12 Kağıt Fabrikalarında Risk Yönetimi 1 İş Sağlığı ve Güvenliği

Transkript

KAKIT FABRİKALARI SERİSİ 9
KAĞIT
4
MÜNİR KARINCAOĞLU
KASIM 2009
ARALIK
2012
Kağıt Fabrikalarında Risk Yönetimi: İş Sağlığı ve Güvenliği Münir Karıncaoğlu,
Aralık 2012
Karşıyaka İzmir, [email protected]
İÇİNDEKİLER
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
KAĞIT FABRİKALARINDA RİSK YÖNETİMİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
BAŞARILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETİMİ
ŞİRKET POLİTİKASI OLARAK İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
RİSK DEĞERLENDİRMESİ UYGULAMASI
KAĞIT FABRİKALARINDA GÜRÜLTÜ ÖLÇÜMÜ VE DEĞERLENDİRMESİ
ÇALIŞANLARIN SICAĞA KARŞI KORUNMASI
H2S TEHLİKESİ
KAĞIT FABRİKALARINDA MAKİNA KORUYUCU TİPLERİ ve SEÇİMİ
MAKİNA KONTROLUNDA İŞ GÜVENLİĞİ TABANLI KONTROL SİSTEMLERİ
DÖKÜNTÜLERİ ALMA
ELEK VE KEÇE DEĞİŞİMLERİ
KAĞIDIN BAĞLANMASI
GÜVENLİ/EMİN ERİŞİM
KAPALI ALANLAR, EMİN GİRİŞ MÜSAADESİ VEYA GÜVENLİ İŞ SİSTEMLERİ
TEMİZLİKLER
BALYA TELLERİNİN ELLE KESİLMESİ
BALYA TELLERİNİN MAKİNAYLA KESİLMESİ
PULPER BESLEMESİ ve BALYA KONVEYÖRLERİ
KUYRUK HALATI SARICISI VE KUYRUK GİYOTİNİ
PULPERLER
HAMUR KASASI
ELEK/ELEKLER
SAFİHANIN PRES BÖLÜMÜNE GEÇİRİLMESİ
PRES BÖLÜMÜ
KURUTMA BÖLÜMÜ
TUTKAL PRES BÖLÜMÜ
KALENDERLER VE SÜPER KALENDERLER
YANKİ SİLİNDİRLER
MAL SARICILAR
BEDENEN YAPILAN İŞLER ve HAMALİYE İŞLER
İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ MEVZUATLARINDAN NOTLAR (TMMOB, 2011)
EK 1. İstatistiki Veriler (SGK verileri, MMO yayınları)
EK 2. Risk Değerlendirme Formu Örnekleri
EK 3. Güvenli İş Sistemleri ve Örnekler
Ek 4. İş Müsaadesi nedir?
EK 5. Olay Araştırması için kontrol listesi ve raporlama
EK 6. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
EK 7. Gürültü Yönetmeliği
EK 8. İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri
Hakkında Yönetmelik
1
12
13
17
29
35
37
40
44
51
52
53
54
57
62
64
66
67
70
71
72
73
75
76
77
80
82
84
86
88
106
114
116
117
122
125
127
149
156
KAĞIT FABRİKALARINDA RİSK YÖNETİMİ, İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
KAĞIT FABRİKALARINDA RİSK YÖNETİMİ
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
Kağıt fabrikaları yüksek bütçeli yatırımlardır. Fabrikalar teknik özellikleri bakımından birbirine
benzemeyen, birden çok üniteden meydana gelir. Aslında sistemlerden oluşan bir üst
sistemdir. Kağıt makinası salonu ile buhar santralı, ham madde depoları ile ürün depoları,
arıtma ünitesi ile hamur hazırlama, enerji dağıtım tesisi ile laboratuar birbirinden çok farklı
riskler taşır. Buna su kaynaklarının mevsimsel değişimi, atıkların yönetimi ve çevre ile ilgili
mevzuatlar, bölgesel iklim farklılıklarının getirdiği sorunlar, arızalar, yangın ve deprem gibi
farklı riskler eklendiğinde, fabrikaların yaşamlarını sürdürmeleri, üretim çabalarının ötesine
geçmekte ve kalıcı olmak adına geleceğin yönetilmesi ve bu günden kontrol edilmesini
gerektirmektedir.
RİSK YÖNETİMİNE GİRİŞ
Risk, bir kurumun stratejik hedeflerine ulaşmasını engeleyebilecek ve beklenmeyen zararlara
yol açabilecek her türlü durum ya da olay/olaylardır. O nedenle kurumlarda tehlikeler ve
riskler tespit edildikten sonra, teker teker analiz edilmelidir. İyi bir risk analizinde, sadece
riskin büyüklüğü ve seviyesi değil, oluşabilecek sonuçlar da ortaya konur.
Risklerin çok olduğu kurumlarda, yöneticilerin temel görevlerinin başında riskleri yönetmek
gelir. Risk yönetimi risklerin tespit edilerek, çeşitli yöntemlerle kontrol altına alınmasıdır.
Oysa yönetmek dendiğinde elimizde kağıdı üretmek için faaliyetleri yönetmek gibi daha
basite indirgenmiş bir fotoğraf bulunmaktadır. Çeşitli yönetim konularının eklenmesiyle kağıt
fabrikalarının karmaşık yapısı kadar onun yönetimi de karmaşık bir duruma gelir. Yöneticiler
amirden ötede, riskleri yöneten ve gemiyi ayakta tutan kaptanlar olmak durumudadır. Risk
yönetimi yöneticilerin birincil görevlerindendir.
Riskleri yönetmek için yöneticilerin bir planları olmalı bu plan yönetimin master planı içinde
yer almalıdır. Ayrıca iç kontrol sistemi kurularak, bir takım kontrol yöntemleri geliştirilerek
risklerin azaltılması sağlanmalıdır. İç denetimler, risk yönetimini gözden geçirmede ve onu
geliştirmede kullanılır.
Risklerin sınıflandırılması süreci standart bir süreç olmayıp, kağıt fabrikasının faaliyetlerine
özgü bir nitelik taşımalıdır. O nedenle risk yönetimi süreçleri, fabrikanın faaliyetlerine uygun
tasarlanmalı ve uygulanmalıdır. Her fabrika, risk yönetimi sürecini uygulamak için kendisine
özgü bir yöntem seçebilir.
Risk yönetimi şeffaf ve koordinasyon içinde, çalışanların desteğiyle yürütülmelidir.
Yöneticilerin risklere dair rollerini ve sorumluluklarını bilmeleri ve anlamaları çok önemlidir.
Risk yönetim sorumluluğu ünvanında risk uzmanı yazmayı gerektirmeyen ortak
sorumluluklardandır. En azından risklerin teşhis edilmesi ve değerlendirilmesinde herkese
düşen bir görev vardır. Riskle karşı karşıya olanların alınan önlemlere destek olması gerekir.
1
Risk yönetimi konusu, borsaya açık şirketlerde, çalışanlar kadar hissedarların beklentilerine
de cevap vermelidir. Birçok yatırımcı güçlü risk yönetimi uygulayan şirketlerin hisselerini
talep etmektedir. Olacak sürpriz riskler, finansal tabloları değiştireceğinden, şirketin piyasa
değeri risk yönetimine verdiği öneme göre değişmektedir. Riski yönetme kapasiteleri yetersiz
kabul edilen şirketler, sermaye artışlarını daha yüksek maliyetlerle yaparlar.
Kurumsal Risk Yönetiminin bir şirkete sağladığı başlıca faydalar aşağıda verilmektedir:












Sürdürülebilir karlılık ve büyümenin sağlanması,
Gelir dalgalanmalarının minimize edilmesi,
Risk kararlarının daha sağlıklı alınması,
Sürprizlere hazırlıklı olunması,
Stratejilerin ve alınan risklerin uyumlu olması,
Fırsatların ve tehditlerin daha iyi tespit edilmesi,
Rekabet gücünün arttırılması,
Etkili kaynak kullanımı,
Yasa ve düzenlemelere uyum,
İtibar ve güvenin korunması,
Kurumsal yönetim kalitesinin sürekliliği,
Şirket değerinin yükselmesidir
Kısaca, bir şirkette risk yönetimi bir proje olarak değil, şirket kültürünün ve iş yapma şeklinin
bir parçası olarak görülmelidir. Şirket riskleri yönetecek zekaya sahip bir kurum olmalıdır. Bu
sonucun sağlanması ise şirket yönetiminin, risk yönetimine bakış açısıyla ilgilidir. Şirketlerin
kurumsal sürdürülebilirliğinin bir gereği olan bu anlayış, yönetim kurullarının öncelikli rol ve
sorumlulukları arasına risk yönetimi ve gözetiminin dahil edilmesini kaçınılmaz kılmaktadır
Riskler konusu bu kadar kapsamlı olduğundan, tüm konuları bir kitapta verebilmek de güç
hale gelmektedir. Yangınlarla ilgili ikinci cilt, konunun genişliği nedeniyle tek başına ele
alınarak sunulmuştur. Kitabın hazırlanmasında, kanun ve tüzükler, yerel tecrübeler ve
literatür baz alınmaktadır. Türkiye’de kağıda ve kağıt fabrikalarının yönetilmesine yönelik
çalışmaların azlığı, istatistiki bilgilere olan ihtiyaç, kitapların yazılımında bazı yabancı
kaynakların ve örneklerin kullanılmasını gerektirmektedir.
İŞ KAZALARI
Kağıt fabrikalarındaki riskler arasında iş kazaları, maddi yönden yangınlardan sonra ikinci
sıradadır. Ölümlü iş kazaları ise konuyu yangınların önüne geçirmektedir. Gazete haberlerine
yansıyan kazalar yanında, sadece fabrikaların kendilerinin bildiği küçük iş kazaları, doğru bir
veri tabanı oluşmasını engeller. Pek çok meslek hastalığı ise yıllar sonra ortaya çıkmaktadır.
EK 1 de Türkiyedeki iş kazaları ve hastalıklarla ilgili istatistiki veriler bulunmaktadır.
Hatırlananlar
Tecrübeli çalışanlar anılarına geri döndüğünde, elllerinde yarık ve çizikler, muhtelif
bölgelerinde buhar yanıkları, avuçlarında sevk ipi kaynaklı izler, darbe almış kafalar, kopmuş
parmaklar hatırlayacaktır.
2
Bazı montaj evresi anılarda yukarıdan düşerek yaralalan veya ölen kişilerin olduğu
hatırlanacaktır. Daha başkalarında kağıt döküntülerini makina arasından alırken sıkışanlar ve
yaralanalar, pres valsleri arasına kaptırılan eller, iş makinası altında ezilerek ölen insanlar,
kaynak yaparken meydana gelen patlamada yaralananlar hatırlanacaktır. Bütelerde, organik
bozulmalar sonucu ortaya çıkan hidrojen ve Hidrojen Sülfür (H2S) gazından zehirlenerek ardı
ardına ölen insanlar ise hiç unutulmazlar. Hidrojen ve Hidojen Sülfür patlayıcı özellikleri olan
gazlardır.
Gazetelerden;
Fabrikada facia: 3 ölü
İzmir’in...A... ilçesinde bulunan bir kağıt fabrikasında metan gazından zehirlenen 3
işçi hayatını kaybetti. (Yazarın Notu: Muhtemelen hidrojen sülfür zehirlenmesi)
Güncelleme:19 Eylül 2009 14:19
...A.... İlçesi'nde ...B.... Kağıt Fabrikası'nda 'Hamur kazanı'nı temizleyen 3 işçi
metan gazı zehirlenmesi sonucu öldü. Olay, bugün saat 06.00 sıralarında
meydana geldi. Kazanı temizlemeye inen 26 yaşındaki ...AA... bir daha çıkamadı.
Arkadaşının çıkmadığını gören 29 yaşındaki ...BB... de kazana girdi.. ..BB...'nİn de
çıkmadığını gören 27 yaşındaki ...CC... de kazana indi. ...CC... de çıkmayınca son
olarak 31 yaşındaki ...DD... kazana girdi. Diğer işçilerin müdahalesiyle solunum
güçlüğü çeken...DD... hastaneye kaldırıldı. Ancak ilk 3 işçinin de öldüğü anlaşıldı.
Cumhuriyet Savcılığı olayla ilgili soruşturma başlattı.
Fabrikada metan faciası: 4 ölü
Adana'da, bir kâğıt fabrikasının atıklarının hamur haline getirildiği siloya maske
takmadan temizlemeye giren 6 işçi, metan gazından zehirlendi. İşçilerden 4'ü
hayatını kaybetti.
Sıcak havbe içinde, sıcak çarpmasından bayılıp düşme ve yaralanmalar, balya sahasında
forklift tarafından ezilmeler, tavan vincinin kaldırdığı yükün altında kalmalar, kağıt
fabrikalarında görülen kaza örnekleridir. Bunlara emeklilikte ağır faturayla ortaya çıkan
mesleki hastalıkları eklemek gerekir.
Bu olaylarda, insanlar ve aileleri çok acı çekmişken, kazalar olmaya ve insanlar ölmeye devam
etmektedir. Sanki kağıdın doğal ham maddelerinden bazıları kandır, candır, göz yaşıdır. Tüm
dünyada kaza örnekleri çoktur. İşte bunlara örnekler;
3

A man was crushed and killed at the Greif paper mill in Amherst County on
Wednesday, a company official said Thursday.( May 24, 2012)

A worker who lost his arm in an accident at a paper mill is suing for more
than £400,000 (6 July 2011)

A 34-year old Enfield resident was killed in a paper mill accident when he was
pulled through a paper roller machine at a Claremont paper company
yesterday.( July 27, 2010)

A man has died after suffering horrific injuries when he became trapped in an
accident at work at a paper mill in Devon.
Kazalar ve ölümler sorumlulara ve diğer çalışanlara üzüntü ve sıkıntılara mal olmaktadır.
Mahkemeler yıllarca sürmekte ve mahkeme sonucu para cezaları verilirken, bazı durumlarda,
kişiler tutuklanmaktadır. Bu cezalar, gidenin yerine konulamaması, yüksek sigorta bedelleri,
uzun süren üretim kayıpları ve şirketin borsadaki itibar kaybı yanında küçük kalabilmektedir.
Riskleri yönetmek konusunun tam merkezinde “İş Sağlığı ve Güvenliği” ve onun geliştirilmesi
yer alır. Öne çıkan konular arasında gürültünün azaltılması, tozun yarattığı akciğer ve göz
hastalıkları, hurda kağıtla çalışmada hijyen ve sıcak çarpması bulunmaktadır. Riskleri
azaltabilmek için konulmuş hedefler ve alınacak önlemler iyi incelendiğinde ekonomik
çözümler bulunabilmektedir.
İş kazalarının fabrikadan fabrikaya değiştiği ve bazı fabrikaların diğerlerinden daha başarılı
oldukları basit gözlemlerle bile anlaşılmaktadır. Bazılarının uzun yıllar düşük kaza oranlarıyla
yüksek başarısı karşısında, bazı fabrikaların yıllarca düşük performans göstermesinin
nedenleri olmalıdır.
Şu görüşler çeşitli kaynaklardan alınmıştır:
“Fabrika müdürü doğru şeyler söylemesine rağmen, kimse onun sözlerine kulak asmıyor,
çünkü gün tamamlandığında bakılan nokta, o gün kaç ton kağıt üretildiği.” (Üretim şefi)
“Her çalışan, kendisine has yöntemler geliştirmiş onlarla iş yapıyor, kuralları dinleyen yok” (İş
güvenliği sorumlusu)
Bazı fabrikalar çok çalışarak bir sürü belge düzenlemişler, bunların çoğu kağıt parçasından
ibaret. Hepsi çok değersiz ve düşük standartlı prosedürlerden oluşuyor. Kanun ve
yönetmeliklere uygunluk yok. (İş müfettişi)
Geçen senelerde işler durgun olduğundan tecrübeli, yetenekli ve donanımlı olan mühendis
arkadaşların çoğu işten ayrıldı. Yerlerini daha tecrübesiz, teknik bilgisi az olan, genç
arkadaşlar aldı. Eskiler riskleri kolayca görebiliyordu. Gençler deneyimsiz, tehlikelerden ve
insan faktöründen habersizler. (Üretim müdürü)
4
Her zaman işleri doğru yapamayabiliriz. Yanlış yaptığımız zaman, onu ilk defa yanlış
yaptığımıza emin olmalıyız. İnsanlar en önemli varlıklarımız. İş güvenliği konuları,
toplantılarımızın her zaman birinci maddesidir. (Son yıllarda kazaları önemli ölçüde azaltmış
bir fabrikanın CEO’su)
“İş kazalarının yaşanmadığı bir kuruluş” olma temel hedefimiz doğrultusunda
faaliyetlerimizle ilgili sistematik iyileştirmeleri sürdürerek, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim
Sistemi belgesine sahip olduk. Nisan’2011 tarihinde aldığımız bu belge ile tüm
çalışanlarımızla birlikte İş Sağlığı ve Güvenliği konusundaki tüm yasal gereklilikleri yerine
getirmeyi, risk ve tehlikeleri değerlendirmeyi, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemini
uygulayarak kayıpları en aza indirecek süreçleri geliştirmeyi, süreç performansını periyodik
olarak iyileştirmeyi taahhüt ediyoruz. (İş kazaları konusunda başarılı bir şirketin yönetim
taahhüdü)
Riski “bir faaliyetin veya eylemin gerçekleştirilmesi sırasında meydana gelebilecek kayıp veya
muhtemel kayıp” olarak yapılan tanımını daraltarak, “kağıt fabrikalarındaki üretim faaliyetleri
sırasında oluşabilecek, işyerine ve iş ortamına gelebilecek zararlar veya muhtemel zararlar”
şekline dönüştürmek gerekir. Bunun kapsamı “İş Sağlığı ve Güvenliği” konularına girmektedir.
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 30/06/2012 tarih ve 28339 sayılı Resmi Gazetede
yayımlanmıştır. (EK 5) Bu kanunda işçi ve işverenlerin yükümlülükleri ayrı ayrı belirtilmiştir.
Bu yükümlülükler oldukça basit, genel ve anlaşılır yaptırımlardan oluşmaktadır.
Genel yaptırımlar işyerinin ihtiyaçları ve istekleri doğrultusunda geliştirilmeye açıktır.
Detaylandırma tamamen işyerlerinin ve çalışanlarının niyetleri ve bakış açısıyla sınırlıdır. Öte
yandan bir kaza olması durumunda, ne kadar çok detayın olabileceği ve bunların nasıl olup
da daha önce akla gelmediği veya neden şimdiye kadar buna benzer pek çok olayla
karşılaşılmadığı, yaşanılarak öğrenilecek bir tecrübedir. Kağıt fabrikaları iş kazası sürecini
yakından bilmektedir. Bilirkişiler, sigorta eksperleri, avukatlar, savcılar ve hakimler, hatta
çalışanlar çeşitli bakış açılarından, nelerin hatalı yapılmış olduğunu veya yapılmadığını
yargılayıp listeleyeceklerdir.
Kanun, işverenleri ve iş yerlerini daha disiplinli olmaya zorlarken, risk yönetimi felsefesine
doğru da yönlendirmektedir (Madde 5). İşverenler işin yapısına göre risk değerlendirmesi
yapmaya zorlanmaktadır. Risk değerlendirmesi iş yerindeki risklerin büyüklüklerini tespit
ederek, mevcut korunma yöntemlerinin yeterli olup olmadıklarına ve büyüklük açısından
risklerin kabul edilebilir olup olmadıklarına karar verilmesidir. Kanun riskin en aza indirilmesi
terimini kullanmaktadır.
Kabul edilebilir risk ne demektir?
Risk büyükse ve önlenmesi mümkün değilse riskin analizini/değerlendirilmesini kanun
istemektedir. Bu sayede riskin büyüklüğü en aza indirilir ya da kabul edilebilir düzeye indirilir.
Kabul edilebilir düzey, yasal zorunluluklara uyan ve işyerinin de kabul edebileceği düzeydir. İş
yerinin küçük bile olsa riski kabul edilebilir bulmaması kendi kalite anlayışına bağlıdır.
5
Kanunun 3/ö maddesi Risk değerlendirmesini şöyle tanımlamaktadır:
Risk değerlendirmesi: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin
belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden
kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin
kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmaları ifade eder.
Yönetmeliğin 5. maddesinde ise:
İşverenin yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde aşağıdaki ilkeler göz önünde bulundurulur:
a) Risklerden kaçınmak.
b) Kaçınılması mümkün olmayan riskleri analiz etmek.
c) Risklerle kaynağında mücadele etmek.
ç) İşin kişilere uygun hale getirilmesi için işyerlerinin tasarımı ile iş ekipmanı, çalışma şekli ve
üretim metotlarının seçiminde özen göstermek, özellikle tekdüze çalışma ve üretim
temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz etkilerini önlemek, önlenemiyor ise en aza
indirmek.
d) Teknik gelişmelere uyum sağlamak.
e) Tehlikeli olanı, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanla değiştirmek.
f) Teknoloji, iş organizasyonu, çalışma şartları, sosyal ilişkiler ve çalışma ortamı ile ilgili
faktörlerin etkilerini kapsayan tutarlı ve genel bir önleme politikası geliştirmek.
g) Toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik vermek.
ğ) Çalışanlara uygun talimatlar vermek.
Risk değerlendirmelerinde “İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu” dışında başka kanun ve
yönetmeliklere de gerek duyulur. Örneklemek gerekirse gürültülü ortam olan kağıt
fabrikalarında “Gürültü Yönetmeliği” konusu da bilinmek durumundadır. Kitabın son
bölümlerinde bu konu ele alınmaktadır.
Kağıt fabrikalarını ilgilendiren önemli kanun ve yönetmelikler aşağıda verilmektedir:
KANUNLAR


4857 Sayılı İş Kanunu
5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
YÖNETMELİKLER





Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği
Alt İşverenlik Yönetmeliği
Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik
Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolu Hakkında Yönetmelik
Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
6

















Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği
Geçici veya Belirli Süreli İşlerde İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkında Yönetmelik
Gürültü Yönetmeliği
Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği
Haftalık İş Günlerine Bölünemeyen Çalışma Süreleri Yönetmeliği
Hazırlama, Tamamlama ve Temizleme İşleri Yönetmeliği
İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği
İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki ve Sorumlulukları İle Eğitimleri Hakkında
Yönetmelik
İş Sağlığı Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği
İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik
İşyeri Hekimlerinin Görev, Yetki ve Sorumlulukları İle Eğitimleri Hakkında Yönetmelik
Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında
Yönetmelik
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği
Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik
Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik
Titreşim Yönetmeliği
Yukarıda görüldüğü gibi pek çok kanun ve yönetmelik iş yerinde risk değerlendirmesini
ilgilendirmektedir. Bir taraftan teknik önlemlerin alınması beklenirken, diğer taraftan
kanunlara ve yönetmeliklere uygunluğun ne olduğunun araştırılması gerekmektedir.
Dışarıdan sağlanacak uzmanların/danışmanların, bilgi ve tecrübeleriyle risk değerlendirme
çalışmalarına katılmaları bu açıdan yararlı olacaktır. Fabrika personeli ise yaptıkları işteki
tehlikeleri ortaya koymalı ve riskleri değerlendirme çalışmalarına tecrübeleriyle katılmalıdır.
Danışmanın en zayıf olduğu konu bu alandır.
Risk değerlendirme çalışmaları




Kanun ve yönetmeliklere uygun olmalıdır.
Risk altındaki insanlara yönelik olmalıdır.
Sistemdeki veya kanunlardaki değişikliklere göre revize edilmelidir.
Çalışmalar kayıt altına alınmalıdır.
İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili tanımlar
Risk yönetiminin genel tanımlarını, kağıt fabrikalarında İş Sağlığı ve Güvenliği konularında
daha spesifik hale getirmek gerekmektedir.
Tehlike: Fabrikada çalışan insanların yaralanmasına, sağlıklarının bozulmasına neden olan
veya olabilecek potansiyeli olan durumlardır. Kağıt fabrikalarında çok geniş çapta birbirinden
farklı tehlikeler vardır. Bunlara bir örnek pulper bıçağının parçalama ve öldürme tehlikesidir.
Bu tehlike kesin öldürücüdür. Diğer taraftan kaygan zemin pulper bıçağına göre daha masum
görünse de, daha sık iş kazasına ve genel toplamda daha ağır sonuçlara neden olabilir.
7
Kağıt fabrikalarında rastlanabilecek bazı tehlikler aşağıda verilmektedir:



















Presler, kalenderler gibi kağıt makinasının korumasız dönen tüm parçalarına kapılma
Yüksekten düşme
Basınçlı sistemlerden zarar görme
Tampon veya bobinle çalışma, şerit verme gibi, elle yapılan işler sırasında sakatlanma
Gürültü ve işitme kaybı
Forklift gibi iş makinalarına ezilme
Tavan vinçleri gibi kaldırma makinalarının çalışma alanında kalma
Orta gerilim ve elektriğe çarpılma, (seyyar kablolar, açık pano kapakları)
Yaş zemin, açık veya kırık kanal kapağı, ortada gezen kablo ve hortumlar, yetersiz
aydınlatma, zemin bozukluğu nedeniyle düşme tehlikesi
Tozlu havayı soluma, akçiğer hastalıkları
Yangınlar ve patlamalar
Büte içinde zehirlenmeler
Sevk ipine kapılma
Mikrobik yaralar, gözde ve ciltte çeşitli enfeksiyonlar
Buhar yanıkları
Aşırı sıcak ortamda kalma, (Sıcak çarpması, bitkinlik ve pişikler (Bakınız; ÇALIŞANLARIN
SICAĞA KARŞI KORUNMASI)
Keskin köşeler nedeniyle başa darbe alma
Elektrikli el aletlerinin yanlış kullanımı
Göze çapak/parça kaçması
Risk: Tehlike nedeniyle oluşan veya olma ihtimali olan büyük veya küçük tüm zararlardır.
Risk, tehlikenin bulunduğu ortamda yapılan faaliyetler sırasında ortaya çıkar. Riskin
büyüklüğü ona maruz kalan insanların sayısı ve sonuçlarıyla orantılıdır.
Bir iş makinası insanlara zarar verebileceğinden dolayı tehlikelidir. Risk, iş makinasının
çalışma alanında bulunan insanların sayısıyla büyür. Ölümcül bir iş kazası olduğunda,
tehlikenin boyutu çok büyümüştür. Öte yandan iş makinasının çalışma alanına insanların
girmesi yasaklanırsa ve sadece yetkisi olanlar çalışma alanına girebilirse risk sınırlandırılmış
olur. Eğer çevre koruma çitlerinde açılmış bir aralıktan insanlar içeriye girebiliyorsa risk tekrar
yükselir. Makina salonunda çalışan bir forklift oradaki riski yükseltir. Makina salonunda
bölmelendirme yapmak mümkün değildir. Burada forkliftin çalışma alanı üzerinden çözüm
üretilmelidir.
Risk değerlendirmesi: Yapılan faaliyetlerin yapılması sırasında insanlara nelerin zarar
verebileceği ve yönetimin gerekli önlemi alıp almadığı, daha başka alınacak önlemlerin
araştırılması konuları risk değerlendirmesine girmektedir. İş kazasız yıllarını geçirmiş
fabrikalarda alınacak önlemler çok olmasa da, risk değerlendirmesi konuyu yeniden gözden
geçirmek için bir fırsattır.
Daha fazlasının yapılmasına karar verilmişse akılcı ek önlemler almak mümkündür. Alınacak
önlemlerin pratik olması, çözüm sağlaması ve kontrol edilebilir olması önemlidir. Riski
sıfırlamak adına operatörlere uzay elbisesi giydirmek çok anlamlı olmaz.
8
RİSKLERİ KONTROL ETMEK





Mümkünse riski tamamen ortadan kaldırınız. Örnek, gereksiz miktarda ham madde veya
ürün depolamayınız.
Büyük risklerin yerine daha küçük olan riskleri seçiniz. Örnek, sürekli çalışan sevk ipi
sistemini terkediniz.
Tehlikeye erişimin önüne engel koyunuz. Örnek, tahrik tarafına geçişi engelleyiniz.
Tehlikeye daha az maruz kalmak için işi organize ediniz. Örnek, bakım için iş planı yapınız.
Kalan riski kontrol altına alınız. Örnek çalışanlara kişisel koruyucular veriniz, onları
eğitiniz.
Yeterli bir risk değerlendirmesi, iş sırasında oluşabilecek riskleri iyi belirlemelidir. Bunun
anlamı iş sırasındaki faaliyetlerden kaynaklanan risklere odaklanılmasıdır. Küçük riskler
genellikle önemsenmez, fakat yapılan faaliyetin yapılma şekli değiştiğinde küçük olan risk
tekrar büyür.
Yeterli ve işe uygun bir risk değerlendirmesi nasıl olmalıdır?



İşten kaynaklanan riskler belirlenir.
İşveren/Yönetim gerekli düzenlemeleri ve önlemleri alır veya bunların önünü açar.
İşin doğası gereği işin yapılma şekli değişmedikçe alınan önlemler geçerliliğini korur.
Yeterli bir risk değerlendirmesinde, iş yerinde alınan önlemler kadar, riski kontrol etmeye
yönelik destekleyici unsurlar da önemlidir. Kaynak yapılacaksa, kişisel iş güvenliği
malzemeleri vermek (fiziksel önlemler almak) yeterli olmaz, Güvenli İş Sistemi uyulmasına
geçilmesi de önemlidir. Bu konu detaylı olarak ele alınacaktır. Risk kontrol mekanizmalarının,
geliştirilip, zamanla değişen ihtiyaca göre revize edilmeleri gerekir.
Yapılan hatalardan biri, iş yerinin almış olduğu fiziksel güvenlik önlemlerini yeterli bulmasıdır.
Örnek olarak bir forklifte uyarıcı ışıklı ve sesli sinyal sistemi kurulmuş olsun. Yapılanlar işe
yarasa da yeterli değildir. Lambanın veya alarmın çalışır halde tutulması, bakım ve
kontrollarının yapılıp yapılmadığı da önemlidir. O nedenle iş yerlerinde alınan güvenlik
önlemleri kadar, onları kontrol eden mekanizmalara da ihtiyaç bulunmaktadır. Kontrol
mekanizması alınan her önlem için en az bir tane olmalıdır. Forkliftin bakım kayıtları kadar,
bu kayıtları kontrol eden bir sistem de kurulmuş olmalıdır.
Önlem
Önlemin çalışıyor olması
Çalıştığının denetlenmesi
Fabrikaların alabileceği fiziksel önlemlerden örnekler





Kaplin ve kasnak muhafazaları takılması
Basınçlı sistemlere emniyet valfleri takılması
Tehlikeli sistemlerin kilit altına alınması
Elektrikli el aletlerinde düşük gerilimle çalışanların tercih edilmesi
Kulaklık, eldiven, toz maskesi, koruyucu gözlükler gibi kişisel koruyucular verilmesi
9






İkaz levhaları konulması
Yangınlar için söndürme sistemleri kurulması
Yüksekte çalışmalar için korkuluklu çalışma platformları, emniyet kemerleri sağlanması
Sesli ve ışıklı ikaz sistemleri kurulması
Ambulans amaçlı araç bulundurulması
İş sağlığı ve güvenliği için ilk yardım malzemesi, sağlık çalışanı bulundurması
Riski kontrol için kullanılabilecek mekanizma örnekleri
Fiziksel önlemler kişinin ilk elden kendini korumasına yöneliktir. Yukarıda sayılan fiziksel
önlemlerin yanında, yazıya ve eyleme yönelik kontrol mekanizmalarına gerek bulunmaktadır.
Aşağıda bu konudaki örnekler bulunmaktadır:








İş müsaadesi sistemleri
Koruyucu bakım düzenlemeleri
Taşeronlarla yapılacak sözleşmelerin ilgili maddeleri
Acil tahliye prosedürleri
Eğitim prosedürleri
İşyeri denetim prosedürleri
Güvenli İş Sistemleri
Proje yönetimi esasları
İşyerinin aldığı önlemlerin yetersiz olduğunun ortaya çıkması, ya düzenlemelerde hata
yapılmış olduğunu, ya da etkili kontrol mekanizmalarının geliştirilememiş olduğunu gösterir.
Her ikisi de risk değerlendirmesi sırasında öncelikle masaya yatırılacak konulardır.
Bir fabrikada pres kısmındaki kaplin muhafazalarından birinin yerinde
olmadığı görüldü. Araştırıldığında muhafazanın hasarlandığı için bir
köşeye atılmış olduğu tespit edildi. Risk değerlendirmesinde muhafazanın
tamir edilerek yerine takılması kararlaştırıldı. Fabrikanın iş güvenliği
uzmanı alınan bu kararı, yetersiz buldu. Muhafazanın neden çıkarıldığı,
neden çıkarıldığının farkedilmediği, preslerde koruyucu bakımın yapılıp
yapılmadığı gibi sorular, sorumlular tarafından sorgulanmalıydı.
Başarılı yönetim örneklerinde, yönetimin yapacağı düzenlemeler, kontrol mekanizmaları ve
alınan diğer önleyici önlemler birbirini desteklemektedir. Yönetimin yapacağı düzenlemelere
daha sonra tekrar dönülecektir.
Bazı tehlikeler, büyüklüğü ve kontrol mekanizmasının karmaşıklığı nedeniyle diğerlerine göre
daha çok incelenmelidir. Örneklemek için bunlardan biri bobin makinasıdır. Bobin
makinasındaki tüm işlemler dikkatle incelenmelidir. Yardımcı olmak açısından eklerde (Ek ?)
de bu konuda geniş kapsamlı bir analiz sunulmuştur. Bu analizden görüleceği gibi sadece
korkuluk ve muhafaza gibi fiziksel önlemleri almak yetersiz kalacaktır. Böylesine geniş bir
analiz yapılmamış olsaydı, sadece kişisel tecrübelere dayanarak risk değerlendirmesi
yapılacaktı. Bu değerlendirme de eksik kalacaktı. Dünyada pek çok kağıt fabrikasında iyi
10
uygulamalar diğerlerinde rehber olarak kullanılmaktadır. O nedenle kağıt fabrikalarının diğer
fabrikalarla, hatta demir çelik gibi tehlikelerin yoğun olduğu sektörlerle bilgi alışverişinde
bulunması yararlı olacaktır.
İyi bir risk değerlendirmesi yapılan işe uygun olarak yapıldığından uzun yıllar devrede kalır.
Risk değerlendirmesinin iyi olup olmadığınının göstergesi, yönetime alınacak önlemleri
önermesi ve tehlike ve riskleri derecelendirmesidir.
11
BAŞARILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETİMİ
İş Sağlığı ve Güvenliği risklerine karşı yönetim sistemi geliştirmiş olan kağıt fabrikaları, riskleri
en iyi kontrol eden kuruluşlardır. Risk yönetiminde etkin düzenlemeler yapabilmek için, risk
yönetiminin kurumun diğer yönetim sistemleriyle bütünleşmiş olması gerekir. Bu bölümde
risk değerlendirme tekniklerine yönetim araçlarından biri olarak yaklaşılacak ve risk
değerlendirmesinin İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemine nasıl uyarlanacağından
bahsedilecektir.
Kağıt fabrikalarının yeri ve kapasitesi değişse de tehlikelerin çeşitleri ve risklerin boyutları
fazlaca değişmemektedir. İş güvenliği konusunda iyi durumda olan fabrikalarda da ayni
tehlike ve riskler bulunmaktadır. Onları diğerlerinden ayıran özellik, riskleri iyi analiz etmiş
olmaları ve iyi kontrol mekanizmaları geliştirmiş olmalarıdır.
İyi bir yönetim, kendisine aracı olarak gördüğü risk değerlendirmesinde:



Tehlike ve riskleri hiyerarşik bir sıralamayla belirler, fabrika standartlarını/prosedürlerini
hazırlar ve geliştirir, prosedürlerin geliştirme sıklığı ve yeterlilik seviyesi hakkında
yargılayıcı olur ve kendi yaptıklarının sonuçlarını izlemeye alır.
Kritik kontrol araçlarını ve kontrol mekanizmalarını belirler, olası kötü sonuçları açığa
çıkarır, yapılan düzenlemelerin tatminkar olup olmadıklarına emin olur.
Risk değerlendirmesini sürekli geliştirerek, çalışanı risk ve tehlikelere karşı bilinçlendirir.
Yöneticiler, şefler ve operatörler risk değerlendirmesini ve risk yönetimini fabrikada yapılan
diğer faaliyetlerin bir parçası olarak görmek durumundadır.
Operatörler yaptıkları işteki tehlikeleri/riskleri çok iyi anlamalı ve alınan önlemlerin sayesinde
işi güvenle yapabileceklerini bilmelidir. Benzer şekilde, yönetici ve denetçiler kontrol etmek
durumunda oldukları işin tehlikelerini anlamalı ve doğru önlemleri aldıklarından emin
olmalıdır. Kendilerine bazen alınan önlemlerin yeterli olup olmadığını sormaları gerekir. Yeni
tehlikeler algıladıklarında bunu risk değerlendirmesini geliştirmede kullanabilmelidirler.
Bir fabrikada operatör pulper bölgesinde çatıdan 5 metre aşağı düşerek yaralandı. Pulper
çatısı rotoru sökmek için açılmıştı. Operatöre daha önce eğitim verilmemişti. Belirli
aralıklarkla yapılan bu işle ilgili talimatlar yoktu. Fabrikada risk değerlendirmesi
yapılıyordu. Operatörün şefi ile görüşüldüğünde riskle ilgili güvenlik önlemlerinin kendi
konusu olmadığını, risk değerlendirme ekibinin bundan sorumlu olduğunu söyledi. Bu
yönetici sorumluluklarının farkındamıydı?
12
ŞİRKET POLİTİKASI OLARAK İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
İş sağlığı ve güvenliği standartlarına taahhütte bulunmak, organizasyonun en üst yönetimi
tarafından yapılmalıdır. Şirket üst yönetimi, kağıt fabrikalarındaki faaliyet konularına uygun
olarak çalışanları ve diğer ilgili tarafları kaza ve risklere karşı korumayı planlamalı, bu
konudaki gelişmeleri izleyerek sürekli iyileşmeyi destekleyen bir politika oluşturmalı, gerekli
kontrolları ve düzeltici tedbirleri almalıdır. Politikasını tüm çalışanlarına duyurmalıdır. Bu
politikanın çalışanlar tarafından benimsenmesi ve faaliyetlerin bu politika doğrultusunda
gerçekleştirilmesi için politikanın oluşturulmasında bütün çalışanların düşünceleri alınmalıdır.
Politikanın taahhüt edilmesinden sonra planlama, ugulama, kontrol etme, ölçme ve
değerlendirme, gözden geçirme gibi düzenlemelere gerek duyulacaktır. Bu düzenlemeler
dokümanlar haline getirilerek, gerektiğinde revize edilecektir.
İş sağlığı ve güvenliği politikası ile ilgili düzenlemelerde, özellikle bölüm yöneticilerinin
risklerdeki sorumlulukları, yetkileri ve iletişim sınırları belirlenmelidir. Sonuçta İş Sağlığı ve
Güvenliği konuları fabrikanın bölümlerinde eyleme dönüşmek durumundadır. Yönetimin ve
bölüm yöneticilerinin verilen taahhüde uymak amacıyla organize olmaları gerekmektedir.
Yönetim Taahhüdünü nasıl sağlar?
Yönetim tahhüdünü yerine getirebilmek amacıyla aşağıdaki önlemleri alır:






Bölüm yöneticilerini İş Sağlığı ve Güvenliği yönetimine dahil eder.
Bölüm yöneticilerinin sorumluluklarını yerine getirebilmeleri için onların eğitimini sağlar.
Özellikle tehlike ile risk arasındaki farkın çok iyi anlaşılması gerekir.
Durumu izlemek için İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili performans kriterlerini belirler.
İş tanımlarına İş Sağlığı ve Güvenliği sorumluluklarını dahil eder.
Bölüm yöneticilerini performans konusunda bilgi ve hesap verebilir noktaya getirir.
Yöneticilerin İş Sağlığı ve Güvenliği performanslarını izler.
Tüm çalışanların taahhüdü nasıl sağlanır?
Yönetim çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği yönetimine taahhütlerini sağlamak için;






İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda onların görüşlerini alır.
Onları:
o prosedürlerleri hazırlama,
o riskleri değerlendirme
o problemleri çözme
o planlama
o performansı gözden geçirme çalışmalarına dahil eder.
Tehlikeler, riskler ve önleyici tedbirler hakkında gereken bilgileri edinmelerini sağlar.
Onlarla İş Sağlığı ve Güvenliği konularını düzenli olarak tartışır.
Onlara eğitim vererek ve onları teşvik ederek, İş Sağlığı ve Güvenliği konularında
bilinçlerini arttırır.
Onların, işin daha iyi nasıl yapılacağı konusunda öneri getirmelerinin önünü açar.
13

Onların kendi katkılarıyla oluşan önlemlere ve kararlara sahip çıkmalarını sağlar. Örneğin
kişisel koruyucuları kullanmanın yararlı olacağı gibi.
Kağıt fabrikalarında, İş Sağlığı ve Güvenliği ile görevlendirilen uzmanlar, bu konularda
profesyonel danışmana ihtiyaç duyar. Bu durumda profesyonel danışmanlarla koordinasyon
içinde çalışmaları daha iyi sonuç verecektir. İş Sağlığı ve Güvenliği kültürünün kötü olduğu
fabrikalarda, bir olay halinde asıl sorumlu olarak yönetim yerine iş yerindeki iş güvenliği
uzmanı hedef gösterilir. Aslında uzmana işleri düzeltmesi için yönetim tarafından tam yetki
verilmemiştir. Bu nedenle iş yerindeki uzmanın, olayların sorumlusu olmaması, onun yerine
koordinasyon işini üstlenmesi daha iyi sonuçlar verecektir. Uzmanın ve uzmanla birlikte
danışmanın varlığı, yönetim başta olmak üzere, bölüm yöneticilerini sorumluluktan
kurtarmaz.
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 6. maddesi gereğince işveren, işyerindeki sağlık ve
güvenlik risklerini önlemek ve koruyucu hizmetleri yürütmek üzere;
a) çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli
görevlendirir. Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip personel bulunmaması
hâlinde, bu hizmetin tamamını veya bir kısmını ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden
hizmet alarak yerine getirebilir. Ancak belirlenen niteliklere ve gerekli belgeye sahip
olması hâlinde, tehlike sınıfı ve çalışan sayısı dikkate alınarak, bu hizmetin yerine
getirilmesini kendisi üstlenebilir.
b) Görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşların görevlerini yerine
getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını
karşılar.
c) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetlerini yürütenler arasında iş birliği ve
koordinasyonu sağlar.
ç) Görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşlar tarafından iş sağlığı ve
güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan ve yazılı olarak bildirilen tedbirleri yerine getirir.
d) Çalışanların sağlık ve güvenliğini etkilediği bilinen veya etkilemesi muhtemel konular
hakkında; görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşları, başka
işyerlerinden çalışmak üzere kendi işyerine gelen çalışanları ve bunların işverenlerini
bilgilendirir.
Bazı fabrikalar “başlangıçta” risk değerlendirmesi yapmak amacıyla birden fazla ekip kurarlar.
Bu çok sayıda değerlendirme yapılabilmesine yardımcı olur. Ekiplerin farklı yetenek ve
özelliklerde kişlerden oluşmasının çeşitli avantajları vardır.
Aşağıda, değerlendirme ekiplerinin başarılı olmaları için yapılması gereken bazı şartlar
belirtilmektedir:


Fabrikalara göre değişmekle birlikte en başarılı ekipler, yönetici ve operatörlerin
karışımından oluşur.
Ekibin yapacağı değerlendirme için kişilerin beceri alanlarının farklı olması dikkate
alınmalıdır. Bazı fabrikalar bölgelere veya konulara göre birden fazla ekip kurarlar.
Örneğin, bir fabrika her bölgeye bir ekip kurmuş ve merkez ekibe iş makinalarıyla ilgili
14


konuları vermiştir. Diğer başka fabrikalarda bölüm/departman ekipleri kurularak
kendileriyle ilgili tehlikeler değerlendirilmiştir.
Ekip üyeleri tehlike ve risklerin yapısını anlayabilmeli ve kontrol için uzmanlık düzeyinde
kararlar alabilmelidir. Bunun için kendilerine İş Sağlığı ve Güvenliği kapsamında tehlikeleri
tanıyabilmek, tehlike, risk ve risk değerlendirmesi kavramları için eğitim verilmiş
olmalıdır.
Bir yönetici, yönetimin değerlendirme süreci faaliyetlerini izleyebilmesi için ekibe
başkanlık etmelidir.
Ekip yaklaşımı, bölüm yöneticilerinin kendi iş güvenliği sorumluluğunu ekibe devretmesi
anlamına gelmemelidir.
Tipik olarak değerlendirme ekibinde aşağıdaki kişiler yer alır:





Bölüm müdürü
Bölüm şefi
Bakım müdürü ve/veya bakım şefi (Mekanik+elektrik)
Bir veya iki operatör
İş güvenliği uzmanı
Bir fabrika risk değerlendirmesine çok zaman ayırmasına rağmen ilerleme
kaydedemedi. Ekipte ara kademe yöneticilerden kimse yoktu. Ekip üyeleri, gelişme
sağlayacak kararları alma yetkisine sahip değildi. Ayrıca yönetmeliklerden haberleri
yoktu. Ekibin yapabildiği doküman üretmekten öteye geçmedi.
Bu fabrikada iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi kurulmamıştı.
Planlama ve prosedürleri hazırlama
İş sağlığı ve güvenliği planlaması:





Hedefleri belirler,
Tehlikeleri belirler,
Riskleri belirler ve değerlendirir,
Performans standartlarını yürürlüğe kor,
Pozitif bir kültür gelişimi yaratır.
Bazı fabrikalar iş planlarının içine, İş Sağlığı ve Güvenliği planlamasını dahil eder. Bazı
fabrikaların ise bağımsız İş Sağlığı ve Güvenliği politikaları vardır. Oysa İş Sağlığı ve Güvenliği
konularında kaynaklara gerek duyulur. O nedenle risk değerlendirmesi, öncelikleri ve uzun
vadeli konular belirlenerek yönetimin kendi iş planına dahil edilmelidir. Riskler analiz edilip
değerlendirildikten sonra kontrol önlemleriyle ilgili kararlar alınabilir.
Performans ölçümü
Performans ölçümü o an İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda nerede olduğunuzu, aslında
nerede olmanız gerektiğini, aradaki farkın büyüklüğünü ve nedenlerini gösterir. Aktif olarak
izleme, işler sarpa sarmadan önce yapılan prosedürlerin çalışıp çalışmadıklarını düzenli olarak
15
denetim ve kontrol etme şansı verir. İşler kötü gittikten sonra yapılacak izleme,
hatalarınızdan ders çıkarmayı sağlasa da sonuçları bakımından kötü olabilir. Buna rağmen
aktif ve reaktif her iki izleme sayesinde, değerlendirme yapılması atlanmış veya eksik
değerlendirilmiş riskler açığa çıkar.
Denetimler ve gözden geçirmeler
İzleme: Faaliyetlerin gözden geçirilmesini ve performansın nasıl arttırılacağını görmenizi
sağlar. İzlemenin etkinliği yönetimin uygulamasına bağlıdır.
Denetleme: İş Sağlığı ve Güvenliği sisteminin etkinliği ve yapılan düzeltici faaliyetlerin
verimliliği denetlemeyle sağlanır.
Gözden geçirme: Performansı ilgilendiren faaliyetlerin değerlendirilmesi ve performansı
geliştirmesi amacıyla alınan kararların etkinliği gözden geçirilir. Gözden geçirme denetim ve
ölçümleme faaliyetlerinden elde edilen bilgiler doğrultusunda yapılır. Performans
ölçümünden gelen sonuçlar ile denetimden gelen sonuçlar fabrikanın İş Sağlığı ve
Güvenliği’ni geliştirmede kullanılır.
Risk değerlendirmesi ve başarılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetimi için:











Tepe yönetimin taahhüdü var mı?
Bir İş Sağlığı ve Güvenliği planı var mı?
Planlama ilk sorumlunun kim olduğunu gösteriyor mu?
Tehlikeler belirlendi mi?
Riskler değerlendirildi mi?
Riskler derecelendirildi mi?
Prosedürler düzenlendi mi?
İnsanlar kendi kontrol alanlarında İş Sağlığı ve Güvenliğinden sorumlu mu?
İnsanlar işleriyle ilgili, riskler hakkında, alınan koruyucu önlemler hakkında gerekli ve
yeterli bilgiye sahip mi?
Doğru prosedürler kullanılıyor mu? Prosedürler riskleri kontrol ediyor mu?
Hatalardan ders alınıyor mu? Alınan önlemler uygulanıyor mu yoksa aksamalar var mı?
16
RİSK DEĞERLENDİRMESİ UYGULAMASI
Bir çok fabrika risk değerlendirmesini, risklerin çokluğu ve prosedürlerin risklere göre
düzenlenmesi nedeniyle çetrefilli bulabilir. Bazı fabrikalar ise yavaş hareket ederler. Çoğu
zaman dağlar gibi doküman üretilip ciddi sonuçların elde edilmediği olur. Burada anlatılanlar
risk değerlendirmesi için tek yol değildir. Çok tecrübeli fabrikalarda başka başarılı yöntemler
kullanılıyor olabilir.
Risk değerlendirmesine başlamadan önce fabrikanın risk değerlendirmesini yönetim
sistemine dahil etmiş olması gerekir.
Bununla birlikte aşağıdakilerin de yapılmış olması gerekir:






Özellikle risk değerlendirmelerinden sorumlu olan bölüm yöneticilerine, uygulama
konusunda sorumluluk yüklenmelidir.
Risk değerlendirmesinin nasıl yapılacağı belirlenmiş olmalıdır. Tehlikeler nasıl
belirlenecek? İşleri kimler yürütecek? Bunun için eğitim gerekli mi? Nasıl bir eğitim
gerekli gibi.
Uygulama için bir takvim hazırlanmalı ve hedef konmalıdır.
Bulguların nasıl kaydedileceği, öncelik sıralamasının nasıl yapılacağı, sonrasında nasıl
hareket edileceği ve üst yönetime nasıl sunulacağı belirlenmiş olmalıdır.
İzleme, gözden geçirme ve yeni tehlikeleri değerlendirme ile ilgili düzenlemeler yapılmış
olmalıdır.
İş güvenliği temsilcileriyle konuşulmalı, onların bilgi ve tecrübeleri dikkate alınmalıdır.
Bazı fabrikalar mevcut durumu geniş çapta dikkate alarak işe başlamayı uygun görürler.
İşlerin güven içinde yapılması söylenmese de zaten risk değerlendirme faaliyeti sonunda bu
boyuta gelecektir. Her fabrikanın yeterince geçmiş tecrübe ve birikimi vardır. Başka
fabrikaların tecrübeleri de buna destek olacaktır.
Risk değerlendirmesinin nasıl yürütüleceğine karar vermek çok önemlidir. Tehlikelerin
sonucu olan risk, insanların yapacağı faaliyetler sırasında ortaya çıkar. O nedenle aşağıda
belirtilen faaliyet grupları farklı açılardan değerlendirme kapsamı içinde yer almalıdır:






Belirli bir bölgeye ve/veya belirli bir sınıfa dahil rutin faaliyetler; Bobin veya balya
ataşmanlı iş makinaları, hem belirli bir bölgenin faaliyetlerine, hem de diğer bölgelerdeki
faaliyetlere katılabilir. Bunları kullanan şoförler, hem tüm fabrikanın genel prosedürlerine
uymak, hem de her bölge için farklı olarak belirlenmiş trafik kurallarına uymak
zorundadır.
Elek keçe değişimleri, pompa değişimleri gibi ara sıra tekrarlanan faaliyetler;
Revizyonlar ve yeni projeler gibi uzun süreli aralıklarla yapılan faaliyetler;
Yeni bir hattın devreye girmesi, uzun bir duruş sonrası devreye girme ve start-up gibi yeni
tehlike yaratan faaliyetler; Daha öncesinde değerlendirmenin yapılmış olması gerekir.
Büyük duruşların öncesindeki faaliyetler.
İlk kez yapılan faaliyetler
17
Risk değerlendirme süreci 5 aşamalıdır
1. Tehlikeleri belirleme
2. Yapılacak faaliyetlere göre kimin/kimlerin ne gibi zararlar göreceklerini belirleme.
3. Riski önlemek için, mevcut önlemleri dikkate alarak riski azaltacak şekilde geliştirme
ve daha fazlasına gerek olup olmadığına karar verme.
4. Bulguları kayda alma.
5. Belirli zamanlarda risk değerlendirmesini gözden geçirme ve gerekliyse revize etme.
1. Tehlikeleri belirleme
a) Çevreyi dolaşarak tehlikleri yakalama
İlk aşama, faaliyet anlamında kolay görünebilir. Özellikle büyük fabrikalarda kolayca
görülemeyen gizli riskler bulunmaktadır. Küçük fabrikalarda ise etrafta dolaşıp çevreyi
izleyerek tehlikeleri belirlemek kolay olabilir. Aslında her fabrikada günlük bazı çevre
kontrolları yapılmaktadır. Bunlar listelenmiş faaliyetlerdir. Özellikle görünmez tehlikelerin
kolaylıkla algılanması zordur. Kuvvetli akım tesisatı ve orta gerilim gibi özel odalarda tutulan
ekipmanların yarattığı tehlikeler ehil kişiler için bile çok belirgin değildir. Daha önce hiç bir
büyük olayın olmaması da tehlikeyi ortadan kaldırmaz. O nedenle tehlikeleri belirleyecek
kişilerin belirli bir bilgi ve sorgulama tekniği kullanması gerekir. “Elektrik Tesislerinde
Koruyucu Elektrik Bakımı” adlı kitabımız bu tür tehlikelerden kaynaklanan riskleri kabul
edilebilir düzeye getirmek amacıyla düzenlenmiştir.
Hurda kağıt alanlarındaki tehlikelere örnekler şunlar olabilir:






Ayni alanda çalışan iş makinaları ve yayalar
Balya indirme ve yükleme işlemleri
Balya tellerinin kesilmesi
Konveyör/konveyörler
Kayma ve sendelemeler
Yangın
Daha gizli olan bazı tehlikeler ise şunlar olabilir:









Pulpere bakım için yaklaşmak
Yük boşaltmaya gelmiş kamyon şoförlerinin sorumsuz davranışları
Kopan balya tellerinin yaratacağı tehlike
Aydınlatma direklerinin iş makinaları ve kamyonlar tarafından devrilmesi
Balyalardan dökülen yabancı maddeler
İş makinalarından damlayan yağlar
Çevreyi saran otlar vs.
Mevsim değişikliğinde değişen ortam koşulları.
Topraklama tesisatında zayıflama
Yukarıdaki örnekler daha az tehlikeli görünmekle birlikte vahim sonuçlar yaratabilirler.
18
b) Faaliyetleri düşünme
Makinalara operatörlerin veya bakımcıların yaptığı müdahaleler dikkatle incelenmelidir. Bir
çok noktada koruyucu muhafazalar bulunmaz, çünkü üretim sırasında buralara yaklaşılmaz.
Bununla birlikte bazen insanlar, döküntü almak, bir sesi veya kokuyu takip etmek veya
yağlama gibi bakım amaçlı işler için dönen parçalara yaklaşmak zorunda kalırlar.
Pek çok fabrika bu tür tehlikelere karşı Güvenli İş Sistemleri geliştirmiştir. Eğer Güvenli İş
Sistemlerinin yeterli olduğu kanıtlanmışsa risk değerlendirmesinde bunlar dikkate alınmalıdır.
(EK 3) de kağıt fabrikalarında kullanılan bazı Güvenli İş Sistemi örnekleri verilmektedir.
c) Tecrübeleri kullanma
Tehlikeleri belirlemede kullanılan diğer bir yöntem beyin fırtınasıdır. Bazı fabrikalar
ellerindeki tecrübeli ve bilgili insanları değerlendirme ekibine alarak işe başlarlar. Bunlar
arasında operatörler ve bölümlerin iş güvenliği sorumluları bulunur. Bu yöntem özellikle
önemli tehlikeleri bulmak için çok yararlı olarak görülmektedir.
d) Sektör tecrübelerini kullanma
Tehlikeleri belirlemede kullanılan diğer yöntemler kazalara, mesleki hastalıklara ve sektörün
genel sorunlarına bakmaktır. Çok başarılı risk değerlendirmesi yapan fabrikalar yukarıda
belirtilen yöntemlerin bir karışımını kullanırlar.
e) Tehlikeler belirlendiğinde işe en önemli yani büyük olan riskle başlamak gerekir.
Özet olarak riskleri belirleme yöntemleri






İş yerini dolaşarak nelerin tehlike yaratabileceğini bulmak
Bölümlerdeki faaliyetleri listeleyerek tehlikeleri belirlemek
Tecrübeli ve bilgili insanlarla beyin fırtınası yapmak
Kazalar ve mesleki hastalıklarla ilgili geçmiş kayıtlara bakmak
Diğer fabrikalarla görüşerek bilgi almak
Önemsiz görülen tehlikeleri şimdilik dikkate almamak
Tehlikelerin hangisi önemli, hangisi önemsiz?
Bunun sınırı, zararın kabul edilebilir sınır seviyesinde olmasıdır. Önemsiz kazalar insanların
kendilerine sorun kabul etmedikleri basit incinmelerle sonuçlananlardır. Önemli kazalar ise
ölüm ve ciddi yaralanmalarla sonuçlananlardır. Her iki uç arasında tehlikenin boyutlarıyla ilgili
fark vardır. Bazı fabrikalar tehlikeleri büyüklüklerine göre derecelendirirler. Tecrübeler işin
fazla abartılarak karmaşık hale getirilmemesi yönündedir. Aşağıda basit iki derecelendirme
sistemi verilmektedir. Bu yöntemlerden birini kullanarak risk değerlendirmesi yüksek dereceli
tehlikelere yoğunlaşmak öncelikli olmalıdır.
19
Tehlikeleri derecelendirme yöntemleri
1. Ölüm, ciddi yaralanma veya uzun sürecek hastalıklar 3 puan
Kısa sürecek, ciddi yaralanma ve hastalıklar 2 puan
Hafif yaralanma ve sağlık sorunları 1 puan (Önemsiz olarak kabul edilenler)
2. Ölümler veya 3 günden fazla rapor gerektiren kaza ve hastalıklar 3 puan
3 güne kadar rapor gerektiren kaza ve hastalıklar 2 puan
Rapor gerektirmeyen kazalar 1 puan (Önemsiz olarak kabul edilenler)
İkinci aşamaya geçmeden önce, risk değerlendime ekiplerinin ne yapacakları konusunda
kararsız kalma gibi bir sorunları olup olmadığını kontrol etmek gerekir. Burada iş güvenliği
uzmanının koordinasyonu üstlenmesi ve ekiplere yol göstermesi gerekir.
Genel kapsamda değerlendirilmesi gereken tehlike örnekleri





Yangın ve doğal afetler ( Bakınız; Kağıt Fabrikalarında Risk Yönetimi 2:
Yangınlar)
İş makinaları kullanımı
Vinç kullanımı
Gürültü
Kuvvetli akım tesisleri
Bir fabrikada tehlike ve risklerin değerlendirmesi nasıl yapıldı?
Bir kağıt fabrikasında risk değerlendirmesi amacıyla her bölümden ekipler kurularak haftada
3 saat çalışmaya başladı. Başlangıç eğitimlerini aldıktan sonra bölümlerdeki tehlikeleri
belirlemek için birlikte beyin fırtınasına başladılar. Geçmiş kazaların ve olayların istatistiklerini
de araştırdılar. Daha sonra kendi bölümlerine dönerek oradaki tehlikeleri, riskleri ve kontrol
önlemlerini incelemeye başladılar. Bulguları kaydetmek için basit bir form kullandılar. Bu
formlara en önemli riskleri yazdılar. Bunların bazılarıyla başetmek kolaydı. Ciddi riskler
haftalık üretim koordinasyon toplantılarına getirildi.
Değerlendirme sonuçlarına yönelik faaliyetler güvenlikle ilgili görevlendirilmiş yönetici
tarafından koordine edildi ve sonuçlar aylık yönetim toplantılarına sunuldu. Orada
hedeflenen tarihlerde bir eylem planının parçası olarak izlemeye alındı. Bu fabrika başlangıç
olarak risk değerlendirmesini iyi bir şekilde tamamlamış, şimdi duruşlarda gerekli önleyici
faaliyetleri sürdürmektedir. Risk değerledirmesine proje yönetimini de dahil etmek için
çalışmalar sürdürmektedir.
2. Yapılacak faaliyetlere göre kimin/kimlerin ve ne gibi zarar göreceklerini belirleme.
Her önemli tehlike için kimin/kimlerin nasıl zarar göreceği belirlenmelidir. Üretimdeki
operatörlerin yanında, bakım ekipleri, taşeron çalışanları, temizlik ekipleri, çay ve yemek
20
dağıtan hizmetliler ve hatta ziyaretçiler kapsama dahil edilmelidir. Amaç tehlikeleri
öngörülebilir hale getirmektir.
Büyük bir fabrikada nakliye şirketlerinden birinin kamyon şoförü, kamyon yükleme alanında
yürürken forklift çarpması sonucu yaralandı. Forklif operatörü bu bölgede bir yayayı
beklemeiyordu. Kaza bu bölgedeki prosedürlerin belirsiz ve alınan önlemlerin yetersiz
olduğunu ortaya çıkardı.
Risk altındaki çalışanlara, örneğin işe yeni başlamış veya o bölgede tecrübesiz olanlara özel
bir dikkat gösterilmelidir.
Kağıt makinasında yapılacak bazı işlemler yüksek beceri ve tecrübe ile kolayca yapılabilse de,
özel bir güvenlik sistemi içinde yapılmalıdır. Tecrübeli biri için önemli tehlike yaratmayan bir
eylem, tecrübesiz bir yardımcı operatör için hayati tehlikeler yaratabilir.
Tecrübeli bir makina operatörü elini nipe kaptırarak yaralandı. Valsteki bir pisliği almaya
çalışıyordu. Böyle bir hareket makina çalışırken elle yapılmamalıydı. Nip koruyucusu bir
duruş sonrasında yerine takılmamıştı.
Bir fabrikada çalışanlar iş yaparken kestirme yollar kullandıkları için bir takım kazalar
oluyorsa, risk değerlendirme ekibi ortaya çıkan vahim duruma son vermek için kendisinden
bekleni yapmalı ve gerekli adımları atmalıdır.
Tehlikeye uğrayanların sayısı ve tehlikenin sıklığı tehlikenin büyüklüğü ile orantılıdır. Puanlı
derecelendirme sistemi kullanılıyorsa bu durum dikkate alınmalıdır.
Fabrika ortamında bulunan elyaf tozları farklı gruplar için farklı risk değeri taşır. Makina
operatörleri toz tehlikesine karşı birinci sıradalarken, forklift operatörleri daha arka sıradadır.
Bakım elemanları ise daha orta derecede tehlike altındadır.
3.
Riski geliştirme ve daha fazlası gerekiyor mu karar verme.
Risk değerlendirmenin en önemli parçası bu aşamadır. Her önemli tehlike için, önlem almaya
ve önlemi denetleyen bir kontrol mekanizmasına ihtiyaç vardır. Tehlikeye açık her gruptan
insan için alınan önlemlerin insanları yeterli ölçüde koruyup korumadığı kontrol edilmelidir.
Çok sayıda büyük tehlikenin olduğu durumlarda bu sorgulamaya daha çok ihtiyaç duyulur.
Geçmişte yapılan uygulamaların insanları koruduğu görülmüşse, bu sonuç her zaman olmasa
da genel anlamda uygulamanın riskleri kontrol edebildiği anlamına gelir. Riskleri
değerlendirirken en önemli tehlikeden işe başlanması gerektiği belirtilmişti. Riskleri
geliştirirken de hızlı sonuç almak için en kolay çözümü olandan başlamak gerekir. Bazı
fabrikalar değerlendirilmesi gerektiğini düşündükleri, kendilerince önceliği olan tehlikeleri ele
alarak işe başlarlar. Örnek olarak yeni bir yatırım yapılması gibi. Geliştirme için çok detaylı bir
değerlendirme gerektiğine inanılıyorsa veya bir uzman görüşü bekleniyorsa, gecikmeden kısa
vadeli önlemler alarak, diğer önlemleri uzun vadeye yayabilirsiniz.
21
Riskin geliştirilmesi çok kolay değildir. Değerlendirme yapanlar aşağıdaki sorulara çevap
vermede zorlanacaklardır:


Aldığımız önlemler yeterli midir?
Hangi düzey yeterli anlamına gelir?
Değerlendirmeyi yapacaklar kendi yargılarını kullanacaklardır. O nedenle doğru sonuca
ulaşmak için mümkün olduğu kadar ön yargısız olmaları gerekir. Kanun ve yönetmeliklerin
zorunlu kıldığı kuralları ve kabul görmüş teknik doğruları mümkün olduğu kadar
kullanmalıdırlar.
Eğer önlemler aşağıdaki şartları yerine getiriyorsa riskler yeterli ölçüde kontrol edilebilir:




Kanun ve yönetmeliklerde belirtilmiş kuralları karşılamalıdır
Bilinen sanayi standartlarıyla uyuşum içinde olmalıdır.
İyi uygulama örneği olarak gösterilmiş olmalıdır.
Mümkün olduğu kadar pratik ve uygulanabilir olmalıdır.
Bir örnek:
Bir taşeron 6 metre yüksekliğinde bir duvarı boyamak için görevlendirildi. Fabrika taşerona
mobil bir iskele kullanmasını söyledi. Ellerine de taşeronun uyması gereken kurallar adlı bir
belge verildi. Bu yeterli miydi?
Başka neler yapılabilirdi?
Bunun cevabı kanun ve yönetmeliklerdedir. Sonuçtan sorumluluk duyulmuyorsa cevap alınan
tedbirin yeterli olduğu yönündedir. Oysa tek yapılacak şey prosedürlerin ne dediğine
bakmaktır. Şayet kurallar uygulamada aksıyorsa, ilave düzeltici önlemlere gerek duyulur.
Eğer o konuda hiç bir kanun, yönetmelik veya sanayide uygulanmış bir kural yoksa,
değerledirme yapacak kişi akla ve tecrübeye dayalı uygun bir yol belirlemelidir. Ayrıca kanun
ve yönetmeliklerde alınan tüm önlemler kağıt fabrikalarında uygulanabilir mi? Ek önlemlerle
riskleri küçültmek mümkün mü? Bazen alınacak önlemlerin maliyetle fazla ilgisi bulunmaz.
Örnek olarak merdivenlere kaymaz bant yapıştırılması gibi.
Değerlendirmede kullanılabilecek standartlar






Çalışma Bakanlığı kanun ve yönetmelikleri
Türk Mimar ve Mühendis Odaları Birliği (TMMOB) yayınları
TSE ve Avrupa birliği standartları
TAPPI yayınları
Organize Sanayi Bölgesi uygulamaları
Belediyelerin uygulamaları
22
Yukarıdaki örneğe devam:
Fabrika iş güvenliği uzmanı, taşeronu denetlemeye gitti.




Mobil iskele bulunmuştu fakat iskele yanlış kurulmuştu. Çünkü
taşeronun adamları iskele kurmasını bilmiyordu.
Ayrıca iskele üzerinde seyyar bir kaldıraç da da vardı.
Taşeron ilk kez bu kağıt fabrikası için çalışıyordu.
Taşeronun uyması gereken kurallar belgesini de hiç okumamıştı.
Fabrika durumu kendi içinde tartışmaya açtı. İskele üzerine kurulmuş
seyyar kaldıraç ile ortaya çıkan tehlikeyle ilgili mevcut prosedürlerde
bilgi yoktu. Ortaya yetersiz risk kontrol sistemi olduğu sonucu
çıkmıştı. Mobil iskele istemenin yetersizliği de görülmüş oldu.
Risk, güvenli bir iş sistemi kurularak kontrol altına alınabilir mi? Genellikle tehlikenin fiziksel
önlemlerle tamamen ortadan kaldırılamadığı durumlarda başvurulacak yöntem, riski kontrol
altına almaktır. Fiziksel önlemler, koruyucu her tür malzemeyle sağlanır. Döner parçaları
muhafaza içine almak gibi. Bazen döner bir parçayı muhafaza içine almak başka tehlikeler
veya üretimin yapılamaması gibi sonuçlar yaratır. Örneğin pres valsleri gibi.
Fiziksel önlemlerin yetersiz kalması durumunda devreye başka önlemler girmelidir. Bunun
adına Güvenli İş Sistemi (Safe System of Work) denilmektedir. Güvenli İş Sistemi, çeşitli İş
Müsaadeleri, gözcülük gibi kontrol önlemlerini içine alan bir kavramdır. Bazen işin yapılışını
değiştirerek farklı düzenlemelere gidilir.
Aşağıdaki kontrol listesi güvenli bir iş sistemi kurabilmek için sorgulanabilecek konuların bir
listesini vermektedir.
23
Güvenli İş Sistemi kapsamına alınan işlerde kullanılacak kontrol listesi (Check-List)
Sistem kapsamı içine alınan işin tanımı açıkça yapılmış mıdır?
Sistem, işin yapılması sırasında ortaya çıkacak tehlikeleri belirlemiş midir?
Sistem bu risklerin nasıl kontrol edileceğini belirlemiş midir?
İşi yapacak kişiler ve iş anındaki görevleri belirlenmiş midir?
İşi kimin sorumluluğunda açıkça belirtilmiş midir?
Verilmesi gereken ön eğitim sağlanmış mıdır?
Kullanılacak kişisel koruyucu donanım eskimiş mi, takılar(gözlük, yüzük vs.)
çıkarılmış mıdır?
Kullanılacak alet ve ekipmanlar listelenmiş midir?
Güvenlikle ilgili prosedürlerin, ne zaman başlayıp ne zaman biteceği, hangi alan
içinde geçerli olduğu ve hangi koşullarda uygulanacağı belirlenmiş midir?
İş duruşa bırakılmayacaksa, en düşük hangi makina hızında yapılabilir?
Alnan önlemler işin her safhasında değişen koşullarda güvenli ortamı sağlabilecek
midir?
İşin yapılması sırasında başka işlerle uğraşanların sahadan çekilmesi gerekiyor
mu?
İşin çeşitli aşamalarında temizlik yapılması gerekiyor ise sisteme dahil midir?
Ekipmanın veya parçalarının daha güvenli bir yere taşınması kapsam içinde midir?
İşin yapılması sırasında çalışanlar arasında gerekli iletişim ve işaretler nelerdir?
Sorumlu kişiye işin başladığını ve bititirildiğini bildirecek düzenleme yapılmış
mıdir?
Acil durum prosedürü ve ilk yardım düzenlemeleri açıkça belirlenmiş midir?
Sistemin, ilgili kişiler için pratik ve kabul edilirliği, fabrikanın iş sağlığı ve güvenliği
politikasına ve yönetmeliklere uygunluğu nasıl kontrol edilecek?
Sistem yönetim dahil tüm ilgili çalışanlarca nasıl bilinir hale gelecek?
Uygulamada sistemin işleyişini izleme ve gerektiğinde gözden geçirme
düzenlemeleri nelerdir?
Risk kontrol sistemlerinin falso vermesi, maddi imkanlardan çok, çalışanların ve yönetimin
zaman ve gayretlerini yeterince işe verememelerinden kaynaklanır.
24
Risklerin derecelendirilmesi
Tehlikeler gibi risklerin de derecelendirilmesi gerekir. Riskin tehlikenin yarattığı sonuç olduğu
bir kez daha hatırlanmalıdır. Değerlendirme uygulaması devam ederken, ortaya çıkan bazı
risklerin önem derecelerinin farklı olduğu görülür. Bazı fabrikalar tehlikeleri değerlendirmede
olduğu gibi sayısal derecelendirme yöntemi kullanırlar. Bu yöntem kullanılacaksa
numaralandırmayı otomatiğe bağlamamak gerekir. Aksi takdirde tüm tehlikeler ölümle
sonuçlanabilir. O nedenle tehlikenin büyüklüğü kadar, zararın olma olasılığı/sıklığı dikkate
alınmalı ve daha önce hazırlanan tehlike derecelendirmesi hesaplamada kullanılmalıdır. Ciddi
riskler yönetimin dikkatine sunulmalıdır.
Riskleri derecelendirme örnekleri
Tehlike derecesi
Zararın olma olasılığı
Önemsiz
0
Düşük 1
Nadiren zarar olur
Hafif
1
Orta
2
Sıkça zarar olur
Orta
2
Yüksek 3
Zarar mutlaka olur
Vahim
3
Riskin derecesi = Tehlikenin derecesi X Zararın olma olasılığı
4. Bulguları kayda alma
Bazı fabrikaların kullandığı risk değerlendirme formları ve örnekler eklerde verilmektedir.
Bazı fabrikalar basit form örnekleri kullanırken, gerektiğinde daha detaylı formlar da
kullanırlar. Bazı elle yapılan işlerdeki tehlikeler karmaşık değildir. Detaylı değerlendirmelere
gerek kalmaz. Bazılarının ise üzerinde detaylı çalışmaların yapılması gerekir.
Aşağıda tipik bir form örneği verilmektedir. Bu örnekte büyük bir tehlike ve beraberinde
büyük risk olduğu tespit edilmiştir.
RİSK DEĞERLENDİRME FORMU
1.Tehlike nedir?
2 tonluk bobin makinadan itilerek
yuvarlanıp yaya yoluna kadar geliyor
2.Tehlikenin büyüklüğü nedir?
Yüksek
3.Kontrol önlemleri nedir?
Yok
4.Riskin büyüklüğü nedir?
Yüksek: Bobin sessiz yuvarlanıyor, kimse
farketmiyor. Olasılık yüksek.
İmza:
Değerlendirme tarihi:
5.Kimler zarar görecek?
Operatörler, bakımcılar, taşeronlar ve yöneticiler
bobin altında ezilebilir.
6.Başka önlemler alınabilir mi? Alternatif geçiş bir
yolu sağlanabilir. Mevcut yol genel kullanıma
kapatılabilir.
7.Kimin tarafından yapılacak?
Üretim müdürü geçici olarak yola barikat koyacak.
Geçiş için yasaklama ve düzenlemeleri yapacak. Kalıcı
barikat daha sonra yapılacak.
8.Ne zaman yapılacak?
Geçici barikat hemen konacak. Kalıcı barikat 3 ay
içinde tamamlanacak.
9.Başka faaliyet ?
Bakım gibi nedenlerle bölgeye erişim bir ay sonraki
değerlendirme toplantısında gündeme getirilecek
25
Yukarıdaki formda durum açıkça belirlenmiş, yapılacaklar sıralanmış ve sorumlusu tespit
edilmiştir. Bazı fabrikalar bu verileri depolamak için bilgisayar üzerinde veri bankası
oluştururlar. Bu yöntem risk değerlendirmesinde sık sık gözden geçirme yapılmasını
kolaylaştırdığı için son derece yararlıdır.
5.
Değerlendirmeyi zaman zaman gözden geçirme ve gerektiğinde revize etme
a) Eğer fabrika prosedürlerinde veya yapılan işte önemli değişiklikler yapılıyorsa, yeni
tehlikeler ortaya çıkacak demektir. Bu durumda yeniden risk değerlendirmesi yapılması
gerekir. Yönetim sistemlerinde yeniden düzenlemelerin nasıl yapılacağının daha önceden
detaylarının verilmiş olması gerekir. Değerlendirme ekipleri ilk değerlendirmede olduğu
gibi davranarak, ekiplere ayrılıp kendi değerlendirmelerini yaparlar. Risk
değerlendirmesinde, bölüm yöneticileri ve teknisyenleri, yani değerlendirme ekibi,
çalışanların yeni ortaya çıkan tehlikeleri bilmediklerini varsaymalıdır.
b) Ayrıca geçerliliği kalmamış, mevcut değerlendirmelerin de yeniden zaman zaman revize
edilmeleri gerekir. Bazı fabrikalar değerlendirmenin geçerlilik süresini sınırlayarak
yeniden gözden geçirilmesini sağlarlar. İyi değerlendirme sınırlı geçerlilik süresi olandır.
Fabrikaların değişiklikle ilgili yönetimsel düzenlemeleri olması ve revizyonların zamanında
gündeme getirilmesi gerekir. Bilgisayar veri bankaları çok sayıda değerlendirme
olduğunda yararlı olurlar. Risk değerlendirmesinden kaynaklanan faaliyetlerin izlenmesi
ve kayda alınması gerekir.
Kazalar, hastalıklar ve çeşitli raporlar ile denetim sonuçları, tehlikeleri belirlemede yararlı
olacaktır. Bir kaza araştırması sonucunda riskin yeniden değerlendirilmesi, yönetime, kazaya
yol açabilecek nedenler, alınabilecek ek önlemler ve yapılacak işler konusunda ışık tutacaktır.
Yeniden değerlendirme gelecekteki kayıpları bu günden önlemek için iyi bir çalışmadır.
Bir yeniden değerlendirme sonuçları




Yeni makinalar, malzemeler ve prosedürler yeni tehlikeler getirmiştir.
Mevcut değerlendirmenin hemen gözden geçirilmesi gerekir.
Kaza ve hastalıklarla ilgili eldeki veriler incelenmiş olup risk değerlendirmesinin
yeterli olmadığı tespit edilmişit.
Denetimler ve kontrollar ya tehlikelerin/risklerin doğru değerlendirilemediğini ya da
Güvenli İş Sistemindeki maddelerin, kestirme yollar kullanılarak es geçildiğini
göstermektedir.
Bir kaza araştırması
'Bir çalışan yürürken, bobin ambarında geri geri giden bir forklift tarafından ezilerek
yaralandı. Ambarda bobin istifleyen birden fazla forklift çalışmaktaydı. İstiflenmiş bobinler
operatörlerin ve yayaların görüş açısını kapatmaktaydı.'
İlk değerlendirme hem yayanın, hem de forklift operatörünün daha dikkatli davranması gibi
bir sonuca götürebilir.
26
Bu tür kazalarda insanların davranışlarını dikkate almak yerine, aşağıdaki gibi işe sistematik
olarak yaklaşmak ve sorgulamayı çok yönlü yapmak daha etkili olacaktır:

Kurumsal olarak:
o Şirketin İş Sağlığı ve Güvenliği politikası ve yaptığı risk değerlendirmesi forklift
operasyonlarını kapsıyor mu
o İç nakliye işlemlerinden birini sorumlu tutuyor mu?
o Bölüm yöneticileri risklere ve alınacak önlemlere değer veriyor mu?

Yeterlilik açısından:
o Forklift operatörleri yeterli beceriye ve bilgiye sahip mi?
o Gerektiğinde eğitimler alıyorlar mı?
o Hangi kritelerler onları tecrübeli veya acemi sınıfına sokuyor?

Yetkilendirme açısından:
o Forklift operatörleri yazılı talimat ve iş müsaadesiyle yetkilendirilmişler mi?
o Yetkilendirme bazı işlere mi, yoksa iş makinalarının kullanımına yönelik?
o İş makinaları kullanılmadığında anahtarları güvenli bir yerde tutuluyor mu?

Supervizörlük kalitesi açısından:
o Süpervizörler/şefler tehlikeli operasyonları görebilecek bilgide mi?
o Operatörleri güvenli şekilde çalışmaya zorluyorlar mı?

Yerleşim açısından:
o
o
o
o
o

İş makinaları, çalışma alanları çevrilmiş bir bölgede mi çalışıyor?
Tek yönlü bir trafik akışı var mı?
Değilse geri manevra sayısı azaltılabilir mi?
Koridor genişlikleri arttırılabilir mi?
Çalışma alanı iyi aydınlatılmış ve uyarıcı işaretler/levhalar var mı?
Araç özellikleri açısından:
o
o
o
o
Frenler, direksiyon, lastikler, korna ve kontrol sistemi çalışıyor mu?
İş makinalarının periyodik bakımı yapılıyor mu?
İş makinasının görünebilirliği arttırılabilir mi?
Sesli geri manevra uyarısı var mı?
27
Risk değerlendirme süreci
28
KAĞIT FABRİKALARINDA GÜRÜLTÜ ÖLÇÜMÜ VE DEĞERLENDİRMESİ
Gürültü nedir?
Gürültü, kağıt fabrikalarında sağlığı tehdit eden ve iş verimini düşüren şikayet konularının
başında gelir. Konu hakkında çok fazla bilgi edinilemediği gibi, gürültülü bir ortamla ilgili
nelerin yapılması gerektiği de fazlaca bilinmez. Gürültü uzun vadede işitme kaybına neden
olurken, haberleşme ve alarm seslerinin kısaca haberleşmenin duyulmasını engelleyerek
tehlike yaratır.
Gürültünün anlaşılması
 Gürültü ölçü birimi desibeldir (dB).
 Kısa olarak dB (A) olarak yazılan değer ortalama gürültü (etkin) düzeyini ifade eder.
 Kısa olarak dB (C), olarak yazılan değer sesin basınç tepe (ppeek) değerini ifade eder.
 Kulaklarımız, çalışma tarzı nedeniyle 3dB’lik değişimleri algılayabilir.
 Her 3 dB de ses düzeyi iki katına çıkar.
İşitme kaybı nedir?
İş başında işitme kaybı geçici ve kalıcı olarak iki şekilde ortaya çıkar. İnsanlar gürültülü bir
ortamdan çıktıktan hemen sonra geçici olarak işitme kaybı yaşarlar. Bir süre sonra yeniden
duymaya başlarlar. Bu durum gürültülü ortamın devamlı hale gelmesiyle işitme kaybının
kalıcı olacağına işarettir. Kalıcı işitme kaybı, patlama gibi etkiler sonrasında hemen görülür.
Genellikle kağıt fabrikalarında çalışan insanlarda işitme kaybı yavaş gelişen bir seyir izler.
Yıllar sonra yaşlandıkça tam işitme kaybına dönüşür. Televizyon sesinin çok açılması, evdeki
insanların sesten şikayetçi olması, o kişide işitme kaybının başladığının göstergesidir. İnsanlar
kelimeleri yanlış anlamaya başlarlar. (Sağır duymaz yakıştırır. Türk atasözü)
Kulak şikayetleri tek başına işitme kaybı ile sınırlı değildir. Sürekli duyulan kulak çınlamaları
işitme kaybının ilk habercilerindendir. Bazen kulak çınlamaları şiddetlenir ve uyku
bozukluklarına bile yol açar. İşitme kaybı bu şartlarda genç veya yaşlı farkı gözetmez.
Gürültü düzeyi ile ilgili yönetmelik hükümleri ne demektedir?
Gürültü yönetmeliğinin (EK 6) 6. Maddesi günlük gürültüye maruz kalma düzeylerini ve ses
basınç tepe değerlerini şöyle belirlemiştir:
a) Bu Yönetmeliğin uygulanması bakımından, günlük gürültü maruziyet düzeyleri ve en
yüksek ses basıncı yönünden maruziyet sınır değerleri ve maruziyet etkin degerleri, aşağıda
verilmiştir;
1) Maruziyet sınır değerleri : LEX, 8h = 87 dB (A) ve ppeak = 200 μ Pai
2) En yüksek maruziyet etkin degerleri : LEX, 8h = 85 dB (A) ve ppeak = 140 μ Paii
3) En düşük maruziyet etkin degerleri : LEX, 8h = 80 dB (A) ve ppeak = 112 μ Paiii
29
b) İşçiyi etkileyen maruziyetin belirlenmesinde, isçinin kullandıgı kişisel kulak koruyucularının
koruyucu etkisi de dikkate alınarak maruziyet sınır deger uygulanacaktır. Maruziyet etkin
degerlerinde kulak koruyucularının etkisi dikkate alınmayacaktır.
c) Günlük gürültü maruziyetinin günden güne belirgin sekilde farklılık gösterdiğinin kesin
olarak tespit edildiği işlerde ve aşağıdaki şartlara uyulmak kaydı ile maruziyet sınır değerleri
ve maruziyet etkin değerlerinin uygulanmasında günlük maruziyet değerleri yerine haftalık
maruziyet degerleri kullanılabilir:
1) Yeterli ölçümle tespit edilen haftalık gürültü maruziyet düzeyi 87 dB (A) maruziyet sınır
degerini aşmayacaktır.
2) Bu islerdeki riskleri en aza indirmek için yeterli önlemler alınmıs olacaktır.
Gürültü ölçümünde fabrikanın çeşitli bölgelerindeki ses seviyesi ölçülerek veri toplanır.
Gürültü haritası nedir?
Makina salonu gibi geniş bir alanda, pek çok gürültü kaynağı bulunur. Bunlar vakum
pompaları, sifon valsi, havbe fanları, tahrik dişlileri, kontrol vanalarında kısılma sonucu çıkan
sesler, çeşitli motorların fanları ve salon havalandırma fanları gibi kaynaklardır. Her biri
eklenerek toplam ses düzeyini yükseltir. Makina salonunun her noktasında ses seviye düzeyi
eşit değildir.
Gürültü haritalama tekniği, ölçüm yapılacak alanı satranç tahtası gibi birer metrekarelik daha
küçük alanlara bölerek, önceden belirlenmiş noktalarda ses seviyesini ölçme gibi oldukça
basit bir yöntemdir. Bu ölçümler yerleşim planında eş-desibel (izo-desibel) çizgiler halinde
gösterilerek harita haline getirilir. Gürültü haritası arazi haritalarında görülen izo-metrik
çizgiler yerine izo-desibel çizgilerden oluşturulur. Bir sonraki sayfada böyle bir harita
verilmektedir.
Gürültü haritası ne işe yarar?
Bu haritalar yardımıyla belirli bir alan içinde çalışanların maruz kaldıkları günlük gürültü
düzeyi hesaplanabilir. Bu hesaplamayı yönetmelik istemektedir. Ayrıca harita aşağıdaki
amaçlar için kullanılabilir:





Yüksek gürültü kaynaklarını belirlemek ve kaynağında önlem alabilmek.
Gürültü değişimi yoluyla ekipmanlarda bakım ihtiyacını belirlemek.
Ses seviyesinin düşük olduğu güvenli alanları belirlemek.
Kulaklıkların koruma özelliğini ölçmek.
Fiziksel olarak insanlara gürültü değerini göstermek.
Aşağıda pres kısmında yapılan ölçümler sonucu oluşturulmuş detaylı eş desibel çizgileri ve
daha basitleştirilmiş gürültü kaynağı çevresindeki eş desibel gürültü değerlerini gösteren iki
harita resmi verilmektedir.
Gürültü ölçümlerinin belirli sürelerde tekrarlanması gerekir. Gürültü ölçümleri fabrikanın
kendi elemanları tarafından ve kendi ölçüm cihazlarıyla da yapılabilir.
30
Örnek olay
Kağıt makinası salonu fabrikanın kendi elemanlarından biri tarafından bir metre karelik
bölümlere ayrılmış yerleşim planında haritalandırıldı. Ses seviyesi ölçüm cihazı hem ölçümler
öncesi hem de ölçümler sonrasında kalibre edildi. Ölçümleme 28 saat sürdü ve her 4 saatte
bir tekrarlandı.
Ölçümler duvarlardan yansıyan sesleri ilk kez tespit ediyordu. Sifon valsi ile pres bölümü
arasında büyük bir alanda ses seviyesi 90 dB(A) yı geçiyordu. Kurutma bölümü alarmı
çalıştığında 122 dB(A) seviyesinde ses çıkarıyordu. Bu ses tek bir korna yerine daha zayıf pek
çok kornayla değiştirildi ve gürültü 105 dB(A) sevitesine düşürüldü.
31
Hangi ölçümler gerekli?
Gürültü izo-desibel haritası iki ölçü birimiyle yerleşim planına işlenebilir:


Gürültü düzeyi ile veya
Gürültü basınç düzeyi ile
Yönetmelikte her iki düzeye ait olması gereken değerler verilmiştir. Gürültü basınç seviyesi
kullanarak yapılan ölçümleme daha dolambaçsız olmasına rağmen, sesin dağılması nedeniyle
kaynağın yönü ve kaynağın kendisi belirlenememektedir.
Ses düzeyi ölçümü ile elde edilen bilgi bir makinadan yayılan gürültü seviyesini
belirleyebilmekte, makinaların gürültüye olan katkısı tespit edilebilmektedir. Üstelik bunu
yapmak için makinaları tek tek çalıştırma gibi yöntemlere ihtiyaç duyulmaz. Bu bilgiler
gürültü emicilerin tasarlanmasında ve hesaplanmasında kullanılır.
Gürültü değerlendirmesi nedir?
Gürültü ölçümü yapmak gürültü değerlendirmesi yapmak değildir. Gürültü değerlendirmesi
bundan ötede bir yaklaşımdır.
Amacı:



İşitme kaybına uğrayacak insanları belirleyerek gürültünün kontrol altına alınması için bir
eylem planı hazırlamak,
Gürültü altında kalan insanların günlük gürültüye maruz kalma düzeyini belirlemek.
Gürültü yönetmeliğinde belirtilen yaptırımlara uyacak önlemleri belirlemektir.
Gürültü değerlendirme hazırlıkları
Gürültü değerlendirmesinde bir uzmanın desteği alınmalıdır. Uzmanın şu özelliklerde olması
gerekir:



Gürültü seviyesini, bir ses seviye ölçüm cihazı kullanarak, doğru alanlarda, doğru
ölçümleyerek yapmalı.
Ölçüm değerlerininden elde edilen sonuçları doğru analiz etmeli.
Gürültü yönetmeliği kurallarını anlayıp nasıl uygulanacağını bilmelidir.
Temel bilgisi olan ve eğitim verilmiş fabrika çalışanları uzman kişi olabilirler. Fakat gürültü
konusunda yetersiz kalabilirler. Dolayısıyla gürültü değerlendirmesi sırasında eylem planı
yapılırken uzman desteği tekrar ortaya çıkabilir. Gürültü değerlendirme eylem planı için:



Makina imalatçılarınca sağlanan makina gürültü değerleri bilinmeli.
Gürültü önleyici muhafaza ve susturucular hakkında bilgi sahibi olunmalı.
Gürültü kontrolu için, gürültü azaltıcı donanım hakkında bilgi sahibi olunmalıdır.
Geleceğe yönelik eylem planının belirlenmesi, gürültü değerlendirme çalışmasının en önemli
parçasıdır. Bir başka seçenek gürültü değerlendirme hizmetini dışarıdan sağlamak olabilir. Bu
32
durumda alınacak hizmet kapsamı ve yapılacaklar yanlış anlamaya yer bırakmamalıdır. Bazı
fabrikalar yanlış bir düşünceyle basit bir gürültü araştırması ile kaliteli bir gürültü
değerlendirmesini birbirine karıştırırlar.
Günlük gürültüye maruziyet düzeyinin hasaplanması
Gürültü değerlendirmesi kişilerin günlük ne kadar gürütü içinde kaldıklarını (LEX) belirlemiş
olmalıdır. Belirli bir alanda bir gruba yapılan değerlendirme bireylerin her biri için geçerlidir.
Yönetmelik (Madde6/c) “Kullanılan gürültü ölçme yöntemi, bir işçinin kişisel maruziyetini
gösterecek şekilde olacaktır” demektedir.
Bir ses ölçümü cihazıyla bir alandaki ses seviyesi farklı bölgelerde gün boyunca ölçülür.
Ölçülen gürültü seviyesinde gün içinde değişimler olabileceği için ortalama değer alınması
gerekir. Kağıt fabrikalarında ses seviyesinde değişim aşırı değişkenlik göstermez. Üretim
sırasında ne kadar sürede hangi ses seviyesinin ölçüldüğü kayda alınır. Bu ölçüm sırasında alt
ölçüm değeri, üst ölçüm değeri ve tepe değerler dikkatle kayda alınır.
Örnek olarak: 8 saat içinde 2 saat 87 desibel, 2 saat 89 desibel, 1,5 saat 88 desibel ve 2,5 saat
92 desibel ölçülmüşse ortalama gürültü seviyesi (etkin değer):
(2x87+2x89+1,5x88+2,5x92)/8 = 714/8 = 89,25 dB (A) olarak hesaplanır.
Gürültü değerlendirme kayıtları
Yapılan değerlendirmenin kayıt altına alınması önemlidir. Değerlendirme kayıtlarında
aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır. Bu bilgilerin detaylı olabilmesi için:









Bölümlerin adları, o bölümde yapılan iş ve çalışanların sayısı,
Ölçünün alındığı nokta, ölçüm süresi ve gürültüye karşı önlem alınıp alınmadığı,
Günlük maruz kalma hesapları,
Günlük değeri aşanların günlük maruz kalma değerleri,
Tepe değeri olarak, değeri aşanların değerleri
Gürültünün kaynakları,
Gürültüyü azaltmaya yarayacak başka bilgiler,
Değerlendirme tarihi,
Değerlendirmeyi yapan kişte ait bilgiler bulunmalıdır.
Gürültü ölçüm değerlerini azaltacak eylem planı
Yukarıda belirtildiği gibi değerlendirme basit bir ölçümleme işi değildir. Çözümleri de
beraberinde taşır. Gürültü değerlendirmesi, gürültünün kontrol altına alınması için gerekli
olan detaylandırılmış bir eylem planını da vermelidir. Bu planda:





Gürültüyü kontrol etmek için alınabilecek acil önlemler,
Gürültüyü azaltacak diğer önlemler, (ekipmanlar üzerinde yapılacak değişiklikler vs.)
Doğru kulak koruyucu seçimi,
Kulak koruyucu giyilmesi zorunlu alanların belirlenmesi,
Çalışanların bilgilendirilmesi ve eğitimi,
33




İşitme ölçümleri,
İşleri yürütecek sorumlunun belirlenmesi,
Planın bitiriliş tarihi,
Gürültü değerlendirmenin gözden geçirme tarihi bulunmalıdır.
Eyleme geçiş
Gürültü değerlendirme tamamlandığında, fabrika bölüm yöneticilerinin, tespit edilmiş olan
gürültü sorunlarına karşı yapılacak işler hakkında karar oluşturmaları gerekir. Gürültü ölçümü
öncelikleri görmeye yardımcı olacaktır, fakat çeşitli seçenekler söz konusu olabilir. Kısa
vadeli, orta vadeli ve uzun vadeli alınacak önlemlere karar verilmelidir. Bazı çözümler yatırım
kararı ve bütçe çalışması gerektirecektir. Kulak koruyucuları almak, uzun vadede çözüm
üretilene kadar, kısa vadeli çözümlerdendir.
Yapılanlar dosyalanıp unutulmamalıdır. Gürültü değerlendirme, fabrika yönetiminin İş Sağlığı
ve Güvenliği politikasının parçalarından biridir. Yönetmelik hükümlerini, gürültünün kendisi
ve önlenmesi konularını anlamak ara yöneticilerin kaliteye bakış açısını gösterir.
Erken Ekipman Yönetimi
Gelecekte ekipmanlar alınırken düşük gürültü değeri veya titreşim değeri olanlar tercih
edilmelidir. Satıcılardan gürültü emisyon değerleri istenmelidir. Ekipmanlar monte edildikten
sonra gereçek gürültü değerleri ölçülmelidir.
Satın alacak kişlere gürültü konusunu öğrenmeleri için gerekli bilgilendirme eğitimi
verilmelidir. Bu daha sonra gürültüyle mücadele için daha az yatırım ve çaba harcanmasının
önüne geçer.
Yeniden değerlendirme
Gürültü değerlendirmenin aşağıdaki durumlarda yeniden gözden geçirilmesi gerekir:






Yeni bir ekipman eklenmesi veya sökülmesi sonrası,
Makina hızında yeni bir noktaya çıkma veya yapılan işte değişiklik,
Binada inşaat anlamında bir değişiklik yapılması,
Genel anlamda makinanın durumunda yaşlanmaya bağlı değişimin değerlendirilmesi,
Makinada otomasyona geçiş,
Gürültü kontrol programında veya yönetmeliklerde değişiklik yapılması.
Düzenli aralıklarla gürültü ölçümleri tehrarlanmalıdır. Kayıt tutulması alınan önlemlerin
etkinliği hakkında bilgi sağlayacaktır.
34
ÇALIŞANLARIN SICAĞA KARŞI KORUNMASI
Sıcaklıkla meydana gelen hastalıklar
Sıcak ortamda kalmak insanları hastalandırabilir veya öldürebilir. En ciddi ısı etkisi, sıcak
çarpmasıdır. Isıya bağlı diğer hastalıklar, ısı krampları, sıcaklık bitkinlikleri ve pişiklerdir.
Aşırı sıcağa karşı bir takım önlenmlerin alınması gerekir.
Sıcak çarpmasının nedenleri




Yüksek sıcaklık ve beraberinde nem (Havalandırmasız fabrika iç havası)
Düşük sıvı alınması
Ağır ve yetersiz iş koşulları (Uzun süreli vardiyalar ve yarı açık havbeler)
Kötü iş elbiseleri
Sıcak çarpmasının belirtileri






Baş ağrısı, baş dönmesi,
Bayılma
Deride ıslaklık ve pörsüme
Terlemede durma
Duyarlılığın artması veya zihinde bulanıklaşma
Susuzluk, bulantı veya kusma
Sıcak çarpması sonucu kişide zihin bulanıklığı olur, doğru düşünemez, kendinden geçer,
çökebilir veya nöbet geçirebilir, terlemesi durabilir. Bunlar sıcak çarpmasının ötesinde
tehlikeler yaratacak iş kazasına neden olacak durumlardır.
Sıcak çarpmasını önlemek için işyerinin alacağı önlemler







Sıcaklıktan kaynaklanan tehlikeler ve alınacak önlemler hakkında eğitim düzenlemek.
Çalışma alanlarına bol miktarda (yaklaşık bir saat için yarım litre) soğuk su sağlamak.
Sıcaklık çarpması riskine karşı çalışanları sık sık kontrol etmek.
Giysilerini serin tutacak şekilde seçmek.
Isı kaynaklarını izole etmek.
Havalandırma sağlamak
Havbeye girişte aceleci olmamak.
Kişi olarak alınacak önlemler





Sıcaklıkla ilgili belitileri iyi bilmek
Doğrudan ısı kaynaklarından uzak durmak
Sıvı alımını arttırmak.
Kola, kahve gibi kafeinli içeceklerden sakınmak.
Açık renkli, hafif ve bol giysiler giymek.
35
Çalışanlarda sıcak çarpması olduğunda






Ambulans çağırınız.
Yardım gelene kadar hastayı yanlız bırakmayınız.
Daha serin bir yere taşıyınız.
Dış giysilerini çıkarınız.
Soğuk su ile gövdesini serinletiniz.
İçebilecek durumda ise soğuk su veriniz.
36
H2S TEHLİKESİ
Hidrojen Süfit (H2S) gazı kağıt fabrikalarında bulunan öldürücü bir gazdır. Adından fazlaca söz
edilmediği gibi, metan gazı (CH4) diye yanlış bir isimle bilinmektedir. Metan gazı zehirleyici
değildir. Oysa H2S gazı son derece zehirleyicidir. Ayrıca patlayıcıdır. Bütelerde, arıtma
ünitelerinde ve kanallarda beklemiş hamur ve artıkların çürümesiyle ortaya çıkar.
Çalışanlar onun öldürücü etkisini tanıyabilmeleri ve kendilerini bu gazdan koruyabilmeleri
için bilgilendirilmelidir. Bütelerde ve tanklarda çalışma yapabilmek için prosedürler,
talimatlar ve Güvenli İş Sistemleri geliştirilmelidir.
Bu gazı daha yakından tanımak için onun fiziksel ve tıbbi özellikleri bilinmelidir.
Renksiz
Renk
Gaz yoğunluğu
Düşük konsantrasyonda çürük yumurta kokusunda,
Yüksek konsantrasyonda kokusuz.
Havaya göre 1,189 daha ağır. (25˚C)
Patlama sınırları
Hava içinde hacmin % 4,3 ile % 46.0 arası
Tutuşma sıcaklığı
260˚C
Tutuşma özelliği
Havayla karıştığında patlayıcı
Suda çözünme
2.9 g/100 mL 20˚C
Reaktiflik
Demirle reaksiyona girer, demirsülfiti oluşturur.
1 ppm1
Kokusu duyulabilir
10 ppm
20-50 ppm
8 saat maruz kalınabilir sınır değeri
Korumasız bir işçi bu sınırın üstündeki değere maruz
kalmamalı.
Gözde yanma. Burun, boğaz ve akciğerlerde tahriş.
İştah kaybı
100-200 ppm
Ciddi burun, boğaz ve akciğer tahrişi. 150 ppm üzernde
kokusu duyulmaz.
Koku
15 ppm
Ciddi akçiğer tahrişi, başağrısı, baş dönmesi,
sersemleme, sendeleme.
Nefes kesilmesi. Düzensiz kalp atışı, düşme ve ölüm.
500 ppm
500-1000 ppm
1
ppm = Milyonda bir parça. Hacimce %1 = 10,000 ppm
Hidrojen Sulfit düşük konsantrasyonda çürük yumurta kokusuyla kolayca tanınabilecek bir
gazdır. Konsantrasyonun 150 ppm’in üzerine çıkması durumunda ayırdedilmesi mümkün
olmaz. Bu da işçinin etkinin geçtiği gibi yanlış bir izlenim edinmesine neden olur. Oysa ölüm
yakındadır. Havadan ağır olduğu için bütelerin tabanlarında birikir.
37
H2S in vücüttaki etkisi iki şekilde olur. Bir taraftan gözleri, burnu, boğazı ve akciğerleri tahriş
ederken, öte yandan, bilinç kaybıyla birlikte, solunum sistemini felç eder. Nefes alama durur.
Ortamda H2S gazını tespit edebilmek için portatif el tipi cihazlar kullanılmaktadır. Bu cihazın
kullanımının çalışanlar tarafından öğrenilmesi ve kullanımının yaygın bir şekle getirilmesi
gerekir. Cihazın çalışma şekli ve doğru çalıştığının test edilmesi öğrenilecek konulardandır.
Ayrıca koruyucu donanım sağlanarak büte içindeki çalışma ve ölçümlerde kullanılmalıdır. Bu
tip koruyucu donanım sırta takılacak basınçlı bir hava tüpü ve yüz maskesinden oluşur. Hava
tüpü 30 dakika çalışacak kapasitededir ve maskenin içine basınçlı havayı sağlar. Hava basıncı
azalınca alarm sistemi çalışarak durumu bildirir.
İş Sağlığı ve Güvenliğinin sağlanması
Tank ve büte içlerindeki çalışmalarından önce büte veya tank çevresinde ölçümle işe
başlanmalıdır. Büte içindeki ölçüm değeri bilinmediğinden, koruyucu donanım kullanılarak
büte içine girilir. Büte içi ölçüm değerine göre bütenin havalandırma ihtiyacı tespit edilir.
Büte ve tankların kapasitelerine ve yapılış tarzlarına göre havalandırma ekipmanları tesis
edilerek, uygulama pratik anlamda geliştirilmelidir.
Bu tür tanklara giriş öncesinde Güvenli Giriş Müsaadesi düzenlenmeli veya Güvenli İş Sistemi
içinde davranılmalıdır. Güvenli bir çalışma ortamı sağlanmadan tanka giriş yapılmamalıdır.
Güvenli Giriş Müsaadesi düzenlenmesi, gerekliyse Ateşli İşler Müsaadesinin düzenlenmesini
engellememelidir. Tank kapakları açılamayacak kadar paslanmış ve açılması imkansız hale
gelmişse, taşla kesme gibi kıvılcım çıkaracak çalışmaların H2S patlamasına yol açacağı
unutulmamalıdır.
Tank veya bütelerde karıştırıcının çalıştırılmasıyla ortamdaki gazın miktarında artış meydana
gelir. Büte veya tankın boşaltılarak bol suyla yıkanması ve yıkama suyunun tahliyesi gazın
38
çabuk atılmasını sağlayacaktır. Hemen arkasından yapılacak basınçlı buharla veya havayla
gazın atılması daha da hızlandırılabilir. Fakat tank içinin havalandırılması sürekli içeriye taze
hava verilmesini sağlayacaktır. Bu da ateşli çalışma ortamı için gereklidir. Tank içi ve çevresi
gaz ölçümleri bu çalışmaların öncesinde önemlidir.
İlk yardım
H2S olan her yerde ilk yardım bilgileri önemli kurtarıcılardandır. Bunun yanında:




Çalışanlar H2S tehlikesine karşı özel eğitim almalıdır.
Ayrıca çalışanlar ilk yardım konusunda eğitim almış olmalıdır.
Kullanıcılar koruyucu donanımın kullanılmasıyla ilgili gerekli eğitimi almış olmalıdır.
Donanımın çalışma sınırlarını öğrenmeleri gerekir.
Kurtarma ve ilk yardım eğitimleri belirli aralıklarla tekralanmalıdır.
İş verenin sorumlulukları
İşverenlerin çalışanları koruma sorumlulukları bulunmaktadır. O nedenle:









Konuyla ilgili risk değerlendirmesi yapılmalıdır.
Prosedürler ve talimatlar düzenlenmelidir.
Şirketin H2S ile ilgili aldığı önleyici kararlar hakkında çalışanlar bilgilendirilmelidir.
H2S bulunan ortamda çalışma yöntemleri öğrenilirken, talimatlar ve prosedürler hakkında
da bilgi verilmelidir.
Güvenli İş Sistemi veya İş Müsaadeleriyle risk kontrol altına alınmalıdır.
İlk yardım eğitimlerinde H2S konusunda ilk yardım bilgileri verilmelidir.
Çalışanlara koruyucu donanım ve ölçme cihazları sağlanmalıdır.
Büte havalandırması için donanım sağlanmalıdır.
Güvenlik önlemlerinin zaman alıcı olması nedeniyle es geçilmemesi sağlanmalıdır.
Çalışanların sorumlulukları




Çalışanlar koruyucu donanım kullanmakla yükümlüdür. Hasarlı, çalışmayan, güven
vermeyen bakımı yapılmamış koruyucular kullanmamalıdır.
Koruyucu donanıma zarar verilmemelidir.
Prosedür ve talimatlara uyulmalıdır.
Eğitimlere katılmalı ve kendini geliştirmelidir.
39
KAĞIT FABRİKALARINDA MAKİNA KORUYUCU TİPLERİ ve SEÇİMİ
Kağıt fabrikalarında alınabilecek makinadan koruma önlemleri hiyerarşik anlamda 4 seviyede
ele alınır:




Sabit makina koruyucuları (Muhafazalar)
Mesaafeli koruyucular ve kilitlemeli koruyucular gibi diğer koruyucular
Hareketi uzaktan durduran veya sınırlayan koruyucular. Erişimi engellemez fakat acil
durdurma düzenekleri gibi makinadaki tehlikeli hareketi durdurur veya makina sürünme
hızını sabitler.
Eğitim, bilgilendirme, talimatlar ve gözetim gibi koruyucu önlemler.
Risk değerlendirmesinde seçilen koruyucu tipleri ve koruma önlemleri belirlenmelidir.
Alınacak önlemler mümkün olduğu kadar pratiğe dönük olmalıdır. Birden fazla koruyucu
seviyesi seçilebilir. Ne seçilirse seçilsin amaç azami koruma seviyesini yakalayabilmektir.
Sabit makina koruyucuları-Muhafazalar
Sabit makina koruyucuları yerinden sökülmeleri için alet gerektiren koruyuculardır. Basit
şekilde döner parça üzerine konulan sac kutular aslında kötü tasarlanmış çözümlerdir.
Onların yerine civata bağlantılı olanlar tercih edilmelidir. Bu sayede muhafazanın kontrolsuz
bir şekilde yerini değiştirmesi önlenmiş olacaktır.
Sabit muhafazalar oldukça etkili koruma sağlarlar. Kaplin ve şaftlar gibi döner güç aktarma
parçaları sabit koruyucularla kapatılır. Döner şaftlar özel bir risk grubunu oluşturur. Bunların
üzerinde civatalar, somunlar ve tur sayaçları için çeşitli girinti çıkıntılar olur. Bunları
muhafaza içine almak en akılcı çözümdür.
Haftada en az bir kez muhafazanın koruyucu bakım gibi nedenlerle açılması gerekiyorsa
yerine kilitlemeli muhafaza koymak pratik olacaktır.
Mesafeli koruyucular
Makina Koruyucuları Yönetmeliğine göre kağıt makinasında kullanılacak koruyucuların,
hareketli parçaya olan mesafesi, erişim uzaklığı dikkate alınarak belirlenir.
Madde 7 - Pres giyotin ve benzeri tezgahlarda koruyucu aralığı ile operasyon noktasına
(döner kısma) olan uzaklıklar aşağıda verilmiştir.
Koruyucu Aralığı
(en çok mm)
6
10
13
16
20
22
32
Koruyucunun Operasyon
noktasından uzaklığı (mm)
0-30
38-53
53-78
78-130
130-155
155-180
180-206
40
Mesafeli koruyucuların bir diğer türü uzak mesafeli koruyuculardır. Bu tür koruyucular belli
bir alana insanların girmesini engellemek için yapılmıştır. Genellikle koruma bir çit ile
gerçekleştirilir. Çit yüksekliği insanların üzerinden atlamasını engellemek için 1,4 m ve
üzerinde seçilir. Çitin altında 20 cm kadar bir boşluk temizlik için bırakılır. Bu tür koruyuculara
bobin makinalarında rastlanmaktadır.
Tahrik tarafını kilitli çitle kapatmak korumaya yetmez. Bu tür koruyucuların sürekli kapalı
tutulması pratikte mümkün değildir. Çok fazla giriş çıkış söz konusudur. O nedenle tahrik
tarafındaki tüm döner parçaları ek olarak muhafaza altına almak da gerekir.
Döner niplere girişte koruma
Kağıt makinalarında pek çok döner nip bulunmaktadır. Bunlar birbirine ters yönde dönen
pres ve kalender valslerinin nipleri, kurutma keçesi ile silindir veya vals nipleri, kağıt sevk
sitemindeki iple makara arasındaki nipler gibi çok çeşitlidir. Bu niplerin arasına çekilerek
sıkışma ölümcül sonuçlara yol açar. Aşağıdaki şekilde bu niplere örnekler verilmektedir.
Bir merdivenle çıklıp, platform üzerinden erişilen niplerde (preslerde), nip koruyucuları tüm
makina enince kişileri korumalıdır. Bu tür nip örnekleri aşağıda verilmektedir. Bunlar bir t
profil olabileceği gibi bir köşebent, üçgen veya kare profil olabilir. Boru şeklinde olmamalıdır.
Boru şeklindeki koruyucular vals yüzeyi ile yeni nipler oluşturur. (a) açıklığı mümkün olduğu
kadar düşük olmalı ve yönetmeliğe göre nip boyunca 6 mm yi geçmemelidir.
41
Pratik olarak bir nipe erişim ortadan kaldırılmalıdır. Makina dışında fabrikada çeşitli niplerin
olabileceği unutulmamalıdır. Buralarda da gerekli koruyucular yapılmalıdır.
Kilitlemeli koruyucuları
Kilitlemeli koruyucular koruyucu yerine takılmadan makinanın çalışmasına izin vermezler.
Koruyucu açıldığında makina durur. Bunun öreneklerinden biri pano üzerine konulan ve pano
kapağını açabilmek için pano enerjisini kesen elektrik şalterleridir. Pano kapanmadan enerji
verilemez. Yaralanma riski arttıkça kilitlemeli sistemlere daha çok ihtiyaç bulunur. Kağıt
fabrikalarında iki tür kilitlemeli koruyucu sistemine rastlanır:


Tek kilit sistemi ve
Birbirinden bağımsız ve birbirini yedekleyen, biri çalışmadığında diğeri çalışacak, çift kilit
sistemi.
İkinci tip güvenliği daha fazla arttırmak amacıyla geliştirilmiştir. Bazılarında koruyucu kilidi
açıldığında makina durana kadar belirli süre erişim engellenmiştir.
42
Makinada sürünme hızı, minimum çalışma hızı ve minimum üretim hızı
Kağıt makinalarının ilk devreye alınması sırasında çok düşük bir hızda şartlandırılması gerekir.
Bu hıza minimum çalışma hızı veya dönüş hızı denir. Bu hız makinasına göre değişmekle
birlikte 50 m/dakika civarındadır. Minimum çalışma hızı makinanın titreşim nedeniyle bina ile
rezonansa giremeyeceği bir değerde seçilir. Bu değerde makina sürekli olarak dönebilir ama
üretim yapamaz. Dönüşü sırasında tüm güvenlik önlemleri yazılım üzerinden sağlanır. Üretim
içinse minimum üretim hızına çıkması istenir.
Makinada sadece el konumunda elde edilebilen bir başka düşük hız daha bulunur. Bu hıza
sürünme hızı denir ve makinasına göre 15-25 m/dakika arasında bir değerdedir. Bobin
makinalarında 10 m/dakika olarak seçilir. Bu hızı elde etmek için sadece el konumu seçili
olmalıdır.
Makinayı kontrol etmek, makina üzerinde ayar yapmak, keçe düzeltmek, döküntüleri
temizlemek gibi bazı işler bu hızda yapılır. Bu kadar düşük devirlere inmenin nedeni
oluşabilecek riskleri azaltmaktır.
Makina hızının bu değerin üstüne çıkması istenmediğinde acil durdurma butonlarındaki gibi
kilitlemeli bir sistem kullanılır. Bunun için elle tavan vinçlerinde olduğu gibi uzatma kablolu
bir buton takımıyla lokalden ileri ve geri işlemler sürünme hızında yapılabilir. Bu sayede
operatör yakından hareketi izleme şansı bulur. Butona basıldığı süre içinde makina döner.
butonla temas kesildiğinde makina durur. Bu konum bir sonraki kısmda tekrar işlenecektir.
Çünkü bu konum makinanın ve insanların güvenliğinin ortadan kalktığı bir durumdur. O
nedenle son derece düşük hızlar kullanılır.
Rutin bakım ve kontrollar.
Koruyucu bakım gereği olarak koruyucuların kontrolları yapılmalıdır. Yapılan kontrollar kayda
alınarak gerektiğinde ortaya çıkarılmalıdır.
43
MAKİNA KONTROLUNDA İŞ GÜVENLİĞİ TABANLI KONTROL SİSTEMLERİ
Makina kontrolu, kağıt makinasında elekten mal sarıcıya kadar olan bölümlerdeki makina
çalışma mantığının bulunduğu yazılım ve donanım grubudur. Buna kısaca Makina Kontrol
Sistemi denir. Bir tarafta yazılım ve onu işleyen bir akıllı yapı vardır diğer tarafta da mantığa
uyan hidrolik, pnömatik ve elektrikli pek çok donanım bulunur.
Makinanın kontrolu bir PLC veya DCS üzerinden yapılmakla birlikte, kendisi bir sistem
olduğundan fabrika otomasyon sistemi ile karıştırılmamalıdır. Donanım olarak fabrika
otomasyon sistemine benzese de bağımsız bir kontrol sistemidir. Bir şekilde makinanın nasıl
davranması gerektiği yazılımla belirlenir. Bu yazılım, tahrik sisteminin yazılımıyla etkileşim
içinde olmasına rağmen tahrik yazılımı ile de karıştırılmamalıdır.
Makinadan gelen sinyallerle, operatörün verdiği komutlar, makina kontrol sistemi mantığı ile
işlenerek çıktı sinyallerine dönüşür ve makinanın gerektiği şekilde çalışması sağlanır. Örnek
olarak üst eleğin alt eleğe yaklaşması için start verildiğinde üst elek alt eleğe önceden
belirlenen ve değiştirilebilen bir mesafeye kadar yaklaşır ve yaklaşım sensörleriyle belirli
noktada durdurulur. Bundan sonraki hareket eleklerde tahribata yol açacağından
yasaklanmıştır. Aynı şekilde elek motorunun çalışması istendiğinde (belirli ön koşullar
sağlanmışsa), tahrik sistemine elek motorunun çalıştırılması komutu gönderilir.
Makina kontrol sisteminde, makina operatörlerini ve makinanın kendisini hatalara karşı
korumaya yönelik bazı İş Güvenliği önlemleri alınmış olmalıdır. Makinanın korunmasına
yönelik örnekte, üst elek alt eleğe çok yaklaşmışsa, limit değer aşıldığından eleklerin durması
istenir. İş güvenliği ile ilgili başka bir örnekte ise, üretim sırasında yasaklı bir bölgeye ait
kilitlemeli kapı açıldığında makinaya dur komutu gönderilir.
Bazı Avrupa kökenli eski standartlarda yazılımlar performansına göre derecelendirilmekteydi.
Bu derecelendirme, sözde hataların oluş sıklığı ve hata oluştuktan sonra iş güvenliğinde
aksama olup olmadığına göre yapılmaktaydı. Fakat bu standartlar iş güvenliği kriterlerine tam
olarak uymamaktaydı. Özellikle çok büyük kapasiteli makinaların karmaşık kontrol sistemleri
44
bu derecelendirme sistemine uygun değildi. İş güvenliğinden çok hataları sınıflandırmaktaydı
ve risk yönetimini dikkate almıyordu.
Sınıflandırmanın iş güvenliğine yönelik hiyerarşik düzeni de bozuktu. Örneğin Sınıf 1 denilen
bir sistem, 3. ve 4. sınıflara uymasa bile güvenli kabul edilmekteydi. Hatta 2. 3. 4. sınıfları
karşılayan bir düzenlemeden daha güvenilir sayılmaktaydı. Bu durum risk değerlendirmesi
derecelendirmesini yorumlamayı gerektiriyordu.
Güvenlik Tabanlı Makina Kontrol Sistemi nedir? (Safety Related Control Systems)
Kağıt makinası kontrol sistemi, üretim fonksiyonlardan taviz vermeden, kağıt makinasında
karşılaşılacak riskleri kabul edilebilir seviyeye düşürüyorsa, o kontrol sistemine Güvenlik
Tabanlı Kontrol Sistemi denir. İş güvenliğine yönelik fonksiyonlara da Güvenlik Fonksiyonları
denir. (Safety Functions)
Güvenlik Fonksiyonlarına sahip olan kontrol sistemleri:



Riskleri kabul edilebilir seviyeye düşürmeli
Güvenli durumu sürdürecek performansta olmalıdır.
Hatalara karşı toleranslı olmalıdır.
Eski makinalarda, Makina Kontrol Sistemleri yerine, Makina Kontrolu adı altında bir takım
elektro mekanik parçalar kullanılmaktadır. Sistemden çok parça bazlıdır. O nedenle
makinaları, Makina Kontrol Sistemi olanlar ve olmayanlar diye ikiye ayırmak gerekmektedir
Hangi standardın kullanıldığına bakılmaksızın, sistem tasarımı, risk seviyesini gerekli seviyeye
çekmek zorundadır. Bu da prensip olarak riskin gerekli seviyeye çekilmesi, sistem tasarımı
yapısını ve maliyetini oldukça etkileyecektir.
Güvenlik Tabanlı Kontrol Sistemlerinde genel tasarım ilkeleri
Güvenli ve hataya toleranslı kontrol sistemlerinin tasarımı kağıt makinalarındaki risk
değerlendirmelerini baz alır. Bu da daha önceki fonksiyonel standartların bırakılarak yeni
standartlar edinilmiş olması demeketir. Risk değerlendirmesi bilindiği gibi makinanın risk
yaratan işlemlerini belirleyerek onları kabul edilebilir seviyeye indirmeyi hedefler. Kabul
edilebilir seviye, kanun, yönetmelik ve standartların gereklerine uyan ve aklın kabul
edebileceği seviyedir.
Makina tasarımcılarının riskleri düşürmek için geliştirdikleri her önlem, Güvenlik Tabanlı
Kontrol Sistemi kapsamında olmayabilir. Örneğin hareketli parçalara erişimi engelleyen sabit
koruyucuların kullanılması ve korkuluklu merdivenler gibi fiziksel koruma önlemleri gibi.
Bununla birlikte, tecrübeler Güvenlik Tabanlı Kontrol Sistemleri olmadan, sadece fiziksel
önlemlerle risklerin azaltılamayacağını göstermiştir. Bu durumda, makina tasarımcısı
fabrikalarda kullanılan risk değerlendirme kavramını iyi anlamalı ve ona katkıda bulunmalıdır.
Güvenliği dikkate alan İş Güvenliği Tabanlı Kontrol Sistemi ne kadar kendi rolünü üstlenmişse
sistem o oranda güvenilir ve hatalara toleranslı olacaktır. Bu özellik Sistem Güvenliğinin
45
Bütünlüğü (Safety Integrity of The System, SIS) olarak bilinmektedir ve hatasız geçen belirli
bir süre içinde, İş Güvenliği Tabanlı Kontrol Sistemlerinin ne kadar iyi performansa sahip
olduğunun bir ölçüsüdür.
Yeterli bir Sistem Güvenliği Bütünlüğü, aşağıdaki özelliklerin bileşimiyle sağlanabilir:



Yazılım ve donanım güvenilir olmalıdır.
Kontrol sisteminde parçaların nasıl bir araya getirildikleri (entegrasyon) önemlidir.
Detaylı arıza, hata arama (diyagnostik) ve test tekniklerini kullanıyor olmalıdır.
Güven Tabanlı Kontrol Sistemlerinde tasarımcı tüm güvenlik fonksiyonlarını belirlemeli ve
bunların güvenlik bütünlüğünü sağlamalıdır. Buna Güvenlik Gereksinimlerinin Özellikleri
denilmekte (Safety Requirements Specification, SRS) ve başarılı bir tasarım için önem
arzetmektedir.
Risk kontrol süreci şeması aşağıda verilmektedir:
TEHLİKE
ANALİZİ
TASARIMLA
TEHLİKEYİ
ORTADAN
KALDIRMA
RİSK
GELİŞTİRME
İş güvenliği gereksinimlerini belirleme
İş Güvenliği Fonksiyonlarını belirleme
İş Güvenliği Bütünlüğünü sağlama
İş Güvenliği
Fonksiyonlarını
gerçekleştirilme
Güvenli İş
Sistemlerini
sağlama
(Üretim)
Mekanik,
Pnömatik,
Hidrolik
parçaların uyumu
Elektrik,
Elektronik,
PLC alt yapısının
güvenilirliği
Risk kontrol süreci
46
Güvenlik Tabanlı Kontrol Sistemi tasarımında, riskleri düşürecek belirli bir Sistem
Bütünlüğünün yakalanması için aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir:







Güvenlik Tabanlı Kontrol Sisteminde kullanılacak donanımın güvenilirliği.
Yedekleme ve otomatik arıza/hata bulma tekniklerinin kullanış biçimi.
Sistemin üretim ve tasarım aşamalarında hataların nasıl önlendiği. (Örnek, yazılım
böcekleri ve hatalı bağlantılar gibi)
Kontrol sisteminin, makina çalışırken oluşan hataların düzeltilmesine nasıl katkıda
bulunduğu. (Örneğin program mantığının akışını gösterebilme özelliği gibi)
Hata anlarında kontrol sisteminin davranış biçimi ve bu hatalara karşı doğru reaksiyonu
göstermesi
Makina devreye alınmadan önce sistemin kendi içindeki hataları hızlı bir şekilde nasıl test
ettiği.
Güvenlik Tabanlı Kontrol Sisteminin çalıştığı süre içinde, makul nedenler dışında, hiç bir
parçasının bozulmadığını ve değişmediğini gösteren periyodik test ve kontrolların nasıl
tasarlandığı.
Bu öneriler tüm yazılım, donanım ve ilgili parçaların bir araya getiriliş biçimleri için geçerlidir.
Güvenlik Tabanlı Kontrol Sistemi denilince bu işin içine dahil olan her tür yazılım, parça,
sensörler, hatta klemensler bile girmektedir.
Güvenlik Tabanlı Kontrol Sistemi Tasarımı
Sistem tasarımında aşağıdaki noktalara dikkat edilmesi yardımcı olacaktır:






Risk değerlendirme uygulamasında İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili alınan önlemleri
belirleyiniz.
Her aşamada, riskin azaltılabilmesi için Güven Tabanlı Kontrol Sisteminin katkılarının
neler olabileceğini belirleyiniz.
Her bir Güvenlik Fonsiyonunu dikkate alarak Sistem Bütünlüğünü (SIS) sağlamak için
Güvenlik Gereksinimlerinin (SRS) Özelliklerini çıkartınız.
Sistemi tasarlarken Güvenlik Tabanlı Sistemi de dahil ediniz.
Tasarımın güvenlik gereksinimlerini karşıladığına emin olunuz.
Süreci insanların anlayabileceği şekilde belgelendiriniz.
Bu noktalar yeni makinalara ve yenilenen eski makinalara uygulanabilir standartlardır.
Testler ve koruyucu bakım
Sistem Bütünlüğünü sürdürebilmek için Güvenlik Tabanlı Kontrol Sistemleri düzenli olarak
test edilmelidir. Bu testler koruyucu bakımın bir parçasıdır. Testin sıklığı veya hangi aralıkla
yapılacağı sistemin ihtiyaçları doğrultusunda ve sistemin kendi diyagnostik özelliklerinin
gücüne bağlı olarak tespit edilir. Örneğin, aşırı hız dedektörü olan bir makinada dedektörün
hatası makinada aşırı hız nedeniyle kazaya yol açar. Güvenlik fonksiyonuna olan ihtiyaç
gerçekte çok nadir meydana gelir. Potansiyel tehlike o konuda bir ihtiyaç olmadığı sürece
tespit bile edilemez. Sistem bütünlüğünün korunması için zaman zaman güvenlik
47
fonksiyonlarının test edilmesi gerekir. Bununla ilgili talimatlar düzenlenerek bakım
testlerinde kullanılmalıdır.
Çeşitli nedenlerle Güvenlik Tabanlı Kontrol Sistemlerinde revizyon gerekebilir. Bu tür
revizyonlarda aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir:





Yeni yapılacak değişiklikler risk değerlendirme süzgecinden geçirilmiş olmalıdır.
Önerilen değişikliklerin yazılım ve donanıma yönelik etkileri analiz edilerek
değerlendirilmelidir. Bunlar arıza modlarına uygun olmalıdır.
Revizyonun güvenlik konuları kararlaştırıldıktan sonra, gerçekleşme aşamasında sistem
bütünlüğü sağlanmalıdır (spesifikasyonlara uygunluk, malzeme kalitesi, kaliteli montaj ve
özenli devreye alınma)
Değişiklikler dokümanlara işlenmelidir.
Sistemin uygulanmasından önce, son bir kez uzman görüşü alınarak yapılanlar gözden
geçirilmelidir.
Güvenlik Tabanlı PLC ler
Kağıt makinalarında kullanılan Güvenlik Tabanlı PLC’ler (Safety PLC) sanayide kullanılan
standart PLC lerden değildir. Özellikle Güvenlik amacıyla üretilmiş PLC’ lerdir. Standart PLC
ler veya bilgisayarlar Güvenlik Bütünlüğü Seviyesi düşük ürünlerdir.
Standart bir PLC den beklenen Güvenlik Bütünlüğü Seviyesi (The safety integrity level, SIL)
onun en hayati Güvenlik Fonsiyonuna göstereceği performansa bağlıdır. Kağıt makinalarında
kullanılacak PLC lerin Güvenlik Bütünlüğü Seviyesi IEC 61508 e göre yapılan
değerlendirmelerde, bir PLC tarafından başarılabilen en yüksek seviye olan, SIL3 olmalıdır. Bu
seviye yazılım için de geçerlidir.
IEC 61508 standardı Sistem Bütünlüğü Seviyelerini tehlikeli bir hatanın, belirli bir süre içinde
olma olasılığını baz alarak belirler. Aşağıdaki tabloda IEC 61508 e göre Güvenlik Bütünlüğü
Seviyeleri verilmektedir. SIL3 seviyesi bir PLC nin başarılabileceği en yüksek Güvenlik
Bütünlüğü Seviyesidir. PLC sertifikasyonu TÜV, HSE gibi kuruluşlar tarafından yapılmaktadır.
Güvenlik Bütünlüğü
Seviyesi (SIL)
Tehlikenin bir saat
içinde olma olasılığı
Risk Azaltma Faktörü
(Tehlike olasılığının tersi)
SIL4
>=10-5 to <10-4
100,000 to 10,000
SIL3
>=10-4 to <10-3
10,000 to 1,000
SIL2
>=10-3 to <10-2
1,000 to 100
SIL1
>=10-2 to <10-1
100 to 10
Güvenlik Tabanlı PLC li Sistemler, yazılımlar kadar, rastgele meydana gelen donanım
hatalarından kaynaklanan sonuçları da dikkate alırlar. Tasarımcı yazılımın, tehlikeli sonuçlar
yaratacak, sistematik hatalardan arındırılmış olmasını sağlamak zorundadır. Yazılımların bu
48
tür hatalara karşı test edilmesi oldukça zordur. Bunun yerine tercih edilen yöntem, hataların
geliştirme sürecinde ve makina devreye alınırken azaltılmasıdır.
Doğru seçim yapma, işlevlerdeki doğruluk ve sistem bütünlüğü son derece hayati önem
taşımaktadır. Spesifikasyonlarda yapılacak bir kusur, diğer yapılan işler çok kaliteli olsa bile,
takibeden süreçte vahim hatalara yol açar.
Kağıt Makinalarında kullanılan Güvenlik Tabanlı PLC li Kontrol Sistemlerinde, programlama
dışında elektrikli veya elektronik bir takım donanımlar bulunmaktadır. Bu parçaların da ISO
61508 de belirtilen SIL3 seviyesine uygun olması gerekir. Ayrıca Sistem Tasarımda çalışan
uzmanların bu alanda yetişmiş olmaları gerekmektedir.
Kağıt makinalarında kullanılan bazı güvenlik fonksiyonları
Kağıt makinalarında özellikle 3 temel güvenlik fonksiyonuna özen gösterilmesi gerekir.
Bunlar, acil durdurma, hız kontrol denetimi ve çalışma uyarı sinyalidir. Bunların yanında pek
çok güvenlik fonksiyonları bulunmaktadır. Önemli olmaları nedeniyle bunların gözden
geçirilmesi gerekir:
Acil durdurma
Acil durdurma işlemi 2 yöntemle yapılabilir. Birinci yöntem bağımsız fiziksel bir enerji kesme
komutu şeklindedir. Bir butona basılması durumunda kontrol sistemini veya tahrik sistemini
besleyen enerji kesilerek sistem durdurulur. İkinci türde ise gene butona basılarak yazılım
üzerinden komutlarla sistem durdurulur.
İkinci türde acil durdurma işlemi bir yazılım üzerinden yapıldığından gecikme yaşanabilir.
Ayrıca kontrol sisteminin devrede olması ve bu arada görselliğin sağlanması gerekir. Yazılım
tasarımında bu konu iyi irdelenmelidir. Acil duruş butonuna basıldığında, buton konumunu
değiştirip o konumda kalmalıdır. Birisi müdahale etmedikçe stop butonu basılı kalır. Talep
halinde eski konumuna getirilerek görevi sonlanmış olur.
Acil duruş fonksiyonu yazılım üzerinden yapılsa da makina kontrol sisteminin doğru çalışacağı
varsayımına güvenilmemelidir. O nedenle birinci yöntemdeki acil durdurma yöntemi zaten
gerekli olmaktadır.
Hız kontrol denetimi
Makina hızı makina tasarım hızının üzerine çıktığında ölümcül riskler ortaya çıkar. Operatör
döküntü alma peşindeyken oluşan bir hız aşımı olayı felaket olur. Makinaya sabit bir hızı
sürdürmesi için verilen set değeri de bu olayı önleyemeyecektir. O nedenle kontrol sistemi
tasarımında:


Her çalışma modunda beklenmedik hız artışına izin verilmemelidir.
Makinanın beklenmedik şekilde kendiliğinden çalışmasına izin verilmemelidir.
49
Her iki anormal durumu tespit edebilmek için sistem tasarımında aşağıdaki düzenlemelere
gidilmelidir:



Görsel olarak bir ekran üzerinde fiziksel anlık durumlar izlenebilmelidir. Operatörün
tehlikeli bir sapmayı tespit etmesi durumunda, makina güvenli duruş modunda duruşa
geçirilmelidir.
Referans takometre veya enkoder aracılığıyla durum tespiti yapılıp makina kontrol
sistemi üzerinden güvenli duruş modunda duruşa geçirilmelidir.
Makina operatörlerine hareket imkanı tanımak açısından, yazılım üzerinden örneğin;
o İvme parametreleri değiştirilerek harekete izin verilmeli
o Moment parametreleri değiştirilerek harekete izin verilmelidir.
Çalışma uyarısı
Bu uyarı olmadan makinanın çalışmaya başlaması, aralarda çalışan insanların kaçamadan
tehlikeye düşmelerine neden olur.
Bu uyarının amacı insanlara makinanın belirlenen süre sonunda (örneğin 10 saniye)
kalkacağını ve kaçmaları gerektiğini bildirmektir. Bu sesin diğer alarm seslerinden farklı
olması ve insanlar tafaından kolayca tanınabilmesi gerekir. Son derecede başarılı bir
yöntemdir. Birden fazla makina olan makina salonlarında her makinanın farklı bir sesli uyarı
sistemi olmalıdır.
Makina Güven Tabanlı Kontrol Sistemi aşağıdaki noktalara da dikkat etmek durumundadır:


Sorunlu parçaları göstermelidir.
Kritik uyarı sistemlerinde yedeklemesi olmalıdır.
50
DÖKÜNTÜLERİ ALMA
Döküntülerin alınması sırasında her yıl pek çok kaza olmaktadır. Döküntü kavramına bobin makinası
artıkları da girmektedir. Operatörler niplerde ve kurutma bölümünde araya kaçan döküntüleri almak
için ucu kancalı sopalar kullanırlar. Niplere ulaşmak nasıl yapılırsa yapılsın tehlike yaratır. İş kazaları
arasında aşağıdaki durumlar ortaya çıkar:




Hareketli parçalara kapılma.
Döküntü ile uğraşırken oluşan incinme, çarpma gibi sakatlanmalar.
Kullanılan kancalı çubukların takılmaları sonucu vereceği zararlar.
Statik elektrik nedeniyle kıvılcım ve yangın tehlikesi.
Döküntüleri alacak kişlerin Güvenli İş Sistemini çok iyi uymaları gerekir. Güvenli İş Sisteminizin yeterli
olup olmadığını aşağıdakileri dikkate alarak irdeleyiniz:








Makinanın tasarımı döküntüleri alamaya müsait değilse, döküntüleri makina durduğunda alınız.
Makina durduğunda, kancalı çubukları, hava tabancalarını veya bu amaçla kullanılan diğer araçları
araya gimeden, yandan kullanabilirsiniz.
Makina arasına girmek gerektiğinde makinayı/ilgili bölümü durdurarak kilitleyiniz.
Makinanın durdurulamadığı durumlarda, silindirler/valsler üzerindeki döküntüler alınabilir.
Makina döküntüyü aradan atması için sadece sürünme hızında veya minimum hızda
çalıştırılabilir. İş bitimi hemen durdurulmalıdır. Diğer durumlarda erişim kilitlemeyle
engellenmiştir.
Makinaya hareket halindeyken yapılacak erişimler risk değerlendirmesine alınmalı ve
kaydedilmelidir. Alınacak tüm risk azaltıcı önlemler belirlenmelidir. Çalıştırma talimatlarına da
kaydedilip geliştirilmelidir.
Eğer makinanın bir bölümü ters çalıştırılacaksa, bu minimum hızda yapılmalıdır.
Vinç üzerindeki bir tampondan asla döküntü almayınız. Vinçlerin yükleri hareketlidir.
Kurutma alt keçelerinden döküntü alamak oldukça tehlikelidir. Bu tür işler yapılırken güvenli
çalışma ortamı sağlanması gerekir. Hiç bir şekilde buralara makina durmadan erişilmemelidir.
Çalışmalar Güvenli İş Sistemi kapsamına alınmalıdır.
51
ELEK VE KEÇE DEĞİŞİMLERİ
Tehlikeler











Hareketli kısımlara takılma
Elek veya keçe arasına sıkışma
Yüksekten düşme
Yukarıdan düşen bir parçanın altında kalma
Adale ve kemik zedelenmeleri
Sıcak ve rutubetli ortamda çalışma
Kaldırma araçlarının kusurlu çalışması
Bıçak ve falçata gibi keskin aletler tarafından yaralanma
Ekip üyeleri arasında haberleşme bozukluğu
Kaygan zemin
Aşırı yorgunluk ve zamana bağlı stres
Yapılabilecekler















Elek ve keçe değişimleri uzman bir kişi nezaretinde yapılmalıdır.
İş risk değerlendirmesine alınmalı, Güvenli İş Sistemi geliştirilerek, yazılı bir prosedüre
uygun yapılmalı.
Elek ve keçe değişimlerinde makina enerjisi ve buhar gibi tehlike yaratacak unsurlar
kapatılmış olmalıdır. Makinanın dönmesi gerekiyorsa Güvenli İş Sisteminde belirlenen
şekilde yapılmalıdır.
Makina devreye alınırken tüm ekip üyeleri eksiksiz kenarda tam kadro dizilmelidir.
Kaldırma araçlarının periyodik bakımları ve testleri yapılmış olmalıdır.
Makinaya özel takımlar, krikolar ve ceraskallar başka amaçlar için kullanılmamalıdır.
Eğer valsler uzun süre askıda tutulacaksa altına takoz veya destek parçaları konarak
güvence altında tutulmalıdır.
Elek ve keçeler takılmadan önce destek parçalarıyla açılmalıdır.
Sislindirlerin boşta kendiliğinden dönmemesi için kilitleyici önlem alınmalıdır.
Çalışma ortamına her yönden Emin Erişim için kullanılacak araçlar belirlenmelidir.
Mümkünse geçici platformlar sağlanmalıdır.
Düz merdivenler mümkün olduğu kadar kullanılmamalıdır. Kullanılacaksa emniyet
kemeriyle kullanılmalıdır.
Sadece elek ve keçe değişimlerinde kullanılan platformlu merdivenler iş bitimi
sökülmelidir.
Düşme tehlikesi yaratan boşluklar geçici olarak kapatılmalı veya bariyerle
çevrelenmelidir. Makinaya ait sabit platform ve yürüme yolları üzerinde takım ve parçalar
bırakılmamalıdır.
Yere dökülmüş olan sıvı ve katılar temizlenmelidir.
Yapılacaklar konusunda çalışanlar eğitilmelidir.
52
KAĞIDIN BAĞLANMASI



Sevk ipi veya hava tabancaları kullanarak elle ile kağıt besleyenler niplerden uzak
durmalıdır.
Bu işlem son derece eğitimli kişilerce düşük hızlarda yapılmalıdır. Daha sonra makina
hızlandırılmalıdır. Gerçekte yeni makinalar elle müdahaleyi ortadan kaldırmışlardır.
Elle besleme, tehlikesi nedeniyle vals niplerine doğru yapılmamalıdır.
Kağıdın bağlanması fabrikadaki en stresli işlerdendir. Operatörler kendilerini strese sokarlar.
Böyle zamanlarda daha çok kaza riski olur. Kağıdın bağlanması uzadıkça stres de artar. İşin
tamamlanması gerektiğinden, mola vermek imkansızdır. O nedenle de operatörler risk
almaya başlarlar.
Eğer fabrikanın felsefesi “önce güvenlik” yerine “önce üretim” ise bunu görmenin en iyi yolu
kağıdın bağlandığı anlardır. Fabrika kendi politikasını netleştirmek durumundadır. Netlik hem
sözle, hem de eylemle gerçekleşir.
Bazı fabrikalar kağıt bağlanmasının uzadığı baskının arttığı anları iyi bildiklerinden makina
şefini mola vermesi için cesaretlendirirler. Bazı fabrikalar ise, varsa diğer makinalarının
kendine güven duyan, rahat davranışlı operatörlerini getirerek sorunu çözerler.
Anormal durumlarla sık sık karşı karşıya kalan operatörler sadece talimatlarla değil, şeflerinin
veya müdürlerinin davranışlarıyla da yönlendirilmelidir. Olağanüstü durumlarda iş güvenliğini
bir kenara bırakmamaları, onu gözardı etmemeleri sağlanmalıdır. Hatta kritik anlarda “dur ve
düşün” mantığını kullanmaları öğretilmelidir.
53
GÜVENLİ/EMİN ERİŞİM
Emin Erişim (Safe Access) ve Emin Giriş (Safe Entry) Türkçe’de fazla kullanılmayan, fakat
dünyanın çok iyi bildiği iki kavramdır.
Emin erişim çalışılacak yerlere bir yere güven içinde erişmeyi tanımlarlar. Sürekli olarak belirli
yerelere erişim gereken durumlarda bunların güven içinde yapılması tehlikeleri azaltır.
Genellikle korkuluklu merdivenler, palatformlar emin erişim araçları olarak kullanılır.
Bunların kullanımında eksiklik veya aksaklık yaşanması aşağıda belirtilen tehlikeleri yaratır:
Tehlikeler





Kayma ve düşme
Diğer insanlara zarar verme
Tırmanma gibi aşırı çaba sonucu sakatlanma
Malzeme düşmesi
Ekipmana bağlı özel tehlikeler. (Sıcak yüzeyle temas, elektriğe çarpılma, sıcak çarpması,
su içinde çalışma)
Yapılabilecekler, Platformlu merdivenler




Mümkünse erişim için mevcut zeminin kullanılması tercih edilmelidir. Sık yapılan
operasyonlarda zeminden doğrudan erişim pek çok tehlikeyi önler.
Bu mümkün değilse, korkuluklu sabit merdiven kullanılması tercih edilmelidir. Merdiven
belirli bir standartta imal edilmiş olmalıdır. Bunun bir örneği aşağıda ölçülendirilmiş
olarak verilmektedir. (Şekil 1)
Şekil 1
Azami 3 metre yükselmelidir
Sonunda sahanlık bulunmalıdır.
54







Korkuluk aralıkları insan düşmesini engellemek için 50 cm den büyük olamaz.
Korkuluk yüksekliği 90 cm nin altında olamaz.
Merdiven genişliği tek kişilik kullanımda en az 60 cm, aksi takdirde 100 cm nin altında
yapılmamalıdır.
Merdiven üstünde kafayı çarpmamak için en az 230 cm yükseklik olmalı, mesafe yoksa,
yastıklamayla baş koruyucu yapılmalı ve uyarıcı levhalar konmalıdır.
Merdiven bir kaldırma makinası gibi kullanılmamalıdır. Kaldırma kancaları takılmamalıdır.
Sahanlıktan aşağı düşülmeyecek koruyucu önlemler alınmalıdır.
Şekil 1 de verilen merdiven düşük eğimli olduğundan uzun bir alana ihtiyaç duyulur. Eğer
gerekli alan yoksa, daha az yer kaplayan merdiven türleri Şekil 2 ve Şekil 3 te
verilmektedir. Bu seçimler Risk Değerlendirmesinde belirlenmelidir.
Merdiven seçiminde aşağıdaki kriterler dikkate alınır:
o
o
o
o
o
En kısa düşey mesafe tercih edilmelidir.
Erişimin sürekliliği dikkate alınmalıdır.
Erişim sırasında taşınacak yükün ağır olmaması dikkate alınmalıdır.
Sadece bir kişinin kullacağı düşünülmelidir.
Makina şasesini kullanarak basamak oluşturulmamalıdır.
Şekil 2


Kenar korkuluklarında 50 cmde bir düşey ara bant olmalıdır.
Basamak yükseklikleri eşit olmalı ve ilk basamak % 15 daha düşük mesafeden
başlamalıdır.
55
Şekil 3
Kedi Merdivenleri (Şekil 3)





Resimde verilen ölçülere ek olarak, merdiven zeminden başlamalıdır.
En üst basamak platformla ayni seviyede olmalıdır. Basamaklarla duvar arasında 230 mm
bir ayak mesafesi olmalıdır.
3 metreden yüksek kedi merdivenlerinde koruyucu kafes olmalıdır. Koruyucu kafes, en
sondaki platformu 110 cm geçerek düşmeyi engellemelidir.
Ara platformlar en az 700 mm çapında olmalıdır.
Platforma girişte bir kapı olmalı ve kapı kendiliğinden geriye doğru açılan yapıda
olmalıdır.
Platformlar ve yürüme yolları







Platformun üstünde tavanla arasında 210 cm bir güvenlik boşluğu olmalıdır.
Platform ve merdiven genişlikleri en düşük 60 cm, tercihen 80 cm olmalıdır. Buna rağmen
yer sınırlaması varsa, merdiven eni düşünülerek merdivenden vazgeçmek yerine en 45
cm ye kadar düşürülebilir.
Platform korkulukları 110 cm yükseklikte olmalıdır. Aradaki boşluk 50 cm lik bir ara bantla
kapatılmalıdır.
Ara bantlar ve korkuluklar basamak gibi kullanılmamalıdır.
Perfore zemin ve basamaklar şaseye sabitlenmelidir.
Geçici olarak döşemeden sökülen parçalar nedeniyle oluşan boşluklar güvenlik amacıyla
çevrelenmeli ve güvenlik tabelasıyla belirlenmelidir. Bunların yerlerine takılması işini
bilen kişlerce yapılmalıdır.
Seyyar palatformlar kullanılacaksa, standartlara uygun üretilmiş profesyonel ürünler
yaptırılmalı veya temin edilmelidir.
56
KAPALI ALANLAR, EMİN GİRİŞ MÜSAADESİ VEYA GÜVENLİ İŞ SİSTEMLERİ
Kapalı alan terimi kapalı kaplarda olduğu gibi genellikle kişinin çalışma alanının kısıtlı olduğu,
girişin ve çıkışın dar olduğu alanlardır. Böyle alanlarda oksijen eksikliği, zehirlenme, kişinin
sıkışması, karıştırıcı tarafından parçalanması, suda boğulması, patlama, yangın veya diğer
fiziksel tehlikeler bulunur. Kişinin bu şartlardan kaçabilmesi olanaksızdır. Bazı kapalı alanlar
görünüş olarak çok net ayırt edilebilmekle birlikte, ayırt edilemeyen kapalı alanlar da vardır.
Çalışanların kapalı alan kavramını iyi bilmeleri ve buralardaki kendine has tehlikeleri
öğrenmeleri gerekir. Özellikle taşeron elemanları kağıt fabrikalarındaki kapalı alanlarda
temizlik, bakım gibi nedenlerle çalışacaklarsa özel olarak eğitim almaları gerekir. Buralara risk
azaltılarak güvenli bir şekilde girilebilmelidir.
Kapalı alan
Kapalı alan aşağıdaki özellikleri taşır:



İçine girmek için yeterli büyüklüktedir.
Girişi ve çıkışı dar tutulmuştur.
Yaşam alanı olarak yapılmamıştır.
Orta gerilim hücreleri gibi elektrikle ilgili kapalı alanlardaki çalışmalar özel olarak ele
alınmalıdır.
Kağıt fabrikalarında rastalanabilecek kapalı alanlara örnekler



















Kazanlar,
Pulperler
Büteler,
Hamur kasası
Havalandırma kanalları,
Fabrika içi su kanalları,
Kurutma silindirleri
Pişirme tankları
İnsan girme deliği olan kaplar
Üstü açık tanklar
Kazılmış hendekler
Makina altı ve beyaz su büteleri
Hamur ve nişasta siloları
Depolama amaçlı kaplar
Üretim kazanları
Tankerler
Tanklar
Vakum eksoz bacaları
Boru galerileri
57
İş müsaadesi veya Güvenli İş Sistemi gerektiren kapalı alanlar
Çalışanlar ve taşeron elemanlarının içinde çalışması için İş Müsaadesi düzenlenmesi veya
Güvenli İş Sistemine alınması gereken kapalı alanlara aşağıdaki gözlerle bakılmalıdır:





Ortam koşulları tehlike yaratmaktadır.
Kapalı alan içinde insanı yutacak bir madde ile dolacaktır.
İçinde sıkışma vaya boğulma tehlikesi vardır.
Mekanik ekipmanlar tarafından parçalanma, düşürülme, yaralanma, aşırı gürültü, yakılma
riski bulunmaktadır.
İçine girmek için özel önlemler ve yetkili birinin özel müsaadesi gerekmektedir.
Kaplı alanlarda rastlanabilecek tehlike türleri








Atmosfer: Atmosferik tehlikeler arasında yanıcı veya zehirli gazlar, buhar, yoğun toz,
oksijen azlığı, aşırı sıcaklık, bulunmaktadır. Ortam bunları depolama için müsait olmasa
bile buralara bağlanan borular aracılığıyla taşınabilirler.
Yanıcı ve yakıcı maddeler: Yakıcı maddeler arasında kıvılcım yaratacak statik elektrik
bulunmaktadır. Aşırı sıcaklık da kişiler için tehlikelidir. (Sıcak çarpması)
Ateşli İşler: Ateşli işler kaynak ve kesme işlemleriyle, yakma, ısıtma delme işlemleridir.
Bunların tamamı kıvılcım çıkaracak ve yangına veya patlamaya neden olacaktır. Ayrıca
çıkardıkları gazlarla ortamı nefes alamayacak duruma getirirler.
Kapana sıkışma: Kapalı alandan çıkışın daralması veya imkansız hale gelmesi sonucu
ortaya çıkar.
Özel maddeler: Sağlığı tehdit eden arsenik, asbest, kurşun, solvent ve radyasyon gibi
maddelerin ortamda olması. Ölçümlerle belirlenmelidir.
Kanallara giriş: Özel bir atmosferik risk ortamıdır. Baca etkisiyle atmosferik ortam
sürekli değişkenlik gösterir.
Girdaba kapılma: Ani su baskınına uğrama ve malzeme altında kalma. Su ve proses
hatları kilitlenerek kapatılmalıdır.
Beklenmeyen makina çalışması: Makina enerjisi kesilerek kilit altına alınmalıdır. İş
bitmeden enerji verilmemelidir.
58
Kapalı alanlara “Emin Giriş” prosedürleri
Kapalı alanlara girmek için özel müsaadelerin alınması gerekir. Buna Emin Giriş Müsaadesi
denir. Müsaade ortam koşulları dikkate alınarak bir takım tedbirler alındıktan sonra verilir.
Müsaadeyi veren kişinin bu müsaade için yetkilendirilmiş olması gerekir. Ekipmanın
bulunduğu bölüm yetkilisinin izin vermesi en doğru yöntemdir.
Emin Giriş öncesi alınabilecek tedbirler aşağıda verilmektedir:













Temizlik, temiz havayla tahliye, yıkama ve havalandırma: Ortam koşullarına göre
bunlardan biri veya tamamı kullanılabilir. Bunlar yapılırken kapalı alanın giriş ve çıkışı açık
olmalıdır. Temizlik kapalı alanın fiziksel anlamda katı veya sıvılardan boşaltılmasıdır.
Temiz hava tahliyesinde bir hava kaynağı ile ortamdaki gaz veya buhar uzaklaştırılır.
Yıkama suyla veya buharla yapılır. Katı pislikler alttan, gaz halindekiler üstten atılır.
Havalandırma ise bir hava fanının bağlanarak ortama taze havanın sürekli verilmesidir. Bu
durum ortamdaki oksijen azalmasını önler ve çalışma sırasında çıkan gazları ortamdan
uzaklaştırır.
Enerjinin kesilmesi: Kapalı alanda bulunan veya onu ilgilendiren donanıma ait elektrik
tamamen kesilmelidir. Kurutma sislindirlerinde, silindirler mekanik olarak da
sabitlenmelidir. Çalışma anında enerjinin verilmemesi kilitle sağlanmalıdır.
Proses hatlarının kapalması: Buhar ve diğer proses hatları kapatılarak kilitlenmelidir.
Tehikeli maddelerin test edilmesi: Giriş öncesinde eğitimli bir kişi ve çalışmasına
güvenilen bir ölçü aleti kullanılarak atmosferdeki zararlı maddeler ölçülmelidir. Bunun
için yakın dış ortamdan başlanılır. Kapalı alanın içinde çeşitli bölgelerde ölçüm
yapılmalıdır. Bunun için ölçümü yapacak kişinin hava tüpü kullanması gerekir. İlk
bakılacaklardan biri oksijendir. Bütelerde H2S gazı ölçümleri yapılmalıdır. Ortamda
bulunduğu düşünülen diğer gazlar ve ortam sıcaklığı duruma göre ölçülmesine karar
verilir.
Örnek alma: Kaplı alanlarda zararlı bazı maddeler varsa ortamdan örnek alınarak tehlike
hakkında bilgi sahibi olunur.
Elektriksel korunma: Aydınlatmanın 24 volt düşük gerilimle yapılması sağlanmalıdır.
Aydınlatmanın geçici olarak kesilmesi ihtimaline karşı mutlaka el feneri
bulundurulmalıdır.
Girişin sınırlandırılması: Eğitimsiz kişilerin kapalı alana girişi yasaklanmalıdır.
Koruyucu bariyerler ve uyarı işaretleri: Kapalı alanlara giriş ağzı yetkisi olmayanlar için
bariyerle engellenmelidir. Girişe yasağı gösteren uyarı levhalar konmalıdır.
Kişisel koruyucu kullanılması: Emin Giriş için özel koruyuculara gerek duyulur. Emniyet
kemerleri, hava maskeleri, halatlar, havalandırma gereçleri bunlar arasındadır. Bunların
hangilerinin kullanılacağı Emin Giriş Müsaadelerinde gösterilmelidir.
Taşeron çalışanlarıyla fabrika çalışanlarının koordinasyonu: O bölgede çalışacak tüm
insanların birbirleriyle olan iletişimi koordine edilmelidir.
İçeriye girecek kişilerin sağlık durumları: İçeriye girmesi gereken kişilerin yaşları
cüsseleri, sportif olmaları ve sağlık sorunlarının bulunmaması önemlidir.
İçeride kalma süresi: Sıcaklık ve oksijen seviyesi içeride kalma süresini belirlemektedir.
Bu süreler önceden tespit edilerek, sonunda kişiler dışarıya çıkarılmalıdır.
İçerinin dışarıyla olan iletişimi: İçerideki kişilerin sorun olması durumunda dışarıyla
haberleşebilmeleri gerekmektedir.
59

Acil kurtarma ekibi bulundurulması. Bir B planı olarak tehlike anında bir ekip acil
kurtarma işini yapmalıdır.
Yetkili şefin, gözlemcilerin, çalışanların ve acil kurtarma ekibinin sorumlulukları
Kapalı alanda çalışacaklar bu işin planlanmış bir iş olduğunu ve bir müsaade ile yapılması
gerektiğini anlamak durumundadır. Aşağıda bu alandaki tüm ilgililerin sorumlulukları
verilmektedir.
Yetkili şefin sorumlulukları



Çalışanların güvenliğinden yetkili şef sorumludur.
Şef kapalı alandaki tehlikeleri ve onların nasıl önleneceğini bilmek durumundadır.
Güvensiz bir durum olduğunu anladığında işi veya yanlışı sonlandırmalıdır.
Şef ayni zamanda gözlemci durumundadır.
Gözlemcilerin sorumlulukları






Gözlemciler girişi denetlemelidir.
Gözlemciler tehlikeleri ve insanlar üzerindeki sonuçlarını bilmelidir.
İçeri girenlerle konuşarak durumlarını izlemelidir. Olumsuzluk
sonlandırmalıdır.
Kurtarma ekibi ile iletişim içinde olmalıdır.
Yetkisiz girişleri engellemelidir.
Şefe yardımcı olmalıdır. Bu durum şefin sorumlulukarını askıya almaz.
halinde
işi
Kapalı alana girenlerlerin sorumlulukları






Bu kişiler özel eğitim almış ne yapacağını bilen kişler olmalıdır.
Emin Giriş yetkileri olmalıdır.
İçerideki tehlikeleri ve sonuçlarını biliyor olmalıdır.
Gözlemcilerle iletişim içinde olmalıdır.
Güvensiz bir durum gördüğünde gözlemciye bildirmelidir.
Kurtarma ekibi gerektiğinde yardım istemelidir.
Acil kurtarma ekibinin sorumlulukları



Kurtarma ekibi neden orada olduğunu ve ne yapacağını bilmelidir.
Kurtarma araçlarının neler olduğunu nasıl kullanılacağını bilmelidir.
Kurtarma araçlarının sağlıklı olup olmadığını bilmelidir. Kendisine ihtiyaç olduğunda şef
ve içeridekilerle iletişim içinde olmalıdır.
60
Bir tank içi havalandırma örneği
61
TEMİZLİKLER
Dünya istatistiklerine göre kağıt fabrikalarında kayarak düşme sonucu meydana gelen kazalar
üçüncü sırada yer almaktadır. Bunun sonucunda çok fazla maddi kayıp meydana gelmektedir.
Düşmelerin nedenleri arasında:






Yetersiz yapılmış zemin temizliği
Yerlerde dolaşan hortumlar ve kablolar
Bakımsız zemin ve merdivenler
Islak zemin (özellikle toz ve kimyasallarla birleşince)
Dökülmüş kimyasallar, nişasta, yağlar, retansiyon maddeleri.
Kirlilik ve tozun yarattığı yangınlar sırasındaki panik nedeniyle düşme.
Temizlik politikası
Temizlik işlemleri operatörler için oldukça risklidir. Bu sırada Güvenli Erişim gerektiren
faaliyetler ve makinanın hareketli olması tehlike yaratmaktadır. O nedenle temizlik işlemleri
kağıt makinası durduğunda yapılmalıdır. Makinanın enerjisi kesilmelidir. Bu sayede seyyar
platformlu merdivenler de kullanılabilir.



Temizlik için öncelikle bir politika oluşturulmalıdır. İyi temizlik, iyi standartlar yaratılarak
ve bu standartlara uyarak sağlanır. Temizlik tuvalet ve duşlardan makina salonuna kadar
uygulanmalıdır. Bunun için kaynakların seferber edilmesi gerekir. Temizlik politikası bu
işten kimin sorumlu olduğunu da belirlemelidir. Yapılması gereken günlük faaliyetler
belirlenerek, bakımdan kontrola kadar listelenmelidir.
Temizlik politikası çevre yönetmeliklerine uygun olmalıdır. Örneğin yağ, çöp, balya teli
gibi atıkların nasıl uzaklaştırılması gerektiği belirlenmiş olmalıdır.
Taşeronlar kendi çöplerini uzaklaştırmak için bu politikaya uymalıdır.
Temizlik faaliyetlerinin düzenlenmesi






Temizliğin sürdürülmesi için süreklilik gerekir. Temizliğin sıklığı üretime ve toz miktarına
bağlıdır. Geçmiş kazalar dikkate alınarak veya risk değerlendirmesi baz alınarak bazı
alanlara öncelik veya sıklık belirlenebilir. Havbe, havalandırma kanalları, kuytu köşeler
bunlara örnektir.
Temizlik sisteminin devamlılığını sağlamak için sorumlular belirlenmelidir. Vardiya
değişimlerinde bireyler veya ekip belirlenen alanların temizliğini kontrol etmelidir.
Temizlik kağıtları üretimi başta olmak üzere, tozların alınmasında vakum süpürgeleri
kullanılması en iyi yöntemdir. Beraberinde veya sonrasında, hava jetiyle yapışmış tozun
kaldırılması gerekebilir. Düzenli temizlik hava ihtiyacını azaltır. Hava basınçlı olarak
serbest bırakılmamalıdır. Bunun için tetikli hava tabancaları kullanılır. Bu esnada
koruyucu gözlük ve toz maskeleri kullanılmalıdır.
Hava ve su hortumlarının çok uzun olmamasına dikkat edilmelidir.
Hortumlar kullanılmadıkları zaman makara halinde tutulmalıdır.
Elbiseler havayla temizlenmemelidir. Bu esnada ölümcül kazalar olabilmektedir. Göze
parçacık kaçması veya basınçlı hava ile yaralanmalar olmaktadır.
62

Yüksekte çalışmak için platformlu merdivenlerden yararlanılmalıdır.
Kaymalar ve düşmeler konusunda yönetimin taahhüdü olan fabrikalarda sonuçlarda düzelme
görülmüştür. Müdürler taahhüde uyarak başarı sağlamışlardır. Çalışanlar ve taşeronlar da
olayın önemini kavradıkları ölçüde sonuçlar düzelmektedir.
Özellikle şeflerin sonuçta katkıları büyüktür. Yönetici olarak ilk sırada katkı sağlamaktadırlar.
Yönetim tarafından sağlanacak destek onları cesaretlendirmektedir.
Döşeme bakımı ve temizliği






Zemin kusurları aranarak ortaya çıkarılmalıdır. Suyun gitmesi için drenajlar sağlanmalıdır.
Bu sayede zeminde şlaym oluşumu da engelenmiş olur.
Kaygan zemin işaret levhalarıyla belirtilmeli ve insanlar yönlendirilmelidir.
Zemin üzerinde basamaklı olan kısımlar, uyarı levhaları veya renkli çizgilerle
işaretlenmelidir.
Kaymayı önlemek için doğru temizlik yöntemleri kullanılmalıdır.
Temizlik yöntemi neyin temizleneceği ile ilgilidir. Nişastanın suyla temizlenmesi olayı
daha vahim hale getirir. O nedenle kuru yöntemler seçilmelidir. Yağ ise, emici bir madde
kullanmadan önce vakumla temizlenmelidir.
Temizlik maddeleri için firmalardan bilgi alınmalıdır.
63
BALYA TELLERİNİN ELLE KESİLMESİ
Tehlikeler






Balya telleri kesildiğinde serbest kalarak kırbaç darbesi yaratır ve sonucunda
yaralanmalar meydana gelir.
Sürekli tel kesimi insan iskelet sistemine yaptığı darbeler nedeniyle uzun vadede eklem
zedelenmelerine yol açar.
Kesilmiş balya tellerinin toplanması sırasında yaralanmalar olur.
Gevşeyen teller arasına parmaklar sıkışır.
Balya kesme alanı ayni zamanda forklift hareket alanıdır. Ezilme tehlikesi vardır.
Düşen veya kayan balya altında ezilmeler olur.
Alınacak önlemler






Geniş görüş açısı olan çene koruyuculu kasklar ve özel eldivenler kullanılmalıdır.
Çalışanlara doğru tel kesimi öğretilmelidir.SECTION 2: STOCK PREPARATION
Mümkünse tel kesimi için kapalı bir alan belirlenmelidir. Buraya diğer insanlar
girmemelidir.
Ayrılan tellerin toplanması için bir yöntem geliştirilmelidir.
Kesilen tellerin balyadan ayrılması tehlikelidir. Oluklu kağıtlarda balya teli alınmasa da
diğer kağıt türleri için çözüm üretilmelidir. Bazı fabrikalar telin ucunu döner bir kıskaca
takmakta, konveyör ilerledikçe balya telden kurtularak sarılmaktadır.
Forklift hareketlerinde korunmak ve diğer insanların bu alana girmelerini önlemek için
aşağıdaki örnekler dikkate alınabilir:
o Yayalarla araçların yolları ayrılabilir.
o Elbise renkleri dikkat çekici hale getirilebilir.
o Yürüme yolları görsel hale getirilebilir.
64
o
o
o
o
Periyodik olarak forklift operatör eğitimleri düzenlenebilir.
Makina ve insanlar için koruyucu yaklaşım sensörleri veya bariyerler kullanılabilir.
Aydınlatma daha iyi hale getirilebilir.
Yetkisiz insanların alana girmeleri yasaklanabilir.
65
BALYA TELLERİNİN MAKİNAYLA KESİLMESİ
Tehlikeler





Niplerde ezilme türü yaralanmalar,
Balya teli kesicine bağlı yaralanmalar,
Teller nedeniyle kesik ve yaralanma,
Tel sarıcıya yakalanma/kapılma,
Tellere elle yapılan işlemlerin yaratacağı kesik tehlikesi.
Alınabilecek önlemler








Balya teli makinasında çalışan operatörlere eğitim verilmelidir.
Opeartörlere uygun koruyucu giysiler ve donanım verilmelidir. Bunlar arasında görmeyi
engellemeyen çene koruyucu kasklar, bileklere kadar eli örten deri eldivenler
bulunmaktadır.
Döner parçalardan uzak bir çalışma alanı seçilmelidir. Bunun için sabit koruyucu parçalar
kullanılabilir.
Temizlik veya bakım gibi nedenlerle makinaya erişim izni verilecekse, makina
durdurularak enerjisi kesilmeli, kilitlenmelidir.
Eğer düzenli aralıklarla makinaya erişim gerekliyse kilitleme uygulamasına geçilmelidir.
Tel makarasını almak için kullanılan kapı iki aşamalı bir mekanizma ile açılmalıdır. Böylece
makarada birkmiş bir yay enerjisi varsa operatöre zarar verecektir.
Dolan bir makarayı oradan almak için mekanik bazı yardımcılar kullanılmalıdır.
Yeni alınacak makinalarda iş güvenliği çözümleri aranmalıdır.
66
PULPER BESLEMESİ ve BALYA KONVEYÖRLERİ
Tehlikeler






Çalışan konveyör üzerine insanların çıkması,
Konveyör üzerine düşerek elbise veya ayakkabının paletlere takılması,
Duran bir konveyör üzerinde çalışırken konveyörün aniden çalışması,
Konveyörden geriye kayan, devrilen balyaların altında kalma,
Temizlik veya bakım yaparken, kayarak geriye, aşağıya veya ileriye pulpere düşme,
Hasarlı veya eksik konveyör paleti
Alınabilecek güvenlik önlemleri






Konveyörlerde güvenliğin temel ilkesi insanları konveyörden uzak tutmaktır. Eğer sık sık
konveyör üstüne çıkma gereği duyuluyorsa, bunun nedeni bulunmalıdır. Gerekirse
konveyörün beslenme yöntemi değiştirilmelidir. Bazen de basit eğitimler işi çözebilir.
Gerekçe hurda kağıt içindeki yabancı maddeler ise, tedbir daha önceden alınmalı ve ön
ayırma yapılmalmalıdır.
Ne olursa olsun konveyör üzerine çıkılmamalıdır.
Preslenmiş balyanın veya sıkışan kütlelerin açılması için düz bir alanda çalışma platformu
üzerinden müdahale yapılmalı, konveyör üzeri kullanılmamalıdır.
Eğer konveyör üzerine mutlaka çıkılacaksa işin uzaması gerekçe gösterilmeden enerji
kesilerek yapılmalıdır.
Acil durdurma butonu üzerinden yapılan kilitlemelere asla güvenmeyiniz. Bir ucu güvenli
bir yere halatla sabitlenmiş paraşüt tipi güvenlik kemeri kullanınız. Emniyet halatı pulpere
düşmeyi önleyecek kadar kısa olmalıdır. Her durumda 2 metreyi geçmemeli ve şok emici
özellikte olmalıdır. Tüm güvenlik donanımı düzenli aralıklarla tahribata karşı kontrol
edilmelidir. Basit emniyet kemerleri yetersiz kalacaktır.
Ek olarak pulpere düşmemek için bir koruyucu/muhafaza düşünülmelidir.
67


Bazı konveyörlerde balya sıkışmalarını önlemek için geri dönme özelliği vardır. Bu özellik
sadece manuel operasyonda aktif olmalıdır. Konveyör ters dönecekse operatörün
görebileceği bir yerden kumanda edilmelidir.
Nipler varsa koruma altına alınmalıdır.
Konveyör üzerindeki acil durdurma butonları







Acil durdurma sistemi tehlike anında konveyörü durdurmak için düzenlenmiştir.
Düzenleniş amacı konveyörün beklenmedik çalışmasını önlemek değildir.
Sistem herkesin çalıştırabileceği basitlikte olmalıdır.
Düzenli aralıklarla bu sistem test edilmelidir, temizliği yapılmalıdır.
Kişi algılama sistemi konveyör üzerindeki bir algılayıcıyla yapılır. Bunların bulunması
gerekli tüm fiziksel koruyuculara olan ihtiyacı ortadan kaldırmaz.
Konveyor kenarına yakın en az bir adet acil durdurma butonu konmalıdır.
Aşağıdaki acil durdurma yöntemlerinden herhangi biri kullanılabilir:
o Konveyör boyunca her iki kenarda uzanan acil durdurma halatları.
o Konveyör üzerinde ortada uzanan bir adet acil durdurma halatı.
Yukarıdaki yöntemlerden hangisi kullanılısa kullanılsın halatın sonunda (bir veya iki uçta
birden) sistemi durduracak sviç olmalıdır. Çekme yönününe bağlı kalmadan sviç
çalışmalıdır. Halatın kopması halinde de sviç konveyörü durdurmalıdır.
Konveyörün üstünde her iki yanında acil durdurma butonu bulunmalıdır. Ayni sırada
birden fazla buton kullanılacaksa aralık 3 metreyi geçmemelidir.
68
Ek önlemler






Ana risk konveyör üzerinden düşmektir. Konveyör yüksekliği 110 cm den az ise yanlara
koruyucu çit konulmalıdır. Çit üzerinden insanlar atlayamamalıdır.
Pulpere düşme riski için girişe yakın tünel tipi koruyucular yapılmalıdır.
Konveyör kenarları balya düşmesini önleyecek şekilde olmalıdır.
Konveyör üstü koruyucu kemerlerle donatılmalıdır.
Konveyör üzerini çevreleyen kemerlerin ve diğer koruyucuların bakımı yapılmalıdır.
Konveyör, fiziksel güvenlik önlemleri yanında Güvenli İş Sistemi kapsamına alınmalıdır.
Tipik bir kaza örneği
Balyaların konveyör üzerinde sıkışmasını açmak isteyen bir operatör, balyalar ıslak olduğu
için ayağı kayıp konveyör üzerinden düşerek kolunu kırmıştır.
Çoğunlukla alınacak ilk önlem, bundan sonra emniyet kemeri kullanmak şeklinde olacaktır.
Oysa kazanın nedenleri üzerinde durulmadığından çözümde eksiklik bulunmaktadır. İyi bir
araştırma yapabilmek için aşağıdaki sorulara cevap bulunmalıdır:












Risk değerlendirmesi bu konuda ne demektedir?
Balyalar neden ıslaktır? Islak balyalar devamlı sıkışır mı?
Buna karşı ne yapılabilir?
Konveyör operatörleri sıkışmalara karşı eğitilmiş mi?
Konveyör uygun özelliklerde mi?
Sıkışmalar kaçınılmaz ise, açmak için başka yöntem kullanılabilir mi?
Sıkışmalara karşı prosedürler var mı, yeterli mi?
Konveyör üzerine başka nedenlerle çıkılıyor mu?
Süpervizörün/şefin görevleriyle ilgili düzenlemeler var mı?
Sorumlular ne yapacaklarını biliyor mu? Yeterli zamanları var mı?
Emniyet kemeri neden kullanılmamış?
Kullanılması kolay mı? Sabitleme yeri belli mi?
“Yeterli soru sorulmamış ise kazalar tekrarlar.”
69
KUYRUK HALATI SARICISI VE KUYRUK GİYOTİNİ
Tehlikeler


Kuyruk halatı ile kuyruk halat sarıcısı arasındaki nip
Giyotine temas
Alınabilecek güvenlik önlemleri






Kuyruk sarıcıdaki nipe ve giyotin bıçağına erişim fiziksel olarak engellenmelidir.
Çit ile kapatılan alan kilitlenmelidir. Kilit sistemi açıldığında kuyruk sarıcı ve giyotin
durmalıdır.
Yeni bir kuyruk halatının düşük hızlarda kolayca bağlanabilmesine olanak tanıyan bir yapı
oluşturulmalıdır.
Giyotinde bıçak değişimleri sırasında enerji kapatılmalı ve kilitlenmelidir.
Giyotinde ve kuruk sarıcıda elektriksel kilitleme yapılsa bile, çalışırken zaman rölesi ile
pnömatik silindirin veya hidrolik silindirin çalışabileceği unutulmamalıdır.
Enerji kesilmesiyle ilgili özel bir prosedür geliştirilmelidir.
Kuyruk
Kuyruk sarıcı
Kuyruk kesme giyotini
70
PULPERLER
Tehlikeler











Dolu pulperde boğulma, rotor dönmese bile, sağ çıkma ihtimali çok zayıf.
Pulper bıçağına temas,
Sıçrayan sıcak hamur nedeniyle yanma
Kimyasallarla temas ve çıkan gazlardan zehirlenme,
Kuyruk halat sarıcısının nipine sıkışma,
Tahrik kısmına (Kayış kasnak, kaplin gibi) takılma,
Kuyruk kesicisine temas
Konveyörden düşen balyanın altında kalma,
Yüksekten düşme,
Kapalı alanda çalışma nedeniyle zehirlenme veya boğulma,
Parça kaldırıken sakatlanma.
Pulpere düşmenin önlenmesi






Pulper besleme ağzı zeminden en az 110 cm yukarıda olmalıdır.
Besleme ağzına yakın çevrede biriken çeşitli maddelerin, seviyeyi 110 cm nin altına
düşürmemesi için temizlenmelidir.
Konveyörün yatay kısmı pulpere girişe 1 metre kala korumayla kapatılmalıdır.
Hiç bir nedenle pulperin giriş ağzı ile zemin arası 110 cm nin altına inmemelidir.
Üstü açık pulperlerde pulper etrafına çit çekilmelidir. İnsanlar çiti aşamamalıdır.
İnsan girebilecek kadar büyüklükteki pulper girişleri sabit ızgaralarla korumaya
alınmalıdır.
Pulpere erişim







Tüm pulperler kapalı alanlar grubuna alınıp, Güvenli İş Sistemi Uygulanmalı veya Emin
Giriş Müsaadesi ile işlemler yapılmalıdır.
Konveyör ve pulpere ait tüm enerjiler kapatılarak işe başlanmalıdır.
Pnömatik su vanalarına güvenilmeyerek el kapama vanalarıyla su girişleri kapatılarak
kilitlenmelidir.
24 voltluk aydınlatma ve ekipman kullanılmalıdır.
Çalışma ortamı sorumlu tarafından güvenli hale getirilmelidir. Güvenlik önlemleri
bakımcılara bırakılmamalıdır.
Gerektiğinde iş platformları kullanılmalıdır.
Pulper içinde çalışma varsa uyarı levhaları konmalıdır.
Kaldırma araçları
Pulper üzerinde rotor sökümü için vinç kullanılmalıdır. Ortamın aşırı nemli olması nedeniyle
vincin bakımı sık yapılmalı, kontrol ve testleri yapılmış olmalıdır.
71
HAMUR KASASI
Tehlikeler







Kapalı alan olması nedeniyle temizlik maddelerinin zehirli havasını soluma,
Tahrik tarafındaki şaftlara takılma,
İçindeki döner akasamla temas,
Kapağına sıkışma
Cevel ağzı ayarı sırasında düşme,
Bakım veya temizlik için içine girildiğinde beklenmeyen çalışma,
Çevresindeki zeminde kayma.
Alınabilecek önlemler

Kapalı alan
Hamur kasası kapalı alan tanımına uyduğundan buna uygun prosedürler kullanılmalıdır.

Koruyucular
Hamur kasası içinde dönen delikli (Rectifier Rolls) düzeltme valslerinin şaftları muhafazaya
alınmalıdır.

Güvenli erişim
Temizlik ve ayar işlemleri için güvenli erişim sağlanmalıdır. Üst kapak açıldığında yerinden
oynamayacak şekilde güvenceye alınmalıdır.

Temizlik
Çevresindeki alan temizlik için öncelikliler sınıfına alınmalıdır.

Elbiseler
Operatörlere bedeni saran ve sarkmayan türde elbiseler giydirilmelidir.

Çalışma sistemi
Temizlik veya bakım amaçlı çalışmalar için İş Müsaadesi ve/veya Emin Giriş müsaadesi
düzenlenmelidir. Tüm elektrik, pnömatik ve hidrolik sistemler kapatılmalı ve kilitlenmelidir.
Hamur girişleri önlenmelidir. İş müsaadeleriyle ve kilitleme işlemleriyle ilgili olarak çalışanlara
bilgi verilmelidir.
72
ELEK/ELEKLER
Tehlikeler












Sifon valsinden çıkan gürültü.
Elek değişimleri sırasında elle çalışırken sakatlanma ve düşme.
Elek ve valsler arasındaki nipler.
Tahrik sistemi şaftına, kaplin/kaplinlere veya sarsma mekanizmasına takılma.
Egütör valsiyle elek arasındaki nip.
Elekler arasındaki nipler.
Yüksek basınçlı temizlik fıskiyeleri.
Elek kenarının kesiciliği.
Yürüme yollarından veya platformlardan düşme.
Elekaltı bütesine düşme.
Makina çalışırken yapılan kimyasal temizlik.
Elek çevresinde ıslak zeminde kayarak düşme.
Gürültünün azaltılması


Sifon valsi delik geometrisi değiştirilerek 3 dB civarında ses azaltılabilmektedir.
Sızdırmazlıkların bakımı sesi azaltacaktır.
Vakum sisteminden yayılan gürültü düzenli olarak kontrol edilip azaltılmalıdır.
Elek değişimi




Yazılı bir Güvenli İş Sistemi ile elek değişimlerinde uygulanacak yöntem belirlenmelidir.
Güvenli erişim ve çalışma platformları sağlanarak elek değişimlerinde kullanılmalıdır.
Sabit tür platformlar tercih edilmelidir.
Telsiz iletişimi ile insanlar arasındaki iletişim elek değişimlerinde kullanılmalıdır.
Güvenli şekilde nasıl çalışılması gerektiği ve eleğin askıya alınması öğretilmelidir.
Koruyucular


Elek ve elek valslerine giriş nipleri muhafaza ile korunmalıdır. Yan muhafazalar niplere
kolay erişimi engeller.
Çok elekli makinalarda iki eleğin oluşturduğu nipler yan muhafazalarla korumaya
alınmalıdır. Elek değişimlerinde muhafazalar alınabilmelidir.
Elek altı büte ve pulperlerine düşme riski bulunmaktadır. Bu amaçla eleğin ilgili kısımları
bariyerle korumaya alınmalıdır. Bariyer hortumla temizlik yapılmasını engellememeli fakat
insanların geçmesine izin vermemelidir.


Elek sarsma, elek tahrik sistemi gibi hareketli parçalar sabit koruyucularla kapatılmalıdır.
Egütör valsleri ile elek arasındaki nipe erişim muhafaza parçalarıyla yanlardan
engellenmelidir. Tahrik edilmeyen, eleğin dönüşüyle serbest dönen ve açık yataklaması
olan egütör valslerinde koruyucu gerekmez.
73

Eleğin kenarlarıyla insanların teması önlenmelidir. Özellikle ilk kısımlarda kesici temas
tehlikelidir. Uyarı levhaları yeterli olmayacaktır. Kayma sonucu kesiklere uyarılar yetersiz
kalır.
Fıskiyeler


Yüksek basınçlı iğneli fıskiyelere erişim sabit koruyucularla engellenmelidir.
Bakım sırasında kilitleme yöntemiyle sistemin izole edilmesi sağlanmalıdır.
Eleğe erişim
Elek üstündeki elek enine olan platformlarda korkuluklar ve süpürgelik olmalıdır.
Kimyasal temizlik
Temizlk aşağıdaki önlemleri kapsayan Güvenli İş Sistemi ile yapılmalıdır:






Çalışma sırasında alana giriş bariyerlerle sınırlandırılmalı ve uyarı levhaları konmalıdır.
Kişisel koruyucu malzemeler ve kimyasallara dayanıklı giysiler kullanılmalıdır.
Gerekli eğitim verilmelidir.
Temizlik sırasında havalandırma yapılarak hava eksozu sağlanmalıdır.
Güvenli erişim, elektriksel ve mekanik kilitlemeler gibi diğer koruma önlemleri
alınmalıdır. Makinanın dönmesi gerekiyorsa sürünme hızına geçilmeli elle çalıma
sağlanmalıdır.
Kimyasal döküntüler için uygun temizleme yöntemleri geliştirilmelidir.
74
SAFİHANIN PRES BÖLÜMÜNE GEÇİRİLMESİ
Tehlikeler





Sifon valsi ve varsa aradaki taşıyıcı vals arasındaki nip. (also known as lead or wind roll).
Elek ve kapma (pikap) valsi/keçesi arasındaki nip
İlk keçe ile keçe valsi arasındaki nip.
İlk pres valsi nipi. (Özellikle safiha elle veriliyorsa)
Elek altı pulperine düşme.
Önlemler





Sifon valsinden keçeye safihanın elle verilmesi önlenmelidir. Bunun için hava kullanılması
daha uygundur.
Elekle kapma valsi arasındaki nip ve diğerleri korumaya alınmalıdır.
Taşıyıcı valsle sifon valsi arası en az 120 mm ayrık olmalıdır. Eğer değilse nipe erişim
koruyucu ile engellenmelidir.
Keçenin düzeltilmesi çalışırken yapılmamalıdır.
Elekaltı pulperine düşmemek için sabit çit yapılmalıdır.
75
PRES BÖLÜMÜ
Tehlikeler










Pres valslerine girişte nipler.
Raspa kalkık durumdayken raspa ile vals arasına dalma.
keçe üzerine düşerek valslere doğru sürüklenme.
Keçe gergi ve açma valslerine (kambur vals) girişte nipler.
Çıkıntılı civata başlarına veya somunlarına takılma.
Pres valslerini ve keçelerini değiştirirken yapılan kaldırma işlemleri sırasında oluşan
problemler.
Yağ döküntülerine basıp kayma.
Pres fıskiyelerinden sıçrayanlar.
Çalışırken veya keçe değişimlerinde makina enine olan yürüme yolları ve platformlardan
düşme.
Pres bölümünün tavana yakın olan olan kısımlarındaki son derece sıcak ve nemli hava.
Alınacak önlemler
a) Koruyucular





Hem ön hem de arka tarafta pres valsleri nipine girişte koruyucu konulması. Koruyucu
baştan ve sondan elin uzanamayacağı kadar, en az 850 mm uzanmalıdır.
Koruyucular insanların giysilerinin takılamayacağı ve üzerine kirlilik yapışmayacak şekilde
olmalıdır.
Eğer gergi valsleri ve keçe taşıyıcı valslere erişim varsa veya aşağıdan ulaşılabiliyorsa
yanlardan veya komple niplere girişe koruyucu konmalıdır.
Yüksek basınçlı valslere erişim engellenmelidir.
Kişilerin bu bölgede neden oldukları ve ne yaptıkları konusunda beyin fırtınası yapılarak
durum değerlendirmesi yapılması.
b) Emin Erişim



Kaymaz zemin oluşturarak nip çevresi düzenlenmelidir. Nip çevresindeki temizlik öncelikli
işlerden biri olmalıdır.
Makina boyunca temizlik ve raspa eğişimleri için çalışma platformları oluşturulmalıdır.
Keçe ve vals değişimlerinde yürüme yolları sökülüyorsa geçici bariyerlerle bölgesel
koruma sağlanmalıdır. Zincirler yeterli koruma sağlayamaz.
c) Güvenli İş Sistemi
Pres valsi değişimleri için yazılı bir Güvenli İş Sistemi oluşturulmalıdır. Bu sistemde makinanın
nasıl izole edileceği, kaldırmanın güvenle yapılması, erişimin düzenlenmesi, koruyucuların
sökülmesi ve temizliği belirlenmiş olmalıdır.
76
KURUTMA BÖLÜMÜ
Tehlikeler












Silidirlerin içinin kapalı alan olması.
Silindirler ile valsler ve keçelerin arasında nipler bulunması.
Sevk ipi makarası ile sevk ipi arasında nipler olması.
Silindirlere temas sonucu yanma.
Geçiş yerlerinde, makina altı bütr ve pulperlerine veya makina içine düşme.
Havbe içinde çalışırken aşırı sıcakta kalma.
Elektrikli kaldırmalı tür havbe kapılarının düşmesi.
Raspalardan yaralanma ve derin kesikler.
Keçe değişimleri sırasında oluşan tehlikeler.
Vals değişimleri sırasında oluşan tehlikeler.
Sevk ipi değişimi sırasında oluşan tehlikeler.
Güvenli erişim eksikliği.
Önlemler
a) Kapalı alan çalışmaları
Kurutma silindirlerinin içi kapalı alan olarak kabul edilir. Daha önceki bölümlerde kapalı
alanlarda çalışmalar konusunda bilgi bulunmaktadır.
b) Koruyucular






Silidirler ve keçe sevk valsleri arasındaki niplerde, 120 mm aralık el-kol kapılmaları için
güvenli mesafedir. Gövde için ise 500 mm aralık bulunmalıdır.
Aynı mesafeler dönen parçalarla sabit parçalar arasında da gözetilmelidir. (Örnek, ilk
silindirle havbe duvarı)
Eğer bu mesafeler sağlanamıyorsa (özellikle eski makinalarda) ön ve arka taraftan niplere
sabit koruyucular takılmalıdır. Koruyucular döküntülerin alınmasına, temizliğe ve raspa
değişimine engel olmamalıdır.
Yeni makinalarda son uygulama ile kilitlemeli koruyucular kullanılmaktadır. 2,5 metre
yüksekliğinde arada bir erişim kapısı bulunan çitler makina boyunca uzanmaktadır. Erişim
kapıları kilitlemelidir. Makina durduğunda kendiliğinden açılabilmektedir. Kilitler veya
kilitlemeler açık durumdayken makina sadece sürünme hızında çalışabilmektedir. Çünkü
tüm korumalar bu konumda kalkmaktadır. Bu esnada döküntüler alınabilmektedir. Bu
sistem uzun zamandan beri gazete basımında kullanılmaktaydır. Aşağıda bir makinada
yapılmış uygulama örneği görülmektedir.
Keçe valsleri ile keçe arasındaki niplerde önden veya arkadan erişim sabit koruyucular
uygulanarak engellenmelidir.
Eğer makina enideki geçişlerde nipler elle erişilebilecek kadar yakınsa, makina eninde
koruyucular uygulanmalıdır.
77
c) Güvenli erişim



Geçiş noktalarında makina altı pulperlerine veya alt kata düşme riski varsa 110 cm
yüksekliğinde arası bölünmüş ve süpürgeliği olan korkuluklar yapılmalıdır. Geçit
üzerinden el mesafesinde döner parçalara erişmek söz konusu ise çitle engellenmelidir.
İnsanların kolayca erişebileceği tüm noktalarda ilave korkuluklar kullanılmalıdır.
Makina altı büte ve pulperlerine döküntü veren açıklıklar mümkün olduğu kadar dar
tutulmalıdır. 300 mm den daha büyük aralık olmamalıdır. (Yeni makinalarda hız nedeniyle
400 mm açıklık bırakıldığına rastlanmaktadır.
Raspa temizliği ve değişimi için çalışma platformu olmalıdır.
d) Makina altı büte ve pulperlerine erişim
Makinanın bir büte üzerine oturduğu durumlarda büteye erişim basamaklı merdivenlerle
olmalıdır. Böyle durumlarda münferit koruyucular pratik değildir. Kilitlemeli türde kapılar
konulmalı veya en azından kilitlenmelidir. Eğer kilit kullanılacaksa anahtarı sorumlu kişide
olmalıdır. Kilidin açılması devre dışı yapılarak prosedürle olmalıdır.
e) Havbe





Havbe altında kapalı kısımda 15 metreyi geçmeyen mesafelerde kapı bırakılmalıdır.
Havbenin motorlu kapılarındaki bir arızada kapının aşağıya düşmemesi için önlem
alınmalıdır. Düşme belirli bir seviyede sınırlanmalıdır.
Havbe kapılaraı aşağı indirilmeden önce sesli bir uyarı olmalıdır.
İlk silindir veya valsle havbe duvarı arasında en az 500 mm aralık bulunmalıdır.
Havbe içi çalışmalarda sıcak çarpması söz konusudur. Sıcak çarpması bölümüne
bakılmalıdır.
78
f) Sevk ipi değişimi



Sevk ipi değişimi Güvenli İş Sistemi altında yapılmalıdır. Mümkünse makina duruştayken
yapılmalıdır. Eğer makina hareket halindeyken ip değişimi gerekliyse sürünme hızı
seçilmelidir.
Sevk makaraları ve parçalarına Güvenli Erişim kurallarına uyulmalıdır. Koruyucular
sökülmüşse tekrar yerlerine takılmalıdır.
İp değişimi bir sonraki kağıt bağlanmasından önce yapılmalıdır. Sevk ipini kullanmak
yerine elle besleme yapılmamalıdır.
79
TUTKAL PRES BÖLÜMÜ
Tehlikeler






Valslere girişte dönen nipler.
Kontrol ve temizlik sırasında makinaya kapılma.
Sıcak tutkal veya boya türü sıvılardan sıçrayanlar.
Kağıdın kopması sırasında ani açılan valsler ve çekişin artması.
Raspalardan ve sıyırma bıçaklarından dolayı kesikler.
Kayma, takılma, düşme.
Koryucu önlemler
a) Koruyucular




Dönen niplere erişimi önlemek için koruyucu takılmalıdır. Tutkal preslerde ön ve arkadan
niplere erişim önlenmelidir. Eğer bu bölgede makina enine geçişinde niplere erişim
mümkünse tüm nip boyunca koruyucu takılmalıdır.
Sabit nip profilleri kabul edilmektedir. Kilitlemeli ve makinayı durduran nip profilleri
uygun değildir.
Eğer sabit nip profiller de uygun değilse kilitlemeli çit türü koruyucular makina enince
kullanılabilir. Bu durumda sadece makina durduğunda erişim mümkün hale gelir.
Kullanılacak aktüatörler ve yazılım SIL3 kriterlerinde olmalıdır. (Bakınız “Makina
Kontrolunda İş Güvenliği Tabanlı Kontrol Sisemleri”)
Kontrol Sistemi kağıt kopması durumunda aniden valsleri açacak olursa bu durumda yeni
nipler oluşmadığına emin olunmalıdır. Eğer durum öyleyse hem açık, hem de kapalı
80
durum için koruyucu nip profilleri kullanılmalıdır. Nip ile nip profili arasındaki mesafenin
6 mm yi geçmemesine dikkat edilmelidir. Valsler açıkken bir başka valsle veya sabit
kısımla arasındaki mesafenin 120 mm nin altına indirilmemesine dikkat edilmelidir. Eğer
öyleyse açıklığa koruyucu konulmalıdır.
b) Güvenli Erişim


Pres çevresindeki alan temizlik açısından öncelikliler sınıfına alınmalıdır. (Bakınız
“Temizlik”) Temizlik sırasında dönen valslere yaklaşılması önlenmelidir. Bu durumda ya
valsler durdurulmalıdır, ya da otomasyonlu temizleme sistemlerine geçilmelidir. Prensip
olarak temizlik sırasında makinadaki tüm valsler durudurulabilmelidir. Bu durum yakın
erişim gerekliyse mutlaka yapılmalıdır. Bununla birlikte, temizlik sırasında makinanın
durdurulması başka tehlikeler yaratabilir. Bunlardan biri valslerin elle dönebilir hale
gelmesidir. Böyle durumlarda otomatik temizleme sistemi veya su jeti gibi uzaktan
temizleyiciler kullanılmalıdır.
Makina durdurulamıyacaksa ve/veya otomatik temizleyici sistem uygun değilse dönen
valslerde temizlik yapılabilir. Tüm şartlar altında valslerin dönüş hızı minimuma
indirilmelidir. Tercih edilecek hız sürünme hızıdır. Hızın düşürülmesi riski azaltma
tekniklerinden biridir. Riski ortadan kaldırmaz. Tüm şartlarda risk değerlendirmesi
yapılmalı ve sonuçlar kayda geçirilmelidir. Riski azaltacak başka yöntemler bulunarak
çalıştırma talimatları arasına konulmalı ve zamanla geliştirilmelidir. İlave risk azaltıcı
önlemlerin bazıları su jeti ve uzun saplı aletler olabilir. Temizlik sırasındaki hız dahil tüm
önlemler yazılı bir Güvenli İş Sistemi oluşturularak belirlenmeli ve bunlara eğitimler,
süpervizörlük, yapılacak diğer işler ve düzenli Gözden Geçirme dahil edilmelidir.
c) Raspalar ve sıyırıcı bıçaklar




Raspa değişimlerinde uygun aletleri kullanınız.
Uygun iş eldivenleri kullanarak kesiklerin önüne geçiniz.
Çıkan bıçağa derhal koruyucu geçirilmelidir.
Bıçak hemen kutuya yerleştirilmelidir. Onları yol üzerine koymayınız!
d) Koruyucu donanım


Uygun koruyucu elbiseler temin edilmeli ve giyilmelidir.
Gözlerin korunmasına dikkat edilmeli veya yüzü tamamen kapatan maskeler ve diğer
uygun giysiler giyilerek sıçramalara karşı risk azaltılmalıdır.
81
KALENDERLER VE SÜPER KALENDERLER
1. Makina kalenderleri
Tehlikeler











Valsler arasındaki nipler.
Ayrılmış valsler arasındaki açık nipler.
Tahrik şaftlarına takılma.
Son vals ve mal sarıcı arasında talıkma.
Hidrolik hatlarda basınç kaybı.
Raspaların kesmesi.
Sıcak yüzeyden yanma.
Temizlik sırasında takılma.
Statik boşalmalar.
Zemin açıklığından aşağı düşme.
Elle yapılan işlerden dolayı incinme.
Önlemler
a) Makinadan safihayı besleme ve korunma



Bu tür makinalarda da kuyruk besleme sistemleri olmalıdır.
Tüm niplere erişim standartlara uygun tasarlanmış koruyucularla önlenmelidir. Nip
profilleri olan yerlerde profillerin çarpılmasına karşı makina eninde düzenli kontrollar
yapılmalıdır.Titreşim nedeniyle gevşeyen bağlantılar kontrol edilmelidir.
Kağıt kopmalarında valsler birbirinden ayrılıyorsa, bu durumda yeni nipler oluşmadığına
emin olunmalıdır. Valsler arası mesafe 120 mm den az olmamalıdır. Şayet daha düşük
aralıklar söz konusu ise koruyucularla önlem alınmalıdır.
b) Raspa değişimleri




Raspa değişimleri bu işe uygun aletlerle yapılmalıdır.
Uygun iş eldivenleri kesiklere karşı kullanılmalıdır.
Raspa makinadan çıkarılır çıkarılmaz kılıfına sokulmalıdır.
Raspa bıçağı kutusuna yerleştirilmelidir. Yol üzerinde raspa bırakılmamalıdır.
c) Döküntüleri alma
Alt kata döküntüler için açılan delikler 30 cm den geniş olmamalıdır.
d) Temizlik
Makina temizliği Güvenli İş Sistemine alınmalıdır. Tercihen makina durmuşken yapılmalıdır.
Temizlik için uygun aletler kullanılmalıdır. Alev alıcı sıvılar temizlikte kullanılmamalıdır.
82
e) Statik elektrik
Uygun topraklama ve statik elektriği boşaltan sistemler kullanılmalıdır. Bunların bakımları ve
kontrolları düzenli olarak yapılmalıdır.
2. Makina dışı kalenderler
Tehlikeler
Aşağıdaki tehlikeler makina kalenderlerindeki tehlikelere ilave edilmelidir:




Açma sarma ayakları üzerindeki niplere.
Çalıma platformundan aşağı düşme.
Çalışma platformunun inişi sırasında altına sıkışma.
Askıdaki yük altında çalışma.
Önlemler
Aşağıdaki önlemler makina kalenderlerindeki önlemlere ilave edilmelidir:



3 metreden geniş makinalarda, nip profilleri fazla sehim yaptıklarından pratik olmayabilir.
Böyle durumlarda çit türü koruyucular kullanılması tehlikeli noktalara erişimi engeller.
Seyyar iş/çalışma platformları, düzenli aralıklarla kontrol edilmeli ve bakımları
yapılmalıdır. Tüm çalışma platformlarında aşağıdaki özellikler olmalıdır:
- Kapılar kilitlenmedikçe platform yerinden hareket edememelidir.
- Bir koruma sistemi platform hareket ettiğinde onu durdurabilmelidir.
- Hareketi her iki uçta sınırlandıran koruma sistemi.
- Platformun kontrol sistemi.
Güvenli Rrişim kurallarına dikkat edilmelidir.
83
YANKİ SİLİNDİRLER
Tehlikeler






Silindirin bozulması. Bu çeşitli şekillerde olur:
o Kılcal korozyon çatlağı, başlıkla gövdenin zaman içinde birbirinden ayrılmasına
neden olur.
o Sıcaklık veya basınç farklılığı nedeniyle gövdenin çatlaması. Örnek, ısıtma ve
soğutma sırasında.
o Pres valslerinin aşırı baskısı sonucu oluşan ve sürekli kalan gövdedeki şekil
bozukluğu.
o Aşırı buhar basıncı ile deformasyon.
o Yüzey taşlamaları sonucu gövdenin incelmesi. Bu nedenle silindir istenilen sıcaklık
ve basınç değerlerinde çalıştırılamaz.
Pres valsleriyle gövde arasındaki nip.
Raspa ile silindir arasındaki nip.
Yüksek basınçlı buhar kaçağı sonucu haşlanma ve yanıklar.
Kapalı alanda çalışma.
Raspalarla temas.
84
Önlemler
a) Kontrol ve testler


Belirli aralıklarla, başlık yalpalama testinin (Head Tilt Test) uzman birisi tarafından
yapılması. (kılcal çatlak korozyonunu tespit amacıyla)
Başlık civatalarının tahribatsız test (NDT) yöntemleriyle ölçülerek, kesilmemiş
olduklarından emin olunması.
b) Buhar ve kondense sistemi


Düzenli olarak buhar kaçaklarının uzun bir sapa bağlanmış bir ayna yardımıyla kontrol
edilmesi. Kaçak tespit edilmişse en kısa zamanda düzeltilerek buharın başlık civatalarını
kesmesinin önüne geçilmesi ve lokal stresin azaltılması.
Buhar hatları üzerindeki basınç emniyet valflerinin uygun değerlere ayarlanmış ve
çalıştıklarından emin olunması. Yılda en az bir kez testlerinin tekrarlanması.
c) Havbe
Havbe ısıtma sisteminin kurutucunun hareketine bağlı olarak, kilitleme yapılmış olması
gerekir. Oluşacak bir arızanın/hatanın sonuçları vahim olacağından, makina kontrolu SIL3
şartlarını sağlamalıdır.
d) Baskı valsleri
Yük hücresi (Load-Cell) ile ölçülen baskı valsi yükleme değeri ekranda sürekli olarak
görülebilmelidir. Benzer şekilde pabuç preslerde de (Shoe Press) aşırı yüklemeler
olabilmektedir.
e) Sistemi ısıtma ve soğutma


Yanki silindirde soğuk durumdan, soğutmanın sonuna kadar olan tüm aşamalar Güvenli İş
sistemleri içine alınarak yazılı hale getirilmelidir. Operatörler Bu sistemler hakkında
eğitilmelidir.
Tüm operatörler sıcak silindir yüzeyine soğuk su tutmamaları konusunda uyarılmalıdır. Bu
durum termal şok yaratarak telafisi mümkün olmayan feci durumlara yol açabilir.
f) Silindir içine girme



Yanki silindirler kapalı alanlar sınıfındandır. O nedenle kapalı alanlarda çalışma koşulları
dikkate alınmalıdır. Bu konu özel olarak işlenmiştir.
Bazı durumlarda kondensat tankından geriye doğru silindir içine buhar ve kondensat
gelir. Buna dikkat edilmelidir. Eğer mümkünse hem buhar, hem de kondensat hatları
kapatılarak izole edilmelidir.
Yanki silindirin içinde insan varken, silindirin kendi momentiyle dönmesi amacına uygun
tasarlanmış takozlarla önlenmelidir.
85
MAL SARICILAR
Tehlikeler







Mal sarıcı tamburu ile tampon arasındaki nip.
Mal sarıcı üzerine konulan ve ileriye itilen boş tampon makarası ile dolu tampon arasında
sıkışma.
Safiha ile mal sarıcı tamburu arasındaki nip (özellikle yüksek gramajlı kağıtlarda).
Mal sarıcıya safihanın verilmesi.
Mal sarıcının birincil ve ikincil kollarına takılma.
Makina altı pulperine düşme.
Asılı yük altında çalışma.
Önlemler
Koruyucular




Mal sarıcı tamburu ile boş tampon makarası arasındaki nip yukarıdan aşağıya doğru
hareket ettiği sırada operatörün erişemeyeceği şekilde olmalıdır. Koruyucunun yerden
yüksekliği en az 2.5 m olmalıdır.
Bu mesafe sağlanamayacak ise yukarıdaki resimde görüldüğü gibi ön yüzeyden koruyucu
sağlanmalıdır. Koruyucu ile tampon arasındaki mesafe en az 120 mm olmalıdır. Bir
insanın geçemeyeceği kadar da dar olmalıdır. (500 mm den az)
Eğer nipe yan merdivenlerden erişmek mümkün ise sabit çitlerle koruma yapılmalıdır. Çit
yüksekliği güvenliği sağlayacak şekilde seçilmelidir. TS EN 294
Eğer birincil kolu tahrik eden dişlilere erişim varsa, sabit koruyucularla kapatılmalıdır.
Koruyucu içine toz girmemesi için pozitif hava uygulanmalıdır.
86









Dolu tampon makarası safihadan ayrıldıktan sonra dönmeye devam etmemesi için çelik
frenleme ile donatılmalıdır. (Eğer dolu tampon dönerek vinç üzerine alınmışsa vinç için
dinamik yük anlamına gelir. Vinç kapasitesi ona göre seçilmiş olmalıdır.)
Dolu tamponları da taşıma özelliği olan mal sarıcılarda Tamponlar arasına insanların
sıkışma riski bulunur. Özellikle sabit bir tamponun üzerine doğru hareket eden hareketli
tamponlar için bu durum söz konusudur. Bunun önüne geçmek için kızak üzerindeki her
iki tampon arasında minimum 500 mm boşluk kalmalıdır. Her tampon için frenleyici
kullanılarak sorun çözülmelidir. Eğer kızaklar yerden 2 metre yukarıda ve üzerinde ise
(İnsan boyundan yukarıda) aradaki boşluklar 30 cm’ye kadar düşürülebilir.
Boş tampon makaralarının uçları kaplin şeklinde ise Döner şaft uçları korumaya
alınmalıdır.
Mal sarıcı alrında bir pulper veya döküntü konveyörü varsa, İçine insan düşmeyecek
şekilde korumaya alınmalıdır. Döküntüyü aşağıya verecek açıklık mümkün olduğu kadar
dar yapılmalıdır. Bu mesafe 300 mm den fazla olmamalıdır. (Yeni makinalarda bu mesafe
400 mm ye çekilmiştir) Koruyucu üzerine döküntü almak gibi nedenlerle bir insanın
çıkması önlenmeli ve koruyucu buna uygun imal edilmiş olmalıdır.
Yüksek gramajlı kağıt üretiminde mal sarıcı nipi insanlar için tehlikelidir. Araya insanlar
sıkışabilir. Otomatik safiha kesiciler riski azaltan unsurlardır. Eğer risk değerlendirmesinde
bu konu tehlikeli görülmüşse, mal sarıcıya yanlardan erişim önlenmelidir.
Dolu tamponu taşıyacak ekipman uygun tasarlanmış ve iyi bakımlı olması gerekir. Tavan
vinciyle taşınacak dolu tampon bir yere takılmayacak kadar kaldırılmalı daha fazla
kaldırılmamalıdır. Tavan vincinin durdurucu sınır şalterleri (nihayet svici, limit sviç)
olmasına rağmen tüm güvence onlara bırakılmamalıdır. Bu şalterin bozulması
durumunda vinç halatı gerilerek kopacaktır. Bunun sonucu dolu tampon yukarıdan
düşecektir. Mümkünse ardışık iki sınır şalteri kullanılmalıdır. İlk sınır şalteri hareketi
durdurmalı fakat kendini yeniden kurabilmelidir. İkincisi ise tamamen duruşu sağlamalı
ve bakımcı nezaretinde çalıştırılabilmelidir.
Kazaların veya tehlikeli olayların önüne geçebilmek için aşağıdaki yöntemler
kullanılmalıdır:
o Sınır şalterini tahrik edecek kol pas geçmeyecek şekilde yeniden tasarlanmalıdır.
düz kollar yerine çatal veya halkalı yapıdaki kollar tercih edilmelidir.
o Mekanik parçalar sağlam ve dirençli yapıda olmalıdır.
o Sınır şalteri elle reset edilmelidir.
o Düzenli aralıklarla sınır şalteri ve mekanizması test edilmelidir.
Boş tamponlar periyodik olarak kontrol edilmeli ve bakımlı olmalıdır. Bunların kontrol,
test ve bakımlarıyla ilgili belgeler düzenlenmelidir.
Tavan vinçlerinin periyodik bakımları yapılmalı ve yıllık kontrolları yapılmış olmalıdır.
Yapılanlar belgelendirilmelidir.
87
BEDENEN YAPILAN İŞLER ve HAMALİYE İŞLER
Kağıt fabrikalarında çalışanlar, işlerin tehlikeli olduğunu ve iyi kontrol altında tutulması
gerektiğini bilirler. Kaza sonucu yaralanmaların sayısı inşaat ve tarım sektörleriyle boy
ölçüşmektedir. Bazıları bedenen yapılan işlerde meydana gelen yaralanmaların sayıca azlığı
nedeniyle, tehlikeleri önlemek amacıyla harcanacak çabanın nedenini merak edebilirler.
Buna rağmen bedenen yapılan işlere ciddi kazalar olmakta ve insanlar ölmektedir. Ayrıca
kaza sonucu yaralanmalarda sürekli ağrılar, incinmeler ve sakatlanma durumlarına
rastlanmaktadır. Bunların çoğu uzun süreli veya kalıcı hasarlar bırakmaktadır.
İki operatör 2.5 ton gelen dolu tamponu alçak olan arka ayaklardan iterek indiriyorlardı.
Operatörlerden biri sırtında bir acı ile geriye düştü. İki ay çalışamadı. Yıllarca sırtındaki acıdan
da kurtulamadı.
Bedenen yapılan işlerdeki kazalar, HSE (Health and Safety Executive, İngiltere) raporlarına
göre kağıt sanayi içindeki kazaların dörtte birini oluşturur. Bununla birlikte sorunun
büyüklüğünün daha fazla olduğu sanılmaktadır. Bunun nedeni bazı hastalıkların tekrarlayan
zorlanmalar yüzünden uzun vadede ortaya çıkmasıdır. HSE 1993 ve 1994 yıllarında 1774 kaza
raporlamıştır. Bunlardan 415 i hamaliye işler yüzündendir.
Uzun vadeli bedenin hamaliye işlerde zorlanması, daha sonra insanların yaşam kalitesini
olumsuz yönde etkilemektedir. Bahçede çalışma, çocukları kucağa alma veya evde yapılan
basit dekorasyon çalışmaları genellikle dikkate alınmazlar.
Bir operatör giyotinden çıkan kenar ıskartaları pulper konveyörüne taşımaktaydı. Bu iş 30
metrelik bir mesafede ve düzenli olarak yapılmaktaydı. Iskartanın ağırlığı değişkendi.
Operatör sonunda fıtık ameliyatı oldu. Bunlar 25 yıllık bir çalışmanın sonucuydu.
Sakatlıkların işe yönelik maliyeti de oldukça fazladır. Tazminat talepleri yanında, açıktan veya
gizli olan, üretim kayıpları, teslimatta gecikmeler, araştırma maliyetleri, fazla mesailer,
tecrübeden artık yararlanamama, insan kaynaklarının ve süpervizörlerin fazladan çalışmaları,
yeni eleman alımı ve eğitimi, iş yerinde güvenin, fedakarlığın ve işbirliğinin ortadan kalması
bunlardan bazılarıdır.
Fabrikalar verimli olan iş makinalarını satın almaktan kaçınmazlar. Öte yandan elle çalışma
bazen işleri hızlandırır, kaliteyi arttırır ve faaliyetlerin çeşitliliği olan yerlerde bilinen iş
makinaları pratik çözüm olmaz.
Sorunlu bölgeleri belirleme
Fabrikalar elle çalışılan problemli bölgeleri bir kaç yöntemle belirlerler. Bazıları bir risk
oluştuğunda, işi Risk Değerlendirmesi çalışmaları kapsamına alırlar. Bazıları elle yapılan işleri
listeleyerek ayrı bir sınıfa sokarlar. Bulunabildiğinde istatistikler de oldukça yararlı
kaynaklardır. Çalıştığı sürece, fabrika için hangi yöntemin kullanıldığının pek önemi yoktur.
88
Bir fabrika Risk Değerlendirmesi yöntemiyle, vardiya ekiplerine danışarak, elle yapılan işleri
listeleme ve derecelendirmeye karar verdi. Listenin ilk üç sırası oluşturulduğunda, ikinci üç
sıra tespit edildi. Böylece tehlikeli görülen elle yapılan işlerin tam listesi oluşturuldu.
Ekiplerin kurulması
Bazı fabrikalar tehlikeli işlerin tespiti için kendi ekiplerini kullanırlar. Çünkü ekiplerin içinde
çeşitli bilgi ve beceri alanlarını kapsayan elemanlar bulunur. Değerlendirme sırasında bilgi ve
tecrübe son derece önemldir. Bunun için aşağıdaki özelliklere uygun çeşitli ekip elemanları
seçilmelidir:





Elle yapılan işlerde çalışan
İnsan kapasitesinin sınırlarını bilen
Yüksek riskli faaliyetleri ayırt edebilen
Riskeri pratik olarak azaltabilen
Kanun ve kuralları iyi bilen.
Muhtemel bir ekip aşağıdaki kişilerden oluşur:





Bölüm yöneticisi
Bölüm şefi
İş Güvenliği uzmanı (kadrolu)
İş Güvenliği şirket danışmanı
İş yeri hekimi ve/veya sağlık danışmanı.
Uygulamada risk azaltıcı bakış aşağıdaki hususları dikkate almalıdır:





Alternatif yöntemler dikkate alınmalı
Beden gücü ile çalışanlar tarafından kabul görmeli
İşveren tarafından kabul görmeli
Kar ve zarar kavramlarına uygun olmalı
Çözümler pratik olmalıdır.
Bunlara ek olarak gerekli eğitimler sağlanmalıdır.
Elle yapılan işlerde bilinen çözümleri uygulama
Bir kez elle yapılan tehlikeli işler belirlendiğinde, çözümü hemen basit olarak bulunabiliyorsa
detaylı risk değerlendirmesine gidilmeyebilir. Mümkünse elle yapılan işlerden kaçınılan
yöntemler bulunmalıdır. Elle çalışma kaçınılmaz ise tehlikeyi önlemek için basit çözüm yolları
aranmalıdır. Kağıt fabrikalarında aşağıda verilen örnekler, bazı tehlikeleri önlemek için sıkça
kullanılmaktadır.
Mal sarıcı sorunu
Büyük bobinleri itme ve yuvarlama kağıt fabrikalarında en yaygın görülen ve genellikle
omurga bozuklularına yol açan faaliyetlerin başında gelir.
89
Bir operatör 1,5 ton ağırlığındaki bobini konveyörden almak için iterken omurgasını incitti.
Bir bobin ambalajama işçisi 11 ton ağırlığındaki dolu tamponu iterken omurgasını zedeledi.
Dolu tamponlar konveyörle nakledilip bobin makinasına gelmekteydi. Bobin makinasında
meydana gelen bir arıza nedeniyle tamponlar birikmişti. Operatör yeni gelen tamponlara yer
açmak istiyordu. Sırtında bir sancı hissederek bir müddet bekledi ve sonra eve gönderildi.
Çözümler
Uygun ataşmanlı bir vinçle bobinler/tamponlar kaldırılıp taşınabilir.
90
Bir başka çözüm
Bir paletli taşıyıcı (Transpalet) yardımıyla tamponlar taşınabilir. Tarnaspalet, pnomatik veya
hidrolik krikolu, tampona alttan yerleştirilerek onu elle taşıyan basit bir yardımcıdır. Akülüleri
de bulunmaktadır.
Iskartalar
Sorun
Döküntü ve ıskartalar kağıt üretiminde incinmeler yol açan, çok yaygın sorunlardandır. Bunlar
aşağıdaki iki sınıfa girerler:
1. Parçalar halindeki döküntüler
2. Bitmiş haldeki bobin veya tampon ıskartalar.
Yukarıdaki temsili resimde iki operatörün, herbiri 30 ile 50 kg arasında gelen ıskartayı
kaldırarark götürdükleri görülmektedir. İş 4 adet kağıt makinasının her birinden bir vardiyada
çıkan 200-400 kg arasındaki ıskartayı toplayıp uzaklaştırmaktır. Iskartalar tekerlekli bir taşıyıcı
üzerine konur ve taşıyıcı konveyör üzerine yerleştirilir. Konveyör pulper alanına geldiğinde
91
taşıyıcı ıskartalar konveyörden indirilerek hidrolik giyotinde kesilir. Bazen bu iş tek kişiyle
yapılır. Her gün ve her vardiya bu iş tekrar tekrar yapılmak durumundadır. Asıl sorun ağırlığı
değişken olan dolu taşıyıcının konveyör üzerine konması ve alınmasıdır. Her vardiyadaki tüm
operatörler ciddi sırt acısı çekmekte ve uzun süreli raporlar almaktadır.
Üretilen çözüm
Bu özel sorun için çözüm hidrolik, döner başlıklı ve çift çeneli bobin ataşmanı olan bir kaldıraç
olarak bulundu. Bu alet iki veya üç top ıskartayı ayni anda kaldırabilmekte ve doğru konumda
konveyörün üzerine koyabilmekteydi. Ayrıca bu işlem iki yerine bir operatör tarafından
yapılabilir hale geldi.
Iskartalar için geliştirilmiş diğer çözümler
Iskarta ve döküntüler için aşağıdaki çözümler kullanılmaktadır:






Iskartaların ya azaltılması ya da tamamen ortadan kaldırılması
Makina altı konveyörleri kullanılması
Kaldıraç olarak transpalet, ataşmanlı forklift veya kepçe kullanılması
Dilicilerle parçalanması
Makina altı pulperlerinde parçalanması
Dar ebatta bobin ıskartaların üretilmemesi
Ebat kesim ve paketleme
Sorun
Ebat kesilmiş topların paketlenmesi pek çok fabrikada otomatik makinalarda yapılmaktadır.
Bazen elle paketleme gerekmektedir. Özellikle ebat ölçüleri çok fazla çeşitte ise, miktarlar
çok değilse elle paketleme tercih edilir. Bu iş, ağırlığı 25 kg a kadar gelen, A3 ebada kadar
olan palet üstü kağıtlarda sıkça tekrarlanabilir. Masadan palet üzerine veya palet üzerinden
masaya taşıma sırasında bel omurgalarına ağırlık verilmektedir.
Bir iş müfettişi paketleme kısmında yapılan işleri sorgulamaktaydı. 20 yıldır ayni işleri yapan 6
çalışanın görünürde sorunları yoktu. Oysa, hepsininde geçmişte işi yarıda bırakan pek çok
çalışanla ilgili hikayeleri vardı. Bunlardan biri de fıtık olmuş bir bayandı.
92
Bir çözüm
Riski azaltmak için, ilk önlem olarak, yüksekliği ayarlanabilen seyyar bir çatallı kaldıraç alındı.
Bu alet çalışanın eğilip yerden yükü kaldırmasını önlüyordu. Ayrıca, fabrika daha kapsamlı bir
çalışma yaparak, planlı bir yerleşim düzenini de uygulamaya koydu.
Topları paketlemede kullanılan diğer çözümler
Bunlar içinde aşağıdaki çözümler bulunmaktadır:




Hidrolik çalışma masaları
Makaslı ve sehpalı kaldıraçlar
Yay gücüyle çalışan indirme kaldırma sehpaları
Pnömatik sehpalı taşıyıcılar.
Dar ebatlı bobin ıskartalar
Sorun
Dar ebatlı bobin ıskartalarının veya küçük tamponların ve göbekten kaymış bobinlerin elle
nakliyesi, özellikle temizlik kağıtları üretiminde çok sorun yaratır. İş, tamponun bobin
makinasına kaldırılması, taşınması ve yüklemesini kapsamaktadır.
Bobin makinasında çalışan operatör 40 kg gelen bir ıskarta bobini kaldırırken, sağ bacağında
çekme hissetti. Vinç olmasına rağmen, genel uygulamaya göre, vinç bobinleri daha yüksek
seviyelere kaldırırken kullanılmaktaydı.
Çözümler
Aşağıdaki temsili resim, bu tür bir uygulama için üretilmiş göbekten sıkmalı bir çözümü
göstermektedir. Vinç aparatları genellikle küçük bobinlerin kaldırılmasında yaygın olarak
kullanılmaktadır.
93
Aşağıda seyyar küçük bobin taşıyıcılara örnekler verilmektedir.
Boş tampon makaralarında ve mihver borularda kalan kağıdın temizlenmesi
Sorunlar
Kısmen boşalan veya kalitesizlik nedeniyle sarımı yarıda bırakılan tampon makaraları
üzerinde kalan kağıtların temizlenmesi ve ıskarta bobinlerin kesilmesi sırasında, falçata ve
beden kullanımı incinme ve yaralanmalara yol açar.
94
Çözümler
Bobinin hidrolik giyotinle kesilmesi çözümlerden biridir. Aşağıda bir bobin giyotini
görülmektedir. Diğer bir çözüm, bobinin mihver borusundan bir şaft geçirilerek açılabilir hale
getirilmesidir. Böylece çıkan ıskarta kağıt mal sarıcı veya bobin makinası altındaki pulpere
gönderilir.
Yardımcı maddelerin taşınması
Sorun
Kağıt fabrikalarında kullanılan kimyasallar ve diğer maddeler otomatik süreçlerle
hazırlanmakla birlikte, bazen deneme amacıyla veya az kullanım nedeniyle elle taşıma
gerekmektedir. Özellikle insan gücünün kaldırabildiği çuvalar, variller ve bidonlar elle
taşınmaktadır.
Çözüm
Aşağıda plastik bidonlarda sevkedilen boyaları taşımada kullanılan el arabası görülmektedir.
Hafifi yapısı ve dört teker olması, taşıyan kişiye kolaylık sağlamaktadır.
95
Basit bakım Faaliyetleri
Çok geniş bir alana yayılan bakım faaliyetleri, kağıt fabrikalarında her yıl pek çok
sakatlanmalara neden olmaktadır. Bazı sorunlu faaliyetler kolayca çözülürken, bazı bakım
faaliyetleri için kapsamlı değerlendirme yapılması gerekir. Bunlar ilerleyen sayfalarda
sırasıyla verilecektir.
Sorun
Parçaların ağırlığı incinmelere neden olmaktadır.
Bir çözüm
Ağır makina parçaları palet üzerinde depolanmalıdır. Bu sayede gerektiğinde nakliyesi
forkliflerle kolayca yapılabilecektir.
Bir tesisat ustası bir motor/redüktör grubunu tezgah üzerine kaldırmak istedi. Bu sırada belini
incitti. Bu tür ağır parçalar palet üzerinde, ceraskal veya forkliftle kolayca kaldırılabilirler.
Bir çözüm
Kaldıraçlı çalışma masası üzerindeki yükü kaldırmaya uygun olabilir.
Muhtelif sorunlar
160 kg gelen dolu konteynerdeki tutkalın, tutkallama makinasına aktarılması.
Bir çözüm
Tutkal bir maşrapa yardımıyla elle aktarılabilir. Aşağıdaki temsili resim bunu göstermektedir.
Ayrıca aşağıdaki resimde görülen el pompaları da pratik çözümlerdendir.
96
Sorun
Opeartörlerin makinaya güçlükle uzanmaları.
Bir çözüm
Bir kaç basamaklı seyyar veya sabit bir merdiven sorunu çözecektir.
Yukarıda oldukça basit sorunlar ve çözümler verilmiştir. Çözümler işe özel olabilir. Genel
çözümler profesyonelce olmalıdır. Ayrıca basitlik iş görmezlik anlamına da gelmez. Basit
çözümlerin pratik ve ekonomik oldukları unutulmamalıdır.
Değerlendirilmesi zor olan bakım faaliyetleri
Bazı güce dayalı bakım sorunları biraz düşünme ve biraz sağduyu ile kolayca çözülebilmesine
rağmen, bazı sorunların çözülebilmesi oldukça zordur. Fabrikalar genellikle üç alanda sorunu
çözmede zorlanırlar:



Temizlik kağıtları üretiminde, paketleme bölgesi gibi yerlerdeki tek bir basit çözümün
yeterli olmadığı özel işlerde;
Günlük bakım işleri gibi fazla sayıda farklı işin yapıldığı ve her birinin ayrı ayrı
değerlendirilmesinin zor olduğu işlerde;
Planlı duruşlar gibi çok karmaşık faaliyetlerin yapıldığı ve dolayısıyla çok fazla riskin
bulunduğu işlerde.
Detaylı değerlendirmeler
Basit çözümlerin bulunamadığı elle taşıma işlerinde ergonomik kurllara uyan detaylı
değerlendirmelerin yapılması gerekmektedir. Ergonomik kurallar kelimesi kulağa yansıdığı
kadar zor değildir. Ergonomik bakış, çalışanın işe uygun hale getirilmesi yerine, işin çalışana
uygun hale getirilmesidir. Ergonomik kuralları uygulamak için ergonomi uzmanı olmaya gerek
yoktur. Değerlendirme yaparken doğru soruların sorulduğu bir soru listesi hazırlanması
97
yeterlidir. Faaliyet belirli parçalara ayrılmalıdır. Bu sorular risk faktörleridir. Aşağıda buna
örnekler bulunmaktadır:
Risk faktörlerini belirlemede kullanılan şablon tablo
Yapılan işin cinsi ne?
Örnekler
Yük bir yerden veya bir şeyden mi alınacak?
Eğilme ve bükülme hareketi var mı?
Yukarıya uzanma gerekli mi?
Güç gerektiren, itme ve çekme gerekli mi?
İş sürekli tekrarlananıyor mu?
Yapılan iş hızlı tempo gerektiriyor mu?
Bobin şaftları gibi
Iskarta kaldırma gibi
Bakım faaliyetleri gibi
Elek keçe değişimleri gibi
Top halindeki kağıtlar gibi
Bobinle uğraşma gibi
Kaldırılan yük nasıl?
Örnekler
Ağır, hacimli veya taşınması zor mu?
Kavraması güç mü?
Zararlı yapıda mı?
Bobin, dar bobin, bobin şaftı gibi
Döküntüler gibi
Raspa bıçakları gibi
Çalışma ortamı nasıl?
Örnekler
İş alanı duruşunuzu sınırlıyor mu?
Zemin kötü mü?
Zemin kademeli mi?
Ortam sıcak veya nemli mi?
Aydınlatma yetersiz mi?
Bakım faaliyetleri gibi
Islak veya hamurlu zamin gibi
Makina içi gibi
Makina içi gibi
Makina içi gibi
Dikkate alınması gereken diğer faktörler aşağıdadır:


Bireysel durum, kişinin mevcut sağlık durumu, sırt ağrısı veya sakatlığı var mı?
Koruyucu kıyafetler veya kişisel koruyucu donanım kişinin durumunu kısıtlıyor mu?
Örnek: Bobin şaftları
Bobin merkezinden şaft geçirilmesi veya çıkarılması, kağıt fabrikalarındaki teklikeli
işlemlerden biridir. Faaliyet, uzun ve ağır çelik şaftların, çeşitli nedenlerle bobinlerde mihver
borunun içinden geçirilmesidir. Bu faaliyet pek çok yaralanmalara neden olmaktadır.
Bir fabrika bu faaliyeti geniş bir değerlendirmeya aldı ve yaralanma riskini önemli öçüde
azalttı.
Bir makina operatörü, temizlik kağıtları dilicisinde boş bir mihver boru içindeki çelik şaftı
çıkarmaya çalışırken omurgasını incitti ve sol kolundan yaralandı. Çelik şaft yaklaşık 45 kg
ağırlığında ve ağırlık merkezi kaçıktı. Boyu da iki metrenin üzerindeydi. Dört ayın üzerinde
süren raporlu bir dönem geçirdi.
98
İncelemede işin ana risk faktörleri şunlar görüldü:


İş yükü bir yerden/şeyden almak ve eğilip bükülmekti
Yük ağır, hacimli ve uzundu.
Risk faktörleri belirlendiğinde, fabrika eğilme ve bükülme konusunda ve ağırlık konusunda bir
şeyler yapmaya karar verdi. İş alanına bir besleme ray hattı ve rampa ilavesi yapılarak
yeniden tasarlandı. Bu durum operatörlere şaftı eğilip kaldırmak yerine bilek hizasında
yuvarlamak gibi bir imkan sağladı. Asıl inovasyon şaftları dolu yerine içi boş malzemeden
yapma yoluyla elde edildi. Fabrika aluminyum şaftları denedi fakat bunlar yeterli sağlamlıkta
bulunmadı. Karbon elyaflı şaftlar başarılı oldu ve şaftların ağırlığı yarıya düştü.
Bu örnekte yaralanma riski ortadan kalmadıysa da oldukça azaldı. Şaftların kendisini ortadan
kaldıracak bir teknik gelişmenin riski tamamen ortadan kaldıracağına inanılmakta.
Örnek: Temizlik kağıtlarında paketleme
Elle yapılan paketleme nadiren görülmektedir. Onun yerini otomasyonlu hatlar almıştır.
Bununla birlikte, kağıt fabrikalarında paketleme bölümlerinde işe bağlı el ve kol
yaralanmaları sürmektedir. Operatörlerin bazıları işini kaybetme korkusuyla kendilerinde
meydana gelen sağlık sorunlarını yöneticilere aktarmamaktadır. İyi fabrikalar ağrı ve acıların
ne kadar önceden bildirilirse, o oranda kalıcı sonuçların önlenebileceğinin bilincidedirler.
Detaylı bir ergonomik değerlendirme, yaralanma riskini o oranda azaltacaktır.
Bir temizlik kağıtları fabrikasında paketleme bölümünde ana risk faktörleri şunlar olarak
belirlendi:

Yapılan iş sürekli tekrarlardan ibarettir
99


İşin temposunun yüksekliğini üretim belirlemektedir.
Sürekli eğilme ve bükülme hareketleri yapılmaktadır.
Değerlendirme her çalışma pozisyonuna göre risk faktörlerinin değişmesi ve önemli ölçüde
farklılığı yüzünden karmaşıktı.
Sonuç olarak aşağıdaki önlemler alındı:






Ayarlanabilir oturma yerleri sağlandı.
İş masasının yüksekliği operatörün işi daha iyi görebilmesi için ayarlanabilir şekle getirildi.
Konveyörlerin eni düşürülerek streçleme azaltıldı.
İndirme ve kaldırma işlerini kolaylaştırmak için makaslı kaldıraç sağlandı.
Operatörlerin yere eğilip yükü almaları ve taşımaları yerine, yükün kayar yüzeyler
üzerinde kendiliğinden hareket etmesi sağlandı.
Dinlenme molalarının yeterliliği konusu ele alındı.
Böyle durumlarda fabrikaların dışarıdan ergonomist getirmesi yerine, öncelikle kendi
değerlendirmelerini yapmaları daha doğru olmaktadır. Daha sonra gerekli görülürse
ergonomist getirtilebilir.
Kapsamlı değerlendirmeler
Günlük bakım faaliyetlerinde olduğu gibi bireysel faaliyetlerin çeşitliliğinin çok olduğu
durumlarda, her bir faaliyeti ayrı ayrı değerlendirmek pratik olmayabilir. Böyle durumlarda,
birbirine benzeyen faaliyetlerin gruplandırılması ve grubun kapsamlı olarak değerlendirilmesi
daha uygun olmaktadır. Örneğin pompa değiştirme faaliyetleri bu yöntemle değerlendirilir.
Günlük bakım faaliyetlerine, yükler ve çalışma alanları listelenerek bir bütün olarak bakılabilir
ve bir iş seçilerek değerlendirmenin kalitesi gözden geçirilebilir. Bunu yapmakla bakımcıların
maruz kalacağı elleçleme riskleri ve bu riskleri azaltma önlemleri belirlenir.
Örnek: Pompa/motor/vana sökümleri
İş pompaların sökülmesi onarılması ve yerlerine yenilerinin takılmasıdır. Bu işler sırasında
ortaya çıkan risk faktörleri aşağıda belirlenmiştir:



Yükler ağırlıkları ve kavranma güçlükleri yönünden çok çeşitlidir. Ağırlıklar net olarak
bilinmemektedir.
Yapılacak iş muhtemelen kapalı bir alanda yapılacaktır ve eğilme, bükülme uzanma, itme
ve çekme eylemlerini kapsamaktadır.
İş ortamı muhtemelen dik durmayı sınırlamakta, zemin ıslak ve kaygan, basamaklı,
çalışma ortamı nemli, sıcak ve kötü aydınlatılmıştır.
Bir vananın sökümü sırasında, bir bakımcıya bir diğeri yardım etmektedir. Biri vanayı tutarken
diğeri civataları sökmektedir. Son civata söküldüğünde, vanayı birlikte 120 cm aşağıya
zemine indirirler. Vananın ağırlığı bilinmiyordu, fakat ağır olduğu düşünülüyordu. Söken
bakımcılardan biri sırtını inciterek iki hafta rapor aldı.
100
Riskleri azaltmak için yukarıda belirtilenler dışında, aşağıdaki önlemler alınabilir:





Parçaların ağırlıkları parçanın üzerine işlenebilir. Üretici veya satıcıdan bu bilgileri parça
üzerine işlemesi istenebilir. Ağırlıklar bilgisayarda bakım verileri arasına işlenebilir.
Düzenli bakım gerektiren parçaların olduğu yerlere ceraskal veya monoray vinç asmak
için gerekli taşıyıcı profiller kaynatılabilir. (Aşağıda örnekleri görülmektedir)
Mekanik ekipmanları nakletmek amacıyla araçlar kullanılabilir. Bunun için çeşitli
özelliklerde farklı çözümler üretilmelidir.
Parçaları palet üzerinde depolama, forkliftle taşımayı kolaylaştırır.
Parçaları bulınduğu bölgenin düzeni, onları alırken karşılaşılacak engellemeleri ortadan
kaldırır, bu da riskleri azaltır.
Bir usta diğer dört arkadaşıyla birlikte bir buçuk ton ağırlığındaki bir elektrik motorunu levye
yardımıyla yerde kaydırarak domuz arabasına yüklemeye çalışıyordu. Yük kısa bir mesafe
sonra bir engele takıldı. ve iş yarıda kaldı. Mekanik kaldıraçlı taşıma aracı (tekerlekli eşek) işin
yapılmasına yardımcı oldu. Usta daha sonraki haftaları sırtındaki ağrı nedeniyle raporlu
geçirdi. Ağrının nedeni olarak yükün ağır olması görüldü.
Örnek: Takım çantasının taşınması
Takım çantaları sakatlanma yaratacak derecede ağır yüklerdir. Bakım ustaları genellikle
kendileri için gözde olan takımları kullanırlar. Risk faktörleri şöyle sıralanabilir:



İş, takım çantasının uzun mesafelere taşınmasını gerektirmektedir.
Yük, ağırlık bakımından değişkenlik göstermekte, çok ağır olabilmektedir.
Çalışma ortamında zemin değişkenlik göstermekte, takım çantasıyla yükseğe tırmanma
gerekebilmektedir.
Bir bakımcı takım çantasını kaldırırken sırtını incitti. Tartım yapıldığında, takım çantasının 35
kg geldiği görüldü. Çanta kaldırılırken zemin seviyesindeydi. Bakımcı yıllarca kronik sırt
101
sorunu yaşadı. Olaydan sonra takım çantası iki parçaya bölündü ve taşınması için tekerlekli
araba alındı.
İncinme riskini düşürmek için alınabilecek önlemler arasında başta aşağıdakiler
bulunmaktadır:



Elde taşınacak takım çantalarının ağırlıklarını belli bir değerle sınırlanarak gerektiğinde
ilave çantalar alınmalıdır.
Takım çantalarının fabrika içinde taşınmasında tekerlekli arabalar gibi araçlar
kullanılmalıdır.
Bu iş için tasarlanmış arabalı takım dolapları kullanılmalıdır.
Karmaşık faaliyetler
Makinanın bakım için durdurulması gibi, her gün yapılmayan bazı faaliyetleri değerlendirmek
oldukça zordur. Tipik olarak, kağıt makinaları bakım için kısa süreli durdurulur ve bu arada
çok fazla bakım işi yapılır. Ayrıca fabrika personeli yanında taşeron elemanları da çalışırlar ve
elle yapılan işler önemli yer tutar. Yüksekte, sıcakta ve nemli ortamda çalışma, elle yapılan
işlerde riskleri arttırır. Bu yüzden, bazı fabrikalar tehlikeleri, işi elle yapılan işler yerine, ortam
koşullarınıda dikkate alarak, bir bütün olarak değerlendirmeye alırlar.
Başarılı bir değerlendirme yapılmak isteniyorsa, bakım duruşu öncesi planlama aşamasının
değerlendirmesiyle işe başlanmalıdır. Bakım duruşlarının belirlenen süre içinde
tamamlanması için, çok iyi planlama gerekir. Risklerin kontrol edilmesi bu planlamanın bir
parçası olmalıdır. Kötü planlamanın sonucu yapılan bazı işler, maliyetli sonuçlara ve
gecikmeler yol açacak doğaçlama hareketlerin sonucudur. Planlama safhasında
taşeronlardan kendi risk değerlendirmelerini sormak gibi önlemler de düşünülmelidir.
Örnek: Keçe değişimi
Bir operatör diğer iki arkadaşıyla birlikte keçe sevk valsini kaldırırken bel omugasını incitti.
Valsin ağırlığı 100 kg dı ve yükseklik, doğrulmayı engelleyecek ölçüde bir metreden daha azdı.
Adamlardan biri sıcak silindire temas edince, refleks olarak valsi elinden bırakarak tüm yükü
arkadaşına bıraktı. Fabrika keçe değişim yöntemini değiştirdi ve mekanik destekler yaptı .
102
Gelecek duruşu planlama safhasında, programda keçe değişimi vardı. Fabrika yıllardır
kullandığı iş sistemini, risk değerlendirmesi amacıyla yeniden gözden geçirmeye karar verdi.
Aşağıdaki önlemler alındı:




Makina içinde mümkün olan yerlerde keçeleri kaldırmak için mekanik araçlar
kullanılmalıdır.
Keçelerin makinaya taşırken veya makinadan götürürken mekanik araç kullanılmalıdır.
Keçeleri makinadan çekerken veya makinaya iterken mekanik destek kullanılmalıdır.
Örneğin küçük vinçler gibi. Bazı fabrikalar aşağıdaki örnekleri verilen basit el kavrama
parçaları kullanmaktadır.
Erişim aşağıdakileri dikkate alarak mümkün olduğunca güvenli hale getirilmelidir:
o İskeleler
o Özel yerlere ve amaca uygun yapılmış geçici platformlar
o Mini sepetli kaldıraçlar
o Sabit ankrajlara veya profillere tuturulabilen paraşüt tipi emniyet kemerleri.
Duruş öncesi prosedürleri ve koruma sistemlerini gözden geçirerek yeni risk azaltıcı önlemler
bulunabilmektedir. Değerlendirme mutlaka işin yapılış yöntemini de dikkate almalıdır. Keçe
değişimi sırasında nelerin yapıldığı, gözden kaçan bir faaliyet var mı yok mu diye
araştırılmalıdır. Bazı fabrikalar yapılan işi videoya almaktadır. Keçe değişimlerini mekanize
edenler daha sonra sadece elle yapılan işlerdeki yaralanma riskleri değil, yüksekte çalışma,
güvenli erişim gibi diğer risklerin de azaldığı görmektedir. Daha iyi bir erişim sağlamak için
aşağıdaki temili resim verilmiştir.
103
Yaralanma riski taşıyan ve basit çözümlerin olmadığı işler, ergonomik çözümleri araştırarak
analiz yöntemiyle değerlendirilmelidir. Böyle çetrefilli durumlarda gerektiğinde ergonomi
uzmanlarından yararlanılmalıdır.
Tehlikeli maddelerin elle taşınması
Tehlikeli maddelerin elle taşınmasında yapılacak değerlendirme ve alınacak önlemler,
fabrikanın iş güvenliği yönetim sisteminin bir parçası olmalıdır. Bu konuda yönetimin
davranışları aşağıdaki konuları kapsamalıdır:





Yönetim uygulamalara dayanarak yapılacak işleri öncelik sıralamasına koymalı ve eylem
planına yerleştirmelidir.
Üst yöneticiler eylem planına göre yapılacak işlere yeterli kaynak ayırmalıdır.
Alt yöneticiler (bölüm müdürleri), faaliyetlerin geliştirilmesinden, değerlendirmeden ve
gerektiğinde yeniden gözden geçirilmesinden sorunludur.
Şefler ve çalışanlar iş güvenliği ile ilgili alınan önlemlerin uygulanmasından sorunludur.
Denetimlerde elde edilen sonuçlar, kazalar ve sağlık istatistikleri izleme ve gözden
geçirmelerin yeterliliğini denetlemede kullanılmalıdır.
Gelişme yaratabilmek için:





İlk olarak ele alınması gereken en önemli konuları seçiniz.
Hedef olarak gerçekçi tarihleri seçiniz.
Herşeyi bir kerede yapmaya çalışmayınız.
Çalışanların alınan önlemleri benimsemeleri gerektiğini unutmayınız.
Daima gelişmeler sonucu yeni eğitimlere gerek olduğunu unutmayınız.
Yeni projelerde elle taşıma işleri
Elle tşıma işlerinde karşılaşılan tehlikelerin çoğu çalışanın iş ortamına adaptasyon sürecinde
meydana gelir. Yeni yatırımların bir yararı elle yapılan işlerin minimum seviyeye
düşürülmesine fırsat yaratmasıdır. Örneğin yeni makinalarda keçe değişimleri oldukça
mekanize olmuştur. Bu nedenle daha güvenli ve daha hızlı keçe değişimi söz konusudur. Yeni
yatırım sözleşmelerinde bu konuların ele alınması ve kontrata dahil edilmesi tavsiye edilir.
Buna Erken Makina Yönetimi denilmektedir. İş alanının tasarlanması da buna dahildir.
Omurga ve bel bakımı konusunda verilecek eğitimler
Buraya kadar elle taşıma işleriyle ilgili eğitim konusundan hiç söz edilmemiştir. Bunun nedeni
elle yapılan işlerin azaltılması ve iş güvenliği konusunda alınacak önlemlerden bahsedilmiş
olmasıdır. Geçmişte verilen eğitimler çalışanın kendisini sakatlamadan daha fazla nasıl ağırlık
kaldırabileceği konusunda yapılmaktadıydı. İşin kendisini düzenlemeden yapılacak bu tür
eğitimler yetersiz kalmaktadır. Bununla birlikte omurganın ve bel bölgesinin korunması
konusun önemli bir duruma gelmiştir. İstatistiklere göre vücudun bu bölgeleri kazalarda en
çok hasar gören yerlerdir. O nedenle verilecek eğitim riskleri önemli ölçüde azaltmaktadır.
Hem iş üzerinden hemde çalışan üzerinden alınacak önlemler bütünü daha yardımcı
olacaktır.
104
Bir kaza raporu
“Sakatlanan kişi yerden bir parça kağıdı almak için eğildiği sırada sırtını incittiğini söyledi.” İş
müfettişi tarafından yapılan araştırmada bu eylem öncesinde bir saat boyunca 1,5 ton gelen
bobinlerle uğraştığı ortaya çıktı. Çalıştığı 20 yıl boyunca şikayeti hiç geçmedi.
Bazı yöneticiler sırt şikayetlerine kaderci yaklaşırlar. Bu kısmen sırt ağrılarını küçümsemeten,
kısmen de gelişmelere kapalı olmalarından kaynaklanır. Açık görüşlü yönetim, isterse kişinin
şikayeti evdeki işler yüzünden daha da kötüleşsin, fabrikada olmuşcasına titizlik gösterir.
Sonuçta sırt ağrısı olan kişi evde veya işte işini yeterli ölçüde yapamayacaktır. Çalışanların sırt
şikayetleri ile ilgilenmek, işin kalitesini ve sağduyuyu gösterir.
Sonuç




Değerlendirme sonuçları öncelik sıralamasına konulmalıdır.
Elle yapılan işler gözden geçirilerek prosedürlerde ve işin yapılış şeklinde düzeltmeler
yapılmalıdır.
Yeniden yapılanan bölümlerde elle yapılan işler azaltılmalıdır.
Sırt bölgesinin korunması için programlar düzenlenmelidir.
105
İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ MEVZUATLARINDAN NOTLAR (TMMOB, 2011)
Çalışanların sayısı
En küçük işyerinden en büyüklerine kadar tüm işyerlerinde İşçi sağlığı ve iş güvenliği
konusunda gerekli önlemler alınmak zorundadır. İş Kanununun bazı kurullar ve
görevlendirmeler için 50 kişi çalıştırmak, sanayiden sayılan işyeri olmak gibi şartlar getirmiş
olması diğer işyerlerinin işçi sağlığı ve iş güvenliği önlemlerinden muaf olduğu anlamına
gelmez.
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği ve sendika temsilcisi
İSG Kurulu bulunan işyerlerinde (50 kişiden fazla işçi çalıştıran ve sanayiden sayılan işyerleri)
sendika temsilcilerinden birisi bu kurulda yer alır. İSG Kurulu zorunluluğu bulunmayan
işyerlerinde de (50 kişiden az içi çalıştıran, hizmet veya tarım sektöründe olan) sendika
temsilcileri İş Kanunu’nun, mevzuatın ve toplu iş sözleşmesinin işçi sağlığı ve iş güvenliğine
ilişkin maddelerinin uygulanmasını sağlamak için gerekli girişimlerde bulunabilir. İşçilerin
bilgilenmesinin sağlanması, ortaya çıkan sorunların sendikaya taşınması, gerekli durumlarda
işveren temsilcileriyle görüşülmesi sendika temsilcilerinin yapabileceği çalışmalardandır.
Ayrıca işçi sağlığı ve iş güvenliği konusu toplu iş sözleşme görüşmeleri sürecinde uyuşmazlık
ve grev konusu olabilir.
İşyerinde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinden sorumlu olan kişiler kimlerdir?
En başta işveren veya vekilleridir. İşveren veya vekilinin yanında işyeri hekimi ve iş güvenliği
uzmanı yasa ve yönetmeliklerle bu konuda sorumluluk üstlenmiş olan çalışanlardır. Ancak
bunların görevlendirilmesi işverenin sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.
İşçiler ve İşçi Sağlığı ve Güvenliği
Tüm işyerlerindeki işçiler “yakın, acil ve hayati bir tehlike” görmeleri durumunda İş
Kanunu’nun 83. maddesine dayanarak İSG Kurulu’na veya İSG Kurulu yok ise işveren veya
vekiline başvurarak durumun tespit edilmesini isteyebilir. İSG Kurulu’nun işçinin talebi
yönünde karar vermesi durumunda işçi, gerekli tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan
kaçınabilir. Bu süre içinde ücreti ve diğer hakları saklıdır. Kurulun kararına ve işçinin talebine
rağmen gerekli önlemler alınmaz ise 6 iş günü içinde işçinin haklı nedenle sözleşmesini derhal
fesih hakkı vardır (4857/Md. 83 ve 4857/Md. 24).
İşçiler, başka konularda olduğu gibi İSİG konusunda da yetkili mercilere başvurabilir ve bu
yüzden kendilerine herhangi bir yaptırım uygulanamaz (4857/Md. 96). İşçilerin yetkili
mercilere başvurmaları, ifade vermeleri gibi nedenlerle işveren veya vekilinin işçiye karşı
kötü davranışlarda bulunmaları durumunda 8.000 TL para cezası öngörülmüştür (4857/Md.
96).
Ayrıca işverenlerin işyerindeki tehlikeler, işçi sağlığı ve iş güvenliği uygulamaları konularında
işçileri bilgilendirmek, eğitimler almalarını sağlamak, fikir ve önerilerini almak zorunluluğu
vardır.
106
İşyeri İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu
İş Kanununa göre sanayiden sayılan, en az elli işçi çalıştıran ve altı aydan fazla sürekli işlerin
yapıldığı işyerlerinde, işverenlerin İSG Kurulu kurma yükümlülüğü vardır (4857 / Md.80).
İşverenler İSG Kurulu’nun iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygun olarak verdiği kararları
uygulamakla yükümlü tutulmuşlardır. Hangi işyerlerinin sanayiden sayılacağı İş Kanunu’nun
111. maddesi çerçevesinde “Sanayi, Ticaret, Tarım ve Orman İşlerinden Sayılan İşlere İlişkin
Yönetmelik” ile belirlenmiştir. Aynı işverene bağlı birden fazla işyeri var ise; elliden fazla işçi
çalıştıran her bir işyerinde ayrı ayrı birer İSG Kurulu oluşturulması gerekir.
İşverene ait birden fazla işyerinde İSG Kurulu oluşturulmuş ise; bunların arasında eşgüdümü
ve işbirliğini sağlamak üzere en az altı ayda bir, ilgili teknik eleman ve uzmanları toplayarak
raporlar incelenmeli, gereken tedbirler belirlemeli ve uygulanması sağlanmalıdır.
İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulunun çalışma şekli
İSG Kurulları inceleme, izleme ve uyarmayı öngören bir düzende çalışır. En az ayda bir kere
toplanır. Toplantı gündemi, yeri, günü ve saati en az kırk sekiz saat önce kurul üyelerine
bildirilir. Üyeler gündemde değişiklik önerme hakkına sahiptir.
Ağır iş kazaları veya önemli hallerde kurul üyelerinden herhangi biri kurulu olağanüstü
toplantıya çağırabilir. Toplantı çağrısının kurul başkanı veya sekreterine yapılması gerekir.
İşyerinde işçi sağlığı ve iş güvenliği yönünden kendisinin sağlığı ve güvenliğine ilişkin yakın,
acil ve hayati bir tehlike ile karşı karşıya kalan işçi, İSG Kuruluna başvurarak durumun tespit
edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasını talep edebilir. Kurul, bu durumda aynı gün
toplanarak kararını verir, bu durumu tutanakla tespit eder ve karar işçiye yazılı olarak
bildirilir.
Kurulun olağan toplantılarının süresi toplam olarak ayda yirmi dört saati geçemez. Bu
toplantıların günlük çalışma saatleri içinde yapılması asıldır. Kurulun toplantılarında geçecek
süreler günlük çalışma süresinden sayılır.
Kurul üyeleri yaptıkları görev dolayısıyla maddi-manevi zarara uğratılamaz. Kurul, üyelerin
çoğunluğu ile toplanır, kararlar toplantıya katılanların oy çokluğu ile alınır. Oyların eşitliği
halinde başkanın oyu kararı belirler. Çoğunluğun sağlanamadığı veya başka bir nedenle
toplantının yapılmadığı hallerde durumu belirten bir tutanak düzenlenir.
Her toplantıda, görüşülen konularla ilgili alınan kararları içeren bir tutanak düzenlenir.
Tutanak, toplantıya katılan başkan ve üyeler tarafından imzalanır ve gereği yapılmak üzere
işverene bildirilir. İmzalı tutanak ve kararlar sırasıyla özel dosyasında saklanır.
Toplantıda alınan kararlar gereği yapılmak üzere ilgililere duyurulur. Ayrıca işçilere
duyurulması faydalı görülen konular işyerinde ilân edilir.
107
Her toplantıda, önceki toplantıya ilişkin kararlar ve bunlarla ilgili uygulamalar hakkında
başkan veya kurulun sekreteri tarafından kurula gerekli bilgi verilir ve gündeme geçilir.
Toplantı için gerekli yeri, araç ve gereçleri işveren veya vekili sağlamakla yükümlüdür.
İşveren, toplantı tutanakları, kaza ve diğer vakaların inceleme raporlarını ve kurulca işyerinde
yapılan denetim sonuçlarına ait kurul raporlarını, iş müfettişlerinin incelemesini sağlamak
üzere işyerinde bulundurmakla
yükümlüdür.
İSG kurulları, yapacakları tekliflerde, bulunacakları tavsiyelerde ve verecekleri kararlarda
işyerinin durumunu ve işverenin olanaklarını göz önünde bulundururlar.
Kurul üyeleri, görevleri nedeniyle öğrendikleri mesleki tekniklere ve çalışma metotlarına
ilişkin sırları gizli tutmak zorundadırlar.
Kurullar, iş sağlığı ve güvenliğini denetime yetkili iş müfettişlerinin işyerlerinde yapacakları
çalışmaları kolaylaştırmak ve onlara yardımcı olmakla yükümlüdür.
İşçiler, sağlık ve güvenliğin korunması ve geliştirilmesi amacıyla iş sağlığı ve güvenliği
kurullarınca konulan kurallar, yasaklar ile alınan karar ve tedbirlere uymak zorundadırlar.
İşçiler, işyerinde sağlık ve güvenlik tedbirlerinin belirlenmesi, uygulanması ve alınan
tedbirlere uyulması hususunda iş sağlığı ve güvenliği kurullarıyla işbirliği yaparlar. İşçiler,
uygulamada karşılaştıkları güçlükler hakkında kurula bilgi verirler.
İşçi Sağlığı ve Güvenliği Kurulu
İSG Kurulu aşağıdaki kişilerden oluşur:
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
İşveren veya işveren vekili: Kurulun başkanıdır.
İş güvenliği ile görevli mühendis veya teknik eleman: Kurulun sekreteridir.
İşyeri hekimi
İnsan kaynakları, personel, sosyal işler veya idari ve mali işleri yürütmekle görevli bir kişi:
İşveren veya vekili tarafından belirlenir.
Varsa sivil savunma uzmanı: İşveren veya vekili tarafından belirlenir.
İşyerinde görevli formen, ustabaşı veya usta: Bu pozisyondakilerin yarısından fazlasının
katıldığı toplantıda açık oyla seçilir.
İşyerinde yetkili sendika varsa sendika temsilcilerinin kendi aralarında seçecekleri kişi,
işyerinde sendika temsilcisi yoksa o işyerindeki işçilerin yarıdan fazlasının katılacağı
toplantıda açık oyla seçilecek işçi,
Sağlık ve güvenlik işçi temsilcisi.
Kurulun görev ve yetkileri
İSG Kurulu’nun görev ve yetkileri şöyledir:
a) İşyerinin niteliğine uygun bir iş sağlığı ve güvenliği iç yönetmelik taslağı hazırlamak,
işverenin veya işveren vekilinin onayına sunmak ve iç yönetmeliğin uygulanmasını
108
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
i)
izlemek, izleme sonuçlarını rapor haline getirip alınması gereken tedbirleri belirlemek ve
kurul gündemine almak,
İş sağlığı ve güvenliği konularında o işyerinde çalışanlara yol göstermek,
İşyerinde iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tehlikeleri ve önlemleri değerlendirmek,
tedbirleri belirlemek, işveren veya işveren vekiline bildirimde bulunmak,
İşyerinde meydana gelen her iş kazası ve tehlikeli vaka veya meslek hastalığında yahut iş
sağlığı ve güvenliği ile ilgili bir tehlike halinde gerekli araştırma ve incelemeyi yapmak,
alınması gereken tedbirleri bir raporla tespit ederek işveren veya işveren vekiline vermek,
İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği eğitim ve öğretimini planlamak, bu konu ve kurallarla ilgili
programları hazırlamak, işveren veya işveren vekilinin onayına sunmak ve bu
programların uygulanmasını izlemek,
Tesislerde yapılacak bakım ve onarım çalışmalarında gerekli güvenlik tedbirlerini
planlamak ve bu tedbirlerin uygulamalarını kontrol etmek,
İşyerinde yangınla, doğal afetlerle, sabotaj ve benzeri ile ilgili tedbirlerin yeterliliğini ve
ekiplerin çalışmalarını izlemek,
İşyerinin sağlık ve güvenlik durumuyla ilgili yıllık bir rapor hazırlamak, o yılki çalışmaları
değerlendirmek, elde edilen tecrübeye göre ertesi yılın çalışma programında yer alacak
hususları ve gündemi tespit etmek, işverene teklifte bulunmak, planlanan gündemin
yürütülmesini sağlamak ve uygulanmasını değerlendirmek,
4857 sayılı İş Kanununun 83. maddesinde belirtildiği şekilde işçi tarafından tehlikeli
durumlara ilişkin taleplerin olması durumunda acilen toplanmak ve karar vermek.
İşyeri sağlık ve güvenlik birimleri ile ortak sağlık güvenlik birimleri
İşverenler devamlı olarak en az elli işçi çalıştırdıkları işyerlerinde işyeri sağlık ve güvenlik
birimi oluşturmakla yükümlüdür (4857/Md. 81). Bu çerçevede işyerindeki işçi sayısı, işyerinin
niteliği, işin tehlike sınıf ve derecesine göre en az bir işyeri hekimi ve gereğine göre diğer
sağlık personeli görevlendirmek zorundadır. Elli devamlı işçi şartının yanında sanayiden
sayılan işyerleri ise iş güvenliği uzmanı olan bir veya birden fazla mühendis veya teknik
elemanı görevlendirmekle yükümlüdürler. Yasada işverenlerin, bu yükümlülüklerini
bünyesinde çalıştırdığı ve ilgili yönetmeliklerde belirtilen vasıflardaki personel ile yerine
getirebileceği veya işletme dışında kurulu olan Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerinden hizmet
alabileceği belirtilmektedir. Bu konuda son olarak 27 Kasım 2010 tarihli Resmi Gazete’de
yayınlanarak 3 yönetmelik yürürlüğe girmiştir.
İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri ve Ortak Sağlık Güvenlik Birimlerinin görevleri
1. İSGB ve OSGB’ler, işyerlerinde sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturmak amacıyla;
a. İşyerinde sağlık ve güvenlik risklerine karşı yürütülecek her türlü koruyucu, önleyici
ve düzeltici faaliyeti kapsayan çalışma ortamı gözetiminden,
b. İşçilerin sağlığını korumak ve geliştirmek amacı ile işçilere verilecek sağlık
gözetiminden,
c. İşçilerin iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri ve bilgilendirilmelerinden,
d. İşyerinde kaza, yangın, doğal afet ve bunun gibi acil müdahale gerektiren durumların
belirlenmesi, acil durum planının hazırlanması, ilkyardım ve acil müdahale
bakımından yapılması gereken uygulamaların organizasyonu ve ilgili diğer birim,
kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapılmasından,
109
2.
3.
4.
5.
e. Çalışma ortamının gözetimine ve işçilerin sağlık gözetimine ait bütün bilgilerin kayıt
altına alınmasından,
f. İşçilerin yaptıkları işler, işyerinde yapılan risk değerlendirme sonuçları ve maruziyet
bilgileri ile işe giriş muayeneleri, periyodik sağlık muayeneleri sonuçları ve iş kazaları
ile meslek hastalıkları kayıtlarının, işyerindeki kişisel sağlık dosyalarında gizlilik
ilkesine uyularak saklanmasından, sorumludurlar.
İşyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmeti sunmak üzere OSGB’lerce görevlendirilen işyeri
hekimi ve iş güvenliği uzmanı tarafından muhafaza edilmesi gereken onaylı defter
suretleri, OSGB arşivinde tutulur ve istenmesi halinde denetime yetkili memurlara
sunulur. Kendilerinden talep edilmese dahi, sözleşme süresi sonunda bütün kayıt ve
dosyalar OSGB’lerce işverene teslim edilir.
İSGB ve OSGB’ler bu hizmetlerin sağlanması sırasında işin normal akışını aksatmamaya
özen gösterirler.
İSGB ve OSGB’ler, işverenin, işçilerin ve bulunması halinde iş sağlığı ve güvenliği
kurulunun, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili kayıt ve istatistiklere ulaşabilmesini sağlar.
OSGB’ler, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin tamamını veya bir kısmını başka bir kişi veya
kuruma devredemezler.
İşyeri hekiminin çalışma süresi
İşyeri hekimlerinin işyerlerinde asgari çalışma süreleri İşyeri Hekimlerinin Görev, Yetki,
Sorumluluk Ve Eğitimleri Hakkında Yönetmeliğin 18. Maddesinde tanımlanmaktadır. (R.G.
Tarihi: 27.11.2010) Buna göre asgari çalışma süreleri işyerlerinin tehlike sınıfına göre sağlık
gözetimi için ayda 10 saat ile 20 saat arasında değişmekle beraber, işe giriş ve periyodik
muayeneler ile eğitim için işçi başına yılda 20 dakika ile 30 dakika arasındaki sürelerde görev
yaparlar. Ancak az tehlikeli sınıftaki işyerlerinde her 1000, tehlikeli sınıftaki işyerlerinde her
750 ve çok tehlikeli sınıftaki işyerlerinde ise her 500 kişi için tam zamanlı çalışan en az 1 işyeri
hekimi bulundurma zorunluluğu vardır.
İşyeri hekimin görevleri
İşyeri hekimleri, yönetmeliğe göre iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri kapsamında aşağıdaki
başlıklarda belirtilen görevleri yapmakla yükümlüdür.
a) Rehberlik ve danışmanlık
b) Sağlık gözetimi
c) Eğitim ve bilgilendirme
d) İlgili birimlerle işbirliği
İşyeri hekiminin yetkileri
İşyeri hekimlerinin yetkileri yönetmeliğin 15. maddesine göre aşağıdaki şekildedir.
İşyeri hekiminin yetkileri aşağıda belirtilmiştir.
a. İşyeri bina ve eklentilerinde, çalışma metot ve şekillerinde veya iş ekipmanında işçiler
açısından yakın ve hayati tehlike oluşturan bir husus tespit ettiğinde işverene
bildirmek, gerekli tedbirler işveren tarafından alınmadığı takdirde durumu Bakanlığa
rapor etmek,
110
b. İşyerinde belirlediği yakın ve hayati tehlike oluşturan hususun acil müdahale
gerektirmesi halinde işveren veya işveren vekilinin onayını almak kaydıyla işi geçici
olarak durdurmak,
c. Görevi gereği işyerinin bütün bölümlerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda inceleme
ve araştırma yapmak, gerekli bilgi ve belgelere ulaşmak ve çalışanlarla görüşmek,
d. Görevinin gerektirdiği konularda işvereni bilgilendirerek ilgili kurum veya kuruluşlar
ile iletişime geçmek ve işyerinin iç düzenlemelerine uygun olarak işbirliği yapmaktır.
İşyeri Hekimin Yükümlülükleri
İşyeri hekimlerinin yükümlülükleri, yönetmeliğin 17’inci maddesinde belirtildiği üzere
aşağıdaki şekildedir:
1. İşyeri hekimlerii, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yaparken, işin normal akışını
mümkün olduğu kadar aksatmamak ve verimli bir çalışma ortamının sağlanmasına
katkıda bulunmak, işverenin ve işyerinin meslek sırları, ekonomik ve ticari durumları
hakkındaki bilgiler ile işçinin kişisel sağlık dosyasındaki bilgileri gizli tutmakla
yükümlüdürler.
2. İşyeri hekimi, görevlendirildiği işyerinde yapılan çalışmalara ilişkin tespit ve tavsiyelerini
onaylı deftere yazmak ve bulunması halinde ve gerektiği durumlarda iş güvenliği uzmanı
ile birlikte eş zamanlı imzalamak ve suretlerini saklamak zorundadır. İşyerinde yapılan
denetimlerde, işyeri hekiminin bu zorunluluğu yerine getirmediğinin tespiti halinde; işyeri
hekimi Bakanlıkça yazılı olarak uyarılır. Uyarı gerektiren durumun tekrarı halinde işyeri
hekimi belgesinin geçerliliği bir yıl süreyle askıya alınır. Belgesinin geçerliliği askıya
alınanlar Genel Müdürlük internet sayfasında ilân edilir. Bir yıl sonunda işyeri hekiminin
tekrar görev alabilmesi için Bakanlık onayının alınması zorunludur.
3. İkinci fıkrada belirtilen onaylı defter; işyeri hekimi ile işveren veya işveren vekilince,
bulunması halinde ve gerektiğinde iş güvenliği uzmanı ile eş zamanlı olarak imzalanır.
Defterin imzalanmaması veya düzenli tutulmamasından işveren veya işveren vekili
sorumludur.
İş Güvenliği Uzmanı
İş güvenliği uzmanlığı konusundaki son düzenleme 27 Kasım 2010 tarihinde Resmi Gazete’de
yayınlanmış olan “İş Güvenliği Uzmanlarının Görev Yetki ve Sorumlulukları Hakkında
Yönetmelik”tir. Bu yönetmeliğe göre; iş güvenliği uzmanı, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde
görevlendirilmek üzere ÇSGB’lığınca belgelendirilmiş mühendis, mimar veya teknik
elemandır.
A, B ve C Sınıfı Belge Nedir?
İşletmelerde işverence iş güvenliği uzmanı olarak görevlendirilecek teknik personelin
yönetmelikte geçen tehlike sınıflarına göre belirtilmiş işyerlerinde çalışabilmek için asgari
sahip olması gereken belge sınıfını tanımlar. İş güvenliği uzmanlarından; (C) sınıfı belgeye
sahip olanlar az tehlikeli sınıfta, (B) sınıfı belgeye sahip olanlar az tehlikeli ve tehlikeli
sınıflarda, (A) sınıfı belgeye sahip olanlar ise bütün tehlike sınıflarında yer alan işyerlerinde
çalışabilirler. Ancak söz konusu yönetmelikteki geçici 1. maddeye göre yönetmeliğin
111
yayınından (27 Kasım 2010) itibaren C sınıfı belgeye sahip olanlar 3 yıl süreyle tehlikeli
sınıftaki işyerlerinde, B sınıfı belgeye sahip olanlar ise 4 yıl süreyle çok tehlikeli sınıftaki
işyerlerinde görev yapabileceklerdir.
İş Güvenliği Uzmanının görevleri
İş güvenliği uzmanları, yönetmeliğin 7. maddesinde tanımlanan başlıklar altında aşağıdaki
görevlerini yerine getirmekle yükümlüdür:
a.
b.
c.
d.
Rehberlik ve danışmanlık
Sağlık gözetimi
Eğitim ve bilgilendirme
İlgili birimlerle işbirliği
İş Güvenliği Uzmanının yetkileri
Yönetmeliğin 8. Maddesine göre iş güvenliği uzmanının yetkileri şöyledir:
a. İşyeri bina ve eklentilerinde, çalışma metot ve şekillerinde veya iş ekipmanında
çalışanlar açısından yakın ve hayati tehlike oluşturan bir husus tespit ettiğinde
işverene bildirmek, gerekli tedbirler işveren tarafından alınmadığı takdirde durumu
Bakanlığa rapor etmek.
b. İşyerinde belirlediği yakın ve hayati tehlike oluşturan bir hususun acil müdahale
gerektirmesi halinde işveren veya işveren vekilinin onayını almak kaydıyla geçici
olarak işi durdurmak.
c. Görevi gereği işyerinin bütün bölümlerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda inceleme
ve araştırma yapmak, gerekli bilgi ve belgelere ulaşmak ve çalışanlarla görüşmek.
d. Görevinin gerektirdiği konularda işverenin bilgisi dahilinde ilgili kurum ve kuruluşlarla
iletişime geçmek ve işyerinin iç düzenlemelerine uygun olarak işbirliği yapmak.
e. Tam süreli iş sözleşmesi ile görevlendirilen iş güvenliği uzmanları, çalıştıkları işyeri ile
ilgili mesleki gelişmelerini sağlamaya yönelik eğitim, seminer ve panel gibi
organizasyonlara katılma hakkına sahiptir. Bu gibi organizasyonlarda geçen
sürelerden bir yıl içerisinde toplam beş iş günü kadarı çalışma süresinden sayılır ve bu
süreler sebebiyle iş güvenliği uzmanının ücretinden herhangi bir kesinti yapılamaz.
İş Güvenliği Uzmanının yükümlülükleri
Yönetmeliğin 9. maddesine göre iş güvenliği uzmanlarının yükümlülükleri aşağıdaki gibidir;
1. İş güvenliği uzmanları, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yapar– ken, işin normal
akışını mümkün olduğu kadar aksatmamak ve verimli bir çalışma ortamının sağlanmasına
katkıda bulunmak, işverenin ve işyerinin meslek sırları, ekonomik ve ticari durumları ile
ilgili bilgileri gizli tutmakla yükümlüdürler.
2. İş güvenliği uzmanı, görevlendirildiği işyerinde yapılan çalışmalara ilişkin tespit ve
tavsiyelerini onaylı deftere yazmak ve işyeri hekimi ile beraber suretlerini saklamak
zorundadır. İşyerinde yapılan denetimlerde, bu zorunluluğuyerine getirmediğinin tespiti
halinde; iş güvenliği uzmanı Bakanlıkça yazılı olarak uyarılır. Uyarı gerektiren durumun
112
tekrarı halinde iş güvenliği uzmanlığı belgesinin geçerliliği bir yıl süreyle askıya alınır.
Belgesinin geçerliliği askıya alınanlar, Genel Müdürlük internet sayfasında ilan edilir. Bir
yıl sonunda iş güvenliği uzmanının tekrar görev alabilmesi için Bakanlığın onayının
alınması zorunludur.
İkinci fıkrada belirtilen onaylı defter; iş güvenliği uzmanı ile işveren veya işveren vekilince,
gerektiğinde işyeri hekimi ile eş zamanlı olarak imzalanır. Defterin imzalanmaması veya
düzenli tutulmamasından işveren veya işveren vekili sorum
113
EK 1. İstatistiki Veriler (SGK verileri, MMO yayınları)
114
115
EK 2: Risk Değerlendirme Form Örnekleri
1.Tehlike nedir?
5.Kimler zarar görecek?
2.Tehlikenin büyüklüğü nedir?
6.Başka önlemler alınabilir mi?
3.Kontrol önlemleri nelerdir?
7.Kimin tarafından yapılacak?
4.Riskin büyüklüğü nedir?
8.Ne zaman yapılacak?
İmza:
9.Başka faaliyet ?
Değerlendirme tarihi:
Tehlike nedir?
Kim zarar görecek?
Risk yerterli öçlüde
kontrol edilmiş mi?
Riski kontrol etmek
için başka ne gibi
önlem alınabilir?
116
EK 3. Güvenli İş Sistemleri ve Örnekler
Güvenli İş Sistemleri normal iş prosedürleri arasındadır. Fiziksel koruma önlemlerinin yetersiz
kaldığı, büte içleri gibi yerlerdeki tehlikeli çalışma ortamına karşı önlem almak amacıyla
düzenlenirler. Güvenli iş sistemleri fiziksel koruyucu ihtiyacını ortadan kaldırmaz tam tersine,
onlardan kalan açık noktaları destekleyici bir yöntemdir.
Güvenli İş Sistemine geçmeden önce işin iyi irdelenmesi ve tehlikelerin iyi belirlenmesi
gerekir. Bu nedenle aşağıdaki hususlar dikkate alınmalıdır:






Neler kullanılıyor listelenmesi (ekipmanlar ve malzemeler vs.)?
Mekanik anlamda neler yanlış gidebilir?
Yanlışların sonuçları neler olabilir? (zehirlenme, elektrik tehlikesi gibi ).
Kimin neyi yapacağının belirlenmesi? (İşin taşeronlar dahil paylaşılması, görülebilen insan
hatalarıyla ilgili bilgilendirme, işbirliği konuları.)
İşin yapılacağı yerin ortam koşulları. (güvensiz bir alan, yüksekte çalışma, sıcak ve nemli
ortam, başka işleri yapanlarla yakın çalışma gibi)
İş nasıl yapılacak? (zaman sınırlaması, düzenli yapılan veya ilk kez yapılacak iş, proedür
dışına çıkılacaksa sonuçları gibi) .
Hazırlık çalışmalarını, işi yapacaklarla birlikte bölüm yöneticilerin yapması çok önemlidir.
Güvenli iş sistemleri aşağıdaki nedenlerden biri yüzünden başarısızlığa uğrar:




Sistem kağıt üzerinde iyi görünse de pratikte uygulanması imkansızdır. İşin uzmanlarının
görüşü alınmamıştır.
İletişimde kopukluk vardır. İnsanlar yeterli düzeyde bilgi sahibi değildir.
Gözlemci hatası vardır. Gözlemcinin ya tecrübesi azdır ya da gevşektir.
İş üzerinde zaman baskısı vardır. Hatalar yapılmaktadır.
İşi takip etmek için bir izleme yöntemi bulunması gerekir. Gözden geçirme toplantılaraında
bu konular ele alınmalıdır.
Güvenli iş sistemiyle ilgili prosedür örnekleri sadece iyi sistemlerin önemli özelliklerini
göstermek için verilmektedir. Böyle olması gerekir gibi bir sonuç çıkarılmamalıdır. Onlar
sadece işin çok az detayını vermekte ve özet haldedir. Fabrikalar kendi güvenli iş sistemlerini
şekillendirip geliştirmek durumundadır.
Kullanılan terimler de genel olup, fabrikaların kendi kullandıkları terimlere uygun hale
getirilmelidir.
Örnek 1:
Genel duruş
1. Bu iş sitemi genel duruşlarda iş müsaadelerini, kilit altına alınması gereken yerleri ve
kapatma işlemlerini kapsar.
117
2. İşlemler makina şefinin kontrolu altında, eğitimli personel tarafından yapılacaktır.
Yardımcılar sadece teknisyenlerinin gözetiminde çalışacaktır.
3. En büyük tehlike, döner parçalar arasında temizlik, tamirat veya ayar işlemlerinin
yapıldığı sırada makinanın çalıştırılmasıdır.
4. Koruyucu giysi kullanılması ve tipi işi yapan kişi tarafından belirlenir.
5. Makina şefi tarafından seçilmiş tüm özel aletler ve ekipmanlar işe başlamadan önce
kontrol edilecektir.
6. Risk, aşağıdaki talimatlara uyularak güvenli hale getirilecektir:
a) Elektrikçi tarafından makinanın enerjisi kesilecektir.
b) Çalışmaya başlamadan veya hergangi bir bölüme girilmeden önce şefe bilgi verilecektir.
c) Makina şefi iş başlamadan önce makinanın veya ilgili bölümün kapatıldığına emin
olacaktır.
d) Makinayı kapatmanın yöntemi elektrik tahrik sürücülerini besleyen ana şalterin
indirilerek asma kilitle kilitlenmesi, yani sürücülerin tamamının enerjisinin kesilmesi
demektir. Makinanın bir bölümünü kapatmanın yöntemi ise, bölüm tahrik
sürücüsünü/sürücülerini besleyen şalterin indirilerek asma kilitle kilitlenmesi, yani
sürücü enerjisinin kesilmesi demektir.
e) Kilitleme yapıldıktan sonra asma kilidin anahtarı işi yapan kişiye verilecektir.
f) Anahtarın başka birinde durmasına kesinlikle güvenilmeyecektir.
g) İşin tamamlanmasından sonra kilidin açılması, makina şefine bilgi verilerek yapılacaktır.
7. Makina şefi, makinanın çalışmasından sorumlu olacaktır. (Devreye alma prosedürü ayrı
bir yazılı sistemde belirlenmiştir.) Elektrikçiye enerjiyi açtırmadan önce, makina şefi
aşağıdakilerden emin olacaktır:
a) Tüm alet ve ekipmanlar toplanacaktır.
b) Çalışma alanına güvenli yerlere yerleştirdiği kişiler dışında tüm personel sahadan
çekilecektir.
c) Tüm muhafaza kapakları yerlerine takılmış olacaktır.
d) Tüm diğer kilitler açılacaktır
8 Makina şefiyle makinada çalışan tüm personel arasında, duruş süresince iyi ilişki
gereklidir ve sürmelidir.
9 Herhangi bir zorlukla karşılaşıldığında durum makina şefine bildirilecektir.
Örnek 2:
Kurutma silindirlerinde temizlik
1 Bu iş sistemi kurutma silindirlerinin güvenlik içinde temizlenmesini kapsar.
2 İş, makina şefi veya kurutmacı tarafından nezaret edilerek, eğitim almış birine yaptırılır.
3 İşin yapılması sırasında ortaya çıkacak tehlikeler:
a. Makina içindeyken makinanın çalıştırılması.
b. Temizlik maddelerinin göze, deriye ve elbiselere temasıyla oluşacak hasarlar.
c. Temizlik sıvısı buharlarını soluma sonucu akciğerlerde tahribat.
d. Temizlik sıvısının tutuşması sonucu yangın
4 İki operatör temizlik için makina içindeyken, üçüncüsü temizliğe gözcülük yapacak.
5 Tam koruyucu elbise giyilecek.
6 Bu iş için iki plastik şişe, bir plastik temiz su dolu kova, temizlik bezi ve hortumla taze su.
7 Risk aşağıdaki şekilde kontrol edilecek:
a. Makina elektriği asma kilitle kilitlenerek anahtarlar temizlik operatörlerine verilecek.
118
Havbe eksoz fanları yeterli havayı emecek hızda çalıştırılacak.
Sigara içilmeyecek, silindir ve keçe yüzey sıcaklığı 52°C nin altında olacak.
Dökülen solvente karşı ıslak bir keçe ve naylon örtü makina altına serilecek.
Kullanılacak plastik şişeler, sıkılmadıkça temizlik sıvısını akıtmayacak türde seçilecek.
Temizlik sıvısının kalıntıları bir bezle alınacak, sıvı birikime izin verilmeyecek.
Tüm kişisel koruyucular, kovalar, şişeler ve temizlik bezleri iş bitimi alınarak, kalmış
parça kontrolu yapılacak.
h. İş bitimi temizliğin tamamalandığından emin olunacak.
i. Makina şefine bilgi verilerek, kilitler açılacak.
8 Temizliğin iyi yapılması sağlanacak.
9 Herhangi bir zorluk derhal makina şefine bildirilecek.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
Örnek 3:
Elekte traşlama
1. Bu sistem elek kenarlarının güvenlik içinde traşlanmasını kapsar.
2. İş makina şefinin nezaretinde eğitimli operatörler tarafından yapılır. Stajyerler sadece
yardımcılık yapar.
3. Usta operatör eleği traşlarken bir operatör makinanın dur-kalk işlemlerini yapar. İkinci bir
operatör, Usta ile makinayı çalıştıran arasındaki haberleşmeye aracı olur. Dördüncü bir
kişi kenar kesiklerini ortamdan uzaklaştırır.
4. Bu işlemler sırasında ortaya çıkan tehlike makinanın dönüyor olmasıdır.
5. İşlemler için bir çakı ve 0,3 m2 lik bir parça sert karton gerekmektedir.
6. Aşağıdaki yöntemler kullanılarak riskler kontrol altına alınır:
a. Elek sürünme hızına ve kontrol manuele alınır.
b. Ekip yapılacak işlemler için ön eğitimle bilgilendirilir.
c. Eğitim operatörlere bu işe yetkin kişilerce verilir.
d. Traşçı elek platformunda kendini güvende hissetmelidir. Bir bıçak ve elek altına
koyacağı kartonla kenar kesimini yapar.
e. Kesilenler dördüncü kişi tarafından döner parçalardan uzaklaştırılır.
f. Traşlama bitiminde kullanılan malzemeler ve kalan traş artıkları güvenli bir yere taşınır.
Makina çalıştırılmadan önce çevrede kalamış malzemelere karşı göz kontrolu yapılır.
7. Ekip içinde iyi bir iş birliği gereklidir.
8. Karşılaşılacak zorluklar hemen makina şefine bildirilmelidir.
Örnek 4:
Keçe katlanmasını düzeltme
1. Bu Güvenli İş Sistemi,makina çalışırken katlanmış keçeleri güveli bir şekilde düzeltmek
için kullanılır.
2. İş makina ekibinden eğitim almış kişiler tarafından makina şefi nezaretinde yapılacaktır.
Makina stajyerleri sıkı denetim altında yardımcı olarak kullanılabilir.
3. Makinanın dönen parçaları ve keçe ile silindir/vals nipi tarafından kapılma tehlikesi ve
yaralanma riski vardır.
4. Çalışacak operatörlerin elbiselerinden sarkma olmamalıdır. Yüzük, kolye, saat gibi diğer
aksesuarlar iş sırasında çıkarılmalıdır.
5. Koruyucu eldiven ancak ele zarar geleceği görüldüğünde giyilmelidir.
119
6. El aletleri makina şefinin izni ve kontroluyla kullanılabilir.
7. Tehlie aşağıdaki önlemler alınarak kontrol atına alınmalıdır:
a. Makina hızı sürünme hızına ve manuel kontrola alınmalıdır.
b. Keçe düzeltme valslerin dışında nipten uzakta ve engeli olmayan bir yerde yapılır.
8. Ekip şefi ile tayfa arasında iyi bir işbirliği olmalıdır.
9. Herhangi bir zorluk ekip şefine anında söylenmelidir.
Örnek 5:
Kurutma keçelerini değiştirme
1. Bu Güvenli İş Sistemi, kurutma keçelerinin güvenlik içinde değiştirilmesini kapsar.
2. İş, makina şefinin gözetiminde, makina operatörleri tarafından yapılacaktır.
3. Tüm elemanlar işi yapacak seviyede eğitim almış olmalıdır. Makina satajyerleri sadece
nezaret altında yardımcılık yapacaklardır.
4. Yaralanma riski:
a. Keçe ile keçe valslarinin ve silindirlerin arasında kalma
b. Sıcak silindir yüzeyine temas ederek yanma
5. Ekiptekiler elbiselerinin gevşek olmamasına dikkat etmeli, yüzük, saat, kolye gibi takıları
çıkarmalıdır.
6. Belirlenen alet, edevat ve yeni keçe öncelikle hazırlanacaktır.
7. Risk aşağıdaki yöntemlerle kontrol edilecektir:
a. Kurutma grubu hazırlıklar sırasında durdurularak buharı ve enerjisi kesilecektir.
b. Yeni keçe takılırken de kesik kalacaktır.
c. Grup her iki uçtan mekanik olarak kilitlenecektir.
d. Grubun enerjisi, “enerji kesme ve kilit altına alma” prosedürüyle yapılacak ve
anahtarları değişimi yapacaklar tarafından saklanacaktır.
e. Makina sürünme hızında çalıştırılacaktır.
f. Tüm grup raspaları kaldırılacak ve gruba buhar veren vanalar kapatılacaktır.
g. Tüm çalışanlar şef tarafından uygun yerlere yerleştirilecektir.
8. Eski keçe uygun bir yere kaldırılacaktır.
9. Çalışma sırasında iyi bir ekip çalışması sağlanacaktır.
10. Herhangi bir zorluk halinde makina şefi bilgilendirilecektir.
Örnek 6:
Devreye giriş hazırlığı
1. Bu Güvenli İş Sistemi makinanın duruş sonrası güvenli bir şekilde devreye alınmasını
kapsar.
2. Devreye alma makina elemanları aracılığıyla makina şefi tarafından sağlanır.
3. Ekip elemanları tam eğitimli olmalı stajyerler sıkı gözetim altında sınırlı işleri yapmalıdır.
4. Ana tehlike, döner makina parçalarına kapılmadır.
5. Elbiselerin gevşek olmaması, cepsiz olması, saat, kolye yüzük gibi takıların çıkarılması
gerekmektedir.
6. Hortumlu, basınçlı hava dışında özel bir alete gerek yoktur.
7. Tehlikeler aşağıdaki yollarla kontrol edilecektir:
a. Tüm makina duruş prosedürleri tamamlanarak makinaya enerji açılmalıdır.
b. Tüm gruplar harekete hazır olmalıdır.
120
c. Gereksiz personel makinadan uzaklaştırılmalıdır.
d. Her grup sürünme hızında döndürülmelidir.
e. Grupların çalışması öncesi 10 saniyelik uyarı sinyali verilmelidir.
f. Buhar vanaları ve raspalar devreye alınmalıdır.
g. Hava jeti kuruk verilmesinde kullanılacaktır.
8. Ekip içinde yaş ve kuru kısımlar arasında yakın işbirliği olmalıdır.
9. Herhangi bir zorlukla karşılaşıdığında makina şefine bilgi verilmelidir.
Örnek 7:
Laboratuar için örnek alma
1. Bu Güvenli İş Sistemi preslerin çıkışındaki rutubet değerini ölçmek için, güvenli şekilde
örnek alma işini kapsar.
2. Örnek alma işi makina vardiya sorumlusu veya pres operatörü tarafından, üretim şefinin
nezaretinde yapılır.
3. Tüm makina tayfasına ekip şefi tarafından, yapılan işlem hakkında ön bilgi verilecek ve
örnek alınırken hazır bulunacaklardır. Laboratuar çalışanlarına da ön bilgi verilecektir.
4. Örnek alma işi makina üretim hızında çalışırken yapılacaktır. Makinanın döner parçaları
arasında kalma riski vardır. Bu parçalar keçe ve pres valsleridir.
5. Ekip elbiselerinin gevşek olmadığına emin olacak ve saat, yüzük, kolye gibi takılarını
çıkarmış olacaktır.
6. Tek alet olan örnek alma fırçası iyi korunmuş ve bakımlı olmalıdır. Örnek kapları pres
platformunda yakın bir yere, fakat işe engel olmayacak şekilde konacaktır.
7. Tehlikeler aşağıdaki önlemler alınarak azaltılacaktır:
a. Laboratuar şefi örneğin doğru alınmasını güvenli noktadan izleyerek sağlayacaktır.
b. Örneği alan kişi pres platformunda, dengesinin bozulmayacağı güvenli bir yerde
duracak, kendininin güvende olduğundan emin olduktan sonra örneği alacaktır.
8. İşin tamamlandığı ekip şefi tarafından tüm ekibe ve üretim şefine duyurulacaktır.
9. Çıkabilecek zorluklar anında üretim şefine bildirilecektir.
121
Ek 4. İş Müsaadesi nedir?
İş müsaadesi potansiyel tehlikeleri olan bazı işleri kontrol etmek için kullanılan, yazılı, resmi
bir sistemdir. İş müsaadesi, yapılacak işi ve alınacak önlemleri tanımlayan bir belgedir. İş
müsaadesi, pek çok bakım faaliyetlerinde kullanılan “Güvenli İş Sistemi’nin” ana parçasıdır.
İşe ancak güvenlik önlemleri belirlendikten ve alındıktan sonra başlanmasını sağlar ve
öngörülen tüm tehlikelerin dikkate alındığını belgeleyen açık bir kayıttır.
İş müsaadesi normal güvenlik önlemlerinin yetersiz kaldığı yerlerde veya iş sırasında yeni
tehlikelerin belirdiği yerlerde bakımın yapılması için gereklidir. Bunun örnekleri kapalı
alanlara giriş, ateşle çalışma, boru sökümü gibi işlerdir.
İş Sağlığı ve Güvenliği alanında yapılan araştırmalar kimya sektöründe kazaların en büyük ve
tek nedeninin bakımla ilgili işler yapılırken düzenlenen iş müsaadelerindeki eksikliklerden ve
sapmalardan kaynaklandığını göstermektedir. Kağıt fabrikalarıda çok miktarda kimyasal
madde kullanmaktadır.
Aşağıda, iş müsaadelerinde sıkça görülen eksiklik ve sapmaların başlıcaları verilmektedir:






İş yerlerinin üçte ikisi, Güvenli İş Sistemlerini yeterince kontrol etmemektedir.
İş yerlerinin üçte ikisi, düzenledikleri iş müsaadelerinde potansiyel hataları yeterince
belirtmemektedir.
İş yerlerinin yarısı, ekipmanı veya süreci çok kötü şekilde devre dışı etmekte ve güvenle
çalışacak şekilde izole edememektedir. Örneğin elektrikli ekipmanlarda çalışma gibi.
İş müsaadelerinin üçte birinde, ne tür kişisel koruyucu giysilere gerek olduğu
belirtilmemektedir.
İş müsaadelerinin dörtte birinde, iş bitiminde sistemin devreye nasıl alınacağı yeterince
belirgin değildir.
Çoğunlukla “İş Müsaadesi Formları” üzerinde fazla düşünülmeden tasarlanmıştır.
Ciddi bir kaza geçirmeden sisteminizin mükemmel olduğunu iddia etmeyin ve bunu
düşünmeyin. Sisteminizi çok dikkatli gözden geçirin ve aşağıdaki soruları öncelikle kendinize
sorunuz:
İşin kapsamı ve çizgileri






İş Müsaadesi sistemi tam olarak belgelendirilmiş midir?
- Sistemin nasıl çalıştığı biliniyor mu?
- Kullanılacağı işler belirlenmiş mi?
- Sorumluluklar belirlenmiş ve bunlara ait eğitimler verilmiş mi?
- Nasıl çalıştığının kontrolu yapılıyor mu?
Belirlenen işlerde kimler yetkilidir ve yetki sınırları nereye kadardır?
İş esnasında gerekli önlemleri almaktan kim/kimler sorumludur? (örneğin sistemin
izolasyonu, acil durum düzenlemeleri gibi.)
“İş Müsaadesi Formu” net olarak, açık bırakmaksızın düzenlenmiş midir?
Muğlak ve belirsiz durumlardan ve sorulardan arındırılmış mıdır?
Olağan dışı durumlarda da kullanılabilecek gibi tasarlanmış mıdır?
122
 Taşeronları kapsıyor mu?
3
İş müsaadesini hazırlayanların bilgisi/tecrübesi ve eğitimlerin önemi


İş müsaadesini hazırlayıp yayınlayanlar, yeterli derecede fabrika ve ekipmanlardan
kaynaklanan tehlikelerden ve alınacak önlemlerden haberdarlar mı, yeterli tecrübeleri
var mı?
Bölüm sorumluları ve taşeronlar İş Müsaadesinin önemini anlamışlar mı ve onun
kullanımı konusunda eğitilmişler mi?
İşin tanımı




“İş Müsaade Formu” yapılacak işi ve beraberinde gelecek tehlikeleri tanımlıyor mu?
İşin tanımlanmasına yardımcı olacak, yerini ve sınırlandırmaları gösteren şemalar ve
planlar yapılabilir mi?
İş yapılacak kısım/ekipman yeterince belirlenmiş mi, örneğin ünitelerin kodlamasıyla
doğruluk sağlanabilir mi?
Daha karmaşık işlerde işi detaylandıran yöntemler geliştirilebilir mi?
Tehlikeler ve önlemlerle ilgili genel sorular




Sistem tehlikelerin ortadan kaldırılmasını sağlıyor mu, bunun mümkün olmadığı yerlerde
etkin kontrollar yapılabilir mi?
İş Müsaadesi, alınması gereken önlemleri ve işin devamı sırasında gerekebilecek ek
önlemleri belirtiyor mu? Örneğin sistemin izole edilmesi ve kişisel koruyucu donanım
kullanılması gibi.
Önlemler geriye kalan tehlikeleri ve işten kaynaklanacak tehlikeleri kapsıyor mu?
Örneğin, kaynak gazları veya kimyasal buharları gibi.
Kapalı yerlerde çalışma kuralları uygulanıyor mu? Eğer uygulanıyor ise, Risk
Değerlendirmesinde önemli riskler belirlenmiş mi, işin başka yöntemlerle yapılması için
çalışma yapılmış mı?
Prosedürler







İş Müsaadesi, işin nasıl kontrol edileceği veya acil bir durumda nasıl bırakılacağı
konusunda kurallar belirlemiş mi?
İş Müsaadesi iş bitiminde işin bakımcıdan işletmeye güvenli şekilde nasıl devredileceğini
belirtiyor mu?
Zamanla ilgili sınırlamalar ve vardiya değişimleri hakkında belirlemeler var mı?
İş herhangi bir nedenle askıya alınmışsa, bundan sonrası için takip edilmesi gereken
prosedür belirgin mi?
Birbirini etkileyecek “Müsaade” verilmiş iki veya daha fazla iş çakışması varsa, buna karşı
bir sistem var mı?
İş Müsaadesi iş anında görülebilir durumda mı?
Yapılan işin düzenli olarak verilen müsaade süresi içinde yapılmakta olduğunu kontrol
edecek bir düzen var mı?
123
“İş Müsaadesi Formu”nun ana hatları
İş Müsaadesi Formu o işle ilgili her şahsın birbiriyle olan iletişimini sağlar. İş Müsaadesi
Formu iş yerinin özelliklerine göre değişiklikler gösterebilir. Bunun farklı türleri özel işler için
geliştirilebilir. Örneğin ateşli işler müsaadesi veya kapalı alanlarda çalışmak için emin giriş
müsaadesi bunlardan bazılarıdır. Böylece çok özel önlemler ve tehlikenin durumuna göre
gerekenler yapılabilir.
İş Müsaadesi Formunda belirlenmesi gereken ana hatlar aşağıda listelenmiştir. Düzenlenecek
İş Müsaadesi Formunda bunlardan biri eksikse Form yeterince amacına ulaşamayacaktır.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
“İş Müsaadesi Formu” başlığı
İş Müsaadesi Formunun numarası.
İşin yapılacağı yer.
İşin yapılacağı bölgenin/ünitenin/ekipmanın etiket numarası.
İşin tanımı ve sınırlandırmalar.
Tehlikelerin belirlenmesi. Bunlara önceden belirlenmemiş tehlikeler ve iş sırasında ortaya
çıkan tehlikeler de dahildir.
7. Alınması gerekli önlemler, önlemleri alacak kişi veya kişiler. Bu kişiler önlemlerin
alındığını belirten koruyucu levhaların asılmasından da sorumludur.
8. Kullanılacak koruyucu donanım.
9. Alanda yetkili kişi. (İşi veren) Sadece işin yapılması sırasında gerekecek izole etme
işlemlerinin fiilen yapıldığını belirten imza sahibi. Tarih ve müsaadenin süresi.
10. İş yerinin kabulü. (İşi alan) Yapılacak işin, işle ilgili tehlikelerin ve alınan gerekli
önlemlerin anlaşıldığını beyan eden imza. Ayni zamanda bu imza kendi altında çalışacak
tüm ekibe de açıklamalarda bulunacağını teyit etmektedir.
11. Kontrollar, işin uzaması ve Vardiya değişimleri. İş sırasında iş alanının güvende olduğunu
doğrulayan kontrolların yapıldığına dair imza, yeni gelenlerin tehlikelerden haberdar
edildiklerinin de teyidi anlamında gelmektedir. Bu durumda müsaade süresi uzatılmalıdır.
12. İşin teslimi. İşin tamamlandığını imzaya alma. İş Emrini düzenleyen tarafından
düzenlenecek ve ünitenin test ve devreye almaya hazır olduğunu belirleyecektir.
13. İş Müsaadesinin son bulması. Ünitenin testi ve devreye başarıyla alınmasından sonra İş
Müsaadesi sonlanmaktadır.
İmzalar ve İsimler (İsimler okunabilir olmalıdır)
124
EK 5. Olay Araştırması için kontrol listesi ve raporlama
Aşağıdaki bilgiler, bir olayın araştırılmasında ve raporlanmasında kullanılmak için örnektir. Bir
rehber niteliğinde olduğundan daha fazla detaylandırılmamaıştır. Önceden hazırlanmış form
raporlar daha yararlı olabilir. Daha erken bir aşamada acil önlem alınıp alınamayacağından
emin olunuz. Örneğin, bir ekipmanı veya maddeyi daha önce kullanımdan kaldırmak veya bir
eylemin yapılmasından vaz geçmek gibi.
Tepki hızı risklerin değerlendirilmesine ve önceliklerin belirlemesine bağlıdır.
1. Temel gerçekleri/verileri yakalama







Yaralanan veya hastalanan çalışanın adı/adları, şahitlerin addları, başka ilgili kişiler
Makinanın/ünitenin durumu
Halen kullanılmakta olan maddeler
Yerleşim resmi
Yer, zaman, şartlar
Yaralanma/hastalanma, tahribat, üretim aksaması
Kamera ve fotoğraf makinası kayıtları, skeçler, ölçümlemeler.
2. Şartları yeniden gözden geçirme









Olayın olduğu zaman ne yapılıyordu, ne oldu?
Acil önlemler
Olaya yol açan nedenler
Olayla ilişkili iş sağlığı bağlantısı var mı?
Müdürler de dahil işle ilgisi olanlara olayın öncesinde ne gibi eğitimler verildi, bu işteki
tecrübe süreleri ne?
İşle ilgili ne gibi prosedürler var?
Bireylerin davranışları ve eylemleri
Yönetimin ve süpervizörlüğün rolü.
Daha önce başka birisine benzer olay oldu mu?
3. Önleyici önlemleri belirleme




Riski değerlendir/yeniden değerlendir.
Mevcut fiziksel önlemlerin ve işlemlerin yeterliliğini ve hedeflenenle farklarını sorgula.
Fiziksel önlemleri ve iş yöntemini yeniden sorgula. Şirketin iş sağlığı ve güvenliği
politikasına ve şirketin niyetine uygun mu? Yönetmeliklere uygun mu?
Şirketin diğer risklere karşı davranışlarındaki hız ve aldığı önlemlerin kalitesi nasıl?
4. Altta yatan nedenleri belirleme
Bunlar:

Yönetim veya süpervizyon hatası
125





Tecrübesizlik
Yetersiz eğitim
Orijinal tasarımdan sapma
Firmanın koyduğu standartların yetersizliği
Bakımsızlık
5. Olayın tekrarlanmasını önlemek için alınacak tedbirler
Sonucun daha kötü olabileceğini düşünerek, neyin buna engel olduğunu ve daha ciddilerini
yaşamamak için nelerin yapılması gerektiğini düşün. Bunlar:












Koruyucu muhafazaları geliştir
Lokal havalandırma fanları kullan
Mekanikleşerek, mobil kaldıraçlar gibi araçlar kullan.
Daha iyi bakım yapılmasını sağla.
İş yöntemlerini geliştir.
Kişisel koruyucu donanım sağla
Süpervizyon ve eğitimi geliştir.
Benzer riskleri gözden geçir.
Planlama safhasında riski azaltacak yenilikleri olan ekipmanları al.
Taşeronluk hizmetlerini gözden geçir.
Standartları ve politikaları gözden geçir, yenle.
İzleme ve denetimler yap.
126
EK 6.
30 Haziran 2012 Tarihli Resmi Gazete
Sayı: 28339
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU
Kanun No. 6331
Kabul Tarihi: 20/6/2012
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç, Kapsam ve Tanımlar
Amaç
MADDE 1- (1) Bu Kanunun amacı; işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut
sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların görev, yetki,
sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini düzenlemektir.
Kapsam ve istisnalar
MADDE 2- (1) Bu Kanun; kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işyerlerinin
işverenleri ile işveren vekillerine, çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına
faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır.
(2) Ancak aşağıda belirtilen faaliyetler ve kişiler hakkında bu Kanun hükümleri uygulanmaz:
a) Fabrika, bakım merkezi, dikimevi ve benzeri işyerlerindekiler hariç Türk Silahlı Kuvvetleri,
genel kolluk kuvvetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığının faaliyetleri.
b) Afet ve acil durum birimlerinin müdahale faaliyetleri.
c) Ev hizmetleri.
ç) Çalışan istihdam etmeksizin kendi nam ve hesabına mal ve hizmet üretimi yapanlar.
d) Hükümlü ve tutuklulara yönelik infaz hizmetleri sırasında, iyileştirme kapsamında yapılan
işyurdu, eğitim, güvenlik ve meslek edindirme faaliyetleri.
Tanımlar
MADDE 3- (1) Bu Kanunun uygulanmasında;
a) Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını,
b) Çalışan: Kendi özel kanunlarındaki statülerine bakılmaksızın kamu veya özel işyerlerinde
istihdam edilen gerçek kişiyi,
c) Çalışan temsilcisi: İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalara katılma, çalışmaları izleme,
tedbir alınmasını isteme, tekliflerde bulunma ve benzeri konularda çalışanları temsil etmeye
yetkili çalışanı,
ç) Destek elemanı: Asli görevinin yanında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili önleme, koruma,
tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri konularda özel olarak görevlendirilmiş
uygun donanım ve yeterli eğitime sahip kişiyi,
d) Eğitim kurumu: İş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personelinin eğitimlerini
vermek üzere Bakanlıkça yetkilendirilen kamu kurum ve kuruluşlarını, üniversiteleri ve Türk
Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler tarafından kurulan müesseseleri,
e) Genç çalışan: Onbeş yaşını bitirmiş ancak onsekiz yaşını doldurmamış çalışanı,
127
f) İş güvenliği uzmanı: İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça
yetkilendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip mühendis, mimar veya teknik elemanı,
g) İş kazası: İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren
veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen özre uğratan olayı,
ğ) İşveren: Çalışan istihdam eden gerçek veya tüzel kişi yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve
kuruluşları,
h) İşyeri: Mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile çalışanın
birlikte örgütlendiği, işverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı
bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen işyerine bağlı yerler ile dinlenme, çocuk
emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve mesleki eğitim yerleri ve avlu
gibi diğer eklentiler ve araçları da içeren organizasyonu,
ı) İşyeri hekimi: İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça
yetkilendirilmiş, işyeri hekimliği belgesine sahip hekimi,
i) İşyeri sağlık ve güvenlik birimi: İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütmek üzere
kurulan, gerekli donanım ve personele sahip olan birimi,
j) Konsey: Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyini,
k) Kurul: İş sağlığı ve güvenliği kurulunu,
1) Meslek hastalığı: Mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalığı,
m) Ortak sağlık ve güvenlik birimi: Kamu kurum ve kuruluşları, organize sanayi bölgeleri ile
Türk Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler tarafından, işyerlerine iş sağlığı ve
güvenliği hizmetlerini sunmak üzere kurulan gerekli donanım ve personele sahip olan ve
Bakanlıkça yetkilendirilen birimi,
n) Önleme: İşyerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili
riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümünü,
o) Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana
gelme ihtimalini,
ö) Risk değerlendirmesi: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin
belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden
kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin
kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmaları,
p) Tehlike: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek
zarar veya hasar verme potansiyelini,
r) Tehlike sınıfı: İş sağlığı ve güvenliği açısından, yapılan işin özelliği, işin her safhasında
kullanılan veya ortaya çıkan maddeler, iş ekipmanı, üretim yöntem ve şekilleri, çalışma ortam
ve şartları ile ilgili diğer hususlar dikkate alınarak işyeri için belirlenen tehlike grubunu,
s) Teknik eleman: Teknik öğretmen, fizikçi ve kimyager unvanına sahip olanlar ile
üniversitelerin iş sağlığı ve güvenliği programı mezunlarını,
ş) İşyeri hemşiresi: 25/2/1954 tarihli ve 6283 sayılı Hemşirelik Kanununa göre hemşirelik
mesleğini icra etmeye yetkili, iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça
yetkilendirilmiş işyeri hemşireliği belgesine sahip hemşire/sağlık memurunu,
ifade eder.
128
(2) İşveren adına hareket eden, işin ve işyerinin yönetiminde görev alan işveren vekilleri, bu
Kanunun uygulanması bakımından işveren sayılır.
İKİNCİ BÖLÜM
İşveren ile Çalışanların Görev, Yetki ve Yükümlülükleri
İşverenin genel yükümlülüğü
MADDE 4- (1) İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu
çerçevede;
a) Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması,
organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik
tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için
çalışmalar yapar.
b) İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve
uygunsuzlukların giderilmesini sağlar.
c) Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır.
ç) Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne
alır.
d) Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan
yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır.
(2) İşyeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması, işverenin sorumluluklarını
ortadan kaldırmaz.
(3) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği alanındaki yükümlülükleri, işverenin sorumluluklarını
etkilemez.
(4) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin maliyetini çalışanlara yansıtamaz.
Risklerden korunma ilkeleri
MADDE 5- (1) İşverenin yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde aşağıdaki ilkeler göz önünde
bulundurulur:
a) Risklerden kaçınmak.
b) Kaçınılması mümkün olmayan riskleri analiz etmek.
c) Risklerle kaynağında mücadele etmek.
ç) İşin kişilere uygun hale getirilmesi için işyerlerinin tasarımı ile iş ekipmanı, çalışma şekli ve
üretim metotlarının seçiminde özen göstermek, özellikle tekdüze çalışma ve üretim
temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz etkilerini önlemek, önlenemiyor ise en aza
indirmek.
d) Teknik gelişmelere uyum sağlamak.
e) Tehlikeli olanı, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanla değiştirmek.
f) Teknoloji, iş organizasyonu, çalışma şartları, sosyal ilişkiler ve çalışma ortamı ile ilgili
faktörlerin etkilerini kapsayan tutarlı ve genel bir önleme politikası geliştirmek.
g) Toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik vermek.
ğ) Çalışanlara uygun talimatlar vermek.
129
İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri
MADDE 6- (1) Mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden korunulmasına yönelik çalışmaları
da kapsayacak, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için işveren;
a) Çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli
görevlendirir. Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip personel bulunmaması hâlinde,
bu hizmetin tamamını veya bir kısmını ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak
yerine getirebilir. Ancak belirlenen niteliklere ve gerekli belgeye sahip olması hâlinde, tehlike
sınıfı ve çalışan sayısı dikkate alınarak, bu hizmetin yerine getirilmesini kendisi üstlenebilir.
b) Görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşların görevlerini yerine
getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılar.
c) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetlerini yürütenler arasında iş birliği ve koordinasyonu
sağlar.
ç) Görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşlar tarafından iş sağlığı ve
güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan ve yazılı olarak bildirilen tedbirleri yerine getirir.
d) Çalışanların sağlık ve güvenliğini etkilediği bilinen veya etkilemesi muhtemel konular
hakkında; görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşları, başka işyerlerinden
çalışmak üzere kendi işyerine gelen çalışanları ve bunların işverenlerini bilgilendirir.
(2) 4/1/2002 tarihli ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamındaki kamu kurum ve
kuruluşları; iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini, Sağlık Bakanlığına ait döner sermayeli
kuruluşlardan doğrudan alabileceği gibi 4734 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde de alabilir.
(3) Tam süreli işyeri hekimi görevlendirilen işyerlerinde, diğer sağlık personeli
görevlendirilmesi zorunlu değildir.
İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin desteklenmesi
MADDE 7- (1) İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yerine getirilmesi için, Bakanlıkça aşağıdaki
şartlarla destek sağlanabilir:
a) Kamu kurum ve kuruluşları hariç ondan az çalışanı bulunanlardan, çok tehlikeli ve tehlikeli
sınıfta yer alan işyerleri faydalanabilir. Ancak, Bakanlar Kurulu, ondan az çalışanı
bulunanlardan az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinin de faydalanmasına karar verebilir.
b) Giderler, iş kazası ve meslek hastalığı bakımından kısa vadeli sigorta kolları için toplanan
primlerden kaynak aktarılmak suretiyle, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından finanse edilir.
c) Uygulamada, Sosyal Güvenlik Kurumu kayıtları esas alınır.
ç) Bu Kanun ve diğer mevzuat gereğince yapılan kontrol ve denetimlerde; istihdam ettiği
kişilerin sigortalılık bildiriminde bulunmadığı tespit edilen işverenlerden, tespit tarihine kadar
yapılan ödemeler yasal faizi ile birlikte Sosyal Güvenlik Kurumunca tahsil edilir ve bu
durumdaki işverenler, sağlanan destekten üç yıl süreyle faydalanamaz.
d) Uygulamaya ilişkin olarak ortaya çıkabilecek tereddütleri gidermeye, uygulamayı
yönlendirmeye ve doğabilecek sorunları çözmeye Bakanlık yetkilidir.
(2) Aşağıdaki konular ile bunlara ilişkin usul ve esaslar, Maliye Bakanlığının uygun görüşü
alınarak Bakanlıkça çıkarılan yönetmelikle belirlenir:
a) İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yerine getirilmesi için sağlanacak desteğin
uygulanması.
130
b) Destek sağlanacak ondan az çalışanı bulunan işyerlerinin özellikleri göz önünde
bulundurularak; Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ödenecek iş sağlığı ve güvenliği hizmet
bedellerinin tespiti, destek olunacak kısmı ve ödenme şekli.
c) Destekten faydalanabilecek işyerlerinin taşıması gereken şartlar.
ç) İş sağlığı ve güvenliği hizmeti verecek kuruluşların özellikleri.
(3) Etkinlik ve sürekliliğin sağlanması amacıyla; Bakanlık tarafından Sağlık Bakanlığı, Bilim,
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ve ilgili meslek kuruluşlarıyla iş birliği yapılabilir.
İşyeri hekimleri ve iş güvenliği uzmanları
MADDE 8- (1) İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanlarının hak ve yetkileri, görevlerini yerine
getirmeleri nedeniyle kısıtlanamaz. Bu kişiler, görevlerini mesleğin gerektirdiği etik ilkeler ve
mesleki bağımsızlık içerisinde yürütür.
(2) İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanları; görevlendirildikleri işyerlerinde iş sağlığı ve
güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirleri işverene yazılı olarak bildirir; bildirilen
hususlardan hayati tehlike arz edenlerin işveren tarafından yerine getirilmemesi hâlinde, bu
hususu Bakanlığın yetkili birimine bildirir.
(3) Hizmet sunan kuruluşlar ile işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanları, iş sağlığı ve güvenliği
hizmetlerinin yürütülmesindeki ihmallerinden dolayı, hizmet sundukları işverene karşı
sorumludur.
(4) Çalışanın ölümü veya maluliyetiyle sonuçlanacak şekilde vücut bütünlüğünün
bozulmasına neden olan iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesinde ihmali tespit
edilen işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının yetki belgesi askıya alınır.
(5) İş güvenliği uzmanlarının görev alabilmeleri için; çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde
(A) sınıfı, tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde en az (B) sınıfı, az tehlikeli sınıfta yer alan
işyerlerinde ise en az (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olmaları şartı aranır.
Bakanlık, iş güvenliği uzmanlarının ve işyeri hekimlerinin görevlendirilmesi konusunda
sektörel alanda özel düzenleme yapabilir.
(6) Belirlenen çalışma süresi nedeniyle işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının tam süreli
görevlendirilmesi gereken durumlarda; işveren, işyeri sağlık ve güvenlik birimi kurar. Bu
durumda, çalışanların tabi olduğu kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla, 22/5/2003 tarihli
ve 4857 sayılı İş Kanununa göre belirlenen haftalık çalışma süresi dikkate alınır.
(7) Kamu kurum ve kuruluşlarında ilgili mevzuata göre çalıştırılan işyeri hekimi veya iş
güvenliği uzmanı olma niteliğini haiz personel, gerekli belgeye sahip olmaları şartıyla asli
görevlerinin yanında, belirlenen çalışma süresine riayet ederek çalışmakta oldukları kurumda
veya ilgili personelin muvafakati ve üst yöneticinin onayı ile diğer kamu kurum ve
kuruluşlarında görevlendirilebilir. Bu şekilde görevlendirilecek personele, görev yaptığı her
saat için (200) gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımı tutarında ilave ödeme,
hizmet alan kurum tarafından yapılır. Bu ödemeden damga vergisi hariç herhangi bir kesinti
yapılmaz. Bu durumdaki görevlendirmeye ilişkin ilave ödemelerde, günlük mesai saatlerine
bağlı kalmak kaydıyla, aylık toplam seksen saatten fazla olan görevlendirmeler dikkate
alınmaz.
131
(8) Kamu sağlık hizmetlerinde tam süreli çalışmaya ilişkin mevzuat hükümleri saklı kalmak
kaydıyla, işyeri hekimlerinin ve diğer sağlık personelinin işyeri sağlık ve güvenlik birimi ile
ortak sağlık ve güvenlik birimlerinde görevlendirilmelerinde ve hizmet verilen işyerlerinde
çalışanlarla sınırlı olmak üzere görevlerini yerine getirmelerinde, diğer kanunların kısıtlayıcı
hükümleri uygulanmaz.
Tehlike sınıfının belirlenmesi
MADDE 9- (1) İşyeri tehlike sınıfları; 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve
Genel Sağlık Sigortası Kanununun 83 üncü maddesine göre belirlenen kısa vadeli sigorta
kolları prim tarifesi de dikkate alınarak, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürünün
Başkanlığında ilgili taraflarca oluşturulan komisyonun görüşleri doğrultusunda, Bakanlıkça
çıkarılacak tebliğ ile tespit edilir.
(2) İşyeri tehlike sınıflarının tespitinde, o işyerinde yapılan asıl iş dikkate alınır.
Risk değerlendirmesi, kontrol, ölçüm ve araştırma
MADDE 10- (1) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapmak veya
yaptırmakla yükümlüdür. Risk değerlendirmesi yapılırken aşağıdaki hususlar dikkate alınır:
a) Belirli risklerden etkilenecek çalışanların durumu.
b) Kullanılacak iş ekipmanı ile kimyasal madde ve müstahzarların seçimi.
c) İşyerinin tertip ve düzeni.
ç) Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile
kadın çalışanların durumu.
(2) İşveren, yapılacak risk değerlendirmesi sonucu alınacak iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri ile
kullanılması gereken koruyucu donanım veya ekipmanı belirler.
(3) İşyerinde uygulanacak iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri, çalışma şekilleri ve üretim
yöntemleri; çalışanların sağlık ve güvenlik yönünden korunma düzeyini yükseltecek ve
işyerinin idari yapılanmasının her kademesinde uygulanabilir nitelikte olmalıdır.
(4) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği yönünden çalışma ortamına ve çalışanların bu ortamda
maruz kaldığı risklerin belirlenmesine yönelik gerekli kontrol, ölçüm, inceleme ve
araştırmaların yapılmasını sağlar.
Acil durum planları, yangınla mücadele ve ilk yardım
MADDE 11- (1) İşveren;
a) Çalışma ortamı, kullanılan maddeler, iş ekipmanı ile çevre şartlarını dikkate alarak
meydana gelebilecek acil durumları önceden değerlendirerek, çalışanları ve çalışma çevresini
etkilemesi mümkün ve muhtemel acil durumları belirler ve bunların olumsuz etkilerini
önleyici ve sınırlandırıcı tedbirleri alır.
b) Acil durumların olumsuz etkilerinden korunmak üzere gerekli ölçüm ve değerlendirmeleri
yapar, acil durum planlarını hazırlar.
c) Acil durumlarla mücadele için işyerinin büyüklüğü ve taşıdığı özel tehlikeler, yapılan işin
niteliği, çalışan sayısı ile işyerinde bulunan diğer kişileri dikkate alarak; önleme, koruma,
tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri konularda uygun donanıma sahip ve bu
konularda eğitimli yeterli sayıda kişiyi görevlendirir, araç ve gereçleri sağlayarak eğitim ve
tatbikatları yaptırır ve ekiplerin her zaman hazır bulunmalarını sağlar.
132
ç) Özellikle ilk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında, işyeri
dışındaki kuruluşlarla irtibatı sağlayacak gerekli düzenlemeleri yapar.
Tahliye
MADDE 12- (1) Ciddi, yakın ve önlenemeyen tehlikenin meydana gelmesi durumunda
işveren;
a) Çalışanların işi bırakarak derhal çalışma yerlerinden ayrılıp güvenli bir yere gidebilmeleri
için, önceden gerekli düzenlemeleri yapar ve çalışanlara gerekli talimatları verir.
b) Durumun devam etmesi hâlinde, zorunluluk olmadıkça, gerekli donanıma sahip ve özel
olarak görevlendirilenler dışındaki çalışanlardan işlerine devam etmelerini isteyemez.
(2) İşveren, çalışanların kendileri veya diğer kişilerin güvenliği için ciddi ve yakın bir tehlike ile
karşılaştıkları ve amirine hemen haber veremedikleri durumlarda; istenmeyen sonuçların
önlenmesi için, bilgileri ve mevcut teknik donanımları çerçevesinde müdahale edebilmelerine
imkân sağlar. Böyle bir durumda çalışanlar, ihmal veya dikkatsiz davranışları olmadıkça
yaptıkları müdahaleden dolayı sorumlu tutulamaz.
Çalışmaktan kaçınma hakkı
MADDE 13- (1) Ciddi ve yakın tehlike ile karşı karşıya kalan çalışanlar kurula, kurulun
bulunmadığı işyerlerinde ise işverene başvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli
tedbirlerin alınmasına karar verilmesini talep edebilir. Kurul acilen toplanarak, işveren ise
derhâl kararını verir ve durumu tutanakla tespit eder. Karar, çalışana ve çalışan temsilcisine
yazılı olarak bildirilir.
(2) Kurul veya işverenin çalışanın talebi yönünde karar vermesi hâlinde çalışan, gerekli
tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınabilir. Çalışanların çalışmaktan kaçındığı
dönemdeki ücreti ile kanunlardan ve iş sözleşmesinden doğan diğer hakları saklıdır.
(3) Çalışanlar ciddi ve yakın tehlikenin önlenemez olduğu durumlarda birinci fıkradaki usule
uymak zorunda olmaksızın işyerini veya tehlikeli bölgeyi terk ederek belirlenen güvenli yere
gider. Çalışanların bu hareketlerinden dolayı hakları kısıtlanamaz.
(4) İş sözleşmesiyle çalışanlar, talep etmelerine rağmen gerekli tedbirlerin alınmadığı
durumlarda, tabi oldukları kanun hükümlerine göre iş sözleşmelerini feshedebilir. Toplu
sözleşme veya toplu iş sözleşmesi ile çalışan kamu personeli, bu maddeye göre çalışmadığı
dönemde fiilen çalışmış sayılır.
(5) Bu Kanunun 25 inci maddesine göre işyerinde işin durdurulması hâlinde, bu madde
hükümleri uygulanmaz.
İş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildirimi
a) Bütün iş kazalarının ve meslek hastalıklarının kaydını tutar, gerekli incelemeleri yaparak
bunlar ile ilgili raporları düzenler.
b) İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da
iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan veya çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara
uğratma potansiyeli olan olayları inceleyerek bunlar ile ilgili raporları düzenler.
133
(2) İşveren, aşağıdaki hallerde belirtilen sürede Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirimde
bulunur:
a) İş kazalarını kazadan sonraki üç iş günü içinde.
b) Sağlık hizmeti sunucuları veya işyeri hekimi tarafından kendisine bildirilen meslek
hastalıklarını, öğrendiği tarihten itibaren üç iş günü içinde.
(3) İşyeri hekimi veya sağlık hizmeti sunucuları; meslek hastalığı ön tanısı koydukları vakaları,
Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularına sevk eder.
(4) Sağlık hizmeti sunucuları kendilerine intikal eden iş kazalarını, yetkilendirilen sağlık
hizmeti sunucuları ise meslek hastalığı tanısı koydukları vakaları en geç on gün içinde Sosyal
Güvenlik Kurumuna bildirir.
(5) Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar, Sağlık Bakanlığının uygun görüşü
alınarak Bakanlıkça belirlenir.
Sağlık gözetimi
a) Çalışanların işyerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerini dikkate alarak sağlık
gözetimine tabi tutulmalarını sağlar.
b) Aşağıdaki hallerde çalışanların sağlık muayenelerinin yapılmasını sağlamak zorundadır:
1) İşe girişlerinde.
2) İş değişikliğinde.
3) İş kazası, meslek hastalığı veya sağlık nedeniyle tekrarlanan işten uzaklaşmalarından sonra
işe dönüşlerinde talep etmeleri hâlinde.
4) İşin devamı süresince, çalışanın ve işin niteliği ile işyerinin tehlike sınıfına göre Bakanlıkça
belirlenen düzenli aralıklarla.
(2) Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde çalışacaklar, yapacakları işe uygun
olduklarını belirten sağlık raporu olmadan işe başlatılamaz.
(3) Bu Kanun kapsamında alınması gereken sağlık raporları, işyeri sağlık ve güvenlik biriminde
veya hizmet alınan ortak sağlık ve güvenlik biriminde görevli olan işyeri hekiminden alınır.
Raporlara itirazlar Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen hakem hastanelere yapılır, verilen
kararlar kesindir.
(4) Sağlık gözetiminden doğan maliyet ve bu gözetimden kaynaklı her türlü ek maliyet
işverence karşılanır, çalışana yansıtılamaz.
(5) Sağlık muayenesi yaptırılan çalışanın özel hayatı ve itibarının korunması açısından sağlık
bilgileri gizli tutulur.
Çalışanların bilgilendirilmesi
MADDE 16- (1) İşyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve sürdürülebilmesi amacıyla
işveren, çalışanları ve çalışan temsilcilerini işyerinin özelliklerini de dikkate alarak aşağıdaki
konularda bilgilendirir:
a) İşyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri, koruyucu ve önleyici tedbirler.
b) Kendileri ile ilgili yasal hak ve sorumluluklar.
c) İlk yardım, olağan dışı durumlar, afetler ve yangınla mücadele ve tahliye işleri konusunda
görevlendirilen kişiler.
134
(2) İşveren;
a) 12 nci maddede belirtilen ciddi ve yakın tehlikeye maruz kalan veya kalma riski olan bütün
çalışanları, tehlikeler ile bunlardan doğan risklere karşı alınmış ve alınacak tedbirler hakkında
derhal bilgilendirir.
b) Başka işyerlerinden çalışmak üzere kendi işyerine gelen çalışanların birinci fıkrada
belirtilen bilgileri almalarını sağlamak üzere, söz konusu çalışanların işverenlerine gerekli
bilgileri verir.
c) Risk değerlendirmesi, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili koruyucu ve önleyici tedbirler, ölçüm,
analiz, teknik kontrol, kayıtlar, raporlar ve teftişten elde edilen bilgilere, destek elemanları ile
çalışan temsilcilerinin ulaşmasını sağlar.
Çalışanların eğitimi
MADDE 17- (1) İşveren, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini almasını sağlar. Bu
eğitim özellikle; işe başlamadan önce, çalışma yeri veya iş değişikliğinde, iş ekipmanının
değişmesi hâlinde veya yeni teknoloji uygulanması hâlinde verilir. Eğitimler, değişen ve
ortaya çıkan yeni risklere uygun olarak yenilenir, gerektiğinde ve düzenli aralıklarla
tekrarlanır.
(2) Çalışan temsilcileri özel olarak eğitilir.
(3) Mesleki eğitim alma zorunluluğu bulunan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde,
yapacağı işle ilgili mesleki eğitim aldığını belgeleyemeyenler çalıştırılamaz.
(4) İş kazası geçiren veya meslek hastalığına yakalanan çalışana işe başlamadan önce, söz
konusu kazanın veya meslek hastalığının sebepleri, korunma yolları ve güvenli çalışma
yöntemleri ile ilgili ilave eğitim verilir. Ayrıca, herhangi bir sebeple altı aydan fazla süreyle
işten uzak kalanlara, tekrar işe başlatılmadan önce bilgi yenileme eğitimi verilir.
(5) Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde; yapılacak işlerde karşılaşılacak sağlık
ve güvenlik riskleri ile ilgili yeterli bilgi ve talimatları içeren eğitimin alındığına dair belge
olmaksızın, başka işyerlerinden çalışmak üzere gelen çalışanlar işe başlatılamaz.
(6) Geçici iş ilişkisi kurulan işveren, iş sağlığı ve güvenliği risklerine karşı çalışana gerekli
eğitimin verilmesini sağlar.
(7) Bu madde kapsamında verilecek eğitimin maliyeti çalışanlara yansıtılamaz. Eğitimlerde
geçen süre çalışma süresinden sayılır. Eğitim sürelerinin haftalık çalışma süresinin üzerinde
olması hâlinde, bu süreler fazla sürelerle çalışma veya fazla çalışma olarak değerlendirilir.
Çalışanların görüşlerinin alınması ve katılımlarının sağlanması
MADDE 18- (1) İşveren, görüş alma ve katılımın sağlanması konusunda, çalışanlara veya iki ve
daha fazla çalışan temsilcisinin bulunduğu işyerlerinde varsa işyeri yetkili sendika
temsilcilerine yoksa çalışan temsilcilerine aşağıdaki imkânları sağlar:
a) İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda görüşlerinin alınması, teklif getirme hakkının
tanınması ve bu konulardaki görüşmelerde yer alma ve katılımlarının sağlanması.
b) Yeni teknolojilerin uygulanması, seçilecek iş ekipmanı, çalışma ortamı ve şartlarının
çalışanların sağlık ve güvenliğine etkisi konularında görüşlerinin alınması.
(2) İşveren, destek elemanları ile çalışan temsilcilerinin aşağıdaki konularda önceden
görüşlerinin alınmasını sağlar:
135
a) İşyerinden görevlendirilecek veya işyeri dışından hizmet alınacak işyeri hekimi, iş güvenliği
uzmanı ve diğer personel ile ilk yardım, yangınla mücadele ve tahliye işleri için kişilerin
görevlendirilmesi.
b) Risk değerlendirmesi yapılarak, alınması gereken koruyucu ve önleyici tedbirlerin ve
kullanılması gereken koruyucu donanım ve ekipmanın belirlenmesi.
c) Sağlık ve güvenlik risklerinin önlenmesi ve koruyucu hizmetlerin yürütülmesi.
ç) Çalışanların bilgilendirilmesi.
d) Çalışanlara verilecek eğitimin planlanması.
(3) Çalışanların veya çalışan temsilcilerinin, işyerinde iş sağlığı ve güvenliği için alınan
önlemlerin yetersiz olduğu durumlarda veya teftiş sırasında, yetkili makama
başvurmalarından dolayı hakları kısıtlanamaz.
Çalışanların yükümlülükleri
MADDE 19- (1) Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu
konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten
etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlüdür.
(2) Çalışanların, işveren tarafından verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda yükümlülükleri
şunlardır:
a) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim
araçlarını kurallara uygun şekilde kullanmak, bunların güvenlik donanımlarını doğru olarak
kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak ve değiştirmemek.
b) Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve korumak.
c) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden ciddi
ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik gördüklerinde,
işverene veya çalışan temsilcisine derhal haber vermek.
ç) Teftişe yetkili makam tarafından işyerinde tespit edilen noksanlık ve mevzuata aykırılıkların
giderilmesi konusunda, işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak.
d) Kendi görev alanında, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için işveren ve çalışan temsilcisi
ile iş birliği yapmak.
Çalışan temsilcisi
MADDE 20- (1) İşveren; işyerinin değişik bölümlerindeki riskler ve çalışan sayılarını göz
önünde bulundurarak dengeli dağılıma özen göstermek kaydıyla, çalışanlar arasında
yapılacak seçim veya seçimle belirlenemediği durumda atama yoluyla, aşağıda belirtilen
sayılarda çalışan temsilcisini görevlendirir:
a) İki ile elli arasında çalışanı bulunan işyerlerinde bir.
b) Ellibir ile yüz arasında çalışanı bulunan işyerlerinde iki.
c) Yüzbir ile beşyüz arasında çalışanı bulunan işyerlerinde üç.
ç) Beşyüzbir ile bin arasında çalışanı bulunan işyerlerinde dört.
d) Binbir ile ikibin arasında çalışanı bulunan işyerlerinde beş.
e) İkibinbir ve üzeri çalışanı bulunan işyerlerinde altı.
(2) Birden fazla çalışan temsilcisinin bulunması durumunda baş temsilci, çalışan temsilcileri
arasında yapılacak seçimle belirlenir.
136
(3) Çalışan temsilcileri, tehlike kaynağının yok edilmesi veya tehlikeden kaynaklanan riskin
azaltılması için, işverene öneride bulunma ve işverenden gerekli tedbirlerin alınmasını isteme
hakkına sahiptir.
(4) Görevlerini yürütmeleri nedeniyle, çalışan temsilcileri ve destek elemanlarının hakları
kısıtlanamaz ve görevlerini yerine getirebilmeleri için işveren tarafından gerekli imkânlar
sağlanır.
(5) İşyerinde yetkili sendika bulunması hâlinde, işyeri sendika temsilcileri çalışan temsilcisi
olarak da görev yapar.
137
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Konsey, Kurul ve Koordinasyon
Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyi
MADDE 21- (1) Ülke genelinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili politika ve stratejilerin
belirlenmesi için tavsiyelerde bulunmak üzere Konsey kurulmuştur.
(2) Konsey, Bakanlık Müsteşarının başkanlığında aşağıda belirtilen üyelerden oluşur:
a) Bakanlık İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürü, Çalışma Genel Müdürü, İş Teftiş Kurulu
Başkanı ve Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığından bir genel müdür.
b) Bilim, Sanayi ve Teknoloji, Çevre ve Şehircilik, Enerji ve Tabii Kaynaklar, Gıda, Tarım ve
Hayvancılık, Kalkınma, Millî Eğitim ile Sağlık bakanlıklarından ilgili birer genel müdür.
c) Yükseköğretim Kurulu Başkanlığından bir yürütme kurulu üyesi, Devlet Personel
Başkanlığından bir başkan yardımcısı.
ç) İşveren, işçi ve kamu görevlileri sendikaları üst kuruluşlarının en fazla üyeye sahip ilk
üçünden, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinden, Türkiye Esnaf ve Sanatkârları
Konfederasyonundan, Türk Tabipleri Birliğinden, Türk Mühendis ve Mimar Odaları
Birliğinden ve Türkiye Ziraat Odaları Birliğinden konuyla ilgili veya görevli birer yönetim
kurulu üyesi.
d) İhtiyaç duyulması hâlinde İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürünün teklifi ve Konseyin
kararı ile belirlenen, iş sağlığı ve güvenliği konusunda faaliyet gösteren kurum veya
kuruluşlardan en fazla iki temsilci.
(3) İkinci fıkranın (d) bendi kapsamında belirlenen Konsey üyeleri, iki yıl için seçilir ve üst üste
iki olağan toplantıya katılmaz ise ilgili kurum veya kuruluşun üyeliği sona erer.
(4) Konseyin sekretaryası, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünce yürütülür.
(5) Konsey, toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar verir. Oyların eşitliği hâlinde
başkanın oyu kararı belirler. Çekimser oy kullanılamaz.
(6) Konsey yılda iki defa olağan toplanır. Başkanın veya üyelerin üçte birinin teklifi ile
olağanüstü olarak da toplanabilir.
(7) Konseyin çalışma usul ve esasları Bakanlık tarafından belirlenir.
İş sağlığı ve güvenliği kurulu
MADDE 22- (1) Elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin
yapıldığı işyerlerinde işveren, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere
kurul oluşturur. İşveren, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygun kurul kararlarını uygular.
(2) Altı aydan fazla süren asıl işveren-alt işveren ilişkisinin bulunduğu hallerde;
a) Asıl işveren ve alt işveren tarafından ayrı ayrı kurul oluşturulmuş ise, faaliyetlerin
yürütülmesi ve kararların uygulanması konusunda iş birliği ve koordinasyon asıl işverence
sağlanır.
b) Asıl işveren tarafından kurul oluşturulmuş ise, kurul oluşturması gerekmeyen alt işveren,
koordinasyonu sağlamak üzere vekâleten yetkili bir temsilci atar.
c) İşyerinde kurul oluşturması gerekmeyen asıl işveren, alt işverenin oluşturduğu kurula iş
birliği ve koordinasyonu sağlamak üzere vekâleten yetkili bir temsilci atar.
138
ç) Kurul oluşturması gerekmeyen asıl işveren ve alt işverenin toplam çalışan sayısı elliden
fazla ise, koordinasyonu asıl işverence yapılmak kaydıyla, asıl işveren ve alt işveren
tarafından birlikte bir kurul oluşturulur.
(3) Aynı çalışma alanında birden fazla işverenin bulunması ve bu işverenlerce birden fazla
kurulun oluşturulması hâlinde işverenler, birbirlerinin çalışmalarını etkileyebilecek kurul
kararları hakkında diğer işverenleri bilgilendirir.
İş sağlığı ve güvenliğinin koordinasyonu
MADDE 23- (1) Aynı çalışma alanını birden fazla işverenin paylaşması durumunda işverenler;
iş hijyeni ile iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin uygulanmasında iş birliği yapar, yapılan işin
yapısı göz önüne alınarak mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden korunulması
çalışmalarını koordinasyon içinde yapar, birbirlerini ve çalışan temsilcilerini bu riskler
konusunda bilgilendirir.
(2) Birden fazla işyerinin bulunduğu iş merkezleri, iş hanları, sanayi bölgeleri veya siteleri gibi
yerlerde, iş sağlığı ve güvenliği konusundaki koordinasyon yönetim tarafından sağlanır.
Yönetim, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden diğer işyerlerini etkileyecek tehlikeler
hususunda gerekli tedbirleri almaları için işverenleri uyarır. Bu uyarılara uymayan işverenleri
Bakanlığa bildirir.
139
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Teftiş ve İdari Yaptırımlar
Teftiş, inceleme, araştırma, müfettişin yetki, yükümlülük ve sorumluluğu
MADDE 24- (1) Bu Kanun hükümlerinin uygulanmasının izlenmesi ve teftişi, iş sağlığı ve
güvenliği yönünden teftiş yapmaya yetkili Bakanlık iş müfettişlerince yapılır. Bu Kanun
kapsamında yapılacak teftiş ve incelemelerde, 4857 sayılı Kanunun 92, 93, 96, 97 ve 107 nci
maddeleri uygulanır.
(2) Bakanlık, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği konularında ölçüm, inceleme ve araştırma
yapmaya, bu amaçla numune almaya ve eğitim kurumları ile ortak sağlık ve güvenlik
birimlerinde kontrol ve denetim yapmaya yetkilidir. Bu konularda yetkilendirilenler mümkün
olduğu kadar işi aksatmamak, işverenin ve işyerinin meslek sırları ile gördükleri ve
öğrendikleri hususları tamamen gizli tutmakla yükümlüdür. Kontrol ve denetimin usul ve
esasları Bakanlıkça düzenlenir.
(3) Askeri işyerleriyle yurt güvenliği için gerekli maddeler üretilen işyerlerinin denetim ve
teftişi konusu ve sonuçlarına ait işlemler, Millî Savunma Bakanlığı ve Bakanlıkça birlikte
hazırlanacak yönetmeliğe göre yürütülür.
İşin durdurulması
MADDE 25- (1) İşyerindeki bina ve eklentilerde, çalışma yöntem ve şekillerinde veya iş
ekipmanlarında çalışanlar (ş.abacı) için hayati tehlike oluşturan bir husus tespit edildiğinde;
bu tehlike giderilinceye kadar, hayati tehlikenin niteliği ve bu tehlikeden doğabilecek riskin
etkileyebileceği alan ile çalışanlar dikkate alınarak, işyerinin bir bölümünde veya tamamında
iş durdurulur. Ayrıca çok tehlikeli sınıfta yer alan maden, metal ve yapı işleri ile tehlikeli
kimyasallarla çalışılan işlerin yapıldığı veya büyük endüstriyel kazaların olabileceği i
yerlerinde, risk değerlendirmesi yapılmamış olması durumunda iş durdurulur.
(2) İş sağlığı ve güvenliği bakımından teftişe yetkili üç iş müfettişinden oluşan heyet, iş sağlığı
ve güvenliği bakımından teftişe yetkili iş müfettişinin tespiti üzerine gerekli incelemeleri
yaparak, tespit tarihinden itibaren iki gün içerisinde işin durdurulmasına karar verebilir.
Ancak tespit edilen hususun acil müdahaleyi gerektirmesi hâlinde; tespiti yapan iş müfettişi,
heyet tarafından karar alınıncaya kadar geçerli olmak kaydıyla işi durdurur.
(3) İşin durdurulması kararı, ilgili mülki idare amirine ve işyeri dosyasının bulunduğu Çalışma
ve İş Kurumu il müdürlüğüne bir gün içinde gönderilir. İşin durdurulması kararı, mülki idare
amiri tarafından yirmidört saat içinde yerine getirilir. Ancak, tespit edilen hususun acil
müdahaleyi gerektirmesi nedeniyle verilen işin durdurulması kararı, mülki idare amiri
tarafından aynı gün yerine getirilir.
(4) İşveren, yerine getirildiği tarihten itibaren altı iş günü içinde, yetkili iş mahkemesinde işin
durdurulması kararına itiraz edebilir. İtiraz, işin durdurulması kararının uygulanmasını
etkilemez. Mahkeme itirazı öncelikle görüşür ve altı iş günü içinde karara bağlar. Mahkeme
kararı kesindir.
(5) İşverenin işin durdurulmasını gerektiren hususların giderildiğini Bakanlığa yazılı olarak
bildirmesi hâlinde, en geç yedi gün içinde işyerinde inceleme yapılarak işverenin talebi
sonuçlandırılır.
140
(6) İşveren, işin durdurulması sebebiyle işsiz kalan çalışanlara ücretlerini ödemekle veya
ücretlerinde bir düşüklük olmamak üzere meslek veya durumlarına göre başka bir iş
vermekle yükümlüdür.
İdari para cezaları ve uygulanması
MADDE 26- (1) Bu Kanunun;
a) 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentlerinde belirtilen yükümlülükleri yerine
getirmeyen işverene her bir yükümlülük için ayrı ayrı ikibin Türk Lirası,
b) 6 ncı maddesinin birinci fıkrası gereğince belirlenen nitelikte iş güvenliği uzmanı veya işyeri
hekimi görevlendirmeyen işverene görevlendirmediği her bir kişi için beşbin Türk Lirası,
aykırılığın devam ettiği her ay için aynı miktar, diğer sağlık personeli görevlendirmeyen
işverene ikibinbeşyüz Türk Lirası, aykırılığın devam ettiği her ay için aynı miktar, aynı fıkranın
(b), (c) ve (d) bentlerinde belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene her bir ihlal
için ayrı ayrı binbeşyüz Türk Lirası, (ç) bendine aykırı hareket eden işverene yerine
getirilmeyen her bir tedbir için ayrı ayrı bin Türk Lirası,
c) 8 inci maddesinin birinci ve altıncı fıkralarına aykırı hareket eden işverene her bir ihlal için
ayrı ayrı binbeşyüz Türk Lirası,
ç) 10 uncu maddesinin birinci fıkrasına göre risk değerlendirmesi yapmayan veya
yaptırmayan işverene üçbin Türk Lirası, aykırılığın devam ettiği her ay için dörtbinbeşyüz Türk
Lirası, dördüncü fıkrasında belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene binbeşyüz
Türk Lirası,
d) 11 ve 12 nci maddeleri hükümlerine aykırı hareket eden işverene, uyulmayan her bir
yükümlülük için bin Türk Lirası, aykırılığın devam ettiği her ay için aynı miktar,
e) 14 üncü maddesinin birinci fıkrasında belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene
her bir yükümlülük için ayrı ayrı binbeşyüz Türk Lirası, ikinci fıkrasında belirtilen
yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene ikibin Türk Lirası, dördüncü fıkrasında belirtilen
yükümlülükleri yerine getirmeyen sağlık hizmeti sunucuları veya yetkilendirilen sağlık hizmeti
sunucularına ikibin Türk Lirası,
f) 15 inci maddesinin birinci ve ikinci fıkralarında belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen
işverene, sağlık gözetimine tabi tutulmayan veya sağlık raporu alınmayan her çalışan için bin
Türk Lirası,
g) 16 ncı maddesinde belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene,
bilgilendirilmeyen her bir çalışan için bin Türk Lirası,
ğ) 17 nci maddesinin bir ila yedinci fıkralarında belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen
işverene her bir çalışan için bin Türk Lirası,
h) 18 inci maddesinde belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene, her bir aykırılık
için ayrı ayrı bin Türk Lirası,
ı) 20 nci maddesinin birinci ve dördüncü fıkralarında belirtilen yükümlülükleri yerine
getirmeyen işverene bin Türk Lirası, üçüncü fıkrasında belirtilen yükümlülükleri yerine
getirmeyen işverene binbeşyüz Türk Lirası,
i) 22 nci maddesinde belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene her bir aykırılık için
ayrı ayrı ikibin Türk Lirası,
141
j) 23 üncü maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen bildirim yükümlülüklerini yerine getirmeyen
yönetimlere beşbin Türk Lirası,
k) 24 üncü maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda
ölçüm, inceleme ve araştırma yapılmasına, numune alınmasına veya eğitim kurumları ile
ortak sağlık ve güvenlik birimlerinin kontrol ve denetiminin yapılmasına engel olan işverene
beşbin Türk Lirası,
1) 25 inci maddesinde belirtilen yükümlülüklere göre işyerinin bir bölümünde veya
tamamında verilen durdurma kararına uymayarak durdurulan işi yönetmelikte belirtilen
şartları yerine getirmeden devam ettiren işverene fiil başka bir suç oluştursa dahi onbin Türk
Lirası, altıncı fıkrasında belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen işverene ihlale uğrayan
her bir çalışan için bin Türk Lirası, aykırılığın devam ettiği her ay için aynı miktar,
m) 29 uncu maddesinde belirtilen; büyük kaza önleme politika belgesi hazırlamayan işverene
ellibin Türk Lirası, güvenlik raporunu hazırlayıp Bakanlığın değerlendirmesine sunmadan
işyerini faaliyete geçiren, işletilmesine Bakanlıkça izin verilmeyen işyerini açan veya
durdurulan işyerinde faaliyete devam eden işverene seksenbin Türk Lirası,
n) 30 uncu maddesinde öngörülen yönetmeliklerde belirtilen yükümlülükleri yerine
getirmeyen işverene, uyulmayan her hüküm için tespit edildiği tarihten itibaren aylık olarak
bin Türk Lirası,
idari para cezası verilir.
(2) Bu Kanunda belirtilen idari para cezaları gerekçesi belirtilmek suretiyle Çalışma ve İş
Kurumu il müdürünce verilir. Verilen idari para cezaları tebliğinden itibaren otuz gün içinde
ödenir. İdari para cezaları tüzel kişiliği bulunmayan kamu kurum ve kuruluşları adına da
düzenlenebilir.
Hüküm bulunmayan haller ve muafiyet
MADDE 27- (1) Çalışanların tabi oldukları kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla, bu Kanunda
hüküm bulunmayan hallerde 4857 sayılı Kanunun bu Kanuna aykırı olmayan hükümleri
uygulanır.
(2) Bu Kanuna göre düzenlenen kağıtlar damga vergisinden, işlemler harçtan müstesnadır.
(3) Bakanlık, bu Kanuna göre yapılacak iş ve işlemlere ait her türlü belge veya bilgiyi,
elektronik ve benzeri ortamlar üzerinden isteyebilir, arşivleyebilir, bu ortamlar üzerinden
onay, yetki, bilgi ve belge verebilir.
142
BEŞİNCİ BÖLÜM
Çeşitli ve Geçici Hükümler
Bağımlılık yapan maddeleri kullanma yasağı
MADDE 28- (1) İşyerine, sarhoş veya uyuşturucu madde almış olarak gelmek ve işyerinde
alkollü içki veya uyuşturucu madde kullanmak yasaktır.
(2) İşveren; işyeri eklentilerinden sayılan kısımlarda, ne gibi hallerde, hangi zamanda ve hangi
şartlarla alkollü içki içilebileceğini belirleme yetkisine sahiptir.
(3) Aşağıdaki çalışanlar için alkollü içki kullanma yasağı uygulanmaz:
a) Alkollü içki yapılan işyerlerinde çalışan ve işin gereği olarak üretileni denetlemekle
görevlendirilenler.
b) Kapalı kaplarda veya açık olarak alkollü içki satılan veya içilen işyerlerinde işin gereği
alkollü içki içmek zorunda olanlar.
c) İşinin niteliği gereği müşterilerle birlikte alkollü içki içmek zorunda olanlar.
Güvenlik raporu veya büyük kaza önleme politika belgesi
MADDE 29- (1) İşletmeye başlanmadan önce, büyük endüstriyel kaza oluşabilecek işyerleri
için, işyerlerinin büyüklüğüne göre büyük kaza önleme politika belgesi veya güvenlik raporu
işveren tarafından hazırlanır.
(2) Güvenlik raporu hazırlama yükümlülüğü bulunan işveren, hazırladıkları güvenlik
raporlarının içerik ve yeterlilikleri Bakanlıkça incelenmesini müteakip işyerlerini işletmeye
açabilir.
İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çeşitli yönetmelikler
MADDE 30- (1) Aşağıdaki konular ile bunlara ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça çıkarılacak
yönetmeliklerle düzenlenir:
a) İlgili bakanlıkların görüşü alınarak, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması, sürdürülmesi ve
mevcut durumun iyileştirilmesi amacıyla; işyeri bina ve eklentileri, iş ekipmanı, işin her
safhasında kullanılan ve ortaya çıkan maddeler, çalışma ortam ve şartları, özel risk taşıyan iş
ekipmanı ve işler ile işyerleri, özel politika gerektiren grupların çalıştırılması, işin özelliğine
göre gece çalışmaları ve postalar hâlinde çalışmalar, sağlık kuralları bakımından daha az
çalışılması gereken işler, gebe ve emziren kadınların çalışma şartları, emzirme odaları ve
çocuk bakım yurtlarının kurulması veya dışarıdan hizmet alınması ve benzeri özel düzenleme
gerektirebilecek konular ve bunlara bağlı bildirim ve izinler ile bu Kanunun uygulanmasına
yönelik diğer hususlar.
b) İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ile ilgili olarak;
1) Çalışan sayısı ve tehlike sınıfı göz önünde bulundurularak hangi işyerlerinde işyeri sağlık ve
güvenlik biriminin kurulacağı, bu birimlerin fiziki şartları ile birimlerde bulundurulacak
donanım.
2) İşyeri sağlık ve güvenlik birimi ile ortak sağlık ve güvenlik biriminde görev alacak işyeri
hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer sağlık personelinin nitelikleri, işe alınmaları,
görevlendirilmeleri, görev, yetki ve sorumlulukları, görevlerini nasıl yürütecekleri, işyerinde
çalışan sayısı ve işyerinin yer aldığı tehlike sınıfı göz önünde bulundurularak asgari çalışma
143
süreleri, işyerlerindeki tehlikeli hususları nasıl bildirecekleri, sahip oldukları belgelere göre
hangi işyerlerinde görev alabilecekleri.
3) İş sağlığı ve güvenliği hizmeti sunacak kişi, kurum ve kuruluşların; görev, yetki ve
yükümlülükleri, belgelendirilmeleri ve yetkilendirilmeleri ile sunulacak hizmetler kapsamında
yer alan sağlık gözetimi ve sağlık raporları, kuruluşların fiziki şartları ile kuruluşlarda
bulundurulacak personel ve donanım.
4) İş sağlığı ve güvenliği hizmeti sunan kişi, kurum ve kuruluşlardan işyeri tehlike sınıfı ve
çalışan sayısına göre; hangi şartlarda hizmet alınacağı, görevlendirilecek veya istihdam
edilecek kişilerin sayısı, işyerinde verilecek hizmet süresi ve belirlenen görevleri hangi
hallerde işverenin kendisinin üstlenebileceği.
5) İşyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer sağlık personelinin eğitimleri ve
belgelendirilmeleri, unvanlarına göre kimlerin hangi sınıf belge alabilecekleri, işyeri hekimi, iş
güvenliği uzmanı ve diğer sağlık personeli eğitimi verecek kurumların belgelendirilmeleri,
yetkilendirilmeleri ile eğitim programlarının ve bu programlarda görev alacak eğiticilerin
niteliklerinin belirlenmesi ve belgelendirilmeleri, eğitimlerin sonunda yapılacak sınavlar ve
düzenlenecek belgeler.
c) Risk değerlendirmesi ile ilgili olarak; risk değerlendirmesinin hangi işyerlerinde ne şekilde
yapılacağı, değerlendirme yapacak kişi ve kuruluşların niteliklerinin belirlenmesi, gerekli
izinlerin verilmesi ve izinlerin iptal edilmesi.
ç) Sağlık Bakanlığının görüşü alınarak, işverenlerin işyerlerinde bu Kanun kapsamında
yapmakla yükümlü oldukları kişisel maruziyete ve çalışma ortamına yönelik gerekli kontrol,
inceleme ve araştırmalar ile fiziksel, kimyasal ve biyolojik etmenlerle ilgili ölçüm ve
laboratuvar analizlerinin usul ve esasları ile bu ölçüm ve analizleri yapacak kişi ve kuruluşların
niteliklerinin belirlenmesi, gerekli yetkilerin verilmesi ve verilen yetkilerin iptali ile
yetkilendirme ve belgelendirme bedelleri.
d) Yapılan işin niteliği, çalışan sayısı, işyerinin büyüklüğü, kullanılan, depolanan ve üretilen
maddeler, iş ekipmanı ve işyerinin konumu gibi hususlar dikkate alınarak acil durum
planlarının hazırlanması, önleme, koruma, tahliye, ilk yardım ve benzeri konular ile bu
konularda görevlendirilecek kişiler.
e) Çalışanlara ve temsilcilerine verilecek eğitimler, bu eğitimlerin belgelendirilmesi, iş sağlığı
ve güvenliği eğitimi verecek kişi ve kuruluşlarda aranacak nitelikler ile mesleki eğitim alma
zorunluluğu bulunan işler.
f) Kurulun oluşumu, görev ve yetkileri, çalışma usul ve esasları, birden çok kurul bulunması
hâlinde bu kurullar arasındaki koordinasyon ve iş birliği.
g) İçişleri Bakanlığı ile müştereken, işyerlerinde işin durdurulması, hangi işlerde risk
değerlendirmesi yapılmamış olması durumunda işin durdurulacağı, durdurma sebeplerini
gidermek için mühürlerin geçici olarak kaldırılması, yeniden çalışmaya izin verilme şartları,
acil hallerde işin durdurulmasına karar verilinceye kadar geçecek sürede alınacak tedbirlerin
uygulanması.
ğ) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile müştereken, büyük endüstriyel kazaların önlenmesi ve
etkilerinin azaltılması için alınacak tedbirler, büyük endüstriyel kaza oluşabilecek işyerlerinin
144
belirlenmesi ve sınıflandırılması, büyük kaza önleme politika belgesi veya güvenlik raporunun
hazırlanması ve uygulanması, güvenlik raporunun olmaması, incelenmek üzere Bakanlığa
gönderilmemesi veya Bakanlıkça yetersiz bulunması durumunda işin durdurulması ve işin
devamına izin verilmesi.
(2) Birinci fıkranın (b) bendine göre işyeri hekimi ve diğer sağlık personeline dair çıkarılan
yönetmelikte yer alan işyeri hekimi ve diğer sağlık personelinin eğitim programları, çalışma
süreleri, görev ve yetkilerine ilişkin hususlarda Sağlık Bakanlığının uygun görüşü alınır.
Belgelendirme, ihtar ve iptaller
MADDE 31- (1) İş sağlığı ve güvenliği hizmeti sunan, ölçüm ve analizleri yapan kişi, kurum,
kuruluşlar ve eğitim kurumları ile ilgili olarak yetkilendirme ve belgelendirme bedelleri, bu
kişi ve kurumlara getirilen kuralların ihlali hâlinde hafif, orta ve ağır ihtar olarak kayda
alınması ile yetki belgelerinin geçerliliğinin doğrudan veya ihtar puanları esas alınarak askıya
alınması ve iptaline dair usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir.
Değiştirilen hükümler
MADDE 32- 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununun;
a) 7 nci maddesinin birinci fıkrasının son cümlesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. “Geçici iş
ilişkisi kurulan işveren işçiye talimat verme hakkına sahiptir.”
b) 25 inci maddesinin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinin (d) alt bendinde yer alan “veya
84 üncü maddeye aykırı hareket etmesi” ibaresi “, işyerine sarhoş yahut uyuşturucu madde
almış olarak gelmesi ya da işyerinde bu maddeleri kullanması” şeklinde değiştirilmiştir.
c) 71 inci maddesinin üçüncü fıkrasında geçen “hafif işler” ibaresinden sonra gelmek üzere “,
onaltı yaşını doldurmuş fakat onsekiz yaşını bitirmemiş genç işçilerin hangi çeşit işlerde
çalıştırılabilecekleri” ibaresi eklenmiştir.
MADDE 33- 13/12/1983 tarihli ve 190 sayılı Genel Kadro ve Usulü Hakkında Kanun
Hükmünde Kararnamenin eki (I) sayılı cetvelin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına ait
bölümünde yer alan “Baş İş Müfettişi” unvanlı kadrolar “İş Başmüfettişi” olarak
değiştirilmiştir.
MADDE 34- Ekli (I), (II) ve (III) sayılı listelerde yer alan kadrolar ihdas edilerek 190 sayılı
Kanun Hükmünde Kararnamenin eki (I) sayılı cetvelin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına
ait bölümüne eklenmiş, ekli (IV) sayılı listede yer alan kadrolar iptal edilerek 190 sayılı Kanun
Hükmünde Kararnamenin eki (I) sayılı cetvelin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına ait
bölümünden çıkarılmıştır.
MADDE 35- 14/7/1965 tarihli ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa ekli (II) sayılı cetvelin
“4. Başbakanlık ve Bakanlıklarda” bölümünde yer alan “İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Ens. Müd.”
ibaresi “İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitü Müdürü” olarak değiştirilmiştir.
MADDE 36- 9/1/1985 tarihli ve 3146 sayılı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının Teşkilat
ve Görevleri Hakkında Kanuna aşağıdaki ek madde eklenmiştir.
“Yayın zorunluluğu
EK MADDE 2- Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu ile ulusal, bölgesel ve yerel yayın yapan özel
televizyon kuruluşları ve radyolar; ayda en az altmış dakika iş sağlığı ve güvenliği, çalışma
hayatında kayıt dışılığın önlenmesi, sosyal güvenlik, işçi ve işveren ilişkileri konularında
145
uyarıcı ve eğitici mahiyette yayınlar yapmak zorundadır. Bu yayınlar, asgari otuz dakikası
17:00-22:00 saatleri arasında olmak üzere, 08:00-22:00 saatleri arasında yapılır ve yayınların
kopyaları her ay düzenli olarak Radyo ve Televizyon Üst Kuruluna teslim edilir. Bu saatler
dışında yapılan yayınlar, aylık altmış dakikalık süreye dahil edilmez. Bu programlar, Bakanlık
ve bağlı ve ilgili kuruluşları, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu ile ilgili diğer kamu kurum ve
kuruluşları ile bilimsel kuruluşlar, kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşları veya sivil
toplum kuruluşları tarafından hazırlanır veya hazırlatılır. Hazırlanan programların, Bakanlığın
olumlu görüşü alındıktan sonra Radyo ve Televizyon Üst Kurulu tarafından radyo ve
televizyonlarda yayınlanması sağlanır.
Bu madde kapsamında yapılan yayınlar için herhangi bir bedel ödenmez. Bu yayınların ve
sürelerinin denetimi Radyo ve Televizyon Üst Kurulunca yapılır.”
Yürürlükten kaldırılan hükümler
MADDE 37- 4857 sayılı Kanunun aşağıdaki hükümleri yürürlükten kaldırılmıştır:
a) 2 nci maddesinin dördüncü fıkrası.
b) 63 üncü maddesinin dördüncü fıkrası.
c) 69 uncu maddesinin dördüncü, beşinci ve altıncı fıkraları.
ç) 77, 78, 79, 80, 81, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 95, 105 ve geçici 2 nci maddeler.
(2) 4857 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (f) bendinde yer alan “İş sağlığı
ve güvenliği hükümleri saklı kalmak üzere” ifadesi ile 98 inci maddesinin birinci fıkrasında yer
alan “85 inci madde kapsamındaki işyerlerinde ise çalıştırılan her işçi için bin Yeni Türk Lirası,”
ifadesi metinden çıkartılmıştır.
Atıflar
GEÇİCİ MADDE 1- (1) Diğer mevzuatta iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili olarak 4857 sayılı Kanuna
yapılan atıflar bu Kanuna yapılmış sayılır.
Mevcut yönetmelikler
GEÇİCİ MADDE 2- (l) 4857 sayılı Kanunun 77 nci, 78 inci, 79 uncu, 80 inci, 81 inci ve 88 inci
maddelerine göre yürürlüğe konulan yönetmeliklerin bu Kanuna aykırı olmayan hükümleri,
bu Kanunda öngörülen yönetmelikler yürürlüğe girinceye kadar uygulanmaya devam olunur.
Sağlık raporları
GEÇİCİ MADDE 3- (l) Çalışanlar için, 4857 sayılı Kanun ve diğer mevzuat gereği daha önce
alınmış bulunan periyodik sağlık raporları süresi bitinceye kadar geçerlidir.
İş güvenliği uzmanı görevlendirme yükümlülüğü
GEÇİCİ MADDE 4- (1) Bu Kanunun 8 inci maddesinde belirtilen çok tehlikeli sınıfta yer alan
işyerlerinde (A) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı görevlendirme yükümlülüğü, bu
işyerlerinde Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren dört yıl süreyle (B) sınıfı belgeye
sahip iş güvenliği uzmanı görevlendirilmesi; tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde ise (B) sınıfı
belgeye sahip iş güvenliği uzmanı görevlendirme yükümlülüğü, bu işyerlerinde Kanunun
yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç yıl süreyle (C) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı
görevlendirilmesi kaydıyla yerine getirilmiş sayılır.
Mevcut sertifika ve belgeler ile ihtar puanları
146
GEÇİCİ MADDE 5- (1) Bu Kanunun yayımı tarihinden önce Bakanlıkça verilen işyeri hekimliği,
iş güvenliği uzmanlığı ve işyeri hemşiresi sertifikası veya belgesi ile Türk Tabipleri Birliği
tarafından verilen işyeri hekimliği sertifikası sahiplerinden belgeleri geçersiz sayılanlar,
mevcut belge veya sertifikalarını bu Kanunun yayımından itibaren bir yıl içinde Bakanlıkça
düzenlenecek belge ile değiştirmeleri şartıyla bu Kanunla verilen bütün hak ve yetkileri
kullanabilirler. Aynı tarihten önce eğitim kurumlarınca verilen işyeri hekimliği ve iş güvenliği
uzmanlığı eğitimlerini tamamlayanlardan eğitimleri geçersiz sayılanlar ilgili mevzuata göre
sınava girmeye hak kazanırlar. Hak sahipliğinin tespitinde Bakanlık kayıtları esas alınır.
(2) Bu Kanunun yayımı tarihinden önce haklarında kesinleşmiş yargı kararı bulunmayan
eğitim kurumu ve ortak sağlık ve güvenlik birimlerine uygulanan ihtar puanları, kayıtlarda yer
alan haliyle yeni yapılacak düzenlemeye aktarılır.
İşyeri hekimliği yapan kurum tabiplerine yapılan ücret ödemeleri
GEÇİCİ MADDE 6- (1) Kamu kurum ve kuruluşları ile mahalli idarelerde gerçekleştirilmiş olan
işyeri hekimliği ücreti ödemeleri nedeniyle kamu görevlileri hakkında idari veya mali
yargılama ve takibat yapılamaz, başlatılanlar işlemden kaldırılır, bu ödemeler geriye tahsil ve
tazmin konusu edilemez.
GEÇİCİ MADDE 7- (1) Bu Kanunun yayımı tarihinde Baş İş Müfettişi kadrolarında bulunanlar,
hiçbir işleme gerek kalmaksızın İş Başmüfettişi kadrolarına atanmış sayılır.
GEÇİCİ MADDE 8- (1) Bu Kanunun yayımlandığı tarihte İş Sağlığı ve Güvenliği Merkez
Müdürlüğünde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Enstitü Müdürü ile İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Enstitü
Müdür Yardımcısı unvanlı kadrolarda bulunanların görevleri, bu Kanunun yayımlandığı
tarihte sona erer ve bunlar en geç bir ay içinde derece ve kademelerine uygun diğer
kadrolara atanır. Bunlar, yeni bir kadroya atanıncaya kadar, eski kadrolarına ait aylık, ek
gösterge ve her türlü zam ve tazminatlar ile diğer mali haklarını almaya devam eder. Söz
konusu personelin atandıkları tarih itibarıyla eski kadrolarına ilişkin olarak en son ayda
aldıkları aylık, ek gösterge, her türlü zam ve tazminatları, ek ödeme ve benzeri adlarla yapılan
her türlü ödemelerin (ilgili mevzuatı uyarınca fiili çalışmaya bağlı fazla mesai ücreti ve ek ders
ücreti hariç) toplam net tutarının (bu tutar sabit bir değer olarak esas alınır); yeni atandıkları
kadrolara ilişkin olarak yapılan aylık, ek gösterge, her türlü zam ve tazminatları, ek ödeme ve
benzeri adlarla yapılan her türlü ödemelerin (ilgili mevzuatı uyarınca fiili çalışmaya bağlı fazla
mesai ücreti ve ek ders ücreti hariç) toplam net tutarından fazla olması hâlinde aradaki fark
tutarı, herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmaksızın fark kapanıncaya kadar ayrıca
tazminat olarak ödenir. Atandıkları kadro unvanlarında isteğe bağlı olarak herhangi bir
değişiklik olanlarla kendi istekleriyle başka kurumlara atananlara fark tazminatı ödenmesine
son verilir.
(2) Bu Kanuna ekli listelerde ihdas edilen kadrolardan boş bulunan 20 İş Sağlığı ve Güvenliği
Uzmanı, 100 İş Sağlığı ve Güvenliği Uzman Yardımcısı, 40 Memur, 40 Veri Hazırlama ve
Kontrol İşletmeni ve 10 Mühendis kadrosuna, 21/12/2011 tarihli ve 6260 sayılı 2012 yılı
Merkezi Yönetim Bütçe Kanundaki sınırlamalara tabi olmadan 2012 yılı içinde atama
yapılabilir.
147
Yürürlük
MADDE 38- (1) Bu Kanunun;
a) 6, 7 ve 8 inci maddeler;
1) Kamu kurumları ile 50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için
yayımı tarihinden itibaren iki yıl sonra,
2) 50’den az çalışanı olan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için yayımı
tarihinden itibaren bir yıl sonra,
3) Diğer işyerleri için yayımı tarihinden itibaren altı ay sonra,
b) 9, 31, 33, 34, 35, 36 ve 38 inci maddeleri ile geçici 4, geçici 5, geçici 6, geçici 7 ve geçici 8
inci maddeleri yayımı tarihinde,
c) Diğer maddeleri yayımı tarihinden itibaren altı ay sonra,
yürürlüğe girer.
Yürütme
MADDE 39- (1) Bu Kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür. 29/06/2012
148
EK. 7
Gürültü Yönetmeligi
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Amaç
Madde 1 — Bu Yönetmeligin amacı, isçilerin gürültüye maruz kalmaları sonucu saglık ve
güvenlik yönünden olusabilecek risklerden, özellikle isitme ile ilgili risklerden korunmaları
için alınması gerekli önlemleri belirlemektir. Bu Yönetmelikte belirtilen daha sıkı ve özel
önlemler saklı kalmak kaydı ile, İş Sağlığı ve Güvenligi Yönetmeligi hükümleri de uygulanır.
Kapsam
Madde 2 — Bu Yönetmelik 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İs Kanunu kapsamına giren tüm
isyerlerinde uygulanır.
Dayanak
Madde 3 — Bu Yönetmelik, 4857 sayılı İs Kanununun 78 inci maddesine göre düzenlenmistir.
Tanımlar
Madde 4 — Bu Yönetmelikte geçen;
a) En yüksek ses basıncı (Ppeak) : "C"-frekans agırlıklı anlık gürültü basıncının maksimum
degerini,
b) Günlük gürültü maruziyet düzeyi (LEX, 8 saat) (dB(A) re.20 μPa) : TSE 2607 ISO 1999: 1990
standardında tanımlandıgı gibi, sekiz saatlik is günü için, anlık darbeli gürültünün de dahil
oldugu bütün gürültü maruziyet düzeylerinin zaman agırlıklı ortalamasını,
c) Haftalık gürültü maruziyet düzeyi (LEX, 8h) : TSE 2607 ISO 1999: 1990 standardında
tanımlandıgı gibi, günlük gürültü maruziyet düzeylerinin sekiz saatlik bes is gününden olusan
bir hafta için zaman agırlıklı ortalamasını,
d) Bakanlık : Çalısma ve Sosyal Güvenlik Bakanlıgını, ifade eder.
149
İKİNCİ BÖLÜM
İsverenlerin Yükümlülükleri
Maruziyet Sınır Değerleri ve Maruziyet Etkin Değerleri
Madde 5 — Maruziyet sınır degerleri ve maruziyet etkin degerleri ile ilgili hususlar asagıda
belirtilmistir:
a) Bu Yönetmeligin uygulanması bakımından, günlük gürültü maruziyet düzeyleri ve en
yüksek ses basıncı yönünden maruziyet sınır degerleri ve maruziyet etkin degerleri, asagıda
verilmistir;
1) Maruziyet sınır degerleri : LEX, 8h = 87 dB (A) ve ppeak = 200 μ Pai
2) En yüksek maruziyet etkin degerleri : LEX, 8h = 85 dB (A) ve ppeak = 140 μ Paii
3) En düsük maruziyet etkin degerleri : LEX, 8h = 80 dB (A) ve ppeak = 112 μ Paiii
b) İsçiyi etkileyen maruziyetin belirlenmesinde, isçinin kullandıgı kisisel kulak koruyucularının
koruyucu etkisi de dikkate alınarak maruziyet sınır deger uygulanacaktır. Maruziyet etkin
degerlerinde kulak koruyucularının etkisi dikkate alınmayacaktır.
c) Günlük gürültü maruziyetinin günden güne belirgin sekilde farklılık gösterdiginin kesin
olarak tespit edildigi islerde ve asagıdaki sartlara uyulmak kaydı ile maruziyet sınır degerleri
ve maruziyet etkin degerlerinin uygulanmasında günlük maruziyet degerleri yerine haftalık
maruziyet degerleri kullanılabilir:
1) Yeterli ölçümle tespit edilen haftalık gürültü maruziyet düzeyi 87 dB (A) maruziyet sınır
degerini asmayacaktır.
2) Bu islerdeki riskleri en aza indirmek için yeterli önlemler alınmıs olacaktır.
150
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İsverenlerin Yükümlülükleri
Risklerin Belirlenmesi ve Degerlendirilmesi
Madde 6 — İsyerlerinde gürültüden kaynaklanan risklerin belirlenmesi ve
degerlendirilmesinde;
a) İsveren, İs Saglıgı ve Güvenligi Yönetmeliginin 6 ncı maddesinin (c) bendinde ve 9 uncu
maddesinin (a) bendinde belirtilen yükümlülükleri yerine getirirken, isçilerin maruz kaldıgı
gürültü düzeyini degerlendirecek ve gerekiyor ise gürültü ölçümü yapacaktır.
b) Kullanılan yöntemler ve aygıtlar, mevcut kosullara, özellikle de ölçülecek olan gürültünün
özelliklerine, maruziyet süresine ve çevresel faktörlere uygun olacaktır. Bu yöntemler ve
aygıtlar bu Yönetmeligin 4 üncü maddesindeki tanımlanan parametrelerin belirlenmesine
ve 5 inci maddesinde belirlenen degerlerin asılıp asılmadıgına karar verilebilmesine olanak
saglayacaktır.
c) Kullanılan gürültü ölçme yöntemi, bir isçinin kisisel maruziyetini gösterecek sekilde
olacaktır.
d) Yukarıda (a) bendinde belirtilen degerlendirme ve ölçümler İs Saglıgı ve Güvenligi
Yönetmeliginin 7 nci maddesindeki hükümler dikkate alınarak uzmanlarca planlanacak ve
uygun aralıklarla yapılacaktır. Gürültü maruziyet düzeyinin degerlendirilmesi ve ölçüm
sonuçları, daha sonraki zamanlarda tekrar degerlendirilebilmesi için uygun bir sekilde
saklanacaktır.
e) Ölçüm sonuçları degerlendirilirken, ölçme uygulamalarına baglı olan ölçüm hataları
dikkate alınacaktır.
f) İsveren, İs Saglıgı ve Güvenligi Yönetmeliginin 6 ncı maddesinin (c) bendi geregince
yapacagı risk degerlendirmesinde asagıda belirtilen hususlara özel önem verecektir:
1) Darbeli gürültüye maruziyet de dahil maruziyetin düzeyine, türü ve süresine,
2) Bu Yönetmeligin 5 inci maddesinde belirtilen maruziyet sınır degerlerine ve maruziyet
etkin degerlerine,
3) Özellikle hassas risk gruplarına dahil isçilerin saglık ve güvenliklerine olan etkilerine,
4) Teknik olarak mümkünse, gürültü ile ise baglı ototoksik maddelerin etkilesimlerine veya
gürültü ile titresim arasındaki etkilesimlerin isçinin saglık ve güvenligine olan etkisine,
5) Kaza riskini azaltmak için kullanılan ve isçiler tarafından algılanması gereken uyarı sinyalleri
ve diger sesler ile gürültünün etkilesmesinin isçilerin saglık ve güvenlikleri yönünden dolaylı
etkisine,
6) İs ekipmanlarının gürültü emisyonları hakkında ilgili mevzuat uyarınca imalatçılardan
saglanan bilgilere,
7) Gürültü emisyonu daha az olan alternatif bir is ekipmanının bulunup bulunmadıgına,
8) Gürültüye maruziyetin, isverenin sorumlulugundaki normal çalısma saatleri dısında da
devam edip etmedigine,
9) Saglık gözetiminden elde edilen ve mümkünse en son yayınlanmıs olanları da içeren tüm
bilgilere,
10) Yeterli korumayı saglayabilecek kulak koruyucularının bulunup bulunmadıgına.
g) İsveren, İs Saglıgı ve Güvenligi Yönetmeliginin 9 uncu maddesinin (a) bendinin (1) numaralı
alt bendi uyarınca, risk degerlendirmesini yaptırmıs olacak ve aynı Yönetmeligin 5, 6, 7 ve 8
inci maddelerine uygun olarak hangi önlemlerin alınması gerektigini tanımlayacaktır. Risk
degerlendirmesi ile ilgili, yürürlükteki mevzuata uygun olarak kayıt tutulacak ve
151
saklanacaktır. Risk degerlendirmesi, düzenli olarak ve önemli bir degisiklik oldugunda veya
saglık gözetimi sonuçlarının gerektirdiginde yeniden yapılacaktır.
Maruziyetin Önlenmesi veya Azaltılması
Madde 7 — Gürültüden kaynaklanan maruziyetin önlenmesi veya azaltılması için;
a) Teknik gelismelere uygun önlemler alınarak gürültüye maruziyetten kaynaklanan riskler
kaynagında yok edilecek veya en aza indirilecektir. Gürültüden kaynaklanan risklerin
azaltılmasında,İs Saglıgı ve Güvenligi Yönetmeliginin 6 ncı maddesinin
(b) bendinde belirtilen genel prensiplere uyulacak ve özellikle;
1) Gürültüye maruziyetin daha az oldugu baska çalısma yöntemleri seçmek,
2) Yapılan isi göz önünde bulundurarak, mümkün olan en düsük düzeyde gürültü yayan
uygun is ekipmanını seçmek,
3) İsyerinin ve çalısılan yerlerin tasarımı ve düzenlenmesi,
4) İsçilere, is ekipmanını gürültüye en az maruz kalacakları dogru ve güvenli bir sekilde
kullanmaları için, gerekli bilgiyi ve egitimi vermek,
5) Gürültüyü teknik yollarla azaltmak için;
- Hava yoluyla yayılan gürültüyü, perdeleme, kapatma, gürültü emici örtülerle ve benzeri
yöntemlerle azaltmak,
- Yapıdan kaynaklanan gürültüyü, yalıtım ve benzeri yöntemlerle azaltmak,
6) İsyeri, çalısma sistemleri ve is ekipmanları için uygun bakım programlarının uygulanması,
7) Gürültüyü azaltacak bir is organizasyonu ile;
- Maruziyet süresini ve gürültü düzeyini sınırlamak,
- Yeterli dinlenme araları verilerek çalısma sürelerinin düzenlenmesi, gibi önlemler
alınacaktır.
b) Bu Yönetmeligin 5 inci maddesine göre yapılan risk degerlendirmesinde, en yüksek
maruziyet etkin degerlerinin asıldıgının tespiti halinde, isveren, özellikle yukarıda (a)
bendinde belirtilen önlemleri de dikkate alarak, gürültüye maruziyeti azaltmak için teknik
ve/veya organizasyona yönelik bir önlem programı olusturacak ve uygulayacaktır.
c) Bu Yönetmeligin 5 inci maddesi uyarınca yapılan risk degerlendirmesine göre, isçilerin en
yüksek maruziyet etkin degerlerini asan gürültüye maruz kalabilecegi çalısma yerleri uygun
sekilde isaretlenecektir. Ayrıca, bu alanların sınırları belirlenecek ve teknik olarak mümkün
ise, bu alanlara girisler kontrollü olacaktır.
d) İsçilerin dinlenmesi için ayrılan yerlerdeki gürültü düzeyi, bu yerlerin kullanım amacına
uygun olacaktır.
e) İsveren, İs Saglıgı ve Güvenligi Yönetmeliginin 15 inci maddesi uyarınca kadınlar, çocuklar,
yaslılar, özürlüler gibi hassas risk gruplarının korunması için gerekli önlemleri alacaktır.
Kisisel Korunma
Madde 8 — Gürültüye maruziyetten kaynaklanan riskler baska yollarla önlenemiyor ise;
a) İs Saglıgı ve Güvenligi Yönetmeliginin 13 üncü maddesinin (b) bendine ve Kisisel Koruyucu
Donanımların İsyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik hükümlerine uygun olarak ve
asagıda belirtilen kosullarda, isçilere, kisiye tam olarak uyan kulak koruyucuları verilecek ve
bu koruyucular isçiler tarafından kullanılacaktır:
1) Gürültü maruziyeti en düsük maruziyet etkin degerleri astıgında, isveren kulak
koruyucuları saglayarak isçilerin kullanımına hazır halde bulunduracaktır,
2) Gürültü maruziyeti en yüksek maruziyet etkin degerlerine ulastıgında ya da bu degerleri
astıgında, kulak koruyucuları kullanılacaktır,
3) Kulak koruyucuları isitme ile ilgili riski ortadan kaldıracak veya en aza indirecek bir biçimde
seçilecektir.
152
b) İsveren kulak koruyucularının kullanılmasını saglamak için her türlü çabayı gösterecek ve
alınan önlemlerin etkililigini denetlemekten sorumlu olacaktır.
Maruziyetin Sınırlanması
Madde 9 — İsçinin maruziyeti, hiçbir kosulda bu Yönetmeligin 5 inci maddesinin (b) bendinde
belirtildigi sekilde maruziyet sınır degerlerini asmayacaktır. Bu Yönetmelikte belirtilen tüm
önlemlerin alınmasına ragmen, maruziyet sınır degerlerinin asıldıgının tespit
edildigi durumlarda, isveren;
a) Maruziyeti, maruziyet sınır degerlerinin altına indirmek üzere gerekli olanı derhal yapacak,
b) Maruziyet sınır degerlerinin asılması nedenlerini belirleyecek ve
c) Bunun tekrarını önlemek amacıyla, koruma ve önlemeye yönelik tedbirleri alacaktır.
İsçilerin Bilgilendirilmesi ve Egitimi
Madde 10 — İsveren, İs Saglıgı ve Güvenligi Yönetmeliginin 10 uncu ve 12 nci maddelerinde
belirtilen hususlarla birlikte, isyerinde en düsük maruziyet etkin degerindeki veya üzerindeki
gürültüye maruz kalan isçilerin ve/veya temsilcilerinin gürültü maruziyeti ile ilgili olarak ve
özellikle de asagıdaki konularda bilgilendirilmelerini ve egitilmelerini saglayacaktır:
a) Gürültüye maruziyetten kaynaklanan riskler,
b) Gürültüden kaynaklanan riskleri önlemek veya en aza indirmek amacıyla bu Yönetmelik
hükümlerini uygulamak için alınan önlemler ve bu önlemlerin uygulanacagı kosullar,
c) Bu Yönetmeligin 5 inci maddesinde belirtilen maruziyet sınır degerleri ve maruziyet etkin
degerleri,
d) Bu Yönetmeligin 6 ncı maddesine uygun olarak yapılan degerlendirme ve gürültü
ölçümünün sonuçları ve bunların önemi ve potansiyel riskler,
e) Kulak koruyucularının dogru kullanılması,
f) İsitme kaybı belirtilerinin niçin ve nasıl tespit edilecegi ve bildirilecegi,
g) Bu Yönetmeligin 12 nci maddesine göre, isçilerin hangi sartlarda saglık gözetimine tabi
tutulacagı ve saglık gözetiminin amacı,
h) Gürültü maruziyetini en aza indirecek güvenli çalısma uygulamaları.
İsçilere Danısılma ve Katılımın Saglanması
Madde 11 — İs Saglıgı ve Güvenligi Yönetmeliginin 11 inci maddesine uygun olarak isçilere
ve/veya temsilcilerine bu Yönetmeligin kapsadıgı konular ile özellikle asagıdaki konularda
danısılacak ve katılımları saglanacaktır:
a) Bu Yönetmeligin 6 ncı maddesinde belirtildigi sekilde risklerin degerlendirilmesinde ve
alınacak önlemlerin tanımlanmasında,
b) Bu Yönetmeligin 7 nci maddesinde belirtilen, gürültüden kaynaklanan risklerin ortadan
kaldırılmasını veya azaltılmasını amaçlayan önlemlerin alınmasında,
c) Bu Yönetmeligin 8 inci maddesinin (a) bendinin 3 numaralı alt bendinde belirtildigi sekilde
kulak koruyucularının seçilmesinde.
153
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Çesitli Hükümler
Saglık Gözetimi
Madde 12 — İsçiler asagıdaki hususlar gözönünde bulundurularak saglık gözetimine tabi
tutulacaktır:
a) Bu Yönetmeligin 6 ncı maddesinin (a) bendi geregince yapılan risk degerlendirmesi
sonucunda saglık riski oldugunun anlasılması halinde isçiler uygun saglık gözetimine tabi
tutulacaktır.
b) En yüksek maruziyet etkin degerlerini asan gürültüye maruz kalan bir isçi, bir hekim veya
hekimin sorumlulugu altındaki uzman bir baska kisi tarafından isitme testi yapılmasını isteme
hakkına sahiptir. Bu Yönetmeligin 6 ncı maddesinde hükme baglanan degerlendirme ve
ölçüm sonuçlarının bir saglık riski oldugunu gösterdigi yerlerde, en düsük maruziyet etkin
degerlerini asan gürültüye maruz kalan isçiler için de isitme testleri yapılacaktır. Bu testlerin
amacı gürültüye baglı olan herhangi bir isitme kaybında erken tanı koymak ve isitme
islevini koruma altına almaktır.
c) Yukarıda (a) ve (b) bentlerine uygun olarak yapılan saglık gözetimi ile ilgili olarak her isçinin
kisisel saglık kaydı tutulacak ve güncellestirilecektir. Saglık kayıtları, saglık gözetiminin bir
özetini içerecektir. Bu kayıtlar gizlilik esasına uygun olarak ve gerektiginde incelenebilecek
sekilde saklanacaktır. Bu kayıtların kopyaları, yetkili makamların istemesi halinde verilecektir.
Her isçi, istediginde kendisiyle ilgili kayıtlara ulasabilecektir.
d) İsitme ile ilgili saglık gözetimi sonucunda, isçide isitme kaybı saptandıgında, isitme
kaybının gürültü maruziyetine baglı olup olmadıgını bir hekim veya hekimin uygun gördügü
bir uzman degerlendirecektir. İsitme kaybı gürültüye baglı ise;
1) İsçi, hekim veya uygun nitelikli diger bir kisi tarafından, kendisi ile ilgili sonuçlar hakkında
bilgilendirilecektir.
2) İsveren;
i) Yönetmeligin 6 ncı maddesi uyarınca yapılan risk degerlendirmesini gözden geçirecektir.
ii) Riskleri önlemek veya azaltmak için Yönetmeligin 7 nci ve 8 inci maddeleri uyarınca alınan
önlemleri gözden geçirecektir.
iii) Riskleri önlemek veya azaltmak için Yönetmeligin 7 nci ve 8 inci maddeleri uyarınca gerekli
görülen ve isçinin gürültüye maruz kalmayacagı baska bir iste görevlendirilmesinin de
aralarında oldugu önlemleri uygularken, is saglıgı uzmanları veya diger uygun vasıflı kisilerin
veya yetkili makamın önerilerini dikkate alacaktır.
iv) Benzer biçimde maruz kalan isçilerin saglık durumunun gözden geçirilmesi için de düzenli
bir saglık gözetimi uygulayacaktır.
154
BESİNCİ BÖLÜM
Son Hükümler
İlgili Avrupa Birligi Mevzuatı
Madde 13 — Bu Yönetmelik, 6/2/2003 tarihli ve 2003/10/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve
Konseyi Direktifi esas alınarak hazırlanmıstır.
Yürürlük
Madde 14 — Bu Yönetmelik yayımı tarihinden 3 (üç) yıl sonra yürürlüge girer.
Yürütme
Madde 15 — Bu Yönetmelik hükümlerini Çalısma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür.
—————————————————
i 140 dB (C) ile ilgili olarak 20 μPa
ii 137 dB (C) ile ilgili olarak 20 μPa.
iii 135 dB (C) ile ilgili olarak 20 μPa.
155
EK 8
İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Amaç
MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı; iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevli iş
güvenliği uzmanlarının nitelikleri, eğitimleri ve belgelendirilmeleri, görev, yetki ve
sorumluluklarına dair usul ve esasları düzenlemektir.
Kapsam
MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında yer
alan ve sanayiden sayılan işlerin yapıldığı ve devamlı olarak en az elli işçi çalıştırılan işyerleri
ile eğitim kurumlarını kapsar.
Dayanak
MADDE 3 – (1) Bu Yönetmelik;
a) 4857 sayılı İş Kanununun 2 ve 81 inci,
b) 9/1/1985 tarihli ve 3146 sayılı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının Teşkilat ve
Görevleri Hakkında Kanunun 2 ve 12 nci,
maddelerine dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
MADDE 4 – (1) Bu Yönetmelikte geçen:
a) Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını,
b) Eğiticilerin eğitimi belgesi: En az kırkbeş saatlik eğitim sonunda kamu kurum ve kuruluşları,
üniversiteler veya 8/2/2007 tarihli ve 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanununa göre
yetkilendirilen kurumlar tarafından verilen eğiticilerin eğitimi belgesini,
c) Eğitim kurumu: İş güvenliği uzmanlarının eğitimlerini vermek üzere, gerekli donanım ve
personele sahip olan ve Bakanlıkça yetkilendirilen kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler
ve Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre faaliyet gösteren şirketlerce kurulan ve işletilen
müesseseleri,
ç) Genel Müdürlük: İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünü,
d) İş güvenliği uzmanı: İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendirilmek üzere Bakanlıkça
belgelendirilmiş mühendis, mimar veya teknik elemanı,
e) Sorumlu müdür: İşyeri hekimliği ve iş güvenliği uzmanlığı eğitici belgesine sahip olan ve
tam süreli istihdam edilen, eğitim kurumlarının iş ve işlemlerinden Bakanlığa karşı sorumlu
olan kişiyi,
f) Teknik eleman: Teknik öğretmenler ile üniversitelerin fen veya fen-edebiyat fakültelerinin
fizik veya kimya bölümleri veya iş sağlığı ve güvenliği programı mezunlarını,
ifade eder.
156
İKİNCİ BÖLÜM
İş Güvenliği Uzmanlarının Nitelikleri, Görev, Yetki ve Yükümlülükleri ile
Çalışma Usul ve Esasları
İş güvenliği uzmanlarının nitelikleri ve görevlendirilmeleri
MADDE 5 – (1) İşverence iş güvenliği uzmanı olarak görevlendirilecekler, bu Yönetmeliğe
göre geçerli iş güvenliği uzmanı belgesine sahip olmak zorundadır.
(2) İş güvenliği uzmanlarından; (C) sınıfı belgeye sahip olanlar az tehlikeli sınıfta, (B) sınıfı
belgeye sahip olanlar az tehlikeli ve tehlikeli sınıflarda, (A) sınıfı belgeye sahip olanlar ise
bütün tehlike sınıflarında yer alan işyerlerinde çalışabilirler.
(3) Birden fazla iş güvenliği uzmanının görevlendirilmesinin gerektiği işyerlerinde, en az bir iş
güvenliği uzmanının işyerinin tehlike sınıfına uygun belgeye sahip olması yeterlidir.
İş güvenliği uzmanlığı belgesi
MADDE 6 – (1) İş güvenliği uzmanlığı belgesinin sınıfları aşağıda belirtilmiştir:
a) (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi;
1) (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az dört yıl fiilen görev yaptığını iş güvenliği
uzmanlığı sözleşmesi ile belgeleyen ve (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak
yapılacak (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olan mühendis, mimar veya teknik
elemanlara,
2) İş sağlığı ve güvenliği alanında en az beş yıl teftiş yapmış mühendis, mimar veya teknik
eleman olan iş müfettişleri, en az beş yıl uzman olarak çalışmış Bakanlık iş sağlığı ve güvenliği
uzmanları, iş sağlığı ve güvenliği veya iş güvenliği doktorası yapmış olan mühendis, mimar
veya teknik elemanlar ile Genel Müdürlük ve bağlı birimlerinde mühendis, mimar veya teknik
eleman olarak en az on yıl görev yapmış olanlardan (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı için
yapılacak sınavda başarılı olanlara,
Ek-1’deki örneğine uygun olarak Bakanlıkça verilir.
b) (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi;
1) (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az üç yıl fiilen görev yaptığını iş güvenliği
uzmanlığı sözleşmesi ile belgeleyen ve (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak
yapılacak (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olan mühendis, mimar veya teknik
elemanlara,
2) İş sağlığı ve güvenliği veya iş güvenliği yüksek lisansı yapmış olan mühendis, mimar veya
teknik elemanlardan (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olanlara,
Ek-1’deki örneğine uygun olarak Bakanlıkça verilir.
c) (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi; (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak
yapılacak (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olan mühendis, mimar veya teknik
elemanlara Ek-1’deki örneğine uygun olarak Bakanlıkça verilir.
(2) Yurtdışından alınan iş güvenliği uzmanlığı veya eşdeğer belgeye sahip olan mühendis,
mimar veya teknik elemanlardan;
a) Sahip olduğu belge ile en az yedi yıl çalıştığını belgeleyenlerden (A) sınıfı iş güvenliği
uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı
olanlara (A) sınıfı,
b) Sahip olduğu belge ile en az üç yıl çalıştığını belgeleyenlerden (B) sınıfı iş güvenliği
uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı
olanlara (B) sınıfı,
157
c) Sahip olduğu belge ile müracaat ederek yapılacak (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında
başarılı olanlara (C) sınıfı,
iş güvenliği uzmanlığı belgesi Ek-1’deki örneğine uygun olarak Bakanlıkça verilir.
(3) İkinci fıkranın (c) bendine göre (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi almak isteyenlere
sadece bir kez doğrudan sınava girme hakkı tanınır.
İş güvenliği uzmanlarının görevleri
MADDE 7 – (1) İş güvenliği uzmanları, aşağıda belirtilen görevleri yerine getirmekle
yükümlüdür:
a) Rehberlik ve danışmanlık;
1) İşyerinde yapılan çalışmalar ve yapılacak değişikliklerle ilgili olarak tasarım, makine ve
diğer teçhizatın durumu, bakımı, seçimi ve kullanılan maddeler de dâhil olmak üzere işin
planlanması, organizasyonu ve uygulanması, kişisel koruyucu donanımların seçimi, temini,
kullanımı, bakımı, muhafazası ve test edilmesi konularının, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına
ve genel iş güvenliği kurallarına uygun olarak sürdürülmesini sağlamak için işverene
tavsiyelerde bulunmak.
b) Risk değerlendirmesi;
1) Risk değerlendirmesinin yapılmasını sağlamak; gerekli çalışmaları planlayarak alınacak
sağlık ve güvenlik önlemleri konusunda işverene önerilerde bulunmak ve takibini yapmak.
c) Çalışma ortamı gözetimi;
1) Çalışma ortamının gözetimini yapmak, işyerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden yapılması
gereken periyodik bakım, kontrol ve ölçümleri planlamak ve uygulanmasını kontrol etmek.
2) İşyerinde kaza, yangın veya patlamaların önlenmesi için mevzuata uygun çalışmalar
yapmak ve uygulamaları takip etmek; doğal afet, kaza, yangın veya patlama gibi durumlar
için acil durum planlarının hazırlanmasını sağlamak, periyodik olarak eğitimleri ve tatbikatları
yaptırmak, acil durum planı doğrultusunda hareket edilmesini sağlamak.
ç) Eğitim, bilgilendirme ve kayıt;
1) İş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini ilgili mevzuata uygun olarak planlamak ve uygulamak.
2) Çalışma ortamının gözetimi ile ilgili çalışmaları kaydetmek ve yıllık değerlendirme
raporunu işyeri hekimi ile işbirliği yaparak hazırlamak.
d) İlgili birimlerle işbirliği;
1) İşyeri hekimi ile işbirliği yaparak iş kazaları ve meslek hastalıkları ile ilgili değerlendirme
yapmak, tehlikeli olayın tekrarlanmaması için inceleme ve araştırma yaparak gerekli önleyici
faaliyet planlarını hazırlamak ve uygulamaların takibini yapmak.
2) İşyeri hekimi ile işbirliği yaparak yıllık çalışma planını hazırlamak.
İş güvenliği uzmanlarının yetkileri
MADDE 8 – (1) İş güvenliği uzmanının yetkileri aşağıda belirtilmiştir:
a) İşyeri bina ve eklentilerinde, çalışma metot ve şekillerinde veya iş ekipmanında çalışanlar
açısından yakın ve hayati tehlike oluşturan bir husus tespit ettiğinde işverene bildirmek,
gerekli tedbirler işveren tarafından alınmadığı takdirde durumu Bakanlığa rapor etmek.
b) İşyerinde belirlediği yakın ve hayati tehlike oluşturan bir hususun acil müdahale
gerektirmesi halinde işveren veya işveren vekilinin onayını almak kaydıyla geçici olarak işi
durdurmak.
c) Görevi gereği işyerinin bütün bölümlerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda inceleme ve
araştırma yapmak, gerekli bilgi ve belgelere ulaşmak ve çalışanlarla görüşmek.
ç) Görevinin gerektirdiği konularda işverenin bilgisi dahilinde ilgili kurum ve kuruluşlarla
iletişime geçmek ve işyerinin iç düzenlemelerine uygun olarak işbirliği yapmak.
158
(2) Tam süreli iş sözleşmesi ile görevlendirilen iş güvenliği uzmanları, çalıştıkları işyeri ile ilgili
mesleki gelişmelerini sağlamaya yönelik eğitim, seminer ve panel gibi organizasyonlara
katılma hakkına sahiptir. Bu gibi organizasyonlarda geçen sürelerden bir yıl içerisinde toplam
beş iş günü kadarı çalışma süresinden sayılır ve bu süreler sebebiyle iş güvenliği uzmanının
ücretinden herhangi bir kesinti yapılamaz.
İş güvenliği uzmanlarının yükümlülükleri
MADDE 9 – (1) İş güvenliği uzmanları, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yaparken, işin
normal akışını mümkün olduğu kadar aksatmamak ve verimli bir çalışma ortamının
sağlanmasına katkıda bulunmak, işverenin ve işyerinin meslek sırları, ekonomik ve ticari
durumları ile ilgili bilgileri gizli tutmakla yükümlüdürler.
(2) İş güvenliği uzmanı, görevlendirildiği işyerinde yapılan çalışmalara ilişkin tespit ve
tavsiyelerini onaylı deftere yazmak ve işyeri hekimi ile beraber suretlerini saklamak
zorundadır. İşyerinde yapılan denetimlerde, bu zorunluluğu yerine getirmediğinin tespiti
halinde; iş güvenliği uzmanı Bakanlıkça yazılı olarak uyarılır. Uyarı gerektiren durumun tekrarı
halinde iş güvenliği uzmanlığı belgesinin geçerliliği bir yıl süreyle askıya alınır. Belgesinin
geçerliliği askıya alınanlar, Genel Müdürlük internet sayfasında ilan edilir. Bir yıl sonunda iş
güvenliği uzmanının tekrar görev alabilmesi için Bakanlığın onayının alınması zorunludur.
(3) İkinci fıkrada belirtilen onaylı defter; iş güvenliği uzmanı ile işveren veya işveren vekilince,
gerektiğinde işyeri hekimi ile eş zamanlı olarak imzalanır. Defterin imzalanmaması veya
düzenli tutulmamasından işveren veya işveren vekili sorumludur.
İş güvenliği uzmanlarının çalışma süreleri
MADDE 10 – (1) İş güvenliği uzmanları, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yerine getirmek
için aşağıda belirtilen sürelerde görev yaparlar:
a) Az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde; ayda en az 12 saat, buna ilave olarak işçi başına
ayda en az 5 dakika.
b) Tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde; ayda en az 24 saat, buna ilave olarak işçi başına ayda
en az 5 dakika.
c) Çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde; ayda en az 36 saat, buna ilave olarak işçi başına
ayda en az 10 dakika.
(2) Az tehlikeli sınıfta yer alan 1000 ve daha fazla işçisi olan işyerlerinde her 1000 işçi için tam
gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı görevlendirilir. İşçi sayısının 1000 sayısının tam
katlarından fazla olması durumunda geriye kalan işçi sayısı göz önünde bulundurularak
birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iş güvenliği uzmanı ek olarak
görevlendirilir.
(3) Tehlikeli sınıfta yer alan 750 ve daha fazla işçisi olan işyerlerinde her 750 işçi için tam gün
çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı görevlendirilir. İşçi sayısının 750 sayısının tam
görevlendirilir.
(4) Çok tehlikeli sınıfta yer alan 500 ve daha fazla işçisi olan işyerlerinde her 500 işçi için tam
gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı görevlendirilir. İşçi sayısının 500 sayısının tam
görevlendirilir.
(5) İş güvenliği uzmanları sözleşmede belirtilen süre kadar işyerinde hizmet sunar. Birden
fazla işyeri ile kısmi süreli iş sözleşmesi yapıldığı takdirde bu işyerleri arasında yolda geçen
süreler haftalık kanuni çalışma süresinden düşülür.
159
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İş Güvenliği Uzmanlığı Eğitim Kurumu
İş güvenliği uzmanlığı eğitim kurumu başvuru işlemleri
MADDE 11 – (1) Eğitim kurumu olarak faaliyet göstermek isteyenler, Bakanlığa dilekçe ve
aşağıda belirtilen ekleri ile başvurur:
a) Ticari şirketler için tescil edildiğini gösteren Ticaret Sicil Gazetesi.
b) Eğitim kurumunun sorumlu müdürünün eğitici belgesi ile;
1) Ticari şirketler için tam süreli iş sözleşmesi.
2) Kamu kurum ve kuruluşları ve üniversiteler için tam süreli görevlendirme yazısı.
3) Şirket ortağı olanlar için tam gün görev yapacağına dair taahhütname.
c) Eğiticilerin iş sözleşmeleri ve eğitici belgeleri.
ç) Faaliyet gösterilecek işyerinin yapı kullanma izni belgesi.
d) Faaliyet gösterilecek yere ait kira sözleşmesi veya tapu senedi veya intifa hakkı belgesi.
e) Faaliyet gösterilecek yerin ölçülerinin ve bütün bölümlerinin yer aldığı 1/50 ölçekli plan.
f) Tapu kütüğünde mesken olarak kayıtlı bir ana gayrimenkulün bağımsız bölümlerinde eğitim
kurumunun faaliyet gösterebileceğine dair kat malikleri kurulunun oybirliğiyle aldığı karar
örneği.
g) İlgili mevzuata göre binada yangına karşı gerekli tedbirlerin alındığına dair yetkili merciler
tarafından verilen belge.
(2) Kamu kurum ve kuruluşları için, yalnızca birinci fıkranın (b) bendinin (2) numaralı alt
bendiyle (c), (e) ve (g) bentlerinde belirtilen belgeler istenir. Ancak eğitim verilecek mekân
kamu kurumuna ait değilse (a) bendi hariç diğer bentlerde belirtilen belgeler istenir.
(3) Üniversitelerin eğitim kurumu olarak yetkilendirilme taleplerinde başvuru rektörlükçe
yapılır.
(4) Bu madde uyarınca istenen belgelerin aslı ile birlikte bir örneğinin getirilmesi halinde,
Bakanlıkça tasdiki yapılır.
Eğitim kurumu yeri ve yerleşim planında aranacak şartlar
MADDE 12 – (1) Eğitim kurumunun yer alacağı binada; meyhane, kahvehane, kıraathane,
bar, elektronik oyun merkezleri gibi umuma açık yerler ile açık alkollü içki satılan yerler
bulunamaz.
(2) Eğitim kurumlarının bütün birimlerinin;
a) Aynı binanın birbirine bitişik daire veya katlarında veya bitişik binaların birbirine bağlantılı
aynı katlarında,
b) Kuruma ait olan bir arsa içinde ve birbirine uzaklığı en fazla 100 metre olan müstakil
binalarda,
olması gerekir.
(3) Bakanlıktan izin alınmadan, onaylanmış yerleşim planlarında herhangi bir değişiklik
yapılamaz ve yerleşim planında belirtilen bölümler, amaçları dışında kullanılamaz.
İdari bölümlerde aranacak şartlar
MADDE 13 – (1) Eğitim kurumlarında bulunması gereken bölümler aşağıdaki gibidir:
a) Sorumlu müdür odası, en az 10 metrekare.
b) Eğitici odası, en az 25 metrekare.
c) Büro hizmetleri, arşiv ve dosya odası, en az 15 metrekare; ayrı ayrı olmaları hâlinde
toplamı en az 20 metrekare.
ç) Her yirmibeş kişi için, erkek ve bayan ayrı olmak üzere en az birer tuvalet ve lavabo.
160
(2) Dinlenme yeri bina içinde bağımsız bir bölüm hâlinde veya ayrı ayrı bölümlerden
meydana gelebilir ve toplamda en az 30 metrekare olmalıdır. Alan hesabında yönetim ve
eğitime ayrılan diğer alanlar dikkate alınmaz.
(3) Bölümlerin, alan (metrekare) veya hacim (metreküp) ölçümü sonucu çıkan küsuratlı
rakamlar ile kontenjanlar belirlenirken 0,5 ve daha büyük çıkan küsuratlı rakamlar bir üst tam
sayıya yükseltilir.
Derslik ve diğer bölümlerde aranacak şartlar
MADDE 14 – (1) Eğitimlerin düzenleneceği derslikler en fazla yirmibeş kişilik olur ve
dersliklerde Bakanlıkça belirlenen kontenjandan fazla kursiyer bulunmaz.
(2) Dersliklerde kursiyer başına en az 10 metreküp hava hacmi olması ve derslikler ile diğer
bölümlerin tavan yüksekliklerinin 2,40 metreden az, dört metreden fazla olmaması esastır.
Dört metre üzerinde olan yükseklikler hacim hesabında dikkate alınmaz.
(3) Derslik ve diğer bölümlerde bulunan pencerelerde; doğal havalandırmaya müsaade
edecek şekilde binanın dış cephesinde olması, pencere alanının bulunduğu bölümün taban
alanının %10 undan az olmaması ve yerden yüksekliğinin 90 santimetreden fazla olmaması
şartları aranır. Binanın dış cephesinin tamamen veya kısmen camla kaplı olması durumunda
uygun havalandırma sistemi şartı aranır.
(4) Derslik kapılarının genişliği 80 santimetreden az olamaz ve kapı kasasının içten içe
ölçülmesiyle belirlenir. Derslik kapıları dışa doğru açılmalı ancak çift taraflı derslik bulunan
koridorlarda karşılıklı açılmamalıdır.
Aydınlatma, gürültü ve termal konfor şartları
MADDE 15 – (1) Eğitim kurumlarının bölümlerinde yeterli aydınlatma ve termal konfor
şartları sağlanır, gürültüye karşı gerekli önlemler alınır. Genel Müdürlükçe gerekli görülmesi
halinde, durumun tespitine yönelik ölçümlerin yaptırılması istenebilir.
Eğitim kurumlarının yetkilendirilmesi
MADDE 16 – (1) Eğitim kurumları tarafından hazırlanan başvuru dosyası Bakanlıkça incelenir,
posta yoluyla yapılan başvurularda eksiklikler yazılı olarak, şahsen yapılan müracaatlarda ise
derhal bildirilir. Dosya üzerinde incelemesi tamamlanan başvurular için yerinde inceleme
yapılır. İnceleme işlemlerinde tespit edilen eksikliklerin giderilmesi için her defasında otuz
günden fazla olmamak üzere en fazla iki defa süre verilir. Belirlenen sürelerde eksiklikler
giderilmez ise dosya iade edilir ve bir yıl içinde tekrar başvuru yapılamaz. Dosya üzerinde ve
yerinde incelemeleri tamamlanan başvuruların, bu Yönetmelikte belirtilen şartları taşımaları
halinde, dosyasında belirtilen adres ve unvana münhasıran, en geç on gün içinde Bakanlıkça
Ek-2’deki örneğine uygun eğitim kurumu yetki belgesi düzenlenir. Başka bir adreste şube
açılmak istendiği takdirde, aynı usul ve esaslar dâhilinde, bu bölümde belirtilen şartların
yerine getirilmesi kaydıyla şube için ayrıca yetki belgesi düzenlenir.
(2) Bu Yönetmelikteki şartları yerine getirmeyen eğitim kurumlarına yetki belgesi
düzenlenemez.
(3) Yetki belgelerinin, eğitim kurumu tarafından beş yılda bir vize ettirilmesi zorunludur.
(4) Eğitim kurumları, iş güvenliği uzmanlığı eğitim kurumu yetki belgesini almadıkça eğitim
için katılımcı kaydı yapamaz ve eğitime başlayamazlar.
(5) Eğitim kurumları, eğitim hizmetlerinin bir kısmını veya tamamını başka bir kişi veya
kuruma devredemezler.
(6) Eğitim kurumları, aşağıda belirtilen hususlara uymak zorundadırlar:
a) İsim ve unvanlar Türkçe olarak tescil ettirilir, tabela ve basılı evraklarında sadece yetki
belgesinde belirtilen isim ve unvanlar yazılır.
161
b) Özel kuruluşlar tarafından, kamu kurum ve kuruluşlarına ait olan isimler ticari isim olarak
kullanılamaz.
(7) Eğitim kurumlarında, sadece işyeri hekimliği ve iş güvenliği uzmanlığı eğitici belgesine
sahip olanlar eğitici olarak görev alabilirler.
(8) Yetki alan eğitim kurumları, yetki aldıkları yerde Bakanlıkça yetkilendirilmedikleri
konularda hizmet veremez ve faaliyette bulunamazlar.
(9) Bakanlık, hizmetin etkin ve verimli bir şekilde verilip verilmediğinin izlenmesi amacıyla
kendi görev ve yetki alanına giren konularda eğitim kurumlarını denetler.
İşyeri hekimliği ve iş güvenliği uzmanlığı eğiticileri
MADDE 17 – (1) İşyeri hekimliği ve iş güvenliği uzmanlığı eğitici belgesi;
a) Pedagojik formasyona veya eğiticilerin eğitimi belgesine ve iş sağlığı ve güvenliği alanında
en az beş yıllık mesleki tecrübeye sahip; (A) sınıfı iş güvenliği uzmanları, iş sağlığı ve güvenliği,
iş sağlığı veya iş güvenliği lisansüstü eğitimine sahip mühendis, mimar veya teknik elemanlar
ile Bakanlıkta görevli iş sağlığı ve güvenliği uzmanlarına,
b) Pedagojik formasyona veya eğiticilerin eğitimi belgesine sahip ve en az beş yıl teftiş
yapmış iş müfettişlerine,
c) Pedagojik formasyona veya eğiticilerin eğitimi belgesine ve en az on yıllık uzmanlık
tecrübesine sahip, mühendis, mimar veya teknik eleman niteliğini haiz Bakanlıkta görevli
çalışma ve sosyal güvenlik eğitim uzmanlarına,
ç) Mühendis, mimar, fizikçi, kimyager ve teknik öğretmenler ile hukuk fakültelerinden mezun
olanlardan üniversitelerde Bakanlıkça ilan edilen eğitim programlarına uygun en az dört
yarıyıl ders verenlere,
başvurmaları halinde, Ek-3 teki örneğine uygun olarak düzenlenir.
Eğitim kurumlarının eğitici kadrosu
MADDE 18 – (1) Eğitim kurumları, iş güvenliği uzmanlığı eğitim programı için işyeri hekimliği
ve iş güvenliği uzmanlığı eğitici belgesine sahip; makine, inşaat, fizik, kimya veya maden
mühendisleri ile bu branşlarda eğitim görmüş teknik öğretmenler, fizikçi ve kimyagerlerden
en az ikisiyle tam süreli, müfredatta belirtilen konulara uygun işyeri hekimliği ve iş güvenliği
uzmanlığı eğitici belgesine sahip diğer eğiticiler ile kısmi süreli iş sözleşmesi yapar.
(2) Bir eğitim kurumunda tam süreli iş sözleşmesiyle görev yapan eğitici başka bir eğitim
kurumunda herhangi bir görev alamaz.
(3) Tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan eğiticilerden biri, aynı zamanda sorumlu müdürlük
görevini de yürütebilir.
(4) Eğitim kurumlarında görevlendirme zorunluluğu bulunan personelin işten ayrılması
durumunda üç işgünü içinde durum Genel Müdürlüğe yazı ile bildirilir. Otuz gün içerisinde bu
kişilerin yerine aranan niteliklere sahip personel görevlendirilmesi ve Genel Müdürlüğe
bildirilmesi zorunludur.
Eğitim programlarına başvuru
MADDE 19 – (1) İş güvenliği uzmanlığı eğitim programlarına katılmak isteyen adaylar eğitim
kurumlarına aşağıdaki belgeler ile başvururlar:
a) Başvuru yapılan eğitim kurumuna hitaben yazılan ve adayın hangi iş güvenliği uzmanlığı
eğitim programına katılacağını belirten ve T.C. kimlik numarası ile iletişim bilgilerini içeren
başvuru yazısı.
b) Adayın mühendis, mimar veya teknik eleman olduğunu gösteren diploma veya mezuniyet
belgesi.
c) (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitim programına katılacaklar için (B) sınıfı iş güvenliği
uzmanlığı belgesi ve bu belgeyle en az dört yıl fiilen görev yaptığını gösteren belge.
162
ç) (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitim programına katılacaklar için (C) sınıfı iş güvenliği
uzmanlığı belgesi ve bu belgeyle en az üç yıl fiilen görev yaptığını gösteren belge.
d) İş güvenliği uzmanlığı yenileme eğitimine katılacaklar için geçerli mevcut belge.
(2) Yukarıda belirtilen belgelerin aslı ile birlikte örneğinin getirilmesi halinde eğitim kurumları
tarafından tasdiki yapılır. Başvuru sırasında gerçeğe aykırı belge ve beyanda bulunduğu tespit
edilenlerin başvuruları reddedilir. Bu durumun sonradan tespiti halinde eğitim, sınav ve
belgeleri geçersiz sayılır.
(3) Eğitim kurumları, başvuru esnasında adaylardan katılacakları programın gerektirdiği
şartları karşıladığını gösteren belgeleri istemek ve bu belgeleri beş yıl süreyle her bir aday için
açılan dosyada saklamak zorundadır. Bu konuda, Yönetmeliğin ilgili maddelerinde belirtilen
hükümlere aykırı işlemlerden doğacak sorumluluk eğitim kurumuna aittir.
(4) Yurtdışından alınan iş güvenliği uzmanlığı veya eşdeğer belge sahipleri, bu belgelerinin
yeterliliklerini Bakanlığa onaylatmak kaydıyla eğitim kurumlarına başvuru yapabilirler.
(5) Bu Yönetmelikte belirtilen çalışma sürelerinin tespitinde Sosyal Güvenlik Kurumu kayıtları,
diploma veya mezuniyet belgelerinin doğruluğunun tespitinde Yükseköğretim Kurulu
kayıtları esas alınır.
Eğitim programları
MADDE 20 – (1) Eğitim kurumları eğitime başlayabilmek için; Bakanlıkça belirlenen müfredat
esas alınarak hazırlanan ve eğitim verilecek konulara uygun eğiticilerin ve ikiden fazla
olmamak üzere eğiticilerin yedeklerinin de yer aldığı teorik eğitim programını ve eğitime
katılacakların listesini ilgili eğitimin başlangıç tarihinden en az on iş günü önce Bakanlığa yazılı
ve elektronik ortamda bildirirler.
(2) Eğitim kurumları, pratik eğitimin yapılacağı işyerlerinin listesi ve eğitim tarihlerini
Bakanlığa yazılı ve elektronik ortamda bildirirler.
(3) Eğitim kurumları, mücbir nedenlerle eğiticilerde değişiklik olması halinde eğitimin
başlamasından önce Genel Müdürlüğe yazı, faks veya e-posta yoluyla bilgi verirler.
(4) Bakanlıkça onaylanmamış programlarla eğitime başlanamaz.
(5) Teorik ve uygulamalı dersler haftanın günlerine dengeli olarak dağıtılır. Adayların, teorik
eğitimin %90’ına ve uygulamalı eğitimin tamamına katılımı zorunludur. Eğitim kurumlarınca,
eğitimin sonunda adayların derslere devam durumunu gösteren çizelge düzenlenir.
(6) Eğitimlerde kullanılacak araç ve gereçler günün teknolojisine uygun olacaktır.
163
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Eğitim ve Sınavlar
İş güvenliği uzmanlarının eğitimleri
MADDE 21 – (1) Bakanlıkça belirlenecek eğitim programları teorik ve uygulamalı olmak üzere
iki bölümden oluşur. Eğitim süreleri, teorik kısmı 180 saatten, uygulama kısmı 40 saatten ve
toplamda 220 saatten az olamaz. Teorik eğitimin en fazla yarısı uzaktan eğitim ile verilebilir.
Uygulamalı eğitimler, iş güvenliği uzmanı bulunan bir işyerinde yapılır.
(2) İş güvenliği uzmanları, belgelerini aldıkları tarihten itibaren beş yıllık aralıklarla eğitim
kurumları tarafından düzenlenecek yenileme eğitimine katılmak zorundadırlar. Bu eğitimin
süresi otuz saatten az olamaz.
Eğitim katılım belgesi
MADDE 22 – (1) Eğitimi tamamlayan adaylara eğitim kurumları tarafından, Ek-4’teki örneğine
uygun eğitim katılım belgesi düzenlenir. Bu belgeler, eğitimin tamamlanmasından itibaren en
geç on gün içerisinde Bakanlığa gönderilir.
(2) Eğitim katılım belgesi Bakanlığa gönderilmeyen adaylar sınava katılamaz, yenileme
eğitimine katılma zorunluluğu bulunanların ise vize işlemleri yapılmaz.
Sınavlar
MADDE 23 – (1) Eğitim programlarını tamamlayan adayların sınavları Bakanlıkça yapılır veya
yaptırılır.
(2) Girdiği ilk sınavda başarılı olamayan aday takip eden sınavlardan birine daha katılabilir.
Ancak iki sınavda da başarılı olamayanlar yeniden eğitim programına katılmak zorundadırlar.
(3) Sınavlarda 100 puan üzerinden en az 70 puan alan adaylar başarılı sayılır, itirazlar sınavı
düzenleyen kurum tarafından sonuçlandırılır.
Belgelendirme
MADDE 24 – (1) İş güvenliği uzmanlığı belgesi almak isteyen ve sınavda başarılı olan
adayların belgelendirme başvurularının değerlendirilmesi amacıyla, her aday için açılacak
dosyanın elektronik ortamda veya yazılı olarak eğitim kurumları tarafından, eğitim
programlarına katılmadan doğrudan sınava girecek olan adayların ise Yönetmeliğin ilgili
maddelerinde belirtilen nitelikleri haiz olduklarını gösteren belgelerin şahsen veya posta
yoluyla Genel Müdürlüğe ibraz edilmesi gerekmektedir.
(2) İşyeri hekimliği ve iş güvenliği uzmanlığı eğitici belgesi almak isteyenlerin belgelendirme
başvurularının değerlendirilmesi amacıyla; aşağıda belirtilen belgelerin şahsen veya posta
yoluyla Genel Müdürlüğe ibraz edilmesi gerekmektedir:
a) Geçerli (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olanlar için; pedagojik formasyon
veya eğiticilerin eğitimi belgesi ile iş sağlığı ve güvenliği alanında mesleki tecrübeye sahip
olduklarını gösteren belge.
b) Bakanlıkça ilan edilen eğitim programlarına uygun alanlarda üniversitelerde ders vermiş
olanlar için; mühendis, mimar, fizikçi, kimyager, teknik öğretmen veya hukuk fakültesi
mezunu olduklarını gösteren lisans diplomaları ve Bakanlıkça ilan edilen eğitim
programlarına uygun alanlarda en az dört yarıyıl ders verdiklerini gösteren rektörlük onayını
içeren resmi yazıların asılları.
c) Yukarıdaki bentlerde belirtilenler dışında kalanlar için ise 17 nci maddede belirtilen
nitelikleri haiz olduklarını gösteren belgeler.
(3) Bu madde uyarınca ibraz edilmesi gereken belgelerin aslı ile birlikte bir örneğinin
getirilmesi halinde Bakanlıkça tasdiki yapılır ve eğitim kurumlarınca ibraz edilen belgelerin
164
doğruluğundan eğitim kurumları, şahsen ibraz edilmesi gereken belgelerin doğruluğundan
ise şahıslar sorumludur.
Belge alma ve vize işlemleri
MADDE 25 – (1) Belge almak veya vize işlemlerini yaptırmak isteyen kişi ve kuruluşların;
a) Bu Yönetmeliğin ilgili hükümlerine uygunluk sağlamaları,
b) Bakanlıkça belirlenen belge veya vize ücretini ödemeleri,
gereklidir.
(2) Yetkilendirilen kurumlar beş yılın tamamlanmasına en fazla atmış, en az kırkbeş gün kala
vize işlemleri için Genel Müdürlüğe müracaat eder. Eksikliği bulunmayan kurumların vize
işlemleri vize süresinin bitiminden önce Genel Müdürlükçe sonuçlandırılır. Yukarıda belirtilen
süreler içinde müracaat etmeyen ve vize süresi sona erdikten sonra vize işlemlerini
tamamlamamış olanların yetki belgeleri iptal edilerek durum on gün içinde yazı ile bildirilir.
(3) Yetki belgesi sahipleri, herhangi bir sebeple faaliyetlerini bırakmaları halinde otuz gün
içinde yetki belgelerinin asıllarını Genel Müdürlüğe iade ederler.
165
BEŞİNCİ BÖLÜM
Mesleki Bağımsızlık, İhtar ve İptal
Mesleki bağımsızlık ve etik ilkeler
MADDE 26 – (1) İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendirilenler;
a) Uzmanlık bilgilerini uygularken işveren ve işçilerden mesleki anlamda bağımsız olarak
çalışır ve işverenden talimat alamazlar.
b) Özellikle sağlık ve güvenlik riskleri konusunda, işveren ve işçilere önerilerde bulunurken
hiçbir etki altında kalmazlar.
c) Hizmet sundukları kişilerle güven, gizlilik ve eşitliğe dayanan bir ilişki kurar ve ayrım
gözetmeksizin tüm işçileri eşit olarak değerlendirirler.
ç) Çalışma ortamı ve koşullarının düzenlenmesinde, kendi aralarında, yönetici ve işçilerle
iletişime açık ve işbirliği içerisinde hareket ederler.
(2) Mesleki bağımsızlığın sonuçları hiçbir şekilde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde
görevlendirilenlerin aleyhine kullanılamaz ve yapılan sözleşmelere mesleki anlamda bağımsız
çalışmayı kısıtlayabilecek şartlar konulamaz.
İhtarlar
MADDE 27 – (1) 28 inci maddede yer alan yetki belgesinin doğrudan iptalini gerektiren
durumların dışındaki ihlallerde, Ek-5 ve Ek-6’da belirtilen şekilde ihtar puanları uygulanır.
(2) Bir takvim yılı içinde hafif ihlallerin ihtar puanlarının toplamının 30’a, orta ihlallerin ihtar
puanlarının toplamının 60’a ulaşması durumunda kişi ve kurumların o yıl içinde işleyecekleri
diğer hafif ve orta ihlaller bir üst derecenin tavan puanı esas alınarak uygulanır.
(3) İhtar gerektiren bir ihlali yalnızca bir kez işlemiş olan kişi ve kurumların, o ihlale ilişkin
ihtar puanları üç yıl sonunda, beş yıllık sürenin sonunda vize işlemini tamamlayan kişi ve
kurumların ise ihtar puanının verilmesinin üzerinden en az bir yıl geçmiş olan tüm ihtar
puanları silinir.
Yetkilerin askıya alınması ve iptali
MADDE 28 – (1) Bu Yönetmelik uyarınca yetkilendirilen kişi ve kurumların yetki belgelerinin
geçerliliği;
a) İhtar puanları toplamının, kişiler için 100, kurumlar için 200 puana ulaşması,
b) Denetim veya kontrollerde tespit edilen noksanlıkların giderilmesi için verilen en fazla otuz
günlük süre sonunda noksanlıkların devam etmesi
hallerinden birinin gerçekleşmesi durumunda altı ay süreyle askıya alınır.
(2) Yetki belgelerinin geçerliliğinin altı ay süreyle askıya alınması işlemini gerektiren
durumların tekrarı halinde bir yıl süreyle askıya alma yaptırımı uygulanır.
(3) İş güvenliği uzmanları için yenileme eğitimine katılmamaları ve bu eğitimi
tamamlamamaları halinde bu eğitimi tamamlamalarına kadar yetki belgelerinin geçerliliği
askıya alınır.
(4) Yetki belgelerinin geçerliliği askıya alınan kişi ve kurumlar askıya alınma süresince bu
Yönetmelik kapsamındaki yetkilerini kullanamazlar. Yetki belgesi askıya alınan kurumlar
taahhüt ettikleri hizmetleri herhangi bir ek ücret talep etmeden bir başka eğitim
kurumundan temin etmek zorundadırlar.
(5) Bu Yönetmelik uyarınca yetkilendirilen kişi ve kurumların yetki belgelerinin geçerliliği;
a) Bakanlıkça belirlenen esaslara aykırı şekilde şube açmaları, yetki aldığı adres veya il
sınırları dışında hizmet vermeleri,
b) Sunmakla yükümlü oldukları hizmetlerin tamamını veya bir kısmını devretmeleri,
166
c) Üçüncü defa yetki belgelerinin geçerliliğinin askıya alınmasını gerektiren şartların oluşması,
ç) Yetki belgesinin amacı dışında kullanıldığının tespiti,
d) Belgesi askıda olan kişi ve kurumların bu süre içinde faaliyetleri ile ilgili sözleşme
yaptıklarının veya hizmet vermelerinin tespiti,
hallerinden birinin varlığı halinde doğrudan iptal edilir.
(6) Yetki belgesi iptal edilen kurumlar ve bu kurumlarda kurucu veya ortak olanlar ile eğitici
belgesi sahipleri ve iş güvenliği uzmanları beş yıl içinde tekrar yetki belgesi başvurusunda
bulunamaz ve iş güvenliği uzmanları beş yıllık sürenin sonunda bir alt sınıfta yer alan belge
sınıfı için yapılacak sınava başvuruda bulunabilirler.
(7) Belgesinin geçerliliği askıya alınanlar ve iptal edilenlere Genel Müdürlükçe yazılı bildirim
yapılır ve internet sayfasında ilan edilir. Belgesinin geçerliliği askıya alınan kişi ve kurumların
belgelerini tekrar kullanabilmeleri için Bakanlık onayının alınması zorunludur.
(8) Yetki belgesinin iptali veya geçerliliğinin askıya alınması durumunda önceden yapılan
hizmet ve iş sözleşmeleri ile aday kayıt işlemlerinden doğan hukuki sonuçlardan iptal edilen
yetki belgesi sahipleri sorumludur.
167
ALTINCI BÖLÜM
Çeşitli ve Son Hükümler
Bir üst sınıfta çalışma
GEÇİCİ MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin yayımından itibaren, (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı
belgesine sahip olanlar üç yıl süreyle tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde, (B) sınıfı iş
güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olanlar dört yıl süreyle çok tehlikeli sınıfta yer alan
işyerinde iş güvenliği uzmanı olarak görevlendirilebilirler.
Mevcut eğitim kurumlarının durumları
GEÇİCİ MADDE 2 – (1) Bu Yönetmeliğin yayımından önce işyeri hekimliği ve iş güvenliği
uzmanlığı eğitim kurumu yetki belgesi almış olan kurumlar, bu Yönetmelikte belirlenen yer
ve donanımla ilgili şartları bu Yönetmeliğin yayımı tarihinden itibaren en geç altı ay, diğer
şartları ise otuz gün içinde yerine getirir. Belirlenen süreler içinde şartları yerine getirmeyen
eğitim kurumlarının yetki belgeleri iptal edilir.
Vizesi dolmuş iş güvenliği uzmanlığı belgeleri
GEÇİCİ MADDE 3 – (1) Belge alma tarihine göre vize süresi dolmuş olan iş güvenliği
uzmanlarının belgeleri bu Yönetmeliğin yayımı tarihinden itibaren altı ay süreyle geçerlidir.
Bu sürenin sonunda yenileme eğitimini tamamlamayanların yetki belgelerinin geçerliliği söz
konusu eğitimi alana kadar askıya alınır.
Eğitimi tamamlayanlar
GEÇİCİ MADDE 4 – (1) 15/8/2009 tarihli ve 27320 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İşyeri
Sağlık ve Güvenlik Birimleri ile Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetmelik
kapsamında yetkilendirilmiş eğitim kurumlarınca düzenlenen iş güvenliği uzmanlığı eğitim
programlarını tamamlayanlar bu Yönetmelik kapsamında yer alan iş güvenliği uzmanlığı
eğitimlerini tamamlamış sayılırlar ve düzenlenecek sınavlara katılmaya hak kazanırlar.
Yürürlük
MADDE 29 – (1) Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
MADDE 30 – (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür.
168

12 Kağıt Fabrikalarında Risk Yönetimi 1 İş Sağlığı ve Güvenliği

Transkript

Benzer belgeler

Fore Kazık İşleri Talimatı

isgb - İstanbul Teknik Üniversitesi

Güneşi Taşıyoruz! - TÜRKİYE RESMİ SEKTÖR İNŞAAT

SL GRANITEX

1 temmuz 2016 itibariyle iş sağlığı ve güvenliği

Bilişim Suçları Hakkında

stringboard

İş Sağlığı ve Güvenliği Kısa Film Yarışması

Öğr.Gör. Mehmet Ali BİBERCİ - Yapraklı Meslek Yüksekokulu

2014 genel katılıma açık eğitim programı