Sayı 23 Yaz-Güz 2006

Sayı 23 Yaz-Güz 2006
Boú sayfa
G. Ü. ø. F. adına sahibi
Sorumlu yazı iúleri müdürü
Editör
Prof. Dr. Kadri Yamaç
Prof. Dr. Korkmaz Alemdar
Prof. Dr. ørfan Erdo÷an
Yardımcı editörler
Araú. Gör. Aytül Tamer
Dokt. Ö÷r. Esra Kelo÷lu-øúler
Doç. Dr. Gamze Y. Özdemir
Yrd. Doç. Dr. Cem Yaúın
Araú. Gör. Özge Güven
Gazi Üniversitesi
Selçuk Üniversitesi
Gazi Üniversitesi
Gazi Üniversitesi
Gazi Üniversitesi
Yayın kurulu
Prof. Dr. Levent Kılıç
Prof. Dr. Bayram Kaya
Prof. Dr. Merih Zıllıo÷lu
Prof. Dr. Sacide Vural
Prof. Dr. N. Gürkan Pazarcı
Prof. Dr. Seçil Büker
Doç. Dr. Nazife Güngör
Prof. Dr. Peyami Çelikcan
Prof. Dr. Raúit Kaya
Prof. Dr. Dan Schiller
Prof. Dr. Vincent Mosco
Prof. Dr. Stuart Ewen
Anadolu Üniversitesi
Ankara Üniversitesi
Galatasaray Üniversitesi
Gazi Üniversitesi
Gazi Üniversitesi
Gazi Üniversitesi
Gazi Üniversitesi
Maltepe Üniversitesi
ODTÜ
University of Illinois, USA
Queen’s University, Canada
CUNY, USA
Kapak ve sayfa tasarımı
ørfan Erdo÷an
ISSN: 1302-146x
Copyright © Gazi Üniversitesi øletiúim Fakültesi. Tüm hakları saklıdır
Yayın ve türü: Yılda iki kez basılan hakemli, yaygın, süreli bir dergidir.
Yönetim merkezi ve adresi: Gazi Üniversitesi øletiúim Fakültesi, 06510 Emek, Ankara
Tel: 90 312 212 6495 Fax: 0 312 212 1832
e-mail: [email protected]
Yayın tarihi: 2 Ocak 2007
Basım yeri: Gazi Üniversitesi øletiúim Fakültesi Basımevi, Emek, Ankara.
Dergi Politikası
1983 yılından beri “øletiúim” baúlı÷ıyla çıkan øletiúim Dergisi iletiúim kuram
ve araútırmalarına odaklanan bir sosyal bilimler dergisidir. Dergi farklı
kuramsal yaklaúımlara ve inceleme yönelimlerine açık bir karaktere sahiptir;
Türkiye ve dünyada iletiúim konularının akademik tartıúması için bir forum
oluúturur; iletiúim alanında kuramsal ve yöntem bilimsel olarak zengin bilgi
kazanımı ve geliúmesine katkıda bulunarak toplumsal ba÷lamda faydalı
bilginin oluúmasına ve geliúmesine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.
Journal’s Policy
The Journal of Communication Theory and Research, launched in 1983 and
formerly published under the title Communication, is a social sciences journal
focusing upon theory and research on communication. The journal is
dedicated to present competing theoretical approaches and study orientations;
to developing a forum for the scholarly discussion of communication issues in
Turkey and around the world in order to further the field; to expand the
frontiers of knowledge by contributing to the literature on communication; to
perform its role in the development of theoretically and methodologically
enriched multidisciplinary body of knowledge on communication.
Makale Sunumu
Makale göndermek isteyenler kesinlikle web sayfasındaki makale ve di÷er
yazıları sunma koúullarını okumalıdır. Makalenin bir kopyası PC word
formatında hazırlanmalı ve “[email protected]” adresine bir niyet
mektubuna eklenerek gönderilmelidir. Editör makaleyi okuduktan sonra ya
de÷erlendirmeleri için iki hakeme gönderir ya da de÷iúiklik önerileriyle
yazara geri yollar. Yazar, isterse yaptı÷ı de÷iúıkliklerle makaleyi göndererek
süreci yeniden baúlatabilir. Makelenin formatı kesinlikle Dergi’nin belirledi÷i
kurallara uymalıdır.
Submissions
Manuscripts submitted for publication consideration should be sent in digital
form. Digital copy of a manuscript and inquiries of an editorial nature should
be e-mailed to ([email protected]). Please insure that the digital
version of the submission is virus-free and created in PC Word format. The
manuscript should be double-spaced; references and formatting should follow
the style guidelines of the APA (5th ed.). Please find the further information
in the web page of the journal.
Editörün Notu
Kitle iletiúimi pratiklerinin do÷asıyla ilgili etik konusu, yo÷un bir úekilde
iúlenen ve akademik ve toplumsal gündemde daima kalan konulardan biridir.
Etikle ilgili olarak herkesin daima bir söyleyece÷i olmuútur. Benim ve benzeri
düúüncede olanların bu konudaki söyledikleri ve söyleyecekleri daima
egemen çıkar yapılarının belirledi÷i düúüncenin ve ana akım yaklaúımların
kurdu÷u çerçevenin dıúında olmuútur ve olacaktır. Bunun önde gelen nedeni
asla “karúı olmak” veya “eleútirmek” de÷ildir: Farklılık, insan faaliyeti ve bu
faaliyetin örgütlü do÷ası ve iliúkilerinden hareket ederek konuyu ele almaktan
kaynaklanmaktadır. Toplantılarda etik konusunun bu úekilde ele alınmasına,
ne yazık ki, çok ender rastlanır. Bu nedenin de itici güç oldu÷u di÷er önemli
nedenlerle, Korkmaz Alemdar’ın bu konudaki belirleyici ilgisi ve benim
bazen Korkmaz Alemdar’ı (ve bazen kendimi de) rahatsız edecek biçimde
“bir úeyi alıúılagelenin dıúında, sunulmayanı da ekleyerek sunma” merakım ile
birlikte, Medya ve Etik konusunu iúleme fikri ortaya çıktı. Fikir UNESCO’ya
taúındı ve UNESCO’da Arsın Aydınuraz ve Refik Erduran baúta olmak üzere
herkesin ilgi ve deste÷iyle geliúti. Ardından TUBøTAK’ın bilimsel giriúime
katkısı geldi. Böylece bu üç kurumun deste÷iyle ULUSLARARASI MEDYA
ve ETøK sempozyumu gerçekleúti. Bu uluslararası Sempozyuma Afrika’dan,
Asya’dan, Avustralya’dan, Avrupa’dan ve Kuzey Amerika’dan 40’a yakın
akademisyen, gazeteci, sivil toplum örgütü temsilcisi katıldı. Konuúulan ve
tartıúılan konuların iletiúim alanındaki önemi, konuúmacıların ve ilgilenenlerin
bu sempozyumda konuúulan ve tartıúılanların yayınlanması gerekti÷ini tekrar
tekrar belirtmeleri, bizi sempozyumda sunulanları ve tartıúmaları Türkiye’deki
øletiúim camiasıyla paylaúmamız gerekti÷i düúüncesine götürdü. Dolayısıyla,
øletiúim dergimizin bu sayısını Medya ve Etik konusuna ayırdık.
Derginin makaleler bölümüne sempozyumdaki sunumlar yerleútirildi.
Bunu yaparken, önce eti÷in ne oldu÷unu, ve medya ve etik arasındaki ba÷ı
irdeleyen eleútirel bir giriú yapıldı. Böylece, etik konusu ve medya ve etik
ba÷ı, yaygın anlatıların çerçevesini kırarak sunuldu ve okuyucuya bu konuda
geniú bir perspektif sunmayı amaçlayan sempozyumun konuúmalarının daha
iyi anlaúılması için bir temel oluúturulmaya çalıúıldı. Bunu takiben,
oturumlardaki sunumlar konuúma sırasına göre verildi. Dan Schiller, Ümit
Atabek ve Vincent Mosco’nun eti÷i toplumsal üretim tarzı ve üretim iliúkileri
içine yerleútiren konuúmalarıyla baúlayan sunumlar, di÷er konuúmacıların
medyada etik sorunları hakkındaki sunumlarıyla tamamlandı.
Sunumların akademik makale biçiminde olanları “sunum-makale” ve
olmayanları da “sunum” baúlı÷ı altında hem Türkçe hem de sunum diliyle
yayınlandı. Bu sayının özel do÷ası nedeniyle, sunumların biçimsel yapısında
derginin politikasına uymayan farklılıklar olmasına izin verildi.
Derginin Forum bölümü üç alt bölüme ayrıldı. Birinci alt-bölümde açılıú
konuúmaları sunuldu. økincisinde, oturum baúkanlarının sözleri verildi. Bunu,
sorulan sorular, verilen yanıtlar ve tartıúmalar takip etti. Son alt-bölümde ise,
toplantının de÷erlendirilmesi ve “sonuç bildirgesi” önerisi sunuldu.
Okuyanların büyük ço÷unlu÷u içerikte sunulanları okuyarak bir úeyler
ö÷renmek isteyen iyi niyetli okuyuculardır. Bazıları da “úurada cümle hatası
yapmıú, úurada alıntıya referans vermemiú, tercümede úurada yanlıú yapmıú,
úu kavramı do÷ru kullanmayı bile bilmiyor” gibi úikayetler üreten ve karalama
kampanyasının bir parçası olan “kötü niyetli okuyuculardır.” Elbette en
kötüleri de, okumayanlar ve habisliklerinden kudurdukları için inúa ettikleri
kıskançlık, yalan, iftira ve baskı dünyasında, örne÷in, bu dergiden tezlerinde
veya ödevlerinde alıntı yapan ö÷rencileri “bu ismi burada görmeyece÷im,
çıkart!” diye ezeceklerdir. Bu ezme, üniversitelerde yerleúmiú bazı rütbeli
cahillerin, bilmek isteyene, bilgiye ve bilginin yayılmasına karúı düúmanlı÷ını
anlatır. Üniversiteleri dedikoduhaneye ve ticarethaneye çeviren, okumayan ve
dolayısıyla okutmayan bu cahiller, ne yazık ki, kendileri gibi tembel, bilgiye
ve bilene düúman insanlar yetiútirmektedir. Yetiútirdikleri kiúiler, örne÷in
doktora yeterlilik ve doçentlik sınavlarında, alanlarıyla ilgili en temel bilgileri
bilmedikleri, bilimsel yöntemler hakkında do÷ru bilgiden yoksun oldukları
halde, kendilerini cahilleútirerek yetiútirenlerin karúılıklı çıkara dayanan
dayanıúması sonucu, üniversitelerde kadro almakta, bilmedikleri yöntemle
araútırma yapmakta, bilmedikleri konuda dersler vermekte ve gerikalmıúlı÷ın
yeniden-üretimini sürdürmektedir. Amacımız, varlı÷ını ya “düúünüyorum, o
halde varım” derken ezberledi÷i kliúeleri sıralayarak egemenlik kuranların ya
da “tüketiyorum, o halde varım” diyerek tüketici-sahiplikte nicel çoklu÷u ve
gösteriú yarıúında üstünlü÷ü elde edebilmek için önüne gelen herkesi ve her
úeyi kendi çıkarı için kullananların baskın oldu÷u dünyada, kendini ve dıúını
soruúturan, kendini ve insanı seven vicdanlı insanların insanlı÷ı geliútirme
çabasına katkıda bulunmaktır.
ørfan Erdo÷an
Sayı 23 Yaz-Güz 2006
BAùLARKEN
ørfan Erdo÷an
Medya ve etik: eleútirel bir giriú ............................................................ 1
SUNUMLAR
Dan Schiller
øletiúim ve kriz:
enformasyona dayalı kapitalizm ve kontrol devleti......................... 27
Communications and the crisis:
informationalized capitalism and the control state .......................... 41
Ümit Atabek
Türkiye’de bilgi iletiúim teknolojileri:
Bir etik tartıúma alanı olarak yazılım korsanlı÷ı ................................. 55
Vincent Mosco
Bilgi endüstrilerinde eme÷in yöndeúmesi ........................................... 63
Labour convergence in the knowledge ındustries ............................... 81
Hıfzı Topuz
Alternatifler üzerine .......................................................................... 101
ii
øçindekiler
Diomansi Bombote
M. Diomansi Bombote'nin øletiúim sentezi ....................................... 107
Synthese de la communication de M. Diomansi Bombote................ 113
Robert Beckett
øletiúim eti÷i ve enformasyon:
küresel dünyanın vatandaúları kendileri için düúünüyor ............... 117
Communication ethics & information:
global citizens thinking for themselves ......................................... 135
Yehiel Hilik Limor
Gazetecilik ve ek iú:
uluslararası 242 etik ilkenin karúılaútırması .................................. 151
Journalism and moonlighting:
an ınternational comparison of 242 codes of ethics ...................... 161
Raphael Cohen-Almagor
Mahremiyetin sınırları: yararlı ayrımlar ............................................ 175
The bounds of privacy: helpful distinctions ...................................... 187
Ian Richards
Felaket habercili÷i, güven ve etik...................................................... 199
Marcello Foa
Görünmez tehlike:
Spin doktorları medya etik kurallarını nasıl atlarlar? .................... 205
The ınvisible threat:
how spin doctors bypass media ethics rules .................................. 211
Mehmet Yüksel
Modernleúme,Toplumsal Yaúamın Hukuksallaúması ve Etik ........... 217
Süleyman ørvan
"Gazetecilik eti÷i" dersi çerçevesinde
etik sorunlara akademik yaklaúımlar ............................................. 233
øçindekiler
FORUM
Forum hakkında
ørfan Erdo÷an ............................................................................ 247
Açılıú konuúmaları
Tuba Ongun .............................................................................. 249
Arsın Aydınuraz ....................................................................... 250
Oturum baúkanlarının konuúmaları
Hıfzı Topuz .............................................................................. 257
Korkmaz Alemdar .................................................................... 259
Refik Erduran ........................................................................... 262
ørfan Erdo÷an ........................................................................... 264
Soru, yanıt ve tartıúmalar: birinci Gün
ørfan Erdo÷an ............................................................................ 265
Raphael Cohen-Almagor........................................................... 266
Dan Schiller............................................................................... 267
Vincent Mosco .......................................................................... 269
øbrahim Bilici ............................................................................ 270
Dan Schiller............................................................................... 271
Esra Kelo÷lu-øúler ..................................................................... 272
Vincent Mosco .......................................................................... 272
Dan Schiller............................................................................... 274
Ümit Atabek .............................................................................. 274
Vincent Mosco .......................................................................... 275
Boris Novasardiyan ................................................................... 276
Babacan Taúdemir ..................................................................... 277
Aytaç Yıldız .............................................................................. 277
Diomansi Bombote ................................................................... 278
Konca Yumlu ............................................................................ 279
Yüksel Akkaya .......................................................................... 280
iii
iv
øçindekiler
Vincent Mosco .......................................................................... 281
Ümit Atabek .............................................................................. 282
Emre Aygen .............................................................................. 283
Refik Erduran ............................................................................ 284
Hülya Eraslan ............................................................................ 284
Boris Novasardian ..................................................................... 284
Ümit Atabek .............................................................................. 285
Boris Novasardian ..................................................................... 285
Refik Erduran ............................................................................ 286
Raphael Cohen-Armagor .......................................................... 286
Vincent Mosco .......................................................................... 287
Bayram kaya ............................................................................. 288
Soru, yanıt ve tartıúmalar: ikinci Gün
ørfan Erdo÷an ............................................................................ 289
Bayram Kaya............................................................................. 291
Ahmet Akgül ............................................................................ 292
Aytaç Yıldız ............................................................................. 294
ørfan Erdo÷an ........................................................................... 295
Süleyman ørvan ........................................................................ 297
Nermin Gedik ............................................................................ 297
ørfan Erdo÷an ............................................................................ 298
Süleyman ørvan ........................................................................ 299
Raphael Cohen-Almagor ........................................................... 299
Marcello Foa ............................................................................ 299
ørfan Erdo÷an ............................................................................ 300
Mustafa Kılıç............................................................................. 300
Marcello Foa ............................................................................ 301
ørfan Erdo÷an ............................................................................ 302
Mehmet Yüksel ......................................................................... 302
Biterken
Toplantının de÷erlendirmesi ve “sonuç bildirgesi” önerisi ....... 303
Katılımcılar ............................................................................... 307