Roy Uyum Modeline Göre Tip 1 Diyabet Tanılı Adolesanları

1
Roy Uyum Modeline Göre Tip 1 Diyabet Tanılı
Adolesanların Sorunlarının Saptanması
ve
Hasta Eğitiminin Etkinliği ile Uyumlarını
Geliştirmedeki Etkisinin Değerlendirilmesi
Şenay Yanık Zuhur1, Leman Kutlu2 , Tülay Tokgöz1
İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesi;1Çocuk Sağlığı ve
Hastalıkları Anabilim Dalı, 2Hemşirelik Hizmetleri Müdürlüğü, İstanbul
2
Hemşirelik alanında model kullanımı;
 Uygulamadaki sorunların araştırılmasına
vererek çözüm önerileri geliştirilmesini
yön
 Hemşirenin tıbbi uygulamalara değil hemşirelik
uygulamalarına odaklanmasını
 Bakımın sistematize olmasını sağlar .
Fawcett J. Contemporary Nursing Knowledge Analysis and Evoulation of Nursing Models and Theories 2th ed. Philadelphia: Fa Davis
Company.2005;364–437.
Gigliotti E. The value of nursing models in practice. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi.
2008;1(1):42–50.
3
Roy Uyum Modeli;
 Hemşire kuramcılarından Sister Callista Roy tarafından
1964-1968 yıllarında oluşturulan model insanın adaptasyonu
(uyum) üzerinde odaklanmıştır.
 Roy'un uyum modeli klinik uygulamada hemşireliğin tüm
ilgi alanlarında; sağlıklı çocuk ve yetişkinlerde, kısa ve uzun
dönem bakım gerektiren hastalarda, yüksek risk gruplarında
hemşirelik bakımına rehberlik edebilir.
Roy C .The Roy Adaptation Model. 3rd ed. New Jersey Upper Saddle River: Pearson Prentice Hall Health,.2009;35–50.
Frederickson K. Nursing knowledge development through research: Using the Roy Adaptation Model. Nursing Science Quarterly. 2000;
13(1), 12-17.
4
 Modelde tanımlanan uyum alanları; fizyolojik, benlik kavramı, rol
fonksiyonu ve karşılıklı bağlılık alanlarıdır. Hemşireler bu uyum
alanlarında bireylerin gereksinimlerini karşılamada yardım ederler.
 Roy’un uyum modelinde; hemşirelik uygulamaları, uyumu
kolaylaştırmayı amaçlar. Hemşire hastanın uyumunu kolaylaştırmak
için, faaliyetlerini altı basamakta gerçekleştirmelidir. Bu basamaklar;
- Davranışın değerlendirilmesi
- Uyaranın değerlendirilmesi
- Hemşirelik tanısı
- Hedef geliştirme
- Hemşirelik girişimlerinin seçilmesi
- Değerlendirmedir.
Özkaraman A, Özer S, Balcı GA.Romatoid artritli bir vakanın hemşirelik bakımında roy adaptasyon modelinin kullanımı. Gümüşhane
Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi.2012;1(3)
5
Hastalık ve
tedavi
hakkında
bilgi vermek
Etkileyen uyaran
Odak uyaran
Olası uyaran
Tip 1 DM ve
tedavisi hakıında
bilgi düzeyi
Tip 1 DM
Tip 1 DM hakkında
olumlu/olumsuz
düşünceler
Baş etme mekanizmaları
Düzenleyici
Fizyolojik alan
Hemşirelik
girişimi
Rol fonksiyon
alanı
Günlük yaşam Hastalığa bağlı
aktivitelerini
anne/baba/
yerine
çocuk rollerini
getirmede
yerine
güçlük,
getirmede
egzersizleri
güçlük çekme,
yapamama,
iş yaşamında
ilaçları düzenli istenilen
alamama
performansı
sergileyememe
Bilişsel-duygusal
Benlik
Karşılıklı
kavramı alanı bağımlılık
alanı
Özürlülük/
sakat
Günlük
kalmaktan/
aktiviteleri
bağımlı
yerine
olmaktan
getirirken
korkma
destekleyici
sistem azlığı
Tip 1 DM Tanısı Alan Hastanın Hemşirelik Bakımında Roy Adaptasyon Modeli
6
Amaç;
 Bu çalışmanın amacı, Roy Uyum Modeline göre tip 1
diyabetli adolesanların uyum sorunlarının saptanması ve
eğitimin uyumlarını geliştirmedeki etkisini belirlemektir.
7
Yöntem;
 Yarı deneysel
çalışmanın örneklemini bir üniversite
hastanesinin beslenme ve metabolizma biriminde Ocak 1996
ve Mayıs 2012 tarihleri arasında tip 1 diyabet tanısı konmuş
takip/tedavisi devam eden 11-18 yaşlarındaki (kontrol: 35,
denek:35) toplam 70 adolesan oluşturmuştur.
 Çalışmanın verileri Mart ve Aralık 2013 tarihleri arasında
görüşme yöntemiyle;
- Demografik özellikleri içeren anket formu
- 28 sorudan oluşan bilgi düzeyini değerlendirme formu
- Roy uyum modeline göre; fizyolojik gereksinimler,
benlik kavramı, karşılıklı bağlılık ve rol fonksiyon alanlarını
değerlendiren görüşme formuyla toplanmıştır.
8
Yöntem;
 Denek grubuna 6-7 kşilik gruplarla diyabet sohbet haritaları
ve soru kartları kullanılarak karşılıklı etkileşimi sağlayacak
şekilde 90 dk eğitim verilmiştir. Her iki gruba da bilgilendirme
broşürü verilmiştir. 6 ay sonra örneklem grubunun bilgi düzeyi
ve uyum ihtiyaçları tekrar değerlendirilmiştir.
 Çalışmanın verileri; yüzdeleme, ortalama, Mcneamer,
correlasyon,
Mann-Whitney
U
istatistiksel
testlerle
değerlendirilmiştir. Anlamlılık düzeyi P<0.05 kabul edilmiştir.
9
Bulgular;
Cinsiyet
% (N=35)
Denek
grubu
Kız % 42.9
Yaş
Ort/ SD
Tanı yaşı
Ort/SD
14.23±1.716
9.46±3.284
14.40±2.075
8.83±3.823
( n=15)
Erkek % 57.1 ( n=20)
Kontrol
grubu
Kız % 42.9
( n=15)
Erkek % 57.1 ( n=20)
Tablo 1: Denek ve kontrol grubu demografik verileri
10
Bulgular;
Denek
grubu
Kontrol
grubu
Eğitim öncesi
Bilgi düzeyi
Ort/SD
Eğitim sonrası
Bilgi düzeyi
Ort/SD
13.83±5.448
26,03±2.149
(min:0, max:23)
(min:22, max:28)
15,31±5,040
24,31±3,428
(min: 8, max:25)
(min:13, max:28)
Test istatistik
r:0,712
P:0,000
r:0,365
P:0,031
Tablo 2: Denek ve kontrol grubunun eğitim öncesi- eğitim sonrası
bilgi düzeyi puan ortalamaları
11
Bulgular;
Denek grubundaki çocukların eğitim öncesi ve sonrası bilgi
düzeyleri incelendiğinde;
 Hepsinde eğitim sonrası bütün sorulara verilen cevaplarda
doğru sayısının yükseldiği; 28 sorunun 15’i inde %100’ e
ulaştığı ve istatistiksel olarak da anlamlı olduğu tespit
edilmiştir (P:0,000)
12
Bulgular;
Kontrol grubundaki çocukların sorulara verdikleri yanıtlar
incelendiğinde;
 Çoğunun çalışmaya dahil edildiği gün ile bilgilendirme
broşürü verildikten 6 ay sonra kontrole geldiğinde bütün
sorulara verdikleri cevaplarda doğru sayısının yükseldiği
ancak 28 sorunun 6’ sında doğru cevap sayısı yükselmesine
rağmen istatistiksel olarak anlamlı farklılıkları olmadığı
(P:0,31, P:0,180 ) 22 soruda ise anlamlı farklılıkların olduğu
(P:0,000, P:0,001, P:0,004, P:0,012, P:0,013, P:0,039) ve
6’sında %100’ e ulaştığı tespit edilmiştir .
13
Bulgular;
Kontrol grubu
(N=35)
A- Fizyolojik gereksinimler
Diyabetinin aktivitelerini kısıtlamadurumu
Geceleri uyku sorunu
Geceleri hipoglisemi sorunu
Geceleri sık idrara çıkma sorunu
İnsülinlerini düzenli uygulama
İnsülinlerini düzenli yanında taşıma
Kan şekeri takibini düzenli uygulama
İnsülin uy. rotasyon uygulama
Beslenme öğünleri düzeni
Okulda beslenme problemi
Derslerde algı problemi
Hipoglisemiyi algılamama
Görmede bulanıklık
Sık terleme
Denek grubu
(N=35)
EÖ (%)
ES (%)
EÖ (%)
ES (%)
25,7
8,6
37,1
17,1
82,9
80
91,4
45,7
74,3
34,3
42,9
14,3
28,6
40
17,1↓
8,6
31,4↓
14,3↓
77,1↓
77,1↓
80↓
60↑
77,1
25,7↓
31,4↓
14,3
31,4
25,7↓
11,4
14,3
25,7
17,1
77,1
68,6
74,3
25,7
85,7
17,1
40
25,7
25,7
34,3
8,6↓
2,9↓
20↓
14,3↓
85,7
80
74,3
57,1↑
77,1
14,3↓
25,7↓
22,9↓
14,3↓
28,6↓
Tablo 3.1: Kontrol ve denek grubunun, eğitim öncesi (EÖ) – eğitim sonrası
(ES) Roy’un fizyolojik gereksinimler alanında uyum durumu
14
Bulgular;
Kontrol grubu
(N=35)
B- Benlik kavramı
Kendini yalnız/güçsüz hissetme
Kendini gergin /sinirli hissetme
Kendini yorgun hissetme
Gelecekten endişe duyma
Hayal kırıklığı hissetme
Beden imgesi kaygısı
Denek grubu
(N=35)
EÖ (%)
ES (%)
EÖ (%)
ES (%)
8,6
71,4
40
28,6
22,9
22,9
14,3
65,7↓
45,7
31,4
22,9
20↓
20
65,7
28,6
22,9
28,6
25,7
8,6↓
57,1↓
31,4
28,6
22,9↓
17,1↓
Tablo 3.2: Kontrol ve denek grubunun, eğitim öncesi (EÖ) – eğitim sonrası (ES)
Roy’un benlik kavramı alanında uyum durumu
15
Bulgular;
Kontrol grubu
(N=35)
C- Rol fonksiyonu
Kendi kararlarını alma
Aile içi kararlara katılım
Aile içi sorumluluk alma
Geleceğe yönelik hedefler
Arkadaş grubu
Denek grubu
(N=35)
EÖ (%)
ES (%)
EÖ (%)
ES (%)
94,3
85,7
91,4
88,6
100
94,3
94,3↑
94,3↑
97,1↑
100
85,7
88,6
85,7
77,1
97,1
97,1↑
97,1↑
91,4↑
88,6↑
94,3
Tablo 3.3: Kontrol ve denek grubunun, eğitim öncesi (EÖ) – eğitim sonrası (ES)
Roy’un rol fonksiyon alanında uyum durumu
16
Bulgular;
Kontrol grubu
(N=35)
D- Karşılıklı dayanışma
Diyabetini arkadaşlarıyla paylaşım
Arkadaşlarının hipoglisemi farkındalığı
Diyabetini öğretmenleriyle paylaşım
Öğretmenlerinin hipoglisemi farkındalığı
Öğretmenlerince anlaşıldığını düşünme
Arkadaşlarınca anlaşıldığını düşünme
Arkadaşlarıyla sorunlarını paylaşımı
Ailesiyle sorunlarıyla paylaşımı
Denek grubu
(N=35)
EÖ (%)
ES (%)
EÖ (%)
ES (%)
85,7
71,4
82,9
51,4
88,9
74,3
82,9
71,4
94,3↑
82,9↑
82,9
57,1↑
82,6
80↑
85,7↑
71,4
91,4
77,1
85,7
51,4
85,7
85,7
82,9
82,9
91,4
82,9↑
91,4↑
62,9↑
85,7
85,7
85,7↑
85,7↑
Tablo 3.4: Kontrol ve denek grubunun, eğitim öncesi (EÖ) – eğitim sonrası (ES)
Roy’un karşılıklı dayanışma alanında uyum durumu
17
Bulgular;
Eğitim öncesi
Hb1Ac düzeyleri
% 7 ve ↓
% 7.1- 8
Eğitm sonrası
Hb1Ac düzeyleri
% 8.1 ve ↑ % 7 ve ↓
% 7.1- 8
% 8.1 ve ↑
Kontrol
grubu
11
9
15
5
7
23↑
Denek
grubu
7
7
21
8
12
15↓
TOPLAM N=35
N=35
N=35
N=35
N=35
N=35
Tablo 4: Kontrol ve denek grubunun eğitim öncesi – eğitim sonrası
HbA1c düzeyleri
18
Sonuç;
 Adolesanların çoğunun uyumsuz davranışlarının eğitimle
uyumlu olduğu ve uyumsuz davranışı olanların azaldığı,
eğitimin etkili olduğu saptanmıştır.
 Roy uyum modelinin diyabet eğitiminde kullanımı;
eğitimin gerekli olduğu alanları belirleme, eğitim planı
yapma, eğitim sonuçlarını değerlendirmede (bireyin
uyumlu veya uyumsuz davranışlarının yorumlanmasında)
hemşireye rehber olması açısından önem teşkil etmektedir.
19
TEŞEKKÜRLER