Biyoloji Derslerinde Verimlilik ve Teknoloji Kullanımı

Biyoloji Derslerinde Verimlilik ve Teknoloji Kullanımı

BİYOLOJİ DERSLERİNDE VERİMLİLİK VE TEKNOLOJİ KULLANIMI
Arzu YILDIRIM, Rıdvan KETE
Dokuz Eylül Üniversitesi, Buca Eğitim Fakültesi, OFMAE Bölümü, Biyoloji Eğitimi A.B.D., İZMİR
ÖZET: Bu araştırmada, orta öğretim kurumlarında biyoloji derslerinde öğretimde verimliliği arttırmak için eğitim
teknolojisi alanlarından biri olan araç-gereç kullanımı üzerinde durulmuştur. İzmir İli Buca İlçesindeki okullardan rasgele
(random) seçilen 6 lise 1. sınıf öğrencilerinin biyoloji derslerinde araç kullanımına ilişkin görüş ve tutumlarının tespit
edilmesi ve araştırma yapılan okullardaki biyoloji öğretmenlerinin de öğretimde eğitim teknolojisine ait araç-gereçlerden ne
derece yararlandıkları saptanması amaçlanmıştır.
Hazırlanan anketler, Buca Lisesi, Buca Anadolu Lisesi, Şirinyer Lisesi, Gürçeşme Lisesi, Betontaş Lisesi ve Hoca
Ahmet Yesevi Lisesi olmak üzere altı okulda, toplam 329 öğrenci ve 9 biyoloji öğretmenine uygulanmıştır. Ayrıca okulların
ÖSS’deki biyoloji yüzdeleri de tespit edilmiş ve tüm sonuçların okullara göre karşılaştırması yapılmıştır. Anket analizleri için
SPSS 9.0 istatistik paket programı kullanılmış, sonuçlar tablolar halinde verilmiştir.
Sonuç olarak eğitim teknolojisinin verimliliği artırmadaki önemi vurgulanarak okullardaki teknolojik araçların
kullanılmayan, göstermelik araçlar olmaktan çıkıp, bu tür imkanları kullanılarak çok daha kalıcı ve verimli ders işlenmesi ve
daha nitelikli öğrenciler yetiştirilmesi yolunda öneriler geliştirilmiştir.
1.GİRİŞ
Türk Milli Eğitiminin Temel İlkeleri, Bilimsellik İlkesi Madde 13’te “Her derece ve her türdeki
ders programları ve eğitim metotlarıyla ders araç gereçleri, bilimsel ve teknolojik araçlara ve
yeniliklere, çevre ve ülke ihtiyaçlarına göre sürekli olarak geliştirilir.
Eğitimde verimliliğin artırılması ve sürekli olarak gelişme ve yenileşmenin sağlanması bilimsel
araştırma ve değerlendirilmelere göre yapılır. Bilgi ve teknoloji üretmek ve kültürümüzü geliştirmekle
görevli eğitim kurumları gereğince donatılıp güçlendirilir; bu yöndeki çalışmalar maddi ve manevi
bakımdan teşvik edilir ve desteklenir.” ifadesi kullanılmaktadır (Milli Eğitim Temel Kanunu, 1973)
Bu ilke doğrultusunda eğitim ortamlarının çağdaşlaştırılması, yeni eğitim araçlarının ve eğitim
teknolojisi olanaklarının sınıflarda kullanılması yolunda çalışmalar sürdürülmekte ve okullarda ihtiyaç
duyulan teknolojik ürünler, gerek Milli Eğitim Bakanlığı üretim merkezleri, gerek özel firmalar
tarafından temin edilmektedir.
Eğitim Teknolojilerinin uygulamaları üzerinde çalışan Doğdu-Arslan (1993), sınıflarda eğitim
teknolojisi uygulamalarının etkin şekilde gerçekleşmesi için üç temel şartın varlığına ihtiyaç olduğunu
belirtmektedir.
1. Eğitim teknolojisinin kuram, ilke, metot ve tekniğini bilen, iyi yetişmiş, yeterli sayıda
öğretmen,
2. Sınıftaki öğrenci yoğunluğunun eğitim araçlarını uygulamaya engel olmayacak sayıda
olması,
3. Eğitim araçlarının öğrenme ve öğretme niteliğini taşıması şarttır.
Sonuç olarak eğitimde etkinliğin ve verimliliğin artması, sadece okulda çok sayıda araç-gereç
bulunmasına bağlı değildir. Önemli olan mevcut araç-gerecin doğru bir planlamayla etkin şekilde
kullanılmasıdır. Buradan eğitim teknolojisinin her koşulda kullanılması gerektiği sonucu da
çıkarılmamalıdır.
Carnegie Komisyonu bu konuyla ilgili şöyle bir yorumda bulunmaktadır: “Teknoloji öğretimde
yardımcı bir rol üstlenmelidir, öğretimin amacı haline getirilmemelidir. Teknoloji sadece var olduğu
için kullanılmaya çalışılmamalı yada teknoloji kullanılmadığında çağ dışı kalınacakmış gibi bir
korkuya kapılmamalıdır (Carnegie Commission on Higher Education, 1972).
Bu araştırmada teknolojik araç-gereçlerin okullarda bulunma durumu, bu araçlardan
öğretmenlerin yararlanma dereceleri ve öğrencilerin teknolojik araçlara karşı tutumları incelenmiş,
ayrıca okulların ÖSS’deki biyoloji yüzdeleri de tespit edilmiş ve tüm sonuçların okullara göre
karşılaştırması yapılmıştır.
Bu araştırma ile; Biyoloji derslerinde verimlilik ve teknoloji kullanımına ilişkin öğrencilerin
kişisel özelliklerinin (cinsiyet, evlerinde kendilerine ait çalışma odası bulunması ve bilgisayara sahip
olması) etkisinin incelenmesi, İzmir ili Buca İlçesi okullarında bulunan teknolojik araç-gereçlerin
tespit edilmesi, bu okullarındaki biyoloji öğretmenlerinin, mevcut teknolojiden verimli şekilde
yararlanıp yararlanmadıklarının saptanması, lise düzeyindeki öğrencilerin teknolojik araç-gereç
kullanımına yönelik görüş ve tutumlarının okullara göre karşılaştırılması ve örneklem olarak seçilen
okulların ÖSS biyoloji netlerinin tespiti ile bunların karşılaştırılması amaçlanmıştır.
Araştırma sonucunda, okullardaki mevcut teknolojik araçların etkin şekilde kullanımını ile
biyoloji derslerinin daha verimli hale gelebileceği konusu üzerinde durulmuş ve, başarıyı arttırma
yolunda eğitim teknolojisinin etkisi konusuna dikkat çekilmek istenmiştir. Bu sayede bu araştırmanın,
daha etkin bir öğretimin sağlanması amacıyla gerek okullara gerekse Milli Eğitime olumlu katkılar
yapacağı düşünülmektedir.
2.YÖNTEM
Bu araştırmada “Survey” yöntemi model olarak alınmıştır. İzmir İli Buca İlçesi okullarında
mevcut teknolojik araç-gereçlerin saptanması ve bu araçların öğretmenler tarafından kullanılma
sıklığının belirlenmesi amacıyla bir anket; öğrencilerin biyoloji derslerinde teknoloji kullanımına
yönelik düşünce ve tutumlarını belirlemek amacıyla bir anket olmak üzere toplam iki anket
geliştirilmiştir.
Anketler uygulanmak üzere İzmir İli Buca İlçesi’nde bulunan toplam 9 liseden, rasgele
(random) 6 tanesi seçilmiştir. Bu liseler; Buca Lisesi, Buca Anadolu Lisesi, Şirinyer Lisesi, Gürçeşme
Lisesi, Betontaş Lisesi ve Ahmet Yesevi Lisesidir. Uygulamalar 2001-2002 öğretim yılının ilk
yarısında, kasım ayında yapılmıştır.
Araştırmayla ilgili birinci grup anket, doğrudan ilgili okullardaki biyoloji öğretmenlerine iki
soruluk açık uçlu anket şeklinde uygulanmıştır. Birinci soru “Okulunuzda bulunan biyoloji dersleriyle
ilgili araç-gereçler nelerdir?”, ikinci soru “Bu araçları hangi sıklıkta kullanmaktasınız?” şeklindedir.
Biyoloji derslerinde verimliliği sağlamada teknoloji ve araç-gereç kullanımını oraya çıkarmak
için; konuyla ilgili tezlerde kullanılan anketlerden, ilgili okullardaki 10 öğrenci ve bir öğretmen ile
birebir sözlü görüşmelerden yararlanılarak öğrencilere uygulanmak üzere 50 maddelik bir anket
geliştirilmiştir.
Hazırlanan anketin ilk uygulaması 106 lise 1. sınıf öğrencisi üzerinde yapılmıştır. Ölçeğin
madde seçimlerinde ve faktör analizlerinde SPSS 9.0 For Windows istatistik paket programı
kullanılmıştır. Madde analizleri yapılırken madde toplam korelasyonları 0.40’ın üzerindeki maddeler
seçilmiştir. Seçilen maddelere faktör analizi uygulanmış, bu analiz sırasında faktör yükleri 0.40
üzerinde olan maddeler, varimax döngüsü kullanılarak 5 alt boyutlu 21 maddelik bir ölçek
geliştirilmiştir. Madde ve faktör analizi sonuçları Tablo 1’de gösterilmiştir.
Tablo 1: Alt Ölçeklerin Faktör Analizleri
ALT ÖLÇEKLER
Alt Ölçek 1 Faktör Analizi Sonuçları
(Öğrenmeye Destek)
Alt Ölçek 2 Faktör Analizi
Sonuçları(Laboratuvar ve Uygulamalar)
Alt Ölçek 3 Faktör Analizi
Sonuçları(Öğretmen Etkisi)
Alt Ölçek 4 Faktör Analizi Sonuçları
(Bilgisayar Etkisi)
Alt Ölçek 5 Faktör Analizi Sonuçları
(Bilgisayar Kullanma Becerisi)
FAKTÖR ANALİZLERİ
Faktörün Açıkladığı Varyans: 19.61
Alt Ölçek 1’in Güvenirliği (Cronbach Alfa): 0.85
Faktörün Açıkladığı Varyans: 13.59
Alt Ölçek 2’nin Güvenirliği (Cronbach Alfa): 0.78
Faktörün Açıkladığı Varyans: 13.14
Alt Ölçek 3’ün Güvenirliği (Cronbach Alfa): 0.58
Faktörün Açıkladığı Varyans: 7.01
Alt Ölçek 5’in Güvenirliği (Cronbach Alfa): 0.76
Faktörün Açıkladığı Varyans: 8.50
Alt Ölçek 4’ün Güvenirliği (Cronbach Alfa): 0.88
3.BULGULAR
İzmir İli Buca İlçesi Buca Lisesi, Buca Anadolu Lisesi, Gürçeşme Lisesi, Şirinyer Lisesi,
Betontaş Lisesi ve Hoca Ahmet Yesevi Lisesi Lise 1. sınıf öğrencilerinin biyoloji derslerinde
verimlilik ile eğitim teknolojisi ilişkisini belirlemek üzere öğrencilere uygulanan anketlerden elde
edilen verilerden yola çıkarak, cinsiyet, evlerinde kendilerine ait çalışma odası bulunması ve
bilgisayara sahip olmalarına göre öğrenci görüşleri arasında anlamlı bir fark olup olmadığı
belirlenmiştir. Uygulanan anketler sonucunda elde edilen veriler t-testi kullanılarak analiz edilmiştir.
Bu verilerden elde edilen bulgular şu şekildedir;
• Erkek öğrenciler, bilgisayarın biyoloji derslerinde etkinliği ile ilgili maddelere, kızlara göre
daha çok katılmaktadır.
•
Kendine ait çalışma odası olan öğrenciler, verimlilik ve teknoloji kullanımında öğretmenin
etkisi ile ilgili anket maddelerine, çalışma odası olmayan öğrencilere göre daha çok
katılmaktadır.
• Biyoloji öğretiminde öğretmenin etkisi, bilgisayarın etkisi ve bilgisayar kullanma becerisi
gruplarında istatistiksel fark anlamlı bulunmuştur. Bu anlamlılık üç alt grupta da evlerinde
bilgisayar bulunan öğrenciler yönündedir.
Araştırma okullarında bulunan teknolojik araç-gereçlerin tespit edilmesi, bu okullarındaki
biyoloji öğretmenlerinin, mevcut teknolojiden verimli şekilde yararlanıp yararlanmadıklarının
saptanması amacıyla, öğretmenlere uygulanan anketten elde edilen bulgular aşağıdaki gibidir;
• Yazı tahtası %100 oranında tüm okullarda mevcuttur. Bunu %83.3’lük bir oranla maketler,
mikroskop ve televizyon takip etmektedir. Araştırma yapılan okullarda en az bulunan araçgereçler ise %16,6 oranında kapalı levha, grafikler, hayvan koleksiyonu, dil ve bilgisayar
laboratuvarlarıdır. Bu araç-gereçlerin de sadece Buca Lisesinde mevcut olması dikkat
çekicidir.
• Yazı tahtası öğretimde en çok kullanılan araç-gereç durumundadır.
• Araç-gereç yönünden Buca Lisesi daha bol materyale sahiptir ve biyoloji öğretiminde
verimliliği arttırmak için eğitim teknolojisi daha sık kullanılmaktadır.
Okullardaki Lise düzeyi öğrencilerin teknolojik araç-gereç kullanımına yönelik görüş ve
tutumlarının okullara göre karşılaştırılması yapılmıştır. Elde edilen verilere göre;
• Buca Lisesi ve Buca Anadolu Lisesi öğrencileri, Gürçeşme, Betontaş ve H. Ahmet Yesevi ve
Şirinyer Liselerindeki öğrencilere göre, biyoloji derslerinde verimliliği arttırma konusunda,
eğitim teknolojisi kullanılmasının öğrenmeye destek olduğu fikrine daha çok katılmaktadır.
• Buca Anadolu Lisesi öğrencileri, biyoloji derslerinde bilgisayar kullanımının verimliliğe etkisi
ile ilgili maddelere Buca Lisesi öğrencilerine göre daha çok katılmaktadır.
Araştırmaya katılan okulların ÖSS başarılarını karşılaştırmak amacıyla, geçmiş yıllardaki ÖSS
biyoloji netleri belirlenmiştir. ÖSS’de yer alan toplam 12 biyoloji sorusundan, okulların net
ortalamaları tablo 2’de gösterilmiştir. (ÖSYM, 2000-2001)
Tablo 2: Okulların Yıllara Göre ÖSS Biyoloji Ortalamaları
Okul Adı
1999
2000
Buca Lisesi
1.27
2.24
Şirinyer Lisesi
0.40
0.84
Gürçeşme Lisesi
0.18
0.50
Betontaş Lisesi
0.46
0.81
Hoca Ahmet Yesevi Lisesi
0.16
0.63
Buca Anadolu Lisesi
3.70
4.98
Buna göre;
1999-2000 ÖSS sonuçlarına göre; Buca Lisesi ve Buca Anadolu Lisesinin biyoloji netleri,
diğer okullara nazaran oldukça yüksektir ve yıldan yıla dikkat çekici bir artış göstermiştir.
• Gürçeşme Lisesi, Betontaş Lisesi, H. Ahmet Yesevi Lisesi ve Şirinyer Liselerinin biyoloji
ortalamaları 1 netin altındadır. Bu sonuç verimlilikte eğitim teknolojisinin önemini ortaya
çıkarmaktadır.
•
4.SONUÇ VE TARTIŞMA
Bu bölümde biyoloji derslerinde verimlilik ve teknoloji kullanımına ilişkin öğrencilerin kişisel
özelliklerinin etkisi incelenmiştir. Cinsiyet, evlerinde çalışma odası ve bilgisayar bulunma durumuna
göre aşağıdaki araştırma sonuçları elde edilmiştir.
Cinsiyet Durumuna Göre Farklılık Sonuçları:
1. Kız ve erkek öğrencilerin görüşleri arasında öğrenmeye destek, laboratuvar ve uygulamalar,
öğretmenin etkisi ve bilgisayar kullanma becerisi başlıklı alt ölçek için istatistiksel olarak
anlamlı bir fark bulunamamıştır.
2. Kız ve erkek öğrencilerin görüşlerinde bilgisayarın öğrenmeye etkisi başlıklı alt ölçekte
istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur. Burada erkekler lehine olan anlamlılık, erkek
öğrencilerin derslerde bilgisayar kullanımı konusunda daha ilgili olduğunu göstermekte ve
bilgisayar kullanımına daha istekli olduğunu düşündürmektedir.
Evlerinde Çalışma Odası Bulunması Durumuna Göre Farklılık Sonuçları:
1. Elde edilen sonuçlara göre öğrenmeye destek, laboratuvar ve uygulamalar, bilgisayarın
etkisi ve bilgisayar kullanma becerisi için istatistiksel olarak, öğrencilerin evlerinde
kendilerine ait bir çalışma odası olanlarla olmayanlar arasında anlamlı bir fark
bulunamamıştır.
2. Biyoloji öğretiminde verimlilik ve teknoloji kullanımında öğretmenin etkisiyle ilgili
sorularda çalışma odasına sahip olanlar ile olmayanlar arasında anlamlı bir fark
görülmüştür. Bu fark kendine ait çalışma odası olan öğrenciler yönündedir. Bu sonuç,
çalışma odası olan öğrencilerin, öğretmene bağlı kalmayıp kendilerini daha fazla geliştirme
imkanı bulmalarından dolayı, derste daha aktif olduklarını ve öğretmen tarafından daha iyi
yönlendirilebildiklerini düşündürmektedir.
Evlerinde Bilgisayar Bulunma Durumuna Göre Farklılık Sonuçları:
1. Verilerden elde edilen istatistiksel sonuçlara göre öğrenmeye destek ile laboratuvar ve
uygulamalar başlıklı alt gruplara ait sorularda, evlerinde bilgisayar bulunan öğrencilerle
bulunmayanlar arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır.
2. Biyoloji öğretiminde öğretmenin etkisi, bilgisayarın etkisi ve bilgisayar kullanma becerisi
gruplarında istatistiksel açıdan, bilgisayar bulunanlar yönünde anlamlılık görülmüştür. Bu
sonuç, bilgisayarın öğretime katkısı yönünde olumlu etkisini belirtmektedir. Buna göre,
evlerinde bilgisayarı bulunmayan öğrencilere okullarda bilgisayarla çalışma odalarının
arttırılması ve öğrencilere sunulması gereğini açıkça göstermektedir.
Araştırma okullarında, biyoloji öğretiminde kullanılan eğitim teknolojisi araç-gereçlerinin
(projektör, video, tepegöz, güncel koleksiyonlar gibi) yeterli bulunmadığı veya güncelleştirilmediği
görülmektedir.
Buca Lisesinin MLO uygulaması kapsamında olması dolayısıyla araç-gereç yönünden daha
zengindir. Bu araç-gereçlere öğretim sırasında verimliliği arttırmak için mümkün olduğunca
kullanmaktadırlar.
Gürçeşme Lisesi, Hoca Ahmet Yesevi Lisesi ve Betontaş Lisesinin araç-gereç yönünden en az
imkanlara sahip okullar olduğu tespit edilmiştir. Buradaki öğretimde verimliliği sağlayabilmek için
araç-gereç ve laboratuvar malzemelerinin zenginleştirilerek diğer okullar seviyesine yükseltilmesinin,
öğrenci başarısını arttıracağı görüşündeyiz.
Araştırma okullarında öğretmenlere uygulanan ankette, yazı tahtasının, öğretimde en çok
kullanılan araç-gereç kabul edilmesi, öğretim yönteminde güncel ve çağdaş, öğrenci merkezli eğitim
modelinin henüz yeterince uygulanmadığını göstermektedir.
İzmir İli Buca İlçesi okullarından Buca Lisesi ve Buca Anadolu Lisesinde, biyoloji
öğretmenleri, biyoloji öğretiminde verimliliği arttırmak için mevcut araç-gereçleri etkin şekilde
kullanmaktadırlar. Buna karşılık Betontaş Lisesi, Gürçeşme Lisesi ve Hoca Ahmet Yesevi Lisesinde
mevcut araç-gereçlerden yeterince faydalanılmamaktadır. Bu durum; biyoloji laboratuvarı
bulunmaması ve derslerde kullanılabilecek güncel araç-gereçlerin yeterli olmamasından
kaynaklanmaktadır.
Biyoloji öğretiminde verimliliği arttırmak için okullardaki eğitim teknolojisine ait araçgereçlerin güncelleştirilerek zenginleştirilmesinin yanında, öğretmenlerin de bunları nasıl kullanacağı,
hizmet içi eğitim ile sağlanmalıdır.
Biyoloji derslerinde verimlilik ve teknoloji kullanımına yönelik öğrenci görüş ve tutumlarının
okullara göre karşılaştırılmasına ait bulgular incelendiğinde Buca Lisesi ve Buca Anadolu Lisesi
öğrencilerinin, Gürçeşme Betontaş ve H. Ahmet Yesevi Liselerindeki öğrencilere göre, biyoloji
derslerinde verimliliği arttırma konusunda, eğitim teknolojisi kullanılmasının öğrenmeye destek
olduğu fikrine daha çok katıldıkları ortaya çıkmaktadır.
Buca Lisesi ve Buca Anadolu Lisesinin araç-gereç bakımından daha zengin olması ve mevcut
araçların verimli şekilde kullanılması, öğrencileri derse karşı olumlu yönde motive etmekte ve başarıyı
arttırmaktadır.
Elde edilen ilginç bir sonuç da; Buca Lisesi ile Buca Anadolu Lisesi arasında, Buca Anadolu
Lisesi lehine biyoloji derslerinde bilgisayar kullanımının verimliliğe etkisi konusunda anlamlı bir fark
oluşmasıdır. Mevcut araç-gereç ve bunların verimli olarak kullanılması açısından yakın değerlerde
olan bu iki okulda böyle bir sonucun oluşması, MLO okulundaki öğrencilerin sürekli bilgisayarla
eğitim yapmalarından dolayı, bilgisayara karşı ilginin azaldığını düşündürmektedir.
Bu sonuç Çilenti (1988), “Yeniliğin verdiği öğrenme güdülenmesi zamanla azalır.” ve Rıza
(2000), “İnsanlar artık bilgisayar aşina olmaktalar ve böylece yenilik uyarısı eskimekte, bu da
motivasyonu düşürmektedir.” görüşlerini desteklenmektedir.
Örneklem olarak seçilen okulların ÖSS biyoloji netlerinin karşılaştırılması Anadolu Liselerinin
klasik liselerden farklılığını açıkça ortaya koymaktadır. Bunun yanında Buca Lisesinin MLO programı
dahilinde üniversiteye giriş sınavlarında başarı yüzdelerinin gittikçe yükselmesi, MLO programlarının
amaçlarına uygun bir şekilde uygulandığı taktirde istenilen hedeflere ulaşılacağını göstermektedir.
ÖSS sonuçlarından okullara göre 12 soruluk biyoloji netlerini ortaya koyan verileri
incelediğimizde, Gürçeşme Lisesi, Betontaş Lisesi, H. Ahmet Yesevi Lisesi ve Şirinyer Liselerinde
başarı 1 netin altındadır. Bu sonuç verimlilikte araç-gerecin önemini ortaya çıkarmaktadır.
Alt yapısı (okul, araç-gereç, öğretmen hazırlığı gibi) tamamlanmış MLO programlarının
zenginleştirilmesini, biyoloji öğretiminde verimliliği arttırıcı faydalar sağlayacağı görüşündeyiz.
KAYNAKLAR
Carnegie Commission on Higher Education (1972). The Fourth Revolution: Instructional Technology
in Higher Education. New York: McGraw-Hill.
Çilenti, K. (1988). Eğitim Teknolojisi ve Öğretim. Ankara: Kadıoğlu Matbaası
Doğdu, S., Arslan, Z. (1993). Eğitim Teknolojisi Uygulamaları ve Eğitim Araç-Gereçleri. Ankara:
Tekışık Ofset.
Milli Eğitim Temel Kanunu (Kanun No: 1739), 24.6.1973 tarihli ve 14574 Sayılı Resmi Gazete
Ortaöğretim Kurumlarına Göre 1999 Öğrenci Seçme Sınavı Sonuçları. ÖSYM Yayınları (2000).
Ankara: Cem Web Ofset.
ÖSYM Ortaöğretim Kurumlarına Göre 2000 Öğrenci Seçme Sınavı Sonuçları. ÖSYM Yayınları
(2001). Ankara: Cem Web Ofset.
Rıza, E. T. (2000). Eğitim Teknolojisi Uygulamaları ve Materyal Geliştirme. İzmir: Anadolu
Matbaası.