OMEGA 3-6-9 YAĞ ASİTLERİ

OMEGA 3-6-9 YAĞ ASİTLERİSAĞLIK ETKİLEŞİMİ
Doç. Dr. Gamze AKBULUT
Gazi Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Fakültesi
Beslenme ve Diyetetik Bölümü
[email protected]
•
•
•
•
•
•
•
Omega ve Yağ Asitlerinin Tanımlanması
Yağ Asitlerinin Adlandırılması/Sınıflandırılması
Esansiyel Yağ Asitleri ve Fizyolojik Rolleri
Omega 3 Yağ Asiti - Sağlık Etkileşimi
Omega 6 Yağ Asiti - Sağlık Etkileşimi
Omega 9 Yağ Asiti - Sağlık Etkileşimi
Sonuç ve Öneriler
“Omega, Yunan alfabesinin son
harfidir ve son" anlamına
gelmektedir.
http://omega.nedir.com/#ixzz40FNFFt96
YAĞ ASİTLERİ
Yağ asitleri, hidrokarbon zincirli karboksilik
asitlerdir. (Cn 4 – 36)
Genel Formül: CH3-(CH2)n-COO-(H)
Yağ Asitleri Vücutta İki Önemli
Bileşende Yer Alır:
1.Karmaşık yapıdaki membran lipidlerinin
bileşenidir.
2.Triaçilgliserol şeklinde depolanan yağların en
önemli bileşenlerinden birisidir.
YAĞ ASİTLERİNİN ADLANDIRILMASI
Karbon sayılarına göre;
• Kısa Zincirli Yağ Asitleri: 2-4 C atomlu
• Orta Zincirli Yağ Asitleri: 6 – 10 C atomlu
• Uzun Zincirli Yağ Asitleri: 12 – 28 C atomu
YAĞ ASİTLERİNİN ADLANDIRILMASI
• Standart adlandırma:
20:4 n6
n-tanımlama
yada w-tanımlama
Karbon zincir uzunluğu
Çift bağların sayısı
Çift bağların pozisyonu
20:4 ∆5,8,11,14
∆-tanımlama
C Atomları arasındaki bağlara
göre;
I. Doymuş yağ asitleri
II. Doymamış yağ asitleri
1. Tekli doymamış yağ asitleri
2. Çoklu doymamış yağ asitleri
a. n-6 (ω-6) serisi
b. n-3 (ω-3) serisi
DOYMUŞ YAĞ ASİTLERİ
(Sature Fatty Acids) SFA
Doymuş yağ asitlerinin zincirlerinde çift bağlar veya
başka fonksiyonel gruplar bulunmaz.
"Doymuş" terimi hidrojenle ilişkili olarak kullanılır.
Doymuş yağlar çoğunlukla hayvansal kaynaklı
besinlerde bulunurlar ve oda sıcaklığında genellikle
katıdırlar.
DOYMAMIŞ YAĞ ASİTLERİ
• Doymamış yağ asitlerinin zincirlerinde çift
bağlar ve bazı fonksiyonel gruplar bulunur.
• Oda sıcaklığında sıvıdır ve bitkisel yağlar,
zeytin ve yağlı balıklarda bulunurlar.
DOYMAMIŞ YAĞ ASİTLERİ
• Doymamış yağ asitleri yapılarında bulunan çift
bağ sayısına göre 4 grupta incelenir. Bunlar;
• Monoetilenik asitler (1 çift bağ)
• Dietilenik asitler (2 çift bağ)
• Trietilenik asitler (3 çift bağ)
• Tetraetilenik asitler (4 çift bağ)
DOYMAMIŞ YAĞ ASİTLERİ
İlk çift bağın metil grubuna en yakın bulunduğu
karbona göre doymamış YA’nin sınıflanması:
ω-3 veya n-3
ω-6 veya n-6
ω-9 veya n-9
n-3
3
6
n-6
9
n-9
Yağ asiti
Başlıca kaynakları
Dokularda bulunuşu
n-3 α-Linolenik asit
Kolza, keten tohumu yağı, kanola
yağı, kuş üzümü yağı, yeşil yapraklar
Az miktarda
EPA
(Eicosapentoenoik)
Su ürünleri, anne sütü
Az miktarda
DHA
(Docosahexsaenoik)
Su ürünleri, anne sütü
Beyin ve retinada
fosfolipitlerin bileşeni
Bitkisel yağlar (mısır, yer fıstığı,
pamuk, soya yağı) ve bitkiler
Diğerlerinden biraz daha
fazla
Karaciğer, beyin, et, yer fıstığı yağı
Hücre zarı lipitlerinin
bileşeni
Zeytinyağı, fındık yağı
Beynin beyaz
maddesinde, miyelinde
Hayvan ve bitki dokusunda çok az
Elzem yağ asiti
yetersizliğinde artar
Miristoleik asit
Süt ve balıkta az
Az miktarda
Palmitoleik asit
Süt ve balıkta az
Az miktarda
(ALA)
n-6 Linoleik asit
Araşidonik asit
n-9 Oleik asit
Eicosantrienoik asit
n-6 yağ asidi kaynağı:
DİYET /
DOKU
YIKIMI
Linoleik Asit (LA)
18:2 n-6
n-3 yağ asidi kaynağı:
alfa-Linolenik Asit (ALA)
18:3 n-3
Delta-6-satürasyon
I. grup
prostaglandinlerin
sentezi
18:3 n-6
18:4 n-3
Elongasyon
Dihomo-gamma linoleik
asit (DGLA) 20:3 n-6
Siklooksijenaz
II. grup
prostaglandinlerin
sentezi (proinflamatuar)
Siklooksijenaz
Delta-5-satürasyon
IV. grup
lökotrienlerin sentezi
(proinflamatuar)
III. grup
prostaglandinlerin
sentezi
(antiinflamatuar)
Araşidonik asit (AA)
20:4 n-6
Lipooksijenaz
20:4 n-3
Eikosopentoenoik asit
(EPA) 20:5 n-3
Elongasyon
22:4 n-6
22:5 n-3
Lipooksijenaz
V.grup
lökotrienlerin
sentezi
(antiinflamatuar)
Elongasyon, Delta-6-satürasyon, beta-oksidasyon
22:5 n-6
Siklooksijenaz
Dokazahekzaenoik asit
(DHA) 22:5 n-33
OMEGA YAĞ ASİTLERİNİN METABOLİZMASI
ESANSİYEL (ELZEM)
YAĞ ASİTLERİ
• Organizmada sentezlenemeyen, dışarıdan besinlerle
alınması gereken, alınmadığı zaman yetersizliği sonucu
kendine özgü semptomlar oluşturan yağ asitlerine
“elzem yağ asidi” denir.
• Araşidonik asit (AA)
• Linoleik asit (LA)
• Linolenik asit (LNA)
Robert S. Goodhart and Maurice E. Shils. Modern Nutrition in Health and Disease (6th ed.). Philadelphia: Lea and Febinger. 1980,134–138
ELZEM YAĞ ASİTLERİ VE İŞLEVLERİ
• n-3 yağ asitleri:
α-linolenik asit (LNA) (18:3)
20:5 EPA
22:6 DHA
Prostoglandin E3 (PGE3)
Tromboksan A3 (TXA3)
Biochemical Pharmacology 2009;77(6):937-946.
Brown A. Understanding Food. Fish and Shellfish.Wadsworth /Thomson Learning, USA, 2000;299.
ELZEM YAĞ ASİTLERİ VE İŞLEVLERİ
• n-6 yağ asitleri:
Linoleik asit (LA) (18:2)
Prostoglandin E1 (PGE1)
Tromboksan A1 (TXA1)
Araşidonik asit (AA) (20:4)
Prostoglandin E2 (PGE2)
Tromboksan A2 (TXA2)
Biochemical Pharmacology 2009;77(6):937-946
EİKOZANOİDLER
Araşidonik asit
(20 C)
Prostaglandin
Tromboksan
Düz kasların kasılması
Dokulardaki ağrı ve
inflamasyonla ilişkili
Kan pıhtılaşmasının
düzenlenmesi
Lökotrienler
Pulmoner hava yolları ve
trakeadaki düz kas
kontraksiyonu ve
stimülasyonu
Biochemical Pharmacology 2009;77(6):937-946.
Brown A. Understanding Food. Fish and Shellfish.Wadsworth /Thomson Learning, USA, 2000;299.
ELZEM YAĞ ASİDİ EKSİKLİĞİNDE GÖRÜLEN
SEMPTOM VE KLİNİK BULGULAR
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Hafıza ve mental fonksiyonlarda zayıflama
Görme fonksiyonunda azalma
Pıhtılaşma eğiliminde artma
İmmun fonksiyonlarda azalma
Trigliserid ve kolesterol seviyesinde artma
Membran fonksiyonlarında bozukluk
İnfantlarda ve çocuklarda büyüme geriliği
Ekzema
Seboreik dermatit
Saç dökülmesi
Erkeklerde infertilite
Kan dolaşımında olumsuz etki
Kan basıncında artma
Yara iyileşmesinde yavaşlama
OMEGA YAĞ ASİTLERİ
KAYNAKLARI
n-6 kaynakları: ayçiçek yağı
mısır yağı
pamuk çiğiti yağı
yalancı safran yağı, ceviz, balkabağı çekirdeği
n-3 kaynakları: balık yağı,
somon,diğer balıklar
keten tohumu yağı
n-6, n-3 kaynakları: kanola yağı
soya yağı
n-9 kaynakları: zeytinyağı
fındık yağı
kanola yağı
aspir yağı
avokado, badem, yer fıstığı, susam yağı, pecan fındığı, antep fıstığı, mahun cevizi
Bazı Yağların Omega-3 ve Omega-6
Oranları
Yağlar
Keten tohumu
Ceviz
Soya
Ayçiçeği
Mısır
Zeytin
Safran
Omega-3 (%)
50-60
5-10
5-10
0.5
0.5
0.5
0.5
Omega-6 (%)
15- 20
20-30
40
65
60
10
70
OMEGA YAĞ ASİTLERİSAĞLIK ETKİLEŞİMİ
OMEGA-3 (n-3)
GELENEKSEL BESLENME KÜLTÜRÜ:
GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE NE DEĞİŞTİ?
ATALARIMIZ
GÜNÜMÜZ İNSANI
• Atalarımız besinleri doğal (çiğ
•Rafine, liften fakir besin tüketiminin
artması ile fermente besinlerin ve balık
başta olmak üzere deniz ürünlerinin az
tüketimi
ya da mayalanmış) şekliyle
tüketiyorlardı. 500’den fazla
bitkisel besinleri vardı.
• Onların besinleri lifli
antioksidanlardan, omega-3-yağ
asitlerinden, bakteri ve
mayalardan oldukça zengindi.
• Onlar yiyeceklerini toprağa
açtıkları kuyularda saklıyorlardı.
•Çevresel kirlilik, kimyasal bulaş
• Antibiyotik ve diğer ilaç kullanımındaki
artış
•Hijyenik yaşam
Kolon florasındaki yararlı bakteri (Lactobacilli
ve Bifidobacteria) dengesini bozmaktadır.
Özden A. Güncel Gastroenteroloji 2013; 17(1):22-38
Tarım
Endüstriyel
C vitamini
Toplam yağ
E vitamini
Doymuş yağ
Trans ya.
n-6
n-3
Yıl
Mg/gün
YAĞDAN GELEN ENERJİ (kkal)
Avcılık
GELENEKSEL BESLENME KÜLTÜRÜ:
GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE NE DEĞİŞTİ?
• Geleneksel beslenme tarzımızdan uzaklaştıkça
çok büyük bir bölümümüzde n-3 eksikliği gelişti.
• Günümüzdeki geleneksel diyetlerde yaklaşık
olarak n-6 yağ asitleri, n-3 yağ asitlerinden 15-
20 kez daha fazla bulunmaktadır.
AVRUPA ÜLKELERİNDE NE DEĞİŞTİ?
• Batı diyetinde son 20 yılda;
• Hayvansal kaynaklı yağ tüketimi ↓
• %50 oranında Linoleik asit (n-6) tüketimi ↑(10→15 g/gün)
• Alfa linolenik asit tüketimi ↑ (1 → 1.9 g/gün)
• n-6 / n-3: 15/1- 20/1
Blasbarg T, et al. Am J Clin Nutr 2011;93:950–62.
Simopoulos AP. Biomed Pharmacother 2006;60:502–7.
Sanders TA. Am J Clin Nutr 2000;71:176–8.
Balık / Balık yağı
her derde deva mı??
OMEGA-3 ÜZERİNE YAPILAN İLK
ARAŞTIRMALAR
OMEGA-3 ÜZERİNE YAPILAN İLK
ARAŞTIRMALAR
• Balıkyağı, ilk kez 1752 yılında Dr. Samuel Kay
tarafından romatizmal ağrılar ve kemik hastalıkları
tedavisinde kullanıldı.
• Viktorya döneminde gut, verem, bronşit, kronik cilt
hastalıkları ve raşitizm gibi hastalıkların iyileşmesinde
etkili olduğu saptandı.
OMEGA-3 ÜZERİNE YAPILAN İLK
ARAŞTIRMALAR
• 1912 yılında vitaminlerin sağlığımız üzerindeki önemi
keşfedildikten sonra önemi net olarak ortaya
konuldu.
• Balık yağının en zengin A ve D vitaminleri kaynağı
olduğu anlaşıldıktan sonra bu konuda araştırmalar
hızlandı.
Chang JPC, et al. Omega-3 polyunsaturated fatty acids (n-3 PUFAs) in cardiovascular diseases (CVDs) and depression: The missing link?.
Cardiovascular Psychiatry and Neurology 2009.
OMEGA-3 ÜZERİNE YAPILAN İLK ARAŞTIRMALAR
• 1976 yılında aşırı hayvansal yağla beslendikleri halde
Grönland Eskimolarının koroner kalp hastalıkları,
kanser ve romatoit artrid hastalıklarının oranı diğer
toplumlara göre ↓.
• 1980'lerin ortalarında balıktaki kolesterol düşürücü
maddelerden birinin n-3 yağ asitleri olduğu kesinleşti.
Chang JPC, et al. Cardiovascular Psychiatry and Neurology 2009.
Poultry Science 2000; 79:961–970
İNSAN SAĞLIĞINDA OMEGA-3YAĞ
ASİTLERİNİN YERİ
I. VE III. GRUP PROSTAGLANDİNLER,
V. GRUP LÖKOTİRİENLER
•Antiinflamatuar
•Analjezik (ağrı azaltıcı)
•Antitrombotik (pıhtı önleyici)
•Antimitojenik (kanser önleyici)
α-LİNOLENİK ASİT (ALA)
• α-linolenik asit, EPA ve DHA’ya metabolize olur.
• ALA özellikle kanola yağında bulunur.
• Kuş üzümü yağında da bulunmaktadır.
GAMMA LİNOLENİK ASİT (GLA)
• Sağlıklı bir organizma LA’den GLA oluşturabilmektedir.
• GLA, güçlü antiinflamatuar ve vazodilatör etkileri olan,
kanamayı azaltan eicosanoidleri (1,2) üretmek için
kullanılır.
• En zengin doğal GLA kaynağı borage (yıldız çiçeği)
yağıdır.
EİKOSAPENTAENOİK (EPA) VE
DOKOSAHEXAENOİK ASİT (DHA)
• EPA ve DHA balıklarda bulunan iki büyük yağ asidi
grubudur.
• EPA; retina, serebral korteks, testis ve spermde
yüksek konsantrasyonda bulunur.
• EPA, vücutta birçok yararlı etkileri olan eikosanoidleri
üretmektedir.
OMEGA-3 YAĞ ASİTLERİHASTALIKLAR
Omega-3 yağ asitleri, koroner kalp
hastalığından inflamasyona kadar birçok
hastalığın önlenmesinde ve tedavisinde
gerekli olan önemli bir yağ asididir.
OMEGA-3 YAĞ ASİTLERİ-HASTALIKLAR
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Akne
Akıl hastalıkları
AIDS
Alerjiler
Alzheimer
Anjina pektoris
Artrit
Damar sertliği
Davranış bozuklukları
Demans
Diyabet
Egzama
Enfeksiyon
Enflamatuvar hastalıklar
Felçler
Görme bozuklukları
Hipertansiyon
Hiperaktivite
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
İmmün yetersizlikler
Kalp hastalığı
Kanser
Kistik fibroz
Kronik Yorgunluk sendromu
Lösemi
Lupus
Malnütrisyon
Menopoz meme kanseri
Memenin kistik hastalığı
Metastaz
Multipl Skleroz
Otoimmün hastalıklar
Otizm
Öğrenme bozuklukları
Reye Sendromu
Şişmanlık
Sedef Hastalığı
Şizofreni
OMEGA-3 YAĞ ASİTLERİ-SAĞLIK İLİŞKİLİ
ÇALIŞMALAR
KARDİYOVASKÜLER
HASTALIKLAR
KANSER
DİABETES
MELLİTUS
GEBELİK
KARDİYOVASKÜLER HASTALIKLAROMEGA-3
OMEGA-3’ÜN KARDİYOVASKÜLER SİSTEM
ÜZERİNE OLAN BAŞLICA ETKİLERİ
•
•
•
•
•
•
•
•
Antiaritmik
Antitrombotik
Antiaterosklerotik
Anti-inflamatuar
Endotel fonksiyonunu düzenleme
Hafif düzeyde hipotansif etkili
Trigliserid düzeylerini düşürme
Aterosklerotik plak oluşumunu geciktirme
Process Biochemistry 2005;40:3627–3652
DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ (WHO) VERİLERİ
2020 yılında tüm ölümlerin; %36’sını kalp damar
hastalıklarının oluşturacağını göstermektedir.
Türkiye’de önümüzdeki 10 yılda koroner
kalp hastalığı sayısının iki kat artış göstererek
5.6 milyona ulaşması beklenmektedir.
Güleç S. Kalp damar hastalıklarında global risk ve hedefler. Türk Kardiyol Dern Arş 2009; 37:1-10.
KARDİYOVASKÜLER HASTALIKLAROMEGA-3
• Doğal (rafine edilmemiş) ve omega-3’ten zengin
besinlerle beslenen Grönland Eskimolarında KKH
çok nadir görülmektedir. (Günde ortalama 400 g
yağlı balık (8-10 g ↑ n-3) ve deniz ürünleri tük.)
• Fakat Batı Tipi beslenmeye başladıktan sonra
hastalık görülme sıklığı en az beyaz ırk kadar
artmaktadır.
KARDİYOVASKÜLER HASTALIKLAROMEGA-3
Avrupa/ABD Japon
Eskimo
Araşidonik asit (20:4 n-6)
%26
%21
%8.3
Eikosapentaenoik asit (20:5n-3)
%0.5
%1.6
%8.0
n-6/n-3 oranı
50:1
12:1
1:1
Kalp-damar hastalıklarından
ölüm oranı
%45
%12
%7
KARDİYOVASKÜLER HASTALIKLAROMEGA-3
• Yaşam tarzı değişikliğine ek olarak, 20 hafta süre ile 3 g
balık yağı (360 mg DHA, 540 mg EPA) tüketen yetişkin
bireylerin;
• Bel çevresinde (%1,3), trigliserid düzeylerinde (%27,3),
sistolik ve diastolik kan basıncında (%33,3) ve
metabolik sendrom görülme sıklığında (%29) azalma
olduğu belirlenmiştir.
Journal of Functional Foods 2015;19:922-928.
KARDİYOVASKÜLER HASTALIKLAROMEGA-3
Bir çalışmada, erkeklere verilen balık yağı takviyelerinin nitrik oksit
üretimini %43 arttırdığı; böylece endotel disfonksiyondan
koruduğu gösterilmiştir.
Amer J of Clin Nutr 1997;65:459-64.
Başka bir çalışmada, EPA ve DHA’nın hiperkolesterolemiyi
ve trombosit fonksiyonlarını düzelttiği;
Biosci Biotechnol Biochem 1999;63: 111-9.
Bir başka çalışmada da, kan yağlarını düşürmekle beraber lenfosit
fonksiyonlarını baskılayarak aterosklerozdan koruduğu
gösterilmiştir.
Lipids 1996;31:737-45.
KANSER- OMEGA-3
KANSERDE n-6/n-3 DENGESİNİN
ÖNEMİ
• Diyet yağı kanser gelişimini ve ilerlemesini
etkilemektedir (n-6’lar uyarıcı, n-3’ler ise baskılayıcı
etki).
• Diyette n-6/n-3 oranının yüksek olmasının kanser
oluşumu ve ilerlemesi üzerine olumsuz etkileri
bulunmaktadır.
n-6 ve n-3 metabolizmasının tümör biyolojisine olan etkileri
Linoleic asid 18:2n-6
Alfa-linolenic asid 18:3n-3
D6-desaturase
Gamma linolenic acid 18:3n-6
elongase
PG-1 seri
LT-4,PG-2
TX-2 serisi
Dihomo-gammaLinolenic acid20:3n-6
D5-desaturase
Eicosapentaenoic
Acid 20:5n-3
Arachidonic asid
(20:4n-6)
LT-5
PG-3
TX-3
elongase
Docosapentoneic acid 22:5n-3
PGE2 tümör hücre
proliferasyonunu uyarır
TXA2 metaztazı artırır.
D6-desaturase
Docosahexaenoic asid
22:6n-3
Tümör
büyümesi
azalır
Apoptosis
artar
KANSER OLUŞUM MEKANİZMALARIOMEGA YAĞ ASİTLERİ
Mekanizma
n-6
n-3
Kanser hücrelerin üreme hızı
↑
↓
Yeni tümör oluşumunun başlaması
↑
↓
Tümör büyüme hızı
↑
↓
Tümör yayılımı
↑
↓
KANSERDE n-3/n-6 DENGESİNİN
ÖNEMİ
• Balık yağlarının kanser üzerinde direkt tedavi
edici etkisinden çok, hastalıklardan
korunma ve ağrı dindirici etkileri
daha yaygın olarak bulunmaktadır.
J. Nutr.(2003) 133:3794S-3799S
J. Clin Oncol(2004) 22,2469-2476.
British Journal of Nutrition(2007) 97,823-831.
KANSERDE n-3’ÜN ÖNEMİ
• Ağırlık kaybı olan hastalara önerilmeli (1)
• Özellikle pankreas ve üst sindirim sistemi kanserlerinde
olumlu etki (1)
• Çeşitli solid tümörlerde ağırlık korunumu veya artışı (2)
• Ağırlıkta, iştahta ve yaşam kalitesinde artış, cerrahi sonrası
morbiditede azalma (3)
1) J. Nutr.(2003) 133:3794S-3799S
2) J. Clin Oncol(2004) 22,2469-2476.
3) British Journal of Nutrition(2007) 97,823-831.
KANSERLİ HASTALARDA n-3 GEREKSİNMESİ
Erişkin dozu : 1-1.5 g/gün
Çocuk dozu : 1.0 g/gün
Tedavi dozu : 3 g/gün
•
•
•
•
Güvenilir alım dozu 1,5-2 g EPA/gün (1)
En az 1.5 g/gün (2)
< 2 g/gün avantajı yok (3)
ALA: erkek:1.6 g/gün, kadın:1.1 g/gün
Yapılan birçok çalışmada 1,5 g/gün’ün üstüne çıkılmamış olsa da,
bazı çalışmalarda yüksek dozlarda (1,5-4 g/gün) yararının arttığını göstermiştir.
Sonuç olarak 1,5 g/gün altında EPA tüketimi hemen hemen hiç etki göstermezken
daha fazla tüketimi sonuçları güçlendirmesi için önerilebilir (1).
1)J. Nutr.2003,133:3794S-3799S
2)J. Clin Oncol(2004) 22,2469-2476.
3)Nutrition (1996) 12(suppl.1),S27-S30.
Dewey A, et al. Cochrane Database 2007.
KANSERLİ HASTALARDA n-3 GEREKSİNMESİ
• EPA/DHA 2:1 (1)
• EPA/DHA 3:1 (2)
• En iyi tolerans düşük yağ içerikli formulalar ile alım
(3)
• En az 8 hafta (4)
• Toksisite ???
1)Gut 2002, 52(10),1479-1486
2)J. Nutr.2003,133:3794S-3799S
3)Gut (2003),52(10),1479-1486.
4)British Journal of Nutrition,2007,97,823-831.
DİABETES MELLİTUSOMEGA-3
DİABETES MELLİTUS -OMEGA YAĞ
ASİTLERİ
• Yapılan son araştırmalar, balıkta bulunan n-3
yağ asitlerinin insülinin işlevini artırdığı ve
özellikle de tip II diyabetlilerde hastalığın
oluşumunu geciktirdiği ortaya konulmuştur.
GEBELİK- OMEGA-3
GEBELİK-OMEGA-3
• Gebelik sırasında anneden bebeğe aktif olarak
n-3 transferi olmaktadır.
• Bu durum, annenin n-3 depolarını ciddi olarak
tüketmekte ve yeterli alım sağlanamazsa
bebeğin beyin gelişimini ve fetusun sağlıklı
büyümesini etkilemenin yanı sıra annenin
doğum sonu depresyonuna sebep olmaktadır.
GEBELİK-OMEGA-3
• Gebelik sırasında düşük veya prematüre doğumu
önlemenin yanı sıra bebeğin doğum ağırlığını
artırmaktadır.
• Ayrıca, fetusun sinir sistemi ve damar gelişiminin çok
yoğun olduğu, gebeliğin son 3 ayında DHA ihtiyacının
çok arttığı bilinmektedir.
Gordon DT, Ratliff V. The implications of omega-3fatty acits in human healhty,
Advances in Seafood Biochemistry Composition and Quality, Ed. By George L. Flick. 1992; 406.
GEBELİK-OMEGA-3
• Omega-3 yağ asitlerinin erken doğumu önleme üzerine
etkisini değerlendiren sistemik bir derlemede, konu ile ilgili
yapılan randomize çalışmaların analizi yapılmıştır.
• Omega-3 kullanımı ile erken doğum (early preterm) (<34
hafta) riskinin %58, erken doğum (<37 hafta) riskinin %17
oranında azaldığı saptanmıştır.
European Journal of Obstetrics & Gynecology and Reproductive Biology 2016;198:40–46.
GEBELİK-OMEGA-3
• İtalya’da 114 gebe kadının balık tüketim alışkanlıkları ile
doğum özellikleri arasındaki ilişki incelenmiştir.
• Gebelerin %91,2’sinin ayda 4.7 kez balık tükettiği, %8,8’inin ise
hiç balık tüketmediği belirlenmiştir.
• Gebeliğe bağlı gelişen hipertansiyon görülme sıklığının balık
tüketmeyenlerde daha fazla olduğu saptanmıştır.
• Bebeğin doğum ağırlığı ve baş çevresi annenin küçük yağlı
balık tüketimi ile pozitif ilişki; yağsız balık ve kabuklu deniz
ürünleri tüketimi ile negatif ilişki göstermiştir.
• Küçük yağlı balıkların, olumlu etkilerinden dolayı diğer
balıklara göre tercih edilmesi önerilmiştir.
Women Birth (2016), http://dx.doi.org/10.1016/j.wombi.2015.12.005
DİĞER HASTALIKLAR:
KORUNMA VE TEDAVİDE OMEGA-3 DESTEĞİ
Balık yağının
• Romatoid artrit,
• Sistemik Lupus Eritamatosus,
• Bronşial astım,
• Osteoporoz,
• Demans,
• İrritabl bağırsak sendromu,
• Böbrek hastalıkları,
• Organ naklinde
Tedavi edici etkileri zayıf
olmakla beraber,
metabolik hastalıkların
ortaya çıkmasını önleme,
ağrı, yangı vb.
anomalilikleri azaltma
etkisi bulunmaktadır.
Kaya Y, Duyar HA, Erdem ME. Balık yağ asitlerinin insan sağlığı için önemi. Ege Üniv. Su Ürünleri Derg. 2004; 21 (3/4): 365-370.
OMEGA-3: GEREKSİNME
HASTALIKLARDA KORUNMA VE
TEDAVİSİNDE OMEGA-3 GEREKSİNMESİ
“Mayo Klinik”,
“American Heart Association-AHA”
“National Institutes of Health-NIH”
Yıllardan beri en az haftada 2
kez n-3 yağ asitlerinden zengin
balık tüketimini önermektedir.
Koroner arter hastalığı olan
özellikle yüksek trigliserid
seviyeli hastalarda
“American Heart Association-AHA”
EPA ve DHA
suplemantasyonunu
önermektedir.
Turkiye Klinikleri J Cardiol-Special Topics 2010;3(2):53-8.
AMERİKAN KALP DERNEĞİ (AHA)
ÖNERİLERİNE GÖRE;
• Sağlıklı yetişkin bireyler için; haftada en az 2 kez
balık tüketimi (Haftada 2-3 kez yağlı balık tüketerek
günde 0.5-1 g kadar n-3 alınabilir).
• KVH öyküsü olan bireyler için; 1 g EPA+DHA
• Hipertrigliseridemisi olan bireyler için; 2-4 g
EPA+DHA (≈%20-40 ↓TG)
Arterioscler Thromb Vasc Biol. 2003;23(2):151-2.
AMERİKA TIP ENSTİTÜSÜ ÖNERİLERİNE
GÖRE;
• Kadın ve erkekler için n-3 tüketiminin
toplamda 1,6 g olması gerektiğini;
• Bu miktarın;
• 1.1 g’ının ALA’dan,
• %10’unun EPA/DHA’dan gelmesini tavsiye
etmektedir.
Process Biochemistry 2005;40:3627–3652
TÜRKİYE’YE ÖZGÜ BESLENME
REHBERİ’NE GÖRE;
Kadın
19-50 yaş
Erkek
19-50 yaş
Gebelik
Emziklilik
n-3 (g/gün)
n-6 (g/gün)
1,1
12
1,6
1,4
1,4
17
13
13
BEBEK VE ÇOCUKLARA OMEGA-3
SUPLEMANTASYONU YAPILMALI?
•
Bebek sadece anne sütü alıyorsa (ilk altı ay) ve anne yeteri
kadar balık tüketiyor/ balık yağı alıyorsa takviyeye gerek yoktur.
• Fakat bebek mama ile besleniyorsa mama n-3 içermelidir
• Bebekler için günlük önerilen doz 250-500mg arasında değişir.
• Büyük çocuklar için günlük önerilen doz 500-1000mg arasında
olmalıdır.
OMEGA-3 KAYNAKLARI
Omega-3 kaynakları hayvansal ve bitkisel
olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
BİTKİSEL KAYNAKLARI
• Keten Tohumu Yağı
•
•
•
•
•
•
•
Kanola Yağı
Soya Fasulyesi
Ceviz
Balkabağı Çekirdeği
Kenevir Tohumu Yağı Semizotu
Kuru Baklagiller
Kolza Tohumu
ÇEŞİTLİ BİTKİSEL TOHUMLARIN YAĞ İÇERİKLERİ
Doymuş
yağ %
Badem
Kanola
Kakao yağı
H.cevizi
Mısır
Keten tohumu
Fındık
Zeytin
Palmiye
Ayçiçeği
Susam
Soya
Ceviz
8.2
7.1
59.7
86.5
12.7
4
7.4
13.5
49.3
9.6
14.2
14.4
9.1
Tekli
doymamış
yağ %
69.9
58.9
32.9
5.8
24.2
22
78.0
73.7
37.0
12.6
39.7
23.3
22.8
Çoklu
doymamış
yağ %
17.4
29.6
3.0
1.8
58.7
74
10.2
8.4
9.3
73.4
41.7
57.9
63.3
Linolenik Linoleik asit
asit
(n-6)
(n-3)
0.0
17.4
9.3
20.3
0.1
2.8
0.0
1.8
0.7
58.0
57
17
0.0
10.1
0.6
7.9
0.2
9.1
0.2
73.0
0.3
41.3
6.8
51.0
10.4
52.9
BİTKİSEL KAYNAKLARI
• Keten tohumu diyetsel n-3 yağ asitlerinin ana maddesi
olan alfa-linolenik asit (ALA) açısından zengindir.
• Fakat bunun ancak küçük bir bölümü (%10-15’i) EPA ve
DHA’ya dönüşür.
• Bu nedenle, keten tohumu ve diğer bitkisel kaynaklar,
DHA ve EPA içeren balık yağları kadar iyi n-3 kaynağı
değillerdir.
BİTKİSEL KAYNAKLARI
• Omega-3 yağları ısıtıldıkları zaman çabuk oksitlenirler ve
besin değerleri azalır. Bu nedenle balık yağları soğuk
olarak tüketilmelidir.
• Aynı şey, keten tohumu için de geçerlidir. Keten tohumu
kahve değirmeninde öğütüldükten sonra soğuk
yemeklere, yoğurda veya salatalara serpilerek tüketilir.
BİTKİSEL KAYNAKLARI
• Keten tohumu günde 1-2 tatlı kaşığı
tüketilebilir.
• Menopoz dönemindeki kadınlar için öneri;
günde 2-3 tatlı kaşığı şeklindedir (bitkisel zayıf
östrojen kaynağı).
HAYVANSAL KAYNAKLARI
• Hayvansal omega-3 kaynakları aktif metabolit olarak
EPA ve DHA içerir.
• Bitkisel olanlarda aktif metabolitler değil, alfa-linolenik
asit (ALA) vardır. ALA’nın %10-15’i insan vücudunda
bulunan enzimler aracılığı ile aktif metabolitlere (EPA
ve DHA) dönüşür.
• Bebeklerde ve kronik hastalarda bu dönüşüm daha da
azdır.
HAYVANSAL KAYNAKLARI
• Özellikle soğuk su balıkları ve yağlı balıklar,
kabuklu deniz ürünleri ve az miktarda
yumurtadır.
• Kültür balıklarında n-3 yağ asitleri daha az
bulunur.
• Ayrıca anne sütünde de önemli miktarda
bulunmaktadır.
HAYVANSAL KAYNAKLARI
• Balıkların n-3 içerikleri de farklıdır. En çok n-3 içeren
balıklar soğuk su ya da derin dip balıklarıdır.
• Uskumru, ringa, tuna, somon, sardalye gibi soğuk su
balıkları yağlı olup, n-3’ten zengindir.
• Balıklar n-3 yağ asitlerini algler ve planktonlardan
sentezlerler.
HAYVANSAL KAYNAKLARI
1 g balık yağı (EPA+DHA gereksinimi karşılamak ) için tüketilmesi
gereken balık miktarı
Taze ton balığı
Sardalya
Somon
Orkinos
Ringa Balığı
Alabalık
Pisi (Tarança) Balığı
Mezgit Balığı
Yayın Balığı
Dil balığı
İstiridye (pasifik/ doğuya özgü/çiftlik)
İstakoz
Yengeç
Karides
İstiridye
Miktar (g/gün)
70-360
60-90
60-135
60-250
45-60
90-105
90-225
450
450
210
75/195/240
225-1275
255
330
375
Process Biochemistry 2005;40:3627–3652
BALIK TÜKETİMİ-RİSK??
• Okyanus balıkları da dahil olmak üzere Dünya’nın neredeyse bütün
balıklarında civa, arsenik ve birçok diğer toksinler bulunmaktadır.
• Toksinlerden daha az etkilenmek ve ağır metal zehirlenmesi riskini
azaltmak için bebek balıklar tercih edilmelidir. Çünkü balıklar
yaşlandıkça ağır metal ve toksin yükleri artar.
• Piyasada bulunan bazı balık yağlarının içinde n-3 yağ asitlerinin
haricinde A vitamini ve D vitamini de bulunabilmektedir.
• DİKKAT! Hamileler, emzikli anneler ve bebeklerin güvenirli olduğu
düşünülen kaynaklardan balık tüketmeleri /hiç tüketmemeleri
önerilmektedir.
BALIK YAĞI
BALIK YAĞI TÜKETİMİ
• Doğal kaynaklardan yeteri kadar n-3
alamayan kişilere – ki büyük bir çoğunluk
böyledir- önerilmektedir.
• Balık yağı preparatları kullanan kişiler bazı
önemli noktalara dikkat etmek zorundadırlar.
BALIK YAĞI TÜKETİMİ
• Balık yağı tüketirken öncelikle alınan balık yağının ne
kadar aktif madde (EPA+DHA) içerdiğine bakılmalıdır.
• Örneğin kapsül 500 mg’dır; ancak 100 mg aktif
madde içeriyor olabilir.
• Sıvı preparatlar kapsüllere oranla çok daha fazla aktif
madde içerirler.
BALIK YAĞI TÜKETİMİ
• 1 balık yağı kapsülü ≈10 kkal enerji içermektedir.
1 balık yağı tabletinde;
• En az 300 mg EPA, 150 mg DHA bulunmalıdır.
• EPA/DHA oranı: %60 olmalıdır.
BALIK YAĞI TÜKETİMİ
• Saflaştırılmamış/yoğunlaştırılmamış balık yağlarında
toksik öğeler bulunabileceğinden dolayı; etiketinde
“Ulusal ve Uluslararası Sağlık Kurumlarından Onaylı”
olduğu ibaresi bulunanların tercih edilmesi gereklidir.
• Kullanılan balık yağının ağır metal taramasından geçip
geçmediği mutlaka sorgulanmalıdır.
• Balık yağı preparatları sıcak ve ışık gören yerlerde
tutulmamalıdırlar. Yağların opak şişelerde saklanması,
ısı ve güneşe maruz bırakılmamaları gerekir.
BALIK YAĞI TÜKETİMİ
• Fazla miktarda poliansatüre yağ asidi tüketimi
serbest radikalleri artırır.
• Bu nedenle, balık yağı alanların beraberinde
mutlaka E vitamini gibi bir antioksidan alması
önerilmektedir.
Piyasadaki
balık
yağı
preparatlarında hepsinde antioksidan olarak E
vitamini mevcuttur.
BALIK YAĞI TÜKETİMİ- YAN ETKİLER
• Omega- 3 yağ asidi tüketimini takiben bireylerde hafif düzeyde yan etkiler
gözlenebilmektedir:
• Gastrointestinal rahatsızlık durumu oluşturan miktar 1-3 g;
• Ağızda balık tadı hissi bırakan miktar 1-3 g,
• Bozulmuş glikoz toleransı ve diyabeti olan bireylerde glisemi düzeylerinin kötü
seyretmesine neden olan miktar >3 g,
• Hipertrigliseridemisi olan hastalarda LDL-K ↑ neden olan miktar 3g
• n-3 yağ asidi alımının >3 g/gün: Klinik olarak kanama riskini artırma ihtimali ↓.
Process Biochemistry 2005;40:3627–3652
BALIK YAĞI TÜKETİMİ
• * Kan sulandırıcı ilaçların (Aspirin, Kumadin)
kullanımı, Gingko Biloba ve E vitamini desteği
tüketenlerin balık yağı takviyesine hekim
kontrolünde başlamaları önerilmektedir.
• *** BALIK YAĞI TAKVİYESİNE BAŞLAMADAN
ÖNCE MUTLAKA HEKİM VE/VEYA DİYETİSYENE
DANIŞILMALIDIR.
n-3: ÜRÜN ZENGİNLEŞTİRME/EKLEME
O.P. Ward, A. Singh / Process Biochemistry 40 (2005) 3627–3652
n-3: BEBEKLER
• WHO bebek formulalarına DHA eklenmesini
önermektedir.
• Amerika Tıp Enstitüsü (IOM) bebekler için n-3
suplemantasyonunun 0.5 g DHA içermesini
önermektedir.
Process Biochemistry 2005;40:3627–3652
OMEGA-6 (n-6)
OMEGA-6
• Beslenmeyle yeterli miktarda alınan n-6 yağ
asitlerinin asıl etken maddesi ve kaynağı
linoleik asit (LA)’dir.
• Linoleik asitin metabolize olması sonucunda
dihomo gamma linoleik asit (DGLA) ve
araşidonik asit oluşmaktadır.
Araşidonik Asit (AA) :
• AA, membranda bulunur ve fosfolipidlerin % 5-15’inden
sorumludur.
• AA, infantlarda beyin gelişimi için gereklidir.
• AA, et, yumurta ve kabuklu deniz hayvanlarında
bulunmaktadır.
• AA, vücutta Linoleik Asit’den sentezlenmektedir.
OMEGA-6
• Omega 6 yağ asitlerinin cilt sağlığını koruduğu, vücut
sıcaklığı ve su kaybını düzenlediği görülmüştür.
• Omega 6 yağ asitlerinin kanda fazla olması sonucu;
arterioskleroz, tromboz, romatizmal artrit veya görme
problemleri oluşmaktadır.
İNSAN SAĞLIĞINDA OMEGA-6 YAĞ
ASİTLERİNİN YERİ
II. GRUP PROSTAGLANDİNLER,
IV. GRUP LÖKOTRİENLER
•İnflamatuar
•Hiperaljezik (ağrı yapıcı)
•Trombotik (pıhtı yapıcı)
•Mitojenik (kanser yapıcı)
OMEGA-6 YAĞ ASİTLERİNİN
DİYETİMİZDEKİ YERİ
• Taş devrinde yaşayan insanların diyetlerinde n-6: n-3 oranı
yaklaşık
1:1 idi.
• Fakat son 50-100 yılda, serum kolesterol düzeylerini düşürmek (!)
amacı ile mısır, soya, pamuk, ayçiçeği gibi yağların aşırı
kullanılması,
• Buna karşılık özgür beslenen hayvanlardan kaynaklanan
proteinler (et, balık, süt, yumurta) ve lahana, marul ve semizotu
gibi yeşil sebzelerin daha az tüketilmesi ile bu oran
kadar çıkmıştır.
20-50:1’e
Simopoulos AP. The importance of the omega-6/omega-3 fatty acid ratio in cardiovascular disease and other chronic diseases. Exp Biol Med
(Maywood) 2008;233:674-88.
DİYETTE n-6/n-3 ORANININ ARTMASININ
TEMEL NEDENLERİ
• Hayvanların n-6’dan zengin yemlerle beslenmesi
• Özgür dolaşan tavuk ve yumurta tüketiminin azalması
• Un ve basit karbonhidratlardan zengin besinlerle beslenme
• Balık tüketiminin azalması
• Koyu yeşil yapraklı sebzelerin tüketiminin azalması
• n-6 (ayçiçeği, mısır vb) yağların tüketiminin aşırı artması
• Zeytinyağı ve hayvansal doymuş yağların tüketiminin azalması
•
n-6/n-3 İÇİN ÖNERİLEN İDEAL
DENGE
Son önerilere göre n-6/n-3 oranının 3:1
olması yönünde görüş birliğine varılmıştır.
• Ancak, n-6 yağ asitleriyle, n yağ asitleri
arasındaki kritik dengeyi 4:1’den küçük
tutabilecek mevcut bir diyet biçimi henüz
bulunmamaktadır.
Simopoulos AP. The importance of the omega-6/omega-3 fatty acid ratio in cardiovascular disease and other chronic diseases. Exp Biol Med
(Maywood) 2008;233:674-88.
DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ (WHO)
TARAFINDAN ÖNERİLEN İDEAL DENGE
• Her 5-10 gram n-6 yağ asidine karşılık, 1 gram n-3
yağ asidi şeklindedir.
• n-6/n-3:
5/1-10/1
• Linoleik Asit: erkekler: 17 g/gün
kadınlar: 12 g/gün
Food, Nutrition Board. Dietary reference intakes for energy, carbohydrate, fiber, fat, fatty acids, cholesterol,
protein and amino acids. Washington, DC: The National Academies Press; 2005.
OMEGA-9 (n-9)
OMEGA-9
• Oleik Asit, Omega-9 grubu yağ asitlerinin
öncüsüdür.
• Omega-9 kaynakları;
Rafine edilmemiş ham zeytinyağı, zeytin,
avokado, badem, yer fıstığı, susam yağı, pecan
fındığı, antep fıstığı, mahun cevizi, fındık,
fındık yağında bulunmaktadır.
OMEGA-9
• Genel olarak doymamış yağlar, doymuş yağlara göre
daha sağlıklı kabul edilmektedir. Fakat her doymamış
yağın sağlık etkisinin aynı olmadığı bilinen bir gerçektir.
• Özellikle doymamış yağların rafinasyonu sırasında yağa
özgü fenolik bileşenler gibi miktar olarak az fakat etkisi
önemli olabilecek bileşenlerin kaybı söz konusudur.
• Zeytinyağı sadece fiziksel işlemlerle elde edilen bir yağ
türü olduğu için diğer bitkisel yağlardan bu özelliği ile
ayrılmaktadır.
AKDENİZ BESLENME MODELİ
• Beslenmeye bağlı sağlık sorunları üzerinde
yapılan araştırmalar dikkatleri değişik bölge
veya ülkelerdeki beslenme alışkanlıklarına
çekmiş ve “AKDENİZ BESLENME MODELİ” gibi
bazı tanımlamalara yol açmıştır.
AKDENİZ BESLENME MODELİ
• Akdeniz diyetinin terapötik etkisine Amerikalıların
ilgisi, 1950’li yılların sonunda diyete bağlı kalp
hastalıklarının ortaya çıkmasına bağlı olarak, tıbbi
araştırmalar çerçevesinde başlamıştır.
Keys, A. 1954. On Serum Cholesterol and Other Characteristics on Clinically Healthy Men in Naples. Arc. Int. Med, 93-328.
Keys, A., 1970. Coronary Disease in Seven Countries. Circulation, 41:1-211.
AKDENİZ BESLENME MODELİ
• Keys’in “Yedi Ülke Çalışması” olarak adlandırılan araştırması
şimdiye kadar yapılmış olan en büyük epidomiyolojik çalışmalardan
birisidir.
• Bu araştırmada, kalp hastalıkları ve potansiyel nedenleri üzerine
Yunanistan, Finlandiya, Hollanda ve ABD’den 13.000’e yakın erkek
birey (10 yıl süre) izlenmiştir.
• Akdeniz insanlarının tüm yaş grupları içinde kalp hastalıkları
bakımından daha düşük ölüm oranına sahip olduğu belirlenmiştir.
Çalışma aynı zamanda, Akdeniz diyetinin yağ içeriğinin yüksek
olduğunu ve diyet enerjisinin% 40’ının yağdan sağlandığını ortaya
koymuştur.
Keys, A. 1954. On Serum Cholesterol and Other Characteristics on Clinically Healthy Men in Naples. Arc. Int. Med, 93-328.
Keys, A., 1970. Coronary Disease in Seven Countries. Circulation, 41:1-211.
AKDENİZ BESLENME MODELİ
Ersoy, G., Özdemir, G. Akdeniz diyetinin sağlığa yararları. Türkiye Klinikleri Cardiovascular Sciences, 2010;22(1), 75-84.
ZEYTİNYAĞI
• Zeytinyağı, Akdeniz diyetinin ana yağ bileşeni
ve ‘‘ALTIN DAMGASI’’ olarak kabul
edilmektedir.
• Zeytinyağının majör bileşenleri triaçilgliseroller
olup toplam yağ ağırlığının yaklaşık %98’ini
oluşturmaktadır.
ZEYTİNYAĞI
Zeytinyağının Bileşimi;
• %55-83’ü tekli doymamış yağ asidi (TDYA)
• %4-20’si çoklu doymamış yağ asidi (ÇDYA)
• %8-14’ü doymuş yağ asitlerinden meydana gelir.
• Tekli doymamış yağ asidi olan oleik asit,
zeytinyağındaki yağ asitlerinin %70-80’ini
oluşturmaktadır.
Gönder M. Hafif Şişman Ve Şişman Kadınlarda Akdeniz Diyet Skoru İle Antropometrik Ölçümler Ve Biyokimyasal Parametreler Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi, Gazi Üniv. Y.
Lisans Tezi,2015
Ersoy, G., Özdemir, G. Akdeniz diyetinin sağlığa yararları. Türkiye Klinikleri Cardiovascular Sciences, 2010;22(1), 75-84.
DÜNYADA ÜLKELER BAZINDA ZEYTİNYAĞI
ÜRETİMİ
Türkiye’de üretilen zeytinin büyük bir kısmı (%65-70 ) yağlık, geri kalan miktarı da sofralık olarak
değerlendirilmektedir.
Kaynak: Uluslararası Zeytinyağı Konseyi
DÜNYADA ÜLKELER BAZINDA
ZEYTİNYAĞI TÜKETİMİ
•
•
•
•
•
•
Zeytinyağı üreticisi ülkelerde yıllık zeytinyağı tüketimi:
Yunanistan’da 21 kg,
İtalya’da 11,5 kg,
İspanya’da 10,4 kg,
Tunus’ta 9,8 kg,
Libya’da 7 kg,
Portekiz’de 4,8 kg
• Ülkemizde kişi başına 0,8kg’la Akdeniz ülkeleri içerisinde
en az zeytinyağı tüketen ülke durumundayız.
ZEYTİNYAĞI KULLANIMI NEDEN
TERCİH EDİLMELİDİR??
• Pek çok bitkisel yağın temel çoklu doymamış yağı olan linoleik asit yüksek
miktarda alındığında biyokimyasal reaksiyonlarda, n-3 yağ asitleri ile rekabete
girebilir ve kanın pıhtılaşma eğilimini artırır.
• Bazı araştırmalar, tekli doymamış yağ bakımından zengin diyetlerin LDL
oksidasyonuna sebep olmadığını ve bunun arterosklerosiz oluşumunu
azaltabileceğini göstermiştir.
• Hayvanlar üzerindeki pek çok araştırmada, yüksek oranda çoklu doymamış yağ
içeren diyetler tümör oluşumunu teşvik etmiştir.
• Zeytinyağı, tekli doymamış yağ asitlerinden başka bazı bileşikler, E vitamini ve
bilinen sağlık etkisine katkıda bulunabilen diğer bazı öğeleri içerir.
• Tüm bitkisel yağlar arasında ham olarak yani rafinasyona tabi tutulmaksızın
tüketilebilen hemen hemen tek yağ özelliğindedir. Günlük tüketilen yağlar içinde
15-20 gram zeytinyağı bulunması özellikle damarların sağlıklı olması için gerekli
görülmektedir.
ZEYTİNYAĞININ SAĞLIK ÜZERİNE
POTANSİYEL ETKİLERİ
• Zeytinyağında bulunan bileşenlerin koroner
kalp rahatsızlıkları başta olmak üzere, kolon
kanseri, erkeklerde hipertansiyon ve prostat
kanseri, kadınlarda meme kanseri gibi
hastalıkları önleyici etkisi yapılan araştırmalar
sonucunda ortaya konmuştur.
Harwood, J. L., Yaqoob, P. Nutritional and Health Aspects of Olive Oil. Eur. J. Lipid Sci. Technol., 2002;104, 685-697.
Tuck, K. L., Hayball, P. J. Major Phenolic Compounds in Olive Oil: Metabolism and Health Effects. Journal of Nutritional Biochemistry, 2002;13, 636-644.
AKDENİZ DİYETİNİN SAĞLIK
ÜZERİNE POTANSİYEL ETKİLERİ
• Akdeniz piramidine uygun beslenmenin sağlığa yararlı
etkileri daha çok Tip 2 DM, KVH, şişmanlık, bazı
nörodejeneratif hastalıklar ve kanser riskinin azalması
ile ilişkilendirilmektedir.
Ersoy, G., Özdemir, G. Akdeniz diyetinin sağlığa yararları. Türkiye Klinikleri Cardiovascular Sciences, 2010;22(1), 75-84.
OLEİK ASİT-OBEZİTE
OLEİK ASİT- OBEZİTE
• Yağlar midenin boşalma süresini uzatarak
acıkma duygusunu geciktirirler; ancak
zeytinyağının da yüksek enerji içermesi
nedeniyle vücut ağırlığı artışı gibi potansiyel
yan etkileri hakkında kaygılar bulunmaktadır.
Baysal, A. (2004). Beslenme (Yenilenmiş 10. Baskı). Ankara: Hatiboğlu
OLEİK ASİT- OBEZİTE
• İspanya’da 2 yıl takipli yapılan bir çalışmada, zeytinyağı
tüketimi ile vücut ağırlığı artışı arasında ilişki
bulunmamıştır.
• Hafif şişman ve şişman erkekler üzerinde 4 hafta
süresince yapılan bir başka çalışmada, diyetteki doymuş
yağların TDYA ile yer değiştirilmesi sonucunda vücut
ağırlığı ve vücut yağ kütlesinde anlamlı azalmanın
olduğu saptanmıştır.
Kien, C. L., Bunn, J. Y., Ugrasbul, F. Increasing dietary palmitic acid decreases fat oxidation and daily energy expenditure.
The American Journal of Clinical Nutrition,2005;82(2):320-326.
OLEİK ASİT- OBEZİTE
• Abdominal şişmanlığı olan kadınlarda yapılan bir
çalışmada, diyetle zeytinyağı tüketimi ile birlikte postprandiyal yağ oksidasyonu ve diyet indüklü
termogenezin arttığı saptanmıştır.
Piers, L. S., Walker, K. Z., Stoney, R. M., Soares, M. J. and O'Dea, K. Substitution of saturated with monounsaturated fat in a 4-week diet
affects body weight and composition of overweight and obese men. The British Journal of Nutrition, 2003;90(3), 717-727.
• Bu durum, zeytinyağının fizyolojik olarak vücut
ağırlığı artışı üzerinde daha az etkili olduğu görüşünü
açıklamaktadır.
Soares, M. J., Cummings, S. J., Mamo, J. C., Kenrick, M. and Piers, L. S. The acute effects of olive oil v. cream on postprandial
thermogenesis and substrate oxidation in postmenopausal women. The British Journal of Nutrition, 2004;91(2),245-252.
OLEİK ASİT-DİABETES
MELLİTUS
OLEİK ASİT- DİABETES MELLİTUS
• Oleik asidin insülin direncini azalttığına dair çalışmalar
bulunmaktadır.
• Kas ve karaciğer gibi doku membranlarında oleik asit
konsantrasyonu yüksektir ve bu organlar insülin aktivitesinde
önemlidirler.
• (n-9) yağ asitleri insülin duyarlılığı ile ilişkili gen ekspresyonunu
regüle edebilmektedir.
• Tekli doymamış yağ asitleri periferal insülin duyarlılığını
artırabilmektedir; ancak konu ile ilgili mekanizmalar tam olarak
The Journal of Nutritional Biochemistry, 2007;18(3), 149-160.
netleşmemiştir. European Journal of Endocrinology / European
Federation of Endocrine Societies, 2004;150(1), 33-39.
The Quarterly Journal of Medicine, 2000;93(2), 85-91.
OLEİK ASİT- DİABETES MELLİTUS
• Yapılan bir çalışmada, (n-6) içeriği zengin olan bir diyet, n9’dan zengin bir diyetle yer değiştirdiğinde; insülin direncinin
azaldığı görülmüştür. Bu durum oleik asitten zengin
membranın daha az akışkan olmasıyla ve böylece insülinin
daha iyi aktivite gösterebilmesiyle ilişkilendirilmiştir.
Ryan, M., et al. Diabetes and the Mediterranean diet: a beneficial effect of oleic acid on
insulin sensitivity, adipocyte glucose transport and endothelium-dependent vasoreactivity. The Quarterly Journal of Medicine, 2000; 93(2), 85-91.
•
Diyette n-3 yağ asit miktarının artması da periferal insülin
duyarlılığını artırabilmektedir.
Soriguer, F., et al. Oleic acid from cooking oils is associated with lower insulin resistance in the general population (Pizarra study).
European journal of endocrinology / European Federation of Endocrine Societies, 2004;150(1), 33-39.
OLEİK ASİTKARDİYOVASKÜLER
HASTALIKLAR
OLEİK ASİT- KARDİYOVASKÜLER HASTALIKLAR
• Zeytinyağının özellikle koroner kalp hastalıklarında önemli olan
önleyici etkisi büyük oranda içerdiği fenolik bileşenlerden
kaynaklanmaktadır.
• Covas ve ark. tarafından yapılan bir çalışmada, düşük, orta ve
yüksek oranda fenolik bileşen içeren zeytinyağları kullanılmış ve
bireylerin HDL-K, LDL-K, TK düzeyleri karşılaştırılmıştır.
• Bu çalışmanın sonucunda kalp damar hastalıklarındaki risk
faktörlerini azaltmada zeytinyağındaki fenolik bileşen içeriğinin
etkili olduğu tespit edilmiştir.
Covas, M., et al. Annals of Internal Medicine, 2006;145, 333-341.
OLEİK ASİT- KARDİYOVASKÜLER HASTALIKLAR
• Akdeniz ülkelerinde en çok tüketilen yağ TDYA’nden zengin
zeytinyağıdır. Çoklu doymamış yağ asitleri alımı ise yüksek
düzeyde değildir. Toplam yağ alımı yüksek olmasına rağmen
(toplam enerjinin ≥ % 40’ı) TDYA’nin doymuş yağa göre daha
yüksek oranda bulunması bu diyetin kalp koruyucu
özelliklerindendir.
Panagiotakos, D. B, et al. Association between the prevalence of obesity and adherence to the Mediterranean diet: the ATTICA study.
Nutrition,2006; 22(5), 449-456.
• Tekli doymamış yağ asitlerinin plazma HDL-K seviyesini
artırabildiği ve TG seviyesini azaltabildiği saptanmıştır.
Kris-Etherton, P., et al. High-monounsaturated fatty acid diets lower both plasma cholesterol and triacylglycerol concentrations. The American
Journal of Clinical Nutrition,1999;70(6), 1009-1015.
• Balık ve deniz ürünlerinde bulunan n-3 yağ asitleri de TG, TK
ve LDL-K seviyelerini azaltabilmekte, HDL-K seviyesini ise
artırabilmektedir.
Jung, J. U., et al. n3 Fatty acids and cardiovascular disease: mechanisms underlying beneficial effects1. The American Journal of Clinical
Nutrition, 2008;87, 2003-2009.
OLEİK ASİT- KAN BASINCI
• Zeytinyağının, hücre membranındaki yağ asit profilini ve dolayısı
ile membran fonksiyonlarını etkileyerek kan basıncında azalma
sağladığı bilinmektedir.
• Omega-3 yağ asitlerinden üretilen eikosanoidler, n-6 yağ
asitlerinden üretilen eikosanoidlere göre daha güçlü vazodilatör
etkiye sahiptir ve kan basıncının düşürülmesinde etkilidir.
Perona, J. S., Cabello-Moruno, R. and Ruiz-Gutierrez, V. The role of virgin olive oil components in the modulation of endothelial function.
The Journal of Nutritional Biochemistry, 2006;17(7), 429-445.
OLEİK ASİT-KANSER
OLEİK ASİT- KANSER
• Zeytinyağındaki hidrokarbonlardan olan skualenin, kanser
riskini azaltıcı temel bir faktör olduğu düşünülmektedir.
Armutcu, F., et al. Zeytinyağı ve sağlık: Biyoaktif bileşenleri, antioksidan özellikleri ve klinik etkileri.
Konuralp Tıp Dergisi, 2013;5(1), 60-68.
• Oleik asit antioksidan özelliklere sahiptir ve proinflamatuar
moleküllerin oluşumunu azaltarak hücrelerin oksidasyona
yatkınlığını azaltmaya yardımcı olmaktadır.
Kwan, H. Y., et al. The anti-cancer and anti-obesity effects of mediterranean diet.
Critical Reviews in Food Science and Nutrition. 2015.
OLEİK ASİTGASTROİNTESTİNAL SİSTEM
HASTALIKLARI
OLEİK ASİT- GASTROİNTESTİNAL SİSTEM
• Zeytinyağının mide asidini azaltarak gastrit ve ülsere karşı
mide çeperini yani mukozayı koruduğu belirlenmiştir.
• Bağırsaklardan posanın geçişini kolaylaştırarak kabızlığa engel
olabileceği, bebeklerde ve çocuklarda da kabızlığın
tedavisinde kullanılabileceği söylenmektedir.
• Zeytinyağı aynı zamanda iyi bir laksatiftir ve içeriğindeki oleik
asit safra salgılanmasını uyararak hazmı kolaylaştırıp, safra taşı
riskini azaltabilmektedir.
Arslan E. Zeytinyağının beslenmedeki önemi. I.Ulusal Zeytin Öğrenci Kongresi 2008.
YETERLİ-DENGELİ BESLENME
İLKELERİ
DİYET YAĞI; %25-35
Doymuş yağ: %7-8
(LDL-K>100 mg/dL; < %7)
Diyet kolesterolü 300 mg/gün
(LDL-K>100 mg/dL;,<200 mg)
PUFA: %7-8
MUFA: %12-15
Trans yağlar: (%1↓)
Haftada 2-3 kez BALIK TÜKETİMİ
YETERLİ-DENGELİ BESLENME
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Diyetle yeterli protein alımı (%15)
Diyetle Çeşitliliğinin Sağlanması (4 yapraklı yonca modeli)
Meyve ve sebze tüketimi ↑ (5 ve ↑ porsiyon/gün)
Tam tahıl ürünlerinin tüketimi ↑ (6 ve ↑ porsiyon/gün)
Düşük yağlı ya da yağsız süt ve ürünleri tüketilmelidir.
Balık, baklagil, tavuk eti derisiz ve kırmızı et yağsız
tüketilmelidir.
Günde 2 g’dan fazla doymuş yağ tüketilmemelidir.
Günde en az 30 dak fiziksel aktivite yapılmalıdır.
Alkollü içeceklerden kaçınılmalıdır.
Günde 5 g’ın altında tuz tüketilmelidir.
YETERLİ-DENGELİ BESLENME
• Sağlıklı bir yaşam için EPA ve DHA’nın esansiyel yağ asitleri
olarak alınması gerekmektedir.
• Tüketimi yaygın besinlerin EPA ve DHA ile zenginleştirilmesi
yoluyla çözülmeye çalışılmaktadır.
• Bu besinlerden biri de süt ve işlenmiş süt ürünleri olarak son
yıllarda giderek önem kazanmaktadır.