Bilinç seviyesinde dalgalanmaya/değişime yetecek

• Bilinç seviyesinde dalgalanmaya/değişime
yetecek seviyede ve/veya beyinin anatomik
yapısında anomaliye sebep olacak oranda
travma
San Francisco Chronicle’dan alınmıştır (7 Ek im 2003)
Dr. Venk atesh Murthy’den alınmıştır (18 Kasım 2005)
Hazırlayan: Dr. Mehmet Ata Öztürk
Marmara Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu
[email protected]
• Diğer bir deyişle… Beyine dışarıdan ani darbe
2
Beyin nöronlarında oluşan kimyasal reaksiyon ve sonuçları
1. Beyin sapı (Brain Stem)
–
–
–
–
Kardiak
Solunum
Harekete geçme
Hareket ve
dokunma hissi
2. Beyincik
–
–
Sports Illustrated’dan alınmıştır (2005). Bilgiler UCLA Beyin Sakatlıkları Araştırmaları Merkezi’nden Nörolojist David Hovda tarafından verilmiştir.
Denge
Koordinasyon
3
4
Görsel Alan
3. Beyin (Cerebrum) in farklı noktaları değişik vücut
fonksiyonlarını kontrol eder
Görme,
Görsel tespit & algılama
Algılama Alanı
Kısa dönem hafıza
Denge
Duygu
Motor İşlev Alanı
Kasların istemli harekete geçirimi
http://faculty.une.edu/com/fwillard/Meninges/
Broca Alanı
Konuşma kasları
Oditör Alan
Duyma
Duygusal Alan
Acı
Açlık
Kavga ya da uçma hissi
Hissetmeyle İlişkili Alan
Offikatör Alan
Koku alma
Hissetme Alanı
Kaslardan ve deriden alınan his
Somatosensör Algılama Alanı
Ağırlığın, maddenin yapısının, ısının
vb.nin obje algısı açısından değerlendirilmesi
Wernicke Alanı
Yazılı ve sözlü dil becerilerii
Motor Fonksiyon Alanı
Göz hareketleri ve oryantasyon
Üst Mental İşlevler
Konsantrasyon
Planlama
Muhakeme
Duygusal ifade
Yaratıcılık
Farkındalık
5
Motor Fonksiyonlar
Hareketin koordinasyonu
Denge ve korunumu
Postur
6
1
Fotoğraflar Doç. Dr. Georgia Frey’ın bir sunumundan alınmıştır
50.000
Ölüm
235.000
Hastaneye yatırılma
Yaklaşık 80.000 TBY
ilişkili kalıcı hasar
Avrupa Birliği: 1.000.000
Vakaların yaklaşık
1000’de 5’inde ölüm
Kaynak: International Brain Injury Association
1.111.000
Acil Servis Başvurusu
? Yardım almayan ya da diğer
Amerika’da 1995-2001 yılları arasındaki ortalama rakamlar(CDC 2004)
7
TBY için risk faktörleri:
1. Motorlu taşıt kazaları
•Ekekler bayanlara oranla 1.5 ile 2 kat risk altında
2. Düşmeler ve spor yaralanmaları
•0-4 yaş, 15-19 yaş, ve yaşlılık (>75)
3. Saldırı (Şiddet ve ateşli silahlar)
• Patlamalar 1 nolu askeri sebep
1995-2001 arası yıllık ortalama rakamlar; (CDC raporu)
•Ateş hattındaki askeri görevler TBY riskini artırır
700
1400
600
1200
Rate per 100,000
Rate per 100,000
TBY’nin ana sebepleri:
500
400
300
200
8
1995-2001 arası yıllık ortalama rakamlar; (CDC raporu)
1000
800
600
400
200
100
0
0
0-4
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-34
35-44
45-54
55-64
65-74
Falls
Düşme &Assault
Spor
10-14
15-19
20-24
25-34
35-44
45-54
55-64
65-74
75 +
Age Group (years )
Age Group (ye ars )
Motor
Vehicle
- Traffic
Motorlu
taşıt
5-9
75 +
BAYLAR
Saldırı
9
Kapalı Hasar
11
Male
BAYANLAR
Female
10
Açık Hasar
12
2
Dr. Georgia Frey’ın bir sunumundan uyarlanmıştır
Dura altı kanama
(damarlardan çıkan
kanın yaralanmamış deri
altında toplanması)
Duranın üstünde/
dışında kanama
Yaygın aksonal
(sinir hücresi uzantısı)
13
Normal
Darbe
Araknoid (beyin zarı)
altı kanama
yaralanma
14
Kanama (Hemoraj)
• Beyin sarsıntısının anatomisi
– Beyin serebrospinal sıvı içinde
yüzer ve kafatası tarafından korunur
– Darbeyle oluşan güce karşı beyin,
sadece kafatası ile korunamaz
– Beyin kafatasının içinde döner ve
bükülür (bölgesel ya da dağınık hasar ihtimali)
15
16
• Sonuca etki edenler:
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Glasgow Koma Ölçeği (GKS)
Hafif-ağır ölçeği
Not ölçeği
Nörolojik testler
İkincil hasar
Travma sonrası amnezi (hafıza kaybı)
Koma süresi
Hasar bölgesi
Yaş
Yaş
Komanın uzunluğu
Travma sonrası hafıza kaybı
Hasar tipi
Tıbbı müdahale
Aile desteği
• Glasgow Koma Ölçeği (GKS)
• Pediatrik GKS
• Puanlama
– 3-8 (Ağır)
– 7-10 (Orta)
– 11-15 (Hafif)
17
18
3
1. Çok çabuk ve tamamen düzelme
(semptomlar = davranışta sorun, başağrısı, algı eksikliği)
2. Yavaş rehabilite edilen fiziksel ve iletişim engelleri.
(Fiziksel ve kognitif tedavi süreci gerektirir)
3. Çabuk ve iyi düzelme
(Ancak ciddi ve uygunsuz sosyal değişim)
4. Yaygın beyin hasarları
(Solunum ve kardiak problemler)
5. Geri dönüşsüz durum
(Kalıcı bitkisel yaşam)
http://www.acilveilkyardim.com/acilbakim/yaraolcek.htm adresinden faydalanılmıştır
19
20
• Fiziksel bozukluk
• Beyin sarsıntısı riskinin yüksek olduğu sporlar:
•
•
•
•
•
•
•
•
Boks
Amerikan Futbolu
Jimnastik
Buz hokeyi
Motor sporları
Kayak/snow board
Futbol
Dalış
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Koordinasyon/denge
Planlama & sıralama
Kasta spastisite
Başağrıları
Konuşma bozuklukları
Paraliz
Hafif felç
Nöbet
Algı bozuklukları
Ortopedik sorun
21
• Bilişsel (Kognitif)
22
• Sosyal, Duygusal, Davranış
–
–
–
–
–
–
–
–
–
– Hafıza
– İlgi & konsantrasyon
– Algı
– Muhakeme
– İletişim/konuşma
23
Ruh hali değişikliği/salınımları
Ani hareket kontrolü
Çekingenlik
Motivasyon
Ben-merkezli
Depresif
Aşırı gülme/ağlama
Cinsel fonksiyon kayıpları
Sosyal ilişki kurmada güçlük
24
4
Dr. Georgia Frey’ın bir sunumundan uyarlanmıştır
• Hafıza teknikleri ve ekipmanları
• Çok fazla hayal kırıklığı yaratacak müsabaka ve
etkinliklerden uzak durma
• Tüm karmaşık durumlar için yardıma izin
• Basit, kesin talimatlar
• En talepkar dersleri günün ilk derslerine verin
• Birden fazla ara
• Hareketleri tekrar tekrar gösterin, beyni yeniden eğitmek
• TV izlemek gibi işlevsiz etkinliklerden uzak tutun
25
Dr. Georgia Frey’ın bir sunumundan uyarlanmıştır
• Hassas algıların farkında olun
• Öğrenilmiş çaresizliğe çanak tutmayın
• Karar verme için seçme alternatifleri sunun ve kontrolü
bir miktar elinizde bulundurun
• Etkinlikler yaş seviyesine uygun olmalıdır
• Düzelmenin sınırlı olacağı iddalarına kulak asmayın.
Elbette bazı zorluklar ve mücadeleler olacaktır ama
beynin hangi sınıra kadar düzeleceğinden emin
olamayız… Devam edebilecektir!
• Hayal kırıklıklarına karşı ve ani duygu hali değişikliklerine
karşı empati kurun, anlamaya gayret edin.
• Depresyonun yaygın olduğunu unutmayın
26
Gerçek hikayeler ve görüntüleri…
Beden eğitimciler ve antrenörler için bilgi ve malzeme paketini ücretsiz
olarak indirmek için: http://www.cdc.gov/concussion/HeadsUp/youth.html
27
5