TOKAT Gezi Rotası

TOKAT
Tokat Genel Görünüm
110
Mevlevi semahlar›n›n ilk ›fl›¤›n›n parlad›¤›, Osmanl› mimarisinin flaha kalkt›¤›, do¤an›n
çeflitlili¤iyle cofltu¤u apayr› bir
de¤er kenttir Tokat. De¤erini
ayr›cal›kl› co¤rafyas›, köklü
geçmifli ve bunlar› yaratan halk›ndan al›r. Tokat milyonlarca
y›lda oluflmufl yaylalar›n, topra¤a kök salm›fl gür ormanlar›n, anaç ›rmaklar›n verimlili¤ini esirgemeyerek uygarl›klar
a¤›rlam›fl, farkl› kültürlerin deneyimlerini özümseyerek ilerlemifltir. 12. ve 13. yüzy›llarda
Anadolu’daki en önemli kentlerden biridir. Özellikle kervan
yollar›n›n geçti¤i bir bölgede
yer almas› Tokat’›n k›sa sürede geliflmesini sa¤lam›fl, bu
ekonomik geliflme sayesinde
yap›lan ve günümüze ulaflan
yap›lar Selçuklu ve Osmanl›
mimarisinin karakteristik özelliklerini ve ihtiflam›n› günümüze tafl›m›flt›r.
Tokat, Orta Karadeniz bölümünün iç k›s›mlar›nda yer al›r. Kuzeyinde Samsun ve Ordu, güneyinde Sivas ve Yozgat, do¤usunda Sivas ve Ordu, bat›s›nda Amasya ili bulunan Tokat ‹ç Anadolu Bölgesi’ne de
tokat
komfludur. Kentin MÖ 5500’lere inen bir tarihi geçmiflinin oldu¤u bilinmektedir. MÖ
2000’lerde Hitit egemenli¤i alt›nda olan bölge Frig, Pers,
Kapadokya ve Makedon krall›klar›n›n egemenli¤i alt›na girmifltir. MÖ 4. yüzy›l bafllar›nda
Pontus, MÖ 1. yüzy›lda ise Roma kontrolüne giren bölge
395’te Bizans’a ba¤lanm›flt›r.
Malazgirt Savafl›’ndan sonra
Daniflmendli topraklar›na kat›lan bölge 1175 y›l›nda Selçuklulara ba¤lanm›flt›r. 1243 Köseda¤ Savafl› sonras›nda ‹lhanl›, 1335 sonras› Eretna,
1388’de Kad› Burhaneddin yönetimine giren flehir 1392’de
Osmanl› topraklar›na kat›lm›flt›r. Ankara Savafl› sonras› bir
süre Osmanl› idaresinden ç›kan bölge 1413’te yeniden Osmanl› yönetimine girmifltir.
Dünya tarih sahnesinin efsanevi isimleri Romen Diogenes
ve Eflak (Romanya) Krall›¤›
Prensi III. Vlad, nam-› di¤er
‘Kaz›kl› Voyvoda’ (Kont Drakula) da Tokat’ta izler b›rakan
isimlerdir. Peki ‘Tokat’ ismi nereden gelir? Farkl› uygarl›klar›n izlerini tafl›yan birçok ilimiz
Kaz Gölü
gibi Tokat’›n da etimolojisine
dair farkl› anlat›lar vard›r. Baz›
kaynaklar flehrin ismini bir dönem orada yaflayan ‘Togay›t
Türkleri’nden ald›¤›n› söyler,
Öte yandan yine Türkçe de surlu kent anlam›na gelen ‘Tohkat’ teriminden türemifl oldu¤u öne sürülür.
13. yüzy›lda Türk halk diliyle
yaz›lm›fl Tarih-i Al-i Daniflmend’in iki nüshas›na göre ise
Tohiya, Toqia, Tokia, Dokia
olarak geçen kent ad›, üçüncü
nüshada Tokat sözcü¤üne dönüflmüfltür. Kentin ad› Arapçaya Dokat, Osmanl› Türkçesine
Tok-at olarak yerleflmifltir.
fiehri keflfetmek için bahar ya
da yaz aylar›n›n bafl›n› seçtiyseniz, serinli¤i ve sesiyle Tokat’a dinginlik katan Tozanl›
Çay› karfl›lar sizi.
Çay›n k›y›lar›ndan bafl›n›z› kald›rd›¤›n›zda Tokat Kalesi sarp
kayalar üzerinde, olanca azametiyle kendine ça¤›r›r. Gök
Medrese, Tafl Han ve Sulusokak mimari aç›dan Selçuklu
miras›na yap›lacak en özel ziyaretler olmakla birlikte, Gök
Medrese müze bölümüyle sizi
Tokat’›n alt› bin y›lla ölçülen
geçmifline götürecektir. Do¤al
güzelliklerle daha yak›ndan tan›flmak için ise pek çok kufl türüne ev sahipli¤i yapan Kaz
Gölü, Niksar Yaylas›, su sporlar›na olanak veren Almus Baraj Gölü ve flifal› sular›yla Refladiye Kapl›calar› ilk akla gelen isimlerdendir. Tokat, yöresel mutfa¤›yla da tatmadan
dönmemeniz gereken birçok
lezzet sunar. Tokat’ta tarih,
kültür, do¤a, spor ve lezzet turizmi yapmak için çok özel nedenleriniz var.
‹flte 40 Ad›mda Tokat seçkimizle bu nedenlerden baz›lar›;
Tokat Genel Görünüm
tokat
111
Nureddin ‹bn Sentimur Türbesi
114
1- NUREDD‹N ‹BN
SENT‹MUR TÜRBES‹
Türbe, Nureddin ‹bn Sentimur
taraf›ndan 1314 tarihinde infla
ettirilmifltir. Kesme tafltan kare
planl› olan yap›, tu¤ladan sekizgen y›ld›z külahla örtülüdür. Caddeye bakan do¤u penceresi palmet ve rumilerden
oluflan kompozisyonlarla bezenmifltir. Do¤u pencerede alttaki kitabede, Fars dilinin büyük ustas› Firdevsi’nin “Tanr›ya tapmay› sen ifl edin/Düflün
Sümbül Baba Zaviyesi
tokat
ki bofluna geçmesin ömrün/Tanr›’dan korkup incitme
kimseyi/Do¤rular›n yoludur
gidilecek yol senin için”
diye çevrilebilecek Farsça dizeleri okunmaktad›r.
2- SÜMBÜL BABA ZAV‹YE
VE TÜRBES‹
Baflka bir yerde rastlayamayaca¤›m›z say›da 13-15. yüzy›llar
aras›na ait zaviye bar›nd›ran
kentin en güzel zaviyesidir. Kitabeden, yap›n›n Hac› Abdullaho¤lu Sümbül taraf›ndan 129192 tarihinde yapt›r›ld›¤› anlafl›lmaktad›r. Yap›, kubbeli mekân ile ona aç›lan bir eyvan, girifl koridoru ve yan mekânlardan ve türbeden oluflur. Zaviyenin en dikkati çeken ögesi
tümüyle beyaz mermerden yap›lan portalidir. Dokuz s›ra mukarnas kavsaral› portalin sivri
kemerli kap› aç›kl›¤›n›n iki yan›nda birer nifl yer al›r.
Gök Medrese
3-GÖK MEDRESE/TOKAT
MÜZES‹
Anadolu Selçuklular›n›n önemli yap›lar› aras›nda say›lan Gök
Medrese’nin Muineddin Süleyman Pervane’nin etkin oldu¤u
dönem göz önünde bulundurularak 13. yüzy›l›n üçüncü
çeyre¤inde yap›lm›fl oldu¤u
kabul edilmektedir.
Selçuklu sultanlar› ile Mo¤ollar aras›nda devlet ifllerini yöneten vezir Pervane, bilginleri
ve fleyhleri korumufl, hatta
“Mevlana Celaleddin-i Rumi ile
dostluk kurmufl bir kifli” olarak
tan›mlanmaktad›r. Mevlevilikle ilgili en eski iki kaynakta
Muineddin Süleyman Pervane’ye Mevlana Hazretlerinin
övgülerini ve Pervanenin talebi
üzerine Hazreti Mevlana’n›n
Fahreddin-i Iraki isimli bir halifesini Tokat’a gönderdi¤i onun
için bir dergâh yap›ld›¤› ve
Mevlevili¤in henüz Mevlana
hayattayken bu kente ulaflt›¤›
ifade edilmektedir. Gök Medrese’nin fiifahane olarak 18.
yüzy›la kadar kullan›ld›¤› vakfiye kay›tlar›ndan anlafl›lmaktad›r. Tokat Müzesi; 1926 y›l›nda emekli ö¤retmen Halis Cinlio¤lu’nun çabalar›yla toplanan tarihi eserlerin, Gazi Os-
man Pafla Bulvar› üzerinde yer
alan Gök Medrese’de toplanmas›yla kurulmufltur. Tokat
Müzesi çeflitlilik ve say›sal bak›mdan de¤erlendirildi¤inde
çok zengin bir sikke koleksiyonuna sahiptir. Müzede ayr›ca,
çeflitli Anadolu medeniyetlerine ait eserler ile Ulutepe kaz›s›
buluntular› da görülebilir.
Heykelcik/Gladyatör,
Roma Dönemi
Yonca A¤›zl› Testi,
Demir Ça¤›
Büst,
Roma
Dönemi
Yazma Kal›b›
tokat
115
Apollon Heykelci¤i, Roma Dönemi
Tafl Han
4- TAfi HAN
Gök Medrese’nin yan›ndaki
soka¤›n köflesinde, yol üzerindeki Tafl Han’›n bir ad› da
“Voyvoda Han›”d›r. 1631-32
y›llar› aras›nda yap›ld›¤› kabul
edilir. Osmanl› Döneminin bölgedeki en önemli an›t eserlerinden biri olan yap› 1939 depreminde oldukça hasar görmüfl ve onar›lm›flt›r.
Bir mescidi olan han›n alt kat›nda içte 37, d›flta 25 dükkân
bulunmaktad›r. Bu dükkânlar
hangi ifllevle kullan›l›rsa kullan›ls›n, kemerleri ve tafl dokusu
tarihsel bir yap›n›n içinde oldu¤unuzu fazlas›yla hissettirir.
Üst katta ise 46 oda/bölüm
bulunmaktad›r. 17. yüzy›ldaki
benzerleri aras›nda en büyük
flehir han›d›r. Bu büyüklük flehirdeki ticaretin hacmi ile ilgili
fikir vermektedir.
adlarla an›lmas› efllik etmektedir. Surlar›n üzerinde yükseldi¤i sarp kayal›k asl›nda do¤al
bir kaledir. Kalenin günümüze
ulaflan mimarisi birçok bak›mdan Ortaça¤ izlerini tafl›maktad›r. Kuleleri, burçlar›, mazgallar› ve sur duvarlar›n›n bir bölümü günümüze ulaflabilmifltir. ‹çinde çok say›da mekân
bulunmaktad›r. Selçuklu ve
Osmanl› devirlerinde savunma
amac›yla onar›l›p yenilenen
kale, bir dönem kimi isyanc›lara ve yöneticilere hapishane ve
s›¤›nak olmas›yla ünlenmifltir.
Kaleye en son hükmeden Osmanl›lar da san›r›z bu özelli¤ini vurgulamak için, “Çardak-›
Bedevi” demifl kaleye.
Tokat Kalesi
5- TOKAT KALES‹
Tokat Kalesi’nin konumundan,
plan özelliklerinden, yap›m
tekni¤i ve ad›n›n geçti¤i kimi
tarihsel olaylardan yola ç›k›larak, yap›n›n MS 5. ya da 6. yüzy›llarda yap›lm›fl oldu¤u sonucuna var›lmaktad›r. Bu bulgulara ve ç›kar›mlara kalenin Evdoksia, Endoksia, Dokia gibi
tokat
117
118
Tokat Kalesi (Kont Drakula Silüeti)
6- KONT DRAKULA
EFSANES‹
Korku filmlerinin efsanevi kahraman›, di¤er ad›yla Kaz›kl›
Voyvoda! Osmanl›lar’a yenik
düflen Eflak (Romanya) krall›¤›
prensi olan III. Vlad, yani Drakula zaman›nda kardefli ile birlikte önce Kütahya E¤rigöz Kalesi’nde, daha sonra Tokat Kalesi’nde gözetim alt›nda tutulduktan sonra Edirne’ye fiehzaMeydan Camii
de Mehmed’in (Fatih Sultan
Mehmed) yan›na gönderilmifl,
belli bir süre e¤itim almas›
sa¤lanm›flt›r. Kim bilirdi ki Osmanl› terbiyesinden uzaklafl›p
bir vampire dönüflece¤ini… Akflam saatlerinde Hükümet
Meydan›’nda durup, Tokat Kalesi’nin bat› taraf›ndaki burcun
devam›na yatay olarak bakt›¤›n›zda sanki tac›n› giymifl Drakula’y› görürsünüz.
7- MEYDAN CAM‹‹
As›l ad› Hatuniye Camii’dir. II.
Bayezid’in annesi Gülbahar
Hatun için infla ettirdi¤i cami
1485 tarihlidir. 1931 ve 1943
y›llar›ndaki depremlerde y›k›ma u¤rayan yap›, halk›n da
yard›mlar›yla, 1953 y›l›nda
onar›l›p yeniden hizmete aç›lm›flt›r. Cami, bir medrese ve
bir imaretten oluflan külliyenin
parças›d›r.
tokat
Ali Pafla Camii
8- AL‹ PAfiA CAM‹‹
Ali Pafla Camii, Tokat’›n önemli Osmanl› yap›lar›ndand›r.
1572 y›l›nda fiehzade Bayezid’in damad› Kemer Ali Pafla
taraf›ndan yapt›r›ld›¤› kabul
edilir. 1939 ve 1943 depremlerinde zarar gören yap› 1947 y›l›nda onar›lm›flt›r. 16. yüzy›l›n
Osmanl› mimari özelliklerini
tafl›maktad›r. Kesme tafltan
yap›lan caminin kare planl›
ana mekân›, tek kubbesi ve tek
minaresi yap›n›n sadeli¤inin
belirtisi say›lmaktad›r. Sekiz
sütun üzerinde yedi kubbeli
son cemaat yeri bulunmaktad›r. Ana mekân›, mihrap d›fl›ndaki üç yönden kad›nlar mahfiliyle çevrilidir.
Mermerden özenle ifllenmifl
taç kap›, camideki mimari süslemenin belirgin yan›d›r. Caminin güney yönünden yal›n bir
kütle olarak görünen minaresi
kesme tafltan yap›lm›flt›r. ‹çeri
girmeden önce kap›n›n incelenmesi gerekir, zira Tokatl›lar, “Ali Pafla’n›n yap›s›, Meydan Camii’nin kap›s›” demifltir.
Yap›n›n yan›nda, yine Gülbahar Hatun’un ad›yla iliflkili bir
yap› kal›nt›s› bulunmaktad›r.
9- SULUSOKAK
(800 ADIMDA 800 YIL)
Bu sokak üzerindeki hanlar,
Selçuklu ve Osmanl› devirlerinde yap›lm›flt›r. Ancak bölgedeki han gelene¤inin daha eskiye dayand›¤› bilinmektedir.
Öyle bir sokak düflünün ki bir
benzeri Anadolu’nun herhangi
bir yerinde olmas›n ve 800
ad›mla Türklerin Anadolu’daki
800 y›ll›k mimarl›k serüveni izlenebilsin. Daniflmendli’den
20. yüzy›la kadar bütün dönemlerin eserlerini yaln›zca
Sulusokak’ta görebilirsiniz,
hem de sadece 800 ad›mda.
Ali Tusi Türbesi, Sulu Han, Bedesten bu yap›lardan bir kaç›d›r.
Sulusokak
tokat
119
Ali Tusi Türbesi
120
10- AL‹ TUS‹ TÜRBES‹
11- SULU HAN
Ali Tusi Türbesi, kitabesine göre Selçuklu devlet adam› Ebul
Kas›m bin Ali Tusi taraf›ndan
1233 y›l›nda yapt›r›lm›flt›r. Kare planl› yap›n›n örtü sistemi
içte, sekizgen kasnak ile geçilen kubbe, d›flta ise piramidal
çat› idi. Piramidal çat› y›k›l›nca
bugünkü kiremit çat› yap›lm›flt›r. Mor, firuze, lacivert renkli
geometrik süslemelerin görüldü¤ü pencerelerin üst bölümünde, sar› zemin üzerinde
mavi çini mozaikle yaz›lm›fl küfi hatl› iki ayet yer almaktad›r.
Sulusokak’ta bir bütünlük içinde görünen yap›lardan biri Sulu Han’d›r. Han›n kesin infla tarihi veren bir kitabesi bulunmad›¤› gibi, özgün özelliklerini
de yitirdi¤inden tarihini saptamak mümkün de¤ildir. Ahflap
ve kâgir olan yap›, yan›ndaki
bedestene mal getiren ya da
buradan mal alan tüccarlar›n
kalmas› amac›yla infla edilmifltir. ‹ki katl› olan yap›, kuzey
güney do¤rultulu dikdörtgen
bir plana sahiptir ve d›fl duvarlar› sa¤›rd›r. Han›n belirgin tek
Sulu Han ve Bedesten
tokat
Ya¤›basan Medresesi
ögesi d›fla taflk›n taçkap›s›d›r.
1930 y›l›na kadar cezaevi olan
han, 1957 y›l›nda onar›larak
ö¤renci yurdu olmufltur. Yak›n
zamana (2005) dek Belediye
Aflevi olarak kullan›lmaktayd›.
12- YA⁄IBASAN MEDRESES‹
Ya¤›basan Medresesi ya da bilinen ad›yla Çukur Medrese,
Tokat Müzesi’nde bulunan kitabesine göre 1247 tarihinde
Nizameddin Ya¤›basan taraf›ndan infla ettirilmifltir. Ancak Nizameddin Ya¤›basan’›n 1164’
te ölmüfl olmas› kitabenin hatal› yaz›ld›¤›n›, medresenin
1151 y›l›nda yap›ld›¤›n› göstermektedir. Kapal› avlulu, üç eyvanl›, kareye yak›n planl› bir
yap›d›r. Yap›ya kuzeydeki kap›dan girilmektedir. Moloz tafltan infla edilmifl yap›da tu¤la
yaln›zca tromp kemerleri ve
kubbe gözünün çevresinde
kullan›lm›flt›r.
Mehmet taraf›ndan yap›lm›fl
oldu¤u bilinmektedir. Bu sebeple caminin 15. yüzy›l›n ilk
çeyre¤inde yap›ld›¤› kabul
edilmelidir. Moloz ve kesme
tafltan yap›lan, kare planl› çok
destekli ana mekân dokuz
kubbe ile örtülüdür. Onar›mlardan önce kubbelerin üzeri
kiremit çat›yla örtülüydü. ‹ç
mekânda sekiz köfleli kesme
tafltan yap›lm›fl ayaklar ve bafll›klar› süslemelidir. 1871 onar›m›nda yap›lan ve günümüze
bütünüyle ulaflamayan Barok
süslemelerin mavi tonlarda ifllendi¤i kal›nt›lardan anlafl›lmaktad›r. K›sa say›lan minaresi kesme tafltand›r.
Takyeciler Camii
13- TAKYEC‹LER CAM‹‹
Takyeciler Camii’nin de yap›m
tarihi belirsizdir. Edirne Eski
Camii plan›yla, son cemaat yeri d›fl›nda plan› bire bir ayn›d›r.
Edirne’deki Caminin Çelebi
tokat
121
Ali Pafla Hamam›
14- AL‹ PAfiA HAMAMI
122
Ali Pafla Külliyesinin bir birimi
olan yap›n›n Ali Pafla Camii ile
ayn› tarihte, 1572 y›l›nda yap›ld›¤› kabul edilir. D›fltan klasik
bir Osmanl› yap›s› oldu¤u belirgin olan Ali Pafla Hamam›,
Osmanl› Döneminin önemli
eserlerindendir.
Çifte hamam olarak tümüyle
kesme tafltan infla edilmifltir.
Dört eyvanl› ve köfle odal› plan
tipindedir. Tu¤la kullan›lan üst
örtünün yal›t›m amaçl› kurflun
kaplanmas›, soyunmal›k bölümlerinin aynal› kemerli olarak tasarlanmas›, kad›nlar böLatifo¤lu Kona¤ı
tokat
lümü giriflinin bir odac›kla gizlenmesi, so¤uklu¤un kendi
içinde bölümlere ayr›larak helâ ve t›rafll›¤›n so¤ukluk içinde
ayr› birer oda haline getirilmesi, erkekler bölümünde cepheye ayd›nlatma konulmas›, kad›nlar bölümünde soyunmal›k
ve halvetin eyvan içinde sa¤lanmas› ve hamam›n cephesine çeflme yap›lmas› gibi 16.
yüzy›l Osmanl› hamamlar› için
“ilk” denebilecek pek çok
özelli¤e sahiptir.
15- LAT‹FO⁄LU KONA⁄I
19. yüzy›la ait oldu¤u tahmin
edilen Latifo¤lu Kona¤› da eski
Tokat evlerinin güzel bir örne¤idir. Plan› “L” fleklinde düzenlenmifl, avluya aç›k bir sofan›n etraf›na odalar›n dizilmesi ile oluflmufl iki katl› bir yap›d›r. Tafl döflemeli avlusunda
genifl bir havuz yer al›r. Zemin
katta bir de hamam› bulunur.
Pencere sistemi daha çok 1718. yüzy›l büyük konaklar›nda
görülenlere benzer.
Konak ahflap, kalem ifli ve alç›
malzemeyle bezenmifltir. Özellikle baflodas›, bu bölgenin en
güzel ahflap iflçili¤ini gösterir.
Mevlevihane
Üst kat güney uçtaki odan›n
pabuçluk k›sm›nda bir cami,
bir yelkenli ve deniz ile bir flehir manzaras› yan yana resmedilmifltir. Baflodan›n tepe pencerelerinde ise“Mühr-ü Süleyman” motifi ifllenmifltir.
Konak, Atatürk’ün Tokat’a geldi¤inde kalm›fl oldu¤u ev olarak da bilinir. Atatürk’ün Tokat’ta kald›¤› Devegörmez Mahallesi’ndeki di¤er konak günümüzde Etnografya Müzesi
olarak hizmete aç›lm›flt›r.
16- MEVLEV‹HANE
Mevlevilikle ilgili en eski kaynak olan Menak›b-ül Arifin kitab›ndan anlafl›ld›¤› üzere
Hazreti Mevlana hayattayken
Muineddin Süleyman Pervane’nin iste¤i üzerine Fahreddini Iraki isimli halifesini Tokat’a
göndermifl ve Pervane’nin 13.
yüzy›lda yapt›rd›¤› zaviyede
Mevlevilik Tokat’ta yay›lmaya
bafllam›flt›r.
Muhtemelen bu zaviye 15. yüzy›l›n sonunda Uzun Hasan’›n
Tokat’› yakmas› esnas›nda yok
olmufl ve ikinci defa Bey Soka¤› giriflinde bulunan arsaya
Sultan III. Ahmed döneminde
Yeniçeri A¤as› Sülün Mustafa
Pafla taraf›ndan 1638’de yapt›r›lm›flt›r.
Bu yap› tümüyle varl›¤›n› günümüze kadar sürdürememifltir. Yandaki bugün özel mülkiyette bulunan Mevlana hamam› giriflteki tafl kap› ve konaktaki hamam ve bitifli¤indeki
oda o dönemden kalm›flt›r. Bugün son onar›mlarla 19. yüzy›l
Tokat evlerinin mimari özelliklerini yans›t›r.
Mevlevihane
tokat
123
Saat Kulesi
124
17- SAAT KULES‹
Saat Kulesi’nin tipik özelli¤i
eski kentin hemen her yerinden görülecek biçimde tasarlanm›fl olmas›d›r. Büyük bölümü kaz›nm›fl olan kitabede,
yaln›zca kulenin yap›m y›l› olan
1902 okunabilmektedir. 33 m
uzunlu¤undaki kule, II. Abdülhamit’in padiflahl›¤›n›n 25. y›l›n› kutlamak için yap›lm›flt›r.
1917’de saat aksam› alafrangaya çevrilmifltir. Kare kaideli, seSütun Bafll›¤›, Sebastopolis
tokat
kizgen gövdeli kule kesme tafl
ile infla edilmifltir. Bugün de
her yar›m saatte bir, iki dakika
arayla kente zaman› an›msatmaya devam etmektedir.
18- SEBASTOPOL‹S
Sulusaray ‹lçesinde bulunan
Sebastopolis “Büyük, azametli
kent” anlam›na gelmektedir.
Çekerek Irma¤› üzerindeki
köprünün yaz›t›nda geçen Heracleaopolis’in kentin ad› oldu¤u da ileri sürülmüfltür. V.
Cuinet, 1880–1892 y›llar› aras›ndaki inceleme kay›tlar›nda
Pontus Kral› Mithridates VI.
Eupator’un Pompeius’a yenilmesinin ard›ndan Nicopolis ve
Sebastopolis olarak kenti yeniden kurdu¤unu yazmaktad›r.
Timur’un Anadolu’yu istilas›
s›ras›nda y›k›lan kentin harabeleri aras›ndan kaynayan su
nedeniyle buraya Sulusaray
ad›n›n verildi¤i söylenmektedir. 1987 kaz›lar›nda bulunan
Mahperi Hatun Kervansaray›
tarihi eserlerin bir k›sm› Tokat
Müzesi’nde sergilenmektedir.
Bir k›sm› da ilçe merkezinde,
eski Belediye binas›n›n karfl›s›ndaki Aç›k Hava Müzesi’ndedir.
19- AÇIK HAVA MÜZES‹
1987 y›l› sondaj ve kurtarma
kaz›lar› s›ras›nda, Tokat Müzesi Müdürlü¤ü’nce Sulusaray’da (Sebatopolis) saptanan
mimar› parçalar ile mozaikler
eski Belediye binas›n›n karfl›s›nda infla edilen bina ve bahçesinde sergilenmeye bafllad›.
Burada yaklafl›k 60 eser bulunmaktad›r.
20- SULUSARAY KAPLICASI
“Çermikönü Kapl›cas›” olarak
da an›lan kaynak, bölgenin en
önemli kapl›cas›d›r. Tarihi Sebastopolis harabeleri aras›nda
ç›kan kapl›ca kayna¤› deniz seviyesinden 750 m yüksektedir.
So¤uk ve ›l›k tuzlu su kaynaklar› aras›nda gösterilen suyu
sodyum klorür, sülfat ve bikarbonatl› sulardand›r. S›cakl›¤›
ortalama 32 – 44,3 °C olan
kapl›ca bir fay hatt›ndan kaynamaktad›r. Kapl›ca Roma ve
Bizans devirlerinde oldu¤u gibi, Selçuklu ve Osmanl›’da da
etkin olmufltur.
Günümüzde 2 otele sahip olan
kapl›ca, özel banyolar›, havuzlar›, lokanta ve gazinosuyla y›l
boyunca hizmet vermektedir.
21- MAHPER‹ HATUN
KERVANSARAYI
Alâeddin Keykubat’›n kar›s›
Mahperi Hatun taraf›ndan o¤lu
G›yaseddin Keyhüsrev zaman›nda yapt›r›lan ve Pazar
‹lçesinde bulunan han Selçuklu kervansaraylar›n›n en güzel
örneklerindendir. Tamamen
kesme tafl malzeme ile infla
edilen yap›n›n çevresi 16 takviye kulesi ile desteklenmifltir.
An›t kap›s› görkemli ve ifllemeleriyle dikkat çekicidir. Avlunun iki taraf›nda revaklar yer
almaktad›r. Taç kap›da yer
alan ve bir k›sm› k›r›lm›fl yaz›t›nda, “Büyük Sultan, ulu Hakan, yeryüzünde Allah’›n gölgesi, dinin ve dünyan›n imdatç›s› Keyhüsrev Bin-i Keykubat
Mükerrem vaadiyle kral hatunlar›n›n melikesi Mahperi Hatun
1238-39 y›l›nda bu han› yapt›rd›” diye yazar.
tokat
125
Ball›ca Ma¤aras›
22- BALLICA MA⁄ARASI
126
Pazar ‹lçesinde bulunan ve
dünyan›n en büyük ma¤aralar›ndan biri olan Ball›ca Ma¤aras›, 680 m uzunlu¤unda ve 95
m yüksekli¤indedir; ziyarete
aç›k 8 salonu vard›r. Yaklafl›k
3.4 milyon y›l yafl›nda oldu¤u
belirlenen ma¤ara, flimdiye kadar saptanan ma¤ara oluflumlar›n›n tüm özelliklerine sahip
olman›n yan› s›ra, özgün So¤an sark›tlar›yla da uluslararas› önem tafl›maktad›r. Ball›ca
Ma¤aras›, kristalleflmifl kireç
tafllar›ndan meydana gelmifltir. Ortalama s›cakl›¤› 18°C ve
ortalama nem oran› %54 - %73
Ball›ca Ma¤aras›
tokat
olan ma¤aran›n bol oksijenli
havas›, nefes almay› kolaylaflt›rmaktad›r. Ma¤aran›n en genifl alan› olan Büyük Damlatafllar Salonu’ndaki küçük havuzlar, ma¤ara incileri ile kapl›d›r.
Salonda nem oran› yüksektir
ve aç›k havaya oranla 4 kat daha fazla oksijen bulunmaktad›r. Dev boyutlu sark›t ve dikitleri göz al›c›d›r. Bu muhteflem
salondan kuzey ve kuzeydo¤u
yönünde ilerleyen yürüme yolu, blok, sark›t, dikit ve küçük
havuzlardan oluflan Çamurlu
Salon’a, ma¤aran›n en üst
noktas›nda bulunan ve ma¤aran›n en yafll› salonlar›ndan
olan Fosil Salon’a ve Cüce Yarasalar›n yaflam alan› olan Yarasal› Salon’a ulafl›r. Buradan
kuzey - güney yönünde bulunan ve Muhteflem Galeri olarak adland›r›lan Çöküntü Salon’a geçilir. Salon ad›n› taban›nda bulunan iri bloklardan
al›r. Çöküntü Salon ve Bloklu
Mahzen’den sonra, bir köprüyle Sütunlar Salonu’na ulafl›l›r.
Ma¤aran›n en büyük sütunu
olan 18 m boyunda ve 8 m çap›ndaki sütun bu salonda yer
almaktad›r.
Kaz Gölü
23- KAZ GÖLÜ
Deniz seviyesinden yüksekli¤i
535 m olan ve Pazar ‹lçesi
s›n›rlar›nda bulunan Kaz Gölü,
bu bölgede görülebilecek en
önemli do¤a alan› olma özelli¤ini sürdürmektedir. Göl, sulak alan ekosistemlerinin çok
güzel bir örne¤idir. Göl kenar›,
mesire olarak da son y›llarda
h›zla önem kazanm›flt›r. Burada s›kça kufl gözlemcilerini görebilirsiniz, çünkü göl yaklafl›k
108 çeflit kufl için bir konaklama merkezidir. Kelkit Vadisi’nin bir bilefleni olarak buras›, baflta küçük akbabalar (Neophron percnopterus) olmak
üzere çeflitli kufl türleri için
önemli bir yuvalama alan›d›r.
Bunlar›n yan› s›ra çift yaflaml›lar ve kelebek türleri aç›s›ndan
da bu bölge önemli say›lmaktad›r.
ca, dönemin Zile Kaymakam›
Süleyman Necmi ve halk›n çabalar›yla 1904-1909 y›llar› aras›nda, karma uslupla yeniden
yapt›r›lm›flt›r. Kesme tafl malzemeli yap›n›n ana mekân› dikdörtgendir. On alt› penceresi
bulunan sekizgen kasna¤›n tafl›d›¤› kubbesi kurflun kapl›d›r.
Kuzeyinde dört mermer sütunlu, kurflun kapl› üç kubbeli son
cemaat yeri vard›r. Ahflap sundurmayla örtülü kap›n›n bas›k
kemeri geçme tafl tekni¤iyle
yap›lm›flt›r. Kap› kemerinin
üzerindeki yatay dörtgen mermer panoda dua yaz›t› yer almaktad›r. Caminin taç kap›s›n›n Zile’deki an›tsal örneklerin
en önemlisi oldu¤unu söyleyebiliriz.
Zile Ulu Camii
24- Z‹LE ULU CAM‹‹
Zile Ulu Camii’nin kuzey cephesindeki kitabe, ilk yap›n›n
III. G›yaseddin Keyhüsrev zaman›nda, Mehmed Zalüli Bin
Ebu Ali taraf›ndan 1267 y›l›nda
infla ettirildi¤ini gösterir.
1591’de yenileme çal›flmas›
gören cami, bir dönem bu çal›flmay› yapt›ran Nasuh Pafla’n›n
ad›yla
an›lm›flt›r.
1904’te büyük oranda y›k›l›ntokat
127
Zile Kalesi
25- Z‹LE KALES‹
128
Kale, Zile tümülüsünün üzerinde yer al›r. Zile Kalesi’nin giriflindeki saat kulesi, bir zamanlar›n muhaf›z ya da gözcü kulesidir. Daha sonralar› “çan kulesi” denmifl ve 1875'te Ziya Pafla buray› Saat Kulesi'ne çevirmifltir. Sezar’a adand›¤› san›lan k›sa sütunun yan›ndaki yaz›tlar, Roma Devrine ait çeflitli
yap› ve olayla ilgilidir. Roma
Elbaflo¤lu Camii
‹mparatoru Julius Sezar, Basforos kral› II. Pharneke ile Zile
Alt›a¤aç mevkiinde çok kanl›
bir savafl yapar. Savaflta her 2
taraf da büyük kay›plar verir.
Ancak savafl› Roma ‹mparatoru
Sezar kazan›r. Bunun üzerine
dünyaca ünlü sözü “Veni-VidiVici (Geldim-Gördüm-Yendim)” diyerek, durumu Roma’ya bildirir. Sezar, Zile’de
kaleye tafl bir kitabe yapt›rarak, dünyaca ünlü bu sözünü
oraya da yazd›r›r.
26- ELBAfiO⁄LU CAM‹‹
Elbaflo¤lu Camii Zile’nin do¤u
giriflinde Çayp›nar› Deresi’nin
yan›ndad›r. Zile eflraf›ndan Elbaflo¤lu Seyit Ahmet taraf›ndan 1801’de yapt›r›lm›flt›r.
Kesme tafl ve moloz tafl malzemeli yap›, kare mekânl›, kiremit çat›l›d›r.
Tavan› ç›takâri süslemeli olan
yap›n›n barok biçimli mermer
taç kap›s›n› görmek için, sonradan eklenen beton bölümü
geçmek gerekir.
Ana mekâna kuzeyden yuvarlak kemerli kap›dan girilir.
Yanlardan kaide ve bafll›kl› ince birer sütun ile desteklenen
kap› kemeri, k›rm›z›, gri ve beyaz mermer geçmelidir.
tokat
Turhal Kalesi
27- MAfiAT HÖYÜK
Zile’nin Yal›nyaz› Köyü yak›n›nda saptanan ve Hititçe ad›
Tapigga olan Maflat Höyük bu
dönemin kültürünü yans›tan
en iyi korunmufl yerleflimlerden biridir. Buluntulardan anl›yoruz ki; Tapigga’da, Baflkent
Hattufla’daki krala ba¤l› bir yönetici bulunmaktayd›. Bu nedenle büyük Hitit ‹mparatorlu¤u’na ba¤l› federasyonlar aras›nda Tapigga’n›n önemli bir
merkez oldu¤unu söyleyebiliriz. Maflat Höyük’te, bugün
kim taraf›ndan ve tam olarak
hangi amaçla yapt›r›ld›¤› saptanamayan ama bir beye ait oldu¤u düflünülen sarayda çivi
yaz›l› tabletler ve bu saray›n
çevresinde, Tunç ve Demir ça¤lar›na ait çeflitli seramik eflya
bulunmufltur.
28- TURHAL KALES‹
Turhal Kalesi ve kalenin etraf›
ilçenin tarihi merkezidir. Roma
devrine tarihlenen yap›dan iki
burç harabesi ve kapat›lm›fl
yeralt› geçitleri d›fl›nda kaleden günümüze pek az fley kalm›flt›r. Turhal’da, günümüzde
görülmeye de¤er mimari olarak flu yap›lardan söz edebiliriz: ‹lhanl›lardan kalma Mehmed Dede Türbesi 1312 y›l›nda
yapt›r›lm›flt›r. Semerci esnaf›n›n piri olarak bilinen Ahi Yusuf’un ad›na yapt›r›lan türbe
ise, 1324 y›l›na tarihlenmektedir. ‹lçeye 7 km uzakl›kta bulunan Çivril Köyü’nün hemen giriflinde bulunan Tekkeflin Hamam›, ad›n› hemen yan›ndaki
Tekkeflin Tekkesi’nden al›r.
Tekkeden ismini alan hamam
hakk›nda ise herhangi bir bilgi
bulunmamaktad›r.
29- ALMUS BARAJ GÖLÜ
Günümüzde bir alabal›k yetifltirme alan› olarak da önemsenen Almus Baraj Gölü, Yeflil›rmak’›n hafif bir dirsek çevirerek Omala Ovas› bo¤az›na girdi¤i yerde zonlu toprak dolgu
tipinde yap›lm›flt›r. Baraj çevresi ormanla kapl›d›r. K›y›da
çok say›da koy bulunmaktad›r.
Göl su sporlar› için de ideal bir
parkurdur.
Almus, Baraj Gölü
tokat
129
Silahtar Ömer Pafla Camii
130
30- S‹LAHTAR ÖMER
PAfiA CAM‹‹
31- LEYLEKL‹ KÖPRÜ
(YILANLI KÖPRÜ)
Erbaa ‹lçesi Akça (Fidi) Kasabas›nda yer alan cami, 17. yüzy›la tarihlendirilir.
Camideki iki adet bak›r flamdan›n üzerinde, Ömer Pafla’n›n flamdanlar› 1688 y›l›nda
camiye vakfetti¤i yaz›l›d›r.
Anadolu’da özgün yap›s›n› koruyabilmifl ahflap yo¤unluklu
bir cami olarak de¤er tafl›r. Bir
s›ra kesme tafl ve üç s›ra tu¤la
örgüden yap›lm›flt›r.
Türk süsleme sanat›n›n en güzel örneklerinin bulundu¤u camide ahflap tavan, ahflap destekler, minber ve mihrap süslemelerinde, hem Selçuklu
hem de 18. yüzy›l Osmanl› dönemlerinin biçemlerini bulmak
olanakl›d›r.
Niksar’da Çanakç› Deresi üzerindeki köprülerin hemen hepsi Roma ve Bizans devirlerine
tarihlenir. Leylekli Köprü’nün
de kitabesi olmamakla birlikte
Roma döneminde yap›ld›¤›,
Türk döneminde onar›ld›¤› anlafl›lmaktad›r. Yar›m yuvarlak
kemerli, tek gözlü kesme tafltan yap›lm›fl köprülerin en büyü¤ü ve en ünlüsüdür. Kemer
k›sm›ndaki tafl üzerine ifllenmifl, a¤z›nda y›lan tutan leylek
figüründen al›r ad›n›. Dere
üzerindeki önemli di¤er iki
köprü Seymenli ve Çilhane adlar›n› tafl›r.
Leylekli Köprü
tokat
32- N‹KSAR KALES‹
Niksar’›n Tarihi geliflimi kale
için de geçerlidir. Kalenin ilk
yap›m tarihi Romal›lara kadar
geri gider. Yap›ld›¤›nda akropol alan›n› tan›mlayan sur duvarlar›, tipik Roma savunma
plan› gibi iç, d›fl ve orta sur duvarlar› olarak üç ayr› hat oluflturmufltur.
Kale burçlar›ndan en bilineni
halk›n “Kulakl›” dedi¤i burçtur. Bu burcun önemli bir özel-
Niksar Kalesi
li¤i de devflirme olarak kullan›lm›fl Bizans devri lahit kapa¤›d›r. Kalede kilise, sarn›çlar,
depolar ve çok say›da mekân
bulundu¤u biliniyor.
Bugün kaledeki medrese, cami
ve Ya¤›basan Türbesi, iç kaleye Nizamettin Ya¤›basan taraf›ndan Daniflmend döneminde
yapt›r›lm›flt›r.
33- YA⁄IBASAN MEDRESES‹
Kay›tlara göre Niksar Kalesi’nde cami, hamam, flifahane,
medrese ve türbeden oluflan
bir külliye bulunmaktayd›.
Medrese de bu külliyeye ait bir
yap›d›r. Anadolu’daki bilinen
ilk medrese yap›s› olan bina,
yak›n zamanda yeni bir onar›m
geçirmifltir. 19. yüzy›l sonu ve
20. yüzy›l bafllar›na kadar “hekim mektebi” olarak faaliyet
gösteren yap›, A. Gabriel taraf›ndan 1920–1921 y›llar›nda ziyaret edilmifl ve flu notlar al›nm›flt›r: “Güneydeki dar beflik
tonozlu k›s›m, girifltir. Kuzeyde
ve do¤uda avluya aç›lan iki eyvan bulunur. Kuzeydeki eyvan›n sa¤›nda ve solunda iki efl
hücre ve bu hücrelerin yanlar›nda da sur burçlar› içine yerlefltirildi¤inden d›fla do¤ru ç›km›fl iki oda mevcuttur.”
Medresede din, t›p, felsefe, astronomi, dil, matematik bilimleri okutulmaktayd›.
Ya¤›basan Medresesi
tokat
131
Niksar Ulu Camii
132
34- N‹KSAR ULU CAM‹‹
Niksar Kalesi’nin güneydo¤u
eteklerinde, dere kenar›nda
yer alan Niksar Ulu Camii, Çenepnizade Hasan Bey taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. Anadolu camileri içinde tarih bak›m›ndan
en eskilerinden biridir ve günümüze sa¤lam olarak ulaflm›flt›r. Evliya Çelebi, yap›y›
Melik Gazi Camii ad›yla anar:
“Befl alt› basamak tafl merdivenle inilir. Uzunlamas›na yap›lm›fl eski bir camidir ki kalenin fatihinin ad›n› tafl›r.”
Moloz taflla infla edilen caminin köflelerinde ve yap›y› çevreleyen payandalar›n d›fl yüzeylerinde iri bloklar halindeki
devflirme tafllar kullan›lm›flt›r.
Pencereler, payeler ve kemerler de kesme tafltan yap›lm›flt›r. Kuzey cephede yer alan Taç
kap› bezeme aç›s›ndan yap›n›n
en dikkat çekici ögesidir. Taç
kap›y›, alt› kollu y›ld›z, ok ucu,
dörtlü geçme gibi geometrik
tokat
motifler ile bezeli üç bordür
çevreler. Kitabelik k›sm› bofltur. Kubbede ana eksenler
üzerinde dört dar pencere bulunur. Burada ahflap bölümlemeli veya asma katl› bir mahfilin bulundu¤u anlafl›l›r. Ahflap
aksam kal›nt›lar› 19. yüzy›lda
burada bir asma katl› mahfil
yer ald›¤›na iflaret eder. Cami,
‹lhanl› devrinin merkezi olan
Erzincan’a ulaflan eski yolun
bafllang›c›nda yer almaktad›r.
35-ÇAM‹Ç‹ YAYLASI
Niksar’›n Karadeniz’e k›y›s› olan
da¤lar› üzerindeki Çamiçi Yaylas›’na mutlaka ç›kmak gerekir.
Çam ormanlar› aras›ndaki bu
yayla konaklama tesisleriyle
son y›llarda yo¤un bir ziyaretçi
ak›n›na u¤ramaktad›r. Özellikle
Çamiçi Yayla fienlikleri yaylaya
olan ilgiyi artt›rm›flt›r. Apart
oteller ve di¤er konaklama tesisleri dört mevsim hizmet vermektedir.
133
Çöre¤i Büyük Tekkesi
36- ÇÖRE⁄‹ BÜYÜK
TEKKES‹ ve KIRK KIZLAR /
KIRGIZLAR KÜMBET‹
Niksar’da bulunan ve Çöre¤i
Büyük Camii olarak da bilinen
yap›, 14. yüzy›lda Ebu Said Bahad›r Han zaman›nda infla edilmifl bir ‹lhanl› eseridir. Kare
planl› cami, ilk yap›ld›¤›nda
tekke ve zaviye olarak planlanm›fl ancak depremlerle zarar
gören yap›n›n sadece portal
duvar› ayakta kalm›fl, içerde
bölünmüfl alanlar y›k›lm›flt›r.
Avlusunda sekizgen flad›rvan›
vard›r. Revaklar kesme tafl, di¤er bölümler moloz tafl kullan›larak yap›lm›flt›r. Taç kap›,
geometrik, bitkisel motifler ve
ceylan benzeri hayvan figürü
ile bezelidir. Kap›n›n iki yan›nda çöre¤e benzeyen iki disk
nedeniyle bu ad› ald›¤› düflü-
nülmektedir. K›rk K›zlar Mahallesi’ndeki türbe, Niksar’daki di¤er yap›lardan farkl› olarak tu¤la örgülü an›tsal de¤erde bir yap›d›r. Yap›m tarihi, günümüzde kay›p olan kitabesine göre, 1220’dir.
K›rk K›zlar Kümbeti
tokat
Refladiye Kapl›calar›
134
A. Gabriel, “bu türbeyi, Sivas I.
Keykavus Darüflflifas›’n› yapt›ran mimar Ahmet bin Ebubekir’in eseri” olarak kaydetmifltir. Türbenin sekizgen biçimli
piramidal külah› y›k›lm›fl, geriye saçak ç›k›nt›lar› ve tu¤la
kubbesi kalm›flt›r. Yap›n›n cenazelik bölümü kesme tafl
kaplamal›d›r. Cenazelik bölümünün ayr› kap›s› ve iki küçük
havaland›rma penceresi bulunur. Cenazelik kat›n›n en büyük özelli¤i alt kat›n›n ortas›nda bir ayak bulunmas›d›r. Bu
ayak günümüze ulaflmam›flt›r.
37- REfiAD‹YE KAPLICALARI
‹lçede sa¤alt›m özellikleri tafl›yan kaynaklar ilçe turizminin
önemli bir parças›d›r.
Zinav Gölü
tokat
Refladiye ‹çmesuyu için, ‹stanbul Üniversitesi T›bbi Ekoloji
ve Hidro-Klimatoloji Araflt›rma
Merkezi’nce verilen t›bbi raporda analiz sonuçlar›na göre
suyu hafif tuzlu, ekfli, kokusuz
ve renksiz olan Refladiye Çermi¤i 40 - 49°C s›cakl›¤a sahiptir. Romatizma, çeflitli a¤r›l›
hastal›klar ve deri hastal›klar›na iyi geldi¤i belirtilmektedir.
38- Z‹NAV GÖLÜ
Zinav Gölü, Refladiye ‹lçesinde, Yolüstü Kasabas›’na 3 km’lik mesafede bir tatl› su gölüdür. Gölü, da¤lardan gelen bir
dere beslemektedir. Yaklafl›k
olarak, 1,5 km2’lik alana sahiptir. Mansap’tan boflalan ayakla
Kelkit Irma¤›’na ulafl›r. Halk di-
Tokat Yazmas›
135
linde K›z›lkanat (Aynal› Sazan)
denilen çok lezzetli bal›klar›
vard›r. Orman Bakanl›¤›’nca
Do¤al Hayat› Koruma Sahas›
olarak koruma alt›na al›nan
göl, çok say›da kufl türünün
yaflama ve göçmen kufllar›n
konaklama alan›d›r.
39- YAZMACILIK
Yazma, oyulmufl ahflap kal›plar kullanarak çeflitli boyalarla,
pamuklu ya da ipek kumafllar üzerine elle çizilip resmedilerek veya bas›larak
yap›lan bir kumafl süsleme sanat›d›r. Bu el sanat›n›n örnekleri ço¤unlukla kad›nlar›n
bafl ba¤lamada
kulland›klar› bafl
örtülerinde
görülür. Ayr›ca bohça,
Yazma
Kal›b›
sofra örtüsü, yorgan yüzü olarak da kullan›lmaktad›r. Tokat’ta her bölgede kullan›lan,
her çeflit yazma bas›lmaktad›r.
Ancak Tokat yazmalar›n›n en
önemli özelli¤i Elvan Bask›
olufludur. Renkleri ve desenleri eflsiz güzelliktedir. Tokat’a
ait iki özgün desen vard›r. Tokat ‹çi Dolusu, Tokat Elmal›s›
ad›yla an›lan çeflitli desenler
kullan›lmaktad›r. Tokat Yazmac›lar Çarfl›s›’nda birbirinden
güzel yazmalar› bir arada bulup, sat›n alabilirsiniz.
40- TATMADAN DÖNMEY‹N
Taze sebze mevsiminde eflsiz
lezzetli TOKAT KEBABI’n›, ifltah aç›c› BAT’›, tad›n› baflka
hiçbir fleyde bulamayaca¤›n›z
ALACA PATLICAN’› ve yeme¤inizi taçland›racak KURU ER‹K
TATLISI’n› ÇÖKEL‹KL‹’sini ve
YAPRAK DOLMASI’n› tatmadan kentten ayr›lmay›n.
tokat
Erbaa Genel Görünüm