bölüm-5 menfez-difüzör ve damperler

Transkript

MENFEZ-DİFÜZÖR VE DAMPERLER
Doç. Dr. Hüseyin BULGURCU
142
BÖLÜM-5
5.1 GİRİŞ
Havalandırma tesisatı tasarlanırken, doğru debi ve basınçta seçilmiş bir havalandırma santralinden,
havalandırma kanal sistemiyle dağıtılan şartlandırılmış hava, dağıtım kontrol sistem elemanları kullanılarak;
mahallerden istenilen debi, hız, atış yönlendirmesi ve atış mesafesine ulaştırılır.
Ayrıca havalandırma tesisatının imalat, montaj ve iş tesliminde hava dağıtım kontrol elemanları kullanılarak hava
sızdırmazlık testleri, hava debisinin ayarlanması ve hava kanalı sisteminin debi ile basınç dengeleme işleri yapılır.
5.2 MENFEZLER
Bir havalandırma sisteminin en son unsurudur ve mahal içinde bulunmaktadır. Menfezlerden genel olarak
beklenenler şunlardır:
1. Gerekli hava debisini vermesi
2. Havanın mahal içinde yayılmasını sağlamak
3. Rahatsız edici hava akımları oluşturmaması
4. Havayı doğrudan toplayıcı menfezlere göndermemesi
5. Gürültü oluşturmaması
6. Mimari tasarımın uygun olması
Menfezler havanın akış yönüne göre şu şekilde sınıflandırılabilir:
Dağıtıcı ve Toplayıcı Menfezler: Genellikle şartlanmış havayı mahal içine veren veya mahalden emen
menfezlerdir. Dağıtıcı ve toplayıcı menfezlerin temel tipleri şunlardır:
Çift Sıra Kanatlı Dağıtıcı Menfez: Havalandırma sistemlerinde, üfleme menfezi olarak kullanılır. Kanat açıları
ayarlanabilir. Duvar üzerinde, yatay atışlar için tasarlanmıştır. Kanala doğrudan monte edilebilir. Paralel kanatlı
veya zıt kanatlı damperlerle kullanılabilir (Şekil-5.1a).
Tek Sıra Kanatlı Toplayıcı Menfez: Genellikle mahal havasını veya mahal havasının çok kirli, çok sıcak bir
bölümünü mahalden emen menfezlerdir. Kanat açıları ayarlanabilir. Kanala doğrudan monte edilebilir. Paralel
kanatlı veya zıt kanatlı damperlerle kullanılabilir (Şekil-5.1b).
Kare Petek Menfez: Havalandırma sistemlerinde, emiş menfezi olarak kullanılır. 12x12 mm ince petek lameller
sayesinde net emiş alanı fazladır, dolayısıyla basınç kayıpları azdır. Zıt kanatlı damperlerle kullanılabilir (Şekil5.1c).
Perfore Menfez: Altıgen deliklere sahip menfezler olup, emme ve üfleme kanallarında kullanılabilir. Standart
olarak 22 mm-32 mm çerçeveli ve çerçevesiz olarak imal edilir (Şekil-5.1d).
Menteşeli Kare Menfezler: Menteşeli kare petek menfezler; alçıpan tavan uygulamalarında hem serbest emiş
menfezi, hem de kontrol kapağı olarak kullanılırlar. Gizli tavan fan-coil uygulamalarında sıkça kullanılmaktadır.
Transfer (Kapı) Menfezi: Kapılarda, emiş menfezi olarak kullanılır. Negatif basınç istenen mahallerde, emilen
havanın, kapılardan alınmasına olanak sağlar (Örneğin tuvaletler, karantina odaları). Ayrıca pozitif basınç istenen
mahallerde, üflenen havanın, üflenen havanın, kapılardan atılmasına olanak sağlar (Şekil-5.1e).
Yuvarlak Kanal Menfezi: Spiral kenetli hava kanal uygulamalarında emiş ve üfleme menfezi olarak kullanılır.
Yönlendirici kanatlar menfez ön yüzünden el ile ayarlanır ((Şekil-5.1f).
Lif Tutucu Menfezler: Özellikle ameliyathanelerde, alt emiş menfezi olarak kullanılır. Hijyenik ortamlarda
kullanıldığından dolayı paslanmaz malzemeden yapılırlar.
143
Fan-Coil Emiş ve Müdahale Kapak Menfezi: Fan-coil ünitelerinde emiş menfezi olarak kullanılır. Herhangi bir
arıza durumunda müdahale kolaylığı sağlar. Filtresi mevcuttur (Şekil-5.1g).
Çok Yönlü Menfez: Yüksek tavanlı ortamlarda havayı dört ayrı yöne dağıtan sabit açılı menfezlerdir. 3,8 m
yüksekliğinden başlayan ve daha yüksek mekânlarda kullanılır (Şekil-5.1h).
Lineer Menfez: İnce ve uzun menfez tiplerine verilen isimdir. Özellikle fan-coil üstlerinde, bilgisayar odalarındaki
yükseltilmiş tabanlarda, konferans salonu, bekleme salonu gibi geniş mahallerde havalandırma menfezi olarak,
yüzme havuzu kenarlarında ızgara olarak ve daha birçok amaçla kullanılırlar. Lineer görünüm istenen ortamlar
için birçok elemanın birleşmesiyle metrelerce uzunlukta menfez elde edilebilmektedir (Şekil-5.1i).
a) Çift sıra kanatlı dağıtıcı menfez
b) Tek sıra kanatlı toplayıcı menfez
c) Kare petek menfez
d) Perfore (petek) menfez
e) Transfer (kapı) menfezi
f) Yuvarlak kanal menfezi
g) Fan-coil emiş ve müdahale kapak
menfezi
h) Çok yönlü menfez
i) Lineer menfez
Şekil-5.1 Menfez çeşitleri
5.3 DİFÜZÖRLER (ANEMOSTAT)
Besleme havasını farlı yönlerde ve düzlemlerde dağıtan hava çıkış elemanlarına difüzör denir. Aşağıdaki şekilde
sınıflandırılabilir:
Alüminyum Kare Tavan Difüzörleri: Teknik özellikleri bakımından haddelenmiş alüminyum profilden imal edilir.
1, 2, 3 ve 4 yönlü, kare veya dikdörtgen yapılabilir. Dampersiz ve zıt açılır damperli yapılır. Standart imalat, doğal
renkte eloksallıdır. İstendiğinde analog renklendirme, selülozik veya sentetik fırın boya yapılmaktadır (Şekil-5.2a).
144
a) Kare tavan difüzörleri
b) Yuvarlak tavan difüzörü
c) Çok yönlü difüzörler
d) Türbülanslı difüzörler
e) Dekoratif difüzörler
f) Girdaplı (swirl) difüzörler
g) Gemici difüzörü
h) Deplasmanlı difüzörler
i) Uzun atış mesafeli difüzörler
j) Jet nozullar
k) Slot difüzörler
l) Döşeme girdap (swirl) difüzörü
m) Panel difüzör
n) DSW21 Difüzör
o) Lineer difüzör
Şekil-5.2 Difüzör (anemostat) çeşitleri
145
Yuvarlak Tavan Difüzörleri: Yuvarlak tavan difüzörleri çok miktarda hava üflemeye elverişlidir. Havanın en iyi
şekilde yayılmasını sağlar. Hava çıkış sesi ve direnci diğer tiplere nazaran daha azdır (Şekil-5.2b).
Çok Yönlü Difüzörler: Hem konfor hem de endüstriyel alanlarda uygulamaya müsaittir (Şekil-5.2c).
Türbülanslı Difüzörler: Sabit kanatlı türbülanslı difüzörler kanat yapılarından dolayı soğutma uygulamalarında
kullanılırlar. Tavan yüksekliğinin 2,6 - 4 m arasında olduğu mekânlar için uygundurlar. Ayrıca hava debisinin
%100’den %25’e düşürüldüğü durumlar için idealdirler. Ayarlanabilir kanatlı türbülanslı difüzörler ise, fabrikalar,
havalimanları, tiyatrolar, bankalar, konser salonları, konferans salonları gibi çok yüksek tavan uygulamalarının
olduğu yerlerle tavan yüksekliğinin 4 m’den fazla olduğu toplantı salonları tavan uygulamalarında şartlandırılmış
havanın alt noktalara ulaşması için kullanılırlar ve havaya burgu hareketi vererek ortamın homojen olarak
ısıtılması ve soğutulmasını sağlarlar. Kanat hareketi elle veya servomotorla yapılmaktadır. Çalışma sıcaklık
aralığı -10°C ile + 15°C arasında olup, ürün sabit ve %100’den %40’a kadar değişen hacimsel debiler için
uygundur (Şekil-5.3d).
Girdaplı (Swirl) Difüzörler: Taze havanın mahal havası ile süratli bir şekilde karışmasını sağlamak için üfleme
ve toplama kanallarında kullanılır (Şekil-5.2f).
Gemici Difüzörleri: Genellikle gemilerde tercih edildiğinden bu adla anılırlar (Şekil-5.2g).
Deplasmanlı Difüzörler: Yüksek derecede zararlı atığı olan fabrikalarda hava koşullandırılması bu zararlı
maddelerin kullanılan bölgeden uzaklaştırılması için kullanılır. Yüksek Isı yüklemelerin ve hafif kirlenmenin
olduğu, toz ve fiber parçacıklarının dışarıya atılması gereken durumlarda kullanılır (Şekil-5.2h).
Jet Nozullar: Klima tesisatlarında üfleme kanallarında kullanılmak üzere, jet difüzörler büyük hacimli mekânlarda
havalandırma işleminin tavan difüzörleri yapılması mümkün olmayan veya pratik olmadığı durumlarda uygun
çözümler sunmaktadır. Uzun atış mesafelerini (maksimum 25 m) yakalayabilmek ve homojen bir dağılım
sağlayabilmek için üflenen hava sıcaklığı ile ortam sıcaklığı arasındaki farka bağlı olarak havanın yönlendirilmesi
gerekir. Yaz aylarında üflenen soğuk havanın insanların üzerine direkt olarak yönlendirilmemesi ve dağılımın
daha iyi olması için jet difüzör yukarı yönlendirilir. Kış aylarında ise üflenen sıcak havanın daha aşağılara
dağılabilmesi için yönlendirme aşağıya doğru yapılır. Jet nozullar, yataydan +30° ve -30° her doğrultuda
yönlendirilebilmektedir (Şekil-5.2j).
Jet nozullar mükemmel tasarımı ve aerodinamik yapısı ile yüksek hava debilerinde bile oldukça düşük ses
seviyesine sahiptir. Bu özelliği sayesinde sessizliğin çok önemli olduğu konser salonları, tiyatrolar, müzeler gibi
büyük ve yüksekliği fazla olan mekânlarda dahi rahatlıkla kullanılabilmektedir.
Lineer Difüzörler: Yönlendirici kanatlarla, düşey veya yatay hava akışı sağlanabilir. Hava miktarının ayarı, hava
akışını doğrultan damperle yapılamaktadır. Çok bölmeli difüzörlerde, her bölüm ayrı olarak ayar edilebilir.
İstenildiğinde; yan kapakları ile (montajlı veya ayrı) bir de plenum kutusu ile verilmelidir (Şekil-5.2o).
5.4 HAVA BESLEME TERİMLERİ
Havalandırma tekniğinde kullanılan menfez ve difüzörler için bazı önemli terimler vardır:
 Atış Uzaklığı (Difüzyon yarıçapı): Hava jetinin ortalama hızının belirli bir Vuç hızına kadar düştüğü
nokta ile menfez arasındaki yatay uzunluktur (Şekil-5.3).

Düşme: Belirli bir atış uzaklığında, jet merkezi ile menfez yatay ekseni arasındaki düşey uzaklıktır
(Sıcak hava jetinde: Yükselme).
146
Şekil-5.3 Menfezin hava atış uzaklığı ve düşmesi

Çıkış Hızı: Jetin menfezden çıkışındaki hava hızıdır.

Uç Hızı: Jetin ucundaki hava hızı (Vuç=0,15…………….1,0 m/s)

Zarf: Jetin belirli bir hıza karşılık gelen dış yüzü (Şekil-5.4).
Şekil-5.4 Hava dağılımındaki dış zarf

Yayılma: Belirli bir uç hızında jet genişliğidir (Şekil-5.5).
Şekil-5.5 Hava jetindeki yayılma

Serbest Jet: Herhangi bir engelle karşılaşmayan jet (Şekil-5.6).

Birincil Hava: İç hacme girişte, jeti oluşturulan şartlandırılmış hava (Şekil-5.6).

İkincil Hava: Jet ile sürüklenen (endüklenen) ortam havası (Şekil-5.6).
Şekil-5.6 Serbest jet, birincil hava ve ikincil hava

Tavan Etkili Jet: Tavana çok yakın ilerleyen ve tavandan etkilenen jet (Şekil-5.7)
147
Şekil-5.7 Tavan etkili jet

Ortam Havası: Yaşanılan bölge içindeki hava (Şekil-5.8).

Ortam Havası Hızı: İnsanlı bölge içindeki ortalama hava hızıdır (Vr).

Yaşanılan Bölge: Döşemeden 1,70 m (veya 1,80 m) yüksekliğe kadar çıkan, duvarlara 15 cm’ye kadar
yaklaşan, ortam içinde insanların bulunduğu kısımdır (Şekil-5.8).
Şekil-5.8 Ortam havası, yaşanılan bölge

Rahatsız Edici Hava Akımı (Draft): Ortam havası içinde oluşan, insanları rahatsız edecek kadar
yüksek hızda hava akımı. Bu hız, hava sıcaklığına bağlı olarak 0,20 ile 0,30 m/s arasında değişir.

Durgun Bölge: Ortam içinde hava hızının sıfır veya sıfıra yakın olduğu bölge

Sıcaklık Farkı (dT): Birincil havanın, ortama girişteki sıcaklığı ile ortam sıcaklığı arasındaki fark

Kenar Oranı: Dikdörtgen menfezlerde uzun kenar ile kısa kenarın uzunluklarının oranı.

Menfez Brüt Alanı: Menfezin dış kenarlarının çevrelediği tüm yüzeyin alanı

Menfez Net Alanı: Menfezin hava geçiş yüzeyinin (veya kesitinin) alanı

Koanda Etkisi: Tavan, duvar veya döşeme gibi düz bir yüzeye çok yakın yerleştirilmiş bir menfezden,
bu yüzeye paralel doğrultuda verilen hava jeti, menfez çıkışından sonra yüzeye yapışır ve tekrar
ayrılıncaya kadar bir süre yol alır. Pratikte daha çok, yüksek kotlara yerleştirilen duvar menfezlerinden ve
tavan yıkayıcılarından çıkan hava jetlerinde karşılaşılan bu fiziksel olaya “Koanda etkisi” denir. Bazı
menfez tipleri için koanda etkisi önemlidir (Şekil-5.9).
148
Şekil-5.9 Koanda etkisi
5.5 GELENEKSEL ODA HAVA DİFÜZYON MODELLERİ
İyi tasarlanmış bir oda hava difüzyon şeması şartlandırılmış bir odaya verildiğinde, oda sakinleri için hiçbir
rahatsızlık sağlamaz. Geleneksel bir difüzyon düzenlemesiyle, yaşanılan bölge üzerine birincil hava verildiğinde
oda havası veya ikincil hava ile karışır. Bu işlem sonunda başlangıçta besleme ve oda havası arasındaki sıcaklık
ve hız farkları, besleme havası jetini yaşanılan bölgeye ulaştırır, sıcaklık ve hız oda şartlarına ulaşır.
Hava terminal cihazının yerleşimi, tipi ve boyutu; besleme jeti ve oluşan oda havasının davranışlarını doğrudan
etkileyecektir. Tam iklimlendirme şemalarında besleme havasının ısıtma veya soğutma çevrimi için kullanımı da
jet yörüngesini ve oda hava hareket modelini değiştirecektir.
TABLO-5.1 Menfez yerine bağlı olarak oluşacak hava hareketi
149
5.6 TEMEL MENFEZ VE DİFÜZÖR PERFORMANS VERİLERİ
5.6.1 Atış Mesafesi
Hava besleme difüzörleri ve menfezleri için veriler; genellikle atış mesafesi veya özel bir jet terminal hızının
difüzyon yarıçapına bağlıdır. Kabul edilebilir bir terminal hızı, hava terminal cihazının tipine, şartlandırılan alanın
özel gereksinimlerine ve oda sakinlerine bağlı olarak değişir. Kritik uygulamalar için en büyük jet terminal hızı
0,25 m/s olabilirken endüstriyel ısıtma sistemlerinde jet hızları 1 m/s kadar hızlara çıkabilir.
5.6.2 Hava Besleme Difüzörleri
Dairesel, lineer ve kare tavan difüzörleri etkin ve öngörülebilir oda hava dağılımı sağlarlar. Bu difüzörler için; jet
atışı, jet terminal hızı ve yaşam bölgesindeki oda hava hızı arasında güçlü bir ilişki mevcuttur. Böylelikle veriler
difüzyonun maksimum ve minimum çapı ile ifade edilir ki bu da uygun ve emniyetli bir seçim tekniği sağlar.
 Bir difüzör tarafından kapsanan en küçük alandaki minimum difüzyon çapı, yaşam bölgesinde 0,25 m/s
ortalama hava hızı sağlar.
 Bir difüzör tarafından kapsanan en büyük alandaki maksimum difüzyon çapı, yaşam bölgesinde 0,1 m/s
ortalama hava hızı sağlar.
 Veriler, odanın tavanına ve 2,7 m difüzörün montaj yüksekliği için verilmiştir; her metre ilave montaj
yüksekliği için bir metre ekleyin.
5.6.3 Hava Besleme Menfezleri
Menfezler genelde tavana monte edilen difüzörlerin hava hareket modelinden daha az öngörülebilir ve daha az
verimlidir. Buna ek olarak jet terminal hızı, atış mesafesi ve oda hava hareketi arasındaki ilişki zayıftır. Bu nedenle
veriler, belirli bir terminal hızı için atış mesafesinin bir formu olarak temsil edilir. Yaşam bölgesine giren
maksimum jet hızını ve böylelikle kaçınılması gereken konforsuzlukları belirlemek mümkündür.
5.6.4 Egzoz Hava Terminal Cihazları
Seçim genellikle maksimum gürültü seviyesine veya basınç kaybına göre yapılır. Birçok uygulamalarda bir egzoz
menfezi hava hareketini kendisinden sadece 0,5 m civarında etkilenir.
5.6.5 Gürültü Seviyeleri
Tablo ve nomograflardaki veriler aşağıdaki formlardan biri şeklinde gösterilir:
dBA Seviyesi: Tahmin edilen maksimum gürültü kriteri (dBA) düşük ses gücü üzerine temellenmiştir.
Lw dBA: Maksimum dBA ses güç seviyesi
Lw NR: Maksimum NR ses güç seviyesi
Kritik projeler için kapsamlı akustik analiz gerekebilir. Üretici firmaların akustik el kitaplarını kullanarak birçok
menfez ve difüzörün oktav bandı ses seviyelerini hesaplamak mümkündür.
5.7 VERİ DÜZELTME FAKTÖRLERİ
5.7.1 Isıtma ve Soğutma Sıcaklık Farkları (t)
Son test verileri (besleme ve oda hava sıcaklıkları eşittir) izotermal hava koşulları için sunulmuştur. Bireysel
tablolar ve grafikleri, uygulanabilir ısıtma veya soğutma farkları için düzeltme faktörleri içerir.
5.7.2 Terminal Hızı (Vt)
Atış hızları gereken en uygun terminal hızına uygun olarak düzeltilmelidir. Ticari projeler için menfezler, genelde
0,25-0,5 m/s hızlar için seçilirken tavana monte edilen difüzörler özel uygulamaya bağlı olarak 0,25-1 m/s jet
terminal hızlarında seçilirler.
5.7.3 Jet Dağılımı
Besleme havası olabildiğince geniş bir yayınımla ortama verilerek sürüklenme iyileştirilmelidir ve bunun
sonucunda daha küçük hava terminal cihazları seçilmelidir. Atış mesafesi için gerekken düzeltme katsayıları her
bir ürün için ayrı nomograflar ve tablolar halinde verilmiştir.
150
5.8 TAVAN TİPİ HAVA TERMİNAL CİHAZLARININ SEÇİMİ
Menfez ve difüzörlerin tipi ve yeri çoğunlukla mimari ve diğer gereksinimler dikkate alınarak yapılır. Şayet böyle
yapılırsa performans verileri, seçim sonuçlarının uygun olup olmadığını belirlemek için kullanılır. Eğer bağımsızca
bir seçim yapılacaksa aşağıdaki seçim verileri en uygun hava terminal cihazının belirlenmesi için kullanılabilir.
Genelde bir terminal cihazının boyutlandırması atış mesafesine göre yapılır fakat her aşamada akustik seviyesini
veya basınç kaybı değerlerinin uygunluğunu dikkate almak gereklidir.
Gerekli olan menfez veya difüzör tipine karar verildikten sonra, seçim için toplam hava debisi ve oda boyutu gibi
seçim için gerekli bilgiler ile birlikte, hava terminal cihazı ölçekli çizimleri de yararlı olacaktır.
5.8.1 Lineer Yarıklı (Slot) Difüzörler
Bu difüzörler tavandan düz bir tavan yüzeyi boyunca bir ya da iki yönde yatay difüzyon sağlamak için
ayarlanabilir. Jetin oda havasını sürüklediği gibi, düşey düzlemde genişler ve yaşam bölgesine ani olarak girmesi
önlenmelidir. Aşağıdaki tabloyu kullanarak, tavan yüksekliğine göre maksimum atış miktarı belirlenir:
TABLO-5.2 Lineer yarıklı (slot) difüzör için tavan yüksekliğine bağlı maksimum atış mesafesi







Çok sayıda lineer yarıklı difüzör düzenlemesinde tavan yüzeyi, maksimum atış mesafesine göre uygun
şekilde bölünür.
Difüzör kısmının gerçek uygulanabilir boyutu belirlenir.
Birim difüzör debisini bulmak için toplam hava debisini gerçek difüzör boyuna bölerek hesaplayınız.
Maksimum atış mesafesi ve difüzör birim hava debisi bilgileri yardımıyla seçim diyagramı üzerinde iki
adet çizgi çizilir; biri minimum üfleme yarıçapının ve diğeri maksimum üfleme yarıçapının üzerinden
geçer. Bu mümkün olan bir seçim bandını ortaya çıkarır.
En uygun seçim için genellikle ekonomi (en az sayıda difüzör) ile konfor (belirli bir uygulama için ideal
oda havasını sağlayacak şekilde maksimum difüzör kullanımı) arasında bir denge kurulmalıdır.
Optimum seçimde, tek yuva difüzörün altına düşerse, gerektiğinde aktif uzunluk daha sonra azaltılabilir.
Optimum seçim sekiz yuvadan daha büyük olduğu takdirde, böyle bir slot difüzör düzenlemesi pratik
değildir ve daha fazla bilgi için üretici firma aranmalıdır.
Şekil-5.10 Yarıklı (slot) difüzörden yatay eksende minimum ve maksimum atış mesafeleri
5.8.2 Dairesel, Kare ve Dikdörtgen Difüzörler
Dairesel difüzörler bir dairesel hava dağılımı sağlarken kare ve dikdörtgen cihazlar tavan etkisine bağlı olarak 4,
3, 2 veya 1 yönlü hava akışı seçilebilir. 4 yönlü veya dairesel yönlü seçimden hangisi yapılırsa yapılsın hava
akışında en yüksek verim elde edilir.
151
Aşağıdaki tabloyu kullanarak tavan yüksekliğine bağlı olarak maksimum atış mesafesi veya üfleme yarıçapı
belirlenir. Bu, hava jetinin yatay planda genişleyerek doğrudan yaşam bölgesine girmesini engeller.
TABLO-5.3 Dairesel, kare ve dikdörtgen difüzörler için tavan yüksekliğine bağlı maksimum atış mesafesi






Ölçekli bir tavan planı kullanarak maksimum atış mesafesi sağlamak için alan iki kere uygun karelere
bölünür. Her bir alanın merkezindeki bir daire veya kare difüzör, şimdi toplam hava akımından kendi
oranını kullanmak için seçilebilir.
Tablo ve grafikleri kullanarak tatminkâr atış parametresini veren difüzör boyutları belirlenir. En ekonomik
seçim gerekli atış mesafesine çok yakın minimum üfleme yarıçapını sağlayacaktır.
Ancak en optimum seçim, muhtemelen en ekonomik seçim ile oda hava hareketini en konforlu sağlayan
seçimi buluşturacaktır.
Şayet maksimum üfleme yarıçapını gereken atış boyundan daha küçük difüzör karşılıyorsa, odada
yetersiz hava akışı ve yüksek seviyede durgunluk ortaya çıkacaktır. Alternatif bir terminal cihazı
düşünülmelidir.
Benzer şekilde minimum üfleme yarıçapı gereken atış boyundan daha büyük difüzörden sağlanıyorsa
muhtemelen özel hava terminal cihazı uygun değildir.
Mümkünse difüzör seçimleri tablolarda verilen sınırlar içinde olmalıdır; çok düşük boğaz hızlarına inilen
seçimlerin yapılması zayıf hava difüzyonuna neden olacaktır, örnek olarak ısıtma çevriminde yüksek
seviyede durgunluk ve soğutma çevriminde hava akımı ayrışmaları oluşacaktır.
Şekil-5.11 Dairesel, kare ve dikdörtgen difüzörlerin minimum ve maksimum atış mesafeleri
5.9 DUVAR TİPİ HAVA TERMİNAL CİHAZ SEÇİMİ
5.9.1 Lineer Menfezler
Yüksek seviyede bir yan duvara veya bölmeye monte edilen sürekli menfezler, lineer yarıklı (slot) difüzörlere
benzer bir şekilde işlem görür. Menfez tavan etkisinden yararlanmak için monte edilirse; hava düşmesi riski
minimize olduğu gibi bu, her zaman soğutma diferansiyeli için faydalıdır. Baş seviyesinde hava akımlarını
önlemek için, tavan yüksekliğine göre en fazla atış mesafesi aşağıdaki tabloda gösterilen rakamlarla sınırlı
olmalıdır:
152
TABLO-5.4 Lineer menfez için tavan yüksekliğine bağlı maksimum atış mesafesi





Gerekli atış mesafesi yukarıda gösterilen maksimum atışı aşarsa, odanın her iki yanında havanın
üflenmesi ya da bir alternatif terminal cihazı kullanmayı düşünün.
Toplam akış debisini, maksimum kullanılabilir aktif uzunluğa bölerek menfez kapasitesini hesaplayın.
Belirli bir uygulama için en uygun terminal hız belirleme; yıl boyunca çalışan lineer menfezlerde 0,3 - 0,4
m/s terminal hızı tatmin edicidir.
Seçim çizelgelerini kullanarak, gerekli kapasite ve atış mesafesine bağlı en uygun ızgara yüksekliğini
belirlenir.
Tavan etkisini artırmak, havayı tavan yüzeyine doğru havayı yönlendirmek için yönlendirme kanatlarını
kullanımını göz önünde bulundurun.
Şekil-5.12 Tek ve çift yönlü yatay düzlemdeki lineer menfezler için atış mesafeleri
5.9.2 Bireysel (Özel) Menfezler
Duvar tip besleme menfezleri yatay düzlemde havayı tavan etkisiyle veya olmadan yayma avantajına sahiptir.
Mümkün olduğunca besleme havasını yaymak için faydalı alanın kullanılması atış mesafesini düşürür ve daha
küçük menfez ve daha küçük kanala dolayısıyla daha verimli bir difüzyona neden olur.
Maksimum kullanılabilir atış mesafesi tavan yüksekliğine bağlı olarak aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
TABLO-5.5 Bireysel (özel) menfezler için tavan yüksekliğine bağlı maksimum atış mesafeleri
153





Gerekli atış mesafesi yukarıdaki tablodaki değeri aşarsa alternatif bir düzenleme seçmelisiniz.
Uygun menfez yerleşimi seçin ve bireysel menfez debisini hesaplayınız.
Atış mesafesine bağlı olarak en uygun terminal hızını belirleyin; genellikle ısıtma/soğutma
uygulamalarında duvar menfezleri için bir jet terminal hızı 0,25 ila 0,4 m/s olarak alınabilir.
Seçim tablolarını ve grafiklerini kullanarak en uygun menfez boyutunu belirleyin.
Genişlik ile yükseklik oranı 2:1 ile 5:1 arasındaki menfezler kare menfezlere göre daha az üfleme
problemleri oluşturur, çünkü besleme hava jetinde düşme problemi daha az ortaya çıkar.
Şekil-5.13 Bireysel (özel) menfezler için atış mesafeleri
5.9.3 Serbest Jet Uygulamaları
Önceki başlıklarda açıklanan hususlar, hava jetinin tavana yakın olarak tahliye edildiği, tavan etkisinin dikkate
alındığı durumlardır. Terminal cihazı herhangi bir yüzeyden uzağa monte edildiğinde hız düşümü daha ani
gerçekleşir ve atış mesafesi azalır. Seçim tabloları ve grafiklere uygulanacak düzeltme faktörünün belirlenmesi
için aşağıdaki tabloyu kullanın (Tablo-5.6).
TABLO-5.6 Farklı terminal cihazları serbest jet uygulama mesafeleri
Yukarıda verilen bilgiler genelleştirilmiştir ve düzeltmeler sadece bireysel ürünler için verilen özel bilgiler
olmadığında uygulanmalıdır.
5.9.4 Dikey Projeksiyon
Yüksek tavan (4 m’den daha büyük) uygulamaları için yüksek seviyede kullanılan menfez ve difüzörler hassas
dikey projeksiyon şemalarının kullanımı mantıklı olabilir. Benzer şemalar performans verileri ve çok başarılı ısıtma
ve havalandırma şemaları için oldukça dikkatli seçim teknikleri gerektirir. Tam bir iklimlendirme şeması ile dikey
atış profili oldukça değişecektir çünkü kaldırma kuvvetleri jet hava akımı üzerin oldukça güçlü bir etki oluşturur.
Bu tür fabrikalar, depolar, spor salonları ve genel amaçlı salonları gibi projeler iyi bir ısıtma çevrimi için
tasarlanmıştır. Yolcular genellikle yetişkindir ve daha özel konfor koşullarını gerektirir çünkü konser salonları ve
resepsiyon alanları, soğutma çevrimi için tasarlanmış olmalıdır.
154
Şekil-5.14 Yatay ve düşeyde serbest jet atış mesafeleri
Şekil-5.15 Isıtma ve soğutma uygulamalarında
dikey projeksiyonda menfez hava akışları
Menfez seçimi ve yerleşimi için aşağıdaki yol izlenebilir:
1. Her hacme üflenecek hava miktarı belirlenir.
2. Her hacme konulacak menfez sayısı ve tipi belirlenir. Bunun için gerekli hava miktarı, atış için
kullanılacak mesafe, düşme mesafesi, yapının karakteristikleri ve mimari yaklaşım gibi faktörler göz
önünde tutulur.
3. Menfezler oda içinde havayı mümkün olduğunca homojen ve düzgün olarak dağıtabilecek bir biçimde
yerleştirilir.
4. Üretici kataloglarından hava miktarı, çıkış hızı, dağıtım biçimi ve ses düzeyi gibi performans bilgilerini
kontrol ederek uygun boyutta menfez seçilir.
Örnek: Bir ortamdaki hava debisi 5000 m3/h ve 10 adet dağıtıcı menfez kullanılacaktır. Tavan yüksekliği 3 m ve
kanat açıları 45° olarak ayarlanması halinde uygun menfez boyutlarını seçiniz.
Çözüm: Her bir menfezde 5000/10=500 m3/h hava debisi düşer. Tablo-5.7’den buna en yakın değer 500 m3/h
debili, 1000 cm2’lik bir menfez seçilebilir.
Atış mesafesi: 3 m
Düşme mesafesi: 1 m
Hava hızı: 2,3 m/s
Basınç kaybı: 0,2 mmSS
Örnek: Bir işyeri havalandırma sisteminde 25 adet çift sıra üfleyici menfez kullanılacaktır. Her bir menfez debisi
600 m3/h, tavan yüksekliği 3,5 m olduğuna göre uygun menfez kesitini ve diğer özelliklerini bulunuz (Kanat ayar
açıları 45° olarak kabul edilecektir).
Çözüm:
Tablo-5.7’den 1000 cm2 menfez seçilirse:
Atış mesafesi: 3,4 m
Düşme mesafesi: 1,2 m
Hava hızı: 0,3 m/s
Statik basınç kaybı: 0,6 mmSS
155
TABLO-5.7 Dağıtıcı menfez tablosu
156
TABLO-5.7 Dağıtıcı menfez tablosu (devam)
157
TABLO-5.8 Toplayıcı menfez seçim tablosu
Ölçüler
Faydalı
Alan
Hava Hızları m/s
mm
cm²
1
1.5
2
2.5
3
3.5
4
5
6
7
100x200
140
51
77
102
128
153
179
204
255
306
357
100x250
186
68
102
136
170
204
238
272
340
408
476
150x250
280
102
153
204
255
306
357
408
510
612
714
200x250
390
143
214
286
357
428
500
571
714
857
1000
100x300
242
88
133
146
221
265
309
354
442
530
619
150x300
344
126
189
252
315
377
440
503
629
755
881
200x300
484
177
265
354
442
530
619
707
884
1061
1238
300x300
763
279
418
558
697
836
976
1115
1394
1673
1950
150x350
400
146
219
292
366
439
512
585
731
877
1023
200x350
567
207
311
415
519
622
726
830
1037
1244
1452
200x400
660
241
362
483
604
724
845
966
1207
1448
1690
250x400
856
313
469
626
782
938
1095
1251
1564
1877
2190
300x400
1042
381
571
762
952
1142
1333
1523
1904
2285
2666
400x400
1432
524
785
1047
1309
1571
1833
2094
2618
3142
3665
200x450
774
272
408
544
680
816
952
1088
1360
1632
1900
300x450
1181
432
648
864
1080
1295
1511
1727
2159
2590
3023
450x450
1842
673
1010
1346
1683
2020
2356
2693
3366
4039
4712
150x350
605
221
332
442
553
633
774
884
1105
1326
1547
200x500
837
306
459
612
765
918
1071
1224
1530
1836
2142
300x500
1321
483
724
966
1207
1448
1690
1931
2414
2897
3380
150x600
726
265
398
530
663
796
928
1061
1326
1591
1856
300x600
1609
588
882
1176
1471
1765
2059
2353
2441
3529
4117
450x600
2493
911
1367
1822
2278
2374
3189
3645
4556
5467
6378
600x600
3389
1230
1856
2475
3094
3713
4332
4950
6188
7426
8663
200x750
1284
469
704
938
1173
1408
1642
1877
2346
2815
3284
300x750
1991
728
1091
1455
1819
2183
2547
2910
3638
4366
5093
450x750
3144
1149
1724
2298
2873
3448
4022
4597
5746
6895
8044
600x750
4270
1561
2341
3121
3902
4682
5462
6242
7803
9364
10924
300x900
2456
898
1346
1795
2244
2693
3142
3590
4488
5386
6283
450x900
3795
1387
2081
2774
3468
4162
4855
5549
6936
8323
9710
600x900
5163
1887
2831
3774
4718
5661
6605
7548
9435
13322
13209
750x900
5982
2186
3279
4372
5466
6559
7652
8745
10931
13117
15303
900x900
6800
2485
3728
4971
6214
7456
8699
9942
12427
14912
17398
600x1200
6921
2530
3794
5059
6324
7589
8854
10118
12648
15178
17707
750x1200
7740
2829
4243
5658
7072
8486
9901
11315
14144
16973
19802
900x1200
9805
3584
5375
7167
8959
10751
12543
14334
17918
21502
25085
1200x1200
12976
4743
7115
9486
11958
14229
16600
18972
23715
28458
33200
Not: Hava miktarı m³/h
Hız
m/s
1
1.5
2
2.5
3
3.5
4
5
6
7
St.Basınç
Pa
1,0
2,3
3,7
6,0
8,5
11,2
14,7
22,2
30,0
40,0
158
TABLO-5.9 Kare difüzör (anemostat) seçim tablosu
Anma ölçüsü
Hava hızı [m/s]
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Hava debisi m3/h
80
160
240
320
400
480
560
640
720
Atış mesafesi min.
0,5
1
1,5
2
2,3
2,7
3
3,5
4
maks.[m]
0,9
2
3
4
4,5
5
5,8
6,3
7
A mm x B mm
150
225
300
375
450
525
600
675
750
310
385
460
535
610
685
760
835
910
Statik basınç [Pa]
5
17
34
60
72
84
95
11
126
Hava debisi m3/h
195
390
585
780
975
1170
1365
1560
1755
0,5
1
1,5
2,5
2,7
3
3,5
4,1
4,8
maks.[m]
0,9
0
2,3
3
5
5,2
5,8
6,7
7,2
5
17
34
60
72
84
95
11
126
m3/h
345
690
1035
1380
1725
2070
2415
2760
3105
0,5
1,5
1,7
2,8
3
3,3
3,8
4,4
5,1
maks.[m]
1,2
2,8
3,5
5,6
5,8
6,2
7,4
8
10
Hava debisi
5
17
34
60
72
84
95
11
126
m3/h
540
1080
1620
2160
2700
3240
3780
4320
4860
0,8
1,5
2
3
3,3
3,6
4,1
4,7
5,4
Hava debisi
maks.[m]
1,5
3
4,5
6
6,4
7
7,9
8,1
10,2
5
17
34
60
72
84
95
11
126
Hava debisi m3/h
760
1520
2280
3040
3800
4560
5320
6080
6840
0,8
1,5
2,5
3,5
3,7
4
4,4
5
5,7
maks.[m]
1,5
3
5
7
7,3
7,8
8,6
9,9
10,2
5
17
34
60
72
84
95
11
126
1050
2100
3150
4200
5250
6300
7350
8400
9450
Atış mesafesi min
0,8
1,7
2,7
3,8
4
4,3
4,7
5,3
6
maks.[m]
1,5
3,2
5,4
7,2
7,8
8,4
9,3
10,4
11,8
5
17
34
60
72
84
95
11
126
Hava debisi m3/h
1350
2700
4050
5400
6750
8100
9450
10800
12150
1,1
1,8
3
3,8
4,3
4,6
5
5,6
6,3
maks.[m]
1,8
3,6
5,5
7,5
8,4
9
9,9
11
12,2
5
17
34
60
72
84
95
11
126
Hava debisi m3/h
1700
3400
5100
6800
8500
10200
11900
13600
15300
1,1
2,1
3,3
4,1
4,6
4,9
5,3
5,9
6,6
(maks.[m]
1,8
3,9
6
7,8
8,8
9,5
10,2
11,7
13
5
17
34
60
72
84
95
11
126
2030
4060
6090
8120
10150
12180
14210
16240
18270
1,4
2,4
3,6
4,4
4,9
5,2
5,5
6,2
6,9
maks.[m]
2,2
4,6
7
8,2
9,6
10,2
10,8
12,2
13,6
5
17
34
60
72
84
95
110
126
Hava debisi
Hava debisi
m3/h
m3/h
Örnek: Bir ortamdaki hava debisi 6400 m3/h ve bu ortam için 8 adet yuvarlak difüzörkullanılacaktır. Difüzör
boyutlarını seçiniz?
Çözüm: Bir difüzör için 6400/8=800 m3/h debi bulunur. Tablo-5.10’dan 800 m3/h debi ile çerçeve çapı 300 mm ve
atış mesafesi 3,3 m, basınç kaybı 20 Pa olan difüzör seçilir.
159
TABLO-5.10 Bir firmaya ait yuvarlak difüzör seçim tablosu
160
TABLO-5.11 Bir firmaya ait detaylı yuvarlak difüzör seçim tablosu (detaylı seçim)
Örnek:
Boyutları 16 m x 8 m, yüksekliği 3,10 m olan bir odada konfor şartının sağlanması için gereken hava miktarı
ihtiyacı 3800 m3/h’tır. Üflenen hava ortam sıcaklığından 8°C daha soğuk olup 4 adet difüzör kullanılacaktır.
Konfor bölgesinde hava hızları 0,25 m/s’yi geçmeyecektir. Ortam konforu temin edecek şekilde difüzör yerleşim
aralıklarını hesaplayınız.
Çözüm:
1. Difüzör oda tavanındaki simetrik olarak yerleştirilir.
2. Difüzör başına düşen debi V=3800/4=950 m3/h’tir.
3. Konfor bölgesine olan uzaklık; Minimum atış mesafesi L=2,0+1,4=3,4 m, Maksimum atış mesafesi;
L=4,0+1,4=5,4 m bulunur.
161
4. Tablo-5.10’daki seçim tablosundan 950 m3/h debi ve 3,4 m minimum atış mesafesi için en uygun ölçü
350 mm bulunur.
5. Aynı tablodan enterpolasyon yöntemi ile; Basınç kaybı, P=14 Pa, Ses güç seviyesi, S=35 dB (A)
bulunur.
6. Tablo-5.11’deki detaylı seçim tablosundan 350 mm ölçü ve 3,4 m atış mesafesi ve t0=8°C için
TL=0,84 °C sıcaklık farkı bulunur.
Şekil-5.16 Örnekteki menfez seçimi ve yerleşimi
5.10 HAVALANDIRMA DAMPERLERİ
İklim bölgelerine veya iklimlendirilecek olan hacimlere püskürtülen hava debileri motorlu hava damperleri aracılığı
ile ayarlanır. Bu damperler denek olarak seçilen bir hacim içine yerleştirilen bir bölge ya da ortam termostatı
tarafından denetim altında tutulur. Hava damperleri elektrik motorları veya pnömatik motorlar tarafından
devitebilmekte, paralel veya karşıt düzenli kanatlardan oluşturulabilmekte ya da pnömatik körüklü kanatlar
kullanılması durumunda bu elemanların şişirilmesi için basınçlı havadan yararlanılabilmektedir. Rijid metal kanatlı
hava damperlerinin gürültülü olmak ve kapalıya yakın konumlarda ıslık çıkarmak gibi sakıncaları vardır. Öte
yandan bu tip damperler tam kapama konumunda bile hava debisinin tüm olarak kesilmesini sağlayamaz. Oysa
pnömatik körüklü esnek hava damperleri uygun koşullarda çalışır. Çalışma sırasında gürültü yayınımı olmadığı
gibi damperden geçen hava debisi miktarının duyarlı bir şekilde ayarlanabilmesi de olanaklıdır. Rijid metal kanatlı
hava damperleri ancak düşük hızlarda kullanılabildiği halde pnömatik körüklü esnek hava damperlerinin 10 m/s ile
15 m/s gibi hayli yüksek bir hız aralığında kullanılabilmesi imkânı vardır.
Havalandırma damperleri kullanım yerine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılır:
1. Hacim damperleri (Şekil-5.17)
2. Oransal karışım damperleri (Şekil-5.18)
3. Yüzey ve baypas damperleri (Şekil-5.20)
4. Yangın ve duman damperleri
Şekil-5.17 Tek Kanatlı Hacim damperleri
162
Şekil-5.18 Kelebek Damperi
Şekil-5.20 Yüzey ve baypas damperleri
Şekil-5.19 Çok kanatlı damper
Şekil-5.21 Kaymalı damper
Damperler şekillerine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılır:
5.10.1 Contalı Dikdörtgen Hava Damperi
Klima santralleri, hava kanalları ve benzeri sistem ve ünitelerde hava debi ve basınç ayarı için kullanılırlar. Kanat
genişliği 108 mm olup kanatların aerodinamik yapıları sayesinde hava akımına karşı oluşan direnç minimuma
indirgenir. Kanatlar PVC malzemeden mamul dişli mekanizmasıyla zıt yönlü olarak tahrik edilir. Bu özellik debi
kontrolünü kolaylaştırır. Kanatlarda bulunan contalar sayesinde maksimum sızdırmazlık sağlanır. Ayrıca debi
ayarı metal kumanda kolu ile kol üzerindeki AÇIK - KAPALI ve ara değerlerine göre yapılmaktadır.
Ürün standart olarak alüminyum pres renginde imal edilmekte olup, isteğe bağlı olarak elektrostatik toz kaplama
veya alüminyum eloksalla da kaplanabilmektedir.
5.10.2 Yuvarlak Hava Damperi
Yuvarlak hava kanallarında debi ayarının sağlanması için kullanılırlar. Debi ayarı klape kolu üzerindeki AÇIK KAPALI ve ara değerlerine göre yapılır. Esnek kanallarda kullanılması için damperin her iki tarafına kordon çekilir.
Kaplama olarak elektrostatik toz kaplama veya isteğe bağlı olarak diğer tüm renkler de boyanabilmektedir.
5.10.3 İris (Diyafram) Damper
Yuvarlak hava kanallarında hava debisi ayarlanması ve ölçümü için kullanılmaktadır. Azalan orifis yapısından
dolayı kanal kesit alanında düzgün bir hava debisi oluşur. İrisin kapanması homojen bir hava akımı ile birlikte
düzgün bir hava debisi ayarı oluşturur. Damperlerde fark basıncının ölçülmesi için manometre bağlantıları
bulunmaktadır. Damperin ölçüm hassasiyeti ±%5 olup çalışma sıcaklık aralığı -10°C ile +80°C arasındadır.
Ayrıca hava kaçaklarının olmaması için bağlantılar contalanmalıdır.
163
a) Dikdörtgen hava damperi
b) Yuvarlak hava damperi
c) İris damper
d) Mekanik sabit debi ayar damperi (CAV)
e) Geri dönüşsüz damper
f) Yuvarlak geri dönüşsüz damper
g) Değişken debi ayar cihazı (VAV)
h) Kontrol kapağı
i) Müdahale kapağı
j) Hava panjuru
k) Kum tutucu panjur
l) Akustik panjur
m) Dairesel panjur
n) Plenum kutusu
o) Fanlı serpantin plenum kutusu
p) HEPA filtre kutusu
r) Dikdörtgen kanal susturucu
s) Yuvarlak kanal susturucu
Şekil-5.22 Damperler, kapaklar, panjurlar ve plenum kutuları
164
5.10.4 Mekanik Sabit Debi Ayar Damperi
Mekanik sabit debi ayar damperi bağımsız bir şekilde ve aynı zamanda herhangi bir elektriksel güce bağlı
kalmadan debi kontrolü yapmaktadır. Sistemdeki basınç değişimine göre istenen hava debisini yayla çalışan
mekanizmasıyla kendi kendine ayarlamaktadır. Mekanik sabit debi ayar damperleri, havalandırma sistemlerinde
mekânlara istenilen taze hava ihtiyacının sabit debide iletilmesinde veya egzoz edilmesinde kullanılırlar. Mekanik
olarak kendi kontrolünü kendisi yaparak çalışan sabit debi ayar cihazlarıdır. Herhangi bir servomotor
gerektirmeden ±10% sapma oranında sabit debi kontrolü temin etmek üzere kullanılırlar. İstenilen hava debisi, bir
alyen anahtar yardımıyla cihaz üzerinden kolaylıkla değiştirilebilir. Dairesel ve dikdörtgen kesitli olarak üretilirler.
Mekanik olduğu için motorlu tiplere göre daha ekonomiktir. Minimum 50 Pa ile maksimum 1000 Pa basınç
aralığında 2 ile 10 m/s hava hız aralığında kullanılmaktadır.
5.10.5 Geri Dönüşsüz Damper
Üfleme ve emiş kanallarında, havanın istenmeyen geri dönüşünü engelleyici olarak kullanılır. Hava itme kuvveti
ile orantılı olarak açık veya tam kapalıdır. Kademeli ayar yapılmaz.
5.10.6 Yuvarlak Geri Dönüşsüz Damper
Kasa galvanizli çelik sacdan, kanatlar ise alüminyumdan imal edilmektedir. Daha iyi bir sızdırmazlık ve düşük ses
seviyesi oluşturmak için conta kullanılır.
5.10.7 Değişken Debi Ayar Cihazı (VAV)
VAV terminal cihazları tek kanalda yüksek hızlarda değişken debi veya değişken akış oranlı uygulamalar için
tasarlanmış olup hem üfleme hem de emiş için kullanılabilirler. Bunlar iklimlendirme sistemlerinde herhangi bir
kontrol, düzenleme ve kapama görevleri için kullanılabilirler. VAV cihazları hava debisinin doğru ölçüm ve
kontrolü için tasarlanmıştır. VAV uygulamalarında odaya giren hava hacmi, soğutma yüküne bağlı olarak kontrol
edilir. Böylece enerji tüketimi azaltılmış olunur.
5.10.8 Kontrol Kapağı
Havalandırma sistemi uygulamalarında klima santralleri v.b. tüm tesisatlarda bakım yapılması gereken yerlerde
kolay müdahale edebilmek için kullanılır. Kontrol kapakları çerçeve üzerindeki özel kilit mekanizmasıyla açılıp
kapanırlar.
5.10.9 Müdahale Kapağı
Havalandırma sistemi uygulamalarında klima santrallerinde v.b. tüm tesisatlarda bakım yapılması gereken
yerlerde kolay müdahale edebilmek için kullanılır. Çerçeve içine yerleştirilen çıt çıt mekanizma ile açılıp
kapanmaktadır.
5.10.10 Hava Panjuru
Banyo, tuvalet, depo, hangar, otopark gibi mekânların havalandırılması için olduğu gibi, sıcak hava
apareylerinden sıcak hava üflenmesinde de kullanılmaktadırlar. Ayrıca, havalandırma kanallarında emiş ve egzoz
amacıyla kullanılmakta ve sistemi yağmur ve yaprak gibi dış ortam koşullarına karşı korumaktadırlar.
5.10.11 Kum Tutucu Panjur
Toz bakımından yoğun olan ortamlarda hava kanalı emiş ve üfleme hatlarının uçlarında yer alıp ön filtreleme
yaparak havalandırma sistemini korumak için kullanılırlar. U profil kanat yapısına sahip olup, kanatlar kasa içine
düşey doğrultuda şaşırtmalı olarak monte edilir.75-700 µm boyutlarındaki parçalar için parçacık tutma verimi %30
ile %78 arasında değişmekteyken, 350-700 µm boyutlarındaki parçalar için ise parçacık tutma verimi %70 ile
%97 arasında değişmektedir. Çekmeceli tip kum tutucu panjurda havayla taşınan toz partiküllerinin oluşan
santrifüj kuvvetin etkisiyle kanatlara çarpıp havadan ayrılması, tabandaki deliklerden ürün altındaki çekmeceye
birikmesi ve bu çekmece vasıtasıyla tahliye edilmesi şeklinde çalışmaktadır. Ayrıca 20, 25, 30 ve 35 mm’lik
flanşlarla imalat mevcuttur. Diğer taraftan, alttan boşaltmalı tip kum tutucu panjurda ise, havayla taşınan toz
partiküllerinin oluşan santrifüj kuvvetin etkisiyle kanatlara çarpıp havadan ayrılması ve ürünün altındaki
deliklerden tahliye olmasıyla çalışmaktadır.
165
5.10.12 Akustik Panjur
Hava kanalı emiş ve egzoz hatlarının uçlarında kanal vasıtasıyla aspiratör veya klima santralinden gelen ses
aktarımını azaltmak için olduğu gibi, iç ve dış ortam arasındaki ses aktarımını azaltmak için de kullanılmaktadır.
Kanatlar 45° açılı olarak imal edilmekte ve kasaya belirlenen aralıklarla monte edilmektedirler. Ayrıca kanatlar çift
cidarlı olup, içteki cidar aşınmaya karşı dayanıklı Ø5 mm gözenekli perfore sacdan, dış cidar galvanizli sacdan
imal edilmekte ve iki cidar arasına da akustik malzemesi olarak 50 kg/m3 yoğunlukta 50 mm kalınlıkta cam yünü
konulmaktadır. Aynı zamanda havalandırma tesisatını yağmur, kuş v.b. gibi zararlı etkenlerden korumaktadır.
5.10.13 Dairesel Panjur
 Genellikle taze hava için emiş amacıyla kullanılır.
 Doğrudan kanala oturan yuvarlak bir bağlantısı vardır.
 Panjurun arka tarafına, sistemi sinek vb. gibi küçük hayvanlardan korumak için paslanmaz çelikten bir tel
konulmaktadır.
 Vida montajlıdır.
5.10.14 Plenum Kutusu
Yandan veya üstten girişli olarak imalat seçeneği mevcuttur. Klape içten veya dıştan kumandalı olarak imal
edilebilmektedir. Menfez veya kare tavan difüzörüne vidalı veya klipsli montaja uygundur. Plenum kutusu tavana
tel veya rotla asılarak monte edilir.
5.10.15 Fanlı Serpantin Plenum Kutusu
İç ve dış yüzey uygun kalınlıkta kauçuk malzeme ile izole edilir. Bu sayede ısı kaybı ve ses önlenmiş olur. Üfleme
havası için yalıtım kullanılırken, emiş için yalıtım kullanılmaz. Gizli tavan tipi fanlı serpantin ve kanallı split klima
ağızlarına monte edilir.
5.10.16 HEPA Filtre Kutusu
HEPA filtre kutuları, temiz oda, laboratuar, ameliyathane, hastane, kimya endüstrisi, ilaç endüstrisi, gıda
endüstrisi ve hijyenik havalandırma sistemlerinde son çıkış noktasında kullanılan HEPA filtrelerin sızdırmaz
olarak monte edilmesi amacıyla tasarlanmıştır. Tamamı kaynaklı, ana gövdesi hijyenik ortam gereği sızdırmaz
özelliktedir. Filtre montajı ve demontajı pratiktir. HEPA kutusu üzerinde fark basınç (filtre kirlilik) test çıkışları
standart olarak bulunur. HEPA filtre takımları 3 ana elemandan oluşur: HEPA kutusu, HEPA filtresi ve difüzör.
Kullanılan filtreler odada istenen özelliğe göre H10’dan H14’e kadar değişik sınıflarda olabilmektedir.
HEPA filtre kutuları asma tavan montajı için uygundur. Üzerinde bulunan asma delikleri yardımıyla tavana rot
çubuklarla asılabilir. Ana dağıtım kanalına esnek kanal ile bağlanabilir. Esnek kanal bağlantısı üstten veya
yandan olabilir.
5.10.17 Dikdörtgen Kanal Susturucu
Klima ve havalandırma sistemlerinde meydana gelen sesin absorbe edilmesi için kullanılırlar. Susturucuda
kullanılan kulis genişlikleri 100 mm ve 200 mm olup içindeki dolgu malzemesi 2 adet 50 mm kalınlığında 50 kg/m 3
yoğunluğundaki bir yüzü cam tülü kaplı taş yünüdür. Kullanılan taş yünü DIN 4102 standardı A2 sınıfına uygun
yanmaz özellikte olup, çürüme ve rutubete karşı dayanıklıdır. Taş yününün hava ile temas eden yüzeyinin cam
tülü ile kaplı olması 20 m/s’ye kadar olan yüksek hava hızlarında yüzeyden partikül uçmasını engeller. Ayrıca
susturucular flanşlı olarak imal edilmekte olup, kullanılan mastikli flanşlar 20 mm, 25 mm, 30 mm, 35 mm’lik olup;
20 ve 25 mm’lik mastikli flanşlarda montaj için M8 cıvata ve somunlar, 30 ve 35 mm’lik mastikli flanşlarda ise M10
cıvata ve somunlar kullanılmaktadır.
5.10.18 Yuvarlak Kanal Susturucu
Klima ve havalandırma sistemlerinde birbirlerine hava kanallarıyla bağlı mahaller arasında hava kanalları
vasıtasıyla olan ses iletimini önlemek için kullanılırlar. Kullanım alanları ise görüşme salonları, ofisler, hastane
odaları, müzik odaları, muayenehaneler gibi mekânlardır.
166
5.11 YANGIN DAMPERLERİ
Yangın damperi bina otomasyonu ünitelerinden biridir. Belirli bir sıcaklık anında dumanın binanın belirli bir kısmı
ya da bir bölümüne yayılmasını engeller. Havalandırma sistemlerinde yangın bölgesinin otomatik olarak yalıtımını
sağlar.
Yangın damperleri; manyetik yangın kapıları, duman atma fanları, duman damperleri, yangın kornaları, adresliadressiz yangın detektörleri, duman sensörleri, adresli-adressiz ihbar butonları ve diğer yangın algılama üniteleri
ile birlikte yangın ihbar panellerinden yönetilirler. Yangın ihbar panelleri üzerine bağlanan ekran sistemi ile
izlenebildikleri gibi yazılım kurulumları da yapılır.
Yangından koruma amacı ile geliştirilen yöntemler geçmişte ve günümüzde farklılıklar göstermektedir. Geçmişte
ana strateji yangının, yangın geçirmez bölmelerde hapsedilmesi şeklindeydi. Bu amaçla standartlarında yangına
en az 2 saat dayanıklı bölme duvarları, kapılar vs. gibi yapı elemanları ve havalandırma sisteminde de yangın
damperleri öngörülmekteydi. Günümüzde ise, yapı tekniği ve malzemeleri değiştiği gibi, yangından koruma
yöntemleri de değişmektedir. Tamamen yağmurlama (sprinkler) sistemleriyle donatılmış yapılarda, bölmelerin
yangın dayanım süreleri indirilmiştir. Bu durumda yangın damperlerine gereksinim azalmıştır. Buna karşılık
duman kontrol yöntemleri hızla gelişmiş, damperlerin ticari ve sanayi yangın güvenlik alanında önemi artmıştır.
Yangın/duman damperleri ile ilgili standartlar arasında; ISO 10294 Hava dağıtım sistemleri yangın damperleri,
prEN 12101-8 Duman kontrol damperlerinin özellikleri, prEN 1366-2 Yangın damperleri dayanım testleri, NFPA
90A İklimlendirme ve havalandırma sistemleri yapım standardı, UL 555 Yangın damperleri, UL555S Duman
damperleri ve UL55C Tavan damperleri sayılabilir. Yangın damperleri için daha çok esas alınan standart UL
555’dir. Bu standart kapsamındaki yangın damperleri tasarımında, yangın ihbarı ile birlikte klima ve havalandırma
sisteminin kapatıldığı ve daha sonra kanallarda hava akımı yokken yangın damperlerinin devreye girdiği esas
alınır. UL 555S ise duman damperini esas alır ve bir sızdırmazlık sınıfı belirler. Daha sonraki gelişmeler hem
duman ve hem de yangın damperi olarak kullanılabilecek kombine damperleri ortaya çıkarmıştır.
Yangın ve duman geçişinin önlenmesi için kullanılan damperler fonksiyonlarına, tasarım tiplerine, kullanım
yerlerine ve malzemelerine göre sınıflandırılır. Fonksiyonlarına göre;
a) yangın damperleri,
b) duman damperleri
c) yangın/duman damperleri,
Tasarım tiplerine göre;
 perde tipi damperler,
 tek kanatlı damperler,
 çok kanatlı damperler,
 çok bölmeli damperler
 dolgu tipi (intumscent) damperler ve
Kullanım yerlerine göre;
- tavan damperleri
- koridor damperleri
- duvar damperleri olarak sınıflandırılabilir.
5.11.1 Yangın Damperleri
Yangın damperleri, havalandırma kanallarının yangın zonuna girdiği durumlarda, alev iletimini önlemek üzere
kullanılmaktadır. Yangın zonunun duvar, tavan veya döşemesinde aralıkların olduğu durumlarda, alevlerin
yayılmasını önlemek amacı ile tasarlanmışlardır. Ayrıca, duvar ve bölmelerdeki havalandırma kanallarındaki
boşluklarda kullanılır. Yangına dayanıklı bu damperlerin temel amacı, ısıtma, havalandırma ve iklimlendirme
(HVAC) sistemi kanallarının duvarlardan ya da zeminden geçtikleri durumlarda, yangın bölmesi oluşturan duvar
ve zeminlerin bu bölme özelliklerini korumalarını sağlamaktır. Yangın bölmesinin sınırları boyunca uzanan
yangına dayanıklı kanalların aksine, damperler bir yangın halinde duvar ya da zemin düzleminde kapanmak
üzere yerleştirilir.
167
Yangın damperleri, statik ve dinamik yangın damperleri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Statik sistemlerde
kullanılan yangın damperleri, isimlerinden de anlaşılacağı üzere, kanal sistemlerinde veya damper kapandığı
zaman herhangi bir hava akımı olmayan açıklıklarda kullanılmaktadır. Statik sistemlerde kullanım amacıyla
tasarlanan yangın damperleri, sadece bir yangın durumunda otomatik olarak kapanan statik HVAC sistemlerinde
kullanılır.
Dinamik sistemlerde kullanılan yangın damperleri, fan basıncının sadece bir yangın durumunda devrede olacağı
durumlarda gereklidir ve hava hızı ile sistem fanı tarafından üretilen basınç karşısında açılmamaları gereklidir.
Dinamik sistemlerde kullanım amacı ile tasarlanan yangın damperleri, bir yangın esnasında çalışmaya devam
eden dinamik HVAC sistemlerinde kullanım amacı taşır ve statik sistemlerde de kullanılabilir.
Dinamik ve statik sistemlerde kullanılmak üzere tasarlanan her iki yangın damperi de, genellikle 90 dakika veya
180 dakika bir yangın direncine sahip olacak şekilde üretilir. Dinamik sistemlerde kullanılan yangın damperlerinde
de, damperin tasarlanmış olduğu azami hız ve statik basıncı belirtilen bir hava akım ölçümü mevcuttur.
5.11.2 Duman Damperleri
Duman damperleri, hava ve duman geçişine direnç sağlayacak şekilde tasarlanmış olan kanal ve hava girişlerine
monte edilmek amacı ile kullanılır. Cihazlar, otomatik olarak çalışmak üzere tasarlanmış olup, bir duman tetkik
sistemi ile kumanda edilir ve gerekli olan durumlarda, bir uzaktan kumanda istasyonundan da konumları
değiştirilebilir.
Duman kontrol damperleri duman tahliyesi için açık konum ve bölümlemeyi muhafaza etmek kapalı konum olmak
üzere genellikle iki emniyet konumu ihtiva eden tek ya da çok kanatçıklı damperlerdir. Doğru pozisyonda
olmalarını temin eden bir kontrol sistemine bağımlı oldukları için ısıl tetikleme mekanizmaları ihtiva etmezler.
Duman bariyerlerine kanalların girdiği yerlerde veya tasarlanmış bir duman kontrolü sistemi kapsamındaki diğer
yerlerde, duman damperleri gerekli olabilir. Duman bariyeri, duvar veya tavan tertibatı gibi, yatay veya düşey ve
daimi olan bir membrandır ve duman akışını önlemek üzere tasarlanmış ve yapılmıştır. Duman damperleri, bir
yangın durumunda fanların kapatıldığı HVAC sistemlerinde ve ayrıca, bir yangın durumunda çalışmak üzere
tasarlanmış duman kontrol sistemlerinde kullanılabilir. Duman damperleri, hava hız ve basıncı karşısında da
çalışmak üzere tasarlanmıştır.
Şekil-5.23 Prizmatik ve yuvarlak duman damperleri
UL tarafından sertifikaları verilen duman damperleri, test şartları altında damperde ölçülen hava kaçak seviyesini
belirten bir sınıflandırmaya sahiptir. Ayrıca, damperin tasarlanmış olduğu azami hız ve statik basıncı belirten bir
hava akım ölçümü de mevcuttur. Duman damperlerini değerlendirmek üzere kullanılan temel standart UL
555S’dır.
168
TABLO-5.11 Duman damperinde sızıntı sınıfına göre farklı basınçlarda hava sızıntı değerleri
5.11.3 Yangın ve Duman Damperleri
Yangın ve duman damperleri veya kombine yangın damperi olarak bilinen damperler, gerek yangın gerekse
duman bariyeri olarak belirlenmiş yerlerde kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Yangın ve duman damperleri, belirli
süre yangına dayanıklı oldukları gibi duman damperleri gibi sızıntı sınıfı da belirlenir. Kombine damperleri gerek
Yangın Damperleri Standardı UL 555 ve gerekse Duman Damperleri Standardı UL 555S’ye uygunluk gösterir.
Koridor Damperleri
Koridor damperleri, sadece spesifik koridor tavan konstrüksiyonlarında monte edilmek üzere değerlendirilmiş
yangın ve duman damperleri kombinasyonudur. Spesifik koridor tavan konstrüksiyon ayrıntıları, damperler ile
beraber temin edilen montaj talimatlarında yer almaktadır. Koridor damperleri, hava kanallarının dâhili koridorların
tavanlarına girdiği veya bu tavanlardaki yatay açıklarda sona erdiği yerlerde kullanılmak üzere tasarlanmıştır.
Tavan Damperleri
Tavan damperleri, yangına dirençli döşeme tavan veya çatı-tavan tertibatlarında ısının geçişini sınırlamak üzere
kullanılmaktadır. Tavan damperleri, sadece ısı bariyerleri olarak görev yapmak amacı taşıdığı için ve duman
bariyerleri olarak kullanımlarını tanımlamadığı için, bu ürünler duman geçişini sınırlamak için kullanılmamaktadır.
Tavan damperleri, yangına dirençli membran tavanlara giren hava menfezlerinde, bir ısı bariyeri olarak işlev
göstermek üzere kullanılır.
Hava kanalları ihtiva eden ve her bir kanal çıkışının üzerinde menteşeli kapı tipi damperlerin kullanımını öngören
döşeme tavan veya çatı-tavan tasarımlarından, menteşeli kapı tipi damperlerin yerine, tavan damperlerinin
kullanımı düşünülebilir. Tavan Damperleri için UL 555C ile ölçülen yangın performansında, hava hareketinin, bir
yangının başlangıcında etkin olarak durdurulacağı varsayımı esas alınmaktadır.
Perde Yangın Damperleri
Katlanır perde yangın damperleri, damperin üst kısmına katlanarak hava yolu içinde en fazla serbest alanın
oluşmasına olanak tanıyan, birbiri içine geçen bir dizi kanatçık şeklinde imal edilirler. Kanatçıklar normalde 72°C
± 4°C sıcaklığa ayarlanmış bir ısıl tetikleme mekanizması vasıtası ile açık tutulurlar. Yangının bir bölgeden
diğerine geçişini önlemek amacı ile bu kanatçıklar aşağı düşmek ya da bir yay tarafından harekete geçirilmek
sureti ile hava yolunu kapatırlar.
Dolgulu Yangına Dayanıklı Damperler
Dolgulu yangın damperleri, yangının bir bölgeden diğerine geçişini önlemek amacı ile sıcaklığa bağlı olarak yer
alan dolgu (intumescent) faaliyeti ile genişleyerek hava yolunu kapatan komponentler ihtiva ederler. Dolgu
malzemeleri yangına karşı sağlamlık açısından ana komponentleri teşkil ederler. Aktivasyon sıcaklıkları seçilen
dolgu malzemesine göre değişir ve bu sıcaklıklar genellikle 120-270 °C arasındadır. Birtakım dolgulu damperler,
yangın ve sıcak dumanı hapsederken, duman sensörleri ile yangın alarm paneli vasıtası ile ara yüz sağlama yolu
ile soğuk dumanı da hapsedebilecek bir elektromekanik aygıtı da ihtiva ederler.
Çok Kanatlı Yangın Damperleri
Çok kanatlı damperler bir çerçeve dâhilinde bir dizi bağlantılı ve kendi ekseni etrafında dönen kanatçıklar ile imal
edilirler. Bu kanatçıklar açık konumlarından normalde 72°C ± 4°C sıcaklığa ayarlanmış bir termal tetikleme
mekanizması vasıtası ile salınırlar. Kanatçıklar kendi eksenleri etrafında dönerek/hareket ederek hava yolunu
kapatmak vasıtası ile yangının geçişine engel olurlar.
169
Çok bölmeli Damperler
Kanal genişliğinin münferit bir damperin (ya da tek bir bölmesinin) test edilmiş boyutlarını aştığı durumlarda,
imalatçılar çok bölmeli damperler kullanılır. Bunlar genellikle birimin iş mahallinde kurulabilmesine olanak
tanınması amacı ile bir çeşit bağlantı contası ya da tiriz ile birlikte tedarik edilirler. Bu bağlantının yapısal olması
gerekmez. Montajcıların, özellikle de daha geniş boyutlardaki çok bölümlü birimlerde, ilave destek konusuna
önem vermeleri gerekir.
Tek kanatlı Yangın Damperleri
Tek kanatlı yangın damperleri bir çerçeve dâhilinde kendi ekseni etrafında dönen tek bir kanatçık ile imal edilirler.
Bu kanatçık açık konumundan normalde 72°C ± 4°C sıcaklığa ayarlanmış bir ısıl tetikleme mekanizması vasıtası
ile salınır. Kanatçık kendi ekseni etrafında dönerek/hareket ederek hava yolunu kapatmak vasıtası ile yangının
geçişine engel olur.
Tavan tipi
Tek kanat tipi
Çok bölmeli
Perde tipi
Dolgulu tip
Şekil-5.24 Yangın damperleri
5. BÖLÜM KAYNAKLARI
1. H. Bulgurcu, Havalandırma Sistemleri, Ders Sunumları, Balıkesir 2001.
2. M. Bilgili, E. Şimşek, Y. Polat, A. Yaşar, Havalandırma Sistemleri, Adana Meslek Yüksekokulu Yayınları
No:1 Adana 2005.
3. Ventilation Fundamentals, www.grainger.com/dayton
4. http://www.es-kon.com/urun/urun-goster/36/3/yuvarlak-anemostat/ (28.02.2014 tarihinde erişildi)
5. http://www.bskhavalandirma.com.tr/urunler/damperler-p20.html
6. Waterlo The Green Book, http://www.waterloo.co.uk/wp-content/uploads/2012/07/The-green-booktechnical.jpg (Erişim Tarihi 14 Mart 2014)
7. http://tr.wikipedia.org/wiki/Yang%C4%B1n_damperi
8. http://www.yangin.org/dosyalar/yangin_ve_duman_damperi_tipleri.pdf

bölüm-5 menfez-difüzör ve damperler

Transkript

Benzer belgeler

Teknik Detay

Kondisyonel yüklenme altında teknik antrenman

Mutfak Yangınları

Integral VirtualMAP Broşürü

Asma Tavan Nedir?

duman damperleri

Görüntüle - Assan Panel