Full Text PDF - Turkish Journal of Emergency Medicine Turk J

Full Text PDF - Turkish Journal of Emergency Medicine Turk J

AR Afi TI RM A MA KA L ES ‹
Denizli ‹linde 2006 Y›l›na Ait Mantar Zehirlenme
Vakalar›n›n De¤erlendirilmesi
Assessment of mushroom poisoning cases in Denizli in 2006
Türkiye Acil T›p Dergisi - Turk J Emerg Med 2007;7(3):109-114
1
1
2
1
Bülent ERDUR, ‹brahim TÜRKÇÜER, Ahmet ERG‹N, P›nar TURA CANBORA, Metin BOZKIR
Pamukkale Üniversitesi T›p Fakültesi,
1
Acil T›p Anabilim Dal›,
2
Halk Sa¤l›¤› Anabilim Dal›,
3
Denizli Devlet Hastanesi Acil Servis, Denizli
3
ÖZET
G i r i fl: Ülkemiz genelinde oldu¤u gibi, Denizli ilinde de yabani mantar tüketimi oldukça yayg›nd›r. Buna ba¤l› olarak
mantar zehirlenmeleri özellikle y›l›n belli dönemlerinde olmak üzere s›k görülmektedir. Çal›flmam›zda, Denizli ilinde
mantar zehirlenmelerinin sosyodemografik verilerini ve prognozunu incelemeyi amaçlad›k.
Gereç ve Yöntem: 01.01.2006-31.12.2006 tarihleri aras›nda Acil Servisimize ve Denizli Devlet Hastanesi Acil
Servisi’ne mantar zehirlenmesi ile baflvuran ve mantar zehirlenmesi vakalar› ICD-10 tan› kodlama sistemindeki “T62.0 = mantar yemenin zehirli etkisi” kodundan ve Sa¤l›k Müdürlü¤ü’ne gönderilen “g›da zehirlenmeleri vaka
bildirim fifllerinden” geriye dönük olarak tarand›. Hastalar›n sosyodemografik verileri, klinik ve laboratuvar bulgular›
ve sonuçlar üzerine etkileri incelendi. Sonuçlar frekans da¤›l›m› ve ortalama (±SD) olarak verildi. ‹statistiksel yöntem
olarak ANOVA ve ki-kare testleri kullan›ld›.
Bulgular: Toplam 154 hasta çal›flmaya dahil edildi. Bunlardan 18’ini (%11.7) çocuk (<16 yafl), 136’s›n› (%88.3)
eriflkin yafl grubunda hastalar oluflturmaktayd›. Çal›flmaya dahil edilen hastalarda kad›n-erkek oran› bir, genel yafl
ortalamas› (±SD) 37.9 (±19.3) olarak bulundu. Mantar zehirlenmeleri nedeniyle hastaneye baflvurular›n en s›k Kas›m
84 (%55.4), May›s 23 (%14.9), Ekim 21 (%13.6) ve Aral›k 10 (6.5%) aylar›nda oldu¤u saptand›. En s›k baflvuru
flikayetleri bulant›-kusma (%90.9), kar›n a¤r›s› (%34.4), halsizlik (%22.1) ve diare olarak bulundu. Semptomlar›n
bafllama süresi ortalama (±SD) 222.9 (±184.3) dakika olarak, ilk 6 saatte semptomlar› bafllayanlar›n oran› 135
(%87.7) bulundu. Daha ileri merkeze sevk edilenlerin semptomlar›n›n ortalama (±SD) bafllama süresi 398 (±261.6)
dakika olarak bulundu. Hastalar›n 103’üne (%66.9) gastrik lavaj, 106’s›na (%68.8) aktif kömür, 31’ine (%20.1) Nasetil sistein, 10’una (%6.5) atropin uyguland›¤› görüldü. Yap›lan tetkiklerde anormal laboratuvar bulgusu olarak 21
(%13.6) hastada karaci¤er, 10 (%6.5) hastada böbrek fonksiyon testlerinde yükselme bulundu. Hastalar›n 101’inin
(%65.6) yat›r›ld›¤› ortalama yat›fl süresinin 1.55 (±1.38) gün oldu¤u bulundu.
S o n u ç: Denizli yöresinde mantar zehirlenmesi vakalar› özellikle sonbahar ve ilkbahar sonunda yayg›n olarak
görülmektedir. Çok ciddi zehirlenme vakalar› oran› düflük bulunmakla birlikte, mantar zehirlenmeleri konusunda
halk›n e¤itimi ve sa¤l›k kurulufllar›n›n buna yönelik gerekli önlem ve haz›rl›klar›n› yapmas› önemlidir.
Anahtar sözcükler: Besin zehirlenmesi/bulgular/klinik yaklafl›m; mantar zehirlenmesi; zehirlenme.
SUMMARY
Objectives: Mushroom consumption is common in Denizli, similar to the other regions of Turkey. Depending on
this issue, mushroom poisoning is a frequent event especially during particular periods of the year. In our study,
we aimed to assess the demographic characteristics and prognosis of patients who suffered from mushroom
poisoning.
‹letiflim (Correspondence)
Dr. ‹brahim TÜRKÇÜER
Pamukkale Üniversitesi T›p Fakültesi
Acil T›p Anabilim Dal›,
20070 K›n›kl›, Denizli, Turkey.
Tel: +90 - 258 - 444 07 28 / 2055
Faks (Fax): +90 - 2 5 8 - 213 49 22
e -posta (e-mail): [email protected]
EYLÜL
2007
7:3
Materials and Methods: Between 01.01.2006 and 31.12.2006, patients coded for T-62 (poisoning effect of
mushroom consumption) according to ICD-10 coding system from our university emergency department (ED)
and from city hospital and as well as patients from case declaration forms of food poisoning from Health
Ministry were included in this retrospective review. We evaluated the demographical features of the patients,
laboratory data, and applied treatment and results. Descriptive statistics, (including mean (±SD), frequency and
percentage) were calculated. ANOVA and the Chi-square test were used.
Results: A total of 154 patients were included in the study. Eighteen (11.7%) were children (<16 years) and 136
(88.3%) were adults. Seventy-seven of them were males and the mean age (±SD) of the patients was 37.9±19.3
TÜRK‹YE AC‹L TIP DERG‹S‹
109
A RAfi TI R MA M AK AL E S‹
years. The male female ratio among the participants was 1. Most of the
admissions to the ED were; 84 (55.4%) patients in November, 23
(14.9%) patients in May, 21 (13.6%) patients in October, and 10 (6.5%)
patients in December. Most of the admission symptoms were; 140
(90.9%) nausea and vomiting, 53 (34.4%) abdominal pain, 34 (22.1%)
fatigue, 27 (17.5%) diarrhea. The mean time period for the onset of
symptoms was (±SD) 222.9 (±184.3) minutes. Symptoms began within
the first 6 hours among 135 (%87.7) patients. The mean time period
(±SD) for the onset of symptoms among patients who were sent to
another center was 398 (±261.6) minutes. The treatment strategies
were; 103 (66.9%) gastric lavage, 106 (68.8%) active charcoal, 31
(20.1%) N-acetyl cysteine, and 10 (6.5%) atropine. Twenty-one (13.6%)
patients had elevated liver enzymes and 10 (6.5%) had impairment in
renal functions. One hundred-one (65.5%) patients were admitted to
the hospital for a mean hospital stay of 1.55 (±1.38) days.
Conclusion: Mushroom poisoning cases could be frequently seen during
autumn and spring in Denizli. The rate of serious poisoning cases is not
much, but education of public and taking precautions as well as being
ready for this emergency would save lives.
Key words: Food poisoning/clinical approach/symptoms; mushroom poisoning; poisoning.
Girifl
Yeryüzünde yaklafl›k 5000 mantar türü oldu¤u tahmin edilmektedir. Bunlar›n adland›r›labilen %20-25’inden 200300’ünün güvenle yenebildi¤i, 30-100 aras›ndaki türün ise zehirli oldu¤u tahmin edilmektedir.[1,2] Yabani mantar tüketimi
ve buna ba¤l› zehirlenme olgular› birçok ülkede önemli bir
sa¤l›k sorunudur. Ülkemiz de uygun ekolojik koflullar› nedeniyle mantar floras› yönünden oldukça zengindir. Ülkemiz genelinde oldu¤u gibi, Denizli ilinde de yabani mantar tüketimi
özellikle y›l›n belli dönemlerinde oldukça yayg›nd›r. Buna
ba¤l› olarak da mantar zehirlenmeleri belli dönemlerde s›k
görülmektedir. Denizli yöresinde yabani mantarlar›n, özellikle halk aras›nda çintar (=melki, çam mantar›, kanl›ca) olarak
bilinen Lactarius delicious isimli mantar›n ilkbahar ve sonbahar aylar›nda tüketimi oldukça yayg›nd›r (fiekil 1). Yüzde 9095’i sudan oluflan bu mantarlar›n baz› subtiplerinin yenilmesi
ile bulant›-kusma, ishal gibi bulgular oluflabilmektedir.
Mantar›n tipi ve tüketilen miktar›yla zehirlenme klini¤i orant›l›d›r ve tüm yafl gruplar›n› etkileyebilir. Buna ba¤l› olarak
mantar zehirlenmesi klinik semptom ve bulgular› gastrointestinal (G‹), nörojenik ve psikojenik bulgulardan, karaci¤er
yetersizli¤i, böbrek yetersizli¤i, koma ve ölüme kadar gidebilen genifl aral›kta görülebilir.[2-8] Zehirlenmelerin baflvuru
s›ras›ndaki klinik durumu ve fliddeti, mantar›n tipi, yafl› ve tüketilen miktar›yla orant›l›d›r. Sa¤l›k kurulufluna baflvuruya
kadar geçen süre, baflvurudan sonra gastrik lavaj, antidot uygulamas› gibi yap›lan giriflimler ve takipteki ifllemler de
110
prognozda etkilidir.[3,6,7] Ayr›ca mantar›n yenmeden önceki haz›rlan›fl flekli ve bireysel faktörlere göre de etkilenme oranlar› farkl›l›k gösterebilmektedir.[6]
Çal›flmam›zda, Denizli ilinde bir y›ll›k dönemde Pamukkale
Üniversitesi T›p Fakültesi ve Denizli Devlet Hastanesi Acil
Servisi’ne baflvuran mantar zehirlenmelerinin s›kl›¤›n›, mevsimsel iliflkisini, baflvuru semptomlar›n› ve süresini, klinik ve
laboratuvar bulgular›n›, uygulanan tedavilerle birlikte mantar
zehirlenmelerin prognozunu incelemeyi amaçlad›k.
Gereç ve Yöntem
Çal›flmam›zda 01.01.2006-31.12.2006 tarihleri aras›nda Pamukkale Üniversitesi T›p Fakültesi Acil T›p Anabilim Dal›’na ve Denizli Devlet Hastanesi Acil Servisi’ne mantar zehirlenmesi ile baflvuran ve mantar zehirlenmesi tan›s› alan
tüm hastalar geriye dönük kesitsel olarak incelendi. Dosyalar
bilgi ifllem merkezlerindeki ICD-10 tan› kodlama sistemindeki “T-62.0 = mantar yemenin zehirli etkisi” kodundan ve
Sa¤l›k Müdürlü¤ü’ne gönderilen “g›da zehirlenmeleri vaka
bildirim fifllerinden” tarand›. Semptomlar›n bafllama süresiyle prognoz aras›ndaki iliflki de¤erlendirildi. Hastalar›n yafllar›, cinsiyetleri, baflvuru tarihi, flikayetleri, flikayetlerin bafllama süreleri, ailede baflka zehirlenme olup-olmad›¤›, klinik ve
laboratuvar bulgular› [tam kan say›m›, KCFT (karaci¤er
fonksiyon testleri), (AST, ALT, Bil, vb), BFT (BUN, Cre),
elektrolitler (Na, K, Cl vb.)], tedavi yaklafl›mlar›, sonuçlar
(acilden taburcu, sevk, tedaviyi red, servise-yo¤un bak›ma
yat›fl, ölüm) de¤erlendirildi. ‹statistiksel yöntem olarak ki-kare ve ANOVA testleri kullan›ld›. Sonuçlar frekans da¤›l›m› ve
ortalama (±SD) olarak verildi. Dosya verileri eksik olanlar ve
dosyalar›na ulafl›lamayan hastalar çal›flma d›fl› b›rak›ld›.
fiekil 1. Ç›ntar (=melki, çam mantar›, kanl›ca) olarak bilinen Lactarius delicious’un görünümü.[29]
SEPTEMBER
2007
7:3
TURK J EMERG MED
DEN‹ZL‹ ‹L‹NDE 2006 YILINA A‹T MANTAR ZEH‹RLENME VAKALARININ DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹
Bulgular
Tart›flma
Yafllar› 3-95 aras›nda olmak üzere toplam 154 hasta çal›flmaya dahil edildi. Bunlardan 18’ini (%11.7) çocuk (<16 yafl),
136’s›n› (%88.3) eriflkin yafl grubunda hastalar oluflturmaktayd›. Çal›flmaya dahil edilen hastalarda erkek-kad›n hasta
baflvuru oran› bir olarak bulundu (Tablo 1). Hastalar›n genel
yafl ortalamas› (±SD) 37.9 (±19.3), çocuk yafl ortalamas› 9.96
(±4.5), eriflkin yafl ortalamas› 42.5 (±16.7) olarak bulundu.
Çal›flmam›zda Denizli’de bir y›ll›k dönemde Üniversite ve
Devlet Hastanesi Acil Servislerine mantar zehirlenmesi flikayetiyle baflvuran toplam 154 hasta de¤erlendirilmifl olup özellikle baflvuru semptomlar›, baflvuru dönemleri, uygulanan tedavi giriflimleri ve laboratuvar anormallikleri aç›s›ndan sonuçlar›m›z genel olarak literatürle benzer bulunmufltur.[3,7,9-11]
Baflvuru dönemleri de¤erlendirildi¤inde en s›k baflvurunun
Kas›m 84 kifli (%55.4) ve May›s 23 kifli (%14.9) aylar›nda
oldu¤u belirlendi (fiekil 2). En s›k baflvuru flikayetleri bulant›-kusma (%90.9), kar›n a¤r›s› (%34.4), halsizlik (%22.1)
olarak bulundu (Tablo 1). Ortalama (±SD) semptom bafllama
süresinin 222.9 (±184.3) dakika ve çoklu zehirlenme olarak
(ayn› ailede veya yak›nlar›nda iki ve daha fazla zehirlenme
olan) baflvuranlar›n 33 (%21.4) oldu¤u saptand›. Gastrik lavaj (%66.9), aktif kömür (%68.8) uygulamas› ile metoklopramid (%85.7) ve H2 reseptör blokörünün (%75.3) tedavide
s›kl›kla kullan›ld›¤› saptand› (Tablo 1). Hastalardan 113’ünde (%73.4) laboratuvar anormalli¤i saptanmazken, 21 hastada (13.6) KCFT yüksekli¤i saptand› (Tablo 1). Yat›fl oran›
101 (%65.6), ortalama (±SD) yat›fl süresi 1.55 (±1.38) gün
olarak bulundu. Sevkli hastalar›n hepsinin karaci¤er fonksiyon testlerindeki yükseklik nedeniyle sevk edildi¤i; sevk edilen hastalar›n sonuçlar›na ulafl›larak karaci¤er yetersizli¤ine
ba¤l› olarak bir hastada ölüm görüldü¤ü, di¤erlerinin sekelsiz iyileflti¤i ö¤renildi. Sevk edilen hastalar›n ortalama (±SD)
semptom süresinin 398±261.6 dakika oldu¤u, di¤er hasta sonuçlar›yla (yat›fl ve taburculuk) karfl›laflt›r›ld›¤›nda baflvuru
sürelerine göre gruplar aras›nda istatistiksel anlaml› fark oldu¤u bulundu (p=0.011).
Tablo 1. Mantar zehirlenmesi ile baflvuran hastalar›n özellikleri.
100
Cinsiyet
Erkek
Kad›n
Say›
Yüzde
77
77
50.0
50.0
140
53
34
27
16
9
5
3
1
1
90.9
34.4
22.1
17.5
10.4
5.8
3.2
1.9
0.6
0.6
135
19
87.7
12.3
103
106
31
10
132
116
40
1
1
66.9
68.8
20.1
6.5
85.7
75.3
26.0
0.6
0.6
9
21
10
113
5.8
13.6
6.5
73.4
14
53
23
11
13.9
52.5
22.8
10.8
40
101
11
2
26.0
65.6
7.1
1.3
Baflvuru flikayetleri
Bulant›-kusma
Kar›n a¤r›s›
Halsizlik
‹shal
Bafl dönmesi
Göz kararmas›
Bulan›k görme
Bafl a¤r›s›
Hematüri
Nöbet
Semptom bafllang›ç süresi
0-6 saat
> 6 saat
Tedavi
Gastrik lavaj
Aktif kömür
N-asetil sistein
Atropin
Metoklopropamide
H2 reseptör blokörü
Dimenhidrinat
Diazepam
Penisilin-G
Laboratuvar bozuklu¤u
84
Hematolojik
KCFT
BFT
Yok
80
60
Yat›fl süresi
40
23
21
20
10
9
0
4
1
Ocak
Mart
Sonuç
2
Nisan
May›s Temmuz
Ekim
Kas›m
Aral›k
Zaman (aylar)
fiekil 2. Mantar zehirlenmesi baflvuru dönemlerinin aylara göre
da¤›l›m›.
EYLÜL
2007
7:3
TÜRK‹YE AC‹L TIP DERG‹S‹
1 gün
2 gün
3 gün
≥4 gün
Taburcu
Yat›fl
Sevk
Tedaviyi ret
111
A RAfi TI R MA M AK AL E S‹
Mantar zehirlenmelerinin mevsimsel da¤›l›m› bölgenin iklim
koflullar›na ve mantar›n özelli¤ine göre de¤iflkenlik göstermektedir. Bulgaristan (Plovdiv) ve Amerika Birleflik Devletleri’nden (Kaliforniya) bildirilen yay›nlarda mantar zehirlenmelerinin ço¤unlu¤unun yaz ve sonbahar dönemlerinde,
‹ran[12] ve Japonya[13] gibi ülkelerden bildirilen çal›flmalarda
ise sonbahar dönemlerinde oldu¤u görülmektedir. Ülkemizde
ise Eskiflehir’den[7,11] bildirilen çal›flmalarda vakalar›n ço¤unlu¤unun (s›ras›yla %71.8, %86) May›s-Haziran, Sivas’tan[3]
bildirilen bir çal›flmada vakalar›n ço¤unlu¤unun (%67.9) ilkbaharda, baflka bir çal›flmada ise (%70.7)[10] ilkbahar- yaz aylar›nda oldu¤u bildirilmifltir. Ecevit ve ark.[14] ‹zmir’de mantar zehirlenmesiyle ilgili yapt›klar› çal›flmada, baflvurular›n
büyük bir k›sm›n›n (%81) sonbahar aylar›nda gerçekleflti¤ini,
yaz aylar›nda zehirlenme nedeni ile baflvuru olmad›¤›n› bildirmifllerdir. Bizim çal›flmam›zda da benzer flekilde zehirlenme vakalar›n›n büyük ço¤unlu¤u (%75.5) Kas›m ay› yo¤un
olmak üzere sonbahar-k›fl, kalan› ise ilkbahar mevsiminde
baflvurmufllard›r. Tüm bu çal›flmalardan da görüldü¤ü üzere,
mantar zehirlenmeleri ekolojik koflullara göre mevsimsel ve
co¤rafi farkl›l›klar göstermektedir.
Her mantar grubu toksik etkilerini farkl› yollarla meydana
getirir. Çünkü mantar gruplar›n›n toksinleri farkl› organ sistemlerine zarar verir. Mantar al›m›ndan sonra ortaya ç›kan
semptom ve bulgular de¤iflkenlik göstermekle beraber, mantar›n türüne bak›lmaks›z›n genelde en s›k G‹ semptomlar görülmektedir. Dünya genelinde birçok yabani mantar türünün
zehirlenmelerinde en s›k karfl›lafl›lan semptomlar halsizlik,
epigastrik a¤r›, bulant›-kusma ve ishaldir. Bu semptomlar
mantar yendikten sonra 30 dakika ile üç saat aras›nda ortaya
ç›kmaktad›r. Birçok çal›flmada da benzer sonuçlar görülmüfltür.[8,12,15] Bizim çal›flmam›zda da özellikle bulant›-kusma
(%91) ön planda olmak üzere, daha sonra s›ras›yla kar›n a¤r›s› (%34.4), ishal (%17.5) gibi G‹ semptomlar›n ön planda
oldu¤u görülmektedir. Çal›flmam›z›n önemli s›n›rl›l›klar›ndan biri de teknik imkans›zl›klar nedeniyle mantarlar›n tip tayinlerinin yap›lamam›fl olmas›d›r. Ancak genel olarak flikayetlerin erken ve geç bafllamas›na göre mantar türlerinin
(Chlorophyllum molybdites, Amanita, Gyromitra, Lactarius
gibi) tayini yap›labilmektedir.[6,8] Zaman aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, G‹ semptomlar› Amanita türü mantarlarda mantar yendikten alt› saat sonra, Chlorophyllum türlerinde ise 30 dakika
ile birkaç saatlik sürede görülmektedir.[15] Ülkemizden bildirilen çal›flmalarda farkl› oranlarda olmakla beraber bulant›kusma, ishal, kar›n a¤r›s› fleklindeki G‹ semptomlar›n en s›k
flikayetler oldu¤u bildirilmifltir.[3,10,11,14] Ayr›ca çal›flmam›zdaki
hastalarda yaklafl›k olarak %20 oran›nda bafl dönmesi, göz
kararmas›, bulan›k görme, bafl a¤r›s›, nöbet gibi merkezi si-
112
nir sistemi etkilenmesi ve disulfuram benzeri reaksiyon olarak tan›mlanacak semptomlar, ilk baflvuru semptomu olarak
bulunmufltur. Genel olarak bu flekildeki reaksiyonlar Coprinus ve Amanita muscaria-pantherina türü mantarlarda görülmektedir.[6,8]
Mantar zehirlenmelerinde semptomlar›n bafllama zaman›,
al›nan mantar›n cinsine göre de¤ifliklik göstermektedir. K›sa
bir latent periyot (30-180 dk) G‹ etkili mantarlarla (muskarin,
psilosibin ve koprin içeren) olur. Uzun latent periyod (>6 saat) amatoksinler, C. orellanus ve Gyromitra zehirlenmelerinde olur ve bu grup mantarlarda k›sa bir latent periyot al›fl›lm›fl bir durum de¤ildir.
Genellikle toksisite semptom ve bulgular› mantar yendikten
sonraki iki saat içinde bafll›yorsa klinik gidifl büyük olas›l›kla iyi seyretmektedir. E¤er semptomlar alt› saat sonra bafll›yorsa klinik gidifl potansiyel olarak ölümcül olabilecek, çok
daha ciddi tablolarla seyretmektedir.[6,8,16-19] Tüm hastalar aç›s›ndan bak›ld›¤›nda çal›flmam›zda semptomlar›n ortalama
(±SD) bafllang›ç süresi 222.9 (±184.3) dakika olarak bulunmufltur. Bu da zehirlenmelerin ço¤unlu¤unun genel olarak G‹
etkili mantarlarla oldu¤unu düflündürmektedir. Semptomlar›n
bafllama süresi >6 saat olanlar sadece 19 (%12.3) hastad›r.
Sevk edilen karaci¤er yetersizli¤i olan 11 hastan›n ortalama
semptom süresi 398 (±261.6) dakika olup di¤er baflvuru sürelerine göre istatistiksel anlaml› fark bulunmufltur
(p=0.011).
Mantar zehirlenmesi düflünülen tüm hastalardan tam kan say›m›, kan flekeri, böbrek ve karaci¤er fonksiyon testleri, elektrolitler, tam idrar tahlili, e¤er gerekliyse koagülasyon parametreleri, fibrinojen, kan gaz› bak›lmal›, elde mantar örnekleri var ise mikolojik de¤erlendirme yap›lmal›d›r.[16,20] Çal›flmam›zda en s›k rastlanan laboratuvar anormalli¤i KCFT bozulma %13.6 oran›nda görülürken bunu %6.5 oran›nda böbrek fonksiyon testlerinde bozulma ve %5.8 oran›nda hematolojik bozukluklar (trombositopeni ve lökositoz) takip etmifltir
(Tablo 1). Mantar›n türüne göre etkilenen organ sistemleri
farkl›l›klar göstermektedir. Amanita türlerinin amatoksinleri,
hepatositlerdeki RNA polimeraz II enzimini inhibe ederek
KCFT’nin yükselmesine neden olmaktad›r.[6,21,22] Di¤er birçok
çal›flmada da bizim çal›flmam›zdakine benzer s›kl›kta KCFT
yükselmesi bildirilmifltir.[3,12,23] Orellanin içeren Cortinarius
türleri ve amatoksin içeren Amanita türleri, renal sorunlara
yol açabilmektedir.[6,24] Bizim çal›flmam›zda BFT yüksekli¤i
olan hastalar bulunmakla birlikte, ciddi böbrek yetersizli¤i
meydana gelen hasta olmam›flt›r. Ancak literatürde mantar
zehirlenmesine ba¤l› kronik böbrek yetersizli¤i geliflen vakalar bildirilmifltir.[25,26]
SEPTEMBER
2007
7:3
TURK J EMERG MED
DEN‹ZL‹ ‹L‹NDE 2006 YILINA A‹T MANTAR ZEH‹RLENME VAKALARININ DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹
Mantar zehirlenmelerinden sonra yat›fl ve taburculuk oranlar› bölgesel farkl›l›klar göstermektedirler. Çal›flmam›zdaki
hastalar›n %65.6’s› yat›r›lm›fl, %7.1’i ise baflka kurumlara
sevk edilmifl oldu¤u düflünüldü¤ünde yat›fl oranlar›n›n di¤er
çal›flmalara göre yüksek oldu¤u görülmektedir.[3,12] Acil servisten taburculuk %27 oran›ndad›r (Tablo 1). Servislerdeki
(dahiliye, anestezi yo¤un bak›m, pediatri) ortalama yat›fl süreleri ise 1.55 (±1.38) gündür (1-6 gün). Yat›fl sürelerinin de
di¤er çal›flmalara göre k›sa oldu¤u düflünüldü¤ünde, ço¤u
hastan›n izlem amaçl› yat›r›ld›¤› anlafl›lmaktad›r. Pajoumand
ve ark.’n›n[12] çal›flmas›nda hastalar›n %66’s›n›n acilden taburcu edildi¤i, yatan hastalar›n yat›fl sürelerinin 1-12 gün
aras›nda oldu¤u bildirilmifltir. Y›lmaz ve ark.[3] acil servise
mantar zehirlenmesiyle baflvuran hastalar›n %48.6’s›n›n yat›r›larak tedavi edildi¤ini, %55’ninde en fazla iki gün süreyle
yat›r›ld›¤›n› bildirmifllerdir. Ünlüo¤lu ve Tayfur[7] yapt›klar›
143 vakal›k çal›flmada hastalar›n %53’ünün ilk 24 saat içinde, %36’s›n›n ilk üç gün içinde taburcu olduklar›n› bildirmifllerdir. Yine Ünlüo¤lu ve ark.[11] yapt›klar› 18 yafl alt›, 64 vakal›k çal›flmada hastalar›n %92.2’sinin yat›r›ld›¤›n› ve ortalama yat›fl süresinin 2.8 gün oldu¤unu, 5 hastada (%7.8) ölüm
meydana geldi¤ini bildirmifllerdir. Amerika Birleflik Devletlerinde yap›lan 6.317 vakal›k bir çal›flmada,[15] hastalar›n sadece %2.5’inin yat›r›ld›¤› düflünüldü¤ünde ülkemizdeki
mantar zehirlenmelerine ba¤l› yat›fl oranlar›n›n (bizim çal›flmam›zda dahil) oldukça yüksek oldu¤u görülmektedir. Hekimlerin t›bbi yaklafl›mlar›ndaki farkl›l›klarla beraber, özellikle maliyet etkin yaklafl›m›n da bu belirgin farkl›l›kta etkili
olabilece¤i düflünülmelidir.
yüksek doz penisilin G uygulamas›d›r.[27] Ülkemizden bildirilen baz› çal›flmalarda penisilin G tedavisinin s›k uyguland›¤›
bildirilmesine ra¤men,[3,28] bizim çal›flmam›zda ve farkl› çal›flmalarda daha az oranda uyguland›¤› görülmüfltür.[9-11] Hasta
klini¤i bunda önemli bir neden olmakla beraber hekim ve
“Zehir Dan›flma Merkezleri”nin tedavi yaklafl›mlar›ndaki baz› farkl›l›klar da bir neden olarak düflünülebilir.
Tüm mantar zehirlenmelerinde genel tedavi prensibi öncelikle hasta semptomlar›na yönelik olmal›d›r.[6] Semptomatik ve
destekleyici tedavi hemen bafllanmal›, G‹ sistem dekontaminasyonu sa¤lanmal›d›r. Mide bir saat içinde y›kanmal› ve aktif kömür verilmelidir. Amatoksin içeren mantar zehirlenmelerinde, amatoksinlerin enterohepatik siklusa girmeleri nedeniyle aktif kömür yinelenen dozda verilebilir.[27] Amatoksin
içeren mantar yeme kuflkusu varsa zehirlenme belirti ve bulgusu olmayan hastalar en az 24 saat hastanede yak›n gözlem
alt›nda tutulmal›d›r. Ayr›ca 24-72 saat süreyle de karaci¤er ve
böbrek fonksiyon testleri izlenmelidir. Muskarin içeren mantar zehirlenmesinde kolinerjik belirtilerin tedavisinde atropin
kullan›lmal›d›r.[27] Ayr›ca glutatyon prekürsörü olan ve özellikle Amanitin zehirlenmelerinde etkinli¤i gösterilen N-asetil
sistein, potansiyel etkili bir antidot olarak bafllang›ç tedavisinde düflünülebilir.[8] Bizim çal›flmam›zda %66.9 gastrik lavaj uygulanm›fl, %68.8 aktif kömür verilmifltir (Tablo 1). Di¤er bir tedavi yöntemi de etkinli¤ini kan›tlanamamakla beraber, özellikle amatoksin içeren mantar zehirlenmelerinde
2.
Berger KJ, Guss DA. Mycotoxins revisited: Part I. J Emerg Med 2005;28:53-62.
3.
Yilmaz A, Gursoy S, Varol O, Nur N, Ozyilkan E. Emergency room cases of mushroom poisoning. Saudi Med J 2006;27:858-61.
EYLÜL
2007
7:3
TÜRK‹YE AC‹L TIP DERG‹S‹
Sonuç
Denizli yöresinde mantar zehirlenmesi vakalar› özellikle sonbahar-k›fl geçifl döneminde ve ilkbahar sonunda yayg›n olarak görülmektedir. Bölgemizde zehirlenme vakalar› genel
olarak hafif semptomlarla seyretmekle beraber, önlenebilir
mortalite ve morbidite nedenleri aras›nda yer alan mantar zehirlenmeleri konusunda koruyucu önlemlerin al›n›p uygulanmas›n›n yan› s›ra, halk›n yabani mantar tüketiminin potansiyel zararlar› konusunda e¤itimi ve hastalar›n erken dönemde
sa¤l›k kurulufllar›na baflvurmalar› önemlidir. Ayr›ca, sa¤l›k
kurulufllar› ve çal›flanlar› özellikle zehirlenmelerin s›k görüldü¤ü dönemlerde buna yönelik gerekli önlem ve haz›rl›klar›n› yapmal›d›r.
Teflekkür
Denizli Devlet Hastanesi Bilgi ‹fllem ve ‹statistik Bölümünde
görevli Zuhal Lüleci ve Gül Tu¤an’a katk›lar›ndan dolay›
teflekkür ederiz.
Kaynaklar
1.
Gonmori K, Yoshioka N. The examination of mushroom poisonings at Akita
University. Leg Med (Tokyo) 2003;5 Suppl 1:S83-6.
4.
Berger KJ, Guss DA. Mycotoxins revisited: Part II. J Emerg Med 2005;28:175-83.
5.
Diaz JH. Evolving global epidemiology, syndromic classification, general management, and prevention of unknown mushroom poisonings. Crit Care Med
2005;33:419-26.
6.
Brayer AF, Schneider SM. Mushroom poisining. In: Tintinalli JE, Kelen GD,
Stapczynski JS, editors. Emergency medicine: a comprehensive study guide. 6th
ed. New York, NY: McGraw-Hill; 2004. p. 1242-46.
7.
Unluoglu I, Tayfur M. Mushroom poisoning: an analysis of the data between 1996
and 2000. Eur J Emerg Med 2003;10:23-6.
8.
Diaz JH. Syndromic diagnosis and management of confirmed mushroom poisonings. Crit Care Med 2005;33:427-36.
9.
Kol ‹Ö, Düger C, Gönüllü M. Yo¤un bak›mda tedavi edilen mantar intoksikasyonu
olgular›n›n de¤erlendirilmesi. C. Ü. T›p Fakültesi Dergisi 2004;26:119-22.
10. Eren fiH, O¤uztürk H, Korkmaz ‹, Varol O. 2004 y›l› içerisinde Cumhuriyet
Üniversitesi T›p Fakültesi Acil T›p Anabilim Dal›’na baflvuran mantar zehirlenmesi vakalar›n›n de¤erlendirilmesi. C. Ü. T›p Fakültesi Dergisi 2005;27:15-18.
11. Unluoglu I, Alper Cevik A, Bor O, Tayfur M, Sahin A. Mushroom poisonings in
children in Central Anatolia. Vet Hum Toxicol 2004;46:134-7.
12. Pajoumand A, Shadnia S, Efricheh H, Mandegary A, Hassanian-Moghadam H,
Abdollahi M. A retrospective study of mushroom poisoning in Iran. Hum Exp
Toxicol 2005;24:609-13.
13. Ishihara Y, Yamaura Y. Descriptive epidemiology of mushroom poisoning in Japan.
113
A RAfi TI R MA M AK AL E S‹
[Article in Japanese] Nippon Eiseigaku Zasshi 1992;46:1071-8. [Abstract]
14. Ecevit Ç, H›zarc›o¤lu M, Gerçek PA ve ark. Acil servise baflvuran mantar zehirlenmelerinin retrospektif olarak incelenmesi. ADÜ T›p Fakültesi Dergisi 2004;5:11-14.
15. Nordt SP, Manoguerra A, Clark RF. 5-Year analysis of mushroom exposures in
California. West J Med 2000;173:314-7.
16. Aggarval P, Wali J. Environmental toxins: Mushrooms. In: Diagnosis & management of common poisonings. Oxford University Press; 1997. p. 384-88.
17. Iliev Y, Andonova S, Akabaliev V. Our experience in the treatment of acute
Amanita phalloides poisoning. Folia Med (Plovdiv) 1999;41:30-7.
18. Enjalbert F, Rapior S, Nouguier-Soulé J, Guillon S, Amouroux N, Cabot C.
Treatment of amatoxin poisoning: 20-year retrospective analysis. J Toxicol Clin
Toxicol 2002;40:715-57.
19. Manríquez O, Varas J, Ríos JC, Concha F, Paris E. Analysis of 156 cases of plant
intoxication received in the Toxicologic Information Center at Catholic University
of Chile. Vet Hum Toxicol 2002;44:31-2.
20. Tegzes JH, Puschner B. Toxic mushrooms. Vet Clin North Am Small Anim Pract
2002;32:397-407.
21. Cole FM. A puppy death and Amanita phalloides. Aust Vet J 1993;70:271-2.
114
22. Kröncke KD, Fricker G, Meier PJ, Gerok W, Wieland T, Kurz G. alpha-Amanitin
uptake into hepatocytes. Identification of hepatic membrane transport systems used
by amatoxins. J Biol Chem 1986;261:12562-7.
23. Covic A, Goldsmith DJ, Gusbeth-Tatomir P, Volovat C, Dimitriu AG, Cristogel F,
Bizo A. Successful use of Molecular Absorbent Regenerating System (MARS)
dialysis for the treatment of fulminant hepatic failure in children accidentally poisoned by toxic mushroom ingestion. Liver Int 2003;23 Suppl 3:21-7.
24. Köppel C. Clinical symptomatology and management of mushroom poisoning.
Toxicon 1993;31:1513-40.
25. Holmdahl J, Blohmé I. Renal transplantation after Cortinarius speciosissimus poisoning. Nephrol Dial Transplant 1995;10:1920-2.
26. Horn S, Horina JH, Krejs GJ, Holzer H, Ratschek M. End-stage renal failure from
mushroom poisoning with Cortinarius orellanus: report of four cases and review of
the literature. Am J Kidney Dis 1997;30:282-6.
27. T.C. Sa¤l›k Bakanl›¤›. Mantar Zehirlenmesi. Zehirlenmeler tan› ve tedavi rehberleri. 2006;131-8.
28. Oztekin-Mat A. Mushroom poisoning in Turkey. Ann Pharm Fr 1998;56:233-5.
29. Available at: http://en.wikipedia.org/wiki/Image:Lactarius_deliciosus.jpg.
SEPTEMBER
2007
7:3
TURK J EMERG MED