlu Bakan İçişleri ve İletişim Bakanlığı Adalet Bakanlığı Dışişleri Bakanlığı Eğitim, Kültür, Spor, Bilim ve Teknoloji Bakanlığı Eğitimin Yeniden Yapılandırılmasından Sorumlu Bakanlık Tokyo Olimpiyat ve Paralimpik Oyunlardan Sorumlu Bakanlık Sağlık, Çalışma ve Sosyal Yardım Bakanlığı Tarım, Ormancılık Ve Balıkçılık Bakanlığı Ekonomi, Ticaret ve Endüstri Bakanlığı Endüstriyel Rekabetten Sorumlu Bakan Nükleer Kazaların Neden Olduğu Ekonomik Etkilerin Giderilmesinden Sorumlu Bakanlık Nükleer Zararların Tanzim Edilmesi Sorumlu Devlet Bakanı Altyapı, Ulaştırma ve Turizm Bakanlığı Su Politikasından Sorumlu Devlet Bakanlığı Çevre Bakanlığı Nükleer Acil Durumlara Hazırlıklardan Sorumlu Devlet Bakanlığı Savunma Bakanlığı Güvenlik Yasalarından Sorumlu Bakanlık Kabine Sekreteri Başkanı Okinawa’dan Kaynaklanan Yüklerin Azaltılmasından Sorumlu Bakanlık 39 Minister for Reconstruction 13. Minister in charge of Comprehensive Policy Coordination for Revival from the Nuclear Accident at Fukushima Chairperson of the National Public Safety Commission Minister in charge of the Abduction Issue Minister in charge of Ocean Policy and 14. Territorial Issues Minister in charge of Building National Resilience Minister of State for Disaster Management Minister of State for Okinawa and Northern Territories Affairs Minister of State for Science and Technology Policy Minister of State for Space Policy 15. Minister in charge of Information Technology Policy Minister in charge of "Challenge Again" Initiative Minister in charge of "Cool Japan" Strategy Minister in charge of Women's Empowerment Minister in charge of Administrative Reform Minister in charge of Civil Service Reform Minister of State for Consumer Affairs and 16. Food Safety Minister of State for Regulatory Reform Minister of State for Measures for Declining Birthrate Minister of State for Gender Equality Minister in charge of Economic Revitalization Minister in charge of Total Reform of Social 17. Security and Tax Minister of State for Economic and Fiscal Policy Minister in charge of Overcoming Population Decline and Vitalizing Local Economy in 18. Japan Minister of State for the National Strategic Special Zones TOPLAM Yeniden Yapılandırma Bakanlığı Fukushima’nın Nükleer Kazadan sonra Yeniden Canlandırılması İçin Kapsamlı Politikaların Koordinasyonundan Sorumlu Bakanlık Milli Kamu Güvenliği Komisyon Üyesi Adam Kaçırma İşlerinden Sorumlu Bakanlık Okyanus Politikası ve Bölgesel İşlerden Sorumlu Bakanlık Binaların Ulusal Esneklik/Direncinden Sorumlu Bakanlık Afet Yönetiminden Sorumlu Devlet Bakanı Okinawa ve Kuzey Bölgelerindeki İşlerden Sorumlu Devlet Bakanı Bilim ve Teknoloji Politikalarından Sorumlu Bakan Uzay Politikalarından Sorumlu Devlet Bakanı Bilgi Teknolojileri Politikalarından Sorumlu Bakan Yeniden Mücadele Girişiminden Sorumlu Bakan Kadın İstihdamından Sorumlu Bakan Yönetişim Reformundan Sorumlu Bakan Kamu Hizmetleri Reformundan Sorumlu Bakan Düzenleyici Reformdan Sorumlu Devlet Bakanı Doğum Oranlarının Arttırılması Tedbirlerin Alınmasından Sorumlu Devlet Bakanı Cinsiyet Eşitliğinden Sorumlu Devlet Bakanı Ekonomik Canlanmadan Sorumlu Bakan Sosyal Güvenlik ve Vergi Reformundan Sorumlu Bakan Japonya’da Nüfusun Azalmasıyla Mücadele ve Yerel Ekonominin Yeniden Canlandırılmasından Sorumlu Bakan Ulusal Stratejik Özel Bölgelerden Sorumlu Devlet Bakanı 18 BAKAN 40 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. STATE MINISTER State Minister for Reconstruction State Minister of Cabinet Office State Minister of Internal Affairs and Communications State Minister of Justice State Minister for Foreign Affairs State Minister of Finance State Minister of Education, Culture, Sports, Science and Technology State Minister of Health, Labour and Welfare State Minister of Agriculture, Forestry and Fisheries State Minister of Economy, Trade and Industry State Minister of Economy, Trade and Industry State Minister of Cabinet Office State Minister of Land, Infrastructure, Transport and Tourism State Minister of Land, Infrastructure, Transport and Tourism State Minister of Cabinet Office State Minister for Reconstruction State Minister of Environment State Minister of Environment State Minister of Cabinet Office State Minister of Defense State Minister of Cabinet Office TOPLAM DEVLET BAKANLARI İmardan sorumlu devlet bakanı İçişleri ve İletişimden sorumlu devlet bakanı Adaletten sorumlu devlet bakanı Dışişlerinden sorumlu devlet bakanı Maliyeden sorumlu devlet bakanı Eğitim, Kültür, Spor, Bilim ve Teknolojiden sorumlu devlet bakanı Sağlık, Çalışma ve Sosyal Yardımlardan sorumlu devlet bakanı Tarım, Orman ve Balıkçılıktan sorumlu devlet bakanı Ekonomi, Ticaret ve Endüstriden sorumlu devlet bakanı Ekonomi, Ticaret ve Endüstriden sorumlu devlet bakanı Emlak, Altyapı, Ulaştırma ve Turizmden sorumlu devlet bakanı Emlak, Altyapı, Ulaştırma ve Turizmden sorumlu devlet bakanı İmardan sorumlu devlet bakanı Çevreden sorumlu devlet bakanı Çevreden sorumlu devlet bakanı Savunmadan sorumlu devlet bakanı 16 DEVLET BAKANI 41 JAPONYA MALİYE BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 42 JAPONYA EMLAK, ALTYAPI, ULAŞTIRMA VE TURİZM BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 43 POLONYA Yönetim şekli cumhuriyettir. Yürütme görevi Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından yerine getirilmektedir. Bakanlar Kurulu, Başbakan ve Bakanlardan oluşur. Başbakan Yardımcıları Bakanlar Kurulu içinden atanabilir. Başbakan ve Başbakan Yardımcıları da bir bakanın görevlerini yerine getirebilir. Kanunlarda belirtilen komisyon başkanları da Bakanlar Kurulu üyeliğine(devlet bakanlığına) atanabilir. Bakanlar devlet idaresinin belirli bir dalını yönlendirir veya Başbakan tarafından kendilerine tahsis edilen görevleri yerine getirir. Devlet idaresinin bir dalını yönlendiren bir bakanın faaliyet kapsamı kanunla belirlenir. Başbakanın yokluğunda Başbakan yardımcısının başkanlığında bakanlar kurulunu toplanabilir. Bir bakanın yokluğunda yetkilerini müsteşara ya da müsteşar yardımcısına devredebilir. Yetki devrinin yapıldığı durumlarda devlet bakanı/müsteşar bakanlar kurulundaki tartışmalara katılabilir; ancak oy kullanamazlar. Bakanlıkların örgütlenmesi Türkiye’dekine benzer bir yapıya sahiptir. Bakanın altında müsteşar, müsteşar yardımcıları, genel müdürlükler, daire başkanlıkları, daire ve şube müdürlükleri yer almaktadır. 44 POLONYA’DA BAKANLAR KURULU ve BAKANLIKLAR CABINET Prime Minister Minister of Economy (Deputy Prime Minister), , Minister of National Defence (Deputy Prime Minister ) Minister of Administration and Digitization Minister of Agriculture and Rural Development Minister of Culture and National Heritage BAKANLAR KURULU Başbakan Ekonomi Bakanlığı (Başbakan yardımcısı) Milli Savunma Bakanlığı (Başbakan yardımcısı) Kamu Yönetimi ve Digitization Bakanlığı 6. Minister of Environment Çevre Bakanlığı 7. Minister of Finance Maliye Bakanlığı 8. Minister of Foreign Affairs Dışişleri Bakanlığı 9. Minister of Health Sağlık Bakanlığı 10. Minister of Infrastructure and Development Altyapı ve Kalkınma Bakanlığı 11. Minister of Interior İçişleri Bakanlığı 12. Minister of Justice Adalet Bakanlığı 13. Minister of Labour and Social Policy Çalışma ve Sosyal Politikalar Bakanlığı 14. Minister of National Education Milli eğitim Bakanlığı 15. Minister of Science and Higher Education Bilim ve Yükseköğretim Bakanlığı 16. Minister of Sport and Tourism Spor ve Turizm Bakanlığı 17. Minister of State Treasury Hazine Bakanlığı 1. 2. 3. 4. 5. Tarım ve Kırsal Kalkınma Bakanlığı Kültür ve Tabii Varlıklar Bakanlığı TOPLAM 17 BAKANLIK POLONYA BİLİM ve YÜKSEKÖĞRETİM BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI Minister Secretary of State Under-Secretaries of State Under-Secretaries of State Under-Secretaries of State General Directors 45 POLONYA MALİYE BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 46 İKİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE’DE MEVCUT BAKANLIK SİSTEMİ İNCELEMELERİN İÇERİĞİ TÜRK BAKANLIK SİSTEMİNİN KISA TARİHÇESİ VE GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BAKANLIKLARIN GELİŞİMİ BAKANLIKLARIN LİSTESİ VE BAKANLIKLARIN TEŞKİLAT YAPILANMASI TÜRKİYE’DE BAKANLIK SİSTEMİNİN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 47 TÜRK BAKANLIK SİSTEMİNİN KISA TARİHÇESİ Türk kamu yönetiminde bakanlık tipi yapılar uzun bir tarihsel süreç sonucunda ortaya çıkmıştır. Avrupa’da 18.yy’ın başından itibaren fonksiyonel uzmanlaşmaya dayalı bakanlık tipi örgütlenmeye geçilirken, Osmanlı’da bu süreç 19.yy’ın ikinci yarısından sonra başlamıştır. Bugünkü merkezi hükümet örgütünün yapısı esas olarak II. Mahmut dönemindeki değişimlerle başlamaktadır. 19 yy’ın ikinci ilk yarısında fonksiyonları yok olan ve ortadan kalkan Divan-ı Hümayun’un yerini Avrupa örneğine göre kurulan bazı nezaretler almaya başlamıştır. Yönetimde uzmanlaşmış bilgi ve etkinlik ihtiyacı nedeniyle II. Mahmut merkezi hükümeti görevleri itibariyle nazırlıklara (bakanlıklara) bölmüştür. Bu nezaretler bugünkü anlamda bakanlıkların öncülü niteliğindedir. 1826’da Evkaf-ı Hümayun (Vakıflar) Nazırlığı, 1837 yılında Umur-u Hariciye (Dışişleri) ve Umur-u Dâhiliye (İçişleri) Nezaretleri ile 1838’de Defterdarlık yerine Maliye Nezareti kurulmuştur. Yine aynı yıllarda Adliye işlerini yürütmek üzere Çavuşbaşılık yerine Divan-ı Deavi Nazırlığı (Adli İşler Nazırı) kurulmuştur. Tanzimat sonrası reform süreciyle yeni bakanlıklar ortaya çıkmıştır: Ziraat (1846), Maarif (1856), Ticaret (1862), Bahriye (1867) ve Nafıa (1870) Nazırlığı ortaya çıkan nazırlıklardır. Bu nazırlıklar ilk ortaya çıktıklarında daha çok ofis tarzı yapılardır. Bu ofislerin tam anlamıyla devamlı binalara kavuşması, 19.yy’da hükümet merkezinin Bab-ı Aliye taşınmasıyla gerçekleşmiştir. Modern devlet anlayışına uygun Bakanlar Kurulu ve bakanlık yapılanmasının ana kaynağını Kanuni Esasi oluşturmuştur. Özellikle 1876 Kanuni Esasi’nin ilanından sonra gerçek anlamda bakanlıklar ortaya çıkmıştır. İlk olarak klasik/ geleneksel olarak nitelendirilen Dışişleri, Savunma, İçişleri, Adalet ve Maliye Bakanlıkları kurulmuştur. Diğer bakanlıklar (Ticaret, Bahriye, Nafıa ve Ziraat) geleneksel bakanlıklar içinde oluşturulan uzman meclis/ kurulların bir süre sonra ayrılmalarıyla ortaya çıkmışlardır. Milli mücadele döneminde kurulan ilk hükümetteki bakanlıklar Osmanlı devletinin son dönemindeki gibi daha çok ofis tarzında aynı binanın içerisinde çalışmaktadır. Bu dönemde bakanlık kurulu ve bakanlık sistemi kabul edilen Meclis hükümeti sistemine uygun olarak şekillenmiştir. Cumhuriyet öncesi bu geçiş döneminde (1920-1923) toplam beş hükümet görev yapmıştır. 48 1923 yılında Cumhuriyetin ilanı ve 1924 Anayasasının kabulü ile klasik olarak adlandırılan bakanlık sistemi; Cumhurbaşkanı; Başbakan ve Bakanlar Kurulu olarak ortaya çıkmıştır.1937 yılında çıkarılan 3117 sayılı kanunla en az 12 en çok 16 bakanlık kurulması öngörülürken, 1946 yılında 4951 sayılı kanunla devlet bakanlığı uygulaması bakanlık sistemine dâhil edilmiştir. 1982 Anayasası bakanlık sistemine ilişkin olarak bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri, yetkileri ve teşkilatının kanunla düzenlenmesi hükmünü getirirken, 1984 yılında çıkarılan 3046 sayılı Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında 174 sayılı Kanun Hükmünde Kararname İle 13.12.1983 Gün ve 174 sayılı Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Bazı Maddelerinin Kaldırılması ve Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında 202 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun ile günümüzdeki bakanlık sisteminin temel çerçevesi belirlenmiştir. 45. Hükümet (Özal Hükümeti) döneminde 2680 sayılı Yetki Kanununa dayanılarak çıkarılan KHK’ler ile hizmet bakanlıklarının sayısı 21’den 14’e düşürülmüştür. 2011 tarihinde kabul edilen 6223 sayılı Yetki Kanunu ile bakanlıklar yeniden yapılandırılmıştır. Yetki kanunu kapsamında çıkarılan KHK’lerle beş yeni bakanlık kurulurken, birleştirme ve ayrılmalarla altı bakanlığın adı ve teşkilat kanunları tamamen değişmiş, iki bakanlığın adı değişmemesine rağmen teşkilat kanunları tamamen değişikliğe uğramıştır. Sekiz bakanlığın ise adı değişmemiş; ancak bazılarının teşkilat kanunlarında KHK’lerle kısmi değişiklikler yapılmıştır. Bakanlık sisteminde uzun süreden beri varlığını sürdüren devlet bakanlığı uygulamasına son verilmiş ve sistemde yer almayan bakan yardımcılığı müessesi ihdas edilmiştir. Ayrıca Başbakanlığı güçlendiren ikinci tür başbakan yardımcılığı müessesi oluşturulmuştur. 49 GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BAKANLIKLARIN GELİŞİMİ 1923-1946 Dönemi Hükümetleri ve Bakanlıklar 50 1923-1946 Dönemi Hükümetleri ve Bakanlıklar (Devamı) 51 1946-60 Dönemindeki Hükümetler ve Bakanlıklar 52 1960-71 Dönemindeki Hükümetler ve Bakanlıklar 53 1971-80 Dönemindeki Hükümetler ve Bakanlıklar 54 1980-93 Dönemindeki Hükümetler Bakanlıklar 55 1993-99 Dönemindeki Hükümetler ve Bakanlıklar 56 1999’dan Günümüze Hükümetler ve Bakanlıklar 57 BAKANLIKLARIN LİSTESİ VE BAKANLIKLARIN TEŞKİLAT YAPILANMASI TÜRKİYE’DE BAKANLAR KURULU ve BAKANLIKLAR BAKANLAR KURULU Başbakan Başbakan Yardımcısı 1 Başbakan Yardımcısı 2 Başbakan Yardımcısı 3 Başbakan Yardımcısı 4 Adalet Bakanlığı 5 Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı 6 Avrupa Birliği Bakanlığı 7 Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 8 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 9 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 10 Dışişleri Bakanlığı 11 Ekonomi Bakanlığı 12 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 13 Gençlik ve Spor Bakanlığı 14 Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 15 Gümrük ve Ticaret Bakanlığı 16 İçişleri Bakanlığı 17 Kalkınma Bakanlığı 18 Kültür ve Turizm Bakanlığı 19 Maliye Bakanlığı 20 Milli Eğitim Bakanlığı 21 Milli Savunma Bakanlığı 22 Orman ve Su İşleri Bakanlığı 23 Sağlık Bakanlığı 24 Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı 25 TOPLAM 21 BAKAN + 4 BAŞBAKAN YARDIMCISI 58 BAŞBAKANLIĞA BAĞLI VE İLGİLİ KURUM VE KURULUŞLARI İLE BAŞBAKAN YARDIMCILARI ARASINDAKİ GÖREV DAĞILIM LİSTESİ GÖREVLER Başbakan Başbakan Yardımcısı Hükümet Sözcülüğü, Danıştay ile ilişkiler, Terörle Mücadele Yüksek Kurulu Başkanlığı, Kıbrıs ile ilgili koordinasyon işleri. Milli Güvenlik Kurulu’nun tavsiye kararlarının ve görüşlerinin değerlendirilmek üzere Bakanlar Kurulu’na sunulması ve Bakanlar Kurulu’nda kabulü halinde bu tavsiye kararlarının uygulanmasının koordinasyonu ve izlenmesi, İnsan hakları ve ilgili kurullar ve insan hakları ile ilgili konuların koordinasyonu Başbakan Yardımcısı Ekonomik konularda genel koordinasyon Başbakan Yardımcısı TBMM ile ilişkiler Kamu diplomasisi ile ilgili işlerin yürütülmesi Başbakan Yardımcısı Medeniyetler İttifakı Projesi’nin yürütülmesi. SORUMLU OLDUĞU KURUM VE KURULUŞLAR Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı Diyanet İşleri Başkanlığı Toplu Konut İdaresi Başkanlığı Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı Başkanlığı Vakıflar Genel Müdürlüğü Türkiye İnsan Hakları Kurumu Hazine Müsteşarlığı T.C Merkez Bankası T.C Ziraat Bankası Genel Müdürlüğü Türkiye Halk Bankası A.Ş Genel Müdürlüğü Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş Genel Müdürlüğü Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş Genel Müdürlüğü Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O Genel Müdürlüğü Sermaye Piyasası Kurulu Başkanlığı Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu Genel Müdürlüğü Anadolu Ajansı T.A.Ş Genel Müdürlüğü Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Tanıtma Fonu Kurulu Sekreterliği Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı 59 ADALET BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 60 AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 61 AVRUPA BİRLİĞİ BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 62 BİLİM SANAYİ ve TEKNOLOJİ BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 63 ÇALIŞMA ve SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 64 ÇEVRE ve ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 65 DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 66 EKONOMİ BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 67 ENERJİ ve TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 68 69 GENÇLİK ve SPOR BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 70 GIDA, TARIM ve HAYVANCILIK BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 71 GÜMRÜK ve TİCARET BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 72 İÇİŞLERİ BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 73 KALKINMA BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 74 KÜLTÜR ve TURIZM BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 75 MALİYE BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 76 MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 77 MİLLİ SAVUNMA BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 78 ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 79 SAĞLIK BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 80 ULAŞTIRMA, DENİZCİLİK ve HABERLEŞME BAKANLIĞI TEŞKİLAT ŞEMASI 81 TÜRKİYE’DE BAKANLIK SİSTEMİNİN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Bakanlıklarla ilgili 2000 yılından bu yana önemli düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemeler bakanlıkların etkin, verimli ve ekonomik işleyiş yapısına kavuşturulması bağlamında olumlu olmakla birlikte yeni düzenlemeler bakanlık sisteminde bir takım uyum sorunlarını da beraberinde getirmiştir. Günümüzde bakanlık sisteminde genel olarak ortaya çıkan sorunlar aşağıda yer almaktadır. 1) Bakanlık yönetiminde üst düzeyde oluşturulan bakan yardımcılığı müessesesinin görev, yetki ve sorumluluklarının açık ve belirgin bir şekilde çizilmemesi bakanlıklarda müsteşarbakan yardımcısı çekişmesine yol açmaktadır. Müsteşar ve Bakan Yardımcılığının Benzer ve Farklı Yönleri Bakan Yardımcısı Müsteşar *Her bakanlık için bir bakan yardımcısı *Her bakanlık için bir müsteşar görevlendirilebilir. görevlendirilebilir. *Hükümetin görev süresi ile bağlantılı *Görev süresi Hükümetin görev süresiyle olarak görev yaparlar. bağlantılı değildir. *Bakan Yardımcılığı, “istisnai *Meslekten yetişme, uzman idare memuriyet”tir. memurudur. *Müşterek kararname ile atanır. *Müşterek kararname ile atanır. *Bakana vekâlet edemez. *Bakana vekâlet edemez. *Bakan tarafından Kendisine yetki devri *Karar verme yetkisi olup olmadığı 643 yapıldığı durumlarda karar verme yetkisine sayılı KHK ile düzenlenmemiştir. sahiptir. *Meclis üyeliği yoktur. *Meclis üyeliği yoktur. *Bakanın emrinde ve onun yardımcısı olup bakanlık hizmetlerini bakan adına ve *Bakana ve Bakanlığa verilen görevlerin bakanın direktif ve emirleri yönünde, yerine getirilmesinde Bakana yardımcı bakanlığın amaç ve politikalarına, olmak üzere Bakan Yardımcıları bu kalkınma planlarına ve yıllık programlara, görevlerin yerine getirilmesinden Bakana mevzuat hükümlerine uygun olarak karşı sorumludur. düzenlemek ve yürütmekle görevli Müsteşar bu hizmetlerin yürütülmesinden bakana karşı sorumludur. *Hukuki dayanağı 643 sayılı KHK’dir. *Hukuki dayanağı 3046 sayılı kanundur. Bakan yardımcılığı müessesesinin bakanlık sistemine eklenmesi ve bakan yardımcısının da müsteşarda olduğu gibi bakanlığa verilen görevlerin yerine getirilmesinde bakana yardımcı olmakla görevlendirilmesi, bakanlıklarda müsteşar- bakan yardımcısı ikiliğinin doğmasına sebep olmuştur. Bu konuda temel olarak iki görüş bulunmaktadır. 82 1. GÖRÜŞ 2. GÖRÜŞ GEREKÇELER Bakan yardımcısının müsteşar gibi bakana karşı sorumlu olması, GEREKÇELER Bakan yardımcılarının 3046 sayılı Kanunda hiyerarşik makamlar arasında sayılmaması, 3046 sayılı Kanunda bakan yardımcısının müsteşar ile ilgili maddeden önce düzenlenmiş olması, Bazı bakanlıkların(Adalet Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı) teşkilat şemalarında bakan yardımcılarının müsteşarın üstünde gösterilmesi, HİYERARŞİDEKİ YERİ-YETKİ DEVRİ Bu gerekçeler Bakan yardımcısının müsteşarın üstünde bir makam olarak yer aldığı anlamına gelmektedir. Bu nedenle bakan yardımcısı müsteşara açıkça tanınan yetkiler dışında bakanlığa ilişkin hiyerarşik yetkileri kullanabilir. UYGULAMADAKİ DURUM Uygulamadaki tek örneği Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığında görülmektedir. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığın 2014’te çıkarılan İmza Yetkileri Yönergesine göre bakan yardımcısı bakan tarafından verilecek görevlere ilişkin yazıları imzalama ve onaylama yetkisine sahiptir 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nda müsteşarın hala bakanlığın en üst yöneticisi konumunu sürdürmesi, Bakanlıkların imza yönergelerinde bakan yardımcılarına yetki devredilmemiş olması, 2011 yılında kurulan bakanlıkların kuruluş yasalarında bakan yardımcılığına yer verilmemesi, HİYERARŞİDEKİ YERİ-YETKİ DEVRİ Bu gerekçeler göz önüne alındığında Bakan yardımcısının siyasi nitelikteki danışmanlık işlevinin ağır bastığı söylenebilir. Dolayısıyla bakan yardımcılarına hiyerarşik anlamda yetki devri yapılamaz. UYGULAMADAKİ DURUM Genel uygulama 2. görüş doğrultusundadır. ÇÖZÜM ÖNERİSİ 3046 sayılı Kanunun 21/A maddesinde düzenleme yapılarak bakanlık yönetiminde üst düzeyde oluşturulan bakan yardımcılığı müessesesinin görev, yetki ve sorumluluklarının açık ve belirgin bir şekilde tanımlanmalı ve bakanlıklarda bakan yardımcısı- müsteşar arasındaki ilişkinin niteliği belirlenmelidir. Eğer bu ilişkinin hiyerarşik düzeyde kurulması söz konusu ise 3046 sayılı Kanunun hiyerarşik kademeleri belirleyen 15. maddesinde yeniden düzenleme yapılmalıdır. 2) Aynı görev, yetki ve sorumlulukların birden çok bakanlığa veya kuruma verilmiş olması söz konusu hizmetlerin eşgüdüm ve koordinasyon problemlerini beraberinde getirmektedir. Yeni bakanlıkların kurulması eşgüdüm sorununu da beraberinde getirmiştir. 83 Lojistik merkezlerinin kurulması, yönetilmesi ve işletilmesi görevi 637 sayılı KHK ile Ekonomi Bakanlığı’na, 649 sayılı KHK ile Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’na ve 655 sayılı KHK ile Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı’na verilmiştir. 636, 644, 645, 657 ve 658 sayılı KHK’lerle Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Orman ve Su İşleri Bakanlığı arasında yetki paylaşımı net bir şekilde gerçekleştirilmemiştir. Aşağıda yer alan tablo incelendiğinde iki bakanlığın KHK’leri karşılaştırıldığında bakanlıkların çakışan görevleri açık bir şekilde görülmektedir. Dolayısıyla KHK’ler ile bu türden yetki, görev ve sorumlulukların birden fazla bakanlığa verilmesi bazı hizmetlerin yerine getirilmesinde koordinasyonsuzluğa neden olmaktadır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı İle Orman ve Su İşleri Bakanlığının Birbiriyle Çakışan Görevleri 1 2 3 4 5 6 7 8 Çakışan Görevler Havza koruma planları ile kirlilik haritalarını oluşturmak, bunların uygulama esaslarını tespit etmek ve izlemek. Yeraltı ve yerüstü sularının, denizlerin ve toprağın korunması, kirliliğin önlenmesi veya bertaraf edilmesi maksadıyla hedefleri, ilkeleri ve kirletici unsurları belirlemek, kirliliğin giderilmesi ve kontrolüne ilişkin usul ve esasları tespit etmek, acil müdahale planları yapmak ve yaptırmak. Yeraltı ve yerüstü sularının, denizlerin ve toprağın korunması, kirliliğin önlenmesi veya bertaraf edilmesi maksadıyla kirliliğin giderilmesi ve kontrolüne ilişkin uygulamaları sağlamak, yeraltı ve yerüstü su, deniz ve toprak kirliliğine karşı hazırlıklı olmak, müdahale ve mücadele kapasitesini artırmak için gerekli tedbirleri almak ve aldırmak; çevrenin korunması, maksadıyla uygun teknolojileri belirlemek ve bu maksatla kurulacak tesislerin vasıflarını tespit etmek ve bu çerçevede gerekli tedbirleri almak ve aldırmak. Faaliyetleri sonucu (hava, su ve toprak gibi alıcı ortamlara)* katı, sıvı ve gaz halde atık bırakarak kirlilik oluşturan veya oluşturması muhtemel her türlü tesis ve faaliyetin, çevresel etkilerini değerlendirmek; alıcı ortamlar ile ilgili ölçüm ve izleme çalışmalarını yapmak; bahse konu tesis ve faaliyetleri izlemek, izin vermek, denetlemek ve gürültünün kontrolü. * 644 KHK ile kaldırılmıştır. Havza ve bölge bazındaki çevre düzeni planları da dâhil her tür ve ölçekteki çevre düzeni planlarının ve imar planlarının yapılmasına ilişkin usul ve esasları belirlemek, havza veya bölge bazındaki çevre düzeni planlarını yapmak, yaptırmak, onaylamak ve bu planların uygulanmasını ve denetlenmesini sağlamak. Tespit ve kalite ölçütlerini uygulamak ve uygulanmasını sağlamak, çevreyle ilgili her türlü ölçüm, izleme, analiz ve kontroller yapacak laboratuvarlar kurmak, kurdurmak, bunların akreditasyon işlemlerini yapmak, yaptırmak; alıcı ortamlar (hava, su ve toprak)* konusunda ölçüm yapacak kuruluşları belirlemek, * 644 KHK ile kaldırılmıştır. Atık ve kimyasalların yönetimine ilişkin hedef, politika ve ölçütleri belirlemek. Küresel iklim değişikliği ve ozon tabakasının incelmesi ile ilgili tedbirlerin alınmasına yönelik plan, politika ve stratejileri belirlemek amacıyla diğer kurum ve kuruluşlarla koordinasyon sağlamak. 84 ÇÖZÜM ÖNERİSİ Birden çok bakanlığa veya kuruma verilen görev, yetki ve sorumluluklar tespit edilmeli ve hizmetlerin yürütülmesinde eşgüdüm ve koordinasyon sorununa yol açmayacak şekilde bakanlıkların kuruluş ve teşkilat kanun/KHK’lerinde gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. 3) 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu sonrasında bakanlıklarda kurulan iç denetim birimlerinin yanında 2011 KHK’leri ile rehberlik ve teftiş /rehberlik ve denetim hizmetleri/ denetim hizmetleri başkanlıklarının kurulması denetimde çift başlılığa sebep olmaktadır. Bakanlıklarda bu birimlerde görev alan denetim elemanlarının denetim, soruşturma ve rehberlik görevini yerine getirmektedir. Denetim ve soruşturma görevlerinin özellikleri gereği birbiriyle uyuşabilen görevler olmasına karşın rehberlik görevi genel özelliğiyle öteki iki görevle çelişen bir niteliğe sahiptir. Nitekim 5018 sayılı kanunla gelen iç denetimde temel amaç, tüm kamu idarelerinde olduğu gibi bakanlıklarda da bakanlığa değer katmak ve bakanlığı geliştirmek için kaynakların etkili, ekonomik ve verimli yönetilip yönetilmediğini değerlendirmek ve bakanlığa rehberlik edecek danışmanlık faaliyetinin gerçekleştirilmesidir. Dolayısıyla bu amacı gerçekleştirmek üzere 5018 sayılı kanuna göre, bakanlıklarda kurulan iç denetim birimleriyle 2011 KHK’leri ile kurulan denetim hizmetleri başkanlığı/ rehberlik ve teftiş başkanlığı/ rehberlik ve denetim başkanlıklarının rehberlik yapma görevi çelişir niteliktedir. ÇÖZÜM ÖNERİSİ Bakanlıklarda çift başlı denetim sistemine son verilmelidir. Bu bağlamda bakanlıkların denetim birimleri arasında standart bir yapının kurulması amacıyla iç denetim birimleri de dâhil olmak üzere bakanlık içerisinde yer alan bütün denetim birimleri tek bir denetim hizmetleri başkanlığı altında birleştirilmeli ve bu birim doğrudan bakana/bakan yardımcısına bağlanmalıdır. 4) Bir veya birkaç bakanlığın kararıyla alt seviyede çözülebilecek konuların bakanlar kurulu seviyesine kadar çıkması nedeniyle ciddi ve daha yüksek seviyedeki işlere bakanlar kurulu üyeleri yeterince zaman ayıramamaktadır. Örneğin üniversiteler kanunla kurulurken fakülte, yüksekokul ve enstitü gibi yükseköğretim kurumları bakanlar kurulu kararıyla kurulmaktadır. Fakülte, yüksekokul ve enstitü gibi yükseköğretim kurumları bakanlar kurulu kararına ihtiyaç duyulmaksızın Milli Eğitim Bakanlığı ve Maliye Bakanlığının işlemi ile kurulabilir. 85 Bakanlar kurulunun, gelişen devlet sistemi içinde almakta olduğu kararların büyük bölümü, daha alt düzeydeki organlarca alınabilecek türdeki kararlardan oluşmaktadır. Bu açıdan, bakanlar kurulunun alacağı kararların hukuksal çerçevesinin yeniden düzenlenmesi sağlanmalıdır. Doğrudan hükümetin ortak sorumluluğuna giren, genel siyasetin yürütülmesi işleriyle ilgili kararlar Bakanlar Kurulunca alınmalıdır. Daha alt düzeydeki yürütme ve karar organlarınca çözüm sağlanamayan ve bakanlıklar arası uyuşmazlığa neden olan konular, Bakanlar Kurulunda sonuçlandırılmalıdır. ÇÖZÜM ÖNERİSİ Bir veya birkaç bakanlığın kararıyla alt seviyede çözülebilecek konuları için mevzuat taraması yapılmalıdır. Elde edilen bulgular doğrultusunda çıkarılacak çerçeve niteliğindeki bir yasal düzenleme ile her konunun bakanlar kuruluna gitmesi önlenebileceği gibi Bakanlar Kurulu kararıyla düzenleme yoluna ancak çok zorunlu durumlarda başvurulmasını sağlayacak bir mekanizma oluşturularak ciddi ve daha yüksek seviyedeki işler için bakanlar kurulu üyelerinin yeterince zaman ayırması sağlanabilir. 5) 2011 KHK sonrası bakanlık sistemimizin ikili bir örgütlenme ortaya çıkmıştır. 3046 sayılı Kanuna geçerliliğini koruduğu bakanlıklarda fonksiyonel esaslı örgütlenme(ana hizmetdanışma ve denetim-yardımcı hizmet birimleri) devam ederken 2011 KHK’leri ile düzenleme yapılan bakanlıklarda konu/ tema esaslı örgütlenme(ana hizmet-danışma ve denetim-yardımcı hizmet birimleri ayrımı yapılmaksızın) oluşturulmuştur. Ayrıca 2011 KHK’leri sonrası bakanlıklarda aynı işi yapan birimler farklı isimlerle adlandırılmıştır. Bu durum bakanlıkların içyapısındaki mevcut standart yapının bozulmasına yol açmaktadır. ÇÖZÜM ÖNERİSİ 2011 KHK sonrası bakanlık sistemimizin ikili bir örgütlenme ortaya çıkardığı sorunların giderilmesi için konu/ tema esaslı örgütlenme esasına göre örgütlenen bakanlıklar 3046 sayılı Kanun çerçevesinde fonksiyonel esaslı örgütlenme(ana hizmet-danışma ve denetimyardımcı hizmet birimleri) modeline göre uyarlanması gerekmektedir. Bu nedenle fonksiyonel esaslı örgütlenmeyen bakanlıkların kuruluş ve teşkilat kanun/KHK’lerinde gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Ayrıca 2011 KHK’leri sonrası bakanlıklarda aynı işi yapan birimler farklı isimlerle adlandırılması sonucu bakanlıkların içyapısındaki bozulan standart yapının düzeltilmesi amacıyla özellikle yardımcı hizmet niteliğinde olan birimlerin isimlendirmelerinde ve görev alanları yeniden ele alınmalıdır. 86 Bakanlık Yapılarının Karşılaştırılması 2011 Öncesi Bakanlık Yapılanması Bakan Müsteşar Müsteşar Yardımcıları Ana Hizmet Birimleri Yardımcı Hizmet Birimleri Personel Genel Müdürlüğü/Dairesi Başkanlığı İdari ve Mali İşler Dairesi Başkanlığı Eğitim Dairesi Başkanlığı Özel Kalem Müdürlüğü Danışma ve Denetim Birimleri Teftiş Kurulu Başkanlığı Hukuk Müşavirliği Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği Sürekli Kurullar Bağlı Kuruluşlar İlgili Kuruluşlar 2011 KHK’leri Sonrası Bakanlık Yapılanması Bakan Bakan Yardımcısı Müsteşar Müsteşar Yardımcıları Hizmet Birimleri İnsan Kaynakları Dairesi Başkanlığı Destek Hizmetleri Başkanlığı/Yönetim Hizmetleri Genel Müdürlüğü AB İlişkiler Genel Müdürlüğü/Daire Başkanlığı Rehberlik ve Teftiş /Rehberlik ve Denetim Hizmetleri/ Denetim Hizmetleri Başkanlığı Sürekli Kurullar Çalışma Grupları Bağlı Kuruluşlar İlgili Kuruluşlar İlişkili Kuruluşlar 87 6) 2011 yılında ekonomi alanında tüm işlerin koordinasyonu ve yürütülmesi amacıyla 637 sayılı KHK ile Ekonomi Bakanlığı kurulmuştur. Yeni bakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın tüm hizmet birimleri ile Hazine Müsteşarlığı’nın Teşvik Uygulama Ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüklerinin birleştirilmesinden meydana gelmektedir. Ancak diğer taraftan Başbakanlık Görev Dağılımı Genelgesiyle ekonomiyle ilgili 10 kurumun (Hazine Müsteşarlığı, Merkez Bankası, Ziraat Bankası, Halk Bankası, Türkiye Kalkınma Bankası, Türkiye İhracat Kredi Bankası, Vakıflar Bankası, SPK, BDDK ve TMSF) ekonomik konularda genel koordinasyonun sağlanması amacıyla Başbakan Yardımcısının sorumluluğuna verilmiştir. Dolayısıyla Ekonomi Bakanlığı ekonomi alanında tüm işlerin koordinasyonu ve yürütülmesini sağlama amacını gerçekleştirememekte ve ekonomiyi yönlendirecek temel ekonomik kurumlar hala başbakanlığın sorumluluğundadır. Bu durum ekonomi yönetimi açısından çift başlı bir yönetime yol açarken bu alanın yönetim ve koordinasyonunda eşgüdüm sorununu da beraberinde getirmektedir. ÇÖZÜM ÖNERİSİ Ekonomi yönetimi açısından çift başlı bir yönetime son verilmesi için Hazine Müsteşarlığı, Ekonomi Bakanlığı ve Kalkınma Bakanlığı birleştirilerek Ekonomi ve Kalkınma Bakanlığı kurulmalıdır. Bu bakanlığın ekonomiyi tam anlamıyla yönetebilmesi için Başbakan Yardımcının sorumluluğunda olan kurumlar(Merkez Bankası, Ziraat Bankası, Halk Bankası, Türkiye Kalkınma Bankası, Türkiye İhracat Kredi Bankası, Vakıflar Bankası, SPK, BDDK ve TMSF)bu bakanlıkla ilgilendirilmelidir. Böylece tüm ekonomik kurumları yönlendirme yönü ile güçlendirilmiş olan bu bakanlık ile ekonomi yönetimindeki eşgüdüm ve koordinasyon sorunu sona erdirilmiş olacaktır. 7) Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların sayı ve öneminin artmış olmasına rağmen bu kurumların kurumsal yapılarını standart olarak düzenleyen genel bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu konuda “Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar Hakkındaki Kanun Tasarısı” 2004 yılında meclise gönderilmişse de meclis gündeminin yoğun olması sebebiyle bu kanun tasarısı kadük olmuştur. Günümüzde sayısı giderek artış gösteren ve “ilişkili kuruluş” olarak adlandırılan tür yapıların bakanlıklar ve diğer kamu kurum ve kuruluşlar arasındaki ilişkilerinin ne olacağı konusunda eksiklikler bulunmaktadır. ÇÖZÜM ÖNERİSİ Bakanlıklarda olduğu gibi Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların kurumsal yapılarını standart olarak düzenleyen genel bir düzenleme yapılmalıdır. Bu çerçevede “Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Kurulması, Teşkilat ve Görevleri ile Denetimleri Hakkında Kanun Tasarısı hazırlanmalıdır. 8) Değişen ekonomik, siyasal, sosyal, teknolojik vb. koşullar nedeniyle il-ilçe-bucak örgütlenmesinin dayandığı 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu günün koşullarına (geçilmesi öngörülen Başkanlık ve Yarı-Başkanlık sistemine)göre düzenlenmelidir. Yapılacak düzenlemeye paralel olarak taşra örgütlenmesi yeniden düzenlenmelidir. Zira taşra örgütlenmesinde bölgesel yapılanmaların ortaya çıktığı dönemden bu yana bu teşkilatların kurulmasına ilişkin ortak ilke, esas ve ölçütlerin oluşturulmadığı görülmektedir. Anayasamızda bölgesel yapılanmaya kamu hizmetlerinin görülmesinde verim ve uyum 88 ölçütü olması gerektiği belirtilmiş olsa da bunun gerçekleşip gerçekleşmediğini somut olarak ortaya koyan bir düzenleme mevcut değildir. 3046 sayılı Bakanlıkların Kuruluş ve Görevleri Hakkındaki Kanunda bakanlıkların ülke düzeyindeki hizmetlerini yerine getirmek amacıyla il valisine bağlı il kuruluşları, kaymakama bağlı ilçe kuruluşları ve doğrudan doğruya merkeze bağlı taşra kuruluşları olarak üç şekilde örgütlenebileceğini düzenlemiş; ancak hangi ortak ilke ve ölçütlere göre kurumların bölge örgütlenmesine gidilebileceğini düzenlememiştir. Bu duruma yönelik ikincil bir düzenleme ise yapılmamıştır. Bu boşluk sebebiyle bakanlıklar ve diğer kamu kurumları kendi kuruluş kanununa göre bölge sınırlarını ve merkezlerini belirlemişlerdir. Bu durum sonucunda hizmet alanları ve hizmet sunum merkezleri birbirinden farklı ve karmaşık bir bölgesel yapılanma teşkilatları ortaya çıkmıştır. ÇÖZÜM ÖNERİSİ Mevcut sorunun çözümü için Başbakanlık İdareyi Geliştirme Başkanlığı tarafından hazırlanmış olan Bölgesel Yapılanma(Kamu Kurumlarının Hizmetleriyle İlgili Yönetim Bölgeleri) Araştırma Raporu doğrultusunda kısa dönemde kamu kurumlarının hizmetleriyle ilgili yönetim bölgeleriyle ilgili olarak bölge yapılanması gereği kalmayan kurumların bölgesel yapılanmaları kaldırılabilir veya yeniden yapılandırılabilir. İkincil olarak birden çok bölge yapılanmasına sahip bakanlıklar ve kamu kurumlarının bu yapılandırmalarının kendi içinde uyumlaştırılmasına gidilebilir. Bakanlıkların bölgesel yapılanması konusundaki boşluğun ortadan kaldırılması için bölgesel yapılanmaların kurulmasıyla ilgili ikincil düzenlemenin başta Başbakanlık (İdareyi Geliştirme Başkanlığı), Devlet Personel Başkanlığı(Teşkilat ve Yönetimi Geliştirme Dairesi Başkanlığı),İçişleri Bakanlığı(İller İdaresi Genel Müdürlüğü) ve Kalkınma Bakanlığı (Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü) olmak üzere ilgili kurumların katılımıyla hazırlanmalıdır. 9) Bakanlık sisteminin ve dolayısıyla tüm kamu yönetiminin örgütlenmesine yön veren 3046 sayılı Bakanlıkların Kuruluş ve Görevleri Hakkındaki Kanun’un 5018 sayılı Kanun ile 2011 KHK’leri ve sonrasında yapılan düzenlemeler ile birçok bakanlık ve kamu kuruluşu için geçerliliğini yitirmeye başlamıştır. Bunun sonucu olarak bakanlıklarda birbiriyle aynı işi yapan birimler farklı isimler altında(idari ve mali işler daire başkanlıklarının destek hizmetleri daire başkanlığı veya yönetim hizmetleri daire başkanlığı örneğinde olduğu gibi) faaliyetlerini sürdürmekte bu durum bakanlıkların ve diğer kamu kurumlarının içyapısındaki mevcut standart yapının bozulmasına yol açmaktadır. Bu nedenle gerek merkez gerekse de taşra örgütlenmesi bakımından 3046 sayılı Kanunun tüm kurumları için çerçeve bir düzenleme olarak devam edip etmeyeceği konusu tartışılmalı hale gelmiştir. ÇÖZÜM ÖNERİSİ 3046 sayılı Kanun bakanlık sisteminin istikrarlı ve düzenli bir şekilde işlemesine uzun yıllar hizmet etmiştir. Ancak değişen ekonomik, siyasal, sosyal, teknolojik vb. koşullar bu yapıda sürekli değişim ihtiyacını gündeme getirmiştir. Bu nedenle bakanlıkların hızlı karar alabilen ancak düzenli, istikrarlı ve esnek düzenlemelere ayak uydurabilen bir yapıya kavuşturulması için 3046 sayılı Kanunun yeniden düzenlenerek işler hale getirilmelidir. 89 GENEL DEĞERLENDİRME Her ülkenin bakanlık sistemi kabul edilen hükümet sistemine göre şekillenmektedir. Ülkemizde 2007 yılında yapılan Anayasa değişikliği ile Cumhurbaşkanının doğrudan halk tarafından seçilmesi öngörülmüştür. Bu Anayasa değişikliği, parlamenter sistemden yarıbaşkanlık veya başkanlık sistemine bir sapma olarak değerlendirilmekle beraber sistem parlamenter sistem olarak kalmıştır. 2007 Anayasa değişikliğinden 4 yıl sonra kamu hizmetlerinin düzenli, süratli, etkin, verimli ve ekonomik bir şekilde yürütülmesini sağlamak üzere 2011 yılında 6223 sayılı Yetki Kanunu kapsamında çıkarılan 35 KHK ile Türk bakanlık sistemi yeniden yapılandırılmıştır. Yapılan düzenlemeler bakanlık sisteminde önemli sorunların çözümünde etkili olmuş; ancak bazıları geçmiş dönemden bazılarıysa yeni düzenlemelere uyumdan kaynaklanan sorunların hala devam ettiği gözlemlenmiştir. Gelecek dönemde hangi Hükümet sisteminin (parlamenter, başkanlık veya yarıbaşkanlık) benimseneceği siyasi bir konudur. Ancak bakanlık sistemi kabul edilecek bu sisteme göre şekilleneceği açıktır. Bu nedenle bakanlık sistemindeki sorunların kısa ve orta vadede çözümü için bu rapordaki çözüm önerileri değerlendirilmelidir. Ayrıca raporda incelenen bakanlık sistemlerinden hayata geçirilebilecek iyi ülke uygulamaları göz önünde bulundurulmalıdır. Bu çerçevede bakanlık sisteminde yapılması tavsiye edilebilecek düzenlemeler şunlardır: Başbakanın belirleyeceği bir Başbakan yardımcısına Başbakanın yokluğunda bu Başbakan yardımcısının başkanlığında bakanlar kurulunu toplayabilme yetkisi tanınabilir. Böylece ivedilik gerektiren acil durumlarda Hükümetin hızlı ve etkili karar alması sağlanabilir. Bir bakanın yokluğunda yetkileri müsteşara, müsteşar yardımcısı veya Bakan yardımcısına devredilebilir. Ayrıca yetki devrinin yapıldığı durumlarda bakan yardımcısı/müsteşar/müsteşar yardımcısı bakanlar kurulunda oy hakkı olmaksızın tartışmalara katılması sağlanabilir. Böylece bir bakanın yokluğunda diğer bakana vekâlet etmesi için sürekli bürokratik işlemler yapılmasına gerek kalmayacaktır. Genel seçimlerden 3 ay önce İçişleri, Adalet ile Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme bakanları görevlerinden ayrılma zorunluluğuna son verilmelidir. İncelenen ülke örneklerinde karşılaşılmayan bu uygulama; daha çok haberleşme, ulaşım ve güvenlik sebebiyle 1950’li yılların fiziksel ve teknolojik koşulları sebebiyle getirilmiştir. Günümüz teknolojisi ve fiziksel erişim imkânları göz önüne alındığında bu uygulamanın geçerliliği kalmamıştır. Fransa’da olduğu gibi bakanlıkta yönetim ve siyaset arasında bir tampon ve denge işlevi görmek üzere, bakanlıklarda bakana yakınlıklarına göre bakanın bürokratlar arasından seçtiği üyelerle bürokrasi dışından seçilen üyelerden oluşan bakanlık kabinesi uygulamasına gidilebilir. 90